Gevelbouw 02 2013

Vaktijdschrift over gevels & daken

Jaargang 10 I nummer 2

Geusseltbad Maastricht: 3D-effect met vlakke keramische tegel Nagel- en schroefloos faรงadesysteem De Glazen Boerderij Schijndel: kunstwerk van uitersten

In samenwerking met:

速

Wie dit leest weet dat NeroQom een Aesthetic Comfort Specialist is

AESTHETIC COMFORT SPECIALIST T h e s o l u t i o n a g a i n s t d e g ra d a t i o n

NeroQom advertentie Gevelbouw Juni 2012.indd 1

6/11/2012 4:57:31 PM

DucoWall Solid Stapelbaar en sterk staaltje

Het DucoWall Solid lamellenwandsysteem kan als losse constructie maar ventilatiesysteem is functioneel en decoratief. De ‘stapelbare’ lamellen maken de wand bijzonder stevig. DucoWall Solid is snel en makkelijk te monteren. De Z-vormige lamel zorgt voor een fraai en strak design.

We inspire at www.duco.eu

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 66 - fax +32 58 33 00 67

HOME OF OXYGEN

ook tegen een bestaande constructie geplaatst worden. Dit intensieve

Zonder Nanodiseren速

Met Nanodiseren速

Zonder Nanodiseren速

Met Nanodiseren速

50% lagere reinigingsfrequentie en levenslange garantie op al uw anodiseerwerk

ANODISEREN ANNO 2013

ntwerp & realisatie www.t-quila.com

Interesse in een inspirerend gesprek? E-mail innovatie@alucol.nl of bel +31-475-595280

w w w . a l u c o l . n l

Voorwoord De techniek van de buitenschil Zoals u inmiddels van ons gewend bent, beschrijven we ook in deze editie van Gevelbouw weer een aantal prachtige projecten. Daarnaast hebben we ook een aantal thema’s voor u in petto, waarin we verder inzoomen op de techniek van de buitenschil.

In het thema hout (vanaf pagina 40) laten we zien dat de houten gevellamel zich in een groeiende belangstelling mag verheugen. Zowel voor horizontale als verticale toepassing. Dankzij innovatieve systemen zijn de mogelijkheden in dessins enorm, dat zorgt voor een speels gevelbeeld. Anderzijds is grote zorg besteed aan een eenvoudige fabricage en montage.

Dat bedrijven die zich dagelijks bezighouden met oppervlaktebehandeling (anodiseren en poedercoaten) niet stil zitten, wordt duidelijk in ons thema oppervlaktebehandeling. Processen worden verregaand geautomatiseerd en gecombineerd, wat uiteindelijk zou kunnen leiden tot een lagere kostprijs en een nog hoger kwaliteitsniveau. Ook verschijnen er technieken in oppervlaktebehandeling op de markt die de onderhoudsfrequentie conform VMRG-eisen aanzienlijk kunnen verlagen. Lees verder over alle ‘ins en outs’ van oppervlaktebehandeling vanaf pagina 48.

Luchtdicht bouwen staat bij bouwprojecten hoog op de agenda. Helaas bestaat er nog veel onwetendheid over dit onderwerp. Vanaf pagina 61 leest u alles over het luchtdicht maken van gevels, ofwel het permanent dichten van ongewenste kieren en naden. Daartoe zijn er vele materialen in de ‘handel’. Het is echter zaak om voor ieder detail het meest geschikte product te kiezen.

Ook op het gebied van toegangstechnieken is vooruitgang geboekt.

Sinds april dit jaar is namelijk een Europese norm voor automatische deuren van kracht geworden. Dat heeft nogal wat impact op de industrie, zo valt te lezen vanaf pagina 81.

Roel van Gils

5

Vaktijdschrift over gevels en daken Jaargang 10 | nummer 2 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 1572-1310

Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

Redactie adres

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E gevelbouw@louwersuitgevers.nl W www.gevelbouw.info

08

Redacteuren

Patricia van der Beek, Martijn van den Bouwhuijsen, Roel van Gils

15

Eindredactie Roel van Gils

Bladmanagement

Tim van Lieshout: E t.vanlieshout@louwersuitgevers.nl

Secretariaat

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

Advertenties

Online aanleveren: https://louwersuitgevers@wetransfer.com o.v.v. uitgave en naam Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

10 22

Abonnementsprijs

€ 63,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Gevelbouw.

Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

Geusseltbad Maastricht: 3D-effect met vlakke keramische tegel Exotische vormen sieren Eindhoven Airport Rabobank Roelofarendsveen met een groen hart

8 10 15

Adreswijzigingen

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

VMRG PAGINA'S

Opzeggingen

Column Bert-Lieverse

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van op­­zegging is ontvangen, wordt het abonnement auto­matisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

GEVELBOUW is een onafhankelijk vakblad voor de bouw en is bestemd voor architecten, ingenieursbureaus, aannemers, opdrachtgevers, brancheorganisaties, gevelbouwers en toeleveranciers, (bouw)functionarissen in overheids- en semi-overheidsinstellingen en verwante organisaties. De VMRG is inhoudelijk verantwoordelijk voor haar eigen pagina’s.

Vormgeving/Art Direction

Meesterstuk MR. Bettina Hertstein De Glazen Boerderij Schijndel: kunstwerk van uitersten Regeling in voorbereiding: Bouwen aan MVO Kenniscentrum Gevelbouw & Kenniscentrum Glas gaan hogerop Provinciehuis Houtplein: van label G naar A++ Fred Mak nieuwe voorzitter van de VMRG Visitekaartjes Slimbouwen Keurmerk voor de pilotwoningen in Het Dorp Hét gezicht van de internationale gevelcommunity

Logo Reclame- Ontwerpbureau BV E info@logobv.nl Tessa van Gameren

Column Green Inspirations

In samenwerking met:

Thema hout Gepersonaliseerde gevel Nagel- en schroefloos façadesysteem

Niets uit deze uitgave mag worden over­genomen of ver­menig­vuldigd zonder uitdruk­kelijke toestemming van de uitgever en zon­der bronvermelding.

