Installatie & bouw 02 2014 by Louwers Mediagroep

INSTALLATIE & BOUW 2

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

W W W. IN S TA L L AT I E ENB OUW.NL

NUMMER 2 2014 APRIL - MEI

SCAN WITH

De betrouwbare oplossing voor laagspanningsverdeelsystemen

SEN Plus Ruime mate van flexibiliteit • Voor- of achteraansluiting • Compacte modules • Achter- of bovenliggende railsystemen GE imagination at work

ge.com/nl/industrialsolutions

Verse lucht?

HET ZIT IN ONS SYSTEEM !

De compleet nieuwe afvoerventilator DucoBox Focus is de stilste in de markt. De geïntegreerde én gepatenteerde regelkleppen, op basis van CO2- en vochtsturing, garanderen een slimme en efficiënte afvoer, enkel waar en wanneer nodig én in de juiste hoeveelheid!

DUCO SEMINARS 2014 “Scoren met natuurlijke ventilatie? Dat is scoren met Duco!“ Inschrijvingen: www.duco.eu/seminars

We inspire at www.duco.eu

info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44

HOME OF OXYGEN

Stille, slimme & energiezuinige afvoerbox

UITGAVE

Voorwoord

2 HET JAAR VAN STABILISATIE

De installatiesector zal dit jaar na jaren van teruglopende omzetten stabiliseren, want dankzij projecten in de industrie blijft de branche als geheel echter op het omzetniveau van vorig jaar of misschien nog wel iets daarboven. Zo luidt de verklaring van een grote Nederlandse bank. Gelukkig weer eens positief nieuws uit onze sector. Overigens presteert de installatiesector de laatste jaren al beter dan de bouwsector. Tussen 2009 en 2012 is de omzet van de installatiesector met 9,3 procent gedaald, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bouwbedrijven zagen hun inkomsten in dezelfde periode met liefst 18,2 procent afnemen. In de eerste elf maanden van 2013 werd het verschil iets kleiner. De installatiesector noteerde een daling van 4,4 procent, waar de bouw kromp met 5,5 procent. Dat veel installateurs ook hun omzet uit projecten in de industrie halen, is dus positief voor de balans, zo blijkt. Wat wil nu het geval, ook in deze uitgave komt een aantal projecten aan bod, waarbij vernieuwing en modificaties van en aan installaties tot een veel beter rendement leiden voor de opdrachtgevers. Het levert doorgaans enorme energie- en kostenbesparingen op, waardoor investeringen al op relatief korte termijn kunnen worden terugverdiend. Dat maakt het natuurlijk razend interessant voor (industriële) bedrijven. Daarnaast zoomen we in deze editie in op twee belangrijke thema’s in onze branche. In het thema Klimaat en Ventilatie komen de meest uiteenlopende producten aan bod, die de gebruiker over het algemeen helpen aan een gezond, energiezuinig en comfortabel binnenklimaat. In het thema Brandpreventie en Brandveiligheid wordt maar weer eens benadrukt dat bedrijven zelf verantwoordelijk zijn voor hun brandveiligheid. Zorgwekkend is de constatering dat met name in oudere gebouwen de compartimentering niet altijd in nominale staat blijkt te verkeren. De tekortkomingen variëren van het beschadigd zijn van brandwerende doorvoeringen tot het ontbreken van brandwerende scheidingsconstructies. Reden om hier maximale aandacht aan te besteden. Veel leesplezier!

Roel van Gils

INSTALLATIE & BOUW | 5

PLAATSNAAM&| BOUW Projectnaam INSTALLATIE

Vaktijdschrift over Installatietechniek, Klimaatbeheersing en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 1 â&#x20AC;˘ nummer 2 â&#x20AC;˘ 2014 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4196

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

EINDREDACTIE EN COĂ&#x2013;RDINATIE Roel van Gils

REDACTIETEAM

Hilda Bosma, Roel van Gils, Lieke van Zuilekom en Loet van Bergen

BLADMANAGER

Roel de Bruijn E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

ADVERTENTIES

Online aanleveren: https://louwersuitgevers@wetransfer.com Onder vermelding van naam en uitgave Adresgegevens: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

ABONNNEMENTPRIJS

â&#x201A;Ź 63,- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Installatie & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opÂÂzegging is ontvangen, wordt het abonnement autoÂmatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie in controlled circulation aan installateurs, architecten, adviserende partijen, aannemers, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers, (semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en aanverwante organisaties.

VORMGEVING/ART DIRECTION Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

6 | INSTALLATIE & BOUW

INHOUD

-4-

Multifunctionele Labtoren O|2 Distributiecentrum met duurzame e-installatie Rhenus logistics krijgt duurzaam distributiecentrum Duurzaamheidsfabriek kent minimale energiebehoefte Duurzaamheidsfabriek Dordrecht wordt steeds duurzamer ZERO Incidents Program voor nieuwbouw Fluor

8 14 17 18 21 23

THEMA KLIMAAT EN VENTILATIE VLA stelt het belang van een gezond binnenklimaat voorop Een comfortabel en stil binnenklimaat Beter dan de norm De dialoog aan gaan Luchtfiltering van levensbelang De perfecte luchtkwaliteit in elke ruimte Gezamenlijk sturen op 'gezond, comfortabel en energiezuinig binnenklimaat' Klantspecifieke luchtbehandelingskasten Luchtbehandeling van standaard tot maatwerk Tijdelijke industriĂŤle koeling Trendsetter in natuurlijke ventilatie en buitenzonwering Natuurlijke ventilatie voor een gezond binnenklimaat

27 28 30 32 34 36 38 41 43 44 46 48

Van monumentale boerderijgebouwen en koestallen tot huisbrouwerij Halogeenvrije kabels en buizen Afwateringssysteem Trappistenbrouwerij de Kievit Continue verbeteren bij Perfetti van Melle Ingrijpende verbouwing Beatrix Ziekenhuis

52 54 55 56 59

Inhoud

38 62

x 52

Brandweerpost Noord in Zwolle laat harten smelten Onvolledige ontluchting leidt tot grote problemen Kort nieuws Veranderende markt vraagt om samenwerking

90 62 64 66 70

THEMA BRANDPREVENTIE EN BRANDVEILIGHEID Bedrijven zijn zelf verantwoordelijk voor hun brandveiligheid Watermistbeveiliging biedt oplossing bij brandcompartimentering Telegraaf Media Groep weer stukje veiliger

UITGAVE

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

WWW.INSTALL ATIEENBOUW.NL

NUMMER 2 2014 APRIL - MEI

SCAN WITH

Coverbeeld: Coolworld Rentals

Haga Ziekenhuis 2.0 Totaalleverancier in luchtbehandeling Unieke bijdrage aan oplossen jeugdwerkloosheid CHEMProjects opent een digitaal testlokaal voor jongeren Gerenoveerde Kunsthal Rotterdam bespaart 25% energie Textiele luchtkanalen voor IKEA Delft Berekenen in BIM Energieverbruik en CO2-uitstoot met 50% verminderd Van destilleerderij tot duurzame kantooromgeving De Amazones in 3D BIM Ketenpartners zorgen voor gezond binnenklimaat Cacaofabriek Helmond in ere hersteld CS Helmond: Het visitekaartje van de stad Uitgebreide domotica in De Regent Rijen Wie doet wat

72 74 76

78 81 82 83 84 86 88 90 93 97 98 99 101 103 107

INSTALLATIE & BOUW | 7

AMSTERDAM / LABTOREN O|2â&#x20AC;¨

In Labtoren O|2 gaan diverse onderzoeksgroepen van VU en VUmc samenwerken op het gebied van Human Health Life Sciences.â&#x20AC;¨

SCAN WITH

Multifunctionele Labtoren O|2 Op het terrein van de Vrije Universiteit in Amsterdam wordt gebouwd aan Labtoren O|2. Het gebouw biedt straks onderdak aan een grote hoeveelheid aan laboratoria en onderzoeksruimten voor biochemisch onderzoek, waarin diverse onderzoeksgroepen van VU en VUmc gaan samenwerken op het gebied van Human Health Life Sciences. Wolter & Dros is binnen de bouwcombinatie (J.P. van Eesteren | Wolter & Dros | Croon v.o.f.) verantwoordelijk voor de werktuigbouwkundige installaties.

8 | INSTALLATIE & BOUW

AMSTERDAM / LABTOREN O|2

Projectinfo SOFTWAREPAKKET MET CONFIGURATIEMODULE Sauter Nederland is in Labtoren O|2 verantwoordelijk voor de automatisering van alle klimaatinstallaties en een groot deel van de E-installaties. “We leveren de automatiseringsstations die het internationaal gestandaardiseerde BACnet/IP-protocol communiceren en die de primaire installaties voor luchtbehandeling, verwarming en koeling in de verschillende labs sturen,” vertelt Hans van Nieuwenhuyze van Sauter Nederland. “Daaroverheen komt een beheersysteem dat redundant met een zogeheten hot back-up wordt uitgevoerd, zodat maximale veiligheid en maximale beschikbaarheid wordt gegarandeerd. De in totaal tien luchtbehandelingkasten worden aangesloten op één groot plenum en gedragen zich dankzij onze software in feite als één grote luchtbehandelingkast.”De nieuwe Labtoren telt 360 labs in 70 verschillende uitvoeringsvormen. Sauter Nederland heeft daartoe een softwarepakket ontwikkeld met een configuratiemodule. Van Nieuwenhuyze: “Stel een lab heeft de beschikking over een zuurkast, dan wordt de voor die betreffende ruimte module ingeschakeld. Bevindt er zich een tweede zuurkast in het lab, dan wordt een tweede module ingeschakeld. Met één softwarepakket kunnen we alle verschillende labvormen configureren. En worden in de toekomst nieuwe labformules en variaties bedacht, dan kunnen we deze eenvoudig toevoegen aan de software. Uniek is ook dat het lucht- en waterzijdig inregelen helemaal aan het einde van het project via het gebouwbeheersysteem wordt uitgevoerd. Deze mogelijkheid is te danken aan het gebruik van uitsluitend drukgecompenseerde regelafsluiters.”

SLIMME, STEKKERBARE VERDEELINRICHTINGEN

De invulling van Labtoren O|2 geeft volgens EGM Architecten in Dordrecht een andere insteek op huisvesten van faculteiten; niet in de lijn van een faculteit per gebouw, maar thematisch op onderzoeksthema. Een primeur voor academisch Nederland. In de Labtoren worden straks 350 laboratoria ondergebracht. Behalve een grote hoeveelheid aan biochemische labs, overwegend in de MLI- en MLII-klasse, komen er ook synthese labs, een radionuclidenlab en een MLIII-lab. “Op basis van het bestekontwerp van Valstar Simonis is met een relatief grote bezetting in sneltreinvaart de engineering opgestart,” zegt Jan van Diermen van Wolter & Dros. “Omdat het O|2-labgebouw op een reeds bestaande parkeergarage gebouwd wordt, ›

Het VU, VUmc en UvA gaan vanaf 2015 intensief samenwerken aan belangrijke maatschappelijke vraagstukken binnen het thema Human Health & Life Sciences. Om deze samenwerking mogelijk te maken, wordt de campus op de Amsterdamse Zuidas uitgebreid met Labgebouw O|2. In opdracht van installateur Croon Elektrotechniek heeft GE Industrial Solutions Nederland de hoofdschakel-verdeelinrichtingen en alle onderverdeelinrichtingen in de nieuwbouw gebouwd en grotendeels geleverd. “Alle hoofdschakel-verdeelinrichtingen zijn inmiddels uitgeleverd en van de onderverdeelinrichtingen is ongeveer vijftig procent gereed,” vertelt Wim Anbergen, Account Manager bij GE Industrial Solutions Nederland. Bijzonder aan dit project is dat, in overleg met Croon Elektrotechniek, gekozen is voor een afwijkende aansluittechniek ten behoeve van de afgaande bekabeling. “Samen hebben we een stekkerbare techniek voorgesteld, zodat sneller en eenvoudiger geïnstalleerd kan worden,” aldus Wim Anbergen. “Traditioneel worden de afgaande groepen uitbedraad op klemmen geleverd. Wij hebben echter de onderverdeelinrichtingen zo ontworpen, dat montage slechts nog een kwestie is van ophangen en stekkeren.” Het voordeel van deze oplossing is dat op de bouw efficiënter en sneller gewerkt kan worden “De faalkans wordt verkleind,” aldus Stefano Aru, Sales Manager bij GE Industrial Solutions Nederland. “In onze fabriek wordt de monteurs veel werk uit handen genomen, dat normaal op de bouw moet gebeuren. De interne logistiek en aansluittijd op de bouw worden hierdoor aanzienlijk verkort.” Wim Anbergen: “Onze verdeelinrichtingen worden normaal gesproken gemaakt via een standaard productieproces, dat we voor deze opdracht hebben moeten aanpassen. Met onze jarenlange ervaring kunnen wij iedere vraag van de klant invullen. Dat tonen we met dit project wel aan.” SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 9

SAUTER EY-modulo: met BACnet/IP.

Wordt over ‘open gebouwautomatisering’ gesproken, dan gaat het over BACnet. Wanneer dit modulair, meegroeiend en energie-efficiënt is, dan gaat het vanzelfsprekend over SAUTER.

Energiezuinig, open en efficiënt. De modulaire BACnet/ IP-stations SAUTER EY-modulo 5 zijn in elk opzicht de meest intelligente oplossing voor alle eisen die aan gebouwmanagement worden gesteld. Met optimale functiemodulen, geïntegreerde Webserver en comfortabele ruimteautomatisering bepaalt SAUTER de nieuwe maatstaf. SAUTER EY-modulo 5 biedt optimale, vrij programmeerbare systeemintegratie (bijv. M-bus, Modbus) en rimpelloos functioneren. Voor meer informatie: www.sauter-controls.com

Luchtverdeling essentieel voor een gezond binnenklimaat Een goed binnenklimaat verbetert de prestaties van de gebruikers van een ruimte. Essentieel is hoe de lucht wordt verdeeld. Solid Air is specialist in luchtverdeeltechniek. Wij ontwikkelen en leveren een groot assortiment hoogwaardige koelconvectoren, roosters, volumeregelaars, regelkeppen en andere luchttechnische producten. Door eigen productie- en testfaciliteiten biedt Solid Air een hoge mate van flexibiliteit. Tel +31 20 696 69 95 mail@solid-air.com

solid-air.com

AMSTERDAM / LABTOREN O|2

De invulling van Labtoren O|2 is thematisch op onderzoeksthema

Projectinfo LABTOREN O|2 UITGELICHT

hadden we slechts vier maanden de tijd om de onderaannemers en leveranciers te contracteren, definitieve engineering gereed te hebben en de eerste prefab en luchtkanalen op de bouw te krijgen”.

SPECIALE FILTERINGEN Binnen de scoop van Wolter & Dros valt onder meer het realiseren van de installaties ten behoeve van de technische gassen voor de labs, de luchtbehandeling en de sanitaire installaties. Van Diermen: “Voor de luchtbehandeling is gezocht naar een ontwerp met een flexibele indeelbaarheid en verschillende ventilatievouden (5/8/12/15/20), zodat in de toekomst eventueel geswitcht kan worden met de labinrichting zonder de casco-installatie te hoeven aanpassen. Een deel van de luchtbehandeling wordt tevens uitgerust met speciale filteringen en absoluutfilters vanwege de strenge eisen. De vervuiling wordt dan op een juiste manier afgevangen. Bovendien is de luchtdichtheid van de laboratoria een belangrijk aandachtspunt, ze dienen namelijk op onderdruk gehouden te worden gehouden. De in totaal negentien luchtbehandelingskasten kunnen straks een capaciteit leveren van 390.000 m3/uur, de verwarmingscapaciteit bedraagt maximaal 3.700 kW en de koelcapaciteit 3.400 kW.” Volgens Van Diermen speelt in dit project ook de logistiek een belangrijke rol. “We bouwen in feite op een postzegel. Zelfs de bouwketen staan niet eens op het bouwterrein en voor wat betreft de omgevingsfactoren moet bij de kraanbewegingen rekening worden gehouden met de aanvliegroutes van Schiphol en die van de traumahelikopter, en niet te vergeten de veiligheid voor voetgangers en geluidsoverlast. In principe is voor de werktuigbouwkundige installaties per partij slechts één levering per week gepland, vanzelfsprekend just-in-time. Dat betekent dat we alles op voorhand tot op het kleinste detail uitdenken,” besluit Van Diermen. ❚

PD Lighting is door EGM Architecten gevraagd mee te denken over het lichtspel aan de buitenzijde van Labtoren O|2, alsmede invulling te geven aan de speciale verlichting in het atrium. “De mikadoachtige pilaren als dragende elementen tussen het atrium en de hoogbouw zijn heel toonaangevend voor het gebouw,” stelt Dirk Stibbe van PD Lighting. “In de avonduren worden deze schuin geplaatste pilaren straks van onderaf uitgelicht met LED-lichtbronnen. In het atrium zelf hebben we voor wat betreft de verlichting aansluiting gezocht met de spannende wandbekleding die het menselijk DNA voorstelt. In dat beeldverband hebben we gekozen voor een samenstelling van grote cirkelvormige elementen in allerlei doorsneden en hoogtes, variërend van 60 centimeter tot 1,80 meter, die als sculpturen in de ruimte hangen. Omdat met LED nog altijd niet het gewenste effect bereikt kan worden, hebben we gezien de levensduur en lichtopbrengst gekozen voor Long Life-lichtbronnen van de firma Aura. Waren we in het voortraject als lichtontwerpend bureau gesprekspartner van EGM, nu in de uitvoeringsfase hebben we nauw overleg met Croon Elektrotechniek.”

HOGE-SNELHEID-VERDRINGINGSTECHNIEK   In de labs van Labtoren VU-O2 worden hoge eisen gesteld aan het binnenklimaat en met name aan de luchtsnelheden in de ruimte. Solid Air heeft op basis van het bestek van adviesbureau Valstar Simonis specifieke koelconvectoren ontwikkeld ten behoeve van de laboratoria. "Met een speciaal nozzle-schuifsysteem kunnen we lagere luchtsnelheden teweegbrengen ter plaatse van de opening van de zuurkasten in de laboratoria," vertelt Ben van Ruiten van Solid Air. "Op die plekken kunnen we de luchtsnelheden tot onder de 0,1 m/s brengen. Een ander product dat we speciaal voor de Labtoren hebben ontwikkeld is een groot luchtplenum van 3 meter lang en 60 centimeter breed. In de labs kunnen geringe maar ook heel grote luchthoeveelheden worden gevraagd, waar juist een lage snelheid in de leefzone wordt vereist. Daartoe is een plenum ontwikkeld met vijf individueel te regelen uitblaasornamenten, die worden aangestuurd door een variabele volumeregelaar. De lucht wordt ingebracht volgens het downflow-principe, een vorm van verdringingstechniek."  SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 11

Holland Heating, technology you can trust

Holland Heating B.V. · Zanddonkweg 7a · 5144 NX Waalwijk Tel. 0416 68 55 55 · info@hollandheating.nl · www.hollandheating.nl

Sinds 1995 ontwerpt, levert en installeert Alpha Industrial BV, onder de handelsnaam Alpha Railkoker, railkokersystemen voor: 

380 V—17.5 kV



25—6300 A



IP55—IP68



Functiebehoud tot E90

Alpha Industrial BV - Dé Busbar Specialist! Eurekaweg 20, 2991 ZB Barendrecht KvK nr: 18123270 Telefoon: +31 180 625 055 Email: verkoop@alpharailkoker.nl Internet: www.alpharailkoker.nl *ISO 9001—VCA—ISO 14001*

AMSTERDAM / LABTOREN O|2

Projectinfo

760 METER RAILKOKERVERBINDING

INTEGRALE BLIK OP BRANDVEILIGHEID

Alpha Railkoker is leverancier van railkokersystemen voor de Benelux. “In ons programma hebben wij railkokersystemen met een epoxy, stalen of aluminium behuizing,” zegt Jeroen van Amersfoort van Alpha Railkoker. “We zijn zelfs in staat om de railkokersystemen van verschillende fabrikanten te combineren tot één railkokerinstallatie. Voor het project Labtoren O|2 hebben we op de begane grond en op de negende verdieping een railkokerverbinding aangebracht met functiebehoud. Functiebehoud is het blijven functioneren van het product bij een calamiteit, in dit geval het blijven distribueren van energie, gekoppeld aan een bepaalde tijdsduur van bijvoorbeeld 30, 60 of 90 minuten. Alpha Railkoker heeft deze installatie met IP68-railkokers met een functiebehoud van 60 minuten in epoxy/giethars uitgevoerd. Op de begane grond is de installatie maar liefst 650 meter lang en bestaat uit veertien gekoppelde kokers van 9 bij 9 centimeter. Op de negende verdieping is het totale railkokersysteem 110 meter lang, opgebouwd uit vier stuks railkoker in de afmetingen 10 bij 11 centimeter.” Volgens Van Amersfoort zat de uitdaging hem vooral in de korte voorbereidingstijd en de minimaal beschikbare ruimte boven het plafond. In slechts twee weken heeft Alpha Railkoker het volledige parcours uitgewerkt, waarbij in overleg met Croon Elektrotechniek een ontwerpverbetering is toegepast. Diverse kabelgoten en luchtkanalen zijn verplaatst, zodat de hele oplossing en architectuur verbeterd is.

Vóór, tijdens en na de bouw van Labtoren O|2 draagt R2B Inspecties zorg voor de brandveiligheid van het gebouw. “We zijn al in het voortraject betrokken om de plannen van de adviseur te toetsen op brandveiligheid,” vertelt Mathijs van Ballegooijen van R2B Inspecties. “Na deze stap, volgde het aanbestedingstraject en is door de installateur op basis van het bestek en het PvE / UPD een detailontwerp gemaakt, dat ook weer ter controle bij ons is ingediend. Vervolgens is de uitvoering gestart. Tijdens de bouw voeren we bovendien tussentijdse inspecties uit. Uiteindelijk wordt bij oplevering een opleveringsinspectie uitgevoerd en volgt er een inspectiecertificaat die vervolgens kan worden overgedragen aan het bevoegd gezag en/of de verzekeraar. De inspectiecertificering vindt plaats op basis van afgeleide doelstellingen, dit wil zeggen dat naast de installatietechnische zaken ook Bouwkundige en Organisatorische (BIO) items worden geïnspecteerd op basis van de CCV-certificatieschema’s. We zijn als één van de weinige partijen in Nederland een type A geaccrediteerde inspectie-instelling. Op het moment dat het gebouw wordt overgedragen aan de gebruiker, worden er tijdens de exploitatiefase periodieke inspecties uitgevoerd die invulling geven aan de eisen uit het bouwbesluit. Om een proces soepel te laten verlopen en tegen zo min mogelijk faalkosten aan te lopen, is het van belang dat we in een vroeg stadium bij een project betrokken zijn. Zo is er bij de Labtoren O|2, in een vroeg stadium contact geweest met de installateur over de aansluiting van de brandmeldcentrale op het netwerk van de VU.”

NEGENTIEN LUCHTBEHANDELINGSKASTEN In opdracht van Wolter & Dros heeft Holland Heating negentien luchtbehandelingskasten geleverd voor het Onderzoeks- en Onderwijsgebouw O|2 wat is gevestigd op het campuscomplex van het VUmc. De totale toevoercapaciteit bedraagt 400.000 m3/uur en dat is volgens Sjef Verboven van Holland Heating een serieuze hoeveelheid voor een gebouw met een bruto vloeroppervlak van zo’n 33.000 m2. “De grote hoeveelheid aan laboratoria en onderzoeksruimten vragen een relatief hogere verversingsgraad dan een standaard kantoorgebouw. Er wordt tevens gebruik gemaakt van een warmteterugwinning om energie te besparen. Omdat bij de laboratoria absoluut geen afvoerlucht bij toevoerlucht mocht komen, kon niet anders dan een twin-coil WTW-systeem worden toegepast. Bij een twin-coil systeem staan toe- en afvoerkast los van elkaar en worden twee warmtewisselaars middels een water/glycol-leidingsysteem met elkaar verbonden. Hierdoor is het uitgesloten dat afvoerlucht bij toevoerlucht komt. Nadeel van dit systeem echter is dat het een beperkt rendement heeft van circa 45%. Door hier een stukje ‘out of the box’-engineering op los te laten, kon het rendement worden verhoogd van 45% naar 65%. Er is afgestapt van de gebruikelijke maxima voor waterweerstanden. Hierdoor kon worden gewerkt met grotere waterzijdige temperatuurverschillen wat leidt tot het hogere warmte-terugwinrendement.”

Bouwinfo OPDRACHT Labtoren O|2, Vrije Universiteit Amsterdam ONTWERP EGM Architecten, Dordrecht W-INSTALLATIE Wolter & Dros E-INSTALLATIE Croon UITVOERING J.P. van Eesteren | Wolter & Dros | Croon v.o.f. BOUWPERIODE 2012 - 2015 WERKZAAMHEDEN Sauter Nederland

R2b inspecties, Holland Heating, Alpha Railkoker, pd Lighting, GE Power Controls, Sollid Air

SCAN WITH

R2B Inspecties B.V. is gespecialiseerd in branden inbraakbeveiliging Onze activiteiten richten zich op inspecties, inspectiecertificering en opleidingen Werkgebieden o.a.:  Sprinklersysteem  Blusschuimsysteem  Watermistsysteem  Blusgassysteem  Brandmeldsysteem  Ontruimingsalarmsysteem  Rookbeheersingssysteem  Bouwkundige brandbeveiliging  Inbraakbeveiliging  Politiekeurmerk  REOB

R2B Inspecties B.V. Postbus 340 5300 AH Zaltbommel Dwarsweg 10 5301 KT Zaltbommel Tel. +31 (0)418 57 21 00

info@r2b.nl

WWW.R2B.NL INSTALLATIE & BOUW | 13

PLAATSNAAM | Projectnaam

DISTRIBUTIECENTRUM MET DUURZAME E-INSTALLATIE Op bedrijventerrein Vossenberg West II in Tilburg realiseerde Hoppenbrouwers afgelopen zomer samen met aannemer Heembouw het meest duurzame gebouw van Nederland op basis van BREEAM. Het distributiecentrum is zo’n 43.000 m2 groot en bestaat uit vier hallen die met tussenpozen van vier weken opgeleverd werden aan huurder DB Schenker Logistics. “We zijn bij dit project terecht gekomen via Dok Vast,” vertelt Koen van Asten, projectleider Hoppenbrouwers Elektrotechniek BV. “Voor dit bedrijf zijn we vaste huisinstallateur en zij vroegen ons om conform hun wensen en eisen de E-installatie te ontwerpen.” Naast de gebouwgebonden installaties heeft Hoppenbrouwers de aanleg van kabelgoten, bekabeling en de montage van wandcontactdozen, lichtschakelaars en verlichtingsarmaturen gerealiseerd voor het distributiecentrum, dat verder is uitgerust met de allernieuwste generatie LED-verlichtingsarmaturen van Philips. De LED-armaturen zijn voorzien van aanwezigheidsdetectie en voelers die de verlichting afstemmen op de hoeveelheid daglicht. Er werd in totaal zo’n 7,3 kilometer LED-lichtlijn, 24 kilometer kabel en 2 kilometer kabelgoot gelegd. Het hele verlichtingssysteem is gekoppeld aan het gebouwbeheersysteem waarmee niet alleen het verbruik apart gemeten kan worden, maar

14 | INSTALLATIE & BOUW

zelfs de helderheid van de LED’s apart kunnen worden geprogrammeerd. Naast het meten van het energieverbruik van de verlichting kan ook het klimaatsysteem, water- en gasverbruik gemeten worden. Voor het meten van het energieverbruik van de klimaatinstallatie heeft Hoppenbrouwers in samenwerking met ABB een apart KNX-systeem aangelegd. Via een touchbedieningspaneel zijn alle afdelingen gevisualiseerd en kan men per ruimte precies zien wat het energieverbruik is en/of er storingen zijn. Bij het inschakelen van het alarm worden diverse apparaten die stroom verbruiken uitgeschakeld. Het project moest in drie maanden gerealiseerd worden volgens de BREEAM-procedure. Het distributiecentrum werd op tijd opgeleverd en is met een score van 87,13 procent voorzien van het hoogst mogelijke label: BREEAM outstanding. Hiermee realiseerden we het meest duurzame gebouw van Nederland volgens BREEAM.” ❚

TILBURG | Distributiecentrum Vossenberg

Projectinfo

INDUCTIE VAV-SYSTEEM VOOR DISTRIBUTIECENTRUM VOSSENBERG II Het duurzame distributiecentrum Vossenberg II in Tilburg dat begin december 2013 na een korte bouwtijd van 21,5 weken is opgeleverd, heeft een BREEAM-NL Outstanding ontwerpcertificaat verdiend. Bijzonder is de score van 87,13 procent, de hoogste Outstanding-score in Nederland. Het distributiecentrum omvat 43.000 m2 BVO en is deels in gebruik genomen door DB Schenker / Nokia Siemens Networks. De hoge score van 87,13 procent werd behaald dankzij allerlei ingrepen op het vlak van verduurzaming met name op het gebied van de werktuigbouwkundige installaties waarvoor Air-Traxx als systeemintegrator en leverancier mede verantwoordelijk voor was. “De kantoren zijn voorzien van inductie VAV-units met een intelligente regeling waarmee zowel verwarmd als gekoeld kan worden,” legt Frank Smit van Air-Traxx uit. “De inductie VAV-units zijn voorzien een laagtemperatuur naverwarmer en van vrij programmeerbare VAV-regelaars die via het BACnet/IP-protocol met de webserver van Distech Controls communiceert. Tijdens de uitvoering is deze webserver een centrale rol gaan spelen in de koppeling tussen de diverse installaties met ieder hun eigen protocol. Zo is er een koppeling met de e-installaties via KNX/IP, Modbus/ IP voor lekdetectiesysteem en LON- en BACnet-klimaatinstallaties.”

MEEST DUURZAME GEBOUW VAN NEDERLAND STAAT IN TILBURG

Koen van Asten projectleider Hoppenbrouwers Elektrotechniek BV.

Bouwinfo BOUWPARTNERS Heembouw OPDRACHTGEVER Dok Vast W-INSTALLATIE Van Bon Installaties E-INSTALLATIE Hoppenbrouwers TOELEVERANCIER KLIMAATINSTALLATIE Air-TraXX BEKABELING Draka

Distributiecentrum Vossenberg is het meest duurzame gebouw. Draka (onderdeel van Prysmian Group) leverde de kabels. In het project Vossenberg zijn de volgende Draka kabels verwerkt, signaalkabel in diverse uitvoeringen en voedingskabel VULT MB en VULTFLEX MB t/m 35 mm². De dunne maten kabels zijn verwerkt op kunststof haspels wat zorgt voor veel gemak tijdens het bouwproces. Dit maakt ze gemakkelijker en lichter in gebruik tijdens, maar ook na het verwerken. Opvallend aan dit project is de korte bouwtijd van 14 weken, door samen te werken met de elektrotechnische groothandel Hagemeyer leverde Draka Kabel de kabels precies op tijd op de bouwplaats waardoor er geen faalkosten optraden. Het project Vossenberg is in het voortraject afgestemd tussen Toine Verschuur (Key Accountmanager Draka Kabel) en Jeroen Bertens (Hoppenbrouwers). Het distributiecentrum is zo’n 43.000 vierkante meter groot en bestaat uit vier hallen die met tussenpozen van vier weken opgeleverd werden. Hoppenbrouwers voorzag het distributiecentrum onder andere van de allernieuwste generatie LED-verlichting van Philips, aanwezigheidsdetectie en voelers die de verlichting afstemmen op de hoeveelheid daglicht. Ook worden bij het inschakelen van het alarm automatisch alle apparaten die stroom verbruiken uitgeschakeld. Er werd zo’n 7,3 kilometer LED-lichtlijn, 24 kilometer kabel en 2 kilometer kabelgoot gelegd.

INSTALLATIE & BOUW | 15

Topprestaties lever je samen In projecten is het essentieel dat je op elkaar kunt bouwen. Letterlijk, maar voorál ﬁguurlijk. Dat begrijpen wij bij Draka. Daarom bieden we u een compleet, innovatief kabelpakket van de hoogste kwaliteit.

Maar vinden we óók zaken als een goed contact, meedenken, service en leverbetrouwbaarheid van het grootste belang. Zo zorgen we er voor dat uw projecten een succesvol verloop kennen. Van start tot ﬁnish!

Air-TraXX biedt oplossingen op het gebied van klimaat- lucht- en regeltechniek www.air-traxx.com

tel: +31 76 52 69 339

TILBURG | Distributiecentrum Vossenberg

RHENUS LOGISTICS KRIJGT DUURZAAM DISTRIBUTIECENTRUM Een van de eisen was dat het gebouw duurzaam moest zijn. “Dit had alles te maken had met de BREAAM certificering”, vertelt H. Bemelmans Vandaar dat er gekozen is voor duurzame installatietechnieken. Zo hebben we klimaatinstallatie geïnstalleerd met als bron een gasabsorptiewarmtepompinstallatie die op het dak staat. Deze zorgt in combinatie met een HR CV ketel voor de verwarming van kantoren.” In de hallen zijn in totaal 4 ketelhuizen gesitueerd. Hierop zijn de stralingspanelen, welke in de 4 hallen hangen, aangesloten. De verwarming en koeling van de kantoren geschiedt met behulp van een VAV-i (Variable Air Volume-inductie) systeem. Voor de koeling van de centrale luchtbehandelingsinstallatie zorgt een luchtgekoelde koudwatermachine. Bemelmans noemt als voordeel van dit systeem dat het meer lucht inblaast wanneer een ruimte door meer mensen wordt bezet of de ruimtetemperatuur oploopt. Doordat het regelbereik bij VAV-I zeer groot is zal pas bij de minimaal vereiste luchthoeveelheid ("verse lucht") eventuele

naverwarming nodig zijn. Bij extreme kou springt de HR CV-ketel bij. Verder heeft Van Bon vanwege BREAAM nog een aantal voorzieningen aangebracht zoals 2 grijs water systemen, waterloze urinoirs en lekdetectie op de drinkwaterinstallatie. Daarbij wordt tevens van zowel elektra, gas en water het energieverbruik apart bijgehouden. Tenslotte is het hele systeem aangesloten op een GBS systeem dat weer deels gekoppeld is aan het EIB systeem van de elektra. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 17

DORDRECHT | Duurzaamheidsfabriek

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Mampaey Installatietechniek

Duurzaamheidsfabriek kent minimale energiebehoefte De Duurzaamheidsfabriek op het Leerpark in Dordrecht is voorzien van een reeks duurzame werktuigbouwkundige installaties. Naar een ontwerp van Wolter & Dros heeft Mampaey Installatietechniek de sanitaire installaties en de installaties voor de luchtbehandeling, verwarming en koeling van de Duurzaamheidsfabriek voorzien, evenals de bijbehorende regeltechnische installaties in het gebouw.

