Installatie & Bouw BE 06 2015 by Louwers Mediagroep

INSTALLATIE & BOUW 6

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

WW W. I N S TAL L AT I E ENB OUW.B E

NUMMER 6 2015

Nieuwe installatie voor ultrapuur water bij IMEC De Pen: Annemie Turtelboom over decentrale energieopslag De voor- en nadelen van waterontharding

DEC - JAN

Hera Condens Lava (Plus) › Remeha Lava Plus klassieke, niet-condenserende verwarmingsmodule met brander

Stookolie condensatie- en lage temperatuurtechniek

de stookolieketel herboren

Vermogen 22, 29, 36 of 46 kW Ecolabel verwarming B

› Remeha Lava verwarmingsketel exclusief brander, ter vervanging van een equivalent toestel

› Remeha Hera Condens condenserende stookolieketel in open of gelsoten schouwuitvoering Vermogen 19, 24, 32 of 50 kW Ecolabel verwarming B

Revolutionaire stookolieketels 100% conform de ErP wetgeving Condenserend of klassiek? Remeha brengt een nieuwe reeks condenserende lage temperatuur stookolieketels op de Belgische markt onder de naam Remeha Hera Condens en Lava (Plus). Binnen dit stookoliegamma ligt de focus op prijs-kwaliteit, rekening houdende met het gewenste comfortniveau van de klant. Zowel de Remeha Lava Plus als de Remeha Hera Condens voldoen ruimschoots aan de nieuwe Europese Ecodesign regelgeving.

+32 (0)3 230.71.06 +32 (0)3 354 54 30 info@remeha.be Remeha nv • Koralenhoeve 10 • 2160 Wommelgem

D E S I G N I N G

I N N O V A T I V E

S O L U T I O N S

A I R C O N D I T I O N I N G E N V E R WA R M I N G S O P L O S S I N G E N

EENVOUD AQUASNAP®

MET

INTELLIGENTIE ?

GREENSPEED®

INTELLIGENTIE,

Warmtepomp met verhoogde energie-efficiëntie Slimme ontdooiregeling (Free Defrost) Compact en eenvoudig te installeren Geavanceerde regeling Aanpasbaarheid

www.carrier.nl www.carrier.be

Sinds Willis Carrier 's werelds eerste moderne klimaatsysteem ontwikkelde in 1902, hebben Carrier engineering teams geavanceerde oplossingen voor uw bedrijf ontwikkeld. En omdat u niet zou moeten kiezen tussen eenvoud of intelligentie, heeft Carrier de ervaring, de efficiëntie en de inzetbaarheid van de AquaSnap serie verwerkt in de slimste innovatieve technologie: Greenspeed intelligentie. De 30RQM en 30RQP units zijn de ultieme oplossingen voor industriële en commerciële toepassingen waarbij een maximale flexibiliteit en een hoog rendement worden vereist.

ZODAT U NIET HOEFT TE KIEZEN.

UITGAVE

Voorwoord

6 Akkoord

Op 12 december keurden de onderhandelaars op de klimaattop in Parijs een bindend klimaatakkoord goed, met daarin het streven om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden. Eindelijk: een wereldwijde consensus over maatregelen om de opwarming van de aarde af te remmen. Ook voor bedrijven is dat goed nieuws. Om de engagementen uit het akkoord te realiseren, zullen overheden in België en Europa immers nog veel meer moeten investeren in hernieuwbare energietoepassingen. Dat die investeringen eraan komen, zal onderzoek en ontwikkeling van nieuwe energiezuinige toepassingen zeker een boost geven. UNIZO is bijvoorbeeld al erg enthousiast. “De nieuwe klimaatdoelstellingen vormen een grote uitdaging voor veel KMO's, maar tegelijk creëren ze ook heel wat extra kansen. Zo zal er zich een nieuwe markt openen met uitdagende kansen inzake duurzaam transport, nieuwbouw, renovatie en evolutie naar 'slimme' stroomnetten.” Een voorbeeld: elektrische wagens. Ook al is de belangstelling groot, zoveel elektrische bolides rijden er nog niet rond. Daar zijn op dit moment nog goede redenen voor: een elektrische wagen heeft nog altijd minder autonomie, een oplaadbeurt duurt langer dan een tankbeurt en het aantal oplaadpunten blijft beperkt. Op een grotere schaal maken sommigen zich ook zorgen over de energiebevoorrading als iedereen zijn of haar auto met het elektriciteitsnet verbindt. Komen we dan nog wel toe met de huidige productiecapaciteit? Niet iedereen heeft immers zonnepanelen op het dak, een thuisbatterij om energie te stockeren is ook niet voor meteen. Annemie Turtelboom ziet de toekomst op dat vlak in elk geval heel positief. In onze rubriek ‘De Pen’ schetst ze de voordelen van decentrale energieopslag en de rol die elektrische wagens daarin kunnen spelen. Elektrische wagens waren geen onderdeel van de tweejaarlijkse enquête van het VEA over het energiebewustzijn van de Vlaamse huishoudens. Daar stond wel andere interessante informatie in, onder andere over ventilatie, zonne-energie en verwarming. Wij zetten in deze Installatie en Bouw de belangrijkste cijfers uit het onderzoek in de verf. In deze editie brengen we ook een aantal artikels rond waterbehandeling. We bespreken enkele hoogtechnologische toepassingen zoals een installatie voor ultrapuur water voor technologiebedrijf IMEC in Leuven en waterbehandeling van koeltorens. Maar we stoppen ook bij waterontharders voor particuliere woningen. Wat zijn de voor- en nadelen van zulke toestellen en komen er nieuwe technologieën op de markt?

Veel leesplezier!

Jeroen Schreurs

INSTALLATIE & BOUW | 5

INSTALLATIE & BOUW

Vaktijdschrift & website over installatietechniek, HVAC, Sanitair en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 3 • nummer 6 • 2015 Verschijnt 6 x per jaar

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

H.B.J.M. Louwers Domein De Herten Hertsbergsestraat 4, B-8020 Oostkamp Postbus 85, B-3900 Overpelt T +32 50 36 81 70 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

REDACTIECOÖRDINATIE Jeroen Schreurs /Rik Neven

REDACTIETEAM

Kevin Moens, Rik Neven, Joos Neven, Jeroen Schreurs, Tim Janssens (Redactiebureau Palindroom), Frie Van der Planken, Lieke van Zuilekom

BLADMANAGEMENT

Freddy Fierens E f.fierens@louwersmediagroep.be Mathieu Noppe E m.noppe@louwersmediagroep.be

ADVERTENTIES

www.wetransfer.com Onder vermelding van naam en project E traffic@louwersmediagroep.be Adresgegevens: Postbus 85, 3900 Overpelt, België T +32 50 36 81 70

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Eva Huyghebaert Sandra Reijnders

ABONNNEMENTPRIJS

€ 54,00 per jaar excl. BTW KBC Bank IBAN BE80 7310 2514 2977 BIC KREDBEBB t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Installatie & Bouw. Informatie over abonnementen: T +32 50 36 81 70

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 85, 3900 Overpelt, België

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Installateurs verwarming, elektriciteit, sanitair, klimatisatie en luchtbehandeling, leden van de VCB Vlaamse Confederatie Bouw, BVA Bond van Vlaamse Architecten, CIB Vlaanderen de Confederatie van Immobiliënberoepen van Vlaanderen, ORI Organisatie van Raadgevende Ingenieurs, Engineering- en Consultancybureaus, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, abonnees, betrokken ministeries en diensten, provinciale en gemeentelijke overheden en betrokken federale, Vlaamse en regionale organisaties, Facilitymanagers bedrijven met eigen onderhoudsploeg, fabrikanten, invoerders en groothandelaars uit de sector.

VORMGEVING/ART DIRECTION T +32 50 36 81 70 E studio@louwersmediagroep.be

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

INHOUD Chinees luxehotel bespaart energie door automatisatie

Sensortechniek voor hoge ruimtes

Individuele ventilatie voor Kattendijkdoktorens

De Pen, Annemie Turtelboom: “Maar hebben we dan nog genoeg elektriciteit?”

THEMA KOPPELINGEN EN LEIDINGEN Lekken bij koppelingen: vijf oorzaken

Soldeervrije buisverbindingstechnologie

Wijziging norm maakt soepele PLT-buizen mogelijk

Corrosiemeting in verwarmingsinstallaties

Slimme thermostaat moduleert ook condensatieketel

Handsfree kranen voor extra hygiëne

THEMA VENTILATIE Innovatie in ventilatie

Vraaggestuurd ventilatiesysteem met een focus op gebruiksgemak

Eindelijk totaaloplossing voor onderhoud van ventilatiesystemen

Inhoud

VEA-rapport: informatie over energiebesparingspremies kan beter

Pelletketels uit Zweden: betaalbare kwaliteit

Sectornieuws

Human Centric Lighting centraal op Light + Building 2016

THEMA WATERBEHANDELING

UITGAVE

INSTALLATIE & BOUW

De voor- en nadelen van waterontharding

Waterbehandeling van koeltorens met een minimum aan chemicaliën

Drinkwaterhygiëne is onderschat probleem

Filter en reinigingsmiddelen voor professionele installaties

Nieuwe UPW-installatie voor Imec in Leuven

Evolutie halfgeleiderproductie vraagt om erg zuiver water

Glazen aanraakdrukknoppen met KNX

Frontispies: efficiëntie door volledige automatisatie en monitoring

Frontispies is nieuw ‘bâtiment exemplaire’ in Brussel

WKK en PV kunnen bij veel bedrijven nog een pak efficiënter

Het Ecolabel in 7 vragen

Centrale stookplaats schenkt sanitair comfort

Maankwartier Heerlen maakt gebruik van duurzaam mijnwaternet

Wie doet wat

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

WWW.INSTALL ATIEENBOUW.BE

NUMMER 6 2015

Nieuwe installatie voor ultrapuur water bij IMEC De Pen: Annemie Turtelboom over decentrale energieopslag De voor- en nadelen van waterontharding

Coverbeeld:

DEC - JAN

MACAU | Mandarin Oriental Hotel Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Eltako

Chinees luxehotel bespaart energie door automatisatie Elke ochtend en avond kunnen de gasten van het Mandarin Oriental Hotel in Macau genieten van een spectaculaire kleuren lichtshow in de baai van de Chinese metropool. De verlichting en gordijnen in de stijlvolle kamers worden bediend met het automatisatie-systeem van Eltako. Draad- en batterijloze technologie brengt daarbij energie-efficiëntie en comfort samen. De Chinese hotelgroep wou haar kamers moderniseren door de gasten op een duurzame manier meer gebruiksgemak te schenken. Een grote uitdaging daarbij was om een systeem te vinden dat naadloos kon geïntegreerd worden in het bestaande INCOM-systeem. Daarbij kwam ook nog eens de vereiste dat de opwaardering van de kamers het comfort van de gasten geenszins

negatief mocht beïnvloeden. Het hotel koos daarom voor een oplossing met Eltako, dat aan alle eisen van het hotel voldeed dankzij de draad-en batterijloze technologie en een modern en universeel productdesign. Het Mandarin Oriental Hotel kocht 1900 drukknoppen en 3400 actoren uit de Eltako 14-reeks aan voor de 213 kamers en suites.

Het Mandarin Oriental Hotel kocht 1900 drukknoppen en 3400 actoren uit de Eltako 14-reeks aan voor de 213 kamers en suites.

8 | INSTALLATIE & BOUW

MACAU | Mandarin Oriental Hotel

Vanuit hun kamer hebben de hotelgasten een fabelachtig zicht op Macau.

COMFORT DOOR EEN DRUK OP DE KNOP Die drukknoppen werken zonder draadverbinding, batterijen of externe voeding dankzij de interne EnOcean-technologie. De nodige energie wordt door het drukken zelf opgewekt, met als gevolg dat je de drukknoppen overal kan plaatsen, wat de ondergrond of locatie ook is. Ze vragen ook geen onderhoud zoals een batterijvervanging, iets wat in een hotel voor heel wat last kan zorgen. De functie van de knop werd gegraveerd op de toets.

SNEL EN EENVOUDIG Een zeer belangrijk argument in de keuze voor het Eltako-systeem: het aantal kabels werd tot een minimum beperkt. Dat had niet enkel een positief gevolg op de installatieprijs, maar zorgde ook voor een minimum aan stof en lawaai tijdens de renovatie. De onbeschikbaarheid van een kamer bleef zo ook heel kort. De totale renovatie duurde amper vier maanden. De lichte gordijnen sluiten bijvoorbeeld overdag en bij zonsondergang gaan ze automatisch open wanneer iemand de kamer betreedt.

'De drukknoppen werken zonder draadverbinding, batterijen of externe voeding dankzij de interne EnOcean-technologie' OPTIMALE AUTOMATISATIE EN SFEER Dankzij de renovatie hebben de hotelkamers nu automatische gordijnbediening, gebaseerd op het tijdstip van de dag en of de gast in de kamer is of niet. De lichte gordijnen sluiten bijvoorbeeld overdag en bij zonsondergang gaan ze automatisch open wanneer iemand de kamer betreedt. Ook de verlichting – direct, indirect of met staande lampen en nachtlampjes – is in het systeem geïntegreerd. Zo kan je bepaalde sferen oproepen en gaat het licht automatisch uit als je de kamer verlaat. Naast de automatische werking kunnen gasten uiteraard op elk moment ingrijpen en de gordijnen en verlichting volledig individueel bedienen.

PRACHTIGE RESULTATEN Het management van het hotel was opgetogen met de resultaten van de doorgevoerde vernieuwing. Niet enkel door het minimale tijdsverlies tijdens de werken, maar ook door de resultaten op vlak van energiebesparing, die met maar liefst 80% de verwachtingen ruim overtroffen. De organisatie besliste daarom ook meteen om de vestiging in Hong Kong aan te pakken. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 9

Sensoren voor hoogbouwmagazijnen IS 345MX Highbay en IR Quattro HD

IS 345MX Highbay • Infrarood gangsensor • Stellingmagazijnen en gangen tot 12 m hoog • 30 m lang x 4 m breed registratiegebied IR Quattro HD • 360° infrarood-aanwezigheidsmelder • Plafondmontage tot 10 m hoog • COM1, COM2, KNX, DIM en DALI • Vierkant registratiegebied

DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP GROFVUILVANGFILTERS AIR-SEP 1-TOESTEL MET 8 FUNCTIES: AIR-SEP 1 TOESTEL MET 8 AIR-SEP 1 TOESTEL MET 8 • DRUKBEHOUD FUNCTIES: FUNCTIES: • EXPANSIE • DRUKBEHOUD • • DRUKBEHOUD ONTGASSING • EXPANSIE • BIJVULLING EXPANSIE • • ONTGASSING • WATERBEHANDELING ONTGASSING • • BIJVULLING • • BIJVULLING SUSPENSIEVUILVANG • WATERBEHANDELING • ENERGIEBESPARING WATERBEHANDELING • • SUSPENSIEVUILVANG • CO2-REDUCTIE SUSPENSIEVUILVANG • • ENERGIEBESPARING • ENERGIEBESPARING • CO2-REDUCTIE • CO2-REDUCTIE

KOREX Benelux B.V.

Sensorlampen voor opslagruimtes Ook verkrijgbaar als slave variant

RS PRO LED 5800 en 5850 LED • 360° HF-sensor, 8 m reikwijdte • Intelligente zwermfunctie op DALI-bus • Optionele basisverlichting 10-50% • IP66 en IK07 RS PRO 5002 en 5100 • T5-sensor armatuur • 360° HF-sensor, 8 m reikwijdte • IP65 en IK07

KOREX Benelux B.V. Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven KOREX Benelux B.V.

T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com

1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ UNETO-VNI

1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

1000-21-3000-3169 2013-09 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ VV+ UNETO-VNI UNETO-VNI 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

b e l g i u m

Kleur: FC

04-09-13 10:58

Kleur: Kleur: FC FC04-09-13

10:58 04-09-13 10:58 Adv_steinel_95x130_highbay_RSPRO5800.indd 1

27-11-15 15:23

ELTAKO – Het radiosysteem voor gebouwen

Switching on the future

info@serelec.be

eltako.be

Sensortechniek

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Steinel Professional

SENSORTECHNIEK VOOR HOGE RUIMTES In hoogbouwmagazijnen stellen grote plafondhoogtes tot wel 14 meter hoge eisen aan sensoren. Steinel Professional, specialist in sensortechniek, biedt ook voor zulke ruimtes de juiste oplossing. Grote plafondhoogtes zijn een uitdaging voor installateurs van sensoren. Enerzijds moeten die sensoren ook vanop die hoogtes betrouwbaar registreren. Anderzijds moeten alleen bewegingen in de betreffende gang worden geregistreerd. Voor die installatiehoogtes is daarom uitsluitend infraroodtechnologie geschikt. Steinel heeft een aantal producten om die problematiek aan te pakken. Voor grote oppervlakken en hoogtes tot 10 meter adviseert het bedrijf de IR Quattro HD. Dat systeem bewaakt oppervlakten tot 1.300 m² met slechts één sensor. Voor magazijngangen biedt Steinel de IS 345 MX Highbay met een reikwijdte van 30 meter per gang. De bestaande Highbaylampen kunnen direct bij de lamp worden geautomatiseerd dankzij de sensoren HBS 300 en 200.

OPSLAGRUIMTE SENSORLAMPEN Bijna alle opslagruimtes worden verlicht met kunstlicht en meestal brandt het licht gedurende de hele werktijd, alhoewel het slechts af en toe nodig is. Door sensorlampen van Steinel te gebruiken, wordt het licht alleen ingeschakeld als het daadwerkelijk nodig is. Anders brandt het niet of kan de gebruiker dimmen naar een stand-by modus. Kortom – in opslagruimtes is veel energiebesparing mogelijk door lichtsturingssystemen toe te passen. De voordelen van Steinel: de onzichtbaar in de lamp geïntegreerde HF-sensor schakelt het licht betrouwbaar aan en uit en de lampen kunnen in groepen worden geschakeld. Daarbij passen de uiterst efficiënte ledsystemen van Steinel, volgens de nieuwste stand van de techniek. Alle lampen zijn ook verkrijgbaar als slave-variant. ❚

Voor grote installatiehoogtes is uitsluitend infraroodtechnologie geschikt.

'Grote plafondhoogtes zijn een uitdaging voor sensortechniek'

In opslagruimtes is veel energiebesparing mogelijk door lichtsturingssystemen toe te passen.

Door sensorlampen van Steinel te gebruiken wordt het licht alleen ingeschakeld als het daadwerkelijk nodig is.

INSTALLATIE & BOUW | 11

DISCOVER MORE ON WWW.BCVWORKS.BE

HYBRIDE TECHNOLOGIE

2-pijpssysteem

Hoge energieefficiëntie Gelijktijdig verwarmen en koelen

Hoogste comfort

De klimaatRevolutie • Wereldwijd het eerste hybride VRF-systeem voor gelijktijdig koelen en verwarmen met warmterecuperatie • Combineert de voordelen van directe expansie en een waterdragend systeem • Gebaseerd op het City Multi R2 warmterecuperatie-systeem van Mitsubishi Electric • Bestaat uit een R2-buitenunit, een hybrid BC-controller die de combinatie van water en koelmiddel als warmtedrager mogelijk maakt, en Mitsubishi Electric ventiloconvectoren

Meer informatie vindt u via innovations.mitsubishi-les.com

ME_HVRF_Advert_197x130_FL_RZ.indd 1

Energiezuinige warmterecuperatie

Eenvoudige planning & montage

Bekijk de video hier

28.08.15 15:03

ANTWERPEN | Kattendijkdok

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: BCV - Stabiplan

Individuele ventilatie voor Kattendijkdoktorens BCV Works, gespecialiseerd in ventilatie en rookgasafvoer, plaatst momenteel de ventilatie-installaties in de Westkaaitorens 4,5 en 6 aan het Kattendijkdok in Antwerpen. Het is een groot referentieproject voor het bedrijf, dat de ventilatieschema’s uittekent met de hulp van Stabicad. BCV Works plaatste in de drie laatste woontorens van het Kattendijkdok-project 225 individuele balansventilatiesystemen met warmterecuperatie.