Hoewel dit blad op zorg­­vuldige wijze en naar beste weten is samen­gesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledig­heid van de informatie. Zij aan­vaar­den dan ook geen enkele aansprake­lijkheid voor schade, van wel­ke aard ook, die het gevolg is van hande­lingen en/of beslis­singen die gebaseerd zijn op deze informatie.

Interview Paul Renson

19 21 22 26 28 30 33 34 36 38 27

40 43 46

Inhoud nummer 2

30 85 73

40

Thema oppervlaktebehandelinging Klaar voor de toekomst Kwaliteit in crisistijd Goudkleurige netkous Nanodiseren® bespaart op exploitatiekosten Aan vooravond van grote ommezwaai Thema afdichtingstechnieken

48 51 53 55 57

Nederlandse afdichtingskit in nieuw Europa-gebouw in Brussel

58 61 65 67 69 70

Honingkleurige betonlamellen sieraad voor gevel

73

Gevelbekleding verlijmen Besparen met luchtdicht bouwen Het luchtdicht maken van gevels Meer behoefte aan prefab-oplossingen Online kitgroothandel en meer

Cover:

Geusseltbad Maastricht Beeld:

Mosa

VAKTIJDSCHRIFT OVER GEVELS & DAKEN

Thema toegangstechniek

NAGEL- EN SCHROEFLOOS FAÇADESYSTEEM DE GLAZEN BOERDERIJ SCHIJNDEL: KUNSTWERK VAN UITERSTEN

nummer 2 2013

84 86 87 90

Gezond en comfortabel leven en werken … zonder lawaaihinder Paleis van Justitie doet naam eer aan Duco’s architecturale zonwering creëert speels effect

GEUSSELTBAD MAASTRICHT: 3D-EFFECT MET VLAKKE KERAMISCHE TEGEL

Jaargang 10

Gevel in drie soorten natuursteen

MAART 2011

81 83

NUMMER 690 JAARGANG 63

Europese norm voor automatische deuren Toegangscontrole

Jaargang 10 I nummer 2

In samenwerking met:

7

Geusseltbad Maastricht

Geusseltbad Maastricht: 3D-effect met vlakke keramische tegel In Maastricht is het Geusseltpark volop in ontwikkeling. Centraal middelpunt vormt daarin zwembad en clubaccommodatie De Geusselt, het meest duurzame zwembad van Europa. Het complex is volledig CO2-neutraal gerealiseerd en is schoorsteenloos. Vanuit het duurzaamheidsaspect is gekozen voor een gevelbekleding in keramische tegels van Mosa Facades.

Het project bestaat uit de nieuwbouw van een zwembadaccommodatie in een 4-baden concept, tezamen met een buitenbad en ligweide en een clubaccommodatie voor de omringende buitensportvelden. Het complex is zoveel mogelijk gebouwd volgens de Cradle-toCradle filosofie. “Slangen + Koenis Architecten heeft ons benaderd om met keramische geveltegels op een duurzame manier invulling te geven aan de gevel,” vertelt José Maase van Koninklijke Mosa.

“Als industrieel vormgever heb ik als intermediair gefungeerd tussen de architect en onze fabriek: de wensen van de architect zijn ‘vertaald’ in een geveltegel.

Vanuit een vlakke tegel is uiteindelijk een elegant gestructureerd gebouw ontstaan met een 3D-effect.”

Pigmenten

Maase vervolgt: “In eerste instantie had de architect het idee om oud-keramiek (lees: zwarte dakpannen) te recyclen.

Door de niet-homogene afvalstroom zou er een variëteit aan zwarte kleurtonen ontstaan. Proefondervindelijk werd echter vastgesteld dat met de oude dakpannen niet het gewenste resultaat werd bereikt.

Sterker nog, de tegels kleurden in ons productieprocedé rood. Uiteindelijk heeft de architect gekozen om het ‘spoor’ van Mosa te volgen. Voor de productie van de fijnkeramische tegels zijn honderd procent Cradle-to-Cradle materialen en pigmenten toegepast. De tegel, zoals deze aan de gevel hangt, is Cradle-to-Cradle Silver gecertificeerd; zowel van de klei als van de pigmenten is de herkomst en samenstel-

ling tot op ppm-niveau (=parts per million) bekend. Mosa is de eerste en enige tegelproducent ter wereld, die deze certificaten voor al haar tegels heeft behaald. Dit houdt in dat Mosa-tegels tijdens productie, tijdens de gebruiksduur en ook aan het einde van de levenscyclus veilig zijn voor mens en milieu, en dus ook volledig geschikt zijn voor toekomstig hergebruik.”

Cassettes

In totaal zijn 3.000 m2 aan tegels gefabriceerd in de fabriek die slechts op steenworp afstand ligt van De Geusselt, en zijn er 6.258 tegels in diverse formaten aan de gevel verwerkt. Ook een belangrijk aspect in het duurzaamheidsvraagstuk.

“De architect heeft bewust gekozen voor een speels gevelbeeld met tegels in drie

De architect heeft bewust gekozen voor een speels gevelbeeld in drie zwarttinten, vier breedtematen en drie dieptematen.