18 | INSTALLATIE & BOUW

DORDRECHT | Duurzaamheidsfabriek

Projectinfo WATERBESPAREND SANITAIR In opdracht van W-installateur Mampaey heeft Algemeen installatieburo M.J. Poley de levering en montage verzorgd van de sanitaire voorzieningen en kranen in de Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht. “De sanitaire installaties zijn onder andere voorzien van toiletten met waterbesparende spoelreservoirs, waterloze urinoirs en zelfsluitende waterbesparende kranen,” vertelt directeur Niels Poley. “Ten behoeve van de brandbeveiliging hebben we brandslanghaspels in het gebouw geplaatst. Daarnaast hebben we de waterleidingen gerealiseerd, evenals de hydrofoor waarmee de waterleidingen op druk worden gehouden. Tot slot waren wij verantwoordelijk voor de riolering en de hemelwaterafvoeren.” Het project betrof een redelijk standaard project voor Algemeen installatieburo M.J. Poley. “We kregen veel vrijheid van de opdrachtgever om invulling te geven aan de installatievragen in het pand,” aldus Poley. “Dat maakte het project leuk om aan mee te werken. De werkzaamheden waren goed op elkaar afgestemd, waardoor alles zonder problemen is verlopen.”

ENERGIEZUINIGE INSTALLATIES

Door te letten op de oriëntatie van het gebouw en andere bouwfysische parameters heeft het ontwerpteam de energiebehoefte van het gebouw kunnen minimaliseren, begint Chris Kafoe, projectleider bij Mampaey. “Door de lagere energiebehoefte is een minimale installatie benodigd, om toch een maximaal comfort te creëren. In een minimale installatie wordt minder materiaal toegepast. Ook op dat gebied zijn we dus duurzaam bezig geweest.” De Duurzaamheidsfabriek is voorzien van CO2gestuurde ventilatie. “Er wordt naar behoefte geventileerd. Het kanaalsysteem is geoptimaliseerd en waar nodig vergroot om een zo laag mogelijke weerstand te creëren. De luchtbehandelingskast is voorzien van een warmtewiel en vanwege de lage weerstand heeft de kast een specifiek ventilatorvermogen (SFP-getal) van 1,4 kW/m³/s.” In de luchtbehandelingskast is een batterij voorzien, om de lucht in de kast te koelen of te verwarmen. Het pand bestaat uit twee grote hallen, die op elkaar zijn geplaatst, vertelt Kafoe. “Aan de zijkanten is een kantorenstrook voorzien. Ook op de bovenste verdieping van het gebouw vind je kan-

toren, evenals leslokalen. In het gehele gebouw is vloerverwarming c.q. vloerkoeling voorzien. De kantoren zijn bovendien uitgerust met nakoelers of -verwarmers. Hierdoor kan op ruimteniveau worden nagekoeld of -verwarmd.” Warmte en koude wordt geleverd door de centrale warmtekoudeopslaginstallatie van het Leerpark. Ten behoeve van de leerdoeleinden zijn in het leidingwerk van de Duurzaamheidsfabriek extra voorzieningen opgenomen om meet- en regelinstallaties aan te brengen. “Ook de luchtbehandelingskast is voorzien van extra meetpunten, waarop leerlingen zelf kunnen meten en waar ze eventueel een kleine regelinstallatie op aan kunnen brengen. Doordat de luchtbehandelingskast is voorzien van plexiglas deuren en verlichting, kunnen de studenten in de luchtbehandelingskast kijken terwijl deze in bedrijf is.” De werkzaamheden in de Duurzaamheidsfabriek liepen volgens Kafoe naar wens. “De afstemming met de verschillende bouwpartners verliep goed. Bouwaannemer Heijmans heeft het traject heel goed begeleid. Wij kijken terug op een geslaagd project.” ❚

De Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht is het eerste gebouw in Europa dat duurzaamheidsonderwijs, samen met het bedrijfsleven, op een uiterst vernieuwende en innovatieve manier inricht. Het gebouw, dat diverse laboratoria, ateliers en bedrijfsruimten huisvest, biedt als ‘broedplaats voor duurzaamheid’ ondernemers, investeerders en studenten de mogelijkheid om innovatieve, duurzame technieken en productiemethoden te ontwikkelen. Uiteraard is het gebouw zelf zo ontwikkeld en uitgerust dat het energieverbruik en de uitstoot zijn geminimaliseerd. De specialisten van Air Tech Systems zijn, in samenwerking en in opdracht van W-installateur Mampaey Installatietechniek tot het uiterste gegaan om de luchtbehandeling te optimaliseren. “De Duurzaamheidsfabriek is voorzien van CO2-gestuurde ventilatie,” vertelt Leo ’t Jong, hoofd Verkoop bij Air Tech Systems. “Het kanalensysteem is geoptimaliseerd en waar nodig vergroot om een zo laag mogelijke weerstand te creëren. De luchtbehandelingskast is voorzien van een warmtewiel en vanwege de lage weerstand heeft de kast een specifiek ventilatorvermogen (SFP-getal) van 1,4 kW/m3/s.” Een ander bijzonder aspect aan de installatie is de transparante uitwerking, vertelt hij. “Alle onderdelen van de luchttechnische installatie staan in het zicht. Zelfs onze IV Product-luchtbehandelingskast is voorzien van een transparante behuizing. Studenten van de technische opleidingen kunnen zo kennis opdoen van de innovaties die zijn toegepast. Ook in het leidingwerk zijn speciale voorzieningen opgenomen om, voor leerdoeleinden, extra meet- en regelinstallaties aan te brengen.”

INSTALLATIE & BOUW | 19

Van goede lucht... ...ga je leven!

LOODGIETERSWERK

KOPER, ZINK EN LOODWERK

Air Tech Systems levert een

principe mogen realiseren. Om

totaalpakket van producten

die reden koos ook Mampaey Installatietechniek

WATERZUIVERINSYSTEMEN

– van IV Produkt luchtbehandelingskast tot en met het

totaalpakket. Air Tech Systems

SANITAIR EN KRANEN

toevoerrooster – en diensten

is dan ook graag úw partner

VENTILATIE

om u als opdrachtgever de

voor de uitvoering van al uw

complete zorg voor de per-

utiliteitsprojecten.

OOK OP SCHEPEN

fecte luchtbehandeling uit

Meer weten?

handen te nemen. De afge-

Kijk voor meer informatie op

lopen jaren heeft Air Tech

www.airtechsystems.nl of neem

Systems voor diverse installa-

contact op met Leo ‘t Jong:

teurs een groot aantal scho-

06 - 462 405 56 / leo@air-

len volgens het Frisse Scholen

techsystems.nl.

MOLENVLIET 33 3335 LH ZWIJNDRECHT TEL. 078-6 10 10 99 www.poley.nl - mail@poley.nl

www.airtechsystems.nl

Aangenaam, wij zijn Coneco De beste zijn in meet- en regeltechniek en klimaatbeheersing; die uitdaging gaan we al jarenlang aan. Op zakelijk vlak met duurzaam partnership. Op technisch vlak met hoogopgeleide medewerkers en op persoonlijk vlak met het gepassioneerd aanpakken van uw project.

coneco.nl

I-en-B advertentie v4.indd 1

voor

ons

luchtbehandelingskasten en -kanaalsystemen

25-03-14 14:15

DORDRECHT | Duurzaamheidsfabriek

Het is de bedoeling dat bedrijven hun nieuwe technieken gaan ontwikkelen en testen in de Duurzaamheidsfabriek.

DUURZAAMHEIDSFABRIEK DORDRECHT

WORDT STEEDS DUURZAMER Verkerk Groep heeft met De Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht een slim en innovatief gebouw geïnstalleerd waarin onderwijs en bedrijfsleven gezamenlijk duurzame producten en initiatieven kunnen ontwikkelen.

Het bouwteam, waar ook elektrotechnisch installateur Verkerk Groep deel van uitmaakte, heeft een bouwkundig en installatietechnisch duurzaam pand ontworpen. “Vanwege de beschikbare financiën konden echter niet alle geavanceerde technieken worden toegepast,” vertelt Wout van

den Dool, projectvoorbereider bij Verkerk Groep. “De plannen om windmolens en pv-panelen op het dak te plaatsen, zijn daarom uitgesteld. De voorzieningen hiervoor zijn wel aanwezig. In de toekomst kunnen de bedrijven die hun producten ontwikkelen in de Duurzaamheidsfabriek, hier ›

INSTALLATIE & BOUW | 21

DORDRECHT | Duurzaamheidsfabriek

Projectinfo KLIMAAT DUURZAAMHEIDSFABRIEK PER RUIMTE GEREGELD Coneco, specialist in het ontwerpen en implementeren van regelsystemen voor gebouwen, heeft in prettige samenwerking met Mampaey de functionaliteit van de W-installatie in de Duurzaamheidsfabriek vertaald naar een regeltechnische omschrijving. “Om het klimaat in de Duurzaamheidsfabriek per ruimte te kunnen regelen, hebben wij een Priva-regelsysteem geleverd,” vertelt Erik van den Hoek van Coneco. “In de toegepaste luchtbehandelingskast is een warmtewiel voorzien dat op basis van een enthalpieregeling voor energieterugwinning zorgt. In de lokalen zorgen Comforte naregelingen voor de regeling van de vloerverwarming en -koeling. Ook de VAV-boxen en de stuwventilatoren worden door de Comfortes, op basis van luchtkwaliteit, geregeld.” Door de installatieopbouw kon geen gebruik worden gemaakt van de standaard Priva-bibliotheek. Coneco heeft de software daarom los opgebouwd. “In de software is een overzicht geprogrammeerd van alle energiemeters in het gebouw,” aldus Van den Hoek. “Omdat het gebouwbeheersysteem ook gebruikt gaat worden voor lesdoeleinden, heeft Coneco ervoor gezorgd dat de complexe installatie zeer overzichtelijk in beeldplaatjes wordt gepresenteerd.

ISOLATIE OP MAAT VOORKOMT CONDENSVORMING, ENERGIEVERLIES EN GELUIDSOVERLAST Alle leidingen die Mampaey Installatietechniek en Algemeen installatieburo M.J. Poley in de Duurzaamheidsfabriek in Dordrecht hebben geïnstalleerd, zijn door J. Opmeer Isolatie Rotterdam BV voorzien van isolatiemateriaal. “Om condensvorming en energieverlies te voorkomen, hebben wij onder andere de cv-leidingen, de gekoeld waterleidingen ten behoeve van de airconditioning, de warm- en koudwaterleidingen en de hemel- en vuilwaterleidingen geïsoleerd,” vertelt Dennis Opmeer. “Een deel van de leidingen is ook akoestisch geïsoleerd, zodat de gebruikers van de Duurzaamheidsfabriek niet gestoord worden door het geluid van stromend water in bijvoorbeeld de hemel- en vuilwaterleidingen.”De cv-leidingen en warmwaterleidingen zijn geïsoleerd met steenwolschalen en voorzien van aluminiumfolie. “Voor de gekoeld waterleidingen en koudwaterleidingen hebben we gekozen voor anderhalve centimeter dikke Armaflex-isolatie (merk Armacell). De hemel- en vuilwaterleidingen zijn geïsoleerd met wol en een geluidwerende EPDM-laag en extra fabrieksmatig voorzien van aluminiumfolie. In de technische ruimtes, waar de leidingen in het zicht liggen, zijn de cv-leidingen geïsoleerd met steenwol, voorzien van aluminiumfolie en extra afgewerkt met Isogene Pak.” Volgens Opmeer zijn alle werkzaamheden naar wens verlopen. “We kijken terug op een hele vlotte bouw.” J. Opmeer Isolatie Rotterdam BV is een gerenommeerd isolatiebedrijf in Rotterdam. Het bedrijf is met name actief in de utiliteitsbouw en gedeeltelijk in de industrie.

22 | INSTALLATIE & BOUW

gebruik van maken.” Aan de gevel is het 4-D Smart Surface systeem van Cablean aangebracht met tachtig PV-panelen, waarmee de energie van een deel van het pand wordt voorzien. “Doordat alles gemonitord wordt, kunnen de leerlingen precies zien hoeveel energie de panelen opvangen.”

VERNIEUWENDE SAMENWERKING De Duurzaamheidsfabriek onderscheidt zich door een vernieuwende vorm van samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs op thema’s zoals Elektrotechniek, Meet- en Regeltechniek, Installatietechniek en Bouw. “Het is de bedoeling dat bedrijven hun nieuwe technieken gaan ontwikkelen en testen in de Duurzaamheidsfabriek, waardoor de

fabriek zelf ook steeds duurzamer wordt.” De Verkerk Groep heeft alle duurzame elektrotechnische installaties in het project verzorgd, inclusief de middenspanningsinstallatie met de nettransformator. “De distributie van de elektrische energie vindt plaats vanaf de hoofdverdeelinrichting via twee railkokersystemen van 630 A. Verder hebben wij de aarding, het kabelgootsysteem, de brandmeld- en ontruimingsinstallatie, de data-installatie en de verlichtingsinstallatie voorzien,” aldus Van den Dool. “De basisinstallaties zijn flexibel indeelbaar. Zo kunnen de installaties steeds worden aangepast aan de individuele wensen van de gebruikers. Duurzaamheid is hierbij vanzelfsprekend het uitgangspunt. ❚

Bouwinfo BOUWTEAMPARTNERS Coörperatie Ontwikkeling Leerpark (C.O.L), Dordrecht; RAU architecten, Amsterdam; BBN adviseurs, Rotterdam; Boogaards, Katwijk (adviseur constructies); Heijmans, Rotterdam (bouwkundig aannemer); Wolter & Dros, Rotterdam (uitvoerend installatie-adviseur W); Verkerk Groep, Zwijndrecht (uitvoerend installatie-adviseur E) TOTALE BOUWTIJD juli 2011 - september 2013 WERKZAAMHEDEN Coneco, Air Tech Systems, installatie bureau Poley, Opmeer Isolatie

HOOFDDORP | Hoofdkantoor Fluor Nederlandâ&#x20AC;¨

De nieuwe huisvesting zal straks ruimte bieden aan 900 arbeidsplaatsen.â&#x20AC;¨â&#x20AC;¨â&#x20AC;¨

Tekst: Roel van Gils Beeld: Architectenbureau Paul de Ruiter

ZERO INCIDENTS PROGRAM VOOR NIEUWBOUW FLUOR Dura Vermeer heeft in samenwerking met Architectenbureau Paul de Ruiter de Design & Build competitie gewonnen voor het nieuwe Nederlandse hoofdkantoor van Fluor Nederland. Steegman Elektrotechniek draagt zorg voor de elektrotechnische installaties. Het project wordt volgens RenĂŠ Tol van Steegman Elektrotechniek volledig conform de filosofie van Fluor Nederland met â&#x20AC;&#x2DC;zero accident policyâ&#x20AC;&#x2122; uitgevoerd. Fluor is ĂŠĂŠn van â&#x20AC;&#x2DC;s werelds meest toonaangevende, beursgenoteerde ingenieursbureaus op het gebied van engineering, procurement, constructie, maintenance (EPCM) en projectmanagement en is al meer dan vijftig jaar actief in Nederland. Het nieuwe hoofdkantoor, waarvan Fluor ook de eigenaar wordt, komt op steenworp afstand te liggen van Schiphol, op het duurzame bedrijvenpark de Beukenhorst-Zuid in Hoofddorp. De nieuwe huisvesting, met een omvang van 20.000 m2 bruto vloeroppervlak, zal ruimte bieden aan 900 arbeidsplaatsen.

ONTWERPVRIJHEID Met de nieuwe huisvesting wil Fluor nog beter kunnen inspelen op de grootschalige internationale vragen die zij krijgt op het gebied van zowel petrochemische als duurzame energiewinning. Bij het ontwerp van het nieuwe hoofdkantoor is de specifieke werkwijze van Fluor, waarbij in zeer grote projectteams aan complexe projecten wordt gewerkt, een leidend principe geweest. Het gebouw vervult een belangrijke rol in het verbinden van alle medewerkers met als doel de samenhang, het werkplezier en de productiviteit te vergroten. â&#x20AC;&#x153;Onze werkzaamheden zijn begonnen met het vertalen van het programma van eisen van Fluor naar een elektrotechnisch ontwerp,â&#x20AC;? vertelt RenĂŠ Tol. â&#x20AC;&#x153;Stapsgewijs bewandelen we de weg van een voorlopig ontwerp via het definitief ontwerp naar het bestek. Dit alles mede gebruikmakend van 3D-BIM ontwerpsoftware. Binnen de door Fluor gestelde kaders is de ontwerpvrijheid groot. We maken dan ook gebruik van strategische partners om de installaties naar goeddunken te ontwerpen. Zo hebben we Schneider Electric betrokken bij de engineering van de midden- en laagspanning-verdeelinrichtingen en de railkoker- en â&#x20AC;ş

INSTALLATIE & BOUW | 23

UW NOODSTROOMSPECIALIST

Zonder stroom staat een groot deel van het dagelijks leven stil. Om dit te voorkomen bieden wij u standaard en op maat gemaakte noodstroomoplossingen. In combinatie met een WASP Brandstoffiltratiesysteem houdt u uw product duurzaam en in topconditie!

GENERATORSETS · NOODSTROOM · LEVENSLANG ONDERHOUD Kemper en Van Twist Diesel B.V. Keerweer 62 | Dordrecht

 +31 (0)78 - 632 66 00  info@kvt.nl | www.kvt.nl

2014 - Installatie & Bouw.indd 1

1-4-2014 9:28:11

P a rT N E r s H I P v O O r TO P P r E s TaT I E s

Kannegieter is een kennisgedreven organisatie op het gebied van in- en outdoor infrastructuur en gespecialiseerd in slimme distributieoplossingen. Al 55 jaar gebruiken wij onze uitgebreide kennis en ervaring om nieuwe technologieën en oplossingen te vinden om werelden met elkaar te verbinden. Waar het gaat om de inrichting van datacenters, ‘wireless’ oplossingen, actieve apparatuur of horizontale en verticale infrastructuuroplossingen, Kannegieter verbindt uw wensen met de oplossingen van onze technologische partners.

Meer weten? Bel of kijk op: Kijk op www.kannegieter.nl Kannegieter Electronica BV | Astronaut 28 | 3800 GG Amersfoort t: +31 (0)33 450 86 86 | e: info@kannegieter.nl

Koudetechniek • Procestechniek • Cellenbouw • Klimaattechniek • Service en beheer •

KO U D E T E C H N I E K www.vankempen-tiel.nl t 0344 - 63 48 84

HOOFDDORP | Hoofdkantoor Fluor Nederland

Bovenaanzicht

Projectinfo kabeldraagsystemen, en hebben we de technische kennis van Philips ingezet om de juiste verlichtingsinstallatie te kunnen realiseren.â&#x20AC;?

TORENHOGE VEILIGHEIDSEISEN Het pakket aan elektrotechnische installaties is volgens RenĂŠ Tol zeer breed. â&#x20AC;&#x153;Het pand wordt vrijwel gebruiksklaar opgeleverd met behalve basisinstallaties ook een gemodificeerde CAT7(a) data-installatie, een brandmeld- en beveiligingsinstallatie, een intercominstallatie en niet te vergeten 2.000 m2, 300 kWp aan PV-panelen op het dak. Behalve de vraag naar kwalitatief hoogwaardige installaties stelt Fluor Nederland ook zeer hoge eisen aan de veiligheid tijdens de bouw. Fluor opereert zelf voornamelijk in de petrochemische sector waar een â&#x20AC;&#x2DC;zero accident policyâ&#x20AC;&#x2122; geldt ofwel nul ongevallen. Diezelfde eisen zijn ook van toepassing op de bouw van het nieuwe hoofdkantoor. Dura Vermeer heeft daartoe een zogeheten HSE-officer aangesteld die dagelijks de werkzaamheden beheert en controleert. Alle betrokken partijen dienen dagelijks de geplande werkzaamheden voor te leggen aan de HSE-officer, waarop hij zorgt dat de verschillende taken elkaar niet bijten. Onveilige situaties worden op die manier op voorhand voorkomen. Het dwingt de partijen, en Steegman Elektrotechniek dus ook, om goed over de werkzaamheden en eventuele risicoâ&#x20AC;&#x2122;s na te denken, alvorens tot uitvoering wordt overgegaan. Voor ons een nieuwe manier van werken, maar een uiterst leerzaam traject. Medewerkers van Fluor zelf lopen overigens ook nog veiligheidsrondes voor een tweede check.â&#x20AC;? â&#x20AC;ş

200 KILOMETER AAN INSTALLATIEKABELâ&#x20AC;¨â&#x20AC;¨ Voor het nieuwe hoofdkantoor van Fluor Nederland levert Kannegieter het Nexans LANmark bekabelingsysteem. "Wij ondersteunen met onze kennis de installateur Steegman Groep," zegt Rob Klap van Kannegieter. "Vanuit die hoedanigheid zoeken we samen met de fabrikant naar de beste en meest betrouwbare oplossing voor de bedrijfskritische processen. Vanuit het bestek werd gevraagd naar bekabeling met de hoogste performance die op dit moment beschikbaar is." Kannegieter levert voor de nieuwbouw van Fluor in totaal zo'n 200 kilometer aan Nexans Lanmark Cat7 S/FTPinstallatiekabel en 4.000 stuks LANmark-7 GG45 Snap-in connectoren ten behoeve van de 2.000 werkplekken. "De GG45-connector heeft bovendien als eigenschap dat deze uitwisselbaar is met CAT5- en CAT6-connectoren."â&#x20AC;¨ Elk project heeft zo zijn specifieke behoeften. "Wij bekijken per situatie wat de wensen zijn en kunnen ook in het voortraject een adviserende rol vervullen," vervolgt Rob Klap. "Voor Fluor ondersteunen we de installateur ook op het gebied van de logistiek om te kunnen anticiperen op de hoge veiligheidseisen voor dit project. Zo hebben we onze transporteur op de hoogte gesteld van de geldende eisen. We leveren de materialen voor aangekondigd op het gewenste tijdstip op het project dan wel rechtstreeks bij de assemblerende partij. Je komt het terrein namelijk niet zo maar op."

INSTALLATIE & BOUW | 25

HOOFDDORP | Hoofdkantoor Fluor Nederland

Een goed bereikbare locatie op bedrijvenpark Beukenhorst-Zuid

Bouwinfo Zoals geschetst, wijken de gevraagde elektrotechnische installaties op veel punten af van de standaard installaties. â&#x20AC;&#x153;Met behulp van onze partners is het echter gelukt een goede invulling te geven aan het project, volledig naar de wensen van de opdrachtgever. Dankzij zonnecellen op het dak en een WKO-installatie voor verwarming en koeling van het gebouw wordt zowel het totale energieverbruik als de CO2-uitstoot sterk verminderd. Er wordt gestreefd om het BREEAM-NL Excellent certificaat te behalen,â&#x20AC;? besluit RenĂŠ Tol. â?&#x161;

OPDRACHT ONTWERP INSTALLATIE-ADVIES E-INSTALLATIES UITVOERING BOUWPERIODE BOUWPROGRAMMA WERKZAAMHEDEN

Fluor BV, Haarlem Architectenbureau Paul de Ruiter, Amsterdam DWA installatie- en energieadvies, Bodegraven Steegman Elektrotechniek, Den Haag Dura Vermeer Bouw Midden West BV, Cruquius juni 2013 â&#x20AC;&#x201C; april 2015 nieuwbouw hoofdkantoor Kannegieter electronica BV, Kemper en Van Twist Diesel BV

Projectinfo NOODSTROOMAGGREGAAT MET WASP-BRANDSTOFFILTRATIE Mocht straks op enig moment een stroomstoring optreden in het nieuwe hoofdkantoor van Fluor Nederland, dan neemt een 500 kVA-noodstroomaggregaat de preferente installaties over. Kemper en Van Twist is verantwoordelijk voor de levering en installatie van het aggregaat van het type FG Wilson met een Perkins-dieselmotor. â&#x20AC;&#x153;We zijn importeur van FG Wilson aggregaten voor de Benelux,â&#x20AC;? vertelt Wilhelm Potters van Kemper en Van Twist. â&#x20AC;&#x153;FG Wilson produceert meer dan 70.000 generatorsets per jaar, voornamelijk in standaardconfiguratie. Voor de Benelux worden de sets altijd door ons geheel naar klantspecificatie opgebouwd.â&#x20AC;? Het aggregaat voor Fluor Nederland is voornamelijk bedoeld om bij stroomuitval de server- en dataruimte in de lucht te houden, alsmede de brandbeveiliging, communicatie-equipement, sprinklerpompen en de verlichting. Potters: â&#x20AC;&#x153;De installatie wordt in de parkeergarage geplaatst in een geluiddempende omkasting, alwaar enkele parkeervakken zullen worden opgeofferd. De dieseltank bevindt zich in het frame en de uitlaatgassen worden via een geĂŻsoleerde uitlaatpijp naar de rand van het gebouw gebracht. Het 500 kVA-aggregaat krijgt een klantspecifiek besturingssys-

26 | INSTALLATIE & BOUW

teem en een WASP-brandstoffiltratiesysteem. Bij een netstoring nemen de UPS-sen (grote accuâ&#x20AC;&#x2122;s) de spanning over totdat het aggregaat is opgestart. Meestal duurt dat zoâ&#x20AC;&#x2122;n 6 tot 8 seconden. Vervolgens kan het aggregaat zoâ&#x20AC;&#x2122;n tien uur draaien op een volle tank diesel. Doorgaans wordt de storing echter veel eerder verholpen. De software controleert vervolgens of het net stabiel is en zorgt voor een naadloze overgang van generatorspanning naar netspanning. De gebruiker merkt hier niets van; het licht blijft gewoon aan,â&#x20AC;? lacht Potters. Het WASP-brandstoffiltratiesysteem spoelt op reguliere basis de brandstoftank van het aggregaat om vervuiling van de diesel te voorkomen. Door de aanwezige biodiesel ontstaat bacterievorming met schade aan het brandstofinjectiesysteem van de dieselmotor als gevolg. â&#x20AC;&#x153;Het aandeel biodiesel in dieselbrandstof zal in de toekomst alsmaar groter worden. Bovendien heeft biodiesel ook een groter hygroscopisch vermogen, waardoor water wordt aangetrokken. Door de tank periodiek te spoelen, wordt het water en de ontstane bacteriĂŤle vervuiling verwijderd. Overigens wordt het aggregaat ook periodiek getest op vollast. Geheel zonder onderbreking wordt overgegaan van net- naar generatorspanning en weer terug.â&#x20AC;?

THEMA | De Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten (VLA)

Tekst: Loet van Bergen

VLA STELT HET BELANG VAN EEN GEZOND BINNENKLIMAAT VOOROP De Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten (VLA) is één van de 130 brancheorganisaties van FME-CWM, de overkoepelende brancheorganisatie voor de technologische industrie, waarbij ruim 2.750 technologische bedrijven in Nederland aangesloten zijn. wordt gecontroleerd of het ontwerp voldoet aan de voorschriften, of er conform het ontwerp is geïnstalleerd en of de beoogde prestaties daadwerkelijk gehaald worden. De VPK is in te zetten voor alle beschikbare ventilatiesystemen. Mocht er iets niet kloppen dan heeft de bewoner een objectief bewijs in handen waarmee hij zijn recht kan halen. De VPK kan worden uitgevoerd voor oplevering maar ook, indien gewenst, in bestaande bouw. Overigens is de VPK niet verplicht, maar inmiddels heeft een aantal partijen een convenant getekend onder de noemer ‘actieplan woonhuis ventilatie’ waarin afspraken zijn gemaakt over het borgen van de kwaliteit van ventilatiesystemen. Daarnaast hebben we ook contacten met opdrachtgevers, architecten, consumentenorganisaties, enzovoorts. Kortom, alle partijen die actief betrokken zijn in het bouwproces waarin we constant onze boodschap uitdragen van een goed en gezond binnenklimaat.” ❚

Kees de Schipper, clustermanager bebouwde omgeving FME en tevens thema-expert Klimaattechniek Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing Kees de Schipper, clustermanager bebouwde omgeving FME en tevens thema-expert Klimaattechniek.

Warmtepompen - Lucht-lucht -

De VLA vertegenwoordigt fabrikanten, leveranciers en dienstverleners op het gebied van luchttechnische apparaten die actief zijn op de Nederlandse markt. Binnen de VLA zijn circa 60 bedrijven verenigd.

Lucht-water Water-lucht Water-water Lucht-lucht/water Water-lucht/water

GEZOND BINNENKLIMAAT De VLA stelt het belang van een gezond binnenklimaat voorop en lobbyt om de noodzaak van goede ventilatie aan te tonen, vertelt Kees de Schipper, clustermanager bebouwde omgeving FME en tevens thema-expert Klimaattechniek. “De VLA is actief in allerlei normcommissies en wordt betrokken bij nieuwe weten regelgeving. Zo zijn we nauw betrokken geweest bij het nieuwe bouwbesluit betreffende de aanscherping van de regels voor ventilatie in woningen en utiliteitsbouw. En hebben we als VLA weten te bewerkstellingen dat het maximale geluid van ventilatiesystemen niet meer dan 30 dB mag bedragen. Verder hebben we een onderhoudsnorm woningventilatie (VLA Ventilatiekeur) opgesteld. Deze norm heeft betrekking op ventilatieroosters, toe- en afvoerventielen, ventilatoren, filters en luchtkanalen, en schrijft voor dat beheerders en bewoners samen zorgen voor een correct verzorgd ventilatiesysteem.” Als verlengde hiervan heeft de VLA het initiatief genomen voor de ventilatieprestatiekeuring (VPK). “Bij het uitvoeren van een VPK

+ aansluiting op luchtbehandelingskasten

WTW ventilatie

- Enthalpieventilatie, vocht en temperatuur - Zeer schone lucht door unieke F8 filters - Geen (elektrische) voorverwarming nodig

Airconditioning - Volledig assortiment binnendelen in diverse capaciteiten

www.samsung-klimaat.nl INSTALLATIE & BOUW | 27

THEMA | Klimaat en Ventilatie

Tekst: Loet van Bergen Beeldmateriaal: DYKA

SCAN WITH

EEN COMFORTABEL EN STIL BINNENKLIMAAT Om energieverliezen te beperken worden huizen steeds beter geïsoleerd, zegt Barry Kooistra, productmanager bij DYKA. “Hierdoor wordt het belang van goed ventileren nog noodzakelijker om een gezond binnenklimaat te garanderen.” DYKA heeft met de ontwikkeling van haar kunststofleidingsysteem voor ventilatiekanalen DYKA AIR een nieuwe trend gezet voor optimale binnenhuisventilatie. DYKA heeft voor de ontwikkeling van hun ventilatiekanalen kritisch gekeken naar de bestaande kanalen. Het uitgangspunt was een compleet ventilatiekanalensysteem voor de woningbouw te ontwikkelen. Een systeem dat in de ruwbouwfase probleemloos kan worden toegepast en dat bestand is tegen de daarbij behorende belasting. Een systeem dat sneller en gebruiksvriendelijk te monteren is en geen stromingstechnische beperkingen kent.

28 | INSTALLATIE & BOUW

FORMULE 1 DYKA heeft vooral veel aandacht gegeven aan aerodynamische vormen om daarmee de weerstand te verlagen. Daarvoor is Flow Motion ingeschakeld dat gespecialiseerd is in het simuleren van luchtstromen met CFD-simulaties, zoals dat ook in de Formule 1 wordt toegepast. Het uitgekiende ontwerp met ronde vormen en vloeiende overgangen voorkomt luchtstilstand en daarmee vuilophoping. Dankzij de aerodynamische eigenschappen

van DYKA AIR worden wervelingen voorkomen. Met positieve gevolgen voor stroomgeluid en benodigd ventilatorvermogen. Bij de ontwikkeling heeft DYKA goed geluisterd naar haar klanten en afnemers in de bouwkolom en hen betrokken bij dit proces. Met als resultaat een stil en efficiënt ventilatiekanalensysteem. De kunststof ventilatiekanalen zijn geschikt voor nieuwbouw en renovatie. Elke installateur kan het systeem makkelijk monteren of op maat maken.

THEMA | Klimaat en Ventilatie

REKEN- EN TEKENSOFTWARE De data voor het complete assortiment zijn opgenomen in toonaangevende rekenen tekensoftware, zoals StabiCAD, BINK en Revit waarmee architecten, engineers en installateurs zelf het ventilatiesysteem kunnen tekenen en berekenen. Voor BIM-integratie zijn tevens 3D-objectbibliotheken beschikbaar. Om de installateur een totaaloplossing te bieden werkt DYKA samen met Duco, dat een vraaggestuurd ventilatiesysteem biedt. CO2- en vochtmetingen geven een goede indicatie voor de luchtkwaliteit binnenshuis. Met intelligente sensorsturing is deze ventilator de perfecte motor van het DYKA AIR-systeem. Bovendien hebben ventilatoren, zoals de DucoBox Focus met klepsturing meerdere aansluitingen, zodat eenvoudig de lucht per ruimte kan worden afgevoerd. Er wordt geventileerd waar en wanneer dat nodig is en in de juiste hoeveelheid.

Het kunststof materiaal is licht en heeft geen scherpe randen. Dit maakt het werk van de installateur wel zo plezierig en levert tijdwinst op. De DYKA AIR-kanalen nemen in vloeren en wanden weinig ruimte in. Dat biedt constructieve voordelen en maakt het afwerken makkelijker. DYKA AIR

functioneert zoals het berekend is. In combinatie met het geringe onderhoud. Een groot voordeel voor de gebouwbeheerder. DYKA AIR heeft als enige ventilatiekanalensysteem DUBOkeur®. Daarmee is DYKA AIR het meest duurzame product in haar toepassing.

