Gevelbouw 3 2013

Vaktijdschrift over gevels & daken

Jaargang 10 I nummer 3

DE ROTTERDAM: VERTICALE STAD AAN DE MAAS Dove gevels markeren Castellatoren Keramische wolk boven museum De Fundatie

In samenwerking met:

速

Wie dit leest weet dat NeroQom een Aesthetic Comfort Specialist is

AESTHETIC COMFORT SPECIALIST T h e s o l u t i o n a g a i n s t d e g ra d a t i o n

NeroQom advertentie Gevelbouw Juni 2012.indd 1

6/11/2012 4:57:31 PM

DucoSun Ellips Architecturale zonwering

De ellipsvormige lamellen van de DucoSun Ellips zorgen voor verstelbaar. Dankzij het groot aantal hellingshoeken kan het systeem een ruimte optimaal beschaduwen, ongeacht de glasoppervlakte of de stand van de zon.

We inspire at www.duco.eu

info@duco.eu - Bedrijvenlaan 2 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 66 - fax +32 58 33 00 67

HOME OF OXYGEN

een maximum aan diffuus daglicht en zijn vast of elektronisch

Zonder Nanodiseren速

Met Nanodiseren速

Zonder Nanodiseren速

Met Nanodiseren速

50% lagere reinigingsfrequentie en levenslange garantie op al uw anodiseerwerk

ANODISEREN ANNO 2013

ontwerp & realisatie www.t-quila.com

Interesse in een inspirerend gesprek? E-mail innovatie@alucol.nl of bel +31-475-595280

w w w . a l u c o l . n l

Voorwoord Megaprojecten We schreven het al eerder, ook in ons land worden nog altijd schitterende (mega)projecten van internationale allure gerealiseerd. In deze editie van Gevelbouw besteden we uitgebreid aandacht aan de verticale stad aan de Maas, ofwel De Rotterdam.

De Rotterdam is een ontwerp van Rem Koolhaas en telt een oppervlakte van liefst 160.000 m2. Vanaf eind dit jaar, als het gebouw wordt opgeleverd, zullen dagelijks zo’n 3.000 tot 4.000 mensen verblijven in deze verticale stad. Aan dit project hebben talloze bedrijven een bijdrage mogen leveren op welke manier dan ook.

Grenzen zijn letterlijk verlegd. Een aanwinst voor de stad Rotterdam. Vanaf pagina 8 leest u alles over dit markante gebouw aan de Wilhelminapier.

Het Helen Dowling Instituut is als non-profit organisatie gespecialiseerd in de psycho-oncologie. Onlangs is de nieuwe thuisbasis van dit instituut opgeleverd, gelegen op een prachtige locatie in het bos tussen Bilthoven en Maartensdijk. Het project is grotendeels gefinancierd uit fondsen en giften van de ‘vrienden van het Helen Dowling Instituut’. Een prachtproject waaraan ook verschillende VMRG-leden tegen kostprijs een bijdrage hebben geleverd. Grote klasse! Lees meer over dit project vanaf pagina 41.

Een gevelbekleding in Corian? Jawel, dat kan. In Breda staat het eindresultaat. De witte, bijna naadloze huid in Corian solid surface zorgt samen met teruggeplaatste donkere kozijnen voor een prachtige compositie. Een unieke gevelbekleding voor Nederlandse begrippen. Met dank aan onze zuiderburen. Voor meer details, neem een kijkje vanaf pagina 62.

Wie twijfelt nog over het feit dat lijmen geen solide oplossing biedt, zou snel eens een moeten bladeren naar pagina 66. De ellipsvormige opbouw boven museum De Fundatie in Zwolle is een ware eyecatcher. Op deze blauwe wolk zijn liefst 55.000 driedimensionale keramische tegeltjes verlijmd.

Roel van Gils

5

Vaktijdschrift over gevels en daken Jaargang 10 | nummer 3 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 1572-1310

Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

Redactie adres

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E gevelbouw@louwersuitgevers.nl W www.gevelbouw.info

13

Redacteuren

Patricia van der Beek, Martijn van den Bouwhuijsen, Roel van Gils

30

Eindredactie Roel van Gils

Bladmanagement

Tim van Lieshout: E t.vanlieshout@louwersuitgevers.nl

Secretariaat

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

Advertenties

Online aanleveren: https://louwersuitgevers@wetransfer.com o.v.v. uitgave en naam Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

08 22

Abonnementsprijs

€ 63,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Gevelbouw.

Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

Adreswijzigingen

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Opzeggingen

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van op­­zegging is ontvangen, wordt het abonnement auto­matisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

GEVELBOUW is een onafhankelijk vakblad voor de bouw en is bestemd voor architecten, ingenieursbureaus, aannemers, opdrachtgevers, brancheorganisaties, gevelbouwers en toeleveranciers, (bouw)functionarissen in overheids- en semi-overheidsinstellingen en verwante organisaties. De VMRG is inhoudelijk verantwoordelijk voor haar eigen pagina’s.

Vormgeving/Art Direction

Logo Reclame- Ontwerpbureau BV E info@logobv.nl Tessa van Gameren

In samenwerking met:

Niets uit deze uitgave mag worden over­genomen of ver­menig­vuldigd zonder uitdruk­kelijke toestemming van de uitgever en zon­der bronvermelding.

Hoewel dit blad op zorg­­vuldige wijze en naar beste weten is samen­gesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledig­heid van de informatie. Zij aan­vaar­den dan ook geen enkele aansprake­lijkheid voor schade, van wel­ke aard ook, die het gevolg is van hande­lingen en/of beslis­singen die gebaseerd zijn op deze informatie.