Geusseltbad Maastricht

zwarttinten, vier breedtematen en drie dieptematen,” zegt Bert Prevoo, Specialist Tile Technics bij Mosa Facades. “Op die manier wordt de menselijke maat teruggebracht in het toch forse gebouw. De keramische tegels zijn door Koninklijke Mosa geproduceerd in formaat 90 bij 90 centimeter en vervolgens op maat gezaagd en gefreesd. Ze kunnen in principe op iedere gangbare achterconstructie met of zonder Hinterschnitt-ankers worden gemonteerd en zijn door het Duitse DIBT gecertificeerd. Bij de gevel van het Geusseltbad zijn de tegels in verschillende cassettes (dikte variërend van 5, 10 en 15

centimeter) aan aluminium profielen op de HSB-constructie bevestigd met behulp van twee stelschroeven en een fixeerpunt om ‘wandelen’ te voorkomen. Zowel horizontaal als verticaal uitzetten is geen probleem. Door deze manier van ‘ophangen’ ontstaat een geventileerde gevel en kunnen de laatste millimeters van een voeg op het werk nog correct worden afgesteld.”

Fijnkeramiek van Mosa voldoet volgens Paul Roos, International Sales Manager bij Mosa Facades, aan de hoogste bouwklasse voor buitentoepassingen.

“Onze Ultragres tegels zijn dusdanig gesinterd dat deze niets opnemen en ook

niet verkleuren. Daarnaast zijn onze tegels krasbestendig en zuurbestendig. Bovendien kunnen er geen schadelijke stoffen uitlogen. er loogt niets uit. Graffiti kan met een reinigingsmiddel eenvoudig worden verwijderd. En zoals gezegd is Mosa keramiek voor honderd procent recyclebaar, hetzij in de retourstroom voor een nieuw product, hetzij als vulmiddel voor de we❚ genbouw.”

Als eerste zwembad heeft het Geusseltbad een BREEAM bespoke certificering.

9

Eindhoven Airport

Exotische vormen sieren

Eindhoven Airport Voor de grootscheepse verbouwing van de terminal van Eindhoven Airport en de bouw van het hotel heeft WVH Gevelprojecten de complete buitenschil gemaakt in aluminium en stalen sandwichpanelen, alsmede een groot deel van de inrichting in exotische vormen.

Eindhoven Airport

De Alubond composietpanelen doorsnijden de vliesgevel en lopen ook in de terminal over de gehele lengte door.

De uitbreiding van Eindhoven Airport is ingrijpend. De capaciteit van de bestaande terminal was door de stormachtige toename van het aantal reizigers in de afgelopen jaren te klein geworden. Met de uitbreiding -een verdubbeling van het bestaande oppervlak- is Eindhoven Airport voorbereid op de toekomst. Aan de zuidzijde van de terminal is een uitbreiding gerealiseerd, die bijna net zo groot is als de oorspronkelijke hal.

Daardoor is het mogelijk om de aankomsten vertrekhal van elkaar te scheiden. Aan de voorzijde van de bestaande terminal is ook een uitbreiding gerealiseerd, waar de nieuwe entree is gemaakt. Als kers op de taart is bovenop de terminal het markante nieuwe Tulip Inn hotel gebouwd.

Geïsoleerde koppelklangen

Zeven jaar geleden is Paul Wijtman van WVH Gevelprojecten betrokken geweest bij de eerste fase van de nieuwbouw van Eindhoven Airport. “Voor deze tweede fase lag het dan ook voor de hand dat aannemer Heijmans bij ons zou aankloppen om de gevelbekleding te realiseren. Niet alleen vanwege onze kennis en kunde ter plaatse, maar ook vanwege het speciaal ontwikkelde systeem. We zijn de tweede fase voor wat betreft de voorbouw en aanbouw dus feitelijk op dezelfde manier aangevlogen als de eerste fase.” Het systeem kan wor-

den gezien als een ‘doos-in-doos’-principe en bestaat uit rondgewalste, geïsoleerde sandwichpanelen die door middel van een geïsoleerde koppelklang met elkaar worden verbonden. De sandwichelementen sluiten op die manier vrijwel naadloos op elkaar aan met als bijkomstig voordeel dat op de naad geen koudebrug ontstaat. Het verschil tussen nieuw en ‘oud’ is bovendien ook niet te zien.”

Vliegtuigmotief

De Alubond composietpanelen doorsnijden als het ware de vliesgevel en lopen ook in de terminal over de gehele lengte door. Ter hoogte van de entree van het hotel heeft de architect een waar huzarenstukje bedacht.

Er is een mezzanine gemaakt, een terras op hoogte, die rondom bekleed is met dezelfde rondgewalste sandwichpanelen van WVH Gevelprojecten. Ook de aansluitende loopbrug is in hetzelfde dessin uitgevoerd.

Deels boven deze loopbrug is een uiterst bijzonder ‘plafond’ gemaakt uit aluminium composiet, dat niet alleen de golving en kromming van het dak volgt, maar waarin ook nog eens een motief met kleine vliegtuigjes is geperst. Plaatselijk zijn de panelen en profielen zelfs dubbel gekromd.

Hetzelfde vliegtuigmotief komt ook terug op de Alubond composietpanelen die de buitengevel van het hotel sieren. Op het be-

De gevelpanelen van het hotel en het ‘plafond’ van de loopbrug zijn voorzien van een vliegtuigmotief.

tonnen casco is een houtskeletbouw constructie gemaakt met daaraan een instelbare, aluminium achterconstructie. “Speciale rubbers in de ankers zorgen ervoor dat het omgevingsgeluid wordt gefilterd,” stelt Wijtman. “Hotelgasten ondervinden zodoende geen enkele hinder van het vliegverkeer.” ❚

11

Eindhoven Airport WVH Gevelprojecten levert en monteert Alubond gevel- en plafondbekleding, HSB en gebogen sandwichpanelen.