Daarmee biedt DYKA een slim en stil systeem voor binnenhuisventilatie met maximaal comfort, minimaal energieverbruik en een EPC-reductie die kan oplopen tot 0.21. Met DYKA AIR in combinatie met Duco toont DYKA innovatiekracht door steeds te blijven luisteren naar de behoefte in de markt en daar op in te spelen. ❚

SCAN WITH

Slim, stil en energiezuinig DYKA AIR, aangevuld met de vraaggestuurde ventilator van Duco, is de totaaloplossing voor woonhuisventilatie. De kunststof ventilatiekanalen zijn geschikt voor nieuwbouw en renovatie. Elke installateur kan het systeem makkelijk monteren of op maat maken. Desgewenst levert DYKA complete prefab sets, direct vanaf tekening. Het Duco CO2 system benut de aerodynamische vormgeving van DYKA AIR maximaal, zonder energie te verspillen. Het is vraaggestuurd, stil en energiezuinig. Dat maakt de DucoBox de perfecte motor voor het kunststof ventilatiesysteem in elke woning. Met een EPC winst tot 0,17! Bel DYKA voor een demonstratie: 0521-534911

DYKA AIR. RevolutionAIR

www.dyka-air.nl

INSTALLATIE & BOUW | 29

THEMA | Klimaat en Ventilatie

Tekst: Lilian Verwoolde Beeldmateriaal: Air Spiralo®

BETER DAN DE NORM De sterk verbeterde isolatie van woningen en bedrijfsruimtes vraagt om steeds betere ventilatiesystemen. Was jarenlang een luchtdichtheidsklasse B voldoende, sinds 1 januari 2014 stelt de branchevereniging Luka (Nederlandse Vereniging van Luchtkanalenfabrikanten) de norm luchtdichtheidsklasse C. Air Spiralo® is gevestigd in Schagen. De producent van ronde ventilatiekanalen en hulpstukken en rechthoekige ventilatie(instort)producten, heeft als een van de eerste spelers in de ventilatiemarkt het antwoord op de gewijzigde voorschriften. Onder de noemer KEN-LOK brengt zij een assortiment ronde producten waarmee een ventilatiesysteem kan worden gebouwd dat moeiteloos voldoet aan luchtdichtheidsklasse D.

PLUG-AND-PLAY Het KEN-LOK-assortiment is breed. De buizen en hulpstukken -waaronder bochten, verloopstukken, kleppen en T-stukken- zijn leverbaar van Ø80 millimeter tot Ø1250 millimeter. Het unieke rubberprofiel in de felsnaad van de buis en de rubberafdichting aan het steekeind van de hulpstukken zorgen voor een luchtdichte afsluiting. “De hoge luchtdichtheid is slechts één voordeel van de KEN-LOK-producten,” vertelt Willem van Rijn, verkoopdirecteur. “Montagegemak komt daar ook nog bij. Door de rubberen verbindingen schuiven de buizen en hulpstukken gemakkelijk in elkaar. Dit in tegenstelling tot traditionele ventilatieproducten waarbij het tapen van verbindingen noodzakelijk is. Om dan aan luchtdichtheidsklasse C te komen, moet je heel

30 | INSTALLATIE & BOUW

Rubberprofiel

THEMA | Klimaat en Ventilatie

goed kunnen tapen, nog afgezien van de beperkte houdbaarheid van tape. Het KEN-LOK plug-and-playsysteem werkt sneller, is effectiever, duurzamer en fraaier.”

BESTAANSRECHT Air Spiralo® heeft de producten in 2013 breed gelanceerd. Nauwelijks een jaar later wordt KEN-LOK gezien als de standaard voor luchtdichtheid. Het KEN-LOK-concept sluit ook feilloos aan op de nieuwe norm in de markt. Sterker nog, de installateur realiseert met hetzelfde gemak één luchtdichtheidsniveau hoger, klasse D. “De methodiek heeft zijn bestaansrecht al bewezen,” aldus Van Rijn. “In Scandinavië -waar al langer een hoge norm geldt- wordt deze al veel langer toegepast.”

MVO Duurzaam bouwen begint bij de juiste keuzes maken. “Het denken vanuit maatschappelijke verantwoordelijkheid past bij ons,” meldt Van Rijn hierover. “Een voorbeeld hiervan is dat Air Spiralo® alle producten geschikt heeft gemaakt voor het ontwerpen in 3D in Building Information Modeling oftewel ‘BIM’. BIM is de nieuwe manier van werken in de bouwwereld. BIM maakt de ontwerpen en systemen toegankelijk voor alle disciplines waardoor knelpunten in een vroeg stadium inzichtelijk worden. Hierdoor zullen problemen tijdens de bouw aanzienlijk verminderen.” ❚

Air Spiralo® KEN-LOK® Dé standaard voor luchtdichtheid

10 redenen om voor KEN-LOK® te kiezen: 1. Hoge luchtdichtheid door rubberafdichting 2. Overtreft de Luka-norm luchtdichtheidsklasse C 3. Voldoet aan de NEN-7120 (energieprestatie gebouwen) 4. Plug & play: makkelijk en snel te monteren 5. Minder montagemateriaal: geen tape 6. Gaat langer mee dan getapete systemen 7. Minder onderhoud 8. Minder energieverbruik 9. Beter binnenklimaat 10. Schoner systeem: minder schoonmaakkosten Met eigen ogen zien hoe gemakkelijk Air Spiralo® KEN-LOK® is?

Member of Air Spiralo® Group Air Spiralo • Kennemer Spiralo BV • Postbus 51 • 1740 AB Schagen • Nederland T +31 224 296 041 • F +31 224 216 545 • info@airspiralo.nl • www.airspiralo.com ®

INSTALLATIE & BOUW | 31

THEMA | Klimaat en Ventilatie

Tekst: Loet van Bergen Beeldmateriaal: Biddle

DE DIALOOG AAN GAAN Biddle is fabrikant op het gebied van klimaatsystemen voor het verwarmen, koelen en ventileren van gebouwen en richt zich op de retailsector, utiliteitsbouw en industrie. Biddle gaat steeds meer de dialoog aan met hun opdrachtgevers, adviseurs en installateurs. Als specialisten op het gebied van klimaatsystemen dichten klanten ons steeds meer de rol van adviseur toe, zegt directeur Wiebe de Vries. “Er wordt van ons verwacht dat we oplossingsgericht meedenken. Zij willen dan ook samenwerken met partijen die weten waar ze over praten.

“In de foodsector doen we veel met onze luchtgordijnen en luchtverwarmers in grote distributiecentra 32 | INSTALLATIE & BOUW

Daar lenen onze innovatieve en energiezuinige gepatenteerde producten zich bij uitstek voor,” aldus De Vries.

ONTZORGEN Biddle wil dan ook meer dan alleen een product leveren. Zo biedt het bedrijf in samenwerking met Daikin een totaalconcept aan door Biddleluchtgordijnen te combineren met de uiterst efficiënte Daikin-warmtepompen en warmteterugwinsystemen. Hiermee bespaart de retailer heel veel energie, zo’n 70%, en is het comfort in de winkel optimaal. In samenwerking met de retailinstallateurs Koelplan en Aaftink zijn al diverse successen geboekt bij het combineren van Daikin-klimaatsystemen met Biddle-luchtgordijnen. “De resultaten zijn verbluffend goed.

Steeds vaker kiezen kleine, middelgrote en landelijke opererende retailbedrijven voor deze totale klimaatoplossing. Doorslaggevend in de keuze is het comfort, de hoge energiebesparingen en de relatief korte terugverdientijd. Dat kunnen we in de praktijk ook aantonen door het monitoren van onze installaties in combinatie met beelden van warmtebeeldcamera’s. Verder doen we als Biddle veel onderzoek naar de effectiviteit en energiezuinigheid van de installaties. De gegevens die hieruit naar voren komen, gebruiken we om onze producten te verbeteren en nog energiezuiniger te maken. De markt vraagt hier steeds meer om.” Het past volgens De Vries volledig in het groene denken. In de installatiebranche is de roep om energiezuinige installaties duidelijk hoorbaar. Met name de eindgebruiker speelt daar een be-

THEMA | Klimaat en Ventilatie

“De resultaten zijn verbluffend goed. Steeds vaker kiezen kleine, middelgrote en landelijke opererende retailbedrijven voor deze totale klimaatoplossing. langrijke rol in. De installatiebranche dient daar ook op in te spelen. Naast dat Biddle zich dus in de retailsector begeeft, is het ook nog in andere segmenten actief. De Vries: “In de foodsector doen we veel met onze luchtgordijnen en luchtverwarmers in grote distributiecentra. Ook voor de kantorenbranche hebben we een oplossing ontwikkeld met ventilatorconvectoren, waarmee we de ruimten zelfs individueel kunnen verwarmen, koelen en/of ventileren. Het is maar net wat de klant wil. Waar wij als klein bedrijf ons in onderscheiden is flexibiliteit en het leveren van maatwerk,” zegt De Vries tot slot. ❚

Biddle:

UW PARTNER VOOR OPTIMALE KLIMAATOPLOSSINGEN

retail

utiliteit

industrie Biddle biedt klimaatoplossingen op maat voor retail, utiliteit en industrie. Onze sectorspecialisten geven u graag optimaal klimaatadvies en deskundige projectbegeleiding.

www.biddle.nl INSTALLATIE & BOUW | 33

THEMA | Klimaat en Ventilatie

LUCHTFILTERING VAN LEVENSBELANG Schone lucht is voor iedereen belangrijk. Zeker ook op werkplekken. Ongefilterde lucht kan voor concentratieproblemen zorgen. Met filters van Patton BV weet u zeker dat u goed zit. Niet alleen voor de filters zelf, maar ook voor de optimale toepassing en het onderhoud. Patton biedt luchtfilters in ieder formaat. “Voor ieder luchtfilterprobleem hebben wij een oplossing,” zegt een medewerker van de webshop. “Onze filters kunnen worden gebruikt voor de aan- en afvoer en de recirculatielucht voor ventilatiesystemen. Deze kunnen wij ook op maat maken. We verkopen niet alleen filters, maar we zorgen ook voor de optimale toepassing van de filters waardoor de gebruiker het beste resultaat krijgt. We verzorgen het hele proces van filterwisseling

tot procesanalyse, van preventief onderhoud, effectiviteits- en luchtvolumemetingen en stofonderzoek. Onze klanten kunnen op diverse manieren gebruik maken van onze faciliteiten, zowel incidenteel als op basis van een contract. In het laatste geval komen wij op afgesproken tijdstippen uw filters controleren.” Patton levert luchtfilters uit voorraad, waardoor ze een aantrekkelijke prijs kan bieden. Dit leveringsprogramma bevat onder meer filtermatten, zakkenfilters, paneelfilters, draadframes en compact filters. Deze producten kunnen in synthetisch medium of in glas medium uitgevoerd worden. Ook bij het moderniseren van een al bestaande installatie kan Patton u helpen.

VOORDELEN LUCHTFILTERING

Pattonfilter® voor een perfecte luchtfiltratie kwaliteit Matten, draadframe, zakken-, compact- en paneelfilters • • • • •

excellente filterwerking dus schonere lucht lange stand tijd géén kleurstoffen, halogenen en/of PVC vezels hoge prijs/kwaliteit verhouding standaard luchtfilterprogramma uit voorraad

www.pattonfilter.eu Veilingweg 2A 5301 KM Zaltbommel Tel: +31 418 578 933 email: verkoop@pattonfilter.eu

34 | INSTALLATIE & BOUW

De zakkenfilters zijn gemaakt van hoogwaardige synthetische filtermaterialen. De frontramen zijn van kunststof gemaakt en daardoor corrosievrij. Het materiaal waarmee de zakkenfilters zijn gemaakt, is homogeen en progressief van opbouw, vochtbestendig tot 100% relatieve luchtvochtigheid en chemisch bestendig. Door het homogene en progressief opgebouwde filtermedium is het stof opnemend vermogen gelijkmatig en groot, is de stand tijd lang en is het drukverlies laag. Daardoor blijven de energiekosten beperkt. De naden van de filterzakken zijn geseald. Hierdoor ontstaat een lekvrije lasnaad en geeft het geen stofdoorslag bij de naden. De gesealde naden vormen juist een geheel met het filtermedium, wat er weer voor zorgt dat er een stabiele en stofdichte verbinding is tussen de filterzak en het kunststoffrontraam. Deze voordelen gelden ook voor de filtermatten en geplisseerde paneelfilters van Patton. Door een kwaliteitsfilter van Patton in te zetten, bespaart u veel op de installatie door de lagere energiekosten en de lagere onderhoudskosten. Om de prijzen nog scherper te houden en om tijd te besparen, handelt Patton via de webwinkel www.pattonfilter.eu. Daar kunnen klanten hun bestelling of vraag invoeren. Patton wikkelt de aanvraag via de site en e-mail af. ❚

CIAT L Y S U S T A I N A B

voor al uw duurzame oplossingen CIAT is een internationaal bedrijf met een lange geschiedenis; reeds sinds 80 jaar is CIAT totaalleverancier van klimaatapparatuur. CIAT heeft zichzelf sindsdien gevestigd als Europese leider op het gebied van airconditioning, luchtbehandeling, koeling, warmte-uitwisseling en verwarming door middel van duurzame energie. De CIAT Groep ontwikkelt en produceert producten en totaaloplossingen voor o.a. kantoren, hotels, gezondheidszorg, winkels en industrie. De oplossingen die door CIAT worden ontwikkeld en geproduceerd, kenmerken zich door een hoge energie-efficiëntie, uitstekende kwaliteit van het binnenklimaat en comfort voor de gebruikers.

L I V E

Neemt u gerust contact met ons op voor het volledige programma en een passend advies.

LBK/WTW

L I V E

Watergekoelde waterkoelaggregaten en warmtepompen tot 1400 kW

Ventilatorconvectoren

P U R E L Y

L I V E

W E L L

Luchtgekoelde waterkoelaggregaten en warmtepompen tot 1350 kW

CIAT Nederland B.V. • Annie M.G. Schmidtweg 229 • 1321 NA Almere Tel. 036 - 533 25 87 • Fax 036 - 533 25 97 • info@ciat.nl • www.ciat.nl

www.ciat.com

THEMA | Klimaat en Ventilatie

Tekst: Loet van Bergen Beeldmateriaal: Duco Ventilation & Sun Control

DE NIEUWE DUCOBOX:

De perfecte luchtkwaliteit in elke ruimte Duco Ventilation & Sun Control presenteerde tijdens de VSK de compleet nieuwe afvoerventilator DucoBox Focus. Samen met de nieuwe designgevoelige sensoren vormt deze het hart van de eveneens compleet vernieuwde Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatiesystemen. Duco, ondertussen al 23 jaar actief in Nederland, is dankzij haar jarenlange ervaring uitgegroeid tot een toonaangevende speler op de markt van natuurlijke ventilatie- en zonweringssystemen. Een van de meest recente ontwikkelingen is de DucoBox Focus. “We wilden een product ontwikkelen dat zich onderscheidt in de markt,” vertelt Richard Geraerts, verkoopleider bij Duco. “Bij dit proces hebben we goed geluisterd naar de markt, zowel bij de opdrachtgevers als de installateurs. Naast het installatiegemak, was vooral geluid een heel belangrijk aspect.” Deze bevindingen resulteerden in de introductie van de DucoBox Focus: een stille, slimme én energiezuinige afvoerventilator die zich van de concurrentie onderscheidt dankzij het geïntegreerde kleppensysteem voor een efficiënte afvoer van vervuilde en/ of vochtige lucht. “Voordat we de DucoBox Focus in de markt introduceerden, hebben we een aantal prototypes uitgezet bij installateurs om te testen. Aan de hand van hun opmerkingen en verbeterpunten, werd de DucoBox Focus verder gefinetuned en afgelopen februari officieel gelanceerd.” Flexibiliteit De nieuwe DucoBox Focus beschikt standaard over zeven aansluitingen (ø 125 mm). “Daar hebben we bewust voor gekozen en het biedt ook meer flexibiliteit. In principe kunnen we een heel huis met dit systeem ventileren.” Bijzonder aan de DucoBox Focus noemt Geraerts de klepsturing. “Deze klep kan zeer snel en eenvoudig in de afvoerbox zelf geïntegreerd worden en is per zone instelbaar is. Dat houdt in dat, zodra de kleppen eenmaal geïnstalleerd zijn en de afzuigventilator volledig afgesloten is, er van buitenaf niets meer zichtbaar is.” Voor de installateur is het systeem zeer gemakkelijk te installeren. Waar hij vroeger de ventielen per ruimte moest inregelen, kan dat nu vanaf de box. Die is immers voorzien van slimme software, die automatisch de lengte van het kanaal en de weerstand meet. Bovendien

36 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat en Ventilatie

zijn de debieten van de verschillende regelkleppen al voorgeprogrammeerd volgens de wettelijke verplichtingen per ruimte. Een doorsnee woning met drie aansluitingen in de keuken/woonkamer, badkamer en toilet kan nu in circa 6 minuten ingeregeld worden. Nadien kan de installateur via de software in no-time het gewenste debiet altijd wijzigen of fijnregelen, zonder dat de andere kanalen opnieuw ingeregeld moeten worden.

SENSOREN Elke klep kan voorzien worden van een CO2- of vochtsensor. De ‘droge ruimtes’ krijgen een CO2sensor. Deze houdt voortdurend het binnenklimaat in het oog en zorgt dat vervuilde lucht (bij een ppm > 800) in de desbetreffende ruimte -en alleen daarafgezogen wordt. Terwijl ‘vochtige ruimtes’ voorzien worden van een vochtsensor. Zodra er bijvoorbeeld gedoucht wordt, zorgt deze sensor ervoor automatisch dat vochtige lucht afgezogen wordt tot de toestand weer genormaliseerd is.

STIL: AKOESTISCH GEOPTIMALISEERD Duco hield bij de ontwikkeling van de afzuigventilator sterk rekening met de akoestische prestaties. Dankzij de dubbele wand, in combinatie met een akoestische bodemplaat, is de DucoBox Focus de stilste in de markt. Bovendien levert een optioneel AK-pakket, bestaande uit blokken van vlokkenschuim die in de niet gebruikte kanalen van de box worden geschoven, een extra akoestische demping op tot 3 dB. Door deze diepgaande doorontwikkelingen, scoren de Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatiesystemen nu nog beter op het gebied van energieprestaties. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 37

THEMA | Klimaat en Ventilatie    Tekst: Jan-Kees Verschuure Beeldmateriaal: Zehnder-J.E. StorkAir

Gezamenlijk sturen op 'gezond, comfortabel en energiezuinig binnenklimaat' Building Holland is dit jaar tussen 6 en 8 mei een platform voor samenwerking in het kader van totaaloplossingen. Co-makership is daarbij het sleutelwoord. “Wij groeien toe naar een gezamenlijke bouwindustrie, waarin het eindproduct centraal staat”, zegt algemeen directeur Erik van Heuveln van specialist in binnenklimaatoplossingen Zehnder-J.E. StorkAir, een van de twintig Event Partners. “Wij nemen daarom op de beurs uitgebreid de tijd in gesprek te gaan met onze stakeholders over hoe wij ons gezamenlijk in de klantvraag kunnen verdiepen.” Geen productpresentaties, maar inhoudelijke ontmoeting, dat is de focus van Zehnder-J.E. StorkAir op de komende editie van Building Holland in Amsterdam RAI. “Wij hebben een groot aantal van onze relaties uitgenodigd. Onze stand op de beurs zal dan ook voornamelijk zijn gericht op ontmoeting. Met productpresentatie is niets mis, laat dat helder zijn. Wij onderscheiden ons als Zehnder-J.E. StorkAir echter met samenwerkend vermogen, startend vanuit de vraagstukken van de klant”, stelt Van Heuveln. “In alles wat wij doen geloven wij in een gezond, comfortabel en energiezuinig binnenklimaat. Daarbij zijn onze medewerkers en onze relaties de belangrijkste resources. De techniek kunnen wij allemaal leveren; op de beurs horen wij graag hoe wij met onze stakeholders gebouwen en woningen zo efficiënt mogelijk met een perfect binnenklimaat kunnen realiseren.” Die stakeholders, zoals ontwikkelaars, architecten, adviseurs, bouwkundig aannemers, installateurs en de groothandel, vinden elkaar steeds vaker – en steeds vroeger in het bouwproces – op 'uitkomstniveau', zegt Van Heuveln. “Niet vanuit het aanbod, maar vanuit de klantvraag. En dat vraagt om intensievere samenwerking en nieuwe businessmodellen. Wij hebben inmiddels een goed referentiekader op dit gebied.”

GARANTIE OP EINDKWALITEIT Een landelijk voorbeeld is het in 2013 opgestarte project De Stroomversnelling, waarin

38 | INSTALLATIE & BOUW

bouwpartijen en woningcorporaties bruikbare renovatieconcepten ontwikkelen in het kader van 'nul-op-de-meterwoningen'. “Het belang van ventilatie in duurzame concepten als deze kan niet worden onderschat en wordt door de betrokkenen in De Stroomversnelling ook onderkend”, zegt Van Heuveln over dit specialisme. “Hoe beter de gebouwisolatie, hoe belangrijker goede ventilatie is voor het binnenklimaat.” ZehnderJ.E. StorkAir is dan ook intensief betrokken bij De Stroomversnelling, met meerdere pilotprojecten. “Zo'n innovatief proces vraagt om nieuwe, transparante samenwerkingsvormen. Die hoeven de traditionele zoektocht naar de beste prijs-kwaliteitverhouding absoluut niet te bijten. Beide aspecten van het bouwproces kunnen naast elkaar bestaan.” Het gaat er volgens Van Heuveln om de klantvraag te bedienen met het beste eindresultaat als oogmerk. “De nadruk ligt niet langer op het leveren van producten, maar het gaat om garantie op eindresultaat. In de autoindustrie is deze trend jaren geleden al succesvol ingezet. Voor Zehnder-J.E. StorkAir betekent dit, naast productlevering: meer nadruk op integrale oplossingen. De klantvraag staat voor ons altijd centraal.”

LEVENSDUURCOMFORT Levensduurcomfort, zou je dat kunnen noemen. “Wij scharen al onze ventilatie-oplossingen niet voor niets onder de noemer Comfortventilatie, omdat het doel is: maximaal comfort voor de di-

THEMA | Klimaat en Ventilatie

recte klant én de eindgebruiker.” Hetzelfde geldt voor het bedrijfssegment Verwarming, dat onder meer elektrische, design- en maatwerkradiatoren ontwikkelt, en de Clean Air Solutions van Zehnder. “Onze luchtzuiveringsinstallaties voor overslag- en distributiegebouwen worden bijvoorbeeld geleverd met één servicecontract, waarbinnen

huur en onderhoud zijn geregeld en de techniek niet meer aangeschaft hoeft te worden.” Dit zijn business-to-usercontracten die je je ook in de toekomstige samenwerking met woningcorporaties en particuliere gebouweigenaren zou kunnen voorstellen als het gaat om installaties. Maatwerk is derhalve het sleutelwoord. “Met welke partijen,

contractvormen en producten wij genoemde doelen bereiken is vers twee, maar dat wij het kunnen en het samenwerkend vermogen bezitten, vertellen wij graag op 6, 7 en 8 mei op de beurs. Onze mensen hebben dit jaar op Building Holland niet alleen veel te vertellen, daarbij nemen wij ook uitgebreid de tijd om te luisteren.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 39

Comfor tVentilatie MEER DAN EEN VITAAL BINNENKLIMAAT

nze Bezoek o 0 1 stand 08.3 g op Buildin Holland

Verwarming

Koeling

Ventilatie

ComfortVentilatie is prestatiegarantie. Een prestatiegarantie voor een vitaal binnenklimaat. Een prestatiegarantie op geluid, energie, luchtkwaliteit en luchthoeveelheid. We hebben een aantal comfortoplossingen voor u samengesteld. Kom naar onze stand op Building Holland en wij vertellen u graag alles over ComfortVentilatie.

Zehnder Group Nederland ∙ Lingenstraat 2 ∙ 8028 PM Zwolle ∙ T 038 429 69 11 www.zehnder-jestorkair.nl

Filtering

THEMA | Klimaat en Ventilatie

Tekst: Loet van Bergen Beeldmateriaal: Climate-Air

Klantspecifieke luchtbehandelingskasten De Core Business van Climate-Air BV, opgericht in 2004, is het leveren van maatwerk luchtbehandelingkasten. Sinds 2008 is het bedrijf de officiële dealer en voorraadhouder van Fischbach GmbH ventilatoren uit het Duitse Neunkirchen. Daar worden ze de Rolls-Royce onder de motoren genoemd. Fischbach produceert als enige ter wereld de unieke schijfankermotor. Waar bij normale motoren altijd een as in een huis draait, werkt Fischbach met twee schijven. Door deze unieke wijze van energie overbrengen naar een roterende beweging, kunnen er zeer compact motoren en ventilatoren gebouwd worden met directe overbrenging. Daarbij zijn ze trillingvrij volgens hoge Duitse normen. De motoren zijn zuinig met energie; de Europese ErP efficiëntie regels voor 2013 waren voor bijna alle motoren al jaren standaard. Ook voor Fischbach staat de ontwikkeling niet stil. Zo zijn er inmiddels ook borstelloze synchroonmotoren, ook wel magneetmotoren genoemd, in schijfanker versie leverbaar. Deze kunnen de concurrentie met de wel bekende EC-motoren eenvoudig aan.

STERK IN MAATWERK! Core Business van Climate-Air B.V. is het vervaardigen van maatwerk luchtbehandelingkasten. In onze kast plaatsen wij o.a.: een Fischbach ventilator, heet- of koud waterwisselaar, warmte-terugwinwisselaar, Dx wisselaar, filters, koolstofpatronen, kleppen en uiteraard al het voorgaande in iedere willekeurige combinatie. Snel, goed en markt conforme prijzen!

Climate-Air B.V. Industrieweg 4-b 9363 TB Marum ℡ 0594 – 64 14 53 � 0594 – 64 28 29 www.climate-air.com

info@climate-air.com

Energetische rendementen van 70% en zelfs hoger zijn nu al haalbaar. Als eerste worden de vrijloopwielen voorzien van deze magneetmotoren. Later in het jaar, en nu al op verzoek, worden ook de andere ventilatoren uitgevoerd met de magneetmotor. Uiteraard blijven de standaard wisselstroom schijfankermotoren gewoon leverbaar. Climate-Air BV is vooral sterk in het snel leveren van maatwerk in de luchtbehandeling en dan voornamelijk luchtbehandelingkasten. Of het nu gaat om een kast met alleen een ventilator of om een kast met verwarming, koeling, filtering of warmteterugwinning of welke combinatie dan ook, het bedrijf kan snel en efficiënt de luchtbehandelingkasten maken naar de wensen van de klant. Climate-Air kent geen moduulmaten en is daardoor zeer flexibel in de uiteindelijke uitvoering van een kast. Wil het in de hoogte niet lukken, dan kan het altijd in de breedte of de lengte. Zolang het technisch allemaal mogelijk is, wordt er niet snel neen verkocht. Naast de voorraad van Fischbach ventilatoren heeft het bedrijf ook grijpvoorraden van ventilatiebuis en hulpstukken, slangen, roosters, ventielen etc. etc. Kortom: Climate-Air levert in de breedste zin des woord ventilatie en luchtbehandeling gerelateerde producten. ❚ INSTALLATIE & BOUW | 41

THEMA KLIMAAT EN VENTILATIE

Tekst: Liliane Verwoolde Beeldmateriaal: Ned Air

LUCHTBEHANDELING VAN STANDAARD TOT MAATWERK Met de sterk verbeterde isolatie in gebouwen is ventilatie een steeds belangrijker item geworden. Hier brengen de luchtbehandelingskasten van Ned Air uitkomst. De luchtbehandelingskasten hebben een capaciteit van 500 tot 150.000 m³/h en zijn leverbaar in elke gewenste uitvoering. Ned Air behoort tot de grootste spelers in de markt van luchtbehandeling. Wie zijn pand geventileerd wil hebben -of dit nu een woning is, een utiliteitspand of een industrieel complex- vindt bij Ned Air de luchtbehandelingskast op maat. “Op dit moment zijn we vooral actief in utiliteits- en industriepanden,” bekent Wouter Wijma, algemeen directeur Ned Air. “Maar naast het uitgekiende 'standaard' leveringsprogramma onderscheidt Ned Air zich ook door het leveren van maatwerk. We kunnen elke klant de kast leveren die volledig bij hem past.”

42 | INSTALLATIE & BOUW

LUCHTBEHANDELING Het principe achter de luchtbehandelingskasten is eenvoudig. Via eventuele ventilatiekanalen wordt (buiten)lucht aangezogen door de luchtbehandelingskast. In de kast ondergaat de lucht de gewenste behandeling. “Hierbij is alles mogelijk,” licht Wijma toe. “Iedere luchtbehandelingskast is tegenwoordig standaard voorzien van warmteterugwinning, waarbij Ned Air standaard gebruikmaakt van een gepatenteerde bypass met zeer compacte afmetingen. De bypass maakt het mogelijk om optimaal gebruik te maken van koele bui-

THEMA | Klimaat en Ventilatie

Niet alleen de luchtbehandeling kan worden aangepast, ook de omkasting, de maatvoering en de regeling kunnen volledig worden afgestemd op de wensen van de klant.

Ned Air kan elke klant de kast leveren die volledig bij hem past

tenlucht, zowel in de zomermaanden als bij extreme interne warmtelast. Uiteraard kunnen we de lucht ook filteren, koelen, verwarmen, bevochtigen of ontvochtigen.”

WARMTETERUGWINNING Over het algemeen is de afgevoerde lucht warmer dan de aangevoerde lucht en leidt ventilatie tot warmteverlies. De luchtbehandelingskasten zijn echter zo geconstrueerd dat de luchtstromen elkaar kruisen, waarbij de warmte via een warmtewisselaar kan worden overgedragen aan de instromende, koudere lucht. De wisselaars halen een rendement van 90% en hoger, waardoor warmteverlies beperkt blijft. Niet alleen de luchtbehandeling kan worden aangepast, ook de omkasting, de maatvoering en de regeling kunnen volledig worden afgestemd op de

wensen van de klant. Zo biedt Ned Air speciale uitvoeringen voor zwembaden, tuinbouw, scheepvaart en offshore. Voor deze laatste worden de kasten volledig in RVS gebouwd. De kasten kunnen zelfstandig functioneren, maar ook in samenwerking met een gebouwbeheersysteem of reeds geïnstalleerde apparatuur.

KANTGERICHTHEID Met al deze mogelijkheden mag Ned Air zich inmiddels rekenen tot de voorlopers op het gebied van luchtbehandeling. De nieuwe uitdaging ligt op het gebied van klantgerichtheid. Omdat zij in de toekomst maatwerk wil leveren, gaat zij nog beter luisteren naar haar klanten. “We gaan deze informatie invoeren in een CRM-pakket, waardoor we exact kunnen bijhouden wat er bij de klant speelt. We hebben ook aan onze tien grootste klanten gevraagd hoe we hen nog beter kunnen bedienen. En tenslotte hebben we onze service uitgebreid. We adviseren onze klanten nu ook bij het total cost of ownership. Ned Air is klaar voor haar nieuwe motto ‘Luchtbehandeling van standaard tot maatwerk’.” ❚

Luchtbehandeling voor elke situatie van 500 tot 150.000 m3/h van standaard tot maatwerk energiezuinig door optimale warmteterugwinning ventileren, koelen en verwarmen ook in combinatie met warmtepompen filteren, bevochtigen en ontvochtigen volledig geïntegreerde regeling

www.nedair.nl

INSTALLATIE & BOUW | 43

THEMA | Klimaat en Ventilatie

TIJDELIJKE INDUSTRIËLE KOELING   Als full service verhuurbedrijf en dienstverlener in tijdelijke industriële koeling levert Coolworld Rentals-oplossingen voor de meest uiteenlopende projecten. Tevens is de firma regelmatig betrokken bij innovatieve testtrajecten waar koeling een centrale rol speelt. We zijn met ons hoofdkantoor gevestigd in Waalwijk en doen enkel aan verhuur, niet aan verkoop van koelingen, zegt Ruud van Mierlo van Coolworld. “Ons assortiment omvat vier hoofdproductgroepen: verplaatsbare koelen vriescellen variërend van 10 m³ tot wel 100 m³ alsook tijdelijke modulaire cellen in elke grootte, die worden ingezet voor de meest uiteenlopende projecten. Denk bijvoorbeeld aan tijdelijk extra koelcapaciteit voor een supermarkt in piekperiodes of extra opslagcapaciteit in verband met calamiteiten, zoals een brand. Daarnaast leveren we ook proceskoeling aan bijvoorbeeld de chemische industrie en zijn ook partijen in de farmaceutische industrie klant bij ons. De range huuroplossingen is verder compleet met tijdelijke klimaatbeheersing en verwarming voor grote tot kleine ruimtes.” Als projectlid biedt Coolworld een meerwaarde voor installateurs en main-contractors. Door plaatsing van betrouwbare huuroplossingen wordt de druk van de ketel gehaald bij projecten. Denk aan ombouw van een vaste installatie waar bedrijfsprocessen door moeten blijven lopen. Zowel de projectaannemer als zijn klant hebben dan direct baat bij de huuroplossing. Continuïteit van bedrijfsvoering en zorgeloos huren zijn twee handen op één buik. Coolworld project ARD

GEEN EIGEN INVESTERINGEN

KOUDWATERMACHINES

Huren van tijdelijke (nood)koelingen ligt voor de hand na een calamiteit, bij verhuizingen of bij revisie en ombouw van de bestaande koelapparatuur. Ruud van Mierlo: “Dit garandeert een vlekkeloze voortzetting van de dagelijkse operatie. Onze huurovereenkomsten variëren over het algemeen van een paar dagen (bij voorkeur een week) tot oplossingen voor meerdere jaren. We hebben zelfs voorbeelden, waarbij een installatie semipermanent in gebruik is. Steeds meer partijen kiezen voor deze oplossing. Vooral in de chemische en farmaceutische industrie. Zo'n constructie vergt namelijk geen eigen investeringen, de apparatuur is altijd van een recent bouwjaar, onderhoud en controle wordt door Coolworld geregeld en bij storingen staan we onze klanten 24 uur, 7 dagen per week en 365 dagen per jaar ter beschikking. Ook op Eerste Kerstdag,” lacht Ruud van Mierlo. “Interessant is dat we ook vaak betrokken zijn bij innovatieve testtrajecten waar koeling een centrale rol speelt. De keuze voor huurkoeling bij testtrajecten is helemaal logisch: de opstelling is eenmalig en investering in bouw van een vaste installatie is simpelweg duurder. Alle units worden voor levering standaard ge-pre-test en gecleaned.”

Onlangs heeft Coolworld een bijdrage mogen leveren aan een innovatieve proefproductie die is uitgevoerd door het demonstratieplatform voor biotechnologie van het Franse onderzoeks- en ontwikkelcentrum ARD (Agro-industrie Recherches et Développements). Op basis van de gewenste testomstandigheden en in overleg met koeltechnici van Coolworld heeft ARD een reeks koudwatermachines gehuurd met een capaciteit van circa 2 megawatt. Zo werd de benodigde temperatuurregeling gerealiseerd zonder te hoeven investeren in een dure vaste installatie. De door Coolworld op huurbasis geleverde extra koelingen stelden ARD en diens partner in staat om de productie van een voor cosmetische toepassingen belangrijke molecule, die op basis van suiker via fermentatie geproduceerd wordt, onder controle te houden.