DE ROTTERDAM Verticale stad aan de Maas Hoge technische eisen De paradox van gevelroosters Extreem smalle klapramen 9.000 gevelelementen Onderdeel van de bouwcirkel Creatief interpreteren van prestatie-eisen Buitenschil De Rotterdam deels uit België

8 11 13 17 19 22 24 27

Isabellaland 2.0

30

VMRG PAGINA'S Column Bert Lieverse Meesterstuk Mr. Bettina Hertstein Gevelinspiratiecentrum als visitekaartje Ontmoet de klant in een community Healing environment in het bos HR Zonwering Automatisch meer rendement E-learning binnen het Kenniscentrum Gevelbouw Column Green inspiration

33 35 36 40 41 44 46 48

Inhoud nummer 3

62 81 36

55

Wie doet wat

94

Cover:

Museum de Fundatie Beeld:

HQ Bonding B.V. Vaktijdschrift oVer geVels & daken

Jaargang 10 I nummer 3

de rotterdam: Verticale stad aan de maas doVe geVels markeren castellatoren keramische wolk boVen museum de fundatie

nummer 2 2013

55 58 62 65 66 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 91

Jaargang 10

Dove gevels markeren Castellatoren Een matzwarte gevel met glans Stack Breda met gevelbekleding in Corian Lijmen: een solide oplossing Keramische wolk boven museum De Fundatie Spiegelbollen markeren Het Eemhuis Duurzame herontwikkeling met composiet Materiaal van de toekomst All in One Façade voor kantoor Oranjewoud Architecturale zonwering brengt gevel tot leven Transformeren van gevelbeplating Geautomatiseerde prestatieverklaring Renovatie De Weezenhof: teamwork ‘Where Innovation Meets Communication’ RENSON EXIT 5 Panelen Holland blijft investeren Contrasterende gevel voor nieuwbouw NEM Energy

MAARt 2011

49 50 52

NUMMER 690 JAARGANG 63

Façades 2013: inspiratieboek voor bouwprojecten Van CPD naar CPR Visitekaartjes

In samenwerking met:

7

De Rotterdam

V E R T I C A L stad aan E de Maas

De Rotterdam

De Rotterdam is een uniek multifunctioneel gebouw aan de oever van de Maas op de Wilhelminapier in Rotterdam, ontworpen door Rem Koolhaas. In deze verticale stad met een oppervlakte van 160.000 m2 zullen straks dagelijks 3.000 tot 4.000 mensen wonen, werken, winkelen en recreëren.

De bijzondere mix van functies maken het gebouw tot een verticale stad waarin 24 uur per dag geleefd wordt: een viersterren hotel, appartementen, kantoren, een health club, diverse winkels, cafés en restaurants.

Alle onderdelen maken slim gebruik van duurzame energielevering onder andere via het Maaswater en de aardbodem. Met spectaculaire uitzichten over de skyline van Rotterdam en de Maas wordt De Rotterdam de ontmoetingsplaats op de pier.

Kunstwerken De gevels van de Rotterdam bestaan volgens projectmanager Bert Schlösser van Scheldebouw uit diverse constructies. “De begane grond en eerste verdiepingen zijn uit staal gebouwd met een opklemconstructie. Deze twee verdiepingen worden in één keer overspannen. Verdiepingen twee, drie en vier zijn parkeerlagen. Deze constructie is gevormd door stalen geïsoleerde profielen. Hierin is tevens het glas rondom geklemd. De staalprofielen zijn aangeleverd als frames. Architectonisch redelijk slank en technisch een relatief simpele constructie, maar wel doeltreffend. Op de begane grond zijn tevens de nodige entrees gemaakt, zoals speedgates, meerdere tourniquets en een enorme schuifdeur van 3,60 bij 3,60 meter. In eerste instantie was het de bedoeling om de schuifdeur te laten ‘wegvallen’ in de gevel, maar uiteindelijk heeft de architect gekozen om er een heuse eyecatcher van te maken. De schuifdeur is redelijk ‘overgedimensioneerd’ en biedt de mogelijkheid om straks bijvoorbeeld grote kunstwerken in de hal te kunnen tentoonstellen.”

Brandwerende eis De helft van de oppervlakte van het plintgebouw is brandwerend uitgevoerd. De brandwerendheid is een belangrijk issue bij dit project, omdat er een zogenaamde plasbrand kan optreden. De gevels aan de Maas zijn uitgerust met een aanvullende brandwerende eis. Vanaf de vijfde verdieping van de plint en de zevende verdieping van de midden- en oosttoren is Scheldebouw de gevel met specifiek ontwikkelde gevelelementen gaan opbouwen. De oppervlaktebehandeling van de elementen is naturel geanodiseerd. Schlosser: “De pro-

fielen van de elementen zijn zeer robuust met een aanzichtbreedte van 250mm. De totale diepte van de geïsoleerde profielen is 300mm. De elementen zijn 1800mm breed, 3000mm en 3600mm hoog en hebben een tussenstijl met een aanzichtbreedte van 250mm. De borstwering is uitgevoerd met geëmailleerd glas voorzien van een streepjesmotief. De elementen zijn zodanig ontwikkeld dat deze als Meccano-delen aan elkaar gekoppeld kunnen worden via een ‘mannetje-vrouwtje’-verbinding. De basis van deze techniek hebben we al eerder toegepast. De kern is behouden gebleven, het design is uiteraard aangepast aan de wensen van de architect met een aanvullend pakket van eisen. Ondanks dat het systeem reeds is getest, is het element specifiek voor De Rotterdam nogmaals getest op wind- en waterdichtheid in onze eigen testfaciliteit in Middelburg.”