WVH is een specialist in engineering, productie en montage van talloze gevel- en plafondbekledingen, inclusief de achterconstructie. Gevelbekledingen in Alubond composiet, aluminium, zink, RVS, Trespa, Eternit, en HSB : al het denkbare is mogelijk bij WVH. Wij laten ons graag inspireren door de visie van de architect en worden dan ook vaak al in een vroeg stadium vrijblijvend betrokken bij de uitwerking van die visie. Als medespeler en partner nemen wij de complete gevel voor onze rekening, inclusief de verantwoordelijkheden die daarbij horen: een hele zorg minder voor opdrachtgever, architect en aannemer.

www.wvhgevelprojecten.nl

wvh adver eindh-airp2.indd 1

WVH Gevelprojecten bv De Scheper 211, 5688 HP Oirschot • T. 0499-577476 • info@wvhgevelprojecten.nl

22-04-13 13:09

Gl

as

Tre spa Renolit

m

Aluminiu C PV

l

aa St

panelenholland geeft Nederland weer kleur!

Lees meer op onze website www.panelenholland.nl of bel 0516 568 568 voor meer informatie

PH geeft Nederland kleur adv 197x267.indd 1

23-02-12 12:00

Keuzevrijheid in uiterlijk Constructief samenwerken; van advies tot realisatie.

Als onafhankelijke gevelspecialist is TGM vaak al in een vroeg stadium onderdeel van een bouwadviesteam. De synergie die door constructief samenwerken op de bouw ontstaat, zorgt niet alleen voor foutreductie en snellere doorlooptijden, maar bovenal voor een beter en duurzamer eindresultaat. Vanzelfsprekend neemt TGM in dit proces de volledige verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de gevel op zich; van advies tot realisatie. Het tastbare resultaat hiervan is terug te vinden in de netkousgevel van de Rabobank GHN te Roelofarendsveen.

Rabobank

Roelofarendsveen

Rabobank

Roelofarendsveen

Technisch Gevelbouw Management Heesakkerweg 19 Asten

+31 493 32 77 22

www.tgm.nl

Rabobank

Roelofarendsveen

Rabobank Roelofarendsveen

Rabobank Roelofarendsveen met een groen hart Pal aan de A4 tussen Amsterdam en Den Haag is ter hoogte van Roelofarendsveen onlangs het nieuwe pand van Rabobank Groene Hart Noord verrezen. Een zeer markant gebouw met een groen (lees: duurzaam) ‘karakter’. Met dank aan onder meer de bijzonder complexe geveloplossingen.

Het gebouw naar ontwerp van VRP Architecten is een architectonisch hoogstandje en tegelijk een bijzonder duurzaam gebouw. Lieftink Geveltechniek en TGM-Technisch Gevelbouw Management (TGM) zijn verantwoordelijk voor de markante gevel. “Natuurlijke zonwering in de vorm van een aluminium ‘netkous’ (siergevel) en specifieke roosters zetten het gebouw letterlijk min of meer in de schaduw,” vertelt Jan van Veen van Lieftink Geveltech-

niek. “TGM heeft zorggedragen voor de aluminium siergevel, verankerd aan het casco met stalen draagprofielen die dwars door de gevellijn van ‘onze’ aluminium vliesgevel prikken.”

Thermische ontkoppeling

De aluminium netkous is opgehangen aan een kleine 300 stuks stalen draagprofielen. “Dit specifieke ontwerp stelde ons voor de nodige uitdagingen,” vervolgt Van Veen. “Het was zaak een

goede thermische ontkoppeling tussen binnen en buiten te realiseren, alsmede een waterkerende voorziening. Samen met TGM en aannemer Vink Bouw hebben we een specifieke detaillering gemaakt. Er kan altijd condensvorming ontstaan bij de verankering van de draagprofielen, maar we hebben een voorziening in de gevel opgenomen dat het condenswater keurig afvoert en zodoende niet in de gevel kan doordringen.” ›

De aluminium siergevel zorgt tevens voor een natuurlijke zonwering.

15

Nieuw pand Rabobank met gevels van Lieftink Geveltechniek Als betrouwbare en ervaren partner staat Lieftink bekend om haar vaktechnische kennis van ramen, deuren en gevels. Met een eigen fabriek en coatingfaciliteit is de kwaliteit van tekening tot montage gegarandeerd. Of het nu gaat om nieuwbouw, renovatie, woningbouw of utiliteit, Lieftink ontzorgt.

Bek nieu ijk de web we Lieft site! ink. nl

Lieftink Geveltechniek Produktieweg 17 2404 CC Alphen aan den Rijn T 0172 46 96 70 info@lieftink.nl

Rabobank Roelofarendsveen

De aluminium vliesgevel is rondom de stalen draagankers geëngineerd, waarbij volgens Van Veen de hoekverdraaiing ten opzichte van de beton op iedere plek afwijkend gedetailleerd is. “Het bovenaanzicht van ‘onze’ glasgevel is cilindrisch van vorm, terwijl de netkous is opgebouwd uit schuin weglopende ellipsen.

Dat geeft telkens een bepaalde hoekverdraaiing ten opzichte van het denkbeeldig middelpunt en maakt ieder ankerprofiel uniek in zijn soort. Alle 300 stuks.”