Het bedrijf koos voor de Sentinel Kinetic van Vent-Axia, compacte toestellen met een hoog niveau van warmteterugwinning. Akoestiek was

daarbij erg belangrijk, daarom startte BCV Works pas nadat het akoestisch studiebureau zowel de theoretische berekening en de praktijkuitwerking in het modelappartement had goedgekeurd. Het installeerde ook de nodige dempers om geluidsoverlast te vermijden, een uitdaging door de steeds kleinere technische ruimtes.

INDIVIDUEEL BOVEN COLLECTIEF

BCV Works gebruikte Stabicad om de ventilatieschema’s uit te tekenen.

Individuele systemen zijn beter geschikt voor grote appartementsgebouwen dan collectieve D-ventilatie. Dat is wat Jurgen Pannekoucke, verantwoordelijk voor Research and Development bij BCV Works, zegt. “Projecten met collectieve D-systemen brengen vaak een hoop problemen met zich mee. Vooral de inregeling zorgt voor moeilijkheden. Bij een individueel systeem kan elke bewoner ook zelf zijn ventilatie regelen. Bij een collectief systeem is er altijd wel iemand ontevreden, dat leidt tot oneindige discussies bij algemene vergaderingen. Ook het onderhoud is de verantwoordelijkheid van de gebruikers, dus eventuele verhuurders moeten geen rekening houden met andere bewoners.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 13

Van handelsinformatie tot 3D grafische content Voor uw technische content gaat u naar MEPcontent.eu. Daar vindt u grafische artikelinformatie van alle bekende Europese fabrikanten. Zo heeft u in iedere fase van het ontwerp de juiste detaillering. Inclusief deeplinks naar fabrikantinfromatie, (groot)handelsinformatie, 3D-preview en GTIN/ETIM classificatie. Gratis en door iedereen overal te gebruiken.

Easy and reliable

Leading in MEP design

Download nu de app op www.mepcontent.eu

ANTWERPEN | Kattendijkdok

Pannekoucke: “We hebben in Stabicad een aantal units volledig in 3D uitgewerkt.”

De Kattendijkdok-torens hebben 15 verdiepingen en classificeren onder hoogbouw. Op het dak staan daarom drukgestuurde hulpventilatoren om de ventilatie-units te ondersteunen bij de toe- en de afvoer. De aanzuig en uitblaas gebeurt boven op het dak en in de centrale kokers van het gebouw komen verbindingen per appartement voor de toe- en afvoer. Omwille van de brandveiligheid wordt elke traphal voorzien van een individuele overdrukinstallatie, gevoed door een noodstroomgroep.

UITTEKENEN IN 3D Voor BCV Works was de combinatie van de drie torens een boeiend en groot project. De interne studiedienst gebruikte Stabicad van Stabiplan om het hele ventilatieschema uit te tekenen. “Omdat we vaak grote, complexe projecten uitvoeren, gingen we op zoek naar een softwareproduct om ons daarbij te helpen. Stabicad bleek

de meeste oplossingen te bieden voor HVACbedrijven die full service moeten aanbieden en die ook los van een studiebureau grotere projecten zelf moeten kunnen uitwerken. Het is een erg praktijkgericht programma, je kan er allerlei materiaallijsten uit halen en het kan de berekeningen maken die installateurs nodig hebben. Aanpassingen uitvoeren aan bestaande tekeningen gaat trouwens heel snel.”

uit te tekenen zonder 3D. Het resultaat kunnen we makkelijk in één overzichtelijk dwg-plan doorsturen naar onze leveranciers, in plaats van steeds opnieuw te moeten communiceren over afmetingen van diverse passtukken. We hebben ook zelf een eigen databank met alle artikelen van onze leveranciers en we hebben een aantal units volledig in 3D uitgewerkt waarbij de functionaliteiten van Stabicad echt van pas kwamen.”

Het voorontwerp voor dit project was ook al met Stabicad gemaakt. BCV Works heeft veel van die plannen overgenomen, maar het traject van de leidingen en debieten verder uitgewerkt. “Als het nodig is, kunnen we er met Stabicad ook een 3D-outprint van maken waarop we het volledige aerologische schema kunnen zien,” zegt Pannekoucke. “Vooral in de kelder is dat nodig, want door de aanwezigheid van kabelgoten en afvoeren is het bijna niet mogelijk om rechthoekige kanalen

INREGELING Het project zit voor BVC Works in een laatste fase, met de inregeling van het ventilatiesysteem en de plaatsing van de ventielen. In januari levert het bedrijf op. Pannekoucke: “En dan hebben 225 woningen een gezond binnenklimaat met een laag verbruik. Ondertussen zitten we wel niet stil en zijn we op ‘Nieuw Zuid’, ook in Antwerpen, een stadsvernieuwingsproject gestart waar meer dan 2000 nieuwe woningen worden gebouwd.” ❚

Westkaaitorens 4,5 en 6 omvatten samen 225 appartementen. Die kregen allemaal een individueel ventilatiesysteem.

INSTALLATIE & BOUW | 15

De Pen

Vlaams minister van Energie Annemie Turtelboom

16 | INSTALLATIE & BOUW

De Pen

Om het jaar af te sluiten gaf Installatie en Bouw De Pen aan Vlaams minister van Energie Annemie Turtelboom. Zij heeft het over decentrale energie en de invloed die elektrische wagens daarop hebben. Brengen rijdende batterijen onze stroomvoorziening in gevaar of kunnen ze net de oplossing zijn voor energieschaarste binnen- en buitenshuis?

“Maar hebben we dan nog genoeg elektriciteit?” Van alle wagens die vandaag op onze Vlaamse wegen rijden zijn er zo’n 4.500 die dat op elektriciteit doen. Dat is niet veel. Dat is zelfs heel weinig. Toch merken we dat de elektrische wagen aan belangstelling wint. Dat komt onder meer omdat elektrische wagens niet meer de rijdende sardienenblikken van weleer zijn die alleen in een zone 30 een snelheidsbekeuring konden oplopen. Het aanzien dat de rockster-ondernemers van Silicon Valley genieten is daar evenmin vreemd aan. Natuurlijk gaat het over steeds meer dan alleen het uitzicht van de wagen. Het belangrijkste maatschappelijk voordeel van een elektrische bolide is vooral het milieuvriendelijk karakter: geen C02-uitstoot, geen roetdeeltjes en amper fijn stof. Wie een kaart van Europa met de fijnstof-emissies erbij neemt ziet in het hart van Europa één grote zwarte vlek: Vlaanderen. Reden genoeg voor mij om de verkeersfiscaliteit te hervormen naar een systeem met duidelijke keuzes op basis van duidelijke parameters. Wie bijvoorbeeld in de toekomst voor een vervuilende dieselwagen kiest zal meer betalen, wie voor een zuinige benzinewagen kiest zal minder lasten betalen, wie voor CNG, waterstof, plug-in hybride of elektrisch kiest zal helemaal niets betalen. Het is vooral die laatste optie die tot een waterval aan vragen van alerte Vlamingen heeft geleid. “Als er steeds meer elektrische wagens rondrijden, komt onze energiebevoorrading dan in het gedrang? Gaat onze energiefactuur stijgen?” Geen onlogische vragen, me dunkt. De verrassende antwoorden op die vragen tonen echter aan dat we nog lang niet alle mogelijkheden van batterijen en andere vormen van energieopslag hebben doorgrond. Een doctoraatsstudie aan de VUB toont aan dat je met 1 miljoen elektrische wagens die 1 uur per dag dienen voor energieopslag 1 kerncentrale kan sluiten. Een andere studie van de CREG heeft onderzocht wat de invloed van 1 miljoen elektrische wagens zou zijn op onder meer de elektriciteitsprijs. Door

de reservecapaciteit van de autobatterijen te gebruiken kan het zelfs zorgen voor een algemene prijsverlaging. Dat komt omdat auto’s kunnen opgeladen worden op momenten dat de stroom goedkoop is en terug kunnen afladen wanneer er minder stroom beschikbaar is. Dit nieuw model van decentrale energieopslag gekoppeld aan decentrale energieproductie door middel van bijvoorbeeld zonnepanelen biedt ook enorme mogelijkheden voor huiselijk gebruik. Het is niet toevallig dat elektrische autobouwer Tesla bezig is met de ontwikkeling van huisbatterijen. En zij niet alleen. In Duitsland, zowat de grootste mogelijke afzetmarkt, staan er talloze spelers klaar om elk huis aan een batterij te hangen. Grootste beletsel blijft momenteel de prijs. De totale investering voor zonnepanelen en een batterij bedraagt er nu rond de 10.000 euro. Toch zien we dat de concurrentie verscherpt. De technologie wordt alsmaar beter en de prijzen zakken stelselmatig. Tesla biedt zijn huisbatterij aan voor 3.615 euro. Concurrent Sonnenbatterie duikt er al onder met een batterij aan 3.599 euro. De marktwerking die deze huisbatterijen voortstuwt zal karakteriserend zijn voor de revolutie die ons te wachten staat. Het decentraal energiemodel doet ons dromen van een maatschappij waar we voor huiselijk stroomgebruik niet meer afhankelijk zijn van dure en gevaarlijke kerncentrales maar daarentegen heer en meester zijn over eigen energie. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 17

www.begetube.com

OPLOSSINGEN VOOR ELK VLOERVERWARMINGSPROJECT.

l onze v lo

t garan

verwarmin

r 30 jaaie

a op

b u iz e n gs

BEREKENING EN STUDIE VAN UW PROJECT

2015

CONTACTEER ONS VOOR HET BEGELEIDEN VAN UW GROTE EN KLEINE VLOERVERWARMINGSPROJECTEN. studie@begetube.com - 32 3 870 71 40

JAAR NS

BEGETUBE N.V. Kontichsesteenweg 53 - 55 B-2630 Aartselaar t + 32 3 870 71 40 f + 32 3 877 55 75 info@begetube.com

member of

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Flickr, Pixabay

Lekken bij koppelingen: VIJF OORZAKEN Wanneer de montagevoorschriften bij de koppeling van leidingen worden gevolgd, is de kans op lekken klein. Toch zijn er enkele fouten die regelmatig terugkomen en die voor problemen zorgen op de werf. NIET KALIBREREN OF ONTBRAMEN

DE BUIS NIET RECHT AFSNIJDEN

SLORDIGHEID OP DE WERF

Elke leiding moet eerst gekalibreerd worden met een kalibreerdoorn, door het afsnijden is die immers licht ovaal. De bramen die ontstaan door de snijbeweging moeten ook worden verwijderd. Installateurs moeten daarvoor de binnenste buiswand over de volledige omtrek schuin aanzetten. Als er een lek is, is het onvoldoende aanbrengen van die schuine rand vaak de oorzaak.

Een leiding moet in een perfecte hoek van 90 graden worden gesneden. Bij een schuin afgesneden leiding is het moeilijk om de hele rand te ontbramen en kalibreren. Een kalibreerdoorn zal dan bijvoorbeeld maar een deel van de omtrek kunnen aanpakken. Vooral bij pers- en pushkoppelingen is zo’n rechte afsnijding belangrijk.

Nog een oorzaken van lekken die vaak voorkomt: slordigheid op de werf. Wie bijvoorbeeld een koperen leiding koopt van vijf meter en die slijpt op de werf, moet opletten dat het uiteinde van de leiding niet in het zand of in de chape blijft liggen. Dat uiteinde absorbeert dan immers vuil, en die vuiligheid kan achterblijven tussen de fitting en de dichtingsring. Werk daarom altijd proper, of plaats kapjes uit kunststof op de uiteindes van de leiding.

Een leiding of buis moet in een perfecte hoek van 90 graden worden gesneden. (Foto Flickr, www.GlynLowe.com)

DE BUIS SCHUIN OP DE KOPPELING STEKEN Een perskoppeling heeft altijd een dichtingsring. Die kan je beschadigen of wegduwen door de leiding schuin op de koppeling te steken, waardoor je een slechte verbinding krijgt. Dat is zeker belangrijk bij een meerlagenbuis. Dankzij het aluminium zijn die moeilijk te vervormen en is het gebruik van dichtingsringen op de koppeling absoluut noodzakelijk om tot een dichte verbinding te komen. Wie geen goede schuine rand aanbrengt tijdens de montage of de leiding schuin op de koppeling steekt, maakt veel kans om de eerste O-ring mee te duwen en over de tweede O-ring te leggen. In plaats van een dubbele zekerheid op dichting is de gebruiker dan bijna zeker van een lek.

Botte, afgesleten mesjes zorgen voor een slechte afsnijding van de leiding.

GEBRUIK VAN SLECHT GEREEDSCHAP Sommige installateurs gebruiken slecht gereedschap om leidingen gebruiksklaar te maken, zoals een slijpschijf. Met zo’n schijf maak je veel bramen aan het uiteinde van de buis. Dan gebruik je beter een geschikter instrument, zoals een koperen snijwieltje. Ook controle en eventuele vervanging van het gereedschap is aangewezen. Als iets elke dag wordt gebruikt, is vervanging op termijn noodzakelijk. Botte, afgesleten mesjes zorgen immers voor een slechte afsnijding van de leiding en veel bramen. ❚ Dit artikel kwam tot stand met de hulp van Viega en Begetube

©Flickr, Max Baars: Wanneer de montagevoorschriften bij de koppeling van leidingen worden gevolgd, is de kans op lekken klein.

INSTALLATIE & BOUW | 19

Tekst: Heylen Cool Beeld: Vulkan LOKRING

Dankzij de conisch gevormde binnenkant van de LOKRING®en en de conische binnen- en buitenkant van de koppeling wordt tijdens de montage de diameter van de koppeling verkleind.

Soldeervrije buisverbindings technologie Een goede verbinding tussen koelleidingen is van cruciaal belang om een installatie van of een servicebeurt aan koelen airconditioningsystemen te doen slagen. Solderen is, hoewel niet echt populair, al jarenlang de enig bruikbare werkmethode, met complexe montagewerkzaamheden, potentiële lekken en vervuiling. De LOKRING®-buisverbinding brengt daar verandering in. De gepatenteerde LOKRING®-buisverbinding is gebaseerd op simpele natuurwetten. Het systeem bestaat uit twee LOKRING®en en één buiskoppeling die op de twee buisuiteinden wordt geplaatst. Die uiteinden gaan zo ver mogelijk in de koppeling, waarna met behulp van een montage-instrument de twee LOKRING®en axiaal op de verbinding worden geduwd. Dankzij de conisch gevormde binnenkant van de LOKRING®en en de conische binnen- en buitenkant van de koppeling wordt tijdens de montage de diameter van de koppeling verkleind. Door dat oppervlaktecontact gaan de buis en de koppeling een hermetische verbinding aan. Een permanent elastische voorspanning garandeert een permanente luchtdichtheid, voortkomend uit de gebalanceerde radiale krachten van de LOKRING®en die in tegengestelde richting op de buis werken.

AIRCO, KOELING EN WARMTEPOMPEN De toepassingsgebieden voor LOKRING's speciale koelen klimaattechnologie omvatten onder meer alle split- of aaneengesloten systemen zoals airconditioningsystemen (split, multi-split, VRF of HVAC), industriële en commerciële koeling, warmtepompen, thermische zonne-installaties en geothermische energiesystemen. Jan Dedeurwaerder, divisiemanager klimatisatie bij Heynen Cool: “Vergeleken met conventionele gesoldeerde buisverbindingen biedt de

20 | INSTALLATIE & BOUW

LOKRING®-verbinding een aantal duidelijke voordelen: het systeem levert bij installatie of reparatie een tijdsbesparing op van 40% en omzeilt alle met solderen gepaard gaande kwaliteitsproblemen. LOKRING® kan ook in situaties waar brandgevaar bestaat of waar er niet met een vlam mag gewerkt worden.”

ALLE TESTEN DOORSTAAN Het LOKRING®-buisverbindingssysteem is door de Duitse TÜV (Technische Certificatie- en Keuringsinstelling) goedgekeurd voor alle koelsystemen en verwarmingspompen. Die TÜV, de EU-standaard (EN 378-2) en koelmiddelen zoals R410A stellen hoge eisen aan buisverbindingen in koelen airconditioningtechnologie. De LOKRING®-buisverbinding doorstond zonder uitzondering alle door de TÜV uitgevoerde type-tests en overtrof de eisen wat betreft luchtdichtheid, duurzaamheid en betrouwbaarheid. Naast de uitgebreide TÜV-tests werd de LOKRING®-buisverbinding in trekproeven getest voor maximale belasting. Het resultaat was indrukwekkend: de verbinding weerstaat met gemak een uittrekkracht tot 40 kN. Dat staat gelijk aan een gewicht van ongeveer vier ton. Daarnaast biedt het gebruik van LOKRING® een uitstekende gelegenheid om buizen en andere componenten van het systeem te vervangen door kostenbesparende materialen zoals aluminium. ❚

Het LOKRING®-buisverbindingssysteem is door de Duitse TÜV (Technische Certificatie- en Keuringsinstelling) goedgekeurd voor alle koelsystemen en verwarmingspompen.

De LOKRING®-buisverbinding brengt verandering in het complexe soldeerproces

SOLDER-FREE tube connections

TEL: Mortsel: 03/443 93 30 - Zaventem: 02/216 55 00 - Roeselare: 051/61.66.10 - Eke: 09/321.06.40 - Houthalen: 011/26.16.54 - Herstal: 04/361.28.81

'Het systeem bestaat uit twee LOKRING®en en één buiskoppeling die op de twee buisuiteinden wordt geplaatst'

SOLDEERVRIJE koppelingen

Membre of:

Voorkom lekken - Spaar ons milieu Werk veilig - Zonder brandgevaar Werk sneller - “Time is Money”

Total Quality Solutions www.heynen-cool.com

INSTALLATIE & BOUW | 21

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Cynerpro

Wijziging norm maakt soepele PLT-buizen mogelijk De norm voor de plaatsing van binnenleidingen onderging in september 2014 een radicale wijziging. Tot dan mochten buizen stroomafwaarts van de gasmeter enkel van rigide koper of staal zijn, omwille van de hittebestendigheid. Nu mag dat ook in plooibare buizen voor een druk tot 100 mbar. Daardoor voldoet TracPipe nu aan de wettelijke eisen. TracPipe, een Amerikaans merk van plooibare PLT-buizen met productievestiging in de UK, voldoet aan de Britse leidingnormen die strenger zijn dan op het continent. Toch mocht het systeem tot aan een wetswijziging in september 2014 in ons land niet worden gebruikt. “Dat die wijziging er vorig jaar kwam, was terecht,” zegt Guy Colman, managing director van Cynerpro, de verdeler van TracPipe in Vlaanderen. “PLT- of pliable tube systemen bewijzen al decennialang hun kwaliteiten. De hoge temperatuurweerstand van TracPipe voldoet aan wat de Belgische norm vereist: dertig minuten bij 650°C en een druk van 100mbar. In Japan worden plooibare metalen buizen al meer dan veertig jaar gebruikt voor aardgasinstallaties in gebouwen, want door hun flexibiliteit zijn ze bestand tegen aardbevingen. PLT is ook een beproefd concept in de V.S., Groot-Brittannië, Zwitserland en Nederland.”