Auto-industrie De gevelelementen voor plint, midden- en oosttoren (in totaal 6.500 stuks) zijn bij Scheldebouw in Heerlen geprefabriceerd op een geautomatiseerde productielijn.

“Onze productiewijze is vergelijkbaar met die van een autofabrikant,” zegt Schlösser.

“Het ruw materiaal wordt aangevoerd, ondergaat de nodige CNC-behandelingen en via verschillende werkstations ‘rolt’ uiteindelijk een compleet element van de band.

Op ieder werkstation worden de handelingen van het vorige station gecontroleerd en aan het einde vindt een eindcontrole plaats.

De elementen worden bovendien genummerd, zodat ze ook na montage nog traceerbaar zijn. In speciaal ontwikkelde kratten werden de elementen just-in-time naar de bouwlocatie getransporteerd. Vanwege de zeer beperkte ruimte op de bouwlocatie hanteerde hoofdaannemer Züblin namelijk een strakke planning, die via een online systeem benaderbaar was. In de avonduren werden de kratten met de bouwkraan op de juiste verdieping geplaatst, waarna de montageploeg de volgende dag de elementen met kleine kraantjes kon plaatsen.”

De midden- en oosttoren bestaat uit 45 verdiepingen. In totaal heeft Scheldebouw 45.000 m2 aan geveloppervlakte gereali-

De elementen worden als Meccano-delen aan elkaar gekoppeld via een ‘mannetje-vrouwtje’-verbinding.

seerd voor De Rotterdam. In beide torens zijn bovendien nog zo’n 800 ventilatievleugels aangebracht die ‘onzichtbaar’ in de stijlen van de gevelelementen zijn geïntegreerd. Volgens Schlösser puur gedaan vanwege het psychologisch effect voor de gebruikers om te kunnen ventileren. Eind dit jaar wordt De Rotterdam opgeleverd en is Rotterdam een heus kunstwerk rijker. ❚

9

De Rotterdam

Hoge technische eisen

De esthetische uitgangspunten van de drie torens van De Rotterdam zijn gelijk, terwijl de technische eisen voor de woontoren afwijkend (lees: hoger) zijn ten opzichte van de eisen die gesteld worden aan de overige gebouwfuncties.

Op basis van een specifiek eisenpakket van TGM heeft Wicona de gevraagde profilering voor de woontoren ontwikkeld en getest in het eigen test- en projectservicecentrum in Ulm, Duitsland.

Wicona werd al in 2008 door TGM benaderd. “Op dat moment was de aannemer zelfs nog niet bekend,” vertellen Joep Römgens en Harry Schobbers van Wicona.

“Voor de woningen (westtoren) gelden hogere ventilatie-eisen en isolatiewaarden dan die in de kantoren en het hotel. Samen met TGM hebben we profielen ontwikkeld waarin voor de ventilatie 720 stuks PEF-, PASK-, en draairamen zijn opgenomen. Voor de (semi) buitenverblijven die aan één zijde van de toren in de gevel zijn opgenomen is onze WICLINE 77-serie gebruikt. Tevens zijn hier door TGM de balkon- en privacyschermen geleverd en gemonteerd.”

Statica Ook al is De Rotterdam een zeer specifiek project, Wicona gaat ook bij dergelijke pro-

jecten altijd uit van een standaard profiel.

Römgens: “Vanuit een bepaald basisprincipe (profiel) borduren we steeds verder. Rem Koolhaas (OMA) had een duidelijk beeld van verticale kokers in het exterieur voor ogen.

Om dit doel te bereiken, hebben we gekozen voor een omgekeerde elementgevel, waarbij de statica aan de buitenzijde zit en de bevestigingen door de gevel heen zijnn gevoerd. Tevens is er een binnenbeglazing toegepast. De geëiste Ucw-waarde van 1,6 W/m2K werd daarbij constant bewaakt.

In de basis is de gevel gebaseerd op onze standaard elementgevel WICTEC50EL en/ of WICTECEL60. De invulelementen bestaan onder andere uit parallel ‘einstellfenster’ en PSK’s uit onze WICLINE65 en de genoemde WICLINE 77 series. De gevel is door TGM grotendeels geprefabriceerd in

elementen van 3200 x 1800 millimeter, die onder zeer nauw gestelde ‘slottijden’ naar de bouwplaats werden gebracht. Er was namelijk geen ruimte voor vertraging of welke vorm van oponthoud dan ook.”

Voordat TGM echter de prefabricage kon opstarten, heeft men samen met Wicona tijdens de ontwerpfase de elementen eerst uitvoerig getest op wind- en waterdichtheid in het Wicona test- en projectservicecentrum in Ulm. “In ons testcentrum kunnen we tot 10 meter hoogte testen. TGM heeft een mock-up gemaakt van vier elementen en daarop de diverse testen uitgevoerd met een constructieve testwaarde (safetywaarde) van 6.100 Pa en een constructieve rekenwaarde van 4.646 Pa. Nadat het definitief ‘ontwerp’ was vastgesteld, zijn onze specialisten vervolgens ook betrokken geweest bij het opstarten van de prefabricage. Op die manier is samen een fantastisch eindresultaat behaald.” In totaal heeft Wicona de profielen en alle toebehoren in een x-aantal leveringen, verspreid over zo’n anderhalf tot twee jaar, uitgeleverd aan TGM. ❚

11

De mooiste hoogbouw van de wereld*…

... gerealiseerd met de Technologie Voor uw Ideeën Met een energieverbruik van slechts 98 KWh/m2 per jaar, toont het nieuwe hoofdkantoor “West Arcade” van KFW Frankfurt een nieuwe standaard voor energie-efficiëntie van kantoorgebouwen.