SNELLE KOELKRACHT Coolworld garandeert snelle koelkracht, vervolgt Van Mierlo. “Zo hebben we bij een distributiecentrum van groot farmaceutisch bedrijf twee snelvriezers geplaatst, die ervoor zorgen dat koelelementen razendsnel worden ingevroren, zodat medicamenten op de juiste temperatuur blijven tijdens transport en uitlevering. En voor een Belgische firma garanderen we de koeling voor het produceren van een essentiële grondstof. Als deze koeling stilvalt, staat meteen de hele productie stil. Coolworld staat dan direct paraat met een oplossing. Nog een voorbeeld, bij een bedrijf in Frankrijk ondersteunen we bij testopstellingen voor productinnovaties en procesverbeteringen. De huurkoeling wordt op tijd aangesloten en na afloop direct weer verwijderd. De onderzoekers en technici hebben hier zelf dus geen omkijken naar.” We leveren zoals gezegd aan grote spelers, maar ook aan bijvoorbeeld een bakkerij die met Kerst extra koelcapaciteit nodig heeft. En natuurlijk aan partijen in de installatiebranche en de bouwsector. In Nederland, België, Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en Frankrijk zijn we fysiek aanwezig, zowel met vertegenwoordigers als technici en eigen transport, besluit Ruud van Mierlo. ❚

44 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat en Ventilatie

Ned Air kan elke klant de kast leveren die volledig bij hem past

Niet alleen de luchtbehandeling kan worden aangepast, ook de omkasting, de maatvoering en de regeling kunnen volledig worden afgestemd op de wensen van de klant.  INSTALLATIE & BOUW | 45

THEMA | Klimaat en Ventilatie    Tekst: Liliane Verwoolde Beeldmateriaal: Renson

Trendsetter in natuurlijke ventilatie en buitenzonwering Ergens in de geschiedenis -en die loopt al meer dan een eeuw- besloot het familiebedrijf RENSON® om zich uitsluitend te richten op nichemarkten. De specialist op het gebied van muur-, raam- en ventilatieroosters zag het niet zitten om terecht te komen in massaproducties. Deze keuze heeft het bedrijf geen windeieren gelegd. Anno 2014 is RENSON® Europees marktleider in ventilatie en trendsetter in zonwering en terrasoverkappingen. Innovatie staat centraal bij RENSON®. Door de intelligente combinatie van de ventilatie- en zonweringsystemen ontwikkelt en produceert de firma concepten en oplossingen, die streven naar een gezond binnenklimaat in gebouwen met een minimaal energieverbruik én met oog voor het design. De prestaties op het vlak van thermisch, akoestisch en visueel comfort spelen daarbij vaak ook een belangrijke rol. Een uitgebreide verkoop- en marketingafdeling zorgt ervoor dat de producten hun weg vinden naar zowat alle landen in Europa -recent ook Rusland en Turkije- maar ook in Amerika (California) en China.

TRENDSETTER Innovatie loopt dus als een rode draad door de geschiedenis van RENSON®. We denken bijvoorbeeld aan het principe van de ‘nightcooling’, waarbij 's nachts grote stromen verse en frisse lucht in het gebouw stromen, die het gebouw afkoelen. Dit zorgt ervoor dat de temperatuur overdag op een natuurlijke manier laag gehouden wordt. Door de combinatie met buitenzonwering kan men ook voorkomen, dat de zon de temperatuur overdag naar onaangename hoogtes jaagt. RENSON® geeft ook al lang geleden aan, dat ventilatie belangrijk wordt in een maatschappij waar men de woningen steeds beter isoleert en luchtdicht maakt. Daarom ontwikkelt de firma slimme vraaggestuurde ventilatiesystemen. Pas als in 2006 de energieprestatie-regelgeving

46 | INSTALLATIE & BOUW

wordt ingevoerd, plukt zij de vruchten van haar missionariswerk. “Die positie van trendsetter is kenmerkend voor RENSON®,” vertelt Johan Debaere, communication officer van RENSON®. “Op de afdeling Research & Development werkt 10% van het aantal medewerkers. Zij zijn continu bezig met het ontwikkelen van innovatieve systemen of het verbeteren van bestaande producten. Dankzij deze instelling loopt RENSON® altijd voorop.”

DESIGN RENSON® schenkt niet alleen aandacht aan het functionele aspect van de systemen, maar ook aan het design. De huidige generatie ventilatie- en zonweringsystemen kenmerkt zich door discretie. De systemen laten zich nagenoeg onzichtbaar integreren in elke bouwstijl. Ook de structurele buitenzonwering met aluminium lamellen is fraai en biedt een keur aan mogelijkheden. Deze kan uitkragend of simpelweg tegen de kozijnen worden aangebracht, waarbij de gebruiker de keus heeft uit enkelwandige of dubbelwandige lamellen, elegante rechthoekige lamellen of beweegbare schuifluiken. En dan is er nog de verticale doekzonwering, het eerste screen ter wereld dat werkelijk windvast is dankzij een ingenieus ritssysteem langs de beide zijkanten. Debaere: “Toen wij dit systeem introduceerden, werd het meteen de norm in de markt. Tegenwoordig is een windvast screen zowat de regel en zijn nietwindvaste screens uitzondering geworden.”

THEMA | Klimaat en Ventilatie

COMMUNICATIE Om haar producten onder de aandacht te brengen, neemt RENSON® deel aan bijna alle internationale vakbeurzen. De firma communiceert via mailings, distributienetwerken en de pers. “Wij hebben wereldwijd ook zeventig eigen mensen en een netwerk van distributeurs die de partners met advies bijstaan,” vertelt Debaere. Ook sponsoring blijkt een effectief middel om de naamsbekendheid te vergroten. Sinds 2013 is RENSON® partner van het Omega Pharma Quick-Step Cycling Team en al langer van de lokale voetbalclub SV Zulte Waregem. En tenslotte is er EXIT5, het experience- en meetingcenter, waar de bezoeker alles aan de weet kan komen over de uitgebreide reeks van RENSON®-producten en waar de firma nog sneller zijn innovaties naar de markt kan communiceren in een heus meetingcenter met een groot auditorium en een opleidingscentrum. “RENSON® moet altijd in beweging blijven om de concurrentie steeds een stap voor te blijven,” besluit Debaere. “Wij groeien dan ook op elk vlak. Op dit moment breiden we uit en zoeken we zowat honderd nieuwe medewerkers.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 47

THEMA | Klimaat en Ventilatie

NATUURLIJKE VENTILATIE VOOR EEN GEZOND BINNENKLIMAAT Bij het creëren van energieneutrale gebouwen in Nederland wordt op dit moment voornamelijk gekeken naar de energieprestatie van een gebouw. Maar een duurzaam gebouw kan alleen duurzaam zijn als het ook een prettig gebouw is om in te verblijven. Energieprestatie en de leefbaarheid van een gebouw zullen hiervoor in balans moeten worden gebracht. Hierbij is het belangrijk ook rekening te houden met de toestroom van verse lucht en koeling door natuurlijke ventilatie. Gebouwen zijn ontworpen voor mensen, om in te wonen, werken, leren en spelen. 90% van onze tijd brengen we door in gebouwen, maar 30% van deze gebouwen draagt niet bij aan een gezond binnenklimaat. Bij de ontwikkeling van energiezuinige gebouwen zal hiermee meer rekening moeten worden gehouden, want een gezond binnenklimaat met voldoende toegang tot frisse lucht en daglicht is van cruciaal belang voor de gezondheid, productiviteit en het algemene welzijn van mensen.

GEZOND BINNENKLIMAAT In de Active House visie, een visie op wonen die bijdraagt aan een gezonder en comfortabeler leven voor de gebruikers van gebouwen zonder een negatieve impact te hebben op het klimaat, zijn ambities bepaalt die afhankelijk zijn van de gebruikers, de functie en de klimaatsituatie van het gebouw en worden bepaald aan de hand van specificaties. De Active House visie is het uitgangspunt geweest van het Model Home 2020 project van de VELUX Groep. De eerste modelwoning, Home for Life in Aarhus Denemarken, werd in het voorjaar van 2009 opgeleverd en is ondertussen bewoond geweest door twee verschillende families. De woning met een EPC van 0,19 heeft een royale daglichttoetreding en is zo ontworpen dat hij energieneutraal is én een goed binnenklimaat heeft. De afgelopen twee jaar zijn verschillende metingen uitgevoerd terwijl de families in het huis leefden.

HYBRIDE VENTILATIESYSTEEM In Home for Life is, net als in veel van de andere zes modelgebouwen, gekozen voor een hybride ventilatiesysteem. Hierbij wordt ‘s zomers gebruikgemaakt van natuurlijke ventilatie, in de winter van mechanische ventilatie met warmteterugwinning en in het voor- en najaar wordt de hybride ventilatie gebruikt. De overgang van mechanische naar natuurlijke ventilatie wordt geregeld op basis van de buitentemperatuur. Het omslagpunt ligt bij 12,5 °C met een 0,5 °C hysteresis. Onder het omslagpunt staat de ventilatie in de mechanische stand, boven het omslagpunt in de natuurlijke

48 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat en Ventilatie

stand, waarbij de ventilatiegraad in beide standen vraagafhankelijk is. De hoeveelheid CO2 in een ruimte wordt gebruikt als indicator voor de binnenluchtkwaliteit, waarbij 850 ppm CO2 wordt gebruikt als omslagpunt. Daarnaast wordt ook de relatieve vochtigheid (RV) gemeten. Als deze hoger is dan 60% wordt de ventilatie stapsgewijs verhoogd naar de maximale ventilatie, die wordt gebruikt als de RV 80% of hoger is.

ZELFREGULERENDE VENTILATIE-UNIT

AUTOMATISCHE BEDIENING

Het zelfregulerende ventilatierooster ZZZ 214K kan geïntegreerd worden in VELUX dakramen, waarbij de ventilatiecapaciteit is gebonden aan de breedte van het dakraam (bij een breedte van 1340 mm is de ventilatiecapaciteit 11,6 l/s volgens NEN 1087:2001). Als het zelfregulerende ventilatierooster onderdeel is van een compleet woonhuisventilatiesysteem, kan deze op basis van de NEN 7120 bijdragen aan een EPC reductie tot 0,04.

De automatische bediening van raamopeningen is net als de zonwering ingesteld om oververhitting te voorkomen. Maar vooral in de winter zal het systeem een hoge opbrengst van passieve zonnewarmte accepteren om de vraag naar verwarming te verminderen. Tijdens de zomer geeft het systeem de prioriteit aan het behoud van thermisch comfort en wordt met behulp van nachtkoeling, door de ramen te openen, de ochtendtemperatuur in de ruimte teruggebracht naar tussen de 20 °C en 21°C. Wanneer Home for Life geëvalueerd wordt volgens de Active House specificaties met betrekking tot thermisch comfort, geldt dat de helft van de kamers in de woning in 95% van de tijd op het juiste niveau zit zoals omschreven in EN 15251.

De ervaringen die worden opgedaan bij de monitoring van de modelgebouwen worden onder andere gebruikt voor het ontwikkelen van nieuwe producten en producttoepassingen. Eén van de innovaties die hiervan is afgeleid is de nieuwe zelfregulerende ventilatie-unit die de VELUX Groep in samenwerking met Renson heeft ontwikkeld.

Een uitgebreid verslag over de uitkomsten van de Home for Life monitoring vindt u op www.natuvent.nl/nieuws Meer informatie: www.velux.nl/modelhome2020, www.activehousenl.info, www.velux.nl/ventilatie-unit ❚

INSTALLATIE & BOUW | 49

Zelfregulerende

ventilatie Nieuw!

New! Airflow boosting accessory

Zelfregulerende ventilatie-unit De nieuwe VELUX ZZZ 214K ventilatie-unit is zelfregulerend! Het in het dakraam geïntegreerde rooster wordt bij verhoogde winddruk automatisch nauwer of zelfs gesloten. Deze zelfregulering verzorgt een optimale doorlaat van frisse lucht, houdt de ventilatiestroom altijd constant en voorkomt onnodig energieverlies. Andere voordelen: • Ventilatiecapaciteit van 11,6 l/s bij dakraambreedte van 1340 mm (NEN1087:2001) • Geen extra werkzaamheden vereist; volledig in dakraam geïntegreerd • Identiek aanzicht met overige VELUX dakramen • Voldoet aan Nederlandse bouwregelgeving • Verbetert de EPC als onderdeel van woonhuisventilatiesysteem Meer informatie? Vind het productinformatieblad op www.velux.nl/ventilatie-unit

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven! Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van Instalatie & Bouw tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt. Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld. Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Wat heeft u nodig? Het vaktijdschrift Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

UITGAVE

Interactieve Print Stap voor stap

bekijk de layar!

INSTALLATIE & VAK TIJDSCHRIFT

WW W.IN STA LL ATIE

OVER INSTALLATIETE

ENB OUW .NL

CHNIEK , KLIMAAT

BOUW

BEHEERSING EN

ELEKTRICITEIT

NUM MER 2 2014 APRI L - MEI

Hoe werkt het: Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Android Market. Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet. Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet. Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo. SCAN WITH

Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken. Veel lees en kijkplezier!

ZUNDERT | Trappistbrouwerij de Kievitâ&#x20AC;¨

Van monumentale boerderijgebouwen en koestallen

tot huisbrouwerij

52 | INSTALLATIE & BOUW

ZUNDERT | Trappistbrouwerij de Kievit

In Abdij Maria Toevlucht in Zundert zijn vorig jaar de monumentale open tasloods en voormalige koestallen van 1.100 m2 plus een zolder van circa 800 m2 gerenoveerd en hebben een nieuwe bestemming gekregen. De boerderijgebouwen zijn verbouwd voor het brouwen van trappistenbier van brouwerij De Kievit. Tevens zijn de omliggende stallen verbouwd tot kantoor, ontmoetingsruimte, schaftruimte en werkhuizen (bakkerij, kleermakerij, wasserij, boekbinderij, timmerwerkplaats, elektra/schilderwerkplaats). Via de Kok Bouwgroep is van den Buijs installaties betrokken geraakt bij dit project en heeft de complete sanitaire- en klimaatinstallatie alsmede het leidingwerk in RVS voor perslucht, CO2, bier, stoom, condens, gas en water aangelegd. “De installatie is volgens bestek uitgevoerd, maar tijdens de bouw zijn door ons in samenspraak met WHR adviseurs nog wat zaken aangepast,” licht Erik Stevens toe. “De klimaatinstallatie die we hebben aangelegd, is redelijk standaard. Zowel de brouwerij als de werkhuizen hebben ieder hun eigen klimaatsysteem. Voor verwarming van de brouwerij is een cv-ketel van 45 kW met plaatradiatoren toegepast en voor de werkhuizen een cv-ketel van 70 kW, die tevens ook voor het warmtapwater worden gebruikt, terwijl voor het brouwproces stoom wordt gebruikt. Voor de luchtbehandeling van de brouwerij en de werkhuizen staan op zolder twee LBK’s. De LBK voor de brouwerij is uitgerust met een warmtewiel, terwijl de werkhuizen een LBK hebben met (VEX-unit). De ingeblazen verse lucht komt bij de werkhuizen binnen via inblaasroosters in het plafond, terwijl bij de brouwerij nozzles worden gebruikt die op temperatuur reageren.” Bij een bepaalde temperatuur wijzigt de positie van de nozzles; in de winter blazen ze meer naar beneden en zomers naar boven. De standen worden mechanisch geregeld. Tenslotte is de gehele installatie aangesloten op een Saia-

Burgess PCD Regelaar die ook op afstand uit leesbaar is. Daarnaast heeft van den Buijs installaties ook de diverse bemetering van het gas, water, elektra aangelegd en de verschillende afzuigsystemen voor de siloruimte, stookruimte en lastafels in de werkhuizen gerealiseerd. Ook alle sanitaire voorzieningen zoals toiletten, uitstortgoten, aansluitingen voor slangen zijn door van den Buijs installaties aangelegd. Erik Stevens kijkt dan ook tevreden terug op dit project. “Niet in de laatste plaats door het heerlijke trappistenbier wat er wordt gebrouwen.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Abdij Maria Toevlucht te Zundert ARCHITECT Oomen Architecten BV / Havermans Joosten Van Sambeek te Breda

INSTALLATIE-ADVISEURS WHR Installatie-adviseurs W-INSTALLATIE van den Buijs installaties E-INSTALLATIE Jacobs Elektro AFWATERING ACO

INSTALLATIE & BOUW | 53

ZUNDERT | Trappistbrouwerij de Kievit

HALOGEENVRIJE KABELS EN BUIZEN Voor de onlangs opgeleverde Trappistbrouwerij De Kievit in Zundert, heeft Jacobs Elektro Groep de volledige elektrotechnische installatie verzorgd. Dit aan de hand van het bestek van WHR adviseurs. De oude koeienstallen zijn omgetoverd tot werkhuizen voor de broeders en zoals eerder omschreven is van de grote stal een trappistbrouwerij gemaakt. Behalve de aanleg van de standaard elektrotechnische voorzieningen, zoals wandcontactdozen, verdeel- en meterkasten, heeft het bedrijf ook de verlichting, databekabeling, alarminstallatie en bliksembeveiliging geïnstalleerd volgens alle geldende kwaliteitsnormeringen. Ook voor de werktuigbouwkundige installaties zijn diverse leidingwegen gecreëerd en is de bekabeling verzorgd. “In samenwerking met de firma JBT hebben we ook nog voor de brouwerij-installatie en diverse aansluitleidingen verzorgd en aangelegd,” vertelt Jeroen Jongenelen. Bijzonder noemt hij de toegepaste elektrabuizen en bedrading. “In dit project zijn halogeenvrije kabels en buizen toegepast. Daardoor zijn ze veiliger, omdat ze bij brand minder rook produceren die bovendien minder schadelijk is.” Verder heeft Jacobs Elektro Groep ook de stijlvolle verlichting aangelegd in de werkhuizen en brouwerij. Er is gekozen voor conventionele verlichting in plaats van LED-verlichting. In de werkhuizen hangen spiegeloptiekarmaturen van Zumtobel en in de brouwerij kelkverlichting vanwege de hoogte van de brouwerij. De industriële uitstraling van deze lampen past goed bij de robuuste uitstraling van de brouwerij, vindt Jongenelen. Tevens is er een noodverlichtingsinstallatie aangelegd. Tenslotte heeft Jacobs de glasvezelbekabeling aangelegd voor internet en het monitoren van het brouwproces. ❚

54 | INSTALLATIE & BOUW

ZUNDERT | Trappistbrouwerij de Kievit

AFWATERINGSSYSTEEM TRAPPISTENBROUWERIJ DE KIEVIT Voor de nieuwe Trappistenbrouwerij de Kievit in Zundert heeft ACO het afwateringsysteem, van het opvangen van het afvalwater in de bakkerij en wasserij tot het afgeven aan het vuilwaterrioleringsstelsel, in samenwerking met WHR Installatie-adviseurs ontworpen. Het afwateringsysteem bestaat uit RVSafvoergoten van 20 centimeter breed en 7 meter lang waarop roosters liggen. Deze afvoergoten zijn door de aannemer in de vloer gestort. Gezien de hygiëne, chemische resistentie, lange levensduur en uitstraling is gekozen voor RVS-afvoergoten. Door de systeemopbouw kan voor vrijwel iedere situatie een oplossing worden geboden. Mocht het modulaire systeem niet voldoen, dan is maatwerk altijd mogelijk. Bij dit project is voor het modulaire systeem gekozen. “Het verzamelen en afvoeren van afval- en hemelwater is één van de belangrijke aandachtsgebieden in de instal-

Afwateringsputten en -goten voor optimale hygiëne!

Het verzamelen en afvoeren van afval- en hemelwater is één van de belangrijke aandachtsgebieden in de installatietechniek latietechniek,” zegt Kees-Willem Kamp van ACO. “Om aan de hoge eisen van functionaliteit en bedrijfszekerheid tegemoet te komen, heeft ACO bij dit project nog een aantal afvoerleidingen uit het ACO Pipeprogramma toegepast. Het systeem is voorzien van manchetten waardoor het maken van verbindingen eenvoudig wordt. De vormvastheid van het materiaal vereenvoudigt de montage en draagt bij aan een snelle aanleg. ACO Pipe is een duurzaam vrij verval afvoerleidingsysteem en door de montagevoordelen een kostenefficiënte oplossing.” ❚

Afgeronde hoeken voor een hygiënisch en glad oppervlak

Omgezette rand voorzien van NBR randvulling voor drukvastheid en hygiëne

Puthuis met grote diameter en uitneembaar stankslot voor een uitstekende toegankelijkheid

Diepgetrokken puthuis, dus geen lasnaden

Put loopt altijd leeg

www.aco.nl

INSTALLATIE & BOUW | 55

PROJECT | Perfetti van Melle

Continue verbeteren bij Perfetti van Melle In de fabriek van Perfetti van Melle, de smaakmakers in snoep, is ruim twintig jaar weinig geïnvesteerd in duurzame werktuigbouwkundige technieken. De laatste jaren wordt door ‘huisinstallateur’ Roks Installatietechniek een ware inhaalslag gemaakt om efficiënter met hun energie om te gaan. “Met geringe investeringen worden grote besparingen gerealiseerd,” concludeert Arno Snepvangers van Roks Installatietechniek. In tijden dat de bomen tot aan de hemel groeien wordt over het algemeen weinig gekeken naar energiestromen en efficiency en ligt de focus vooral op de core-business, zoveel mogelijk produceren. “En juist daar liggen de grote kansen om besparingen te realiseren voor bedrijven, die vanuit bestaande fabrieken opereren. We kijken dan niet alleen naar de opwekker, maar denken mee in het productieproces en over hoe zo efficiënt mogelijk met de energiestromen omgesprongen kan worden. Bij Perfetti van Melle worden we dan ook gezien als huisinstallateur; we kijken verder dan sec onze installaties.”

stel, de ander keer komt de vraag vanuit Perfetti van Melle zelf,” zegt Jan Oprins van Roks Installatietechniek. “Een aantal projecten is reeds de revue gepasseerd. Zo hebben we een zonneboilersysteem geïnstalleerd voor de warmtebehoefte van het kantoorpand en hebben we in het kader van energiebesparing de druk

DIVERSE VERBETERPROJECTEN

gestuurde hydrofoorinstallatie vervangen door een installatie met frequentiegestuurde pompen. Daarnaast is het verwarmingssysteem geoptimaliseerd door een expansieautomaat in combinatie met een ontgassingsinstallatie en hebben we

Binnen de fabriek van Perfetti van Melle heeft Roks Installatietechniek de nodige verbeteringen aangebracht. “De ene keer komen wij met een besparingsvoorVRV en WTW unit

56 | INSTALLATIE & BOUW

Met geringe investeringen worden grote besparingen gerealiseerd

PROJECT | Perfetti van Melle

Projectinfo

ENORME BESPARINGEN DANKZIJ INNOVATIEVE POMPTECHNIEK

Wilopomp

Europees gezien kunnen er volgens Hans Buitenhuis van Wilo Nederland enorme besparingen worden gerealiseerd door de oudere generatie vast-toeren pompen uit te wisselen voor high efficiency pompen. "Onderzoek toont zelfs aan dat wanneer gezamenlijk 'overgestapt' zou worden op deze pompen een besparing op elektriciteitsverbruik van 23 terra Wattuur gerealiseerd kan worden. Dat staat gelijk aan het totale jaarverbruik van heel Ierland. Ook Perfetti van Melle realiseert enorme besparingen dankzij de implementatie van onze nieuwe pompen. In navolging van de visie om steeds (energie) efficiënter te produceren is Perfetti van Melle tijdens VSK 2012 in contact gekomen met onze 'Energy Consultant'. Aan de hand van een audit ter plaatse zouden we door uitwisseling van een elftal bestaande pompen een energiebesparing van zo'n 60 tot 70 procent kunnen realiseren. Perfetti van Melle wilde praktische bewijsvoering voor deze uitspraak en ging akkoord met ons testvoorstel om een tweetal pompen uit te wisselen. Energiemetingen gaven weer dat de pompen zelfs nog iets gunstiger presteerden dan vooraf gedacht. Bijna vanzelfsprekend zijn alle daarvoor in aanmerking komende pompen vervangen. De grootste besparing wordt overigens gerealiseerd door toepassing van permanent gelijkstroom motortechniek, waardoor de pompen zeker op vol vermogen enorme energiebesparingen realiseren. Ook de bedrijfszekerheid gaat erop voorruit, de voor het installeren van deze energiezuinige pompen noodzakelijk elektrotechnische aanpassingen zijn dan al verricht waardoor de pompen vele malen makkelijker uitwisselbaar zijn."

GECOMBINEERDE ONTGAS-/ NAVULUNITS

Verdeler-verzamelaar

een verdeelstation gerenoveerd. Het verdeelstation is naar de nieuwe maatstaven gebracht met regelkleppen, afsluiters en nieuwe gelijkstroompompen van Wilo Nederland, en vervolgens aangesloten op het gebouwbeheersysteem. Vooral de nieuwe pompen leveren een enorme energie- en kostenbesparing met een terugverdientijd van slechts twee jaar. De pompen werken niet alleen efficiënter, maar kunnen ook op ‘halve’ kracht draaien. Als er minder warmtevraag is, kunnen de pompen worden teruggetoerd. Dat kon in het verleden niet. Zo blijven we continu de werktuigbouwkundige installaties monitoren en waar nodig verbeteren om de fabriek naar een hoger niveau te brengen.” ❚

Perfetti van Melle in Breda heeft zijn installaties verbeterd met ontgassers van het merk Reflex. Deze snoepfabriek, een eersteklas speler in de zoetwarenmarkt met vestigingen in 30 landen, en bekend van merken als Fruittella, Mentos en drop van Klene, heeft huisinstallateur Roks uit Rijsbergen hiervoor opdracht gegeven. De installaties bij Perfetti Van Melle bestaan zowel uit koelen verwarmingssystemen voor het productieproces, als installaties voor de gebouwen. Deze installaties worden gevoed door een drietal stoomketels met een gezamenlijke capaciteit van 7.000 kg/hr. “Door kleine lekverliezen in het uitgebreide leidingenstelsel en een te hoog luchtpercentage is ervoor gekozen om gecombineerde ontgas-/navulunits te plaatsen,” zegt Roderick van Geel van Reflex Nederland. “Deze vacuümsproeibuis-ontgassers zijn op een centrale plaats in de installatie ingebouwd en ontgassen het water zeer effectief. Door middel van de ontgasser wordt het systeem ook gecontroleerd bijgevuld, zodat grotere lekkages direct worden herkend. De Reflex Servitec ontgassers werken samen met een compressorgestuurde expansieautomaat. De Reflexomat houdt de druk constant met een tolerantie van 0,2 bar en is aangesloten op het gebouwbeheersysteem. Perfetti van Melle is zeer te spreken over de toepassing van deze automaten. Pompschade door cavitatie (luchtbellen) wordt voorkomen en de warmteafgifte is geoptimaliseerd door de luchtverwijdering.”

INSTALLATIE & BOUW | 57

∆T

∆p

H2O DRUKBEHOUD, NAVULLEN EN ONTGASSEN

Reflex Servitec Gepatenteerde vacuüm ontgasser, werkt in elke installatie als oplossing voor alle luchtproblemen

Efficiëntste wijze van ontgassen. Enig in zijn soort. www.reflexnederland.nl

“Niet alleen de techniek is hoogefficiënt, ook de ondersteuning in de ontwerpfase”

Wilo-Stratos GIGA

Toekomstbestendig en praktisch ontwerpen Wilo staat voor vernieuwende, duurzame en toekomstbestendige gebouwentechniek. Wij assisteren u al tijdens het ontwerp door selectie van de meest optimale hoogrendementpompen en installaties.

Wilo-Yonos PICO

Wilo-Stratos 3/28/2014 11:19:12 AM

ndd 1

Pioneering for you

Opmaak Wilo Rensa 180x110.indd 1

10-03-13 18:07

GORINCHEM

| Beatrix Ziekenhuis

INGRIJPENDE VERBOUWING BEATRIX ZIEKENHUIS Begin 2011 ging de ingrijpende verbouwing van het Beatrix Ziekenhuis te Gorinchem van start. Totaal circa 20.000 m2 aan nieuwbouw en renovatie. De werkzaamheden bestaan uit de nieuwbouw van een OK-complex en entreegebouw en de gehele renovatie van de centrale sterilisatie afdeling (CSA), recovery, dagbehandeling, laboratorium, spoedeisende hulp, huisartsenpost en diverse poliklinieken en algemene afdelingen. Voor de W-installatie is Kropman Installatietechniek verantwoordelijk die in een consortium samen met bouwbedrijf Heerkens van Bavel en Croon Elektrotechniek de aanbesteding voor dit project won. Voor de installaties was een ontwerp gemaakt door een technisch adviesbureau, dat gezamenlijk is uitgewerkt tot een uitvoeringsontwerp, afgestemd op het bouwkundige ontwerp van de architect en de wensen van de gebruikers, vertelt Geert van der Vliet. “In totaal zijn in het project 19 luchtbehandelingskasten geplaatst, 2 koelmachines voor de operatiekamers. Daarnaast is voorzien in een warmtepomp in combinatie met een nieuwe WKO-installatie ten behoeve van de entree en het poligebouw dat geheel wordt gerenoveerd. Ook is er een nieuwe sprinklerinstallatie ten behoeve van de entree gerealiseerd en zijn er 12 regelkasten geplaatst. De bestaande techniekruimten in de kern van het ziekenhuis zijn gedeeltelijk gerenoveerd waarbij de bestaande luchtbehandeling, koeling en regeltechniek gedeeltelijk is gehandhaafd.” Op de afdelingen die zijn gerenoveerd zijn nagenoeg alle installaties vernieuwd, inclusief de schachten: binnen-riolering, koud- en warmtapwater, osmosewater, medische-gassen, brandbestrijding, verwarming, stoom- en condensaat, luchtbehandeling, koeling en regeltechniek. ›

Projectinfo LUCHTVERDELING IN BEATRIX ZIEKENHUIS GORINCHEM GOED GEREGELD Voor het luchtbehandelingssysteem van de nieuwbouw van de poliklinieken van het Beatrix Ziekenhuis in Gorinchem heeft Nijburg Industrie Groep de luchtverdeeltechnieken en componenten verzorgd, zoals de roostertechniek, de naverwarmers, de technieken in de luchttoevoersystemen, lucht- en regelkleppen, kanaalsystemen tot aan de aanzuigen afzuigapparatuur van de buitenlucht. Nijburg beschikt over meerdere eigen engineeringafdelingen. “Bij dit project is er een nauwe samenwerking geweest de W-adviseur en W-installateur om te komen tot een optimaal specifiek luchtbehandelingssysteem,” vertelt Ben van Ruiten van Solid Air. “Met name de naverwarmers in het luchtbehandelingsysteem voor de Laag Temperatuur Verwarming is maatwerk. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de waterzijdige resultaten van de warmtepomp. Het hele klimaatsysteem is gebaseerd op individuele ruimteregelingen. In de praktijk houdt dat in dat het klimaatsysteem zich pas inschakelt als er mensen in de polikliniek aanwezig zijn. Op deze manier is dankzij onze engineering een goed werkend en energiezuinig klimaatsysteem gerealiseerd.”

INSTALLATIE & BOUW | 59

Al meer dan 35 jaar vakmanschap in leidingwerk voor medische gassen! Handelstraat 4b | 4143 HT Leerdam | Tel: 0345-614654 | Fax: 0345-616861 | Email: info@mallie.nl

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

advies op maat brandwerende compartimentering brandwerende doorvoeringen brandwerende draagconstructies brandwerende systemen en glas

Het meest complete overzicht van leveranciers online

adres Zichtenburglaan 30, 2544 EB Den Haag telefoon 070 367 20 20 email r.roode@schero.nl

advies op maat brandwerende compartimentering brandwerende doorvoeringen brandwerende draagconstructies brandwerende systemen en glas advies op maat

adres Zichtenburglaan 30, 2544 EB Den Haag brandwerende compartimentering telefoon 070 367 20 20 email r.roode@schero.nl

brandwerende doorvoeringen advies op maat brandwerende compartimentering advies op maat brandwerende draagconstructies brandwerende doorvoeringen compartimentering brandwerende systemen en glas brandwerende doorvoeringen draagconstructies brandwerende draagconstructies systemen en glas adres Zichtenburglaan 30, 2544 EB Den Haag brandwerende systemen en glas

adres Zichtenburglaan Den Haag telefoon 070 36730,202544 20 EBemail r.roode@schero.nl telefoon 070 367 20 20 30, email r.roode@schero.nl adres Zichtenburglaan 2544 EB Den Haag telefoon 070 367 20 20 email r.roode@schero.nl

0098044.pdf 1

29-1-2013 10:12:48

Staat u nog niet op www.installatieenbouw.nl? Neem dan contact op met Roel de Bruijn: T +31 (0)495 450095 E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

GORINCHEM | Beatrix Ziekenhuis

Projectinfo DESKUNDIG VERPLAATSEN VAN TECHNISCHE INSTALLATIES Voor het project Beatrix Ziekenhuis in Gorinchem heeft Schero Aannemingsbedrijf het interne transport van de luchtbehandelingkasten, schakelkasten, warmtepompen en elektropompen naar de plek van bestemming verzorgd. “Het verplaatsen van tonnen wegende installaties is dan ook beslist geen gemakkelijke taak en vereist de nodige deskundigheid met betrekking tot het materieel en veiligheid,” zegt Ron Roode. “De opdrachtgever in dit geval Kropman kan zijn installatie onmogelijk zelf verplaatsen en moet kunnen vertrouwen op een betrouwbare partner die van begin tot eind de touwtjes in handen neemt. Voor dit project zijn we met een team van acht gespecialiseerde riggers in fasen weken bezig geweest. Van tevoren hebben we een gedetailleerd hijsplan gemaakt volgens de geldende normen en eisen. Tevens hebben de noodzakelijke planning gemaakt en een aandeel gehad in het aanvragen van de vergunningen. In dit project ging het om 20 ton aan apparatuur dat op vier verschillende locaties in het ziekenhuis moest worden neergezet. Allereerst hebben we op de locatie een tijdelijke buiten- en binnenvloer aangebracht van steigermateriaal en pallets. Vervolgens is de apparatuur met een mobiele hijskraan door een gat in de gevel naar binnen gehesen en met behulp van transportblokken, een soort karretjes (voor zware gewichten), voorzichtig zonder schade te veroorzaken aan de apparatuur en omgeving naar de juiste plek getransporteerd. Dit tot tevredenheid van de opdrachtgever.”