Blob-structuur

Ook de aluminium netkous van TGM is uniek in zijn soort. “We zijn tijdens het ontwerpproces al door VRP Architecten benaderd om mee te denken over de gevelopbouw,” zegt Harry Tromp van TGM. “Als nevenaannemer en bouwteamlid zijn we verantwoordelijk geweest voor 1.350 m2 tweede huid façade (de netkous) en nog eens 600 m2 aan zonneen looproosters. Er lag een ambitieus duurzaamheidsvraagstuk. Door voor de netkous gebruik te maken van 90 procent gerecycled aluminium, gecertificeerd door Alcoa, hebben we het duurzaamheidsvraagstuk op passende wijze kunnen beantwoorden. De netkous heeft een zogeheten blob-structuur, ingevuld met aluminium kokerprofielen die aan elkaar gelast een driehoek vormen en in elkaar grijpen. Door de deelnaad van twee driehoeken ten opzichte van elkaar te laten torderen, kun je in feite iedere ronde vorm maken die je maar wenst.

Dat principe hebben we bij de Rabobank in Roelofarendsveen toegepast. In totaal maken meer dan 400 verschillende driehoeken het patroon van de netkous.

De aluminium kokerprofielen zijn voorzien van een poedercoating in een witte, matte kleur.”

rende beglazing toegepast. Van Veen: “Gezien de functie van het gebouw, is de specifieke beglazing en de kozijnen op de begane grond en eerste verdieping extra ‘zwaar’, inbraakwerend uitgevoerd.

Dat had nogal wat impact op de relatief grote gevelvlakken, maar het is ons uiteindelijk toch gelukt.”

Als het donker wordt, licht de gevel van het pand op in de kleuren van de Rabobank. Daartoe heeft Lieftink in samenwerking met een verlichtingsspecialist 110 stuks verlichte panelen aangebracht in de gevel. De panelen zijn elke 3 meter hoog en 80 centimeter breed en bestaan uit helder glas. Achter de beglazing is een LED-verlichting aangebracht, die het paneel verlicht in de kleuren van de Rabobank: oranje en blauw. “De positie van de LED’s is zodanig in detail opgenomen dat ze niet direct zichtbaar zijn, maar toch een mooi egaal en gelijkmatig lichtbeeld tentoonspreiden. Een plaatje vanaf grote afstand,” zegt Van Veen trots.

Op drie plaatsen wordt de netkous onderbroken en zijn op deze plekken in de gevel videachtige ruimtes (serres) gecreëerd. Van Veen: “Het geeft het gebouw een extra dimensie en meer transparantie. Tevens biedt het de mogelijkheid om het logo van de Rabobank levensgroot af te beelden.” Tromp vult aan: “Daartoe hebben we de aluminium kokerprofielen van de netkous op deze plaatsen extra verstevigd met staal om het door Scheuten Glas ontwikkelde raster met enkelglas, voorzien van het bedrijfslogo, te kunnen dragen.” Achter dit raster bevinden zich loopbruggen. “Al met al zijn we enorm trots op dit project. De samenwerking tussen opdrachtgever, architect, bouwkundig aannemer en de gevelbouwers was echt bijzonder goed.

Alleen door actief mee te denken met elkaars disciplines zijn we erin geslaagd zo’n prachtig gebouw te realiseren. Het eindresultaat mag gezien worden. Dit gebouw moet je zien om te beleven wat ❚ hier gemaakt is,” besluit Van Veen.

Natuurlijke zonwering

De netkous is behalve een ware eyecatcher ook een functie in de vorm van een natuurlijke zonwering toebedeeld.

Tromp: “Op plekken met een hoge intensiteit aan zonlicht zijn meerdere diagonalen toegepast in de netkous, dan bijvoorbeeld aan de noordkant van het gebouw, dat meer ‘open vakken’ bevat.” De stalen draagankers, waarmee de netkous aan de gevel is bevestigd, zijn verzinkt en voorzien van zonne- en looproosters, ook weer om zonlicht te kunnen filteren.”

Lieftink Geveltechniek heeft op zijn beurt in de aluminium vliesgevel een zonwe-

17

Stichting Kwaliteit Gevelbouw Tegen inbraak een klasse voor ramen en deuren volgens nen 5096:

Voor de kwaliteit van hang-en sluitwerk een ster-aanduiding volgens nen 5089:

SKG

SKG

skg is erkende attestering- en certificatieinstelling voor de afgifte van het komo (attest-met-) Productcertificaat voor: � metalen en kunststof ramen, deuren en puien � inbraakwerende metalen en kunststof ramen deuren en puien, � hang- en sluitwerk � branddeuren � ventilatieroosters � veiligheidsbeglazing en structureel gelijmde beglazing � metalen gevelbekleding systemen en panelen � lijmen voor panelen � e.a. skg is testinstituut voor: � water en winddichtheid van metalen- en kunststof gevelelementen � inbraakwerendheid van metalen en kunststof gevelelementen � inbraakwerende eigenschappen van hang- en sluitwerk � bepaling van duurzaamheid en sterkteeigenschappen � e.a.

bezoekadres Nieuwe Kanaal 9-f 6709 pa Wageningen postadres postbus 362 6700 aj Wageningen t 0317 - 421 720 f 0317 - 421 677 e info@skg.nl i www.skg.nl

skg is notified body voor: � de ce-markering � de afgifte van het eg-conformiteitscertificaat voor alle hierboven genoemde producten in de gevelbouw (nb-nr.: 0960)

SKG

Kwaliteitsramen Fabrikant ramenstad Certificaatnr SKG’07.aaa.bb.cc

skg is lid van eota voor het opstellen van de eta voor de ce-markering.

skg is partner van skh en shr in cb&v.

skg is geaccrediteerd voor: * Productcertificatie en attestering * Managementsysteemcertificatie (iso 9001/vca) * Laboratoriumactiviteiten

2 SKG

Voor gecontroleerde kwaliteit hanteert skg het komo keurmerk. De kwaliteit van inbraakwerende ramen en deuren herkent u aan de klasseaanduiding volgens nen 5096. komo is maatgevend voor de bouw.