De door WICONA voor dit gebouw op maat gemaakte dubbele huid gevel bevat een innovatief systeem voor natuurlijke ventilatie.

*Toegekend door de raad van “Tall Building and Urban Habitat”, Chicago (CTBUH)

Architect: Sauerbruch Hutton, Berlin Gevelbouwer: FKN Fassaden GmbH, Neuenstein Technische oplossingen: WICONA

www.wicona.nl

De Rotterdam

De paradox van gevelroosters Gevelroosters. Enerzijds een ‘gat’ in de gevel om te kunnen ventileren, anderzijds het middel om regenwater en ongedierte buiten te houden. JAZO Zevenaar heeft in opdracht van zowel Scheldebouw als Züblin alle 771 gevelroosters voor De Rotterdam geëngineerd en gefabriceerd. Ventilatieroosters die voor een leek optisch allemaal gelijk zijn, maar die qua techniek en functionaliteit wezenlijk van elkaar verschillen.

OMA Architecten had volgens Frank Meijer, manager marketing & sales van JAZO, een duidelijk beeld voor ogen voor wat betreft de broodnodige (veiligheids) ventilatieroosters in de gevel van De Rotterdam. “Een belangrijk aspect voor de roosters was een uniform lijnenspel, ongeacht de achterliggende installatie. Voor elk facet van de gevel hebben we een specifieke oplossing, van de technische ruimtes op de parkeerlaag tot de gevelroosters op 83 meter hoogte. Gedurende

een intensief ontwerptraject tussen OMA en onder andere productmanager JAZO / Duco, Edwin Pelkman, is gezocht naar het optimum tussen functionaliteit en esthetica. Dit met een compleet nieuwe roosterlijn tot gevolg. Een productgamma met als uitersten hoge-doorlaat roosters en schijnroosters.”

Labyrint-structuur De roosters zijn opgebouwd uit door JAZO speciaal ontwikkelde aluminium extrusie-

profielen volgens een labyrint-structuur om ‘inkijk’ te voorkomen en de waterafvoer naar buiten mogelijk te maken. Frank Meijer: “Zo op het eerste gezicht is er optisch geen verschil tussen een ventilerend rooster en een bouwfysisch gesloten schijnrooster. Echter, technisch gezien zijn de verschillen in de roosters groter. Zo is voor de hogere gelegen delen een afwijkend rooster ontwikkeld in verband met aanvullende eisen op het gebied van windbelasting en waterkering. ›

13

O.C.-FORM WF nano het eerste afdichtingsband met Nanotechnologie

De innovatie O.C.-FORM WF nano is het eerste nano-geïmpregneerde multifunctionele dichtingsband voor warmte isolatie en afdichting tegen wind, damp en slagregen.

Doorslaggevende voordelen “Intelligente” kozijn- en voegafdichting in één product Door NANO technologie vocht- én temperatuurvariabel Doeltreffende isolatie en geluidsdemping Slagregendicht tot minstens 600 Pascal en toch dampdoorlatend Luchtdicht en dampremmend aan de binnenzijde Vervangt meerlaagse afdichtingssystemen Draagt bij tot het Passiefhuis principe Kostenbesparende en weersonafhankelijke montage

Sealants that work!

Bloem Sealants bv P.O. Box 24058, 2490 AB Den Haag Westvlietweg 69, 2495 AA Den Haag

Nr. 509-16240 Montage detail

Getest bij IFT Rosenheim

Phone:

+31(0)70 329 66 01

Fax:

+31(0)70 329 22 02

E-Mail:

info@bloemsealants.com

www.bloemsealants.com

De Rotterdam

Optisch is er geen verschil tussen een ventilerend rooster en een bouwfysisch gesloten schijnrooster.

leverd. Met name de diverse energieruimte waarin de NUTS-bedrijven als Stedin, Joulz en Eneco hun installaties hebben geplaatst, zijn voorzien van aanvullende veiligheidsmaatregelen. Onder andere ventilerende roosterpuien met een brandwerendheid van 60 of 90 minuten. De dertien inpandige trafopuien geven een goed beeld van de enorme hoeveelheid technische installaties die in dit gebouw opgenomen zijn.”

Een windbelasting van 6.000 Pa behoeft immers extra aandacht. Middels een uitgekiend R&D-traject is het JAZO HFR40/45 ontwikkeld. Interne testen met EFD-software, rapid prototyping en windtunneltesten hebben uiteindelijke geleid tot certificering (NEN-EN 13030:2001) door het testinstituut BSRIA in de UK. Voor de technische ruimten op de begane grond lag een HEVAC klasse A op waterwering als eis; op 83 meter hoogte klasse B,” zo legt Meijer uit.

Meer dan ventileren JAZO is sinds medio 2011 gestart met de ontwikkeling van de gevelroosters, waarop tevens patenten zijn aangevraagd. Meijer: “De productie, die is opgesplitst in verschillende fasen, is in 2011 opgestart en momenteel worden de laatste roosters voor de speedgates geproduceerd, die toegang geven tot de diverse parkeerlagen geproduceerd.

Voor de techniekruimten in het gebouw hebben we afwijkende roosterpuien ge-

Frank Meijer benadrukt nog maar eens dat het ontwikkelen van dergelijke ventilatieroosters echt een specialisme is.