Op de afdelingen die zijn gerenoveerd zijn nagenoeg alle installaties vernieuwd

Bijzonder in het project is volgens Geert van der Vliet dat de sprinklerinstallatie die voor de nieuwe entree is aangebracht hydraulisch is gekoppeld aan de zogenaamde droge-blusinstallatie van het ziekenhuis. “Bij een brandalarm wordt deze installatie automatisch gevuld. Additioneel hebben wij in het ziekenhuis de medische persluchtopwekking vervangen, de koelinstallatie van de MRI en nog een aantal andere installaties. Met dit project zijn we in 2010 begonnen. Eerst met de nieuwbouw en momenteel met de laatste fasen voor de totale renovatie van een bouwdeel tot nieuwe poliklinieken. In december 2014 moet het project afgerond zijn.” ❚

Bouwinfo BOUWBEDRIJF Heerkens van Bavel W-INSTALLATIE Kropman E-INSTALLATIE Croon Elektrotechniek MEDISCHE INSTALLATIETECHNIEK WF Mallie LOGISTIEK TRANSPORT W-INSTALLATIE Schero Groep TOELEVERANCIER LUCHTTECHNIEK Nijburg Luchttechniek/Solid Air

MEDISCHE INSTALLATIETECHNIEK IN BEATRIX ZIEKENHUIS Verantwoordelijk werk, waar mensenlevens vanaf hangen, dat is medische installatietechniek. “Op het gebied van de gezondheid worden torenhoge eisen gesteld en aan de kwaliteit en reinheid mag dus helemaal niets ontbreken,” zegt Michiel Mallie. “Wij spelen direct met rode kaarten in plaats van gele. Eén fout is fataal.” Voor de nieuwbouw van het Beatrix Ziekenhuis in Gorinchem heeft Medische Installatie Technieken WF Mallie bv de distributiesystemen voor de medische gassen aangelegd. Dit aan de hand van de opgaven van het ziekenhuis. “Zij geven aan op welke afdelingen er medische gassen zoals zuurstof, perslucht, vacuüm en kooldioxide moet komen,” legt Michiel Mallie uit. “Vervolgens maken wij een berekening voor het bepalen van de diameter van de toe te passen leidingen. Hierbij maken we gebruik van gasspecifieke tabellen waarin onder andere de gelijktijdigheidfactor voor het aantal afnamepunten is verwerkt. Voor de leidingen gebruiken we specifieke materialen, die een gespecialiseerd montageteam aanlegt, vanwege het feit dat dit op een schone en steriele manier moet gebeuren. De leidingsystemen die we gebruiken zijn van naadloze, ronde koperen buizen, vetvrij en afgedopt. Deze worden middels hard solderen onder beschermgas met elkaar verbonden. Voor signalering van alarmen en storingen van de medische gassen en om de toevoer van medische gassen bij een calamiteit individueel snel af te kunnen sluiten, zijn gasafsluiterkastjes aangebracht. Met dit project zijn we vanaf 2010 bezig omdat de bouw steeds in fasen verloopt. We zijn nu met de laatste fase bezig van de poliklinieken.”

INSTALLATIE & BOUW | 61

ZWOLLE

| Brandweerpost Noord

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Unica Installatietechniek

BRANDWEERPOST NOORD IN ZWOLLE LAAT HARTEN SMELTEN Dat een brandweerkazerne geen saaie, vierkante blokkendoos hoeft te zijn, bewijst de brandweer in Zwolle. De witte ‘brandweervilla’ op de hoek van de Dennenstraat en de Middelweg in Zwolle, is verrassend modern. Zowel van buiten als van binnen. Brandweerpost Noord in Zwolle heeft een transparante en open uitstraling gekregen en kenmerkt zich door veel glas, grote overstekken en een zeer open structuur. Verschillende functies zoals werkplekken, overlegplekken, verkeersruimten en het restaurant staan in open verbinding met elkaar. Op installatiegebied zorgde dat wel voor de nodige uitdagingen, herinnert Gerard Meinsma, projectleider Unica Installatietechniek, zich. “Architectuurstudio Herman Herzberger heeft ervoor

Architectuurstudio Herman Herzberger heeft ervoor gekozen om met halve verdiepingen te werken. Dit geeft een heel apart ruimtelijk effect

62 | INSTALLATIE & BOUW

gekozen om met halve verdiepingen te werken. Dit geeft een heel apart ruimtelijk effect. Maar de ruimte om de installaties in te bouwen, was hierdoor op veel plekken beperkt. De engineering en de afstemming met de andere installatiepartijen, heeft daarom behoorlijk wat tijd gekost.” Unica Installatietechniek was in dit project verantwoordelijk voor alle elektrotechnische installaties. “Hieronder vallen onder andere de aanleg van de hoofdverdeling, de voedingskabels, het datanetwerk, de verlichting en de brandmeld-

ZWOLLE | Brandweerpost Noord

Het noodstroomaggregaat heeft een vermogen van 110 kVA

Projectinfo COMPACT EN COMPLEET NOODSTROOMAGGREGAAT De nieuwe Brandweerpost Noord in Zwolle is uitgevoerd met een groot aantal duurzame oplossingen. Ook het noodstroomaggregaat, geleverd en geïnstalleerd door SIM Holland BV voldoet aan deze eisen. “Het betreft een aggregaat met een vermogen van 110 kVA,” vertelt productmanager Cees Valstar. “Onze opdrachtgever, Unica Installatietechniek uit Zwolle, heeft voor ons aggregaat gekozen vanwege de kwaliteit van de installatie. De installatie is heel betrouwbaar. Hij is compact en compleet. Bovendien is het aggregaat geluidsarm en trillingvrij en voldoet hij aan de huidige emissienormen. Dit past goed in het groene denken dat vandaag de dag erg actueel is.” Een uitdaging voor SIM Holland BV was het traject van het uitlaatsysteem voor de uitlaatgassen. “We hebben even moeten puzzelen met de ruimte en het traject, maar uiteindelijk hebben we dit op een nette en adequate manier kunnen oplossen.”

Sterk in beweging Ketelweg 26 3356 LE Papendrecht Postbus 1203 3350 CE Papendrecht Tel: 078-64 18 000 Fax: 078-64 180 80 Info@sim-holland.nl www.simholland.nl

installatie,” aldus Meinsma. “We hebben een noodstroomaggregaat voorzien en in een later stadium van het project hebben we zonnepanelen op het dak geplaatst.” De zonnepanelen voorzien in ongeveer een kwart van de energiebehoefte in de brandweerkazerne. Bij de installatie is een meerjarig onderhoudscontract afgesloten met de gemeente Zwolle. Voor de besturing van de verlichtings- en storingsmeldingen heeft Unica Installatietechniek een KNX-systeem geïnstalleerd. “Alle storingsmeldingen komen centraal binnen op een touchscreen. Via dit touchscreen kan bovendien de verlichting worden aan- en uitgeschakeld. Een kloksysteem maakt het mogelijk om de verlichting ook tijdgeschakeld te sturen.” ❚

SIM ENERGIE uw betrouwbare partner in (nood)stroom specialist in totale noodstroomoplossingen met aggregaten en Uninterruptable Power Supply (UPS)

Bouwinfo OPDRACHT Gemeente Zwolle ONTWERP Architectuurstudio Herman Herzberger, Amsterdam CONSTRUCTEUR ABT, Velp AANNEMER Jorritsma Bouw West, Bolsward INSTALLATIES Jansen Installaties Zwolle, Zwolle (W), Unica InstallatieBOUWPERIODE

techniek, Zwolle (E), SIM Holland BV, Papendrecht februari 2011 t/m april 2013

o.nl

.sdm www

INSTALLATIE & BOUW | 63

KOREX BENELUX

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Korex Benelux

ONVOLLEDIGE ONTLUCHTING LEIDT TOT GROTE PROBLEMEN Door onvolledige ontluchting kunnen in een verwarmings- of koelinstallatie zogeheten reactiegassen ontstaan. Deze reactiegassen leiden onder andere tot vermindering van warmteoverdracht, die kan oplopen tot meer dan vijftig procent. Met de installatie van een AIR-SEP kan dit worden voorkomen. Hoewel dit misschien wel zo lijkt, is een gesloten leidingcircuit niet gasdicht, vertelt dhr. M.G. van Gorsel, directeur van Korex Benelux. Vier verbindingen diffunderen net zoveel gassen als 100 meter kunststof vloerverwarmingsbuis van 20 x 2 zonder diffusielaag. De oorsprong van de gassen in een systeem is hiermee verklaard. Gassen dringen het systeem binnen door onder andere onderverzadiging van het medium, door â&#x20AC;&#x2DC;lekkenâ&#x20AC;&#x2122; in het drukexpansievat, de

Opgeloste gassen in het warmtedragende medium kunnen leiden tot problemen in het verwarmingssysteem rubbermembranen, verbindingen, pakkingsbussen, kunststofbuizen of via de bodem. De gasbellen imploderen onder hoge druk in het medium, waarna de vloeistof het gas, afhankelijk van partiaaldrukverval opneemt. Opgeloste gassen in het warmtedragende medium water kunnen volgens hem leiden tot problemen in het verwarmingssysteem. Het doel van een geschikt drukbehoud en ontgassing moet dus zijn om het permanente binnendringen van gassen te verhinderen en de aanwezige gassen continu uit het systeem te verwijderen.

GOEDE ONTLUCHTING

De AIR-SEP verzorgt onder andere het drukbehoud, de expansie, automatisch bijvullen en automatisch ontluchten in de verwarmings- of koelinstallatie.

64 | INSTALLATIE & BOUW

Weinig adviseurs of installateurs zullen het belang van een goede ontluchting van het water in cv-installaties ontkennen. Lucht in leidingen heeft een negatief effect op de warmteoverdracht van de leidingen naar de vloer of lamellen, en vervolgens ook op de straling en convectie naar de ruimte. De aanwezigheid van lucht in installatiewater is niet te vermijden, maar het is wel verstandig om deze zo snel mogelijk te verwijderen. Verwijdering kan natuurlijk geschieden door gebruik te maken van het bekende ontluchtingskraantje, maar dit is heel arbeidsintensief. Bovendien haal je daarmee lang niet alle lucht uit het systeem. Een gewone, automatische ontluchter ver-

KOREX BENELUX

De AIR-SEP bestaat uit een expansievat met een instroomventiel, een ontluchtingsventiel, een automatisch bijvulautomaat en een drukbehoudpomp die ervoor zorgen dat het water zonder lucht in het leidingsysteem wordt teruggevoerd.

wijdert namelijk uitsluitend vrije lucht, geen microbellen, aldus Van Gorsel. “Het door ons ontwikkelde product AIR-SEP doet dit wel. AIR-SEP verzorgt onder andere het drukbehoud, de expansie en de ontluchting in de verwarmings- of koelinstallatie. Als water onder druk staat, heeft het de eigenschap om zouten en gassen, zoals waterstof, kooldioxide en zuurstof op te nemen. Door de druk te verlagen, wordt het verzadigingspunt verlaagd en worden die gassen ontbonden.

CIRCULATIEWATER

DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS AIR-SEP 1 TOESTEL MET 8 FUNCTIES: • DRUKBEHOUD • EXPANSIE • ONTGASSING • BIJVULLING • WATERBEHANDELING • SUSPENSIEVUILVANG • ENERGIEBESPARING • CO2-REDUCTIE

KOREX Benelux B.V. Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com

1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ UNETO-VNI Kleur: FC

1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

De AIR-SEP bestaat uit een expansievat met een instroomventiel, een automatische ontluchtingsventiel, een bijvulautomaat en een drukbehoudpomp, die ervoor zorgen dat het water zonder lucht in het leidingsysteem wordt teruggevoerd. Via het instroomventiel wordt steeds een klein deel van het circulatiewater in het vat gestort, waarna de druk ervan wordt verlaagd tot atmosferisch niveau. De door het water opgenomen gassen en zouten komen vrij om te worden afgevoerd in de tank en via het ontgassingsventiel, waarna het water weer onder de oorspronkelijke druk wordt teruggebracht in het systeem op het moment dat de pomp een vacuüm heeft gecreëerd in de tank. Door dit proces wordt het circulatiewater adiabatisch ontgast en het volledige systeem ontlucht. De adiabatische reductie zorgt voor een drukafhankelijke onderverzadiging van alle opgeloste lucht in het water. Het water zal dus geen lucht kunnen afzetten aan de buiswand en hierdoor zullen buiswanden niet oxideren. Een verwarmings- of koelinstallatie die op de gangbare manier wordt gevuld en ontlucht, kan na verloop van tijd tien tot vijftig procent meer energie gaan verbruiken; de installatie zal bovendien meer slijten. Diverse Duitse keuringsinstituten en laboratoria hebben de afgelopen jaren onderzoeken uitgevoerd, waarin wordt aangetoond dat AIR-SEP bijdraagt aan een verminderd energieverbruik. Voor meer informatie over de AIR-SEP: www.korexbenelux.com. ❚

04-09-13 10:58

INSTALLATIE & BOUW | 65

Kort nieuws Minister Blok wil Nationaal Energiebespaarfonds voor VvE’s Minister Blok van Wonen en Rijksdienst wil ook een Nationaal Energiebespaarfonds voor Verenigingen van Eigenaren. Op dit moment kunnen alleen particulieren tegen gunstige voorwaarden een lening afsluiten om hun woning energiezuinig te maken. Hij zei dit tijdens de opening van de vakbeurs Renovatie 2014. Volgend jaar krijgen alle huiseigenaren het energielabel voor hun woning krijgen toegestuurd, zodat ze kunnen zien hoe zij hun woning energiezuiniger kunnen maken. De renovatiemarkt biedt volgens Blok al-

Gebruikers loggen in op de webbased applicatie via www.enervisa.nl. Gegevens worden toegevoegd aan projecten in een niet-openbare database. Een gebruiker kan per project maatregelen kiezen die energiebesparing opleveren of duurzame energie produceren. De projecten zullen daarmee CO2 emissie vermijden of verminderen. Het webbased programma biedt tevens de informatie om indien nodig tijdig bij te sturen dankzij de cijfermatige inschatting van projecteffecten. Met Enervisa zien beleidsmakers en projectleiders in grafieken effect van projecten op het energiegebruik en dus hoe de ambitie kan worden bereikt. In alle fasen kan Enervisa worden ingezet, van de ontwikkeling tot de evaluatie van energieprojecten. Onder meer de gemeenten Overbetuwe, Diemen en Olst-Wijhe gebruiken Enervisa om hun projecten bij te houden en de voortgang op hun gestelde doelstellingen te monitoren. Meer informatie: www.enervisa.nl

Klimaatinstallatie met innovatieve warmtepomp

leen maar kansen. De toekomst ligt in het renoveren van het woningbestand. Nederland telt 7,5 miljoen woningen. Daarnaast is er een overschot aan kantoorruimte. “Met die gebouwen moet iets gebeuren”, aldus Blok. Tijdens de opening reikte de stichting PassiefBouwen een compliment in de vorm van een Veer uit aan de Jaarbeurs omdat de Jaarbeurs de stichting op alle mogelijkheden heeft gefaciliteerd. "Een compliment omdat de Jaarbeurs als eerste zag dat renoveren de toekomst heeft." De beurs is zo succesvol dat de organisatie heeft besloten deze jaarlijks te organiseren. De beurs telt 35 procent meer exposanten dan twee jaar geleden. Er nemen ruim tweehonderd bedrijven deel aan Renovatie 2014.

In Nijmegen realiseert de Klaassen Groep voor woningcorporatie Portaal een serie energienotaloze woningen. Zeven van deze woningen zijn uitgerust met de bijna onzichtbare, integrale lucht/water-warmtepomp Hydrotop van Dutch Heatpump Solutions. Een cruciale rol in het installatieconcept is weggelegd voor de Hydrotop van Dutch Heatpump Solutions (DHS). Deze lucht/waterwarmtepomp onderscheidt zich van alle concurrenten doordat de buiten- en de binnenunit tot één toestel zijn geïntegreerd. De Hydrotop wordt door het dak in de woning geplaatst, waarbij het deel dat de buitenlucht aanzuigt circa tien centimeter boven het dak uitsteekt. Vanaf de buitenkant lijkt het alsof er een dakraam op het dak ligt. Aan de binnenkant zorgt het toestel dat de warmte, die de warmtepomp uit de buitenlucht haalt, aan de klimaat- en tapwaterinstallatie wordt afgegeven. De benodigde elektrische energie wordt volledig opgewekt door de 21 zonnepanelen op het dak van elke woning.

Enervisa geeft inzicht in effect van duurzame projecten Overheden en bedrijven kunnen met Enervisa van DWA het resultaat bijhouden van inspanningen om duurzaam te ondernemen of klimaatbeleid te realiseren. Het webbased programma, dat voorheen bekend stond onder de naam CO2-monitor, geeft overheden de benodigde realistische onderbouwing voor een klimaatbeleidsprogramma. Bedrijven kunnen met Enervisa een impuls geven aan communicatie over hun duurzame projecten. Zij kunnen laten zien dat zij actief naar duurzame alternatieven zoeken. Hoe werkt het programma?

Binnenklimaat monitoren met de DK660 CO2 datalogger Het monitoren van binnenklimaat is en wordt steeds belangrijker. Meer en meer wordt gemeten naar parameters die een negatieve invloed op gezondheid en prestatie hebben. De DK660 binnenklimaat-datalogger doet dit uitstekend. De datalogger werkt op slechts één batterij en beschikt over een stevige en compacte behuizing. De DK660 binnenklimaat datalogger is uitgerust met nauwkeurige CO2, vocht en temperatuursensoren waardoor een goed beeld verkregen wordt van het binnenklimaat. Met de bijgeleverde software kan de logger worden ingesteld. Het grote interne geheugen (4 miljoen registraties) maakt het mogelijk gedurende een langere tijd te meten. Meer informatie: www.catec.nl

66 | INSTALLATIE & BOUW

Kort nieuws Energiezuinige ventilatie zonder tocht Ventileren met een gelijkmatige temperatuurverdeling zonder tocht, een fris en gezond binnenklimaat en een energiebesparing van minstens 25%. Dat is mogelijk met de Bauer-software (BaOpt) voor het regelen en aansturen van ventilatiesystemen. Deze software is geïntegreerd in de onderstations van het DDC4000-automatiseringssysteem van Kieback&Peter. Het geheim zit hem in de gescheiden en gerichte aansturing van de toevoer en afvoer van de lucht in een ruimte (of zone). Daarmee wordt met de Bauer optimalisatie een ongerichte (chaotische) luchtstroom verkregen waarvan de snelheid zo laag mogelijk blijft. De toevoer en afvoer worden zo aangestuurd dat ze tegen de open afdrijvende thermische krachten in werken. De afvoer vindt grotendeels plaats door verdringing, waarbij de regeling geschiedt via de regelkleppen in de afvoerkanalen. Het resultaat is een gelijkmatige temperatuurverdeling en een aangenaam klimaat binnenshuis. Omdat er minder lucht in beweging gebracht en voorbehandeld hoeft te worden, hebben ventilatiesystemen die werken met Bauer optimalisatie ook minder energie nodig dan conventioneel geregelde installaties. In de ideale situatie zal een optimaal functionerend ventilatiesysteem ervoor zorgen dat het in een ruimte aangenaam van temperatuur is, met een goede ventilatie. De temperatuurverdeling moet daarbij zo gelijkmatig mogelijk verlopen, zonder dat de indruk ontstaat dat het ergens tocht. En dat nu is mogelijk met de Bauer optimalisatie-software (BaOpt). De software van Bauer is de originele versie en is geïntegreerd in de Kieback&Peter onderstations DDC4200, DDC4200-L en DDC4400 en is uitgevoerd als softwareobject. Inmiddels met succes toegepast in vele projecten, w.o. het Lauwerscollege te Buitenpost, de NOS-studio 7 te Hilversum, een kantoorpand te Utrecht, het academiegebouw van de Universiteit te Groningen, zwembad de Waterwyck te Steenwijk en het Poppodium te Zwolle. Meer informatie: www.baopt.nl

Energiezuinige ventilatie zonder tocht Ventileren met een gelijkmatige temperatuurverdeling zonder tocht, een fris en gezond binnenklimaat en een energiebesparing van minstens 25%. Dat is mogelijk met de Bauer-software (BaOpt) voor het regelen en aansturen van ventilatiesystemen. Deze software is geïntegreerd in de onderstations van het DDC4000-automatiseringssysteem van Kieback&Peter. Het geheim zit hem in de gescheiden en gerichte aansturing van de toevoer en afvoer van de lucht in een ruimte (of zone). Daarmee wordt met de Bauer optimalisatie een ongerichte (chaotische) luchtstroom verkregen waarvan de snelheid zo laag mogelijk blijft. De toevoer en afvoer worden zo aangestuurd dat ze tegen de open afdrijvende thermische krachten in werken. De afvoer vindt grotendeels plaats door verdringing, waarbij de regeling geschiedt via de regelkleppen in de afvoerkanalen. Het resultaat is een gelijkmatige temperatuurverdeling en een aangenaam klimaat binnenshuis. Omdat er minder lucht in beweging gebracht en voorbehandeld hoeft te worden, hebben ventilatiesystemen die werken met Bauer optimalisatie ook minder energie nodig dan conventioneel geregelde installaties. In de ideale situatie zal een optimaal functionerend ventilatiesysteem ervoor zorgen dat het in een ruimte aangenaam van temperatuur is, met een goede ventilatie. De temperatuurverdeling moet daarbij zo gelijkmatig mogelijk verlopen, zonder dat de indruk ontstaat dat het ergens tocht. En dat nu is mogelijk met de Bauer optimalisatie-software (BaOpt). De software van

Bauer is de originele versie en is geïntegreerd in de Kieback&Peter onderstations DDC4200, DDC4200-L en DDC4400 en is uitgevoerd als softwareobject. Inmiddels met succes toegepast in vele projecten, w.o. het Lauwerscollege te Buitenpost, de NOS-studio 7 te Hilversum, een kantoorpand te Utrecht, het academiegebouw van de Universiteit te Groningen, zwembad de Waterwyck te Steenwijk en het Poppodium te Zwolle. Meer informatie: www.baopt.nl

Design radiator voor verwarming en koeling Vrijheid staat voorop bij de nieuwe Jaga Freedom radiator, die geschikt is voor verwarming en koeling. Gebruikers zijn vrij in de keuze van de energievoorziening, het design en de plaatsing. De Jaga Freedom – winnaar van de Red Dot Design Award 2013 – combineert toptechnologie en design in een compacte radiator, die fraai kan worden geïntegreerd in elk interieur. De radiator is vrijstaand en compact, waardoor gebruikers vrij zijn in de keuze van plaatsing. De behuizing is gebaseerd op een licht golvend, dubbelwandig profiel uit gerecycled aluminium. De radiator is afgewerkt met een strak aluminium of roestvrijstalen rooster met een zwarte rubberen inlegstrip. Voor de verwarming en koeling maakt de radiator gebruik van een dynamisch systeem met ultrastille en energiezuinige ventilatoren. De radiator werkt zeer efficiënt in combinatie met elke energiebron en is geschikt voor de laagste watertemperaturen.Hoe lager deze watertemperatuur is, hoe beter de voordelen van de Freedom tot zijn recht komen. Hierdoor is deze radiator bij uitstek geschikt voor gebruik met warmtepompen, HR-condensatieketels en alle nieuwe verwarmingstechnieken op basis van een zeer lage watertemperatuur.De Jaga Freedom kan zowel verwarmen als koelen. De radiator, die geschikt is voor niet-condenserende en condenserende koeling door middel van ijswater, is standaard voorzien van een condensafvoer. Bij gebruik van water/waterwarmtepompen kan de Freedom zomers koelen met grondwater zonder dat elektrische energie nodig is voor de compressor van de warmtepomp. Deze milieuvriendelijke vorm van koeling wordt steeds meer toegepast en zal geleidelijk aan verplicht worden in verschillende landen. Meer informatie: www.jaga.nl

Plafondrooster voor hoge en vochtige ruimtes Rucon Systemair introduceert het CRSP plafondrooster, geschikt voor vochtige en hoge ruimtes zoals sporthallen, zwembaden en sauna’s. Het rooster is gemaakt van polypropyleen waardoor het niet verkleurt. Daarnaast heeft het CRSP-wervelrooster een hoog inducerend vermogen, waarmee grote variaties in luchtvolume mogelijk zijn. Omdat het rooster is voorzien van vaste schoepen, is het een ideaal rooster voor zowel het koelen als het verwarmen van ruimten met een plafondhoogte van 2,7 meter en hoger. Naast ventilatoren, compacte WTWunits en modulaire luchtbehandelingskasten heeft Rucon Systemair ook een totaalassortiment in luchtverdelingsproducten en brandbeveiliging. Meer informatie: www.systemair.com/nl/Nederland

INSTALLATIE & BOUW | 67

Kort nieuws Energyfloor combineert vloerisolatie en energiewinning C-Idea introduceert de Energyfloor. Dit energieconcept combineert vloerisolatie en energiewinning uit de bodem in één systeem. De Energyfloor is te combineren met elke installatie. Het gepatenteerde energieconcept maakt gebruik van de bodem onder de woning voor verwarming en koeling. Proeven en uitgebreide testen wijzen volgens de bedenkers uit dat deze energie voldoende is om een woning in de zomer 5 tot 8 graden te koelen en in de wintermaanden de inlaatlucht voor te verwarmen. ’s Winters kan de energie worden geleverd aan een WTW of luchtwarmtepomp, zodat alles energiezuiniger werkt. In de zomermaanden levert de energie uit de bodemmassa koeling. Energieopslag in de bodem is niet nieuw. Via diepe boringen kunnen waterwarmtepompen de energie uit de bodem gebruiken. Deze techniek is echter niet overal toepasbaar en is daarnaast 50 tot 60% duurder ten opzichte van de Energyfloor, aldus C-idea: “Het nieuwe idee blinkt uit door kostenbesparing, eenvoud en levensduur en rendeert zolang de woning bestaat.”

Ambrava introduceert Service App Vanaf nu kunt u uw klanten nóg beter, sneller en gemakkelijker van dienst zijn. De nieuwe Ambrava Service app is namelijk beschikbaar! Met informatie over foutcodes, mogelijke oplossingen, optiecodes en weerstandstabellen van sensoren en elektronische ventielen is de app onmisbaar tijdens het uitvoeren van service en onderhoud. Door het invoeren van de storingscode (of LED combinatie) kan eenvoudig het type storing achterhaald worden en kunt u de oplossingen bekijken. Naast de storingscodes maken ook optiecodes en diverse weerstandstabellen deel uit van de klantgerichte Ambrava Service app. Bij het zoeken naar de optiecode is slechts het typenummer van de unit nodig. De app geeft vervolgens de juiste optiecode, waarna installatie en service afgerond kunnen worden. De app is beschikbaar voor zowel android als I-phone toestellen. Met de zoekterm “Ambrava” of “ Ambrava service” is de app eenvoudig te vinden en te installeren. Meer informatie: www.samsung-klimaat.nl

The Technology Show Donderdag 22 mei wordt in het Dolfinarium Harderwijk The Technology Show georganiseerd. Systemair B.V., LSA Frico en Holland Heating organiseren samen een unieke show. Producten en kennisoverdracht staan daarbij centraal. The Technology Show is bijzonder interessant voor installateurs en adviseurs uit het vakgebied ventilatie en luchtbeheersing, evenals retail eindgebruikers. De lezingen brengen u volledig op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen. De productmarkt toont de innovatieve producten van de drie topmerken. Al gastspreker tijdens de Technology Show heeft de organisatie André Kuipers

68 | INSTALLATIE & BOUW

André Kuipers is de eerste Nederlander met twee ruimtemissies op zijn naam. Tijdens The Technology Show biedt hij zijn publiek een unieke inkijk in de wereld van de bemande ruimtevaart. Op 22 mei en 26 september deelt hij zijn verhaal over de aanloop, de missie en zijn blik op onze planeet. De eerste Technology Show vindt plaats op 22 mei in het Dolfinarium te Harderwijk. In het najaar is er nog een tweede Technology Show: op vrijdag 26 september in het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ‘s-Hertogenbosch. Systemair, Holland Heating en LSA Frico bieden u het grootste assortiment van Europa op het gebied van ventilatietechniek, koeling en verwarming. Voor actuele informatie kijk op www.technologyshow.nl

DUCO INTRODUCEERT WTW SYSTEM MET VRAAGGESTUURDE NATUURLIJKE VENTILATIE (VNV) EN WARMTETERUGWINNING Het Duco WTW System combineert het beste van twee werelden en net dat maakt het uniek. Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatie (VNV) op basis van CO2-meting gaat voortaan hand in hand met warmteterugwinning (WTW) uit de ventilatieretourlucht. De teruggewonnen warmte komt via het centrale verwarmingssysteem terug de woning binnen, dankzij een geïntegreerde WTWunit in de fluisterstille afvoerventilator: de DucoBox WTW. De afgevoerde lucht verlaat de woning met een temperatuur van slechts 5°C. Optimaal rendement Door in de mechanische afvoerunit een WTW-unit te integreren, draagt de warme ventilatieretourlucht bij tot het opwarmen van de centrale verwarming, zowel bij laag- als hoogtemperatuurverwarming. De volledige verwarming is niet altijd met het Duco WTW System te realiseren en werkt daarom bijvoorbeeld altijd samen met een HR-ketel (het systeem kan met elke gangbare HR-ketel gecombineerd worden), die bijspringt tijdens piekmomenten. De ontwikkeling van dit systeem komt voort uit de logische samenhang tussen ventilatie en warmtevraag. Een CO2-sensor in de woonkamer monitort constant het binnenklimaat en zorgt er voor dat er enkel geventileerd wordt waar en wanneer dat nodig is. Optioneel kan een CO2-sensor voorzien worden in de slaapkamer(s) of een vochtsensor in de badkamer. Het Duco WTW System kan zowel bij nieuwbouw als renovatie ingezet worden, met een heuse energiebesparing als positief gevolg. Bij nieuwbouw is er een epc-verlaging tot 0,32 mogelijk en bij renovatie een verhoging van twee EPA-labels met een CO2-reductie van zo’n 40%. Meer informatie: www.duco.eu

WTH INTRODUCEERT 5 SLIMME CONCEPTEN WTH Vloerverwarming heeft onlangs 5 slimme concepten geïntroduceerd. Door deze concepten wordt het voor klanten eenvoudiger een keuze te maken. De vijf duurzame concepten zijn geschikt voor verwarming en koeling en kunnen in elke marktsegment toegepast worden. Zowel nieuwbouw als renovatie. Energiezuinigheid en comfort voor de eindgebruiker staan uiteraard centraal. Vijf slimme concepten WTH Basic is het vertrouwde concept voor verwarmen. Dit concept bestaat uit een eenvoudige regeling en is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie. WTH Basic+ is het slimme concept voor verwarmen met een naregeling. Dit concept bestaat uit een regeling per ruimte en zorgt voor extra comfort en energiezuinigheid. WTH Comfort is het concept voor

Kort nieuws verwarmen of koelen. Dit concept bestaat uit een regeling per ruimte en zorgt voor extra comfort door de toepassing van koeling. WTH Comfort+ is het concept voor gelijktijdig verwarmen en koelen. Dit concept bestaat uit een regeling per ruimte en is extra comfortabele door de individuele keuze voor verwarmen of koelen. Dit is concept is extra energiezuinig. WTH Vareno is het renovatieconcept voor grootschalige en kleine renovatieprojecten. Door slimme combinaties van materialen blijft de opbouwhoogte beperkt. Uniek is de totaalprestatie op het gebied van verwarmen, koelen, geluidsreductie en brandwerendheid in een lage vloeropbouw. Altijd een passende oplossing Alle concepten zijn duurzaam, comfortabel, flexibel, maatschappelijk verantwoord geproduceerd en altijd met een passende oplossing. Meer informatie: www.wth.nl

Comfortabeler werken bij Total door daglicht Goed gebruik van daglicht leidt tot energiebesparing. Een comfortabele werkomgeving levert daarentegen nog veel meer op. Daglicht zorgt namelijk voor een verhoogd concentratievermogen en een lager ziekteverzuim; slechts enkele redenen waarom Total gekozen heeft voor het Solatube® daglichtsysteem in combinatie met SmartLED. De vergaderzaal en de naastliggende kantoren van het olie- en gasbedrijf Total in Feluy (België) zijn inpandig gelegen. Door de afwezigheid van natuurlijk daglicht, klaagden de werknemers over een opgesloten gevoel. Zij misten de natuurlijke fluctuatie van daglicht die zorgt voor een prettige (werk)omgeving. Daglicht kan anderzijds ook leiden tot warmteoverlast, verblinding door te scherp licht en een ongelijke lichtverdeling in de ruimte. Een Solatube® daglichtsysteem filtert deze nadelige effecten en brengt alleen de positieve aspecten van daglicht binnen, zelfs op plekken waar dat niet mogelijk lijkt. Echter, een kantoor met alléén daglicht is geen optie gedurende het gehele jaar. Daarom heeft Techcomlight de SmartLED ontwikkeld. Zodra het daglicht minder wordt, vult de SmartLED vanwege sensoren automatisch aan met de ingebouwde ledverlichting. Op deze manier ontstaat er een constant lichtniveau vanuit één systeem. Dhr. O. Fasilleau, Manager Terminal Feluy: “De werknemers zijn zeker positief over het resultaat van de Solatube® systemen in combinatie met SmartLED. Het opgesloten gevoel dat eerst heerste is geheel verdwenen. Door het daglicht lijkt de ruimte groter. Een ander onverwacht voordeel is dat mensen tijdens een vergadering langer geconcentreerd blijven.”