SOEPEL EN PLOOIBAAR

Met de AutoFlare-koppelingen maak je verbindingen zonder speciale gereedschappen, hardsolderen of lassen.

PLT-leidingen zijn makkelijk plooibaar en in complexe constructies aan te leggen.

22 | INSTALLATIE & BOUW

PLT-leidingen zijn makkelijk plooibaar en in complexe constructies aan te leggen. Ze worden geleverd op rol en daardoor zijn lange lengtes zonder verbindingen mogelijk. Zo haal je de installatietijd makkelijk met 75 procent naar beneden. Met de AutoFlare-koppelingen maak je bovendien verbindingen zonder speciale gereedschappen, hardsolderen of lassen. Een mechanische metaal-op-metaalinklemming zorgt voor een trekvaste dichting, zonder dat er bijkomende O-ringen of pakkingen nodig zijn, en dat voor een druk tot acht bar. De golvingen van de PLT-leidingen worden door koudvervorming aangebracht. Daardoor is Tracpipe veel steviger dan andere PLT’s, maar blijft ze toch soepel. “Zo is TracPipe veel beter bestand tegen mechanisch agressieve belastingen – zoals pletten of doorknikken – dan andere PLT-systemen,” zegt Colman. “Dankzij de specifieke vorm van de golving treedt bij TracPipe daarnaast 10 tot 28 procent minder drukverlies op dan bij andere PLT-kits met eenzelfde diameter. Daardoor kan een installateur voor eenzelfde belasting vaak een buis met kleinere diameter gebruiken.” ❚

Colman: “Een installateur kan voor eenzelfde belasting vaak een buis met kleinere diameter gebruiken.”

INSTALLATIE & BOUW | 23

SOLDER-FREE tube connections

All-in-one ventilatietoestel LWZ 304/404 SOL

TEL: Mortsel: 03/443 93 30 - Zaventem: 02/216 55 00 - Roeselare: 051/61.66.10 - Eke: 09/321.06.40 - Houthalen: 011/26.16.54 - Herstal: 04/361.28.81

TOOLING

LOKRING® SOLDER-FREE TUBE CONNECTIONS

Multitalent voor ventilatie, verwarming, koeling en warm water

SO SIMPLE!

› Zeer hoge efficiëntie voor elke functie

› Ventilatie met tot 90% warmterecuperatie

› Intuïtieve regeling

VULKAN LOKRING Marketing International I June 2012

THE BEST CONNECTION

SOLDEERVRIJE koppelingen

Membre of:

Voorkom lekken - Spaar ons milieu Werk veilig - Zonder brandgevaar Werk sneller - “Time is Money”

Total Quality Solutions www.heynen-cool.com

www.stiebel-eltron.be

Bij Risycor wordt een metalen plaatje in de waterstroom verbonden met een sensor. Die meet voortdurend de dikte van dat plaatje met behulp van een magnetisch veld.

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Resus

Corrosiemeting in verwarmingsinstallaties Sensoren kwamen de afgelopen decennia op in verschillende markten, denk maar aan de autosector. Met een diagnosestekker kan een servicemonteur daar alle nodige parameters uitlezen. In de verwarmingssector hebben moderne ketels ook zo’n sturing, maar de installatie zelf blijft achter. Resus wil daar iets aan doen met Risycor, een gepatenteerde sensor die corrosie in waterleidingen opspoort. Risycor is de eerst corrosiedetector voor hydronische installaties. Corrosie en de vuilvorming die erbij hoort is één van de meest miskende problemen in een moderne verwarmingsinstallatie. “Ventielen die vastzitten, pompen die blokkeren, het hoort er volgens installateurs gewoon bij,” zegt Karl Willemen, stichter van Resus. “Terwijl dat niet zo moet zijn. De mentaliteit moet wijzigen. Ook de installateur heeft een maatschappelijke verantwoordelijkheid voor duurzame en zuinige installaties.”

MODERNE SYSTEMEN GEVOELIGER Corrosie en kalkaanslag zijn aantastingen die pas na jaren zichtbaar worden. Meestal zien gebruikers het probleem pas bij een defect. Er zijn dan ook

weinig elementen die een goede werking van een hydraulische installatie kunnen bewaken. Moderne systemen hebben tal van voordelen tegenover vroeger – ze zijn zuiniger en performanter – maar daarnaast ook meer gevoelig aan storingen. “Die grote oude ketels waren beter bestand tegen roest, slijk en kalkafzetting,” zegt Willemen. “Met onze moderne apparatuur verdwijnt dat. Daarom moeten we meer inzetten op preventie.”

METALEN PLAATJE Die preventie kan met Risycor. Hoe werkt het? Een metalen plaatje in de waterstroom wordt verbonden met een sensor. Die meet voortdurend de dikte van dat plaatje met behulp van een magnetisch veld. Wordt het plaatje snel smaller, dan is het water corrosief en zullen er elders in de installatie ook problemen optreden. De sensor zal dan alarm slaan, zodat gebruikers op zoek kunnen gaan naar de oorzaak van de corrosie. Andere sensoren, onder andere voor kalk, zijn in ontwikkeling, net zoals intelligente combisensoren voor de algemene levensduur van het systeem. Resus mikt met Risycor op installatiebedrijven die kwaliteit en service op de eerste plaats zetten. Via specifieke folders en andere slimme marketinginstrumenten helpt Resus hen om zich bij hun klant beter te profileren. “De juiste klant wil immers in de eerste plaats een verwarmingsinstallatie die werkt, zonder onnodige storingen en vroegtijdige herstellingen,” zegt Willemen. “Bij zo’n installatie past Risycor perfect.” ❚

“Ventielen die vastzitten, pompen die blokkeren, het hoort er volgens installateurs gewoon bij,” zegt Karl Willemen.

Corrosie en kalkaanslag zijn aantastingen die pas na jaren zichtbaar worden.

INSTALLATIE & BOUW | 25

Productpresentatie

Tekst: Junkers Beeld: Junkers

SLIMME THERMOSTAAT

moduleert ook condensatieketel Junkers stelde onlangs een slimme thermostaat – De JunkersControl – voor die de concurrentie aan moet gaan met toestellen zoals ‘Nest’ of ‘Anna’. Wat de voordelen van het Junkers-product zijn, vertelt Koen Biesbrouck, marketing manager bij Junkers. De JunkersControl zou een slimme thermostaat zijn. Hoezo? Biesbrouck: “Het is een zelflerend toestel dat de patronen van de gebruikers analyseert en het verwarmingsprogramma vervolgens daarop afstemt. JunkersControl weet dus wanneer de verwarming omhoog of omlaag moet. Dat is handig om energie te besparen, en JunkersControl heeft verschillende functies die dat energieverbruik nog helpen te optimaliseren. De ‘Auto Awayfunctie’ bijvoorbeeld: via een app op smartphone of tablet weet de thermostaat wanneer bewoners de woning verlaten en schakelt dan over op een lagere verwarming. Met de ‘Douchetimer' kan men een maximale douchetijd instellen zodat gebruikers hun warmteverbruik onder controle kunnen houden. In dit geval geeft een korte ‘lauwe’ waterstraal reeds één minuut voor het verstrijken van de ingestelde tijd een signaal. Nog een ‘slimme’ functie: de thermostaat houdt via het internet het weerbericht in de gaten en stelt er automatisch de temperatuur op af. JunkersControl kan dus heel makkelijk van kamerthermostaat omgevormd worden naar een weersafhankelijke werking, een extra buitenvoeler is niet nodig.” Is het toestel ook makkelijk te bedienen? Biesbrouck: “Jazeker, de thermostaat ziet er niet enkel mooi uit, met de simple touch screen-bediening is er eigenlijk helemaal geen handleiding nodig. Via

26 | INSTALLATIE & BOUW

internetverbinding en de kosteloze JunkersControl-app kan de thermostaat van overal bediend worden. De app kan trouwens simultaan op acht verschillende ‘smart devices’ draaien. Je bent dus niet beperkt tot je smart phone, maar ook vanaf je PC of tablet kan je de verwarming in je woning sturen. De gebruiker kan trouwens ook zijn of haar warmwaterproductie programmeren. Verder kan men via dezelfde app ook het gasverbruik in de gaten houden en meldingen ontvangen wanneer een onderhoud van de installatie – of andere technische interventie – nodig is.” De JunkersControl is niet draadloos. Waarom niet? Biesbrouck: “Heel eenvoudig: zo is er zeker continue stroomvoorziening, en gebruikers zijn niet afhankelijk van batterijen. Daarenboven zijn interferenties met andere toestellen meteen ook uitgesloten.” Waarom was er bij Junkers nood aan een product zoals dit? Biesbrouck: “Als bedrijf leven we met de blik in de toekomst. Het ‘internetof-things’ wordt stilaan realiteit. Toestellen die in en om het huis gebruikt worden zullen steeds meer met elkaar in verbinding komen te staan om het comfort van de leefruimte te maximaliseren. Bosch is een absolute topspeler in dat segment, met een ongeëvenaarde prijs-kwaliteitsverhouding. Aange-

Productpresentatie

Koen Biesbrouck: “Toestellen die in en om het huis gebruikt worden zullen steeds meer met elkaar in verbinding staan om het comfort van de leefruimte te maximaliseren.”

zien Junkers deel uitmaakt van de Bosch-groep staan we op dit vakgebied dus in een bevoorrechte positie: een knusse woonst begint bij de juiste temperatuur op het juiste moment.” Waarin verschilt de JunkersControl van gelijkaardige thermostaten als ‘Nest’ en ‘Anna’? Biesbrouck: “Eerst en vooral kan je met de JunkersControl ook warm water aansturen. Dat gaat niet met andere slimme toestellen. Maar even belangrijk is het feit dat de JunkersControl de modulatie van de condensatieketel respecteert. De modulatie is één van de belangrijkste aspecten van uw condensatieketel en zorgt er voor dat de gewenste kamertemperatuur op een ‘geleidelijke’ manier bereikt wordt. Dat beperkt nodeloos gasverbruik en vermijdt snelle slijtage van onderdelen. Veel slimme thermostaten in de markt blijven beperkt tot het klassieke ‘aan/uit’-principe, en kennen geen ‘tussenstappen’. Ook belangrijk: bij de JunkersControl blijven alle persoonlijke gegevens netjes in het apparaat zelf – ze worden niet met een externe server gedeeld en zijn dus ook door niemand anders dan de consument bruikbaar.” ❚

Open Therm De JunkersControl is binnenkort ook beschikbaar in een Open Therm-versie, en wordt dus compatibel met andere ketels dan die van Junkers. De installatie is zeer eenvoudig, en kan meestal heel makkelijk op bestaande bedrading aangesloten worden. Elke eindgebruiker die niet bang is van een schroevendraaier kan dit dankzij de eenvoudige instructies zelf installeren.

INSTALLATIE & BOUW | 27

Bedrijfspresentatie

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Linum

HANDSFREE KRANEN VOOR EXTRA HYGIĂ&#x2039;NE Slim en zuinig omspringen met water kan makkelijk met een elektronische kraan. Linum Europe werkt daarvoor met DMP Electronics, de Europese pionier in handenvrije kranen. In 1978 ontwikkelde DMP Electronics de allereerste elektronische kraan. Tot op vandaag focust het Italiaanse bedrijf enkel en alleen op elektronisch geactiveerde kranen en dispensers. Dankzij de technologische voorsprong van het bedrijf en zijn vele innovatieve energie-, water- en zeepbesparende oplossingen, wordt DMP Electronics gezien als leider in haar vakgebied. Linum Europe uit Kuurne is officieel distributeur van het gamma van DMP Electronics voor BelgiĂŤ, Nederland, Frankrijk en Duitsland en verdeelt uitsluitend aan installateurs en inrichters. Linum koos heel bewust voor een sterk partnership met DMP, wiens producten stuk voor stuk gebruiksvriendelijk, ecologisch, veilig zijn en op technologisch vlak het neusje van de zalm.

Hello Dual Sensor, de ultieme elektronische kraan voor de keuken. Beschikbaar met rechte of gebogen hals en in diverse kleuren.

28 | INSTALLATIE & BOUW

Bedrijfspresentatie

Sette, zeer compacte infraroodkraan op batterij of netspanning. Aanbevolen voor kleinere spoelbakjes in horeca en openbare ruimtes.

De sensoren van de Hello Dual Sensor laten een volledige actievrijheid toe in de keuken.

OVERAL INZETBAAR

'Linum Europe uit Kuurne is officieel distributeur van het gamma van DMP Electronics voor België'

Infraroodkranen van DMP Electronics zijn inzetbaar in sanitaire blokken van hotels, restaurants, bedrijven, openbare instellingen, scholen en sportinfrastructuren. Maar ze zijn ook geschikt voor grootkeukens, paramedische inrichtingen, winkelinterieurs en shop-in-shop concepten. Voor de meeste modellen is er keuze uit batterij- of netspanning, en met of zonder warmteregelaar. Daarnaast is er ook de HELLO “Dual Sensor”-serie, gericht op de semiprofessionele, stijlvolle en moderne privékeuken. De twee ingebouwde sensoren laten een volledige actievrijheid toe in de keuken. De ‘start-stop’sensor wordt geactiveerd bij frontale benadering en is praktisch om potten te vullen. De ‘Eco-Jet’-sensor onderaan start bij benadering langs onder en is ideaal voor het spoelen van de handen of het reinigen van keukengerei en groenten en fruit. De Hello-kraan is beschikbaar in diverse kleuren, zodat er voor ieder interieur, strak of kleurrijk, een oplossing is. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 29

TPE3

VERWACHT MEER RENDEMENT VEEL MEER

GRUNDFOS iSOLUTIONS EEN REUZENSPONG VOOR INLINE POMPEN

De TPE3 levert een ongeÃ«venaard rendement en een breed scala aan intelligente functionaliteiten, en is daardoor veel meer dan zomaar een pomp. De TPE3 heeft een ingebouwde warmte-energiemeter en ook een debietbegrenzende functie

waardoor er geen smoorklep na de pomp meer nodig is. Met een ruime keuze aan intelligente regelfuncties, is de pomp gemakkelijk in te stellen op de gewenste systeemtoepassingen. Ga voor meer informatie naar: www.grundfos.be.

Handenvrij hygiënisch.

15.124I&B

Linum Europe nv - Kuurne - T: 056 35 92 94 E: marketing@linum.eu - www.linum.eu

15.124 Pub Installatie en bouw.indd 1

Viega Megapress

Maakt het onmogelijke mogelijk. Tot 60 % sneller bij dikwandig staal.

viega.be/Megapress/nl

Eindelijk is het mogelijk: de koude perstechniek voor dikwandige stalen buizen Of het nu gaat om een verwarmingsinstallatie, koelsysteem of industriële toepassing - op plaatsen met bijzonder hoge eisen waarborgen dikwandige stalen buisleidingen een duurzame en economische installatie. Viega Megapress maakt het nu mogelijk stalen buizen conform NBN EN 10220/10255 - in de maten van ½ tot 2 duim - met behulp van de koude perstechniek te verbinden. Bovendien beschikken de fittingen over de beproefde Viega SC-Contur die niet-geperste verbindingen zichtbaar ondicht maakt. Zo wordt de montagetijd tot 60 % korter en kunnen lastig toegankelijke punten gemakkelijk en 100 % veilig worden geperst. Viega. Altijd beter!

AQUA

| Electronic tapware since 1978 |

LINUM EUROPE is uw partner voor een compleet assortiment elektronische mengkranen voor bedrijfsmatige, catering- en utilitaire inrichtingen. Als officieel distributeur van het Italiaanse topmerk DMP ELECTRONICS staan wij dagelijks garant voor een perfecte klantenservice en supersnelle leveringen binnen de Benelux. Contacteer ons voor een catalogus, een login of een offerte.

Hygiënisch handenvrij.

12/8/2015 4:31:33 PM

Tekst en beeld: Jeroen Schreurs

Innovatie in ventilatie In de vorige editie van Installatie en Bouw nodigden we enkele autoriteiten uit de sector uit voor een debat over residentiële ventilatie. In dit tweede deel komen hybride toestellen en andere nieuwe technologieën aan bod. De laatste jaren zagen we de opkomst van onder andere vraaggestuurde systemen en ventilatie met warmtewisseling. Welke innovaties komen er binnenkort aan? Hendrik Daem: “De steeds grotere rol van renovatie vraagt om nieuwe producten. Hoe kan je een C-systeem met mechanische afvoer installeren als je geen toevoerroosters ter beschikking hebt? Dan zit je vast.” Geert Janssens: “Dan kies je bijvoorbeeld voor een decentraal D-systeem. Da’s misschien niet zo mooi, maar conceptueel is dat voor renovatie een hele goede oplossing.” Jelle Laverge: “Als je het hebt over fundamentele innovaties is er sinds de jaren zestig niet nieuws meer onder de zon.”

De laatste jaren zagen we de opkomst van onder andere vraaggestuurde systemen en ventilatie met warmtewisseling.

32 | INSTALLATIE & BOUW

Hendrik Daem: “Moet onze sector dan geen schrik hebben voor binnenklimaat-innovaties die onafhankelijk zijn van ventilatie?” Jelle Laverge: “Ventilatie is inderdaad niet de enige mogelijkheid voor een goed binnenklimaat. In eerste instantie moet je zelfs eerder denken aan het vermijden van luchtvervuiling, in plaats van aan oplossingen om de vervuiling te verwijderen. Meubelfabrikanten spelen daar bijvoorbeeld op in door materialen te gebruiken die weinig chemische stoffen uitstoten. Dat kan ook in de andere richting werken: materialen kunnen stoffen ‘vangen’ die in de lucht aanwezig zijn. Die technologie staat nog wel in haar kinderschoenen.” Paul Van den Bossche: “Door emissies te vermijden kan je inderdaad de behoefte aan ventilatie voor een stuk terugdringen. Er zijn ook bedrijven die

Deelnemers: Hendrik Daem, Secretaris-Generaal Ventibel Katrien De Baets, Ingenieur-Architect bij Vlaams Energieagentschap, cel energieprestatieregelgeving Johan Debaere, Marketing & PR-verantwoordelijke Renson Ventilation Geert Janssens, woordvoerder FIAQ, de Federation for Indoor Air Quality Jelle Laverge, Docent aan de UGent, gespecialiseerd in residentiële ventilatie Zoe Nguyen, Group Marketing Manager Ventilair Group Paul Van den Bossche, Labohoofd verwarming en ventilatie WTCB

HYBRIDE V.l.n.r. Hendrik Daem, Johan Debaere, Katrien De Baets, Zoe Nguyen, Geert Janssens, Jelle Laverge en Paul Van den Bossche. Jeroen Schreurs, Freddy Fierens en Mathieu Noppe vertegenwoordigden Installatie en Bouw.

inzetten op luchtzuivering. Maar ook al zal die branche nog groeien, ze zal ventilatie niet kunnen vervangen.” Jelle Laverge: “De grootste bron van luchtvervuiling zijn wijzelf. Alleen al om die bron onder controle te houden, heb je ventilatie nodig. De ventilatiesector is dus niet bedreigd, maar ik vind het een fout om dat überhaupt als een bedreiging te zien. Ventilatiebedrijven zouden eerder moeten inzetten op die verbreding van de markt.” Hendrik Daem: “Ik denk wel dat het business-model van de sector – en van de bouwsector in het algemeen – op termijn zal veranderen van een koopmarkt naar een huurmarkt. Neem als voorbeeld de digicorder die bij iedereen thuis staat. Die blijft eigendom van de telecommaatschappij.” Zoe Nguyen: "En daarmee zal ook onderhoud belangrijker worden. Je koopt een ventilatiesysteem tegen een lage prijs, en betaalt daarna voor onderhoud van de installatie. Ik denk dat dat de toekomst is.”