“We zijn dagelijks met ruim honderd medewerkers bezig met de ontwikkeling en productie van specifieke oplossingen voor de toegang en ventilatie van techniekruimten. Samenwerkingen met opdrachtgevers, architecten en adviseurs resulteren steeds vaker in unieke oplossingen. De Rotterdam is hier het perfecte voorbeeld van.” ❚

15

Vertical Ventilation

specialists in protected access and ventilation of plant rooms

www.jazo.eu

De Rotterdam

Extreem smalle

k apramen In de kantoor- en hoteltoren van De Rotterdam zorgen ventilatieklapramen, verscholen achter de vinnen van de façade, voor de natuurlijke ventilatie. Voor deze extreem smalle klapramen van slechts 16 centimeter breed en 2 meter hoog heeft Sanoco het beslag ontwikkeld en geleverd. Een mooie uitdaging, aldus Johan Camps, directeur van Sanoco: “Het in de basis best instabiele systeem hebben wij bewegend kunnen maken door het gebruik van speciale onderdelen. Wij kunnen daarnaast, ondanks de complexiteit, toch voldoen aan de hoge dichtingseisen.”

Het langgerekt ventilatieluik in de gevel bestaat uit een speciaal ontwikkeld profiel.

Camps geeft aan: “Scheldebouw ontwikkelt vaak projectspecifieke profielen, waarbij wij worden gevraagd om advies over en ontwikkeling van het juiste beslag. Dankzij deze samenwerking hebben wij beslagsystemen mogen leveren voor onder andere The Shard in Londen en het Karolinska Ziekenhuis in Stockholm, het grootste ziekenhuis van Europa.”

Stabiliteit

Dankzij speciale bouwbeslagonderdelen blijft het raam open staan en krijgt het een hoge mate van stabiliteit.

Sanoco bouwbeslag staat al ruim dertig jaar voor vakkennis en vakkundigheid. Inspelen op specifieke vragen en het aandragen van intelligente oplossingen ziet Sanoco als een uitdaging. “Als we niet uit onze uitgebreide catalogus van 25.000 artikelen kunnen putten, dan gaat de projectafdeling aan de slag om een klantspecifieke oplossing te bedenken. Onze slogan ‘maakt het makkelijk’ geeft dan ook exact onze insteek weer; wij leveren graag gemak in de vorm van maatwerk of totaalpakketten. Voor het beslag van de ventilatieklapramen in De Rotterdam is ook een maatwerkoplossing bedacht, 700 klapramen van eenzelfde type. Het smalle ventilatieklapraam moest slechts 11 centimeter worden geopend. Door gebruik van speciale bouwbeslag onderdelen, blijft het raam open staan en krijgt het raam een hoge mate van stabiliteit. Voor de bediening van het beslag is gekozen voor het klassieke ‘krukje’ uit de staalsector. Door dit krukje omhoog te bewegen ontgrendel je het raam, via een verticale verbinding in de beslaggroef. Zo is de dichting en ventilatie gegarandeerd op de lange termijn en is er rekening gehouden met de wens van de architect. En dat zien wij graag: dat iedereen aan het einde van een bouwproces tevreden is.” ❚

17

23147

Sanoco, solide partner in ‘De Rotterdam’ Bij bouwbeslag is ervaring hét kenmerk van de expert. Op het schild van verdienste van Sanoco bouwbeslag staat ruim 30 jaar vakkennis en vakkundigheid. Ook bij complexe processen zoals de bouw van ‘De Rotterdam’ heeft Sanoco in het denkproces en de uitvoering een bijdrage kunnen leveren. Anticiperen op specifieke vragen van architecten en ontwikkelaars van vastgoed en aandragen van intelligente oplossingen voor ingewikkelde uitdagingen zijn Sanoco op het lijf geschreven. Sanoco levert graag gemak in de vorm van kant-en-klare pakketten zodat op de werkvloer snel en effectief gewerkt kan worden. Daarnaast houdt Sanoco een scherpe blik op de calculatie zodat aan het einde van het bouwproces iedereen tevreden is. Een prettige relatie scharniert immers op goede samenwerking. Naast 25.000 bouwbeslagproducten is Sanoco Aluminium importeur van het Duitse aluminium profielsysteem Akotherm, in het kader van kwaliteit.

Sanoco bouwbeslag Nieuwhuisweg 3, 5804 AN Venray T + 31 (0)478 519 770 E sanoco@sanoco.com I www.sanoco.com

Wij realiseren uw visie Wij realiseren uw visie Creatieve gevel-, dak- en kolombekleding Metalen dak- en gevelbekleding

MFANordiska Panorama NYA DEVeenendaal Architecten Staab, Berlin Marlies Rohmer, Amsterdam

Metal Cladding Systems bv · Postbus 3 · 4030 CA Ingen T.: +31 (0) 344 69 33 91 F.: +31 (0) 344 61 43 33 E.: info@metalcladding.nl I.: www.metalcladding.nl

12130232_MCS.indd 1

02-05-12 17:53

De Rotterdam

9.000

gevelelementen

In opdracht van Scheldebouw heeft Van Kessel Geveltechniek de gevels van de kantoor- en hoteltoren van De Rotterdam ‘gedicht’. In totaal heeft Van Kessel in anderhalf jaar tijd zo’n 9.000 gevelelementen geplaatst. Volgens Dirk van Kessel de grootste opdracht ooit voor de gevelbouwer. Voor de montage werd overigens een wezenlijk andere techniek toegepast dan voor het dichten van de gevels van de woontoren. “We zijn volledig selfsupporting te werk gegaan,” zegt Dirk van Kessel. ›