Functionaliteit, comfort & duurzaamheid in harmonie Functionaliteit, comfort en duurzaamheid samen laten komen in technische installaties. Dat is werk voor HOMIJ. De functie van het gebouw is ons uitgangspunt, de gebruiker staat centraal. Van ontwerp en realisatie tot en met beheer en onderhoud.

www.homij.nl

INSTALLATIE & BOUW | 69

Martijn Dekker is KIEN-bestuurslid en directeur van DIGIT Elektrotechniek. 70 | INSTALLATIE & BOUW

STICHTING KIEN | Martijn Dekker

Tekst: Lieke van Zuilekom

VERANDERENDE MARKT VRAAGT OM SAMENWERKING E-installateurs moeten zich meer door elkaar en door andere ondernemers laten inspireren. Die oproep deden Stichting KIEN en ONL voor Ondernemers onlangs tijdens een bijeenkomst in Den Haag. Martijn Dekker is KIEN-bestuurslid en directeur van DIGIT Elektrotechniek. Volgens hem moet er meer aandacht komen voor technische en sociale innovatie. “Ondernemen in de installatietechniek is topsport”, begint Dekker. “Door de crisis zien ondernemers de vraag teruglopen en vrezen werknemers voor hun baan. In de tussentijd gaan de ontwikkelingen in de branche pijlsnel door.” Volgens Dekker is het van groot belang dat e-installateurs hun expertise, kennis en netwerk met elkaar delen, om zo het zelfvertrouwen van de e-installatiebranche te herstellen. Maar doordat e-installateurs vaak te veel in zichzelf gekeerd zijn, gebeurt dit onvoldoende. “Ik loop nu ongeveer tien jaar rond in deze branche. Wat me opvalt, is dat veel installateurs bezig zijn met navelstaren. Dat is misschien ook wel een beetje de aard van het beestje, techneuten zijn over het algemeen niet zo extravert. Maar ik denk dat installateurs en ook ondernemers in het algemeen er veel baat bij kunnen hebben, wanneer zij hun horizon verbreden. Kijk eens buiten je bedrijf. Praat eens met andere ondernemers. Wees toegankelijk, zodat je van elkaar kunt leren. En laat zien waar je zo hard aan gewerkt hebt.” Volgens Dekker komt de oproep tot samenwerking niet zomaar uit de lucht vallen. “Ik ben al langer bezig om deze boodschap uit te dragen. Want, uit eigen ervaring kan ik zeggen dat het werkt. DIGIT Elektrotechniek is een familiebedrijf, opgericht in 1988. In 2004 had ik het genoegen om in het bedrijf van mijn ouders aan de slag te gaan, vier jaar later heb ik het bedrijf overgenomen. Je mag gerust weten dat de beste jaren sinds de oprichting, 2011 en 2013 zijn geweest. Binnen het bedrijf zeggen we wel eens gekscherend: doe ons nog maar zo’n crisis.” Dekker lacht. “De afgelopen jaren hebben we veel zaken anders aangepakt. We zijn transparanter geworden richting onze medewerkers, maar ook naar buiten toe. Buiten de grenzen van onze eigen organisatie, zijn we op zoek gegaan naar partners. En dat heeft onze organisatie geen windeieren gelegd.”

NIEUWE INGEVINGEN EN IDEEËN “Kennisdeling leidt, met wie dan ook, altijd tot nieuwe ingevingen en ideeën”, gaat Dekker verder. “En misschien zelfs tot innovaties.” De grote installateurs zijn hier volgens hem al langere tijd mee bezig. “Het zijn met name de middelgrote en kleine installateurs die trotser mogen zijn op hun eigen dienstverlening. Die trotser mogen zijn op de wijze waarop zij hun werkzaamheden aanpakken. En die dat meer naar buiten mogen dragen. Techneuten zijn vaak niet de mensen die zichzelf op de borst kloppen. Maar als je ziet wat voor mooie dingen we maken met elkaar! Ik zeg niet dat je als installateur naast je schoenen moet gaan lopen, maar ik vind het wel hartstikke leuk wanneer installateurs vol trots over hun eigen werkzaamheden kunnen vertellen.” Dekker raadt alle installateurs aan om het contact met andere ondernemers bewuster op te zoeken. “Zoek de verenigingen op waarin je je in de installatiewereld het meest thuis voelt, waaronder VNO-NCW en ONL. Maar het

Maar ik denk dat installateurs en ook ondernemers in het algemeen er veel baat bij kunnen hebben, wanneer zij hun horizon verbreden. beste voorbeeld in deze is natuurlijk Uneto-VNI, dat al een gespecialiseerd platform biedt voor installateurs. Een platform waarop ondernemers verhalen, ervaringen en plannen kunnen delen.”

BEWUSTWORDING Dekker erkent dat het wel tijd nodig heeft, voordat bedrijven zich volledig open durven te stellen. “Als ik kijk naar mijn eigen organisatie, heeft dit proces voor ons ook lang geduurd. We zijn niet gelijk op het niveau terechtgekomen waar we nu zitten. En we zijn ook nog lang niet klaar. Dat is prima. Kleine, bewuste stapjes zorgen ervoor dat de aanpak ook veel beter aard in de organisatie. Het begint met een stukje bewustwording. Veel ondernemers hebben het nu lastig. Ik gun die installateurs dat het goed gaat met hen. Dat zij om zich heen kijken en het gesprek aangaan met andere ondernemers, kan hierbij van grote toegevoegde waarde zijn.”

OVER STICHTING KIEN Stichting Knooppunt Innovatie Elektrotechniek Nederland (KIEN) is in 2011 opgericht om innovatie in de elektrotechniek te stimuleren. KIEN is een knooppunt waar kennis, ervaring en onderzoek samenkomen. Samen met overheden, bedrijven, instellingen, netwerkorganisaties en gebruikers onderzoekt de stichting innovatieve oplossingen voor maatschappelijke thema’s waarmee e-installateurs aan de slag kunnen.

OVER UNETO-VNI UNETO-VNI is de ondernemersorganisatie voor de technische installatiebranche. De vereniging is met zo’n 4.700 aangesloten leden één van de grootste brancheorganisaties van ons land. De aangesloten installatiebedrijven zijn goed voor een omzet van ruim 11 miljard euro per jaar en bieden werk aan meer dan 110.000 werknemers. UNETO-VNI behartigt de belangen van de installatiebranche bij onder andere de overheid, fabrikantenorganisaties en het onderwijsveld. Daarnaast levert de vereniging een groot aantal producten, diensten en activiteiten die ondernemers helpen bij hun praktische bedrijfsvoering. Ook biedt UNETO-VNI gelijkgestemde ondernemers platforms rond specifieke technieken of markten. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 71

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid Tekst: Lieke van Zuilekom

BEDRIJVEN ZIJN ZELF VERANTWOORDELIJK VOOR HUN BRANDVEILIGHEID Een watermistsysteem is in zowel een bestaand gebouw als een nieuwbouwsituatie eenvoudig toepasbaar

Gebouweigenaren en -gebruikers kijken vandaag de dag verder dan de minimale brandveiligheidseisen 72 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

Voorkomen is beter dan genezen, dat geldt zeker voor brand. Voorkomen dat brand ontstaat, is niet realistisch. Het nemen van preventieve maatregelen voor de persoonlijke veiligheid, maar ook voor de bedrijfscontinuïteit, is daarom van groot belang. Gebouweigenaren en -gebruikers moeten werk maken van hun brandveiligheid. Anno 2014 worden -langzaam- steeds meer gebouweigenaren en -gebruikers zich hiervan bewust. Dat zegt John van Lierop, Country Manager bij European Fire Sprinkler Network (EFSN) en Nederlandse Organisatie voor Brandveiligheid (NOVB). “Gebouweigenaren en -gebruikers kijken vandaag de dag verder dan de minimale brandveiligheidseisen, gesteld in het Bouwbesluit. Ze maken bewust werk van hun brandveiligheid.”

DUIDELIJKE VISIE Goede brandveiligheid begint volgens hem met een duidelijke visie. “Bedrijven moeten goed nadenken welke gevolgen van een eventuele brand zij wel en niet accepteren. Per bedrijf is deze visie anders. Een ziekenhuis bijvoorbeeld kan als visie hebben dat na de brand een aantal patiëntenkamers en operatiekamers nog operationeel moet zijn voor de behandeling van patiënten. Omdat veel bedrijven slechts eenmaal in hun leven met deze keuzes worden geconfronteerd, is het belangrijk dat zij zich goed laten adviseren.” Is de visie van het bedrijf helder, dan volgt de uitwerking van die visie. “Brandveiligheid komt tot stand door een mix van bouwkundige, installatietechnische en organisatorische maatregelen, de zogenaamde BIO-mix,” aldus Van Lierop. “Tot de bouwkundige maatregelen behoren bijvoorbeeld brandwerende schei-

dingen, (sub)brandcompartimenten, beschermingscoating voor staalconstructies en brandwerende beglazing. De organisatorische maatregelen betreffen de BHV-organisatie, de ontruimingsplannen en de voorschriften voor opslag van goederen, maar ook de inrichting van gebouwen. Rookmelders, deurmagneten, noodverlichting, rook-warmte-afvoerinstallaties en sprinklerinstallaties vallen onder de installatietechnische maatregelen.” Goede brandveiligheid betreft een mix van al deze maatregelen. “De truc is om te zoeken naar een juiste balans van maatregelen voor het specifieke bedrijf. Je moet hiervoor geen maatregelen gaan stapelen, dan maak je je brandveiligheid onnodig duur. Investeer je iets meer in het één, dan kun je een andere maatregel vaak wat minderen of zelfs helemaal achterwege laten. Kiest een bedrijf bijvoorbeeld voor een sprinklerinstallatie, dan is compartimentering vaak niet nodig. Een sprinklerinstallatie is een actief blussysteem. Wanneer de sprinklerinstallatie brand detecteert, wordt direct, automatisch gestart met blussen. Hierdoor wordt de brand tot in de kiem gesmoord en krijgt deze geen kans zich te ontwikkelen. Een sprinklerinstallatie heeft niet tot doel om een brand te blussen, maar doet dit in de meeste gevallen wel. Grote gevolgen worden hierdoor voorkomen.” ❚

Hittegevoelige nozzles

INSTALLATIE & BOUW | 73

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

WATERMISTBEVEILIGING BIEDT OPLOSSING BIJ BRANDCOMPARTIMENTERING Dat brandscheidingen en compartimentering in ziekenhuizen en zorginstellingen niet altijd in orde zijn is op dit moment een ‘hot’ item. Tevens leeft de discussie of de interne organisatie in een ziekenhuis of instelling met standaard brandcompartimentering wel effectief is en de veiligheid van de gebruikers gewaarborgd is. Met name in oudere gebouwen blijkt de compartimentering niet altijd in nominale staat te verkeren. Ook in grote ziekenhuizen blijkt de instandhouding hiervan een probleem. Als deze in een gebouw niet optimaal is, kan een eventuele brand zich gemakkelijk over afdelingen verspreiden. Uit een Nederlandse inventarisatie naar de brandveiligheid in de zorgsector, uitgevoerd door TNO Bouw en Zorg in 2007, is geconstateerd dat in 90% van de locaties sprake is van tekortkoming bij de branden sub brandcompartimentering. De tekortkomingen variëren van het beschadigd zijn van brandwerende doorvoeringen tot het ontbreken van brandwerende scheidingsconstructies.

74 | INSTALLATIE & BOUW

WETTELIJK KADER Eisen inzake brandveiligheid van gebouwen zijn vastgelegd in het Bouwbesluit. Deze eisen hebben als doel het vaststellen van een minimaal veiligheidsniveau voor de aanwezigen in een gebouw. De functionele eisen zijn vrij generiek; prestatie eisen inzake brand hebben onder andere als doelstelling: • de beperking uitbreiding van brand (voorkomen van onbeheersbare uitbreiding); • verdere beperking uitbreiding van brand (extra veiligheid inzake slaapfuncties). Deze eisen bewerkstelligen een bescherming gedurende de ontwikkeling van een brand, maar de ontwikkeling van de brand wordt niet bestreden. De bouwregelgeving heeft als uitgangspunt dat het uitbranden van één (sub)brandcompartiment is toegestaan en wordt gezien als acceptabel restrisico. Hierbij wordt er vanuit gegaan dat aanwezige personen zichzelf op tijd in veiligheid kunnen brengen en niet-zelf redzame personen door personeel en de bedrijfshulpverleners in veiligheid worden gebracht. Door de toepassing van een vast opgestelde brandblusinstallatie wordt voldaan aan de functionele eisen met betrekking tot brandcompartimentering. Immers, een dergelijke installatie zal na activering een dusdanige omgevingsconditie realiseren, dat een verdere brandontwikkeling wordt onderdrukt. Op deze wijze wordt voldaan aan de beoogde prestatie eisen: Een brand zal zich niet ongehinderd uitbreiden en beheersbaar blijven voor een inzet van de brandweer.

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

WERKING WATERMIST Een watermistinstallatie is, evenals een sprinklerinstallatie, een vast opgestelde brandblusinstallatie bestaande uit hittegevoelige elementen (nozzles), leidingtracés, appendages, een watervoorziening met meerdere pompen en een (door)meldinstallatie. Een watermistinstallatie heeft tot doel een eventuele brand op een willekeurige plaats in het beveiligd object in een vroeg stadium te detecteren, te signaleren en deze vervolgens automatisch te blussen of te onderdrukken. Hierdoor wordt de uitbreiding van brand en rook effectief beperkt. Een watermistinstallatie creëert bovendien middels speciale nozzles en onder hoge druk zeer fijn verneveld water. De kleine waterdruppels (nevel) die hierdoor ontstaan zijn in staat om snel warmte te onttrekken aan de brand en lokaal zuurstof te verdringen door middel van stoomvorming. Daardoor absorbeert en blokkeert deze waternevel de hittestraling waardoor de omgeving rond de brandhaard benaderbaar blijft voor redding van slachtoffers en bestrijding van de brand. Bovendien heeft het systeem als bijkomend voordeel, dat het deels schadelijke rookgassen en toxische gasdampen wegneemt (gas uitwassing) doordat de watermist in staat is rookdeeltjes aan zich te binden. Dit alles verhoogt de overlevingskansen van de aanwezige personen tijdens een brand.

APPROVALS EN CERTIFICERING In vergelijking met systemen als sprinkler-of blusgasinstallaties zijn geen generieke voorschriften waar de uitgangspunten voor verschillende scenario’s zijn beschreven. De voorschriften voor watermistinstallaties beschrijven basiseisen. Daarnaast dient door middel van realistische brandproeven (in relatie tot het beschouwde risico) en de goedkeur van de apparatuur door erkende laboratoria, de functionaliteit alsmede de betrouwbaarheid van de installatie te zijn aangetoond (approvals). Voor de risicoclassificatie kan in eerste instantie de sprinkler regelgeving gehanteerd worden. Voor de technische invulling van de prestatie eisen wordt een beproefd systeem geselecteerd, op basis van full scale brandproeven. Voor het ontwerp van de installatie en de daarmee samenhangende randvoorwaarden moet de daaraan gerelateerde 'Design, Installation, Operation en Maintenance manuals’ (DIOM's) worden gehanteerd. De DIOM’s zijn systeem specifiek en leveranciersafhankelijk. Om de effectiviteit in de vereiste kwaliteit van watermist installatie bij realisatie en gedurende de gebruiksfase aan te tonen wordt gebruik gemaakt van certificering van brandbeveiligingssystemen overeenkomstig de procedures, gangbaar voor sprinklersystemen. Onderdeel van de certificering is dat door middel van 'Approval Reports' van erkende testlaboratoria de functionaliteit en betrouwbaarheid van de installatie in relatie tot het beschouwde object dient te zijn aangetoond, welke worden beschreven in een uitgangspuntendocument of programma van eisen. Voor het uitvoeren van extra testen binnen de bestaande approvals, is Fire Technology partieel huurder van het brandlaboratorium van Peutz te Mook, alwaar een complete pompkamer is ingericht met diverse systeemconfiguraties. Hierdoor bestaat de mogelijkheid om verder inzicht te verkrijgen in brand en rookgedrag onder diverse nagebootste omstandigheden.

VOORDELEN Een watermistsysteem is in zowel een bestaand gebouw als een nieuwbouwsituatie eenvoudig toepasbaar. Enkele voordelen op een rij: • Minimaal waterverbruik; • Minimale overlast bij montage als gevolg van geringe afmetingen van de installatie; • Minimale schade aan bestaande bouwwerken als gevolg van geringe leidingdiameters; • Beperkte inbouwruimte benodigd als gevolg van geringe leidingdiameters; • Blussing met schoon water (geen roestvorming als gevolg toepassing RVS); • Esthetisch verantwoorde nozzles met gepatenteerde adapter (ook in RALkleuren leverbaar); • Veilig voor mensen, apparatuur en milieu; • Relatief weinig (water)schade in geval van activering; • Geen additionele bouwkundige eisen; • Lange levensduur. Ing. G.F.P. van Oosteren Fire Technology B.V.

INSTALLATIE & BOUW | 75

TELEGRAAF MEDIA GROEP WEER STUKJE VEILIGERâ&#x20AC;¨ De bestaande brandmeldinstallaties in de panden van de Telegraaf Media Groep aan de Basisweg in Amsterdam zijn in anderhalf jaar tijd compleet vervangen door SPIE Building Systems Amsterdam in nauwe samenwerking met dochteronderneming Novisec Security Systems uit Roermond. Volgens Ronald Clerkx van Novisec een uitdagende klus, aangezien het dagelijkse werk op de redactie en de drukkerij gewoon doorgang moest vinden.

76 | INSTALLATIE & BOUW

Novisec Security Systems -onderdeel van SPIE Nederland BV- is gespecialiseerd in ontwerp, engineering en technisch beheer van beveiligingsinstallaties en heeft inmiddels drie vestigingen. â&#x20AC;&#x153;De hoofdvestiging bevindt zich in Roermond, maar we hebben ook vestigingen in Arnhem en sinds

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

kort in Schiedam,” zegt Ronald Clerkx. Eind 2011 heeft de van oorsprong huisinstallateur SPIE Building Systems samen met Novisec Security Systems opdracht gekregen. “De gebouwen waarin De Telegraaf zich bevindt, zijn een behoorlijk complexe omgeving,” zo licht Ronald Clerkx toe. “In het pand bevindt zich behalve een kantooromgeving ook de drukkerij. De bedrijfszekerheid mocht tijdens het uitvoeren van onze werkzaamheden nimmer in het geding komen.”

GEEN ONBEVEILIGD TERREIN  De oude brandmeldinstallaties voldeden volgens Ronald Clerkx niet meer. “Het aanwezige systeem dateerde uit de jaren tachtig, begon hier en daar na te laten en onderdelen waren steeds moeilijker verkrijgbaar. Onze opdracht was om in alle gebouwen de sprinklermeldcentrale te vervangen, alsmede de brandmeldinstallaties en de blusgasinstallaties, en daarnaast alle panden te voorzien van een sluitende ontruimingsinstallatie. Voor de ontruimingsinstallatie is waar nodig gekozen voor een gesproken woord ontruiming. Parallel aan het vervangen van de installaties dienden we de bestaande beveiliging wel functioneel te houden. Zowel de oude als de nieuwe installatie

Onze opdracht was om in alle gebouwen de sprinklermeldcentrale te vervangen, alsmede de brandmeldinstallaties en de blusgasinstallaties

STEEDS MEER INZICHT

stonden van medewerkers van De Telegraaf. SPIE heeft de kabeltechnische voorzieningen getroffen en de afmontage van de componenten, terwijl wij het ontwerp, de engineering en het inregelen van het nieuwe systeem voor rekening hebben genomen. Het nieuwe systeem werd per sectie in gebruik genomen, waarna de oude installatie per sectie afgekoppeld werd. Zo bouwde de nieuwe installatie zich langzaam op, terwijl de oude installatie steeds verder werd gedemonteerd."

Het oude en nieuwe systeem gebroederlijk laten functioneren, vergde de nodige inspanningen, herinnert Ronald Clerkx zich. "De documentatie die ten grondslag lag aan het oude systeem uit begin jaren tachtig was summier. Gaandeweg het project werd bovendien duidelijk dat de oude installatie niet functioneerde zoals de documentatie deed vermoeden. De installaties zijn tot op componentenniveau vernieuwd en dat betekende regelmatig dat we letterlijk bovenop het bureau

De samenwerking tussen SPIE en Novisec is volgens Ronald Clerkx perfect verlopen met de juiste mensen op de juiste plek. “De Telegraaf Media Groep heeft dan ook zijn waardering uitgesproken over het goede verloop van het proces. Kortom, een tevreden klant waar we de toekomst mee kunnen ingaan. En dat gaan we ook doen, want we hebben een onderhoudscontract voor de komende tien jaar.” ❚

heeft tijdens de ombouw naast elkaar gedraaid. Het was van belang om het geheel werkbaar en duidelijk te houden, zowel voor ons alsook voor de medewerkers van De Telegraaf. Het grootste deel van de beveiliging werd op die manier continu gewaarborgd. Op de momenten dat er een stukje 'onbeveiligd terrein' was, zijn van tevoren duidelijke afspraken gemaakt."

INSTALLATIE & BOUW | 77

DEN HAAG | Het Hagaziekenhuis

HAGAZIEKENHUIS 2.0 Het HagaZiekenhuis in Den Haag is momenteel aan een grootscheepse vernieuwing onderhevig. De opdracht betreft een DBM-contract, waarbij zowel het ontwerp, de bouw en het technisch beheer voor twintig jaar is gegund aan het consortium VolkerWesselsHaga, een samenwerkingsverband tussen bouwkundig aannemer Boele van Eesteren en de VOF Homij/ Imtech voor de technische installaties. Het hele project wordt tevens in BIM geëngineerd. Het HagaZiekenhuis is daarmee een van de eerste ziekenhuizen dat een dergelijke contractvorm aan is gegaan. Het project omvat onder andere de bouw van het nieuwe Juliana Kinderziekenhuis / Moeder- en Kindcentrum, een nieuw OK-complex, en het tweede deel van de renovatie van het bestaande ziekenhuis. De nieuwbouw is ontworpen door Meyer en Van Schooten Architecten, waarbij gekozen is voor een ontwerp dat zich kenmerkt door ronde lijnen, transparantie en een grote inval van daglicht. De renovatie wordt ontworpen door Architecten aan de Maas uit Rotterdam.

ONDERHOUDSGEMAK Volgens Hans Dobbe van Imtech en verantwoordelijk voor de Homij/Imtech VOF beslaat het project zo’n 35.000 m2 aan nieuwbouw en 19.000 m2 aan renovatie. Daarnaast zal VolkerWesselsHaga de oudbouw, die de laatste drie jaar ook is gerenoveerd in onderhoud nemen. Na voltooiing zal het totale complex van zo’n 100.000 m2 in onderhoud worden genomen. “We hebben op basis van de functionele uitvraag van het ziekenhuis half 2012 een plan ingediend. Direct na de gunning medio 2012 zijn we integraal gestart met het ontwerp en hebben we de functionele eisen vanuit het contract omgezet in een Definitief Ontwerp. In dit ontwerp hebben we ook de kennis en wensen van de gebruikersgroepen verwerkt. Daarnaast zijn er in overleg met de Maintain-organisatie binnen het consortium keuzes gemaakt met betrekking tot onderhoudsgemak en materialisatie. Al met al hebben we binnen een jaar de plannen ontwikkeld van Voorlopig Ontwerp tot en met Uitvoering Gereed Ontwerp, waarbij het gehele proces volledig in BIM is uitgewerkt.”

MILDE WINTER Dobbe: “Qua voorzieningen sluiten we aan op de bestaande voorzieningen van het ziekenhuis. Zo is er bijvoorbeeld al een WKO aanwezig, maar wordt er voor de nieuwe OK’s wel een apart koelsysteem aangelegd. Verder zijn we verantwoordelijk voor de implementatie van alle mogelijke installaties en directieleveringen die in een ziekenhuis voorkomen, zoals een 25-tal luchtbehandelingkasten, installaties voor medische gassen, sprinklerinstallaties, medische afzuiging, elektrotechnische

78 | INSTALLATIE & BOUW

installaties, noodstroom-, verlichting en data-installaties, toegangscontrolesystemen, verpleeg-/ oproepsystemen en ga zo maar door. Momenteel lopen we in de realisatie keurig op schema en dat is mede te danken aan de milde winter. Inmiddels hebben we het hoogste punt van de nieuwbouw begin maart bereikt en is het gebouw wind- en waterdicht. Vanaf begin maart is er gestart met

de realisatie van de installaties en de bouwkundige afbouw. Eind dit jaar leveren we het nieuwbouwproject op en zullen we start maken met de renovatie, die doorloopt tot medio eind 2016. Ook heeft het Maintain-team inmiddels een groot aantal vierkante meters van het bestaande ziekenhuis overgenomen en draait de organisatie op volle toeren.” ❚

DEN HAAG | Het Hagaziekenhuis

ADS - ERTNER All Design Solutions

Projectinfo HAGAZIEKENHUIS IN BIM EN REVIT

Filosofentuin 1-a XA 2908 Capelle aan Filosofentuin 1-a 29082908 XA Capelle aanXA den IJsselden Filosofentuin 1-a Capelle aanIJssel den IJssel Postbus 84059 3009 CB Rotterdam Postbus 84059 3009 CB Rotterdam Postbus 84059 3009 CB Rotterdam Telefoon: – 458 02 04 Telefoon: –- 458 458(010) 020404 Telefoon: (010) (010) 02 Fax: 284(010) – 284 72 59 Fax: (010) 725959 Fax: (010) – - 284 72 www.ads-ertner.nl info@ads-ertner.nl @ www.ads-ertner.nl info@ads-ertner.nl @ www.ads-ertner.nl info@ads-ertner.nl Ontwerp-, adviesen tekenbureau voor o.a. Werktuigbouw-

Ontwerp-, Staalconstructies-Elektrotechniek-Regeltechnie-Bouwkundeadvies- en tekenbureau voor o.a. WerktuigbouwLuchtbehandeling-Verwarming Ontwerp-, adviesen tekenbureau voor o.a. Staalconstructies-Elektrotechniek-Regeltechnie-BouwkundeWerktuigbouw - Staalconstructies - Elektrotechniek Luchtbehandeling-Verwarming Regeltechniek - Bouwkunde - Luchtbehandeling - Verwarming

Het ontwerp van de W- en E-installaties van het HagaZiekenhuis is door VolkerWesselsHaga samen met ADS-Ertner Engineering volledig digitaal in een 3Dmodel gegoten. “Het HagaZiekenhuis behoort tot de grootste BIM-projecten van Nederland,” vertelt René Versteeg van ADS-Ertner Engineering. “Wij zijn door VolkerWesselsHaga Techniek (een samenwerking tussen Imtech en Homij) ingeschakeld om het complete traject van ontwerp naar uitvoering met behulp van Revit-software te digitaliseren. Tot nu toe hebben we al ruim 20.000 elektracomponenten op deze manier gemoduleerd.” ADS-Ertner Engineering heeft voor deze klus drie complete 3D Revit Cadstations samengesteld. Versteeg: “De Revit-software vereist nogal wat capaciteit van een computer. Op dit moment zijn nog drie 3D Revit-engineers van ons werkzaam op de locatie van het HagaZiekenhuis, waarvan twee voor het digitaliseren van de E-installatie en één ter ondersteuning bij het moduleren van de W-installatie.” Grote voordeel van BIM 3D-modelling is volgens Versteeg dat je van tevoren ziet wat er gebouwd gaat worden en dat op die manier faalkosten tot een minimum kunnen worden beperkt. “Ook krijgt de opdrachtgever zelf beter inzicht in het eindresultaat. Dat wat op het beeldscherm verschijnt, gaat buiten immers gebouwd worden. Specifiek voor dit project hebben we de softwareleverancier zelfs componenten laten ontwerpen die nog niet in het systeem waren opgenomen. Zo vullen we elkaar perfect aan. Op alle fronten.”

HYBRIDE ICT-INFRASTRUCTUUR Het meerjarenplan voor nieuwbouw en renovatie van het HagaZiekenhuis kenmerkt zich door een hoog ambitieniveau op het gebied van technologische ontwikkelingen. De complete ICT-infrastructuur, waaronder netwerk, servers, dataopslagsystemen, telefonie en verpleegoproep wordt of is inmiddels vervangen. Vosko Networking ondersteunt de ICT-afdeling van het HagaZiekenhuis bij deze omvangrijke ingreep. “Het gaat hier niet alleen om de volledige nieuwbouw van een netwerkinfrastructuur met een nieuwe architectuur, maar je hebt ook te maken met een bestaand netwerk dat tijdens het migratietraject operationeel moet blijven en moet kunnen samenwerken met de nieuwe infrastructuur,” zegt Wim Coenen van Vosko Networking. “Een dergelijke hybride ICT-infrastructuur maakt het werk extra complex, want het ziekenhuis moet te allen tijde operationeel blijven. Het nieuwe netwerk is bovendien zo ingericht dat uitbreiding en vervanging geen impact hebben op de totale ICT-infrastructuur. Het nieuwe netwerk moet oerdegelijk, robuust en betrouwbaar zijn en mag absoluut geen gebreken vertonen. De basis vormt dan ook een robuuste core-technologie, die virtualisatie, automatische redundantie en een zeer hoge beschikbaarheid biedt. Delen van het netwerkbeheer zijn bij ons Network Operations Center (NOC) ondergebracht. De opdrachtgever verzorgt de eerste- en tweedelijns beheerorganisatie, terwijl wij de specifiek technische en niet-alledaagse beheeractiviteiten en monitoring voor onze rekening nemen.”

Bouwinfo OPDRACHT HagaZiekenhuis, Den Haag ONTWERP MVSA Architects, Amsterdam UITVOERING VolkerWesselsHaga, Den Haag INSTALLATIES Homij/Imtech VOF NETWERK Vosko ENGINERING All Design Solutions BOUWPERIODE december 2012 - voorjaar 2015 BOUWPROGRAMMA nieuwbouw en renovatie HagaZiekenhuis

INSTALLATIE & BOUW | 79

• Wervelrooster geproduceerd in België • Perfect integreerbaar in een systeemplafon • Gepatenteerd ontwerp • Ideaal voor systemen met variabel debiet • Identiek model voor toevoer en afvoer • Makkelijke toegang tot de filter van het afvoermodel • NIEUW : aangepaste versie voor gipsplaten plafonds

Aldes Benelux B.V. - Rue Jean Verkruyts 60 B 4681 Hermalle-sous-Argenteau info@aldesbenelux.com

DEN HAAG | Het Hagaziekenhuis

Totaalleverancier in luchtbehandeling Aldes Benelux is sinds vorig jaar in een nieuwe vorm terug op de Nederlandse markt. Het hoofdkantoor van Aldes Benelux bevindt zich dan misschien in het Belgische Hermalle-sous-Argenteau, voor de Nederlandse markt zijn Nederlandse accountmanagers actief die dagelijks de kleine en middelgrote installateurs, adviseurs en woningcorporaties bezoeken. Aldes levert niet alleen meer uitsluitend interieurroosters, maar is een partner voor complete systemen als het gaat om luchtbehandeling, warmtepompen en brandbeveiliging. Inclusief de mogelijkheid tot garantie op onderdelen en arbeidskosten. Aldes is een fabrikant die het hele pakket voor ventilatie kan leveren, van roosters (binnen, buiten of plafond), kanalen en brandkleppen tot de ventilatiebox voor woningbouw en klein utiliteit, zegt Henry Kale, Sales Manager Nederland van Aldes Benelux. “Aldes is in Nederland vooral bekend van de roosters en dat gaan we de komende jaren uitbouwen met andere productgroepen. Zo komt medio dit jaar de WTW-unit Cube op de markt in een 300 en 370 m3 uitvoering met standaard een Bypass. Verder is de Twisted 850 erg succesvol in Nederland en wordt in steeds meer projecten toegepast. Daar waar de worp niet goed is, kan Twisted de oplossing zijn.”

Voor renovatieprojecten in de woningbouw heeft Aldes de zogenaamde Bahia Curve ventielen. “In een vocht gestuurd mechanisch systeem wordt het luchtdebiet automatisch gereguleerd naargelang de vochtigheidsgraad van de kamer en wordt de ventilatie aangepast aan de reële behoeften van het gebouw. De vocht gestuurde afvoerventielen en luchtinlaten zijn uitgerust met een vochtigheidssensor. De ventielen zijn bestemd voor vochtige ruimtes (keuken, sanitair).” Aldes heeft sinds kort het eerste distributiekanaal in Nederland geopend in Bergschenhoek. “We hebben hier een groot assortiment aan roosters en ventilatieboxen op voorraad liggen, die we binnen 24 tot 48 uur kunnen leveren. Ook zijn we in andere regio’s nog in gesprek met een aantal partners en met een landelijke groothandel om een goede dekking te krijgen in Nederland,” zegt Henry Kale tot besluit. “Vanaf medio mei 2014 is de nieuwe prijslijst voor de Nederlandse markt gereed en gaat de vernieuwde website online.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 81

BEDRIJFSPRESENTATIE

Unieke bijdrage aan oplossen jeugdwerkloosheid De techniekbranche in Nederland schreeuwt om jonge, goed opgeleide vakkrachten. Bedrijven weten niet hoe ze de jaarlijkse uitstroom van werknemers die de branche verlaten aan moeten vullen met leerlingmonteurs. Daar is nu een unieke oplossing voor: werkloze jongeren worden mentaal sterk gemotiveerd, op maat opgeleid en met een eigen mentor c.q. leermeester een gegarandeerde baan met een mooie toekomst geboden in de techniek. Het initiatief van CHEMProjects wordt omarmd door bedrijven en diverse grotere gemeentes. De gemeente Rotterdam participeert bijv. ook in dit project. De arbeidsmarkt zit te springen om jonge mensen die een vak binnen de techniekbranche willen leren. Alleen al in de koeltechniek is er een jaarlijks tekort van 400 monteurs. Werknemers die de koeltechniek verlaten kunnen niet worden vervangen door voldoende goed opgeleide jonge monteurs die direct aan de slag kunnen binnen een bedrijf. “Terwijl gigantisch veel jongeren tussen 16 en 23 jaar thuis zitten zonder doel of toekomstperspectief. Daar hebben wij een oplossing voor gevonden. Wij leren die jongeren intern het vak, op zo'n manier dat ze per direct operationeel inzetbaar zijn op de werkvloer,” zeggen Paul Heinerman en Wubbo van der Roest van CHEM-Projects, de tak van CHEMGroep BV in de Rotterdamse Botlek die leer- en werktrajecten aan biedt.

MENTAL ATTITUDE Het opleiden van nieuwe technici gebeurt vervolgens op een unieke manier: naast hun basisopleiding wordt vakspecifieke vaardigheden geleerd in het opleidingscentrum van de CHEMGroep aan de Neckarweg in het Rotterdamse Botlekgebied. Opvallend is dat daar gewerkt wordt aan hun ‘mental attitude’: ze worden op een bijzondere manier getraind en gemotiveerd om het beste uit zichzelf te halen. “Wij testen eerst uitvoerig op competenties, vaardigheden en hebben eventueel nog zo'n 80 andere tests in samenwerking met business partners als ROVC en Duin Consult. Zo ontstaat een beeld van die jongen en we zetten die jongeren vervolgens in hun kracht met een specifiek coachingsen begeleidingstraject. Alles wat je aandacht geeft wordt groter. Daardoor ook hun motivatie en dat is blijvend,” zegt Heinerman, die eerder verantwoordelijk was voor coachingsen veranderingstrajecten bij verschillende multinationals.