Paul Van den Bossche: “De EPB-regelgeving kiest – en dat is specifiek voor België – voor een as-builtsituatie, en niet voor een ontwerpcontrole zoals in de ons omringende landen.”

Onderzoeken tonen aan dat eenzelfde systeem op verschillende plaatsen toch verschillend kan presteren. Hoe kan dat? Jelle Laverge: “Ten eerste zit er natuurlijk variatie op de installatie zelf. Sommige toestellen worden beter geïnstalleerd dan andere. Een andere verklaring ligt in het aantal bewoners van de geteste ruimte. Onze normen zijn afgesteld op een ‘type’-bewoner, maar in realiteit verschilt die natuurlijk van woning tot woning. Een derde factor is de omgeving waarin een ventilatiesysteem moet functioneren: is dat in de drukke stad of met gezonde plattelandslucht?” Geert Janssens: “Ook de oriëntatie van de woning speelt een rol bij de ventilatieprestatie.” Johan Debaere: “Systemen met vraagsturing komen voor een stuk wel tegemoet aan die variabele omgeving. Die passen zichzelf aan de bewoner aan. Dat blijft natuurlijk makkelijk gezegd, want elke woning blijft inderdaad verschillend en geen enkele installatie is zoals die daarvoor.” Er komen ook steeds meer hybride systemen op de markt. Wat vinden jullie van die evolutie? Johan Debaere: “Moeilijk te zeggen, want er zijn zoveel hybride systemen. C en D gecombineerd, vraaggestuurde ventilatie met warmtepomptechnologie,…” Paul Van den Bossche: “Je kan die term inderdaad nogal verschillend invullen, maar de huidige regelgeving sluit op dat vlak een aantal mogelijkheden uit. Het WTCB werkt momenteel aan het project ‘Prevent’ – Prenormatief onderzoek over ventilatie – om een gefundeerde basis te leggen voor toekomstige normen en regelgeving. Dat is nodig, omdat de regelgeving op dit moment erg beschrijvend is, terwijl we meer op de uiteindelijke prestaties van de systemen moeten focussen. Zo zullen fabrikant meer vrijheid hebben om nieuwe oplossingen te bedenken, zoals hybride systemen.” Zoe Nguyen: “Als fabrikant vind ik dat positief, omdat we de speelruimte krijgen om met innovatieve technieken te komen. Maar het komt ook de consument ten goede: ze zullen meer keuzevrijheid krijgen. Tot slot: Kunnen wij dingen leren van het buitenland? Johan Debaere: “Ik denk dat je de vraag best anders stelt: wat kan het buitenland van ons leren?” Jelle Laverge: “Systemen die bij ons gecommercialiseerd worden, zijn van het hoogste niveau in onze regio, en dan staat Europa nog veel verder dan de rest van de wereld. Onze ventilatie-eisen zijn ook strenger dan in andere landen.” Paul Van den Bossche: “De EPB-regelgeving kiest – en dat is specifiek voor België – voor een as-builtsituatie, en niet voor een ontwerpcontrole zoals in de ons omringende landen. Hoewel de middelen die nodig zijn om een bepaald resultaat te halen zeker hun belang hebben, is het toch het eindresultaat dat telt” Katrien De Baets: “Er is natuurlijk wel begeleiding en controle nodig, want het VEA krijgt mensen over de vloer die als eindverantwoordelijke een boete hebben gekregen. Zij zijn de dupe als hun installatie niet voldoet, en hebben nochtans ter goeder trouw een beroep gedaan op een expert. Dat is een reden waarom het kwaliteitskader voor ventilatiesystemen zo belangrijk is.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 33

Het verschil voor en na de behandeling.

Eindelijk totaaloplossing voor onderhoud van ventilatiesystemen Een gezond luchtklimaat begint bij het plaatsen van een geschikt ventilatiesysteem, maar daarmee is de kous niet af. Om de luchtkwaliteit op peil te houden is er ook nood aan onderhoud. Toch kan elk ventilatiesysteem na vijf jaar een verzamelplaats voor bacteriën en schimmel worden, waardoor het nut van ventilatie verdwijnt. VentiCleaning brengt daarvoor een totaaloplossing op het vlak van ventilatieonderhoud op de markt. Een ventilatiesysteem onderhouden is meer dan enkel filters vervangen of het zuiveren van een warmtebatterij. Ook binnenin moeten de leidingen zelf ook proper worden gemaakt. VentiCleaning start daarom eerst met microbiologisch onderzoek om de gepaste behandeling voor een bepaald systeem uit te dokteren. CO2-waarden,

36 | INSTALLATIE & BOUW

vocht en de aanwezigheid van bacteriën zijn enkele parameters in dat onderzoek. Of het nu gaat om een delicaat luchtklimaat in een ziekenhuis, of het comfort van bewoners in een appartementsgebouw, het microbiologisch onderzoek evalueert elk belangrijk aspect van het luchtklimaat.

Verder controleert VentiCleaning met behulp van camera’s de staat van het tunnelnetwerk. Die tonen niet enkel de vervuilingsgraad, maar ook de diameters en de afstanden van de tunnels. Na een grondige analyse van het ventilatiesysteem kan VentiCleaning bepalen wat de meest effectieve reinigingsmethode is.

Een ventilatiesysteem dat niet gereinigd is, kan een hele hoop problemen met zich meebrengen.

PERSLUCHT, BORSTELSYSTEEM, OF DESINFECTERENDE SPRAY? Ventilatietunnels reinigen kan op twee manieren: met perslucht of met een roterend borstelsysteem. In beide gevallen plaatst VentiCleaning het ventilatiesysteem in onderdruk en dekt het alle roosters hermetisch af zodat het vuil niet binnenkomt. Voor een lichte vervuilingsgraad is het roterende borstelsysteem is beste oplossing. Dat werkt manueel of met een boor die zorgt voor een snellere rotatie. Al het vuil wordt op die manier netjes weggeborsteld en opgevangen in een speciale filter. Voor het iets grovere werk is er de persluchttechniek, die nauw aanleunt bij de waterreinigingstechniek in riolen: een roterend zweepsysteem klopt het vuil los, terwijl kleine persluchtkopjes het vuil wegblazen naar de speciale filter. VentiCleaning desinfecteert de leidingen na eender welke behandeling met een spray. Net zoals in een airconditioningsysteem van een wagen verspreidt de ventilatie die spray zelf.

BETER VOORKOMEN DAN GENEZEN Het is natuurlijk altijd beter om preventieve maatregelen te nemen. Ook daar kan VentiCleaning bij helpen. Het bedrijf volgt het klassieke onderhoud, zoals het reinigen, stofzuigen en uitwassen van filters en het nazicht van de warmtebatterij, volledig op. Zo blijven de leidingen proper en vermijdt het bedrijf een slecht luchtklimaat en het irritante gezoem dat gepaard gaat met een slecht onderhouden ventilatie. Om de kwaliteit van de lucht te garanderen kan VentiCleaning op regelmatige basis het luchtklimaat evalueren. Dat is vooral handig in appartementsgebouwen, waar de bewoners niet altijd op de hoogte zijn van de staat van hun ventilatiesystemen.

THEORETISCH EN PRAKTISCH ONDERBOUWD Na een grondige analyse van de vervuilingsgraad kiest VentiCleaning voor de gepaste reinigingsmethode.

Dankzij de opleiding die VentiCleaning ontwikkelde met experten Andy Camps en Renson hebben de werknemers een uitgekiende tactiek voor elk ventilatiesysteem.

VentiCleaning heeft in het verleden grondig onderzoek gedaan naar de juiste manieren om ventilatiesystemen te reinigen. Voor de theorie rond de werking van natuurlijke en mechanische ventilatie schoolden de werknemers zich bij bij ventilatiegigant Renson. Wie kan er immers meer uitleg geven rond de werking van ventilatiesystemen dan een van de marktleiders zelf? Naast die theoretische kennis heeft VentiCleaning een beroep gedaan op ventilatie-expert Andy Camps van de Hogeschool PXL in Hasselt. Samen met Camps ontwikkelde het bedrijf een grondige, gespecialiseerde opleiding voor het personeel. De combinatie van theoretische kennis en praktische ervaring maakt van het bedrijf de ideale partner voor het onderhoud van de ventilatiesystemen ĂŠn de opvolging ervan. Ten slotte kan VentiCleaning rekenen op de ondersteuning van VentiBel, de Belgische vakorganisatie voor ventilatie die nu al ijvert voor de wettelijke verplichting van ventilatieonderhoud. â?&#x161;

INSTALLATIE & BOUW | 37

Energieverbruik onderzoek VEA

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Flickr, VEA

VEA-rapport: informatie over energie besparingspremies kan beter Om de twee jaar voert marktonderzoeksbureau TNS voor het VEA, het Vlaams Energieagentschap, een enquête over het energieverbruik van de Vlaamse huishoudens. In de enquête polsen de onderzoekers naar het gedrag, de kennis en de voornemens van de Vlamingen op vlak van energiebesparing. Opvallende resultaten: energiebesparingspremies zijn te weinig bekend, het aantal condensatieketels stijgt sterk en ook ledverlichting gaat in stijgende lijn. Maar 30 procent van de appartementsbewoners zijn op de hoogte van premies voor energiebesparende investeringen. (©Marie-José Klaver, Flickr)

38 | INSTALLATIE & BOUW

Energieverbruik onderzoek VEA

VERWARMING Wanneer er niemand thuis is, wordt de verwarming door zeven op de tien Vlamingen lager gezet. De gemiddelde dagtemperatuur blijft stabiel rond de 21 graden en de gemiddelde nachttemperatuur stijgt tegenover de vorige studie tot 16 graden. De hal en de slaapkamers worden overdag het minst verwarmd en het aandeel Vlaamse gezinnen dat deze ruimtes verwarmt neemt af tegenover 2013. Het aandeel woningen dat hoofdzakelijk met aardgas wordt verwarmd is stabiel gebleven (69%). In de meest recente woningen wordt bijna uitsluitend met aardgas verwarmd. Van de aardgasgebruikers met een individuele CV-installatie bezit 38% een condensatieketel met HR Top label, een toename van 8% tegenover 2013. 37% bezit een HR+ ketel, dat aantal blijft stabiel. Het aandeel aardgasgebruikers met een gewone ketel daalt met 6%.

VERLICHTING EN VENTILATIE

Bijna de helft van de Vlaamse gezinnen bezit ledlampen. In 2013 was dat nog maar drie op de tien. (©Mike Deal, Flickr)

Het belang van energiebesparing wordt belangrijker in de Vlaamse huishoudens, al is dat met mondjesmaat. Iets meer dan 50 procent ervan vindt energiebesparing nu belangrijk en twee op drie omschrijft zichzelf als (heel) zuinig. Meer dan in 2011 en 2013 heeft men trouwens het gevoel dat het eigen energieverbruik gedaald is.

INFORMATIE OVER PREMIES Het VEA-rapport geeft ook aan dat de informatieverspreiding rond premies voor energiebesparing niet goed is. Slechts vijf op de tien Vlaamse gezinnen weten dat hun elektriciteitsnetbeheerder premies geeft voor een aantal energiebesparende investeringen, een daling van 20% tegenover 2013. Vooral appartementsbewoners zijn daarover het minst op de hoogte (30%), bij gezinnen die in open bebouwingen leven stijgt dat wel tot bijna zeven op de tien. De meesten halen informatie over energiebesparingsmaatregelen bij hun gemeentebestuur, het VEA of hun netbeheerder. Laaggeschoolden kiezen eerder voor het gemeentebestuur, universitairen doen meer een beroep op het VEA. Bij 16% van de Vlaamse gezinnen heeft er trouwens iemand een opleiding gevolgd over energie of technische installaties. Dat is iets meer dan in 2013 (14%).

Bijna de helft van de Vlaamse gezinnen bezit ledlampen. In 2013 was dat nog maar drie op de tien. Tachtig procent van de Vlaamse gezinnen heeft daarnaast spaarlampen in huis en minder dan de helft van de Vlamingen doet het nog met TL-, halogeen- of gloeilampen, een sterke daling tegenover 2013. Opvallend: het aantal woningen zonder ventilatie stijgt volgens de enquête ten opzichte van 2013. Raamroosters, met en zonder afvoerventilatie, blijven de populairste ventilatiemethode.

INVESTEREN? De respondenten moesten ook aangeven in welke energiebesparende maatregelen ze de komende vijf jaar waarschijnlijk zouden investeren. De meest populaire antwoorden: een energiezuinige verwarmingsketel (13%), dakisolatie en dubbel en HR-glas. Maar zes procent wil investeren in fotovoltaïsche zonnepanelen, bij een zonneboiler is dat hetzelfde percentage. Warmtepompen staan bij vier procent op het lijstje. Het VEA vroeg ook naar de drempels en hefbomen die een rol speelden bij zo’n investering. 80 procent antwoordde dat ze de zekerheid moeten hebben dat de investering haar geld waard zal zijn. 71 procent wil zeker zijn dat wat ze nu doen ook nog goed genoeg zal zijn in de toekomst. 51 procent antwoordde dat ze bij verbouwingen op comfortverhoging mikken en energiebesparing enkel mooi meegenomen is. Hetzelfde aantal zei dat ze vooral advies nodig hadden over welke werken ze het best zouden uitvoeren. ❚

Meer informatie over het marktonderzoek: www.energiesparen.be/marktonderzoek

Vlaanderen is energie

Het VEA onderzoekt tweejaarlijks het gedrag, de kennis en de voornemens op vlak van Vlaamse huishoudens op vlak van energiebesparing.

INSTALLATIE & BOUW | 39

Pelletverwarmingen

Tekst: Frie Van der Planken Beeld: Ariterm

Pelletketels uit Zweden: BETAALBARE KWALITEIT Als een van de marktleiders in de Scandinavische bio-energie, produceert het Zweedse Ariterm al 20 jaar lang betrouwbare pelletverwarmingen voor de kilste klimaten. Jean Hupperets, directeur van importeur Ecogeneration, merkte de pelletketels en –branders van Ariterm op en introduceert de pelletsystemen vanwege hun uitstekende prijs-kwaliteitverhouding nu ook in de Belgische markt. 20 jaar geleden besloot Ariterm naast houtketels ook pelletketels te ontwikkelen, waarmee het bedrijf nu is uitgegroeid tot een van de grootste producenten in Scandinavië. Dankzij de nodige ervaring en expertise produceert het bedrijf ketels van betrouwbare kwaliteit, met een veelvuldig gecontroleerde en verbeterde techniek. Voor huishoudelijk en kleinzakelijk gebruik levert Ariterm de Biomatic pelletketels aan. Daarnaast biedt Ariterm een

complete lijn aan pelletopslagsystemen, pelletbranders en industriële pelletketels. Efficiëntie, betrouwbaarheid en gebruiksgemak zijn daarbij de sleutelwoorden, dankzij een ruim asreservoir, een zelfreinigende warmtewisselaar en een brander met lambdaregeling.

Biomatic20i: de meest complete pelletketel met warmwatervoorziening en elektrisch verwarmingselement.

40 | INSTALLATIE & BOUW

Pelletverwarmingen

HANDIGE INTERNETBEDIENING Bovendien zijn de pelletketels van Ariterm eenvoudig te besturen via de handige internetbediening. Zo kan de gebruiker via deze weg de temperatuur regelen en ook automatische e-mails naar de pelletleverancier laten verzenden in geval van een lage voorraad. Ook krijgt de installateur storingsmeldingen per e-mail en kan hij de technische instellingen van de pelletketel via het internetgestuurde systeem aanpassen.

VOLLEDIG UITGERUST EN TOCH CONCURREREND GEPRIJSD Internetbediening, lambdasturing en een energiezuinige CV-regeling met draadloze kamerthermostaat maken standaard deel uit van de pelletketels. Verder zijn de ketels uit te breiden met een warmwatervoorziening, meerdere verwarmingszones en een elektrisch verwarmingselement als back-up. Toch zijn de volledig uitgeruste pelletketels van Ariterm aan competitieve prijzen te verkrijgen.

EENVOUDIGE INSTALLATIE Omdat een buffervat door het ontwerp van de ketel niet noodzakelijk is, kan het systeem snel en makkelijk geĂŻnstalleerd worden. Dankzij een groot accumulatievermogen reageert de Biomatic snel op temperatuurwisselingen en verzekert de ketel een prettig huisklimaat en een stabiele warmwaterproductie. Ook het afstellen van de ketel wordt door de lambdasturing tot een minimum beperkt: de ketel regelt zichzelf volledig automatisch en past zich aan aan wisselende omstandigheden.

KLAAR VOOR DE TOEKOMST Pelletverwarmingen zijn CO2-neutraal. Bovendien zullen pellets door de ruime voorraad hout in Europa altijd gunstiger geprijsd zijn dan mazout of gas. Zelfs nu de olieprijs op een historisch laagterecord staat is een besparing van 15% tot 50% mogelijk op verwarmingsinstallaties op mazout, aardgas of propaan. Met een bredere toepassing van pellets als verwarming in het vooruitzicht worden de milieu-eisen ook steeds strenger. Ariterm is daarop voorbereid en heeft nu ook condenserende pelletketels ontwikkeld met een maximaal rendement en een nauwelijks meetbare uitstoot. De pelletketels van Ariterm voldoen dus niet alleen aan de huidige behoeften van de markt, maar zijn ook helemaal klaar voor de toekomst. â?&#x161;

Bequem: pelletbrander in mazoutketel.

BiocompPX: professionele pelletketel voor industrieel gebruik.

INSTALLATIE & BOUW | 41

Vraaggestuurd ventileren met OxyGreen

Zo energie-efficiënt, eenvoudig en gezond kan ventileren zijn

Energiezuinige ventilator

Vochtsensor

CO2-sensor

4-standenschakelaar

Optimaal binnenklimaat Energiezuinig Verhoogt het comfort Geluidsarm Gebruiksvriendelijk Eenvoudig te installeren

Aanwezigheidssensor

CO2-sensor / handbediening

Aralco NVS

T +32 56 52 80 60 E info@aralco.be I www.aralco.be

DE NIEUWE BIOMATIC i-SERIES the smart choice for the future

Ariterm presenteert de nieuwe Biomatic i-serie in twee versies: 20kW en 40kW. Geïntegreerde cv- en ketelregeling met draadloze kamerthermostaat en internetbediening. Met warmwatervoorziening (optie) en diverse formaten pelletbunkers (300 kg tot 8 ton) Alarmering via e-mail en op afstand te beheren via internet (ook door uw installateur). Optimaal rendement en gebruiksgemak door de lambdaregeling en het zelfreinigende ontwerp. Uitstekende prijs-kwaliteitverhouding: snellere terugverdientijd dan de concurrentie!

Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ Ÿ

WWW.ARITERM.BE

HIGH QUALITY PELLET SYSTEMS FROM SWEDEN

Sectornieuws Air Trade Centre Belgium heet nu SIG Air Handling Belgium Air Trade Centre Belgium heet sinds 1 oktober 2015 SIG Air Handling Belgium, naar de beursgenoteerde moedermaatschappij SIG plc, die gespecialiseerd is in oplossingen voor de bouwindustrie. Jan Dhaenens, managing director bij SIG Air Handling Belgium, kijkt met vertrouwen naar de toekomst. “De naamswijziging kadert in een ambitieuze Europese groeistrategie. Onze nieuwe naam beklemtoont de synergie tussen de vestigingen in de twaalf landen waar ons bedrijf actief is. Deze verandering heeft geen gevolgen voor onze klanten: ze kunnen blijven rekenen op dezelfde service en op ons e-commerce bestelsysteem.” SIG plc wil de air handling activiteiten in Europa gevoelig uitbreiden. Ook de overname van HC Groep in september paste in dit beleid. HC Groep, met vestigingen in Nederland en Groot-Brittannië en een omzet van 45 miljoen euro, zal de klantenpropositie van SIG verbeteren door een breder aanbod van producten en systeemoplossingen, zoals klimaatplafonds, parkeergarageen tunnelventilatie, regeltechniek en nieuwe service-activiteiten. Met de naamswijziging en de recente overnames verstevigt SIG plc zijn positie op de internationale markt.