19

Van Kessel Geveltechniek B.V. is een gespecialiseerd montagebedrijf op het gebied van geveltechniek / gevelmontage. U kunt hierbij denken aan montage van compleet beglaasde elementen in de gevel bij moderne kantoorpanden tot aan eenvoudige en klassieke ramen en deuren bij winkelpanden of particulieren. Wij zijn de spil bij de afwerking van gebouwen wanneer het gaat om de externe afwerking.

www.vankesselgeveltechniek.nl

Verlengde Bredestraat 45 4194 RV Meteren T 0345-582160 info@vankesselgeveltechniek.nl

De Rotterdam

Anders dan bij de westtoren is de gevel van de oost- en middentoren volledig steigerloos gebouwd. Dat heeft tot een enorme kostenbesparing geleid. Van Kessel: “Het monteren van de gevelelementen is op zich geen complexe aangelegenheid. Het was vooral de hoge bouwsnelheid en de toch forse hoogte waarmee we rekening dienden te houden. En boven de 100 meter waait het altijd,” lacht Van Kessel. “Organisatorische een flinke klus om de elementen precies op tijd op de bouwplaats te krijgen, anders stagneerde de uitvoering.

We hadden bovendien pas na 16.00 uur de beschikking over de torenkraan om de elementen op de juiste verdieping te hijsen. Werkdagen van 7 uur ’s ochtend tot 8 uur ’s avonds waren eerder regel dan uitzondering om het bouwtempo te kunnen volgen.”

zijn we een strook van drie gevelelementen breed van beneden tot boven, daar waar de personen- en transportlift zich bevonden, aan het ‘opvullen’ met de torenkraan.”

Al met al kijkt Dirk van Kessel terug op een geslaagd project. “De volgende klus staat alweer op de planning. Voor TGM gaan we het nieuwe onderzoeksgebouw van DSM in Geleen dichten en ook voor De Groot & Visser gaan we weer een nieuw project maken.” ❚ De elementen zijn met behulp van een Valla-kraan geplaatst.

Verdieping per week Buiten het gebruik van de torenkraan is Van Kessel Geveltechniek volledig selfsupporting te werk gegaan. “Vanuit de kratten waarin de elementen op de verdieping werden gehesen, plaatsten we de elementen op trolleys om vervolgens met behulp van een Valla-kraan, die twee verdiepingen hoger was gepositioneerd, de elementen op zijn plek te hijsen. De elementen zijn verankerd en afgesteld aan de bevestigingspunten die we in een eerder stadium al op de betonvloer hadden aangebracht.

Op die manier hebben we iedere week één verdieping wind- en waterdicht gemaakt. Van binnenuit werd ook nog een geïsoleerde staalplaat aangebracht om brandoverslag en geluidshinder tussen de verdiepingen te elimineren.”

Op een gegeven moment werden volgens Van Kessel flinke stappen gemaakt in de ruwbouw. “Om een inhaalslag te maken, hebben we tijdelijk met een extra ploeg de elementen geplaatst en realiseerden we één verdieping op iedere toren per week. Na een week of tien lagen we weer op schema.” In totaal heeft Van Kessel Geveltechiek zo’n 37.000 manuren besteed aan het dichten van de gevels. “Op piekmomenten waren we met een aardige bezetting aanwezig van een man of 17. Op dit moment leggen we de laatste hand en

21

De Rotterdam

Onderdeel van de bouwcirkel Doorlooptijden van bouwprojecten worden steeds korter. Gevelelementen worden al geplaatst, terwijl slechts enkele verdiepingen hoger nog de vloeren worden gestort. Zo ook bij De Rotterdam. Aan NeroQom de taak om tijdens de bouwfase aan de binnen- en buitenzijde vervuiling direct te verwijderen en schades op te lossen, zodat mogelijke gevolgschade wordt voorkomen. “Wij zijn een vast onderdeel van de bouwcirkel,” zegt Sven Brinkman van NeroQom. NeroQom heeft sinds oprichting in 2001 een enorme vlucht genomen. Sven Brinkman: “Wij zijn voor VMRG’-ers, die ook waarde hechten aan het leveren van esthetisch comfort, een vaste partner geworden als het gaat om het tijdelijk beschermen, bewassen, conserveren, renoveren en upgraden van een gevel, zowel voor Nederlandse en Belgische als projecten. Wat we beloven, kunnen we ook waarmaken. Een mooi voorbeeld is hoe wij uiteindelijk bij De Rotterdam betrokken raakten. Iedereen weet dat de gevel van de Rabobanktoren in Utrecht, veel schade had opgelopen als gevolg van diverse keren brand. Uiteraard hadden ook wij een offerte uitgebracht, maar men vond ons destijds in eerste instantie te duur.

Nadat andere bedrijven hun beloftes niet konden waarmaken, werden we alsnog ingeschakeld. In één week tijd wisten wij voldoende mensen te mobiliseren om de gevel (glas- en aluminiumelementen) in ere te herstellen. ‘Hadden we jullie maar meteen gekozen, en op het volgende project werken we weer samen’, klinkt dan wel als een compliment.”

vervuiling of een schade werd geconstateerd, werden wij opgeroepen. Onze IRATA-gecertificeerde mensen daalden Rope Access, aan touwen, af naar de ‘plek des onheil’ om de vervuiling te verwijderen of eventuele schade direct te herstellen. Een steiger ontbrak, De Rotterdam is immers steigerloos gebouwd. In tussentijd gingen de bouwactiviteiten vrolijk verder. Logistiektechnisch biedt deze werkwijze uiteraard ook enorme voordelen. Nadat wij bijvoorbeeld een actie op vervuiling hadden gepleegd op de 29e verdieping van de hoteltoren en er ontstaat een vervuiling op de 16e verdieping van woontoren, dan pakten we onze spullen op en verplaatsen eenvoudig ons werkgebied. De communicatie tussen de opdrachtgever en de veiligheidsverantwoordelijken verliep dan ook perfect. Bij een esthetische degradatie werden we eigenlijk direct opgeroepen.