LEERMEESTER Na een aantal weken wordt de leerlingmonteur kant en klaar afgeleverd in een bedrijf dat van tevoren heeft aangegeven een aantal nieuwe monteurs af te willen nemen. Een eigen leermeester van CHEMProjects geeft ze vervolgens een jaar lang, 24 uur per dag, persoonlijke begeleiding. “Bedrijven hebben vaak geen tijd om een ervaren vakkracht vrij te maken om de leerlingmonteur aan de hand te nemen en vraagstukken op te lossen. Dat doen wij dus zelf,” zegt Heinerman. Inmiddels wordt ook gepraat met ROC's en de wat grotere gemeentes over het opleidings- en stagetraject. “We zijn de MTS nieuw leven aan het inblazen,” zegt Van der Roest: “Iedereen in de markt schreeuwt dat ze geen personeel kunnen vinden. Daar hebben wij dus wat aan gedaan.” Op een manier die volgens Van der Roest voor bedrijven bovendien interessant is, omdat CHEMProjects erin slaagt het uurtarief voor deze jongeren onder de 23 jaar normaliter onder de 20 euro te houden.

82 | INSTALLATIE & BOUW

PILOTPROJECT Het initiatief van CHEMProjects heeft grote belangstelling gewekt bij bedrijven, zodat binnenkort het pilotproject start voor de opleiding van de eerste jongeren tot koelmonteur, die als ze klaar zijn, gegarandeerd een baan hebben. “Niet het makkelijkste vak om te leren,” zegt Van der Roest, die zelf ooit het Skidome in Dubai van koelsystemen heeft voorzien. Het opleidingstraject bestaat uit de basiscursus koudetechniek en de certificeringen voor hardsolderen, F-gassen, VCA en de mentale training BMS. Ook krijgen alle jongeren een presentatie- en communicatietraining aangeboden. Door de jongeren bij de instroom een persoonlijkheidstest, intelligentietest als ook een drijfverentest te geven wordt getracht de uitval tot een minimum te beperken. CHEMProjects richt zich op opleidings- en leer- en werktrajecten in zeven branches: het havenbedrijf, grond-weg en waterbouw, de bouw, transport en logistiek, metaal en industrie, de safety-branche en de tak afval en milieu. Van der Roest tot slot: “Als een bedrijf zich bij ons meldt, stemmen we het opleidingstraject af op hun wensen. We zijn in staat een complete technische afdeling van een bedrijf geheel te vernieuwen.” ❚

BEDRIJFSPRESENTATIE

CHEMProjects opent een digitaal testlokaal voor jongeren Opening digitaal testlokaal door CHEMProjects B.V. in het kader van leer- en werktrajecten voor jongeren. CHEMProjects B.V. heeft zich ten doel gesteld om een bijdrage te leveren in het oplossen van de jeugdwerkloosheid. Veel van de jongeren zitten op dit moment thuis en zij zijn hard nodig binnen de arbeidsmarkt en dan meer specifiek binnen de technische branches. Het probleem is alleen dat veel van deze jongeren een verkeerde studiekeuze hebben gemaakt en daarom niet aan betaald werk kunnen komen. Om de leerlingen te helpen bij het onderbouwen van hun studie- en beroepskeuze hebben wij een digitaal testlokaal ingericht waarin elke leerling een maximaal aantal van 82 testen kan afnemen. In de dagelijkse praktijk zal er natuurlijk slechts sprake zijn van een viertal of vijftal testen aan de hand waarvan een leerling zijn beroepskeuze en bijbehorende motivatie objectief kan laten testen.

In het digitaal testlokaal bieden wij o.a. de volgende testen aan : Assessment 1: • Selectie assessment • Onder andere een managementtest Beroepskeuze: • Beroepskeuzetest • Studiekeuzetest • Werkwaardentest • Competentietest • Persoonlijkheidstest Assessment 2: • Ontwikkel assessment • Onder andere een 360° competentietest Loopbaanondersteuning: • Werkstijltest • Competentietest • Kerntyperingstest • Persoonlijkheidstest • Werkwaardentest Het werken in een team: • Groepsrollentest • Werkstijltest • Persoonlijkheidstest • Kerntyperingstest • 360° competentietest Van werk naar werk: • IQ test • Woordenschattest • Werkstijltest • Grammaticatoets • Beroepskeuzetest Heeft U interesse in deze nieuwe leer- en werkmethode, neem dan geheel vrijblijvend contact met ons op. ChemGroep / ChemProjects, Neckarweg 32 Botlek Rotterdam, www.chemgroep.nl Paul Heinerman p.heinerman@chemprojects.nl, 06 13 52 28 93 Kik Verhoeven k.verhoeven@chemgroep.nl, 06-51 31 34 56

INSTALLATIE & BOUW | 83

ROTTERDAM | Kunsthal Tekst: Lieke van Zuilekom

Gerenoveerde Kunsthal Rotterdam bespaart 25% energie Na een grondige renovatie heeft Kunsthal Rotterdam begin dit jaar haar deuren weer geopend voor publiek. De belangrijkste verandering in het pand is dat de Kunsthal geen aaneenschakeling van ruimtes meer is, maar is opgedeeld in verschillende compartimenten. Dit, in combinatie met de nieuwe technische installaties, levert een aanzienlijke energiebesparing op. Met de op maat ontworpen compartimentdeuren kan Kunsthal Rotterdam beter inspelen op het klimaat, het comfort en de energiebeheersing in de ruimtes. In combinatie met de nieuwe technische installaties, kan de Kunsthal bovendien rekenen op een energiebesparing van ongeveer 25 procent. “De techniek in de oude situatie functioneerde zó slecht dat de exploitatiekosten de pan uit rezen,” begint John Vieveen, technisch adviseur bij Roodenburg. “Elke zaal van de Kunsthal was voorzien van een luchtbehandelingsunit, waarmee ongeveer vijftig procent van de lucht kon worden gerecirculeerd. Het resterende deel (40.000 m³ per uur) moest worden aangezogen van buiten, waarna het ontvochtigd moest worden. Een dure aangelegenheid, zeker ook omdat -door het gebrek aan compartimentering- de ontvochtigde lucht ‘weglekte’ richting het grote auditorium. Bovendien werd in de Kunsthal ook ’s nachts uitgebreid geklimatiseerd, terwijl er dan helemaal geen mensen aanwezig zijn. Je hebt natuurlijk wel circulatie nodig om de temperatuur in de ruimte

84 | INSTALLATIE & BOUW

constant te houden, om de kunstwerken te beschermen, maar je hoeft hiervoor ’s nachts niet steeds 40.000 m³ nieuwe buitenlucht in te blazen.” Roodenburg heeft in de Kunsthal een nieuwe luchtbehandelingskast geplaatst, evenals een warmtepomp met warmteterugwinning. “Bovendien hebben we hoge temperatuur koelmachines geïnstalleerd,” aldus Vieveen. “De klimatisering in het pand wordt geregeld met behulp van CO2 en entropie. De hoeveelheid buitenlucht die wordt aangezogen, is variabel. Maar er wordt nooit meer aangezogen dan nodig, dit levert een aanzienlijke besparing op.” De tijdsdruk tijdens het project was enorm, vertelt hij. “De verbouwing moest binnen vier maanden worden afgerond. De grootste uitdaging van het hele consortium was om alle spullen op tijd geleverd te krijgen. Door de nauwe samenwerking met onze bouwpartners, is het gelukt om alles tijdig op te leveren.” ❚

ROTTERDAM | Kunsthal

Projectinfo ENERGIEVERBRUIK IN KUNSTHAL ROTTERDAM AANZIENLIJK VERLAAGD In het kader van de verduurzaming van de W-installatie in de Kunsthal in Rotterdam is door Coneco de regelinstallatie omgebouwd naar Priva Blue ID.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Rotterdam GEBRUIKER Stichting Kunsthal Rotterdam ARCHITECT Rem Koolhaas van architectenbureau OMA UITVOERING Dura Vermeer INSTALLATIES Roodenburg (W) en Eneco (E) INSTALLATIES UITVOERING Dekker Elektro en Coneco

“De warmte voor de Kunsthal wordt aangeleverd door de stadsverwarming, terwijl voor de koeling gebruik wordt gemaakt van koelmachines,” vertelt Erik van den Hoek van Coneco. Van én samen met Roodenburg had Coneco de opdracht gekregen om het energieverbruik in de Kunsthal naar beneden te brengen, zonder dat de museumeisen met betrekking tot vocht en temperatuur in het geding zouden komen. “Aan de bestaande werktuigbouwkundige installatie is een luchtbehandelingskast met warmteterugwinning en ontvochtiging, alsmede een warmtepompinstallatie toegevoegd, die de voorbehandeling van de lucht voor de expositieruimte verzorgt. Na een grondige inventarisatie op locatie hebben wij een regeltechnische omschrijving gemaakt waaraan, in nauw overleg met Roodenburg, de ter verduurzaming geplaatste nieuwe installatiedelen zijn toegevoegd.” In de beeldplaatjes is tevens een zeer gebruiksvriendelijke bediening en instelling van de roostering van de hallen en het auditorium opgenomen.

KUNSTHAL ROTTERDAM KIEST VOOR DUURZAAMHEID In onderaanneming van Eneco heeft Dekker Elektro de elektrische-, data-, verlichtingsinstallatie en de daarbij behorende infrastructuur in Kunsthal Rotterdam aangepast en gemonteerd. Ook heeft het bedrijf de NEN3140inspectie uitgevoerd. Dekker Elektro is pas in een later stadium bij de bouw betrokken geraakt. “We hadden dan ook beperkt tijd om ons werk voor te bereiden. De bouwkundig aannemer en de W-installateur waren al begonnen met hun werkzaamheden,” vertelt Nasser Abdalla, projectleider bij Dekker Elektro. “We zijn medio augustus bij het project betrokken en in december al moest ons werk worden opgeleverd. We hebben onder ander de opdracht gekregen om het verlichtingssysteem om te bouwen naar een DALI-systeem. De verlichting kan hierdoor vanaf een centrale plek in het gebouw worden bediend.” De verlichting betreft duurzame Aura T5 TL-verlichting. “Deze verlichting heeft een levensduur van 48.000 uur branduren.” Om de verlichting toe kunnen te passen, zijn de bestaande armaturen omgebouwd.

INSTALLATIE & BOUW | 85

DELFT | Ikea Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: KE Fibertec

TEXTIELE LUCHTKANALEN VOOR IKEA DELFT Het magazijn van IKEA Delft wordt uitgebreid met een extra verdieping. In het bestaande magazijn wordt hiervoor een verdiepingsvloer geplaatst. Om het klimaat op de nieuwe verdieping te realiseren, heeft IKEA Delft KE Fibertec ingeschakeld, specialist in het ontwerpen, adviseren, leveren, installeren en onderhouden van textiele luchtkanalen. Iedereen die wel eens bij IKEA is geweest, weet dat je soms over de koppen kunt lopen, terwijl het op andere momenten relatief rustig is. En dat vraagt nogal wat van het klimaatsysteem, dat ervoor dient te zorgen dat op alle momenten van de dag een homogeen binnenklimaat heerst, zonder dat tochtklachten ontstaan. “Wij hebben de textiele luchtverdeelslangen in het vernieuwde magazijn mogen leveren en monteren,” vertelt Ricardo van Meerten, engineer bij KE Fibertec. “Deze luchtverdeelslangen zijn op ongeveer 5 á 5,5 meter hoogte geplaatst, tussen de spanten. Omdat de ruimte tussen de spanten beperkt was, hebben we gekozen voor halfronde luchtkanalen.”

VOORDELEN VAN TEXTIEL Het nieuwe magazijn is ongeveer 100 meter lang en 50 meter breed. Om de ruimte te klimatiseren, is een luchtbehandelingskast voorzien met een inhoud

86 | INSTALLATIE & BOUW

van 18.000 kuub, waar de lucht wordt voorbehandeld. “De volledige ruimte wordt gekoeld én verwarmd door deze luchtbehandelingskast,” aldus Van Meerten. “De installateur van de luchtbehandelingskast heeft het leidingwerk vanaf de luchtbehandelingskast op het dak tot in de ruimte voorzien. Vervolgens hebben wij hier onze luchtverdeelslangen op aangesloten.” Ten opzichte van de bekende materialen als staal en aluminium, bieden textiele luchtkanalen een groot aantal voordelen, zegt Gerjo de Zeeuw, algemeen directeur bij KE Fibertec. “Ten eerste biedt textiel een hele andere uitstraling. Bovendien is textiel in veel gevallen veel goedkopen dan staal. Textiel heeft geen roosters nodig om de lucht uit te blazen, omdat de poriën van het materiaal ervoor zorgen dat lucht wordt uitgeblazen over de totale lengte van het kanaal. Omdat in dit geval niet alleen de koeling maar ook de verwarming door de luchtkanalen wordt geregeld, hebben we een aantal nozzles in de

DELFT | Ikea

PASSEN EN METEN Een uitdaging binnen het IKEA-project was volgens beide heren dat met name ’s nachts gewerkt moest worden, omdat overdag de winkel en het magazijn gewoon open waren voor publiek. Maar dat was niet de enige uitdaging. “Tijdens de montage bleek dat er nogal wat hemelwaterafvoeren en leidingen in de weg zaten voor onze luchtverdeelslangen,” vertelt Van Meerten. “Onze monteurs hebben de installatie toen opnieuw moeten inmeten, zodat ik intern kon schakelen met de fabriek. We hebben extra stijg- en zakstukken en bochtjes moeten toepassen, om de luchtkanalen passend in de ruimte te krijgen. Uiteindelijk is dit prima gelukt.” De Zeeuw: “Met behulp van onze textiele luchtkanalen hebben wij een prettig klimaat gerealiseerd voor de bezoekers van IKEA Delft.” ❚

kanalen verwerkt.” Van Meerten vult hem aan: “Eén van de moeilijke factoren bij verwarmen middels luchtkanalen, is dat warme lucht altijd naar boven stijgt. Door middel van onze hybride toepassing echter, waarbij een deel van de lucht door speciale uitblaasnozzles naar beneden wordt geblazen, zorgen we ervoor dat warme en koele lucht zich goed vermengen. Door deze techniek kunnen grote hoeveelheden lucht worden ingeblazen, zonder dat er tochtklachten ontstaan.” Ongeveer zeventig procent van de lucht wordt door de nozzles de ruimte ingeblazen, de overige dertig procent wordt verspreid door de poriën in het textiel.

Luchtverdeelslangen in elk interieur

Luchtverdeling zonder tocht? KE Fibertec biedt u de oplossing!

Wij gaan elke uitdaging aan

KE Fibertec is dé specialist in het ontwerpen, adviseren, leveren, installeren en onderhouden van textiele luchtverdeelslangen. KE Fibertec beschikt over zeven vakkundige en gekwalificeerde montage teams.

Frisse lucht uit schone slangen

KE Fibertec heeft een eigen wasserij voor het reinigen van de textiele luchtverdeelslangen, waardoor schone lucht blijft gewaarborgd.

Meer weten over tochtvrije luchtverdeling? Kijk op www.ke-fibertec.nl

INSTALLATIE & BOUW | 87

BEREKENEN IN BIM

Mogelijkheden in Stabicad

BEREKENEN IN BIM Het compleet doorrekenen van gebouwen is in tijden van toenemende aandacht en controle op EPC’s en duurzaamheid een belangrijke troef voor het realiseren van gezonde renovatie en nieuwbouw. Door IT-ontwikkelingen voor simulatie en 3D-ontwerp zijn technische, fysieke en financiële uitvoerbaarheid steeds verdergaand te controleren voordat de bouw daadwerkelijk start. Een mooie uitdaging die installatieadviseurs op het lijf geschreven is, maar die wel veel vraagt van hun 3D-ontwerp skills. De vraag ligt bij de installatieadviseurs hoe ver ze gaan in het uitdetailleren van de installatie om de gevraagde garanties te kunnen geven. Zeker nu met BIM het integraal ontwerpen aan de orde van de dag is en de specialisten van fabrikanten direct bij de installateur om de tafel zitten om de juiste oplossingen te bespreken en door de modelleur in het virtuele gebouw te laten plaat-

Kurt Corvers van studiebureau Boydens in België, schetst de uitdagingen in de installatiesector: “Door de blijvend toenemende complexiteit van technische installaties, steeds kortere doorlooptijd van projecten en druk op de budgetten is de logische evolutie dat de ontwerpingenieur plannen en berekeningen levert waarmee de installateur onmiddellijk aan de slag kan en waarop hij verder kan werken. In een ideale wereld werkt iedereen met dezelfde tool die alles kan zodat de gegevensuitwisseling gedurende het hele bouwproces en tussen alle partners op eenvoudige wijze kan gebeuren.”

88 | INSTALLATIE & BOUW

Gasleidingberekening volgens lokale normen in Stabicad

sen. Laat de adviseur zich de kaas van het brood eten of pakt hij zijn eigen rol in BIM? En wat is het belang daarin van genormeerde leidingberekeningen? Omdat in een BIM diverse disciplines samenkomen kiezen steeds meer adviseurs ervoor installaties te ontwerpen met Revit. Om de Stabicad voordelen

BEREKENEN IN BIM

van geïntegreerd rekenen en tekenen op basis van lokale normen beschikbaar te maken in Revit ontwikkelt Stabiplan deze integratie ook in Stabicad for Revit. De voordelen zijn: geen fouten door dubbele invoer, rekenresultaten direct in tabel of grafisch zichtbaar in tekening/model, eenvoudig naast elkaar zetten van ontwerpalternatieven, makkelijk wisselen van materiaal en directe controle via herberekening van de installatie. Stabiplan doordenkt met klanten en pilotgebruikers hoe voor de lange termijn goede software en een uniforme werkwijze te realiseren is. Om op dit moment Revit-projecten door te kunnen rekenen volgens lokale normen is in Stabicad functionaliteit beschikbaar voor de uitwisseling tussen Revit en AutoCAD. Door deze multiplatform strategie van Stabicad kan de Revit modelleur snel en zonder informatieverlies het model in AutoCAD doorrekenen en de rekenresultaten inlezen in Revit. De eerste geïntegreerde Stabicad for Revit berekeningsmodule is voor het berekenen en dimensioneren van luchtkanalen op basis van de Nederlandse ISSO 17-norm.

Voor Johan de Witte van Breman Hasselt (onderdeel van Breman installatiegroep) is berekening volgens gelokaliseerde normen een kritische succesfactor voor het installatieontwerp. “Ontwerpen en berekenen vanuit de juiste uitgangspunten, met door de fabrikant te leveren materialen en volgens actuele normen bepalen de kwaliteit van het ontwerp en de uitvoering. In onze prefab praktijk moeten we kunnen terugvallen op de norm. Het is het minimale waar we aan willen en moeten voldoen, want die bepaalt de kwaliteit en veiligheid van de te realiseren installaties. Het kunnen uitvoeren van een controleberekening en het naast elkaar zetten van ontwerpalternatieven is handig en een overzichtelijke uitdraai met uitgangspunten en voorwaarden een must.”

Tegelijkertijd is Stabiplan volop bezig met het doorontwikkelen van de bestaande rekenmodules. Hiervoor zijn drie pijlers gekozen: kwaliteit van de berekening, uitvoerbaarheid van de installaties en levering van bewijslast. Daarbij wordt onderzocht of de in Revit beschikbare internationale ASHRAEnorm voor een globale berekening in voorstudies geschikt is voor de Europese markt. En Stabicad voorziet in de behoefte aan berekening volgens lokale normen. Dit betekent dat er qua output en presentatie van de rekenresultaten een kwaliteitsslag wordt gemaakt voor alle rekenmodules. Door alle belangrijke uitgangspunten en berekeningsvoorwaarden in de rapportage te presenteren kan de engineer het bewijs van de berekening leveren en narekenen. Geïntegreerde berekening in Revit is een must, omdat bij integraal en virtueel bouwen de fases steeds meer door elkaar heen lopen en met een kortere doorlooptijd het snel naast elkaar zetten van ontwerpalternatieven belangrijk is. Daarbij is berekening volgens de norm essentieel. Stabiplan zal steeds meer en zo snel als de ontwikkeling van het Revit-platform dat toelaat berekeningen volgens lokale normen in Stabicad for Revit beschikbaar stellen. Voor berekeningen die eerder in het proces liggen zullen koppelingen met rekensoftware beschikbaar komen. Zowel op Revit als op CAD. Op die manier kan zowel de adviseur als de installateur berekeningen doen en installatieontwerpen opleveren in het door de opdrachtgever gewenste platform. ❚

Arie Huisman van DWA: “Het is belangrijk dat vanaf het eerste moment BIM-modellen van de architect gekoppeld kunnen worden aan rekenen simulatiesoftware. En informatie-uitwisseling vice versa is daarbij wenselijk. Dus eerst de informatie uit het BIM-model naar rekensoftware, maar eventuele wijzigingen vanuit de berekening direct zichtbaar in het BIM-model. In die zin is een volledig geïntegreerde oplossing beter dan een koppeling waarbij data verloren gaat.”

INSTALLATIE & BOUW | 89

GRONINGEN | Sportcentrum Kardinge Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Cofely Noord

Renovatie gemeentelijk sportcentrum Kardinge:

Energieverbruik en CO2-uitstoot met 50% verminderd Sportcentrum Kardinge in Groningen wordt gerenoveerd en uitgebreid met onder andere een nieuwe sporthal, vijf squashbanen en zes tennisbanen. Daarnaast ontstaat een vernieuwde accommodatie voor naschoolse opvang en verplaatst de gemeente de hoofdingang, waardoor een betere aansluiting ontstaat met het centrum van het recreatiegebied. De ontvangsthal wordt omgebouwd en uitgebreid tot verblijfsgebied met horecafaciliteiten. De installatietechniek speelt een belangrijke rol in het project. De renovatie en uitbreiding van de bestaande installaties moet namelijk zorgen voor een ambitieuze 50% reductie van het energieverbruik en de CO2-uitstoot in het sportcentrum. Een combinatie van maatregelen, waaronder de installatie van een eigen biomassa-installatie, 550 zonnepanelen, LED-verlichting en nieuwe regeltechniek dragen hieraan bij.

90 | INSTALLATIE & BOUW

KORTE VOORBEREIDINGSTIJD Cofely Noord uit Roden is verantwoordelijk voor alle installatiewerkzaamheden in sportcentrum Kardinge. De grootste uitdaging van het project zat volgens Matthijs Vast, projectleider van Cofely Noord met name in de korte aanlooptijd. â&#x20AC;&#x153;Begin juni 2013 kwam de opdracht, een krappe maand later werd al gestart met de bouw. De korte voorbereidingstijd gaf weinig ruimte voor

GRONINGEN | Sportcentrum Kardinge

zoektochten naar een verdere efficiëntieslag in de installatietechniek. Toch is de basis goed doordacht. Op het gebied van luchtbehandeling, verwarming, LEDverlichting en regeltechniek wordt een ware metamorfose bewerkstelligd. Dat moet ook wel, want het ambitieniveau van de gemeente Groningen is hoog. De verwachting is dat de energierekening jaarlijks 300.000 euro lager uitvalt.”

De renovatiewerkzaamheden omvatten het aanpassen van de regelinstallatie, een groot deel van de verlichting en de luchtbehandeling. De uitbreiding heeft betrekking op alle installaties, ten behoeve van onder andere de verlichting, regeltechniek, verwarming, water, data en luchtbehandeling. Duurzaamheid was hierbij steeds een belangrijk uitgangspunt. ›

Projectinfo BIOMASSA-INSTALLATIE VERWARMT SPORTCENTRUM KARDINGE

INSTALLATIEADVISERING DUURZAME ENERGIE BOUWFYSICA VOOR NIEUWBOUW RENOVATIE EN REVITALISATIE      

ONDERWIJS MULTIFUNCTIONELE CENTRA ZORGINSTELLINGEN SPORTACCOMMODATIES ZWEMBADEN VERDUURZAMING GEBOUWEN

TECHNION Adviseurs

Abe Lenstra Boulevard 50-3 8448 JB Heerenveen Postbus 201 8440 AE Heerenveen T 0513-61 71 71

Postbus 2668 3800 GE Amersfoort T 033-456 28 44 info@technion.nl

Twentepoort West 5-1 7906 RD Almelo T 0513 –61 71 71 www.technion.nl

Technion Adviseurs heeft namens de Gemeente Groningen opdracht gekregen voor het uitvoeren van een haalbaarheidstudie naar optimale verduurzaming van de technische installaties van sportcentrum Kadringe. Hierbij waren de eisen en doelstellingen van de gemeente leidend: vermindering van de CO2-uitstoot en lagere exploitatiekosten. Projectleider Gooitsen Cruiming: “Uiteindelijk is gekozen voor een biomassa-installatie die het gehele complex verwarmt, inclusief het zwembad. Technion heeft het ontwerp en bestek opgesteld voor dit ver- en nieuwbouwproject, ook heeft ons bureau het uitvoeringstraject begeleid. De nieuwbouw bestaat uit onder andere een sporthal, vijf squashbanen, kantoorruimten en leslokalen voor het Alfa-College. In de oude situatie waren voortdurend klimaatklachten in de entree en horeca. Door het nieuwe bouwkundige en installatietechnische ontwerp behoren deze klachten tot het verleden.” De biomassa-installatie is nog in aanbouw, deze is gereed voor het nieuwe schaatsseizoen 2014-2015. De brandstof hiervoor zal volledig bestaan uit het ‘eigen’ snoeiafval van de gemeente. Voor het gehele team was dit een prestigieus verduurzamingsproject. Toepassing in een bestaand gebouw van nieuwe technieken, zoals LED-verlichting boven de ijsbanen, circa 850 m2 zonnepanelen en de biomassa-installatie. Kardinge heeft door de verbouwing een moderne en duurzame uitstraling en exploitatie gekregen.

INSTALLATIE & BOUW | 91

GRONINGEN | Sportcentrum Kardinge

Projectinfo MILIEUVRIENDELIJK SPORTCENTRUM IN GRONINGEN Voor de renovatie en gedeeltelijke nieuwbouw van het multifunctionele sportcomplex Kardinge te Groningen installeerde BRControls tien maal een regelkast, 2500/O punten, biomassa, klimaat, koude opwekking (voor de ijsbanen), zonnepanelen, LED-verlichting en een koppeling met overige zwembaden in Groningen. Deze installatie wordt automatisch gemonitord door het softwarepakket Monavisa, wat ook inzicht geeft in het behaalde comfort, het energieverbruik, het functioneren van de processen en het eventueel falen van de installatiecomponenten. Deze softwareapplicatie draait op een onafhankelijke server in een datacenter en is voor alle partijen toegankelijk met een webbrowser. Met deze software realiseren alle betrokken partijen een kostenbesparing. Het doel is om met deze software de werking van de installatie onafhankelijk te kunnen volgen. Bestaande installaties in het sportcomplex kunnen ook op Monavisa worden aangesloten. Door een combinatie van een biomassa-installatie en persgas, zonnepanelen, LED-verlichting en windmolens kan het energieverbruik en de CO2-uitstoot met 50 procent omlaag. De biomassa-installatie zorgt voor de verwarming van het complex. Als brandstof gebruikt Groningen 4.000 ton van haar eigen groenafval, de aanvoer is daardoor zeker. Groningen laat hiermee zien dat een sportcomplex duurzaam en flexibel kan zijn. Eind 2014 moet het centrum klaar zijn.

92 | INSTALLATIE & BOUW

“Op het dak van sportcentrum Kardinge wordt een modern luchtbehandelingssysteem voorzien, bestaande uit zes luchtbehandelingskasten,” aldus Vast. “Deze luchtbehandelingskasten bestrijken deelactiviteiten, afgestemd op de specifieke gebruikseisen.” Eind 2014 moet het renovatieproject zijn afgerond. Veel installatiewerkzaamheden zijn al gereed. Op dit moment is Cofely Noord bezig met de installatie van de biomassa-installatie, die straks zorgt voor de verwarming van het gebouw. “De installatie van ongeveer 850 kilowatt wordt gevoed met 1.000 tot 1.2000 ton snoeiafval uit de gemeente Groningen,” aldus Vast. “Verder komt er een vrij grote cascade-opstelling met zestien gasketels, voor piekbelastingen en in geval van nood.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT CONSTRUCTEUR BOUWDIRECTIE BOUW INSTALLATIE ADVIES INSTALLATIES REGELTECHNIEK

Gemeente Groningen De Zwarte Hond, Groningen Wassenaar, Haren draaijer+partners, Groningen Van Wijnen Noord, Groningen Technion, Heerenveen Cofely Noord, Roden BR Controls

ROTTERDAM | Herontwikkeling Groot Willemsplein

VAN DESTILLEERDERIJ TOT DUURZAME KANTOOROMGEVING De voormalige destilleerderij NV Blankenheym & Nolet’s aan het Willemsplein in Rotterdam stamt uit de jaren veertig van de vorige eeuw en is eind jaren zeventig getransformeerd tot een kantoor voor Smit Tak Internationale. Na enkele jaren leegstand heeft LSI Project Investment het gebouw getransformeerd en een nieuwe bestemming gegeven. Het nieuwe kantoorpand, direct aan de Erasmusburg gelegen, heeft een Breeam-rating Very Good. Het gebouw is grotendeels gerenoveerd waarbij alle bruikbare delen, waaronder de hoofddraagconstructie en een deel van de gevel, zijn gehandhaafd. “Het oorspronkelijke gebouw telde vier bouwlagen, waarop door de hoofdaannemer drie nieuwe verdiepingen zijn aangebracht. Aan de uitstraling van de eerste vier bouwlagen kon weinig worden getornd, aangezien het een monumentaal pand betreft. “Dat bracht vooral in dit karakteristieke gedeelte van het gebouw de nodige beperkingen ten aanzien van de implementatie van de nieuwe E- en W-installaties, vanwege de beperkte maatvoering,” zegt Deny van Hoven van TES Installatietechniek, verantwoordelijk voor de complete elektrotechnische installaties.”

FLEXIBELE INDELING De kantoorvloeren variëren in grootte van 1.400 tot 1.850 m2 en zijn flexibel indeelbaar, zodat alle ge-

wenste werkmodellen een plek kunnen krijgen in het gebouw. TES Installatietechniek was verantwoordelijk voor alle sterk- en zwakstroominstallaties. “We zijn begonnen om een goede inventarisatie te maken van de bestaande bouw om de mogelijkheden op basis van de beoogde nieuwe elektrotechnische installaties te bekijken en een goed fundament te hebben voor de installaties van de drie nieuwe bouwlagen,” verduidelijkt Deny van Hoven. “Onze scoop omvatte alle elektrotechnische installaties zoals de verlichtingsinstallatie, de brandmeld- en ontruimingsinstallatie, de datainstallaties, de intercom- en toegangscontrole, de zonweringsinstallatie en alle daarbij horende kabel- en wandgoten. De montage van de blikseminstallatie op het dak bleek nog een uitdaging, omdat de gehele dakrand uit glas is opgetrokken, maar met de nodige inventiviteit werd hiervoor

ook een passende oplossing gevonden. In opdracht van de huurder hebben we in een later stadium ook nog de sfeerverlichting en additionele voorzieningen geplaatst.” Het nieuwe kantoorpand was voor TES Installatietechniek het eerste Breaam-project. “Op intensieve wijze hebben wij het traject doorlopen, wat wel extra inzet van onze organisatie heeft gevraagd,” erkent Deny van Hoven. “Maar uiteindelijk draagt dit wel bij aan een stukje bewustwording op de manier van bouwen, waarbij de vooraf opgestelde ontwerpcriteria nauwkeurig gevolgd moeten worden om uiteindelijk aan te kunnen tonen dat hetgeen is bedacht ook daadwerkelijk functioneert en bijdraagt aan de beoogde duurzaamheid. De koppeling tussen oud- en nieuwbouw heeft buitengewoon goed uitgepakt en geresulteerd in een Breaam-rating Very Good.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 93

ROTTERDAM | Herontwikkeling Groot Willemsplein

W W W. J VA N T O O R E N B U R G B V. N L

J. van Toorenburg BV ADVIESBURO VOOR WARMTEKOEL EN ELEKTROTECHNIEK

De Perponcherstraat 134-136 2518 TA Den Haag Postbus 63411 2502 JK Den Haag Tel: 070 - 361.72.61 Fax: 070 - 360.39.35

Al 35 jaar ontwerpen en adviseren wij voor elk gebouw een passende installatie op het gebied van:

• • • • • • • •

14790143_Torenburg.indd 1

94 | INSTALLATIE & BOUW

Koeling Verwarming Luchtbehandeling Sanitair Elektrotechniek Beveiliging ICT Liften

Mail: info@jvtbv.nl

13-03-14 08:59

ROTTERDAM | Herontwikkeling Groot Willemsplein

Projectinfo DUURZAAMHEIDSAMBITIES WAARMAKEN   Om in aanmerking te komen voor het Breeam Very Good certificaat heeft adviesbureau J. van Toorenburg B.V. een aantal duurzaamheidsambities gesteld bij de renovatie van het kantoorgebouw aan het Groot Willemsplein in Rotterdam. "We zijn in de rol van adviseur voor de warmte-, koelen elektrotechnische installaties vanaf het schetsontwerp tot aan de oplevering bij het project betrokken geweest," zegt Stefan van Toorenburg. "Een Breeam-ambitie behalen voor een bestaand gebouw met capaciteitsvergroting vergt de nodige voorbereiding. We hebben daartoe een aantal ambities waargemaakt, zoals het toepassen van een WKO-installatie in combinatie met stadsverwarming en een gebalanceerde ventilatie met warmte terugwinning. Daarnaast is gekozen voor een zeer transparante gevel, zodat het daglicht tot ver in het gebouw kan doordringen. En uiteraard is ook gebruik gemaakt van de meer standaard zaken, zoals bewegingssensoren, LED-verlichting en een CO2-gestuurde luchtbehandeling. Om de capaciteitsvergroting mogelijk te maken en een flexibele indeelbaarheid te creëren, hebben we de technische ruimte opgetild en op het dak gezet. De gehele infrastructuur van het gebouw is veranderd en opgesplitst in kleinere porties. Zo hebben we in plaats van twee schachten nu meerdere, kleinere schachten gecreëerd. We zijn ruim 2,5 jaar met het project bezig geweest vanaf start ontwerp tot aan de oplevering. Tijdens de bouw hebben we kwaliteitsinspecties en controles uitgevoerd en na afronding hebben we de opleverprotocollen geschreven en de financiële afronding van het project verzorgd."