Renson winnaar ‘Trends Business Tour 2015’ Renson, gespecialiseerd in ventilatie, zonwering en terrasoverkappingen, werd tijdens de prijsuitreiking op 19 november uitgeroepen tot winnaar van de Trends Business Tour 2015 voor West-Vlaanderen. Deze wedstrijd brengt bedrijven onder de aandacht vanwege hun pioniersrol op het vlak van ondernemerschap, innovatie en duurzaamheid. 257 bedrijven stelden zich kandidaat, waarna Renson voor West-Vlaanderen als winnaar uit de bus kwam. Tijdens de prijsuitreiking op 19 november in de Ghelamco loofde de jury Renson om zijn drang naar vernieuwing en zijn inspanningen om innovaties met toegevoegde waarde wereldwijd in de markt te plaatsen. “Wij zijn uitermate trots op deze titel,” stelt CEO Paul Renson. “Dit bewijst nog maar eens dat wij als bedrijf de juiste keuzes maken met onze visie en onze drang naar innovatie, diversificatie, communicatie en internationalisatie. We zien in deze titel een extra motivatie om te blijven investeren en innoveren in de juiste oplossingen voor een gezond en comfortabel binnenklimaat.” Innovatie Innovatie staat centraal bij Renson. “Wij willen de tendens in de markt voelen en daar meteen op kunnen inspelen,” licht Paul Renson toe. “Gemiddeld hebben wij per jaar tien à twaalf ontwikkelingen die gecommercialiseerd worden, maar eigenlijk hebben we meer ideeën dan capaciteiten.” Communicatie Die forse investering in nieuwe ontwikkelingen moet echter renderen en daarom moeten de innovaties ook in de markt gekend zijn. Alles begint met de communicatie via eigen medewerkers en partners, maar ook op beurzen, via mailings of in de pers wordt daar ruimschoots aandacht aan besteed.

Voormalige GEA-bedrijven krijgen nieuwe naam: Kelvion

Internationalisatie Hoewel sterk lokaal verankerd, draagt Renson zijn visie ook steeds internationaler uit, getuige het sterke distributienetwerk dat intussen tot de USA, Rusland, het Midden-Oosten, Azië en zelfs Australië reikt. Daarmee zet het bedrijf uit Waregem zijn ambitie kracht bij om uit te groeien van een Belgisch bedrijf tot een wereldspeler op vlak van ventilatie, zonwering en outdoorconcepten.

Kelvion is de nieuwe naam voor een breed portfolio van bedrijven, waaronder Searle, Goedhart en Kuba, gevormd uit de voormalige warmtewisselaarsbedrijven van GEA. Cooling Post meldt dat private-equityfirma Triton in april vorig jaar de GEA warmtewisselaarsbedrijven voor 1,3 miljard euro heeft verworven. GEA warmtewisselaars omvat dertien bedrijven die producten leveren. De airconditioning- en precisieklimaatregelingsbelangen – Denco, Happel en Delbag – werden in augustus omgedoopt tot DencoHappel. Het resterende deel van de bedrijven – Power Cooling Solutions – zal nog voor het einde van het jaar van naam veranderen. Interim CEO van Kelvion, Michael Andersen, legt uit dat de nieuwe naam van het bedrijf een hommage is aan de pionier van de thermodynamica, Lord Kelvin. “De naam Kelvion is nieuw, maar we blijven dezelfde experts in warmte-uitwisseling met platenwarmtewisselaars, fin-and-tube, shell-andtube, modulaire koeltorens en koelingwarmtewisselaars,” zei hij. Bron: www.koudeenluchtbehandeling.nl

INSTALLATIE & BOUW | 43

Sectornieuws Ventilair Group Belgium neemt deel aan de EPB-roadshow Van november 2015 tot en met juni 2016 neemt Ventilair Group Belgium deel aan de EPB Roadshow. Die opleidingenreeks gaat uit van SBM opleidingen en is bedoeld voor architecten, studiebureaus, bouwbedrijven, EPBverslaggevers en bouwkundig ingenieurs. De topics? Ventilatie, buitenschrijnwerk, gevelisolatie, verwarmingsketels, warmtepompen, baksteenbouwknopen, afwerking, schil, dak en muur. Elk apart topic komt daarbij in aanmerking voor één uur permanente vorming, het volledige traject voor vijf uur.

Desco opent nieuwe vestiging in Aartselaar

Desco, groothandel in sanitair en verwarming, heeft zijn negentiende vestiging geopend in Aartselaar. Het nieuwbouwcomplex omvat een toonzaal en afhaalmagazijn aan de Kontichsesteenweg, de verbindingsweg tussen de A12 en de E19. Desco heeft nu veertien vestigingen in Vlaanderen en vijf in Wallonië. Het twintigste filiaal zou in 2016 zijn deuren openen. In Aartselaar zal het team bij de start drie, maar algauw vier medewerkers tellen, onder leiding van zaakvoerder Frank Dedecker: “Desco is een familiebedrijf van de vierde generatie, en hecht veel belang aan een persoonlijke service. Daarom blijven we inzetten op lokale verankering.”

maar na de faling begin 2014 kwamen de gebouwen tegen het einde van het jaar vrij. Begin 2015 begon Renson de site dan ook te verbouwen en in te richten, met de bedoeling om er bedrijfshallen van te maken die beantwoorden aan alle hedendaagse normen en richtlijnen qua veiligheid, hygiëne en werkcomfort. Verder werd ook een deel van de dakbedekking vernieuwd en kwamen er lichtstraten voor voldoende lichtinval op de werkvloer. Evenementenlocatie ter gelegenheid van Ambassador Days Het hoofdgebouw aan de E17 blijft uiteraard het paradepaardje van de firma Renson. Zeker nu daar in het ontmoetingscentrum “Exit 5” ook recepties, vergaderingen, opleidingen of seminaries kunnen doorgaan. Maar ter gelegenheid van de Ambassador Days, een evenement waarop Renson zijn bevoorrechte nationale en internationale verdelers uitnodigt om als eersten kennis te maken met de nieuwe producten, wordt dus uitgeweken naar de gelegenheidsevenementenlocatie op de nieuwe site.

5 jaar garantie op de verbeterde circulatiepomp ALPHA2 van Grundfos De ALPHA2 circulatiepomp van Grundfos is nu voorzien van 5 jaar garantie op alle pompen die geproduceerd worden vanaf 2015. De nieuwe en verbeterde ALPHA2 compacte circulatiepomp van Grundfos kent met een EEI van 0,15 een ongeëvenaarde energie-efficiëntie, gebaseerd op beproefde technologieën. De ALPHA2 is geschikt voor verwarming, air-conditioning en koeltoepassingen met verpompte mediatemperaturen vanaf + 2°C.

Overinvesteren in isolatie zonder ventilatie bedreigt gezondheid Hoewel ruim de helft van de Belgen gelooft in het belang van woningventilatie voor een gezond binnenklimaat, blijft de bereidheid om erin te investeren laag. Meer dan de helft van de Belgen heeft momenteel geen woningventilatiesysteem en 88% van de mensen die een bestaande woning kochten, is niet van plan om er de komende jaren in te investeren. Bij renovaties is men eerder bereid om te investeren in energiebesparende isolatie dan in ventilatie. Echter, hoe beter de woning geïsoleerd is, hoe belangrijker ventilatie wordt.

Renson investeert verder in de regio: productieeenheid op nieuwe site in IZ Vijverdam Ruim 100 jaar verankerd in de regio, is Renson als Waregems familiebedrijf geëvolueerd naar een toonaangevende speler in ventilatie, zonwering, terrasoverkappingen en – vooral – totaaloplossingen voor een gezonde en comfortabele leef- en werkomgeving. Voor de lancering van de laatste nieuwigheden, wijkt Renson voor de gelegenheid uit naar de nieuwe site in IZ Vijverdam. Van textielfabriek tot moderne productiehal “Renson kocht een aantal jaren geleden al de gebouwen van Messiaen Textiles, gelegen in de Grote Leiestraat 205 in Anzegem, een locatie die eigenlijk deel uitmaakt van de hoofdzakelijk Waregemse Industriezone Vijverdam,” verduidelijkt Geert Bekaert. De textielfabrikant bleef er nog even gehuisvest,

44 | INSTALLATIE & BOUW

Dat blijkt uit een recente enquête in opdracht van Zehnder Group Belgium. De ventilatiespecialist peilde recent bij 500 bouwers en verbouwers naar hun kennis over woningventilatie. “Er wordt vandaag meer en meer geïnvesteerd in woningisolatie. Deze trend is zowel goed voor het milieu als voor de eigenaar van de woning omdat de energiefactuur een stuk lager zal uitvallen,” zegt Juergen Dierickx, marketing directeur bij Zehnder Belgium. “Maar isoleren zonder ventileren is gevaarlijk. De overheid moet er daarom over waken om naast het promoten van isolatie ook een goede verluchting via woningventilatie aan te moedigen.” Kenniscertificaat vereist “Architecten en installateurs beïnvloeden sterk de keuze van de consument met betrekking tot ventilatiesystemen. Daarom is het van cruciaal belang dat zij op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen en de vereisten voor een

Sectornieuws professionele installatie en deskundig onderhoud. Sinds 2010 geven we in de Zehnder Academy opleidingen aan installateurs die dan een kenniscertificaat ontvangen.” Dierickx besluit dat ook de integratie van het ventilatiesysteem in de eerste ontwerpfase van een bouwproject van cruciaal belang is om alle aspecten voor een goed werkend systeem optimaal in het concept te integreren. “Een nauwe samenwerking tussen alle betrokken partijen van bij de start van een nieuwbouw of verbouwing biedt de beste garantie voor een goede en gezonde woningventilatie.”

Rittal conform aan productnorm IEC 61439: beveiligingsapparatuur en behuizing zijn compatibel De prestaties van een verdeelsysteem zijn zowel afhankelijk van de beveiligingsapparatuur als van de behuizing. Daarbij komt dat de productnorm IEC 61439, net zoals het geval is bij iedere andere norm, merkonafhankelijk is opgesteld. Om conform te zijn aan de IEC 61439 hoeven dus geen componenten van dezelfde fabrikant samengebouwd te worden. Met schakelapparatuur van verschillende merken zijn de industriële behuizingen van Rittal 100% compatibel en conform. Rittal voerde, conform de omschrijving in de IEC 61439, testen in zijn industriële behuizingen en in de Ri4Power compartimenten door. Met de verschillende overeenstemmende merken en types schakelapparatuur zoals Schneider Electric, Siemens, ABB, EATON, General Electric, Terasaki of Mitsubishi blijven de behuizingen 100% compatibel en conform de norm. De prestaties van het verdeelsysteem worden bepaald door de beveiligingsapparatuur én de behuizing. Aangezien de eisen voor de compatibiliteit van deze combinatie voornamelijk terug te vinden zijn in de voorschriften omtrent kortsluitvastheid (constructie-eis) en warmtehuishouding (eis t.a.v. gebruikseigenschappen), heeft Rittal de testresultaten van die aspecten uitgebreid gedocumenteerd. Rittal zorgt ervoor dat niet iedere installatie de testen moet ondergaan om conform te zijn. Via een checklist kan men vaak gebruik maken van een vergelijking op basis van een referentieontwerp. De resultaten van de geteste ACB’s en MCCB’s werden opgenomen in de uitgebreide Rittal Ri4Power technische systeemcatalogus.

Geothermie voor industrie: ECN & IF Technology werken samen Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) en ingenieursbureau IF Technology B.V. werken vanaf begin november samen op het gebied van geothermie in de industrie. Beide partijen tekenden begin november een intentieverklaring voor samenwerking bij de toepassing van diepe geothermie in de industrie. Dit in de overtuiging dat deze optie veel potentieel biedt voor de verduurzaming van de warmtevoorziening in de industrie. Geothermie in de industrie Doel van de samenwerking is om een integrale benadering aan te bieden aan de industrie, waarbij zowel de ondergrondse aspecten als de koppeling met het industriële proces worden meegenomen. ECN en IF Technology realiseren zich dat meer partijen nodig zijn om deze technologie tot een succes te maken en zijn dan ook op zoek naar partijen die actief willen meedoen. Waarom samenwerken? Op het gebied van geothermie heeft IF Technology haar sporen verdiend. IF heeft expertise met betrekking tot de geschiktheid van de ondergrond voor warmtewinning en ten aanzien van alle praktische zaken die nodig zijn voor een nuttig gebruik van de beschikbare warmte. ECN heeft ervaring in industriële warmtehuishouding en de optimalisatie daarvan en is dus in staat de geothermiebron op optimale wijze aan het industriële proces te koppelen. Bron: www.vakbladwarmtepompen.nl

IEA-conferentie staat gepland op 15 mei De organisatie van de IEA-conferentie roept op om 15 tot en met 18 mei 2017 vrij te houden. Het duurt nog even, maar toch wil IEA u alvast uitnodigen voor de driejaarlijkse IEA Heat Pump Conference 2017 in het centrum van Rotterdam. “Denk na over energie en handel nu!” is het conferentiethema van deze editie. Want hernieuwbare verwarming en koeling is belangrijk, maar toch verwaarlozen beleidsmakers die vaak. Een heroverweging van verwarming en koeling in de totale energiemarkt is essentieel om de benodigde energietransformatie te bewerkstelligen. De conferentie zal benadrukken dat warmtepomp-technologie een van de belangrijkste succesfactoren is bij deze aanpak. De organisatie verwacht een speciale reeks sessies over warmtepompen in residentiële, utilititeits- en industriële gebouwen met betrekking tot verscheidene onderwerpen. Zo zullen thema’s aan bod komen als technologie, systemen, toepassingen, onderzoek en ontwikkeling, marktstrategieën, market status, trends en toekomstige mogelijkheden. Bron: www.vakbladwarmtepompen.nl

INSTALLATIE & BOUW | 45

Sectornieuws Nieuwe EWG-studie: International Energy Agency houdt wereldwijde energietransitie tegen Analyses van de Energy Watch Group en de Lappeenranta University of Technology tonen aan dat het IEA consequent het potentieel van zonneen windenergie in het laatste decennium heeft ondermijnd. De Energy Watch Group stelt het Internationaal Energieagentschap verantwoordelijk voor het consequent onderschatten van het potentieel van hernieuwbare energiebronnen en het bevorderen van conventionele energiebronnen. De nieuwe studie door Energy Watch Group en Lappeenranta University of Technology die recent is vrijgegeven, concludeert dat de World Energy Outlookverslagen (WEO) van het Internationaal Energieagentschap (IEA) tussen 1994 en 2014 misleidende prognoses hebben gepubliceerd over fotovoltaïsche (PV) en windenergie. De WEO-rapporten hebben een aanzienlijke impact op zowel de politieke als de economische beslissingen van de regeringen in de wereld met betrekking tot energie. "Het IEA heeft gedurende jaren de wereldwijde energietransitie tegengehouden. De valse WEO-prognoses hebben geleid tot hoge investeringen in de fossiele en nucleaire sector, hebben de wereldwijde ontwikkeling van hernieuwbare energie belemmerd en hebben de mondiale strijd tegen klimaatverandering ondermijnd," aldus voorzitter van Energy Watch Group en voormalig lid van het Duitse Parlement Hans-Josef Fell. Hoewel zonnestroom en wind de afgelopen decennia exponentieel zijn gegroeid en naar verwachting zullen blijven groeien in de komende decennia, blijft het IEA uitgaan van een lineaire groei voor deze technologieën, wat betekent dat er geen groei is van de jaarlijkse installaties. Volgens WEOprognoses zal hernieuwbare energie tegen 2030 naar verwachting slechts instaan voor 14% van de wereldwijde elektriciteitsvoorziening, terwijl schattingen van de voorbije 20 jaar op een percentage van 60% zouden wijzen. "Ondanks de snel groeiende markt voor zonnestroom en windenergie, hebben de WEO-rapporten hun potentieel dramatisch onderschat, wat leidt tot rampzalige prognoses. Vanuit wetenschappelijk oogpunt zijn deze structurele fouten onbegrijpelijk, vanuit een maatschappelijk perspectief zijn ze onverantwoord," zegt Chrisitan Breyer, auteur van het rapport en hoogleraar Solar Economie aan de Lappeenranta University of Technology in Finland De Energy Watch Group roept de wetenschappelijke gemeenschap en het maatschappelijk middenveld op om de politieke en zakelijke afhankelijkheden binnen het IEA van naderbij te onderzoeken. Bron: www.ode.be

“Nieuwe wind in ventilatie tijdens Polyclose 2016” De grootste vakbeurs in de Benelux voor raam-, deur-, zonwering-, gevelen toegangstechniek nadert en dus is ook de tijd van de primeurs weer aangebroken. Tijdens Polyclose stelt Duco Ventilation & Sun Control (stand 1438) zijn laatste vernieuwingen op het gebied van ventilatie en zonwering aan het publiek voor, en dit van 14 tot en met 16 januari 2016 in de Gentse tentoonstellingshallen van Flanders Expo. Het tweejaarlijkse event Polyclose heeft na zestien succesvolle edities een vaste naam verworven in zowel België als Nederland. Polyclose is dan ook één

46 | INSTALLATIE & BOUW

van de weinige gespecialiseerde technische vakbeurzen die de allernieuwste trends, de boeiendste innovaties en de grootste marktspelers perfect weten samen te brengen onder één dak. Als toonaangevend bedrijf op het vlak van natuurlijke ventilatiesystemen zal Duco overwegend aandacht besteden aan de bestaande en vooral nieuwe uitvoeringen binnen zijn gamma van Top-roosters. Met de DucoTop 60 ZR al dan niet met extra akoestische demping (AK+) heeft Duco een ventilatierooster met variabele diepte (68-188 mm) voorhanden dat zich achter slag op elk raamprofiel integreert, wat zorgt voor een zo goed als onzichtbare plaatsing. Dit type rooster kan ook verkregen worden in een elektronisch gestuurde variant op basis van CO2-meting (TronicTop 60) of zelfs met interne voorverwarmingsstrip voor een ultiem comfort (ClimaTop 60). Daarnaast werd de DucoTop 60 ZR aan een grondige update onderworpen. Zo is het ventilatierooster optioneel verkrijgbaar met buitenkap voor toepassing in (kust)gebieden die sterk onderhevig zijn aan wind en water. Bovendien is de DucoTop 60 ZR voortaan uitgerust met een rubberstrook aan het klepeindstuk voor een betere lucht- en waterdichtheid bij de blowerdoortest. Om overventilatie in brede raampartijen te vermijden, kan de DucoTop 60 ZR Dummy als esthetische oplossing fungeren. Dit schijnventilatierooster wordt net als de DucoTop 60 ZR op het raamkozijn geplaatst en heeft hetzelfde uitzicht als het ventilerende rooster. Op die manier zorgt de DucoTop 60 ZR Dummy voor een uniform gevelbeeld, en dit zowel binnen als buiten.