Op dit moment zijn wij nog de binnenzijde aan het opleveren. In slechts enkele geïndexeerde mandagen maken wij zo iedere verdieping spic en span. Ik kan niet anders dan onze opdrachtgevers bedanken voor deze samenwerking,” concludeert Sven.

Actie op vervuiling

NeroQom werkt met het zogeheten NeroQom Discipline Menu. Sven Brinkman: “Wij promoten niet in producten, maar in disciplines. Dat is een degradatie analyse, productkeuze, techniekbepaling en uitvoering door een passende specialist. Wij hebben waarschijnlijk voor iedere degradatie, schade of vervuiling een specifieke

“Het bouwproces van De Rotterdam is duidelijk door de bouwpartners van voor tot achter tot in detail uitgedacht. Een knap staaltje vakwerk, zoals de bouwactiviteiten werden aangevlogen, en dat ook nog eens midden in de stad. Zodra er ergens op één van de drie torens een

22

oplossing. Of het nu glas betreft, gecoat of geanodiseerd aluminium of welk ander gevelmateriaal dan ook.” De Rotterdam heeft door de vele positieve reacties NeroQom geen windeieren gelegd. “In samenwerking met Kennis Centrum Gevelbouw beoordelen en herschrijven wij de gedateerde voorschriften voor reiniging en onderhoud van de VMRG. Wij zijn door aannemer Züblin gevraagd om een presentatie te komen geven in Stuttgart op de gevelafdeling van het bedrijf. Voor TGM zijn we al ‘hofleverancier’ en ook voor Permasteelisa - Scheldebouw zijn wij vrijwel dagelijks actief. Een samenwerking kan altijd. Wij werken op dagtarief, met een aanneemsom of steeds vaker ‘op open begroting’. Daartoe doen we een werkopname, voeren proefstukken uit en bepalen op die manier exact de tijd die nodig is om de esthetische degradatie van de gevel te elimineren. ‘Save your Facade’ is één van onze slogans.” ❚

De Rotterdam

IRATA-gecertificeerde mensen daalden Rope Access, aan touwen, af naar de ‘plek des onheil’ om de vervuiling te verwijderen of eventuele schade direct te herstellen.

23

De Rotterdam

Creatief interpreteren

van prestatie-eisen Nu de laatste gevelelementen zijn gemonteerd aan de woontoren van De Rotterdam, blijkt dat de keuzes die Technisch Gevelbouw Management

wege de spuifunctie is de aluminium elementgevel voorzien van schuiframen (PASK) en schaarramen (PEF).”

(TGM) uit Asten zo’n vijf jaar geleden heeft gemaakt de juiste zijn geweest.

Monorail

In het voortraject is TGM door De Rotterdam CV benaderd om mee te denken in het technisch en budgettair haalbaar maken van de gevel van de woontoren van De Rotterdam. “Door de gestelde prestatie-eisen creatief te interpreteren hebben we een aantal wijzigingen in de gevel kunnen doorvoeren waarbij de m 2prijs drastisch daalde, zonder daarbij de beoogde uitstraling van de architect te verstoren,” zegt algemeen directeur Harry Tromp.

Kostenreductie De drie torens van De Rotterdam bezitten ieder een andere functie. Commercieel directeur van TGM Leon van Osch: “Voor de gevel van een woonomgeving gelden andere eisen dan voor een hotel en kantoor. In een woongebouw staat de eis om de ruimtes natuurlijke te ventileren centraal, terwijl in een hotel- en kantooromgeving een centrale afzuiging het ventilatieproces verzorgt.

Het oorspronkelijke ontwerp van de architect schreef een relatief dure gevel voor. Aan TGM de schone taak om een uitdagende kostenreductie te realiseren zonder afbreuk te doen aan de

24

esthetica en de technische eisen. We hebben daartoe in bouwteamverband specifieke projectgebonden gevelelementen ontwikkeld, rekening houdend met de prestatie-eisen, de logistiek, de montage en bouwsnelheid. Een zwaar pakket aan eisen.”

Stralingwerend Aan de gevel van de woontoren werden volgens Tromp enorm hoge eisen gesteld op het gebied van windbelasting.

“Met behulp van windtunnelonderzoek is vastgesteld dat de rekenlast op de gevel 4.600 Pascal diende te zijn. “Wij hebben de elementen dynamisch en statisch getest tot 6.100 Pascal,” aldus Tromp. “Verder zat er een brandwerende eis op de eerste vier lagen van de noordgevel als gevolg van een plasbrand op de Maas. Die norm hebben we op een andere manier geïnterpreteerd.

Zo’n kortstondige hittebron belast de gevel immers op een heel andere wijze.

We hebben naar een meer natuurgetrouwe oplossing gezocht en de gevel ter plekke stralingwerend in plaats van brandwerend uitgevoerd. Uiteraard ook weer beproefd in het voortraject. Van-

TGM heeft met behulp van een monorail in totaal 1.776 prefab gevelelementen steigerloos geplaatst. De elementen werden per vijf stuks ‘verpakt’ op door TGM ontwikkelde bokken en door de bouwkraan direct vanaf de vrachtwagen op de betreffende verdieping gehesen. Met behulp van een monorail werden de afzonderlijke elementen vanaf de binnenzijde van het gebouw gemonteerd. De gevel is dan direct wind- en waterdicht. Harry Tromp: “Op die manier wisten we een hele hoge bouwsnelheid te realiseren. Gezien de mogelijke zetting-/zakkingsverschillen van het totale gebouw konden we per element na montage plus of min 8 millimeter opvangen en alsnog de wind- en waterdichtheid garanderen. De montage is perfect volgens plan verlopen.