Natuurlijk teert de Nederlandse economie op de export en ook als uitdaging fungeerde het buitenland goed. Behalve voor de U bouw en W bouw, deze markten en hun aanbieders blijven thuis, in Nederland, bij de niet bestedende marktpartijen. Vooral de overheid wordt gezien als de grote investeerder in bouw, maar dat is voor de ­ B & U bouw een fictie. De overheid verzorgt doorgaans zo'n 8 % van de binnenlandse omzet. En hierin zit de gevelbouw.

column

Te lang hebben we kunnen genieten van Nederland als comforteconomie. Alles konden we zelf regelen en iedereen konden we buiten houden. Een soort circulaire gesloten economie, ik noem dat graag ecocentrisme, een economie die volledig in zichzelf is gekeerd.

Bovendien maakt deze situatie de gevelbouw lui en inert. Innovatie, toch de kracht die van binnenuit zorgt om aan de kop te blijven, wordt gedelegeerd aan onderzoekers op universiteiten. Maar goed, dat is Nederland en Nederland besteedt weinig aan R&D (ca. 93 % van EU gemiddelde en 72 % van OESO gemiddelde).

Ik signaleer ook wat ik noem een zogenaamde crisissluier. De huidige werkelijkheid wordt bedekt door alles wat met crisis te maken heeft en heel ons denken wordt aan crisis gerelateerd en beïnvloed door crisis-denken. Het is het ware ondernemerschap echter dat speurt naar kansen en zich afwendt van bedreigingen. Deze houding moet die sfeer van lethargie en inertie doorbreken.

Voor de gevelbouw zie ik vier topstrategieën om weer succesvol te zijn: 1. Leveren aan de eindklant met comfort in plaats van uitsluitend wind- en waterdichtheid (een verschoven klantperspectief van bouwen naar gebruiken) ; 2. Innoveren vanuit innovatie en strategie, voortdurende vernieuwing vanuit een samenwerkende sector waarin moderne industriële bedrijven, ontwerpers en moderne bouwbedrijven hand in hand gaan; 3. Het voeren van Duurzaamheid als trend voor mondiale en innovatieve expansie. Dit gaat gepaard met het gebruiken en beïnvloeden van ratingsystemen en hun gebouwscores; 4. De marktbreedte hanteren door export. Onze producten hebben potentie en kansen die perfect kunnen aansluiten bij succesvolle ontwerpers, architecten in groei-economieën.

Bert Lieverse Directeur VMRG

19

ALTIJD CONDENSVRIJ ZICHT DOOR VERWARMBAAR GLAS

Burgers’ Rimba Toegepast product THERMOVIT - verwarmd gelaagd veiligheidsglas, waarin nagenoeg onzichtbaar elektrisch verwarmbare draden zijn verwerkt die zijn aangesloten op een geschikte elektrische voeding.

 Nieuwbouw  Renovatie Adresgegevens project Burgers’ Zoo Antoon van Hooffplein 1 6816 SH Arnhem

Architect Wiegerinck Architecten

Opdrachtgever Burgers’ Zoo

Glasleverancier GLASSOLUTIONS Gevelbouw

Bijzonderheden Burgers’ Zoo zocht een oplossing om condens op ruiten tegen te gaan en daarmee bezoeker èn dier helder zicht op elkaar te kunnen garanderen.

Grootste toegepaste ruitafmeting: beglazing is berekend op weerstand per type dier.

Foto: Jürgen Wolff van Wülfing

GLASSOLUTIONS Gevelbouw Leeghwaterstraat 2 • 6827 AP Arnhem Postbus 29 • 6800 AA Arnhem T +31 (0)26 36 96 990 • F +31 (0)26 36 28 599 E gevelbouw@saint-gobain.com www.glassolutions.nl

03-2013 - Onder voorbehoud van wijzigingen.

5400 x 2300 mm. Geharde en gelaagde

MEESTERSTUK

MR.BETTINA

HERTSTEIN

Sti

overlee M E E S T E R SOnlangs TUK Mulisch. Volgen

MR. BETTINA

Waar is het feestje?

van ‘De Grote D stond onmiddel opkomende en klaar om onze t met verhalen ov voor H.M.. Zond ze allemaal reu geraakt door die enkeling werd h als ‘de Homerus De inspiratie do echter niet gara eigen scheppen Mulisch adepten niet geoorloofd ondenkbaar. Oo een niet onbeke

HERTSTEIN

Niet in Haren. Het glasgerinkel klinkt nog na in het vernietigende rapport dat is verschenen naar aanleiding van het onderzoek. Nee, het feestje was in Rome.

De nieuwe Paus is gekozen en de witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel is niet alleen verkiezingssymboliek maar ook een symbool van de vrede.

Geen dranghekken of sterke arm waren nodig om de explosie van vreugde van de gelovigen op het Sint-Pietersplein in goede banen te leiden.

F

eestjes zijn er ook in de bouw, zelfs in crisistijd.

Die worden gevierd met pannenbier wanneer het hoogste punt van de bouw is bereikt en met een wat luxueuzer glaasje als het bouwwerk is opgeleverd. Ook de oplevering gaat gepaard met de nodige symboliek: de overdracht van de sleutels. Soms echter is de oplevering bepaald geen feestje en blijven tot verdriet van de opdrachtgevers de sleutels in de zak van de aannemer.