Vanaf 1 januari 2016 6% btw alleen voor renovatiewerken aan woningen ouder dan 10 jaar Vanaf 1 januari 2016 zal het verlaagde btw-tarief van 6% voor de renovatie van woningen enkel nog toegepast mogen worden op woningen van minstens 10 jaar oud. Dit was eerder al vastgelegd in het federaal regeerakkoord 2014-2019. Er wordt nu ook voorzien in een overgangsmaatregel, waardoor verbouwers nog tot 2017 kunnen genieten van het verlaagde tarief van 6% voor verbouwingswerken aan woningen die nog geen 10 jaar oud zijn en waarvoor al een contract werd afgesloten vóór 1 januari 2016. Een maand voor de btw-verhoging voor renovatiewerken aan woningen jonger dan 10 jaar in voege gaat, wordt uiteindelijk de overgangsmaatregel bekendgemaakt. De bouwsector drong al lang aan op deze maatregel en is tevreden dat er nu duidelijkheid is. “Dit zal een beetje geruststelling brengen bij de bouwbedrijven, architecten en particulieren die reeds verbouwingswerken afgesproken hebben, maar waarbij de uitvoering loopt tot in 2016 of waarbij de werken zelfs pas opstarten in 2016,” zegt Jean-Pierre Waeytens, secretaris-generaal van Bouwunie.

Sectornieuws Maar om van de maatregel te kunnen genieten, betalen de bouwondernemers en architecten wel een zware tol. De administratieve lasten op hun schouders in deze overgangsmaatregel zijn zwaar. Bovendien moet ten laatste tegen eind december bij de bouwbedrijven en de architectenbureaus administratief alles in kannen en kruiken zijn, zodat het verlaagde btw-tarief nog aangerekend kan worden. Lukt dat niet vóór 1 januari 2016, dan zal het tarief van 21% onverbiddelijk van toepassing zijn.

Een volledig gamma elektrotechnische installatiesystemen

“De zware administratieve verplichtingen en de korte tijdspanne zorgen ervoor dat het quasi onmogelijk is voor kmo-aannemers, zelfstandige aannemers in de bouw en architecten om alles nog tijdig rond te krijgen,” zegt Kati Lamens, voorzitter van het NAV. “En dat terwijl de bouwaannemers en zaakvoerders van kmo-bouwbedrijven vaak zelf nog meewerken op de werven. Als zij hun klanten het 6%-tarief nog willen gunnen, moeten zij bij wijze van spreken alles laten vallen en vanaf nu tot eind dit jaar zich uitsluitend bezighouden met het afschuimen van administraties of notarissen om een vaste datum te creëren,” vult Waeytens aan.

SoWaApp: veiligheidswand in aluminium die tegelijk orde schept SoWaApp is een nieuwe wandbekleding van Sortimo, specialist in op maat gemaakte bedrijfswageninrichtingen, die de carrosserie van het voertuig betrouwbaar beschermt. SoWaApp is vervaardigd in aluminium en is daardoor water- en chemicaliënbestendig. Aan de robuuste zijwandbekleding kunnen makkelijk haken en andere toebehoren aangebracht worden voor de bevestiging van werktuigen en gereedschappen. SoWaApp biedt niet alleen een bescherming van het laadruim, maar is ook een handige opbergoplossing voor de gebruiker. Multifunctionele bescherming De SoWaApp wandbekleding verenigt twee praktische eigenschappen: bescherming van het laadruim en opberghulp. Gemaakt uit aluminium (dikte 1 mm) is deze wandbekleding voldoende robuust om aan de inwerking van water en chemicaliën te weerstaan. Dankzij het typische gatenpatroon van Sortimo, dat ook in de aluminium zijwanden terug te vinden is, kunnen alle haken en houders uit het veelzijdige Sortimo-toebehorenassortiment aan de wand bevestigd worden. Niets staat met andere woorden de individuele bevestiging in de weg van werktuigen en verbruiksmaterialen tot 2 kg per haak. Eenvoudige montage De SoWaApp is beschikbaar voor elke voertuigtype en fungeert als systeembekleding van de laadruimwanden en van de achterdeur. De wandbekleding kan door bevestiging met clips en boorschroeven op de voorziene punten in het voertuig gemonteerd worden en overtuigt door de snelle inbouw.

VB S. TB S. K TS. B SS. LFS. EGS. U FS.

Verbinding en bevestiging Transiënten- en bliksembeveiliging Kabeldraagsystemen Brandwerende systemen Wandgoten en kabelkanalen Inbouwapparatuur, Module 45 Ondervloersystemen

THINK CONNECTED.

OBO BETTERMANN nv · Bist 14 · B-2630 Aartselaar T 0 3 870 74 00 · F 0 3 887 40 00 · E info@obo.be · www.obo.be

INSTALLATIE & BOUW | 47

Voorbeschouwing Light + Building Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Messe Frankfurt

Human Centric Lighting centraal op LIGHT + BUILDING 2016 Van 13 tot 18 maart is Frankfurt de hotspot voor iedereen in de verlichtings- en gebouwautomatisatie-sector. Light + Building, de grootste wereldbeurs voor lichten gebouwtechniek, brengt 2.500 exposanten bij elkaar die er hun nieuwe producten voorstellen. Centrale themaâ&#x20AC;&#x2122;s voor dit jaar: veiligheidstechniek en Human Centric Lighting.

48 | INSTALLATIE & BOUW

Voorbeschouwing Light + Building

Op vlak van verlichting staan nieuwe designtrends en materialen in de kijker. (© Messe Frankfurt Exhibition - Pietro Sutera)

Op Light + Building toont de lichten automatisatie-industrie intelligente oplossingen, toekomstgerichte technologieën en actuele designtrends voor gebouwen. Die moeten niet alleen de rendabiliteit en het comfort van een gebouw verhogen, maar ook de behoefte aan veiligheid benadrukken en zowel het design als de levenskwaliteit van de gebruikers verbeteren. Het beursterrein zal volledig bezet zijn.

FOCUS OP VEILIGHEIDSTECHNIEK Eén accent van Light + Building 2016 ligt op innovaties op het gebied van veiligheidstechniek. Die sector was altijd al aanwezig, maar staat op deze editie in de kijker. Aandachtspunten zijn de integratie van verschillende veiligheidssystemen zoals videobewaking of toegangscontrole en de koppeling met de technische gebouwautomatisering bij Smart Buildings en Smart Homes. Iris Jeglitza-Moshage, senior vice-president van Messe Frankfurt: “Beveiligingstechnieken met licht werden tot nu toe vaak gescheiden van andere gebouwautomatiserings-systemen. Nu die meer en meer worden gekoppeld, nemen ook de vragen toe: welke interface is het meest nodig? Welk systeem overruled het andere? Die vragen komen ook terug op de zijconferentie Intersec Forum, een conferentie over veiligheid en beveiligingstechnologie.”

logie lag op het vlak van duurzaamheid. Op dit moment zien we een nieuwe ‘push’: de koppeling van installaties en ze samenbrengen op een handige interface, zoals een smartphone. Die trend is volgens ons niet tegen te houden. De aanwezige exposanten stellen op dat vlak veel nieuwigheden voor.”

HUMAN CENTRIC LIGHTING Op vlak van verlichting kijkt Light + Building natuurlijk naar nieuwe designtrends en materialen. De integratie van lampen in architectuur wordt daarbij steeds belangrijker. Dit jaar staat het thema ‘Human Centric Lighting’ centraal, moderne lichtbesturing aangepast aan het natuurlijk verloop van het daglicht. Dat licht heeft immers een invloed op het prestatievermogen, welzijn, slaapgedrag en op genezingsprocessen van mensen. “Met een doordachte en gekoppelde lichtbesturing komen lampen niet alleen tot hun recht, ook verschillende componenten zoals lichtkleur of -sterkte kunnen ten volle benut worden,” zegt Jeglitza-Moshage.

LUMINALE

Het thema van Light + Building 2016 is ‘Where modern spaces come to life: digitaal – individueel – gekoppeld’. Zeker dat laatste woord is dit jaar erg van belang. Jeglitza-Moshage: “De vorige grote ‘push’ bij automatiseringstechno-

België stond bij de vorige editie van Light + Building in de top tien op vlak van bezoekers en exposanten. De organisatoren willen ook dit jaar veel Belgische vertegenwoordigers op de beurs. Jeglitza-Moshage: “Hier zien bezoekers een allesomvattend aanbod met alle wereldpremières rond lichten gebouwtechniek. Naast de beurs organiseren we samen met de stad Frankfurt ook Luminale, een unieke lichtshow met ongeveer 100 lichtevents en –evenementen. ’s Avonds is er dus ook erg veel te doen.” ❚

Light + Building is de grootste wereldbeurs voor lichten gebouwtechniek. (©Messe Frankfurt Exhibition Gmbh - Jens Liebchen)

Op vlak van verlichting staan nieuwe designtrends en materialen in de kijker. (©Messe Frankfurt Exhibition Gmbh - Jens Liebchen)

KOPPELEN

< M esse Frankfurt organiseert ook Luminale, een unieke lichtshow met ongeveer 100 lichtevents en –evenementen. (©Messe Frankfurt Exhibition - Jochen Günther)

INSTALLATIE & BOUW | 49

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Aqua Belgica, Wikipedia

DE VOOR- EN NADELEN VAN WATERONTHARDING Water met veel kalk, ‘hard water’, kan voor ongemakken zorgen bij sanitaire installaties en huishoudapparaten. Een waterontharder is een mogelijke oplossing, maar er bestaat discussie over de mogelijke negatieve effecten van zo’n toestel. Het kenmerk van hard water: een hoog gehalte aan calciumionen. Bij opwarming van dat water kunnen die ionen neerslaan op leidingen en toestellen en daar een kalksteenlaag vormen. Omdat dat geen gezondheidsrisico’s inhoudt, halen de drinkwatermaatschappijen zoals De Watergroep die kalk meestal niet uit het water. Ook al doen ze in sommige streken wel aan centrale ontharding, de maatschappijen houden vast aan een ondergrens van 15 Franse graden (de meeteenheid voor de hardheid van water, red.) residuele hardheid. “Bij een lagere hardheid kan het water agressief worden,” zegt Christian Legros, directeur van Belgaqua, de Belgische Federatie voor de Watersector die de drinkwatermaatschappijen vertegenwoordigd. “Agressief water wordt kalkoplossend, en neemt dus kalk op uit zijn omgeving. Dat is een probleem bij materialen met calciumverbindingen en kan in bepaalde gevallen, bij metalen leidingen, corrosie bevorderen. Op die manier kunnen er ook zware metalen oplossen in het water, zoals lood, cadmium of koper, en dat is nefast voor de gezondheid.”

Elektrolytische ontharding Sommige producenten werken aan elektrolytische

ontharder

die

alle calciumionen uit het water haalt. Dat doen ze via metaalplaten die een positieve of negatieve lading krijgen en zo ionen met een omgekeerde lading aantrekken. De calciumdeeltjes blijven op die manier aan de platen ‘plakken’. Om ze kwijt te raken, wisselen de platen van lading bij de spoeling. De ionen komen zo terug los van de platen en stromen met het spoelwater mee in het riool. Voordeel van deze techniek: gebruikers hebben geen zout nodig, wat het proces groener en duurzamer maakt. Drinkwatermaatschappijen halen meestal geen kalk uit het water.

50 | INSTALLATIE & BOUW

Agressief water wordt kalkoplossend, en neemt dus kalk op uit zijn omgeving. In sommige gevallen kan dat corrosie bevorderen.

en calcium uit het water opnemen. Als de harsbolletjes verzadigd zijn, spoelt de ontharder het harsbed met pekelwater, een proces dat men regeneratie noemt. “Die ionenuitwisselingstechniek bestaat al enorm lang en heeft zijn doeltreffendheid bewezen.” zegt Albrecht. “Al blijven we ook innoveren,” vervolgt hij. “Ontharders worden zuiniger met spoelwater en zoutverbruik, het hars wisselt de ionen sneller uit en de besturingsklep wordt efficiënter, zodat het toestel op de juiste momenten spoelt. Nieuwe ontharders gebruiken ook chloor om het harsbed op regelmatige basis te ontsmetten, zodat er zeker nooit bacteriën in zitten.”

COMPLEXITEIT Belgaqua benadrukt echter de beperkingen van waterontharders. De federatie geeft het advies om ontharders enkel te overwegen bij aanzienlijke kalkaanslag, aangezien ze daarvoor ontwikkeld werden. Wie dan toch een ontharder gebruikt, plaatst ze best niet vlak achter de watermeter, maar richt ze best specifiek op de toestellen waar problemen zijn, zoals de warmwatertoestellen. Legros: “Zo blijft het drinkwater onbehandeld, waardoor het zeker beter smaakt en mineralen behoudt die nuttig zijn voor ons lichaam. Sommige mensen beperken trouwens beter hun natrium-inname.” Legros waarschuwt ook voor de complexiteit van zo’n toestel. “De klant heeft een goede service en vakkennis nodig. De capaciteitsberekening moet bijvoorbeeld erg nauwkeurig zijn, zodat de regeneratiecycli juist zijn ingesteld. Als daar te veel tijd tussen zit, maak je plaats voor bacteriën. Het volstaat ook niet om zo’n toestel zomaar te installeren, iemand moet het ook beheren en onderhouden. Zo’n jaarlijks onderhoud is een minimum, maar zelfs dat gebeurt vaak niet.” Aqua Belgica onderschrijft wel steeds een charter met zijn leden, waarbij ze beloven dat jaarlijks onderhoud uit te voeren.

MAGNETISCHE ONTHARDING

Het water stroomt bij een ontharder door een bed van harsbolletjes vol met natrium-ionen. Omdat de hars zich meer aangetrokken voelt tot calcium, zal het natrium afstoten en calcium uit het water opnemen.

AGRESSIEF ≠ CORROSIEF

Zijn elektromagnetische toestellen dan de oplossing? Die halen geen kalk uit het water, maar veranderen de fysieke toestand van de calciumzouten die erin zitten. Gevolg: geen kalkneerslag op leidingen en toestellen. “Zulke toestellen werken vaak niet, het nut ervan is ook door geen enkele studie bewezen,” zegt Albrecht. “De kalk blijft immers gewoon in het water zitten. Daarbij kan je pas na een aantal jaar controleren of het toestel goed werkt.” Legros nuanceert die kritiek. Er is volgens hem al wel aangetoond dat zo’n elektromagnetisch veld een invloed kan hebben op kalkverbindingen. “Maar dat is afhankelijk van zoveel verschillende parameters, zoals onzuiverheden in het water en lengte van het leidingnet, dat het moeilijk is om echt zeker te zijn dat zo’n toestel in een bepaalde setting werkt. Ter plaatse testen en opvolging nadien is dus nodig.” ❚

Eddy Albrecht, voorzitter van Aqua Belgica, de Belgische Federatie voor Waterbehandelingsbedrijven, is het daar niet mee eens. Volgens hem worden de termen agressief en corrosief al decennialang fout gebruikt, waardoor onthard water onterecht met de vinger wordt gewezen. “Zo kan water best agressief zijn, zonder corrosief te zijn, en omgekeerd. Er is een duidelijk onderscheid tussen natuurlijk zacht water en onthard water. Dat behoudt immers z’n evenwicht en verandert niets aan de zuurtegraad of de hoeveelheid opgeloste zuurstof. Heel wat internationale studies tonen aan dat er geen verhoging van corrosie optreedt na ontharding van het water. De Europese norm EN12502 – deel 2, bescherming van metalen tegen corrosie - koper en koperlegeringen, legt bovendien geen waarde op voor hardheid. De norm is integraal door het NBN overgenomen in NBN EN 12502.”

NATRIUM VOOR CALCIUM Is een waterontharder nu een goed idee? De meest bekende ontharders, op basis van ionenuitwisseling, ontharden het water immers volledig. Het water stroomt daarbij door een bed van harsbolletjes vol met natrium-ionen. Omdat de hars zich meer aangetrokken voelt tot calcium, zal het natrium afstoten

Ionenuitwisselingstechniek, zoals in een waterontharder, bestaat al enorm lang en heeft zijn doeltreffendheid bewezen,” zegt Eddy Albrecht van Aqua Belgica.

INSTALLATIE & BOUW | 51

DYKA introduceert de revolutie in ventilatietechniek

Ga snel naar

DYKA-AIR.BE en ontdek zelf alle revolutionaire eigenschappen! /DYKA.BE

Wij introduceren DYKA AIR: het ventilatiekanaalsysteem dat schoon, stil en energiezuinig is dankzij de revolutionaire aerodynamische eigenschappen. Uit onderzoek blijkt dat veel ventilatiekanalen niet voldoen

DYKA AIR ontketent een revolutie in ventilatie. Want DYKA

aan de gestelde eisen. Traditionele ventilatiekanalen raken

AIR is een ventilatiekanaalsysteem dat speciaal is ontworpen

bijvoorbeeld al tijdens de bouw beschadigd, of verontreinigd

voor optimale aerodynamische eigenschappen: zonder

omdat ze niet 100% water- en luchtdicht zijn. Bovendien

randen en mĂŠt vloeiende, ronde vormen. Het resultaat: een

blijft in gangbare kanaalsystemen stof makkelijk hangen

systeem met minder luchtweerstand, en daardoor energie-

achter de naden en vierkante hoeken.

zuinig, schoon en stil.

DYKA AIR. RevolutionAIR

Tekst: Patrick Chabert, Guldager Beeld: Guldager

Waterbehandeling van koeltorens met een minimum aan chemicaliën Bij waterbehandelingssystemen van koeltorens worden vaak veel chemicaliën gebruikt. Dat komt het milieu niet ten goede. Waterbehandelingsspecialist Guldager introduceert daarom de CatoCool, een concept van verschillende toestellen dat het koelwatercircuit van koeltorens optimaliseert. Het CatoCool-concept wordt geleverd als een plug and play-oplossing en kan uit vijf elementen bestaan die elk hun individuele eigenschappen hebben, maar die toch aangepast zijn aan elkaar om het effect van de verschillende samenwerkende elementen te optimaliseren. “Onderhoudsfirma’s gebruiken daar vaak chemicaliën voor,” zegt Patrick Chabert, sales executive bij Guldager. “Bij de CatoCool gebeurt dat op een milieuvriendelijke manier.”

2. Een Unifilter die het koelwatersysteem beschermt. Door een pomp circuleert het koelwater door de schijfmodules die voorkomen dat er vuil binnendringt in de koelkanalen. Voordelen: geen verstopping van tuiten ,pijpen en warmtewisselaars naast geleidbaarheidscontrole om het geleidingsvermogen van het koelwater te monitoren en in stand te houden. ›

DE MOGELIJKHEDEN VAN HET CATOCOOL-CONCEPT CatoCool kan ontharding, filtering, bacterie -en corrosiebestrijding en waterrecuperatie van het drainwater bieden voor koeltorens. Mogelijke onderdelen van de installatie zijn: 1. Een waterontharder, op de suppletieleiding, met water en zout om kalkafzetting te vermijden.

De CatoCool, een toestel om corrosie te bestrijden, maar ook de benaming van het hele concept van Guldager voor waterbehandeling van koeltorens.

De CatoRec filtert en recupereert tot 80 procent van het afvoerwater.

INSTALLATIE & BOUW | 53

Ovivo Holland Ad 1115_PRINT READY.pdf 1 11/25/2015 9:05:50 AM

CMY

Driven by building technology www.eeg.be

BUILDING INTELLIGENCE

Adv Installatie&Bouw 197x130.indd 1

16/11/15 13:49

Cleaning Tools voor thuisgebruik Guldager heeft ook ‘Cleaning Tools’ op de markt waarmee het bedrijf zich eerder op de installateur en de thuisgebruiker richt. “Die bestaan in verschillende maten en bieden een groot gamma aan reinigingsprocessen aan,” zegt Chabert. “Slibvorming, ongecontroleerde pH-waarden en kalkhoudend water leiden gemakkelijk tot rendementsverlies en lekkende onderdelen van ijswaterkringen en centrale verwarmingskringen. Reinigen met onze Cleaning Tools is dus energie- en kostenbesparend. De pompaansluiting is ook zeer makkelijk: twee flexibels aansluiten, plug and play, en het toestel is gebruiksklaar. “We gebruiken ze zelf ook soms in koeltorens om de waterkring te desinfecteren,” zegt Chabert.