We kijken dan ook terug op een prettige samenwerking met alle betrokken partijen.”

Daag ons uit “Wij laten ons graag nogmaals uitdagen om een project technisch en financieel haalbaar te maken door onze specifieke kennis en toegevoegde waarde in de realisatie vanaf de ontwerpfase van een project in te brengen,” besluit Leon van Osch. ❚

Artikelnaam

Met behulp van een monorail werden de afzonderlijke elementen vanaf de binnenzijde van het gebouw gemonteerd.

25

Keuzevrijheid in uiterlijk Constructief samenwerken; van advies tot en met realisatie.

Als onafhankelijke gevelspecialist is TGM vaak al in een vroeg stadium onderdeel van een bouwadviesteam. De synergie die door constructief samenwerken op de bouw ontstaat, zorgt niet alleen voor foutreductie en snellere doorlooptijden, maar bovenal voor een beter en duurzamer eindresultaat. Vanzelfsprekend neemt TGM in dit proces de volledige verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de gevel op zich; van advies tot en met realisatie.

In bouwteam ontwikkelde TGM voor De Rotterdam projectgebonden gevelelementen, waarbij de nadruk lag op vormgeving en bouwsnelheid. Hierbij diende een zwaar pakket aan eisen als uitgangspunt voor het ontwerp. Hoogbouw vraagt nu eenmaal om een speciale benadering.

De Rotterdam

Rotterdam

De Rotterdam

Rotterdam

Technisch Gevelbouw Management Heesakkerweg 19 Asten

+31 493 32 77 22

www.tgm.nl

De Rotterdam

Rotterdam

De Rotterdam

Buitenschil De Rotterdam deels uit België De woontoren van De Rotterdam waarvoor TGM in samenwerking met Wicona de buitenschil heeft ontwikkeld is voor een deel geproduceerd bij AluGevelTechniek (AGT) in het Belgische Neeroeteren. Een precisieklus volgens Erik Mollemans van AGT. De buitenschil van de woontoren bestaat in totaal uit 1.800 elementen, die als één pakket kant-en-klaar in de werkplaats worden gefabriceerd. AGT heeft de fabricage van 899 elementen voor rekening genomen, alsmede de productie van de puien in de woontoren. Mollemans: “Het produceren van de elementen heeft een kleine twee jaar de rode draad gevormd binnen ons bedrijf. Nog voordat de productie is opgestart, hebben we ook de testpuien gemaakt. Die zijn uitgebreid getest in het testcentrum van Wicona in Duitsland, waarop nog kleine verbeteringen zijn aangebracht. Uiteindelijk is de werkvolgorde bepaald, conform de voorschriften van TGM en Wicona, en is alles vastgelegd in procedures, zodat al onze medewerkers op enig moment aan de puien konden werken.”

Vier stations AGT kreeg de verschillende onderdelen voor de puien in grootformaat aangeleverd. “Met behulp van zaaglijsten en tekeningen van TGM werden onze CNCfreesmachines aangestuurd. Na vier ‘stations’ doorlopen te hebben, was de 300 kilogram wegende pui klaar voor transport. Beglaasd, ingepakt en wel.

Voor het transport had TGM speciale demontabele bokken bedacht, waarop vier puien vervoerd konden worden.

Bij retourtransport werden de bokken gedemonteerd om zodoende ruimte te besparen. Eenmaal op de bouwplaats werd het complete bok op de verdieping gehesen. Met een speciale monorail en de hijsogen op de pui, die tevens als koppeling dienen voor het bovenliggend element, ›

27

AluGevelTechniek Klein Rootstraat 12, 3680, Neeroeteren Telefoon +32 892 441 77 Mail: e.mollemans@alugeveltechniek.be

AluGevelTechniek bestaat uit een team van 10 zeer gemotiveerde vakmensen. Met de meest geavanceerde produktiemiddelen leveren wij gevelconstructies van topkwaliteit.

AluGevelTechniek is een systeem onafhankelijk produktiebedrijf van aluminium gevelsystemen.

Wij kunnen geheel klantspeciďŹ ek ieder gangbaar aluminium gevelsysteem voor u verwerken.Door onze intelligente wijze van automatisering kunnen wij snel de door u gewenste systemen verwerken, zonder lange en tijdrovende omsteltijden.

www.alugeveltechniek.be

De Rotterdam

werden de elementen op de juiste plek ingehangen. De logistiek was dus ook een belangrijk aspect binnen het project. We moesten zorgen dat we op tijd alle materialen in bezit hadden om de puien volgens transport- en laadschema te kunnen uitleveren. De uitlevering luisterde ontzettend nauw. Tevens hebben we de balkons gefabriceerd, die vervolgens als bouwpakket zijn aangeleverd.”

Mollemans benadrukt nog maar eens het voordeel van het prefabriceren. “De elementen zijn onder geconditioneerde omstandigheden gefabriceerd en hebben een uiterst strenge kwaliteitscontrole ondergaan. Zelfs de ramen werden nog gelapt en de profielen schoongemaakt, voordat ze op transport gingen. Op de bouwplaats konden de elementen direct gemonteerd worden, onafhankelijk van de weersomstandigheden. Er kwam immers geen kit of lijm aan te pas. De elementen vormden direct een dichte gevel. Zelfs bij temperaturen onder nul zou nog gemonteerd kunnen worden. Een groot voordeel.” ❚

29