MEER LICHT MET MINDER ENERGIE Als specialist in verlichtingssystemen heeft M-Light in opdracht van TES Installatietechniek -en in samenwerking met de architect- de verlichting geëngineerd en geleverd voor de twee gerenoveerde panden aan het Groot Willemsplein in Rotterdam. “Aangezien het project gekwalificeerd zou worden tot Breeam Very Good stonden we voor de taak om met zo min mogelijk energie een zo hoog mogelijk rendement te behalen,” vertelt Werner Huisman van M-Light. “Dan kom je automatisch terecht bij de hoogfrequente T5-armaturen. In het bestek stonden echter Philips-armaturen voorgeschreven. Wij hebben door middel van lichtberekeningen in Dialux de gelijkwaardigheid van onze armaturen aangetoond. In totaal hebben we zo’n 1.200 Aga 49 Watt T5 HF-armaturen geleverd en ruim 300 Getron-downlights. De levering geschiedde per verdieping op locatie in Rotterdam. TES Installatiebedrijf heeft de verlichting geïnstalleerd. Inmiddels is de verlichting ruim twee jaar in gebruik en tot nu toe heeft er zich nog geen enkele storing voorgedaan.” De T5 HF-armaturen presteren optimaal bij een temperatuur van 35 graden Celsius. M-Light heeft in plaats van een luchtafzuiging via de buizen gekozen voor een afzuiging via een smalle sleuf tussen de reflector en omkasting. “Op die manier wordt met minder energie een hogere lichtopbrengst bewerkstelligd,” besluit Huisman.

Bouwinfo M-Light International BV Postbus 40044 6504 AA Nijmegen tel: fax:

+31 (0) 85 4890018 +31 (0) 85 4891238

OPDRACHT ONTWERP ADVIES ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES VERLICHTING UITVOERING BOUWPERIODE BOUWPROGRAMMA

LSI Project Investment, Rotterdam DAM & Partners Architecten, Amsterdam Adviesburo J. van Toorenburg B.V., Den Haag (installaties) TES Installatietechniek BV, Rotterdam M-Light International BV, Nijmegen Slavenburg, Capelle aan den IJssel 12 maanden renovatie en uitbreiding kantoorpand

INSTALLATIE & BOUW | 95

WONINGBOUW UTILITAIRE BOUW LEVERING COMPONENTEN RENOVATIE ONDERHOUD & REINIGING

www.ventklima.nl

100% Stille Kracht Met de ComfoFan S

• De stilste en meest energiezuinige woonhuisventilator • Zeer betrouwbaar; 7 jaar garantie • Eén op één te vervangen • Uit te breiden met verschillende sensoren en bedieningen www.zehnder-jestorkair.nl

181901176_Zehnder_adv_Comfo_Fan_197x130.indd 2

02-04-14 09:56

DEN BOSCH | De Amazones

DE AMAZONES IN 3D BIM

Op dit moment wordt er door Hendriks Bouwbedrijf en Installatietechniek volop gewerkt aan de realisatie van de drie woontorens De Amazones op de voormalige HAS-locatie, gelegen aan de IJzeren Vrouw en het Prins Hendrikpark in Den Bosch.

Waar wij vooral trots op zijn is dat we naast het monteren van de traditionele installaties gevraagd zijn om de engineeringsopdracht in te vullen,” zegt directeur Rob Haarmans. “In een vroeg stadium van het proces hebben wij onze kennis en kunde in kunnen brengen in het bouwteam. Integraal is het project vanaf VO-fase in een kort tijdspad uitvoeringsgereed gebracht met alle bouwpartners. Hierbij is verder gekeken dan enkel bouwkundige zaken en individuele installaties. Zowel de installaties van de appartementen zelf als de collectieve installaties zijn volledig in 3D BIM uitgewerkt.”

WKO Voor de WKO-installatie zijn Hendriks Bouwbedrijf en Hendriks Installatietechniek een integraal optimalisatietraject gestart om zodoende haar opdrachtgever te adviseren en de juiste keuzes te laten maken inzake energievraagstukken. Binnen een team van experts, met hierin zowel Hendriks-medewerkers als strategische partners, heeft Hendriks als regisseur de coördinerende rol op zich genomen. Met als eindresultaat een evenwichtig, goed functionerende WKO-installatie met een monobron van 80 meter diep op het terrein gekoppeld aan een gasmotorgedreven warmtepomp (GW) van Reduses met een capaciteit van 270 kW. De complete WKO-installatie staat in de kelder van Toren 3. Overigens staat binnen elke toren een cascade opstelling van 3 cv-ketels als bijverwarming. De opgewerkte warme water voorziening van de bron

wordt door de gasmotorwarmtepomp via transportleidingen onder de grond in de kelder/parkeergarage, en verdelers en pompunits in elke toren via een schacht naar de appartementen geleid waar een WKW-unit opgesteld hangt en LTV-vloerverwarming ligt, die zomers ook als vloerkoeling kan worden gebruikt. Voor de ventilatie in het appartement zorgt een ventilatiesysteem van het type C met natuurlijke toevoer via drukgeregelde roosters in de kozijnen en mechanische afvoer via een ventilatorbox. Rekening is gehouden met het nieuwe bouwbesluit waarbij het ventilatiegeluid onder de 30 dB moet zitten. Alle componenten van de klimaatinstallatie en ventilatie zullen de komende maanden worden aangelegd. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP ADVIES UITVOERING INSTALLATIES VENTILATIESYSTEEM

Van Wanrooij Projectontwikkeling Geffen DOK Architecten Amsterdam Ingenieursbureau Goudstikker-De Vries Den Bosch Hendriks Bouwbedrijf Oss Hendriks Installatietechniek Oss VentKlima, Zehnder J.E StorkAir

INSTALLATIE & BOUW | 97

DEN BOSCH | De Amazones

Ketenpartners zorgen voor gezond binnenklimaat Voor het ontwerp, engineering alsmede het installeren van het ventilatiesysteem bij het project de Amazones in Den Bosch, is Ventklima verantwoordelijk. Het bedrijf is onderdeel van de Interduct groep met werkmaatschappijen in Nederland en België. Binnen onze groep maken wij gebruik van eigen productie kanaalwerk, een scherpe inkoop en innovatieve oplossingen, vertelt directeur Joost Smink van Ventklima. “Bij dit project hebben we op een proactieve manier samengewerkt met Hendriks Installatietechniek. In eerste instantie was er geopteerd voor een vraaggestuurd ventilatiesysteem op basis van tijd. Als Ventklima vonden we dat geen goede optie omdat dit systeem te weinig rekening houdt met de individuele gebruikers. We hebben vervolgens Zehnder - J.E. StorkAir bij het project betrokken die een half jaar daarvoor de nieuwe ComfoFan S CO2 had geïntroduceerd in de markt.” De ComfoFan S CO2 is een volledig vraaggestuurd ventilatiesysteem op basis van CO2 met een of meerdere CO2 -sensoren. Voor dit project is er een combinatie gemaakt met een forfaitair zelfregelend rooster in het kozijn. De ComfoFan S is de stilste, maar bovendien ook de meest zuinige woonhuisventilator in haar soort. “Uiteindelijk sloot deze keuze het beste aan bij het budget en de wensen en behoeften van de eindgebruikers,” aldus Smink.

GELUID Geluid is bij ventilatiesystemen een hekel punt. Op dat gebied zijn de eisen aangescherpt in het bouwbesluit 2012 en mag het aantal decibels in verblijfsruimten niet meer bedragen dan 30 dB(A). “Om het geluid van het ventilatiesysteem nog verder te reduceren hebben we ook gesleuteld aan het ontwerp van de ventilatiekanalen. We hebben de afmetingen van de ventilatiekanalen vergroot waarmee de luchtsnelheid en weerstand wordt verlaagd en daardoor minder geluid veroorzaakt. Het is wel een duurdere oplossing, maar biedt de gebruikers in de praktijk veel meer comfort.” Tenslotte heeft Ventklima ook

98 | INSTALLATIE & BOUW

nog geadviseerd in de brandvoorzieningen in de afvoer van de lucht in het schachtkanaal volgens de juiste normering. Joost Smink kijkt tevreden terug over de samenwerking in de keten op dit project dat overigens nog in volle gang is. “Voor ons betekende dit project een nieuwe dimensie in ketenintegratie, ontwerpen en logistiek.” ❚

HELMOND | Cacaofabriek Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Immens Installatietechniek BV

CACAOFABRIEK HELMOND IN ERE HERSTELD

Een felle brand veranderde het monumentale pand van de Helmondse Cacaofabriek in januari 2008 in een rokende puinhoop. Begin maart van dit jaar echter heeft de fabriek zijn nieuwe deuren geopend. Het monumentale pand heeft een nieuwe functie gekregen als cultureel centrum en poppodium. Het pand biedt onderdak aan het filmhuis, poppodium Lakei en Stichting De Nederlandsche Cacaofabriek. De overige ruimtes zijn bestemd voor kleinere culturele instellingen. Zzp’ers en kleine bedrijfjes uit de creatieve sector kunnen hier hun werkruimtes huren. De provincie en de gemeente Helmond investeerden samen bijna tien miljoen euro. De monumentale Cacaofabriek is opgeknapt met een moderne, aluminium versie van zijn reeds lang verdwenen schildkap en heeft een frisse witte coating gekregen. Met moderne materialen als

staal en glas is een uitbreiding van de bestaande bouwdelen gerealiseerd. En juist dat glas zorgde voor de nodige uitdagingen, aldus Cees Verbeek, projectleider bij Immens Installatietechniek BV, verantwoordelijk voor de werktuigbouwkundige installaties in het project. “Het vele glas in het gebouw voor de ‘creatieve economie’ zorgt voor veel licht en een open karakter. Maar het vele glas zorgt er ook voor dat alles in het zicht ligt. Het kanalenwerk en het leidingwerk voor bijvoorbeeld de cv, alles ligt zichtbaar in de gangzones. Al het werk moest hierom super netjes en strak worden uitgevoerd. Het montagewerk betreft daarom allemaal handwerk.”

Het klimaat in de Cacaofabriek wordt bepaald door middel van geconditioneerde lucht. Alle ruimtes in de ‘creatieve economie’ zijn voorzien van inductie-units in de plafonds, waarmee de temperatuur per ruimte kan worden geregeld. In de popzaal wordt de lucht ingeblazen via twee grote plenums met nozzles boven het podium. “Deze ‘ventielen’ blazen naar behoefte warme of koude lucht in de ruimte. Of er nu vijfhonderd of vijftig man aanwezig is, de luchthoeveelheid moet hierop kunnen anticiperen.” Een extra uitdaging voor de klimaatsystemen van de popzaal en de filmzalen, waren de gestelde geluidseisen, aldus Verbeek. “Onze installatie moest muisstil zijn, want de artiesten en bioscoopbezoekers mogen natuurlijk niet gestoord worden. Maar: het geluid dat binnen geproduceerd wordt, mag ook niet via het klimaatsysteem naar buiten treden. We hebben grote geluidsdempers moeten toepassen om het geluid te smoren.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 99

HELMOND | Cacaofabriek

Projectinfo INSTALLATIES CACAOFABRIEK TOT IN DETAIL WEGGEWERKT De elektrotechnische installaties in de Helmondse Cacaofabriek zijn voorzien door Elektro Klessens & de Koning B.V. uit Helmond. “Wij waren binnen dit project verantwoordelijk voor de licht- en krachtinstallaties,” vertelt directeur Erwin de Koning. Het bedrijf heeft de data- en telefonievoorzieningen in het pand aangelegd en de voorbereidingen verzorgd voor de theatertechnische installaties in het poppodium en de bioscopen. “Daarnaast hebben wij de branden inbraakbeveiliging in het pand aangelegd, evenals het gebouwbesturingssysteem. We hebben een DALI-lichtbesturingssysteem geïnstalleerd waarmee we de verlichting in het gehele gebouw centraal kunnen regelen.” De Helmondse Cacaofabriek betrof een complex project, vertelt De Koning. “De architect stelde hoge eisen aan de uitstraling van het pand. De installaties moesten grotendeels uit het zicht worden weggewerkt of opgaan in de industriële uitstraling. Dat heeft voor behoorlijk wat technische uitdagingen gezorgd. Een aantal installaties is onzichtbaar in de ruimte of boven de plafondeilanden aangebracht en de bekabelingstracés zijn veelal onder de grond weggewerkt. We moesten hierom al in een vroeg stadium van het bouwproces weten welke installatiedelen waar moesten komen. Voordat het beton werd gestort, moest het tracé voorzien zijn.” In een latere fase van het bouwtraject moest echter nog een aantal aanpassingen worden gedaan. “Op sommige plekken moesten extra vermogen en extra aansluitpunten worden toegevoegd. Dat hebben we, vanwege de beperkte capaciteit in de tracés, creatief moeten oplossen.” Het bouwproces is in goede harmonie met alle bouwpartners verlopen, blikt De Koning terug. “Het resultaat is prachtig. De Cacaofabriek is een aanwinst voor Helmond en omstreken.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP UITVOERING TECHNISCH ONTWERP INSTALLATIES KLIMAATBEHEERSING ELEKTRO BOUWPERIODE

Gemeente Helmond Architectenbureau cepezed, Delft Bouwcombinatie Adriaans-Moeskops v.o.f. Ingenieursburo Linssen B.V., Amsterdam Immens Installatietechniek BV, Sint-Michielsgestel (W) LSA Frico Klessens & de Koning B.V., Helmond (E) november 2012 - december 2013

EFFICIËNTE AFSCHERMING Twee ingangen van de Cacaofabriek in Helmond zijn voorzien van een luchtgordijn van LSA Frico als oplossing voor een efficiënte scheiding tussen de geconditioneerde ruimte en de buitenomgeving. “De geïnstalleerde luchtgordijnen in de Cacaofabriek zijn 1.500 millimeter breed en geschikt voor de opening van 2.500 millimeter hoog,” zegt Victoria Merino van LSA Frico. LSA Frico heeft een groot aantal varianten van luchtgordijnen in het assortiment. De keuze voor een bepaald type luchtgordijn is volgens Victoria Merino afhankelijk van diverse factoren. “Onze luchtgordijnen zijn geschikt tot een montagehoogte van minimaal 6 meter, afhankelijk van of de lucht wel of niet is verwarmd en verkrijgbaar in elke gewenste maat. Behalve de lengte- en breedtematen van de opening, spelen ook de ligging van het pand en de druk op de gevel een rol in de selectie. Tot buitentemperaturen van zelfs minus 10 graden Celsius kan een luchtgordijn voor de klimaatscheiding zorgen. LSA Frico luchtgordijnen zijn onderhoudsarm, met dank aan het gepatenteerde filterloze fijnmazig aanzuigrooster. We kunnen voor ieder project een maatwerkoplossing realiseren, waarbij we een lange garantie van 6 jaar hanteren op onze luchtgordijnen.”

De vraag van onze klant, dat is waar het om draait.

Wij denken in mogelijkheden.

P. Calandweg 54 6827 BK Arnhem T +31 (0)26 - 3611 611 F +31 (0)26 - 3621 891 info@lsafrico.nl www.lsafrico.nl

100 | INSTALLATIE & BOUW

HELMOND | Centraal Station

Tekst: Lieke van Zuilekom

CS Helmond: Het visitekaartje van de stad Het nieuwe Centraal Station in Helmond is een ovaal gebouw geworden met veel glas, duurzame materialen en een groen dak met sedumbeplanting. Deze beplanting zorgt voor een aangename temperatuur in zomer en winter en regelt de opvang van regenwater. Daarnaast zijn op het dak zonnepanelen aangebracht, waardoor het station voor een groot deel zelfvoorzienend is in zijn energie. Elektrotechnisch Buro (ETB) Van Keulen BV heeft de zonnepanelen op het dak van het Centraal Station gemonteerd en in bedrijf gesteld. Daarnaast heeft het bedrijf gezorgd voor de stroomvoorzieningen en verlichting in het gebouw. Begin dit jaar is het Centraal Station in gebruik genomen. Corne Bastiaans, bedrijfsleider bij ETB van Keu-

len BV, kijkt terug op een geslaagd project. “De werkzaamheden zijn goed verlopen, al zorgde de tijdsdruk wel voor een aantal uitdagingen,” vertelt hij. “Doordat we zo dicht langs het spoor moesten werken, moesten veel werkzaamheden ’s nachts gebeuren, wanneer het treinverkeer was stilgelegd. Dan moesten in heel korte tijd veel verschillende werkzaamheden worden uitgevoerd.”

VERLICHTE PET Het Centraal Station was geen eenvoudig pand was om te bouwen, vervolgt Bastiaans. “In het stationsgebouw is veel glas voorzien, waaronder ook veel gebogen glas. En wij moesten wachten met onze installatiewerkzaamheden totdat het pand gesloten was. In totaal hebben we anderhalve maand de tijd gekregen om alle

installaties te voorzien. We hebben verschillende nachten en weekenden moeten doorwerken om deze deadline te halen.” Het Centraal Station is een ovaal gebouw geworden, waar bovenop een dakconstructie is voorzien die lijkt op een pet. “In de opstaande rand van de pet hebben we LED-verlichting voorzien,” vertelt Bastiaans. “De kleur van de verlichting verandert met de jaargetijden. De gemeente bepaalt wanneer de pet welke kleur heeft.” Ook in het pand is LED-verlichting toegepast. “Deze verlichting is gekoppeld aan een daglichtregeling. Dat houdt in dat als het buiten heel licht is, de verlichting binnen wordt gedimd. Pas wanneer het nodig is, gaat de verlichting feller branden, om energie te besparen.” We hebben een mooi staaltje werk geleverd in Helmond, besluit Bastiaans. “Het Centraal Station is een belangrijke entree én een visitekaartje van de stad. Het is een mooi project om aan ons referentielijstje toe te voegen.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 101

HELMOND | Centraal Station

Projectinfo DUURZAME TECHNIEKEN SIEREN CS HELMOND Met de nieuwbouw van het Centraal Station in Helmond heeft Heesmans Installatie Techniek BV een mooi project mogen toevoegen aan de referentielijst.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Helmond ONTWERP Architect studioSK, Movares: Ir. Paul van der Ree UITVOERING Houta bouw, Geldrop INSTALLATIES Heesmans Installatietechniek BV, Helmond; ETB Van Keulen BV, Nuenen; EigenEnergie.net bv, Geldrop

Het duurzaamste geschenk van 2014!

Het Helmondse installatiebedrijf heeft alle werktuigbouwkundige installaties in het Centraal Station mogen verzorgen, waaronder de sanitair-, water-, cv-, koel-, gas- en luchtbehandelingsinstallaties. “In het project zijn veel nieuwe, duurzame technieken toegepast,” vertelt projectleider John Gruithuijzen. “Zo wordt de koeling van het gebouw verzorgd door adiabatische koeling op een groendak, met gerecycled regenwater. Het regenwater wordt eerst gefilterd, waarna het wordt opgeslagen in een tank van zo’n 16.000 liter. Via een verdeler komt het water terecht bij de spoelinrichtingen en de adiabatische koeling.” De verwarming in het pand wordt grotendeels verzorgd door een warmtepomp. “Uniek hieraan is dat de inhoud van de relatief grote, technische ruimte wordt gebruikt als warmte-opslag. De warmtepomp kan hierdoor steeds de warmste lucht aanzuigen, binnen of buiten het pand. Het rendement van de warmtepomp wordt hierdoor aanzienlijk verhoogd. De bovengrens van de warmte in de technische ruimte ligt op 35 graden Celsius. Wanneer het warmer wordt in de ruimte, wordt de ruimte gekoeld met frisse buitenlucht.” Gruithuijzen kijkt met een goed gevoel terug op de bouwperiode. “De samenwerking met ProRail, de aannemer, Houta-Bouw B.V. en elektrotechnicus ETB Van Keulen is erg prettig verlopen. Hoewel de bouwtijd kort was, is het ons gelukt om alles netjes en binnen de gestelde tijd op te leveren. Op dit moment zijn we nog bezig met wat meerwerk in het Centraal Station. En ook dat loopt naar volle tevredenheid.”

ZONNEPANELEN OP DAK CS HELMOND In opdracht van ETB Van Keulen heeft EigenEnergie.net, leverancier van onder andere zonnepanelen en zonneboilers, 76 zonnepanelen geleverd en gemonteerd op het dak van het Centraal Station in Helmond.

25 jaar lang gratis eigen energie! Het duurzaamste geschenk. Zonnepanelen renderen beter dan uw geld op de bankrekening! Wist u dat u jaarlijks Euro 5141,= belastingvrij aan uw kind mag schenken? Anno nu kan voor dit bedrag een complete zonneinstallatie worden geïnstalleerd welke een gemiddeld huishouden voorziet van stroom. Uw eenmalige schenking bespaart uw kind hiermee ruim 30.000 euro.

Belt u ons liever persoonlijk? Geen probleem. U belt EigenEnergie.net op: 040-8432067

www.eigenenergie.net

102 | INSTALLATIE & BOUW

Benieuwd naar uw mogelijkheden? Ontvang een op maat gesneden adviesrapport gratis. Doe de locatiescan op: www.eigenenergie.net/ locatiescan.htm

“De opbrengst van de zonnepanelen ligt op ongeveer 18.000 kWh op jaarbasis,” vertelt Henrico van den Boomen, directeur van EigenEnergie.net bv. “Hiermee wordt in een deel van de stroombehoefte van het Centraal Station voorzien.” De gekozen zonnepanelen betreffen JA Solar high-performance kristallijne, silicium zonnepanelen van Chinees fabricaat. Inmiddels zijn alle panelen succesvol op het dak gemonteerd, al zorgde de hellingshoek van het dak wel voor de nodige uitdagingen. “Wanneer de hellingshoek te groot wordt, loop je het risico dat de zonnepanelen gaan schuiven. Dit hebben we weten te voorkomen door verruwingsmatten onder de constructie aan te brengen.” EigenEnergie.net is continu op zoek naar de nieuwste en meest efficiënte technieken op het gebied van zonne-energie-opwekking. “We zijn sinds kort distributeur in de Benelux van een innovatief, Amerikaans dunne film zonnepaneel,” vertelt Van den Boomen. “Dit paneel kan bij een lagere zoninstraling (bijvoorbeeld bij bewolkt weer) toch een hogere kWh-productie bereiken dan de kristallijn cellen. Daarnaast zijn de panelen mooi egaal zwart en lenen ze zich prima voor een esthetische in-dak toepassing.”

STRIJEN | De Regent

UITGEBREIDE DOMOTICA IN DE REGENT RIJEN In het Brabantse Rijen is onlangs het nieuwe woon-/zorgcomplex De Regent officieel geopend. Van Dijnsen Installatiewerken heeft samen met zusterbedrijf KIN Installatietechniek de complete E- en W-installaties verzorgd. Volgens John Tieleman van Van Dijnsen Installatiewerken kende het project vele uitdagingen, waarbij de grootste uitdaging hem zat in de uitgebreide domotica en het feit dat alle leidingen in de betonvloeren zijn ingestort. De Regent is een levensbesteding wooncomplex dat is gericht op het zelfstandig wonen voor ouderen in 90 appartementen, met verlening van zorg. In het woonzorgcomplex staat sfeer en huiselijkheid centraal. Zo wordt ook in een aantal andere gemakken voorzien, zoals onder andere een grand café, restaurant, bibliotheek en kapsalon. Na jaren van voorbereidingen zijn de bouwwerkzaamheden eind 2010 gestart. Van Dijnsen Installatiewerken

is het werk net voor de bouwvakvakantie van 2010 gegund en heeft tijdens de engineeringsfase de elektrotechnische installaties voor de appartementen in een werkend proefmodel op schaalgrootte gevat.

UITGEBREIDE DOMOTICA De elektrotechnische installaties omvatten onder meer de gebruikelijke licht- en krachtinstallaties, een datanetwerk, een brandmeldinstallatie met totaaldetectie, een uitgebreide verpleeg-/oproep-

installatie met daaraan vastgekoppeld een DECTinstallatie, toegangscontrole, intercom en domotica. Volgens John Tieleman is deze uitbreiding van de verpleeg-/oproepinstallatie pas in een later stadium aan het programma toegevoegd. “Een mooie uitdaging om alles aan elkaar te koppelen, gezien de beperkte ruimte. Alleen op de begane grond is voorzien in een systeemplafond. Op alle andere verdiepingen zijn de leidingen in het beton ingestort. Dat vergt een strakke planning voor wat betreft de installaties. Je kunt achteraf immers het plafond niet meer open maken.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 103

RIJEN | De Regent

De domoticavoorzieningen in De Regent zijn vrij uitgebreid. “Elk appartement is voorzien van een dag-/nachtfunctie, zodat systemen met een druk op de knop gezamenlijk worden in- of uitgeschakeld,” zo licht Tieleman toe. “Mocht een bewoner ’s nachts uit bed stappen, dan wordt de verlichting in de slaapkamer en badkamer via een bewegingsdetector ingeschakeld. Bewoners kunnen bij een zusteroproep via een halszender communiceren met de verpleging. In geval van nood kan de deur door middel van de toegangscontrole worden geopend en wordt de verlichting ingeschakeld, zodat de verpleging niet in het donker binnen komt. En zo zijn er tal van slimme (domotica)oplossingen opgenomen in het pand.” Omdat techniek per definitie niet lelijk hoeft te zijn, zijn de elektrotechnische en werktuigkundige installaties in de berging van de appartementen opgenomen. “Gewoon in het zicht. De systemen zijn keurig afgewerkt onder andere met verdelers en kunststof wandgoten van Legrand Nederland,” besluit Tieleman. ❚

Projectinfo BEPERKTE RUIMTEN De bouw van het nieuwe woon-/zorgcomplex De Regent in Rijen kenmerkte zich volgens Stefan van Overbeek van KIN Installatietechniek door de complexiteit van de beperkte ruimten. Zowel installatietechnisch, omdat de vele leidingen in de betonvloer zijn weggewerkt, alsmede de locatie waarop de nieuwbouw gerealiseerd moest worden; midden in een woonwijk in het Brabantse Rijen. Al met al een logistieke uitdaging / planning op alle fronten. KIN Installatietechniek heeft de werktuigbouwkundige installaties gemaakt in het nieuwe woon-/zorgcomplex, dat wil zeggen de sanitaire installaties, luchtbehandeling, vloerverwarming, parkeergarageventilatie, centrale verwarming, gekoeld waterinstallatie en regeltechniek. “Vanwege het ontbreken van systeemplafonds bij de appartementen dienden de leidingen ten behoeve van de E- en W-installaties in de betonvloeren opgenomen te worden,” zegt Van Overbeek. “In nauw overleg met ons zusterbedrijf Van Dijnsen Installatiewerken, verantwoordelijk voor de E-installaties, hebben we dit vorm gegeven. Een interessante klus, niet in de laatste plaats vanwege de vele verschillende disciplines.” Op het dak heeft KIN Installatietechniek vier luchtbehandelingkasten geplaatst, alsmede een koelmachine met een vermogen van 410 kW. Daarnaast zijn in de kelder drie ketels geplaatst met een totaalvermogen van 1.400 kW. “De appartementen zijn voorzien van eigen installaties middels WTW-units, aangesloten op kanalen en roosters. De ruimten in de appartementen zijn voorzien van vloerverwarming en -koeling en per slaap-/woonkamer individueel regelbaar. Verder hebben we de warmwatervoorziening in de appartementen uitgevoerd met warmtapwaterunits en aangesloten op het CV-net. De verschillende gebruikers zijn onder bemeterd via separate bemetering.”

104 | INSTALLATIE & BOUW

Projectinfo TOTAALINTEGRATIE WERKTUIGKUNDIGE INSTALLATIES In opdracht van KIN Installatietechniek heeft Van Lente Systeemintegratie B.V. te Deventer voor het nieuwe woon-/zorgcomplex De Regent in Rijen de totaalintegratie van regeltechniek verzorgd, zodat alle werktuigkundige installaties in samenhang optimaal met elkaar functioneren. Dat zegt Bert Bonestroo van Van Lente Systeemintegratie. “Onze dienstverlening is altijd maatwerk. Wij vertalen de wensen van de opdrachtgever naar een hoogwaardige en passende regeltechnische oplossing, zowel op besturingsvlak als op werktuigkundig gebied. Vervolgens dragen we zorg voor de realisatie, installatie en inbedrijfstelling van de regelpanelen, bekabeling en software. Voor De Regent in Rijen hebben we de meet- en regeltechniek (HVAC), bedoeld voor het aansturen van de ventilatie-, verwarmings- en koelinstallatie, volledig turnkey uitgevoerd. De ‘uitdaging’ zat hem in het feit dat bij De Regent de luchtbehandelingskasten, voorzien van geïntegreerde regeltechniek, op busnivo ingekoppeld zijn. Hierdoor was het mogelijk deze decentrale regeltechniek op te nemen in de overall visualisatie, bediening en beheer.” Van Lente Systeemintegratie is partner van Priva en Webeasy. “Bij De Regent is gekozen voor het fabricaat Webeasy, simpelweg omdat de opdrachtgever hiermee al meerdere installaties heeft uitgevoerd en hiermee gekozen heeft voor standaardisatie,” aldus Bonestroo. “Met deze oplossing bestaat de mogelijkheid om regelaars rechtstreeks zonder tussenkomst van een softwarepakket of database via internet te benaderen. De verschillende installatieonderdelen zijn met elkaar gekoppeld, zodat een transparant gebouwbeheersysteem is ontstaan.”

RIJEN | De Regent

Projectinfo ESTHETISCH VERANTWOORD ALTERNATIEF VOOR VELE KANAALUITMONDINGEN OP HET DAK Onze opdrachtgever KIN Installatietechniek stond voor de uitdaging een oplossing te vinden voor de vele kanalen van luchttoevoer en luchtafvoer welke op het dak van deze zorginstelling zouden gaan uitmonden. Het dak was immers bedoeld om op te wandelen en daarbij past een doolhof van pijpjes niet. De uitdaging zat dus duidelijk in het vinden van een technische oplossing waarbij de architectonische doelstelling zou worden gehaald. Cox Geelen is inmiddels een betrouwbare leverancier voor KIN, zelfs reeds voor deze zorginstelling. Er had zich eerder een soortgelijke technisch esthetische vraag voor gedaan. Op het oudere gedeelte van het gebouw staan al schoorsteenkappen van Cox Geelen. De luchttoevoer en de rookgasafvoer van de diverse verwarmingsketels vindt plaats via een gecombineerd CLV-systeem en monden uit in deze schoorsteenkappen. De architect heeft als gezegd voor het dak een evenwichtig en rustig landschap gekozen waar de Cox Geelen dakkappen in op dienen te gaan. Het resultaat komt de verwachtingen helemaal tegenmoet. Woorden als zen en yoga komen in gedachte als men op het dak wandelt en uitzicht heeft op de vliegbewegingen van de helikopters. De functionele dakkappen passen helemaal in dit karakter. Ventilatie van liftschachten, trappenhuizen en technische ruimten werden door ontwerpbureau Sinis in het bestek goed omschreven. Hierbij is er gebruik gemaakt van de bestekteksten op de Cox Geelen website. Verder zorgde snelle en stipte leveringen dat het bouwproces in evenwicht bleef. Het project betrof zo´n vijftig kappen met luchttoevoer, luchtafvoer en soms rioolontluchting. De engineering afdeling binnen Cox Geelen berekende de diverse diameters van de kanalen en kwam met een design van de dakkap die geheel binnen het gestelde karakter van de opdrachtgever viel. Wij zijn zeker trots op het uiteindelijke resultaat.

Bouwinfo OPDRACHT Woonstichting Leystromen, Rijen ONTWERP De Architectenwerkgroep Tilburg (DAT), Tilburg E-INSTALLATIES Van Dijnsen Installatiewerken, Breda W-INSTALLATIE KIN Installatietechniek B.V., Rijen MEET- EN REGELTECHNIEK (HVAC) Van Lente Systeemintegratie B.V., Deventer ROOKGASAFVOER EN VENTILATIE Cox Geelen, Eijsden UITVOERING Bouwcombinatie Heerkens van Bavel Bouw en BOUWPERIODE BOUWPROGRAMMA

Alphons Coolen juli 2010 – juni 2013 nieuwbouw woon-/zorgcomplex

INSTALLATIE & BOUW | 105

DE TOTAALOPLOSSING VOOR AL UW INSTALLATIE WENSEN

24/7

TEIT & ALI SE W

24/ 7 ALITEIT KW

we care

ICE RV

Rookgasafvoersystemen Emmastraat 92 • 6245 HZ Eijsden

WWW.VANDIJNSEN.NL

T 043 40 99 500 • sales@coxgeelen.com • www.coxgeelen.com

TAKKEBIJSTERS 58 I BREDA I 076 - 572 81 81

WT_adv_95x130mm_VanDijnsen.indd 1

18-02-14 09:29

INSTALLATIE & BOUW

COX_adv_95x130.indd 1

08-04-14 13:52

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

Uw partner voor Meet- & Regeltechniek Alles in één hand Partner van Priva en Web Easy Advies en Projectbegeleiding Software ontwerp en Inbedrijfstelling Levering en ombouw van regelpanelen n Levering veldapparatuur n Bekabeling n Technisch Beheer

n n n n

VAN LENTE Systeemintegratie B.V. Herfordstraat 5, 7418 EX Deventer tel. 0570-63 12 18, fax 0570-63 68 25

www.vanlente.nl

vanlente_adv_m-r_4100(3).indd 1

BEL VOOR

Technische Automatisering

INFORMATEER IE 0 495 - 450 0

Technische Installaties Technisch Beheer

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

02-04-14 15:05

WDW VOORBLAD

INSTALLATIE & BOUW | 107

Wat doet u eigenlijk? Vanaf â&#x201A;Ź 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! +31 (0)495 450095 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

WIE DOET WAT

108 | INSTALLATIE & BOUW

WDW LIGT BIJ MANUELA

WIE DOET WAT

Wat doet u eigenlijk? Vanaf â&#x201A;Ź 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! +31 (0)495 450095 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

WDW LIGT BIJ MANUELA

INSTALLATIE & BOUW | 109

WDW LIGT BIJ MANUELA

Designed by Stabicad Een goede installatie kan niet zonder een genormeerde berekening. Johan de Witte van Breman Installatie-groep: “Ontwerpen en berekenen vanuit de juiste uitgangspunten, met leverbare materialen en volgens de actuele norm, bepalen de kwaliteit van ontwerp en uitvoering.” In combinatie met de grafische artikelinformatie van MEPcontent staat de geïntegreerde berekening van Stabicad aan de basis van veel aansprekende projecten. Uw projecten.

Lees meer over berekenen in BIM in ons magazine: www.stabiplan.nl/scratch

Leading in MEP design