'CatoCool biedt ontharding, filtering, bacterie -en corrosiebestrijding en waterrecuperatie van het drainwater voor koeltorens'

1. De guldager Cleaner: Hydrodynamische reinigingspompen geschikt voor alle verwarmingssystemen, inclusief vloerverwarming. a. Maximale verwijdering van slib en corrosieafval b. Duale toepassingspompen door zuur bestendige constructie kunnen boilers, waterverwarmers, leidingen en andere toestellen worden ontkalkt en gereinigd met of zonder producten. c. Toepassing: zowel voor particuliere als voor industriële doeleinden.

2. 2. CatoCool is een plant van verschillende toestellen die een groenere waterbehandeling produceert voor koeltorens. De CatoRec is één onderdeel ervan en wordt gebruikt om afvoerwater (spui) 70 tot 80% water te recupereren en terug in het circuit te pompen. (Zowel stads als regenwater).

Guldager N.V. Halleweg 385 - 1500 Halle Tel. 02/5690973 - www.guldager.com

3. De LegioCell, een toestel om bacteriën te bestrijden. De LegioCell produceert hyperchloriet door een elektrolytische reactie met water en zout. Het toestel produceert zo dagelijks 0,45 tot 0,90 kilogram chloorequivalent zonder gevaarlijke producten te moeten gebruiken. Door de werkingsparameters en de zoutmengeling in de generator te controleren, kan de LegioCell chemische eigenschappen creëren die eigen zijn aan bijna elke desinfecterende toepassing. 4. De CatoCool zelf, een toestel om corrosie te bestrijden. “Als remmer gebruiken we aluminium dat katholytisch opgelost is als aluminaat,” zegt Chabert. “De katholysemodule wordt in een zijstroom van het koelcircuit gemonteerd. De aanwezigheid van aluminium als aluminaat zal de corrosie in het circulerende koelwater verminderen.” 5. De CatoRec, die 70 tot 80 procent van het drain – of afvoerwater recupereert en filtert en terug in het circuit te pompt. Chabert: “Wanneer het water teveel slib bevat, moet het gespuid worden. Onder de CatoRec-kast zit trouwens nog een boosterpomp die onder hoge druk het water door de membranen stuwt. De CatoRec kuist en filter dat water – dat kan zelfs tot 20.000 liter per uur – zodat het terug door de rest van het circuit kan vloeien voor bacterie - en corrosiebestrijding. Dat water zal meestal zelfs zuiverder zijn dan het normaal geleverde gezuiverde water. Bovendien zal het onthard zijn, geen bacteriën bevatten en corrosieprocessen in de koeltorens verminderen.” De CatoRec kan dus voor een aanzienlijke vermindering van het waterverbruik zorgen. Ook het zoutverbruik kan tot 30 procent dalen. “Die besparingen zorgen voor een snelle terugbetaling van de investering en een aanzienlijke daling van waterverspilling,” sluit Chabert af. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 55

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Jeroen Schreurs - Geberit

Drinkwaterhygiëne is onderschat probleem De legionellabacterie ontwikkelt zich erg goed tussen 25 en 45 graden Celsius.

Legionella-infecties zijn jaarlijks verantwoordelijk voor hetzelfde aantal doden als het verkeer. De legionellabacterie – die de zogenaamde veteranenziekte veroorzaakt – gedijt heel goed in slecht ontworpen waterleidingnetten en drinkwaterinstallaties. Het is daarom aan de installateurs en sanitairspecialisten om met enkele richtlijnen voor hygiënische installaties rekening te houden. Ondermaatse drinkwaterhygiëne is een onderschat probleem. Om dat meer onder de aandacht te brengen, nodigde Geberit enkele journalisten uit voor een bezoek aan haar trainingscentrum in Langenfeld. Daar tonen ze met een waterpompstation aan installateurs en vakmensen de gevaren van een slecht ontwerp. Installatie en Bouw kreeg er uitleg van Hans Leen, product manager bij Geberit. “Veel mensen raken besmet op een plaats waar je dat het minst zou verwachten: in de douche. Legionellabacteriën zetten zich immers vast op aerosolen, vernevelde waterdruppeltjes. Die kunnen makkelijk ingeademd worden en een longontsteking veroorzaken. Heel vaak loopt het al mis bij de drinkwaterverdeling. Ontwerpers en installateurs moeten zich daarom bewust zijn van een aantal belangrijke principes.”

DE IDEALE TEMPERATUUR Een van die principes is dat bacteriën erg van warmte houden. De legionellabacterie ontwikkelt zich bijvoorbeeld erg goed tussen 25 en 45 graden Celsius. Om die reden geldt dat koudwaterleidingen nooit warmer mogen worden dan 25 °C en dat de temperatuur van het warme water nooit lager mag zijn dan 55 °C. Naast een goede isolatie van leidingen is

56 | INSTALLATIE & BOUW

Geberit nodigde enkele journalisten uit voor een bezoek aan haar trainingscentrum in Langenfeld.

Het waterpompstation met verschillende sanitaire aansluitingen zette de voordelen van een lusinstallatie in de kijker.

De proefopstelling van Geberit toont mooi aan dat bacteriën in dode leidingen nooit volledig vernietigd worden.

het daarom belangrijk dat de boiler op een voldoende hoge temperatuur – minimum 60 °C – wordt ingesteld. “Zo vermijd je dat het warme water tot onder 55 °C zakt wanneer het door de leidingen vloeit,” zegt Leen. “Het is ook daarom dat koud en warm water pas helemaal op het einde, net voor gebruik, met elkaar worden vermengd. Die mix komt immers uit op ongeveer 37 °C, een echte wellness-temperatuur voor ziektekiemen. 60 °C heeft nog een ander voordeel, want vanaf die temperatuur sterven de legionellakiemen snel af.”

gen. “Het is ook belangrijk dat er zo weinig mogelijk dode leidingen zonder aftappunt in de installatie aanwezig zijn,” zegt Leen. “Zoals je kan zien in onze proefopstelling worden bacteriën in die dode leidingen nooit volledig vernietigd. Die boosdoeners stromen zonder problemen terug het basiscircuit in. Dezelfde problematiek zie je bij leidingnetten die lange tijd niet worden gebruikt, zoals in vakantieverblijven of sporthallen. Ook daar is een continue doorstroming van het hele systeem noodzakelijk.”

DODE LEIDINGEN

Als er toch legionellaproblemen ontstaan in drinkwaterinstallaties is een kortstondige of tijdelijke chemische desinfectie van het drinkwater aangeraden. Elke chemische behandeling van drinkwater betekent natuurlijk een extra belasting voor alle onderdelen van de installatie, maar bij een tijdelijke desinfectie is er geen nadelige invloed op de levensduur. Chemische en thermische behandelingen zijn echter steeds noodoplossingen, want een goede drinkwaterhygiëne start bij een goed leidingontwerp." ❚

Even belangrijk als de temperatuur is de continue circulatie van het warme water. Legionella kan immers enkel groeien in stilstaand water. Lusinstallaties of lus/ring-installaties zijn daarvoor optimaal, terwijl je T-installaties moeten vermijden. Bij dat type voldoen de stagneertijden ter hoogte van zelden gebruikte aftappunten immers niet aan de hygiënevoorschriften. Bij lus- of lus/ring-configuraties wordt dat vermeden door het geringe aantal aftakkin-

HYGIËNESPOELING NIET VOLDOENDE

INSTALLATIE & BOUW | 57

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Fernox

FILTER EN REINIGINGSMIDDELEN VOOR PROFESSIONELE INSTALLATIES Waterbehandelingsbedrijf Fernox introduceerde recent een nieuwe filter voor de zakelijke markt. De TF1 Delta Filter met hydrocyclone en magnetische filtering is ontworpen voor complexe leidingsystemen. Het bedrijf komt daarbij ook met enkele nieuwe reinigings- en beschermingsproducten naar buiten. Voor de Delta Filter, gemaakt van vernikkeld messing, koos Fernox voor een hydrocycloon in combinatie met een krachtige magneet. Zo’n hydrocycloon is een apparaat dat door middelpuntvliegende krachten deeltjes uit het systeemwater kan halen. Dat doet het op basis van een verschil in soortelijk gewicht. De zware deeltjes zakken immers naar de onderkant van de filter en bezinken in een opvangreservoir. Daar worden zowel de magnetische als niet-magnetische deeltjes weggefilterd. De kleinere magneetdeeltjes tot sub-micron stijgen door de opwaartse cyclonale beweging naar een sterke magneet – met een kracht van 13.500 Gauss – die ook die vervuiling opvangt. Daarnaast wordt het leidingnet ook ontlucht.

De filter is bruikbaar tot een maximale druk van 15 bar en een maximaal debiet van 200 liter per minuut, of 12 kubieke meter. “Al is filtratie het meest aangewezen bij debieten van 6 of 8 kubieke meter,” zegt Gerrit Hermans, technical and sales manager Belux voor Fernox.

filtratie ook chemische reiniging en bescherming meer in beeld moeten brengen.” Enkele van de producten die Fernox daarvoor promoot zijn de FC1 Protector, de FC3 Cleaner en zeker de FC1 Filterfluid+ Protector.

PRODUCTEN VOOR PROFESSIONELE MARKT

“De FC1 Protector is de klassieke beschermer voor corrosie- en kalkbestrijding en pH-controle, geschikt voor de professionele markt,” zegt Hermans. “Dat product is getest bij water van 50 Franse graden, het equivalent van 500 ppm, en gaf daar uitstekende resultaten. Die Protector bestaat ook in combinatie met Filter Fluid, een concentratie reinigingsmid-

Met de TF1 Delta Filter zet Fernox meer in op de zakelijke markt en de studiebureaus, net zoals met hun nieuwe productlijn van chemische reinigingsmiddelen. Hermans: “Wij vinden dat ingenieurs bij grote technische werken zoals stookplaatsrenovaties meer rekeningen moeten houden met de systeemwaterkwaliteit en naast mechanische

Fernox promoot voor de zakelijke markt de FC1 Protector, de FC3 Cleaner en zeker de FC1 Filterfluid+ Protector.

58 | INSTALLATIE & BOUW

'Met de TF1 Delta Filter zet Fernox meer in op de zakelijke markt en de studiebureaus' De filter is bruikbaar tot een maximale druk van 15 bar en een maximaal debiet van 200 liter per minuut, of 12 kubieke meter.

del dat het vuil in de leidingen dispergeert. Dat betekent dat het vuil wordt opgelost, losgeweekt, zwevend gemaakt en naar de filter wordt afgevoerd. Daarom is het natuurlijk belangrijk beheerders dit product enkel te gebruiken als ze ook een goede filter hebben laten installeren. Voordeel van dit product tegenover de gewone cleaner: een spoeling is niet meer nodig.” Omdat Fernox de nieuwe producten specifiek voor de professionele markt uitbrengt, verhoogt het bedrijf ook de concentratie en volumes van de producten. Bij de oorspronkelijke verpakkingen van tien liter voor HVAC-toepassingen was het volume berekend in functie van een installatie tot twee kubieke meter en met dezelfde concentratie als voor huishoudelijke producten: 0,5 procent. Voor de FC1 koos het bedrijf voor 20 litervaten met concentratie van 1 procent.

ONTHARDING NIET ALTIJD GOED De producten van Fernox zijn geschikt voor alle soorten materiaal, zoals staal, gietijzer, koper, messing, RVS en aluminium. Vooral bij dat laatste materiaal ziet Hermans voordelen, bijvoorbeeld tegenover het gebruik van waterontharders. “Die worden immers vooral door RVS-fabrikanten ondersteund, dat materiaal is dan ook gevoeliger aan kalkafzetting dan aluminium. Maar bij aluminium kan onthard water voor problemen zorgen. Een voorbeeld: Bij het WZC Pottelberg in Kortrijk moesten in een anderhalf jaar drie aluminium ketelelementen worden vervangen. Waarom? De pH-balans van het water was slecht door ontharding. In zo’n geval kies je dus beter voor chemische bescherming door middel van de Fernox Protector.”

ANALYSE

Voor de Delta Filter, gemaakt van vernikkeld messing, koos Fernox voor een hydrocycloon in combinatie met een krachtige magneet.

Fernox voert ook analyses van systeemwater uit in samenwerking met een onafhankelijk Brits laboratorium. Het bedrijf adviseert dan ook om systemen periodiek te laten controleren, jaarlijks of halfjaarlijks, en de resultaten op te nemen in een logboek. Op die manier kunnen beheerders hun installatie eenvoudig monitoren en eventueel snel ingrijpen. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 59

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Ovivo, Besix-Vanhout

Nieuwe UPW-installatie voor Imec in Leuven Het Leuvense Imec behoort tot de wereldwijde top op vlak van nano-elektronica. Om aan die top te blijven, investeerde het bedrijf in nieuwe cleanroom-faciliteiten met 450 mm-siliciumschijven. Daarvoor was ook een nieuwe en performantere ultrapuur water (UPW)-installatie nodig. De siliciumschijven waarmee bedrijven zoals Imec microchips produceren, werden de afgelopen decennia steeds groter, tot de huidige diameter van 300 mm. De volgende stap voor de industrie: schijven van 450 mm. Ook al is die stap nog niet voor meteen, Imec wachtte niet en bereidt zijn cleanroom al voor op de omschakeling. Dat deed het bedrijf onder andere door de UPW-installatie te vervangen. Een grotere schijf betekent immers extra waterconsumptie, lagere tolerantie voor verontreinigingen en een noodzaak om het afvalwater te hergebruiken. Waterbehandelingsspecialist Ovivo kwam als beste kandidaat uit het strenge selectieproces van Imec uit de bus en mocht de nieuwe UPWinstallatie leveren. Jorg Korver, projectleider bij Ovivo: “In 2003 hebben we al een UPW-installatie geleverd bij Imec, we zijn er min of meer kind aan huis. Wereldwijd zijn we ook toonaangevend op vlak van UPW.” Ovivo richt zich bij de nieuwe installatie in de eerste plaats op het hergebruik van afvalwater.

Als dat terug mee in de waterkringloop kan, bespaart Imec immers enorm op waterkosten. Imec koos ook voor een besparing op zout. Korver: “We hebben daarnaast een aantal processtappen verbeterd, nieuwe ontwikkelingen die we hebben toegepast sinds de vorige installatie uit 2003. Bij oudere systemen werkten we met zuur en lood voor het ontzouten van het voedingswater, maar momenteel gebruiken we een nieuw proces met ontzoutingsmembranen, ion-selectieve membranen en elektriciteit dat al tien, vijftien jaar op de markt is. Het is een goedkoper systeem en verbetert de outputkwaliteit.” Er zijn ook andere nieuwigheden ten opzichte van de vorige installatie: nieuwe membraantechnieken om verder te kunnen ontzouten met minder elektrisch vermogen, nog lagere ion-contaminaties in de aanmaaksectie door serieschakeling van ionenwisselaars, het gebruik van PVDF-pompen voor de laatste processtap om contaminatie met metalen verder te minimaliseren en het hergebruik van enkele reststromen optimaliseren binnen het proces voor laagwaardigere toepassingen. ❚

Ovivo richt zich bij de nieuwe installatie in de eerste plaats op het hergebruik van afvalwater.

60 | INSTALLATIE & BOUW

Korver: “In 2003 hebben we al een UPW-installatie geleverd bij Imec, we zijn er min of meer kind aan huis.”

Het Leuvense Imec behoort tot de wereldwijde top op vlak van nano-elektronica. (©Besix-Vanhout)

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Ovivo, Flickr

Evolutie halfgeleiderproductie vraagt om erg zuiver water Ovivo maakt deel uit van Facilities 450 mm Consortium (F450C), een internationaal netwerk van bedrijven die werken aan een cleanroom met 450 mm siliciumschijven voor microchipproductie. Eén van de onderdelen van zo’n cleanroom is de waterbehandeling, want voor die innovatie is er meer én zuiverder water nodig. Siliciumschijven worden groter. De huidige 300 mm-standaard bestaat sinds het jaar 2000, maar de industrie probeert volop om de volgende stap te zetten. Het consortium waar Ovivo deel van uitmaakt bestaat uit ’s werelds grootste halfgeleiderproducenten, maar ook chipgebruikers en andere technologische sectoren zoals luchtbehandelingsbedrijven. Samen proberen ze de technische barrières te slopen en de overgang naar 450 mm te faciliteren. Daar staat geen datum op. “We begeven ons op onbekend terrein,” zegt Jorg Korver. “Elk bedrijf stoomt zich wel klaar voor de overstap, maar om daadwerkelijk van productie te spreken, staan we nog wat te ver van ons doel af.”

Om meer chips en halfgeleiders te producteren, zijn er grotere siliciumschijven nodig. (©Flickr, Yuri Samoilov)

Specifiek op vlak van de waterkwaliteit zijn er nog twee barrières te slechten. Jorg Korver: “Er wordt steeds meer water gebruikt, wat ook meer afvalwater genereert. En omdat de schijf groter is, moet ook de kwaliteit van het gebruikte water hoger zijn. Hoe langer het pad op de schijf immers wordt, hoe meer moeite het kost om verontreiniging in het midden weg te spoelen naar de rand van de schijf. Technisch zijn die dingen al wel mogelijk, maar voor de hoeveelheid spoelwater dat je nodig hebt zijn de kosten te hoog.”

Het afvalwater van de UPW-installatie opvangen en recycleren is de beste manier om rioleringskosten en kosten voor extra voedingswater te verminderen.

Het afvalwater van de UPW-installatie opvangen en recycleren is daarom de beste manier om rioleringskosten en kosten voor extra voedingswater te verminderen, ondanks het feit dat het afvalwater meestal sterker vervuild is dan voedingswater. Dat komt omdat de vervuiling in het afvalwater erg voorspelbaar is, en de reiniging altijd op dezelfde manier kan gebeuren. Dat is niet zo bij voedingswater, dat variabel is naargelang de seizoenen. De behandeling moet dus voortdurend worden aangepast. Denk bijvoorbeeld aan water in de buurt van landbouwgronden, dat in bepaalde periodes enorm veel bemestingsstoffen kan bevatten. Die moeten dan specifiek worden opgespoord en behandeld voor gebruik. “Bij bepaalde stappen worden er zuren gebruikt of komt er silicaat van de schijven zelf in het water terecht. Dat is te verontreinigd om te hergebruiken. Maar de spoelstappen daartussen zouden we verder moeten kunnen behandelen. Dat is voor ons de grote uitdaging in zo’n 450mm-productie,” zegt Korver. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 61

Domotica

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Siemens

Glazen aanraakdrukknoppen met KNX Siemens brengt nieuwe schakelaars op de markt: De Glass Touch Sensors. Het zijn aanraaktoestellen met ledverlichting die op de KNX-standaard werken. Met de glazen aanraakdrukknoppen zet Siemens verder in op een mooi design bij zijn producten. “Daar is steeds meer nood aan, ook in de tertiaire sector.” De Touch Sensor-schakelaar bestaat uit een glas in wit of zwart met een chroomafwerking. Geen mechanische drukknoppen, maar aanraaksensoren geven gebruikers controle over de technieken in de ruimte. De capacitieve zones zijn omgeven door een verlichte ring voor statusaanduiding of als oriëntatieverlichting; er zijn zeven verschillende kleurinstellingen: wit, geel, rood, magenta, cyaan, groen en blauw. Werner Roelandt, hoofd van de afdeling Control Products and Systems bij Siemens: “Je kan kiezen voor feedback van het systeem door bijvoorbeeld de lichtkleur aan te passen als een toestel ‘aan’ staat. Je kan die kleuren eventueel ook programmeren en gebruiken om alarmen te integreren. Is er bijvoorbeeld iets mis in de ruimte, dan kan de ledverlichting flikkeren zodat gebruikers zien dat er iets scheelt. Bij die programmatie kan je tussen twee kleuren kiezen. Bijvoorbeeld: blauw als het licht aan is, maar rood als er iets mis is met het toestel. De schakelaars komen trouwens in drie modellen op de markt: met twee, vier of acht toetsen.”