Zo kon het gebeuren dat toen de bouw van hun nieuwe woning gereed was het vreugdedansje van de opdrachtgevers uitbleef. De aannemer liet na de opname ten behoeve van de oplevering zijn bouwhekken staan en weigerde de sleutels van de woning af te geven. Hij deelde de opdrachtgevers mee dat hij het retentierecht uitoefende omdat de negende en tiende termijnen nog niet waren voldaan. Die termijnen hadden volgens het contract bij de oplevering betaald moeten zijn.

De elfde termijn zou aan het eind van de onderhoudsperiode betaald worden als ook de opleveringsgebreken waren verholpen. Daar was geen discussie over. Na veel heen en weer gemail voldeden de opdrachtgevers

Mr. Bettina Hertstein

de tiende termijn, maar volhardden ze in hun weigering tot betaling van de negende termijn. Opdrachtgevers meenden dat zij de betaling van de negende termijn mochten opschorten vanwege de nog te verrekenen korting in verband met de te late oplevering. De aannemer stelde daartegenover dat de ontstane vertraging niet aan hem te wijten was en weigerde het retentierecht op te heffen.

Uiteindelijk moest arbiter – in een kort geding dat de opdrachtgevers hadden aangespannen – de sleutel tot de oplossing bieden. Naar zijn oordeel is de woning in de feitelijke macht van de aannemer gebleven door het niet overhandigen van de sleutels aan de opdrachtgevers, het achterlaten van een bouwcontainer en bouwafval op het bouwterrein en het omheind laten van het terrein met de bouwhekken. Daarmee was aan het criterium van het uitoefenen van de feitelijke macht voldaan. Tevens was de negende termijn opeisbaar ten tijde van de oplevering. Niet zonder meer is vast komen te staan dat de vertraging in de oplevering geheel aan de aannemer te wijten is, gezien de diverse wijzigingen die in het werk moesten worden aangebracht wegens een door de opdrachtgevers als meerwerk opgedragen

www.bouwrechtbedrijf.nl

domoticasysteem. In combinatie met overige vertragingsoorzaken die de opdrachtgevers zijn toe te rekenen, zijn er omstandigheden waardoor de aannemer recht zou kunnen hebben op termijnverlening. Dat is in kort geding niet ten gronde te beoordelen.

De verschuldigdheid door de aannemer van een substantiële korting die verrekening met de negende termijn rechtvaardigt, is voor arbiter in kort geding derhalve niet vast komen te staan. Arbiter concludeert dat gelet op alle omstandigheden van het geval niet is gebleken dat de aannemer het retentierecht zonder deugdelijke grond heeft ingeroepen. De vordering van opdrachtgevers tot opheffing ervan wordt dan ook afgewezen.

Recentelijk moe van een arbiter geboden in een opdrachtgevers aannemer de ho Deze opdrachtge aannemer, op gr van hun archite overeenkomst v twee-onder-éénIn de technische behorend bij dez opgenomen: “He uitdrukkelijk niet van het ontwerp t uitvoer te (laten) schriftelijke goedk opdrachtgevers.” E oplevering van d aannemer een b bestaande uit tw kapwoningen.

De opdrachtgeve bouwplan onmi het ontwerp van vertoont en derh zijn ontleend aa mening, unieke woningen. Daard nemer onrechtm van het ontwerp

Er zat dus voor de opdrachtgevers niets anders op dan te betalen.

Staat u liever niet voor het hek(je) maar zit u liever voor uw open haard? Adviezen van de VMRG zijn ongeëvenaard!

Mr. Bettina Hertstein www.bouwrechtbedrijf.nl ❚

21

De Glazen Boerderij Schijndel:

kunstwerk van uitersten

Tekst: Roel van Gils Foto’s: Ferry Vloet, Brakel Atmos

De Glazen Boerderij in Schijndel is wereldnieuws. Architect en Schijndelaar Winy Maas heeft met het controversiële ontwerp werkelijk alle uitersten opgezocht. Brakel Atmos bouwde de hoogst bijzondere schil van het glazen kunstwerk met glaspanelen van glasproducent AGC Westland.

Als architect bij MVRDV heeft Maas de opdracht gekregen om De Glazen Boerderij te ontwerpen. Schijndel heeft door de bombardementen tijdens Operatie Market Garden in 1944 een opvallend groot marktplein. Al in 1980 spoorde Maas de toenmalig burgemeester aan deze plek op te vullen met een bijzonder gebouw.

Hij heeft tot 2012 moeten wachten voordat zijn visie in vervulling ging.

De Glazen Boerderij is opgebouwd uit een staalconstructie waartegen een aluminium vliesgevelconstructie is bevestigd. Het glas in de vliesgevelconstructie is voorzien van een speciale print. In het 14 meter hoge, glazen bouwwerk zijn winkels, restaurants, kantoren en een wellnesscentrum gehuisvest.

Foto’s Voor zijn ontwerp heeft Maas rondom Schijndel onderzocht hoe een authentieke Schijndelse boerderij eruit ziet. Hij heeft vervolgens de bekende fotograaf Frank van der Salm ingeschakeld om details van bestaande boerderijen in de omgeving te fotograferen, van waaruit deze typisch Schijndelse langgevel boerderij is samengesteld. “Niet alleen qua

22

bouwmethodiek, maar ook qua uitstraling is De Glazen Boerderij uniek in de wereld,” vertelt Bas Bonnemaijers van AGC Westland. De buitenschil is volledig opgetrokken uit glas,

De Glazen Boerderij is opgebouwd uit een staalconstructie waartegen een aluminium vliesgevelconstructie is bevestigd.

geen aluminium stijl of deklijst ligt in het zicht. “Zelfs de schoorsteen is van glas, zo vult Bart van Langen van Brakel Atmos aan. “De uitzet-/ zakramen en deuren zijn structureel verlijmd, de kozijnen zijn met glas belegd, alsmede de roosters in dak en gevel voor ventilatie zijn voorzien van een glasmozaïek. Het enige element in de gevel dat niet in glas is uitgevoerd is het smalle gootje boven de deuren, dat overigens pas later is toegevoegd omwille van de afwatering. Door eenzelfde kleurstelling toe te passen, valt het u-profiel echter nauwelijks op.”