De Touch Sensor-schakelaar bestaat uit een glas in wit of zwart met een chroomafwerking.

62 | INSTALLATIE & BOUW

Domotica

DESIGN NAAST FUNCTIONALITEIT Waarom brengt Siemens dit nieuwe product op de markt? Roelandt: “We zien dat er steeds meer nood is aan producten waar ook aan design is gedacht. Dat is al even zo op de residentiële markt, maar wordt ook steeds meer een aandachtspunt in de tertiaire sector. Ook daar is er steeds meer nodig dan

gewoon functionaliteit. De klassieke schakelaar met een drukplaatje werkt perfect, maar onze klanten zijn naar iets extra op zoek. Siemens slaat daarom, en dat is al enkele jaren zo, een nieuwe weg in richting design. Dat zag je al bij vorige producten, en komt zeker tot uiting bij de nieuwe glazen aanraakdrukknoppen.” Naast aanraaktoetsen hebben de Touch Sensors ook een nabijheidssensor. Bij het naderen van de aanraakdrukknop neemt de helderheid van de verlichte ringen toe. Zo zijn ook in het donker oriëntatie en perfecte bediening verzekerd.

WERKEN OP KNX De Touch Sensors werken met de KNX-standaard, iets waar Siemens sterk op inzet. Roelandt: “We richten ons op KNX omdat we zo onze nieuwe producten met eender welk KNX-toestel van Siemens of andere fabrikanten kunnen combineren en integreren. Je kan immers zowel verlichting, zonnewering, verlichting, ventilatie en nog veel andere zaken perfect aansturen met KNX. We hebben bijvoorbeeld ook de Synco 700 in ons gamma, waarmee we de stookplaats kunnen aansturen in tertiaire gebouwen. Nieuwigheid daarbij: de webserver die dienst doet als beheerssysteem kunnen we ook in de cloud zetten en zo verschillende installaties tegelijk beheren.” Grootste voordeel van KNX voor Siemens is echter dat ze zich door de open standaard echt kunnen specialiseren in bepaalde producten. Bij een vast protocol zou het bedrijf alle producten moeten aanbieden, nu is dat niet nodig. “Zo investeert Siemens niet in audio- of videofonie. Dat is met de KNXstandaard geen probleem, want onze producten combineren vlot met die van bijvoorbeeld audio- en videoproducenten.” ❚

KNX België Werner Roelandt is ook voorzitter van KNX België, de organisatie met fabrikanten, integratoren en distributeurs die KNX in ons land in de markt wil zetten. KNX België is lid van de KNX International Association die producten certificeert en software ontwikkelt om producten te kunnen programmeren voor KNX.

De capacitieve zones zijn omgeven door een verlichte ring met zeven verschillende kleurinstellingen.

INSTALLATIE & BOUW | 63

BRUSSEL | Frontispies Tekst: Joos Neven Beeld: Red Technics

Het zijaanzicht toont duidelijk de omvang van het project.

Frontispies:

efficiëntie door volledige automatisatie en monitoring In de Frontispiesstraat in Brussel heeft Democo twee nieuwe indrukwekkende gebouwen neergepoot, en er daarnaast één volledig gerenoveerd. De drie constructies ogen niet enkel indrukwekkend, maar zijn ook gebouwd volgens de passiefhuisstandaard. Het energieverbruik van de gebouwen is dus tot een absoluut minimum gereduceerd. Democo koos voor hoge isolatiewaarden in combinatie met een volledig geautomatiseerd systeem voor het binnenklimaat. Voor die automatisatie sloeg het bedrijf de handen in elkaar met de Rotselaarse onderneming Red Technics. Het bedrijf ontwierp voor elk gebouw een geautomatiseerde oplossing voor de temperatuur en de verlichting. Verder nam het ook de toegangscontrole, het datanetwerk, en de alarminstallatie voor zijn rekening. Als kers op de taart zorgde Red Technics voor een volledige monitoringoplossing die alle verbruiksfactoren accuraat opmeet.

64 | INSTALLATIE & BOUW

BRUSSEL | Frontispies

Red Technics installeerde sensoren die automatisch de lichten dimmen naargelang de natuurlijke lichtinval versterkt.

Red Technics ontwierp voor elk gebouw een geautomatiseerde oplossing voor de temperatuur en de verlichting.

SLIMME OPLOSSINGEN VOOR ELK VERBRUIK

DESIGN & BUILD

Om te voldoen aan de passiefhuisstandaard heeft Red Technics een oplossing voorzien voor elk verbruik. De automatische systemen garanderen dat de optimale isolatie gepaard gaat met maximale energie-efficiëntie. Zo heeft Red Technics sensoren geïnstalleerd die automatisch de lichten dimmen naargelang de natuurlijke lichtinval versterkt. Dat levert een fikse daling van het elektriciteitsverbruik op. Verder zijn ook de ramen voorzien van automatische zonnewerende screens. Op die manier gaat het systeem oververhitting tegen, wat actieve koeling overbodig maakt. Een essentiële oplossing, aangezien de isolatie ervoor zorgt dat de warmte niet kan ontsnappen eens het zijn weg naar binnen heeft gevonden. De sensoren voor de screens verzekeren dus een evenwichtig binnenklimaat in de zomer en in de winter. Ook voor de verwarming koos Democo bewust voor ecologische oplossingen: de energiezuinige verwarmingsinstallaties werken op zonneboilers.

De renovatie en de twee nieuwbouwprojecten van het Frontispiceproject zijn simultaan uitgevoerd. Voor Red Technics betekende dat een voortdurende aanpassing: de techniekers moesten alle systemen op het juiste moment plaatsen binnen een bepaalde tijd, de ingenieurs moesten continu hun ontwerpen schikken naar de realiteit op de werf. “De grootste uitdaging was zonder twijfel de tijdsdruk en de praktische kant van het project,” zegt Vaneycken. “De grote lijnen heb je vooraf al: we kenden de renovatieplannen, en de overgang tussen de gebouwen die Democo moest aanleggen zonder luchtbruggen of andere externe factoren die de energiezuinigheid in het gedrang konden brengen. Toch hebben we de praktische kant altijd goed moeten opvolgen.”

ONTWERP EN REALISATIE Naast het ontwerp van slimme systemen zorgt Red Technics ook voor de installatie van de sensoren en de apparaten: “Ons sterkste punt is dat wij als studiebureau niet enkel onze expertise als ingenieurs aanbieden om de systemen te ontwerpen, maar ook de mogelijkheid bieden om onze techniekers die systemen vakkundig te laten installeren. Wij houden rekening met de eisen van de aannemer en werken samen aan een adequate oplossing. Nadien zorgen wij zelf voor de implementatie. Alles moet tenslotte werken – en samenwerken – voor een optimaal rendement. Wij kunnen deze oplossingen leveren van A tot Z,” eindigt Levi Vaneycken van Red Technics.

“Dit ‘Design & Build’-principe brengt een hoop uitdagingen met zich mee. Dankzij de goede samenwerking en de klare communicatie van Democo konden wij alle werken op tijd leveren en anticiperen op de andere partijen op de werf. Uiteindelijk zijn er daarom ook geen onverwachte problemen opgedoken. Alles is vlot verlopen en alle systemen zijn uitvoerig getest.” ❚

Het Rotselaarse Red Technics is een ingenieurs- en installatiebureau dat zich specialiseert in slimme, energiezuinige oplossingen voor elektriciteit, HVAC, datanetwerken, groene energie, brand, toegangscontrole en veiligheid.

INSTALLATIE & BOUW | 65

RenoC+ube®

Vraaggestuurde ventilatie voor renovatie • Uiterst compact formaat • Ideaal voor inbouw in verlaagd plafond of tussen dakspanten van uitbouw • Stille manier van ventileren door geintegreerde ventilator in dakdoorvoer • Vraaggestuurde ventilatie (vocht en aanwezigheid)

Meer info ? www.renson.be

installatie_en_bouw_197x130_0615.indd 1

18/06/15 11:34

BRUSSEL | Frontispies

Tekst: Joos Neven Beeld: Democo

FRONTISPIES IS NIEUW ‘BÂTIMENT EXEMPLAIRE’ IN BRUSSEL Het Brussels Instituut voor Milieubeheer subsidieert al sinds 2007 ‘bâtiment exemplaire’-projecten (BatEx). De bedoeling is om energie-efficiënte bouw- of renovatieprojecten te promoten. Democo heeft in 2015 het BatExproject Frontispies opgeleverd. De realisatie van het ontwerp van A2M begon in 2013 en bestond uit twee nieuwe gebouwen: een gebouw met 51 appartementen en een kantoor voor Kind & Gezin. Ook de aangrenzende school Héliport werd onder handen genomen en flink uitgebreid - en dat allemaal volgens de passiefhuisstandaard. BATEX EN PASSIEFBOUW

UITERST ENERGIE-EFFICIËNT BOUWEN EN RENOVEREN

Uiteraard moet een BatExproject voldoen aan strenge ecologische eisen. De transformatie van de school en de nieuwbouw is dan ook volledig doorgevoerd volgens de passiefstandaard: de oude constructie van de school is omringd met 28 tot 35 centimeter extra isolatie. Bovendien is de buitenschil aan een kant van de school uitgebreid om de klassen te verbreden. In de nieuwe gebouwen heeft Red Technics gezorgd voor slimme technologieën die het energieverbruik tot een minimum beperken en was Belcotec verantwoordelijk voor de installatie van zonneboilers voor de school en de appartementen. Verder heeft Democo de luchtdichtheid individueel berekend voor elk van de appartementen om de isolatie en het binnenklimaat te optimaliseren. Ten slotte werkt het koelsysteem van de school adiabatisch, een passieve oplossing dus. Dankzij de input van Red Technics wordt al het verbruik van elektriciteit, water, en gas en ook de binnentemperatuur keurig opgemeten en opgeslagen door een centraal systeem.

Hoewel de oplevering redelijk vlot ging, verliep niet alles vlekkeloos: “Tijdens het uitgraven van de parkeergarage van het appartementsgebouw zagen we dat we te kampen hadden met een serieuze vervuiling van de grond. Wij zijn zover gegaan om zelf erkend bodemsaneringsaannemer te worden bij het Brussels Instituut voor Milieubeheer om het probleem op te lossen. Dat had nogal wat voeten in de aarde, maar het is toch gelukt. Het reinigen van de bodem heeft wel wat vertraging veroorzaakt. Verder zijn we erin geslaagd om drie ventilatiegroepen te installeren in de vrij krappe kelder van de school. De verwarmingsketel van de school is behouden, maar bedient nu ook twee keer zo veel oppervlakte als voordien. De bedoeling was om uiterst energieefficiënt te bouwen en te renoveren, en dat is zeker gelukt,” vertelt Francis Heeb, projectleider bij Democo. ❚

'Democo heeft het BatExproject Frontispies opgeleverd, volledig volgens de passiefstandaard'

De gevel oogt dankzij de witte en groene kleuren modern en fris.

INSTALLATIE & BOUW | 67

Innovatieve energieconcepten

Tekst: Tim Janssens Beeld: Tim Janssens, Alex Polfliet

“WKK en PV kunnen bij veel bedrijven nog een pak efficiënter” Van 13 tot 15 oktober organiseerde Smart Grid Flanders in Brussel Smart Grid School, een driedaags seminarie waar tal van sprekers kwamen getuigen over hun ervaring met innovatieve energieconcepten. Een van die gerenommeerde sprekers was Alex Polfliet van Zero Emission Solutions. Hij lichtte toe hoe bedrijven duurzame energiesystemen als WKK en PV-installaties optimaal kunnen benutten. Installatie & Bouw luisterde aandachtig mee en noteerde onderstaand verslag.

Alex Polfliet: “Bedrijven zijn ze zich er niet altijd van bewust dat ze het rendement van duurzame energiesystemen mits slim gebruik nog een heel pak kunnen optrekken".

68 | INSTALLATIE & BOUW

Innovatieve energieconcepten

Polfliet sprak over zijn ervaring met innovatieve energieconcepten op de Brussel Smart Grid School.

Polfliet: “Uit ervaring weet ik dat veel bedrijven veel slimmer met zonne-energie zouden om kunnen gaan.” Alex Polfliet: “Bedrijven investeren steeds vaker in duurzame energiesystemen. Een positieve evolutie, al zijn ze zich er niet altijd van bewust dat ze het rendement van die systemen mits slim gebruik nog een heel pak zouden kunnen optrekken. Laten we beginnen bij WKK. Om rendabel te zijn, wordt een WKK in principe gedimensioneerd op basis van de warmtevraag. Traditioneel kijkt men dan naar de monotone curve aardgas: hoeveel vermogen aardgas is er op uurbasis nodig, om dan uiteindelijk het aantal uren per jaar en de specifieke warmtevraag in bepaalde periodes te kunnen afleiden. Om het thermisch vermogen te berekenen vermenigvuldig je het aardgasverbruik vervolgens met 0,9. Je mag er immers van uitgaan dat een stookketel 10 procent verlies heeft. Vermenigvuldig je het thermisch vermogen met 0,7, dan ken je grosso modo ook het elektrisch vermogen.”

WKK IN FUNCTIE VAN DE MARKTPRIJZEN “WKK is een flexibele technologie die je toelaat om snel een bepaald vermogen aan elektriciteit te produceren. Maar uiteraard wordt een WKK op basis van een inschatting van de elektriciteitsbehoefte bepaald door de actuele elektriciteitsprijs – bij voorkeur zet je WKK in wanneer de prijs aantrekkelijk is – en de warmteafname. Een WKK inzetten zonder dat er warmte nodig is, momentaan of via buffering, is uiteraard niet efficiënt. Uitgaande van een constante warmtevraag moet je de flexibiliteit van het systeem met andere woorden benutten in functie van de gangbare marktprijzen, al kan je er probleemloos van uitgaan dat WKK voordeliger is dan het gebruik van een stookketel.

Een kleine simulatie: voor het verbruik van 1 MWh aardgas aan een prijs van 22 euro/MWh is er wel degelijk een behoorlijk verschil tussen beide systemen. Voor een stookketel met een rendement van 90 % betaal je 24,44 euro/MWhth + de aankoopprijs van elektriciteit maal 0,4. Je koopt immers nog circa 40 % stroom aan. Samen is dat 56,44 euro/ MWhth. Voor een WKK met een rendement van 50 % daarentegen is de berekening als volgt: een kost van 44 euro/MWth, inclusief elektriciteit min de opbrengst van een warmtekrachtcertificaat (met een huidige minimumwaarde van 31 euro, red.) Samen is dat 31,6 euro/MWth. Een mooi verschil dus, al moet je aanvullend natuurlijk ook de investering voor je WKK-installatie en de onderhoudskosten in rekening brengen. Dit kan dus een lucratief verhaal zijn, maar veel hangt af van de elektriciteitskost. Overtollige stroom injecteer je best wanneer de prijs hoog is – hou dus bijvoorbeeld goed de Belpex Day Ahead-markt in het oog, want de verschillen kunnen soms oplopen tot meer dan 1 op 3. Warmtevraag is de eerste driver, maar aangezien je warmte kan bufferen, stuur je je WKK best aan op interessante tijdstippen. Een andere mogelijkheid is de onbalansmarkt bij Elia: je WKK inzetten op de momenten dat er een stroomtekort is op het net. Het probleem daarbij is echter dat de onbalansprijzen post factum gepubliceerd worden en dat voorspellen dus zeer moeilijk is. Bovendien zijn de prijspieken doorgaans van korte duur. Gelukkig bestaan er mogelijkheden om de werking van je WKK automatisch te koppelen aan de gangbare marktprijzen.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 69

Innovatieve energieconcepten

Een WKK kan een lucratief verhaal zijn, maar veel hangt af van de elektriciteitskost.

70 | INSTALLATIE & BOUW

Innovatieve energieconcepten

SLIM OMGAAN MET PV “Naast WKK zijn er uiteraard nog technologieën om zelf hernieuwbare energie op te wekken. De meest courante zijn allicht de fotovoltaïsche systemen. Uit ervaring weet ik dat veel bedrijven daar veel slimmer mee zouden kunnen omgaan dan in het verleden het geval was. Voorheen maakte de subsidiëring een doordachte benadering overbodig, maar intussen is die financiële steun fors afgebouwd en is PV enkel nog aantrekkelijk als je er ‘smart’ mee omgaat. Allereerst is het belangrijk dat je je installatie correct dimensioneert. Een dak zomaar volgooien met zonnepanelen is niet langer per definitie winstgevend. Je moet bijvoorbeeld rekening houden met oriëntatie en beschaduwing – onze vuistregel is dat er van 21 maart tot 21 september tussen 10 en 16u geen schaduw op je zonnepanelen mag vallen. In tegenstelling tot vroeger is het ook het gewenste vermogen van belang. Dat kan je inschatten via een productieberekening op basis van de locatie, de oriëntatie, de hellingsgraad – minimum 10° - en de efficiëntie van de panelen en de omvormers. De dimensionering van je installatie heeft ook gevolgen voor je uiteindelijke kosten en opbrengsten. De injectiewaarde van PV-stroom ligt vrij laag omdat er bij overtollige stroomproductie doorgaans ook sprake is van een overaanbod op het net. Je moet je PV-installatie dus zo proberen te dimensioneren dat je geen stroom van het net moet afnemen, maar tegelijkertijd moet je ook zo weinig mogelijk overtollige stroom trachten te injecteren. Grote industriële afnemers zitten qua vermeden stroomkost dankzij PV vandaag aan een all-inbedrag van 50 euro/MWh voor stroom, transportkosten en heffingen. Voor middelgrote ondernemingen met een verbruik van 20 GWh op jaarbasis kunnen we uitgaan van 90 euro/MWh. Voor kleine ondernemingen loopt dit zelfs op tot 150 euro/MWh, en voor vrije beroepen en particulieren respectievelijk tot 200 en 250 euro/MWh, exclusief de netvergoeding van 80 euro/MWh. Uitgaande van een PV-kost van 61 euro/ MWh en een injectiewaarde van 40 euro/MWh kan je dus stellen dat grote ondernemingen financieel niet gebaat zijn bij PV omdat ze een lagere prijs betalen om stroom van het net te halen dan wanneer ze zelf stroom produceren met een PV-installatie. Maar voor alle andere firma’s is een PV-installatie wél interessant, op voorwaarde dat ze zo weinig mogelijk injecteren.”

DEMAND-RESPONSEMANAGEMENT “Naast een correcte dimensionering is er nog een tweede manier om ‘smart’ om te gaan met PV-installaties: demand-responsemanagement. Je overtollige stroomproductie en je reëel verbruik op elkaar afstemmen, dus. Typische voorbeelden zijn bedrijven in de voedingsindustrie, die hun koelen vriesinstallaties vooral laten draaien wanneer de zon schijnt. Uit de langjarige gegevens – de gemiddelde elektriciteitsprijzen op de Belpex op elk uur van de dag – blijkt dat stroom het