AGC Artlite De boerderij is digitaal geprint op zo’n duizend unieke ruiten van het type AGC Artlite Digital in de fabriek van AGC Mirodan Industries in het Belgische Heule. “De ‘printer’ is te vergelijken met een inktjet printer, maar dan op industrieel niveau,” zo legt Bonnemaijers uit, “en in plaats van inkt wordt via een digitaal printproces email aangebracht op het glas. Na bedrukking wordt het glas gehard in een oven, wordt de print ingebakken en komt de uiteindelijke kleur van de bedrukking naar voren. Daarbij verloopt de print van 0 naar 100 procent transparantie. Deze printtechniek wordt vaker toegepast, maar niet op deze wijze met stuk voor stuk unieke panelen en ook nog in afmetingen variërend van 90x442 millimeter tot 2313x3608 millimeter. Door de thermische behandeling verkrijgt het geëmailleerde product tevens een grotere stabiliteit. Artlite Digital vertoont bovendien een vergelijkbare weerstand tegen chemische stoffen als die van het glas, evenals een mechanische weerstand. Omdat het pand niet alleen energiezuinig maar ook transparant en veilig moet zijn, is er dubbel glas geplaatst waarvan de buitenruit gehard en de binnenruit gelaagd.” › Werkelijk iedere ruit is uniek qua print.

23

Aluminium profielsysteem Het glas is mechanisch bevestigd aan een aluminium vliesgevelconstructie van Brakel Atmos. “Uitgangspunt van de architect was om de constructie vanaf de buitenzijde aan het zicht te onttrekken,” vertelt Bart van Langen.

“De gevel van De Glazen Boerderij is opgebouwd met ons BA6-35K en BA635KS aluminium extruse profielsysteem. Die laatste is speciaal ontwikkeld om een waterdichte hoekafdichting te verkrijgen. De opstaande kant kan namelijk worden geknikt, zodat deze altijd haaks op het glas staat.

Zodoende kunnen we dezelfde rubbers toepassen en is de schil niet lekkagegevoelig.”

Om geen afwerk- en afdeklijsten te hoeven gebruiken, is het glas voorzien van een terugliggende randafdichting. Bonnemaijers: “De buitenruit is met de binnenruit verbonden door middel van een speciale terugliggende randafdichting, een zogenaamde siltalvoeg. Voor deze speciale manier van dubbel glas maken, heeft de fabriek AGC Westland een aparte as-

24

semblagelijn. Deze lijn kan niet alleen de grote formaat ruiten aan, maar is er ook op ingesteld dat de kit nog op de lijn wordt bewerkt om op de gevelconstructie te passen.”

Toleranties In de terugliggende randafdichting van het glas wordt een aluminium strip geschoven, die het glas via een mechanische bevestiging in het schroefkanaal met de achterconstructie verankert. Vervolgens wordt een waterseal kitnaad aangebracht die de naden tussen de ruiten waterdicht maakt. Het systeem van Brakel Atmos is zodanig ontwikkeld dat aan de buitenkant van het gebouw een zo dun mogelijke kitnaad is te zien.

Volgens Van Langen speelden de toleranties van de constructie daarin een zeer belangrijke rol. “De ruggengraat van de boerderij bestaat uit een staalconstructie. Werken met een tolerantie van 0 tot -5 millimeter is voor een staalleverancier verre van gebruikelijk, maar uiteindelijk toch gelukt.

Niet in de laatste plaats vanwege het

feit dat wij met ons profielsysteem deze toleranties kunnen corrigeren.”

Vanwege het natuurkundig verschijnsel ‘cohesie’ bleek het niet nodig een additionele afwatering toe te passen.

Het water wordt volgens Van Langen mooi over het glas afgevoerd naar de bodem. “Alleen boven de entreepartijen is zoals gezegd een additioneel gootje aangebracht.” Behalve een technische uitdaging vormde het project met een kleine duizend, unieke ruiten ook een logistieke uitdaging.

“Omdat iedere ruit uniek is, werd deze in de fabriek al voorzien van een merkteken. Vooraf is uitgewerkt welke ruiten wanneer op de bouw dienden te zijn. Op de fabriek werden de ruiten in de juiste volgorde op de glasbok geplaatst om zo de voortgang op de bouw te waarborgen en de puzzel op te lossen,” besluit Bonnemaijers. ❚

Bouwinfo Project Opdrachtgever Architect Systeemleverancier Leverancier glas Start bouw Oplevering

De Glazen Boerderij Schijndel Van den Brand Vastgoed, Schijndel Winy Maas, MVRDV Brakel Atmos, Uden AGC Westland, Maasdijk maart 2012 januari 2013

Foto's LINKER PAGINA Het glas is mechanisch bevestigd aan een aluminium vliesgevelconstructie van Brakel Atmos.

Foto rechts Alleen boven de entreepartijen is een additioneel gootje aangebracht.

Foto beneden De boerderij is digitaal geprint op zo’n duizend unieke ruiten van het type AGC Artlite Digital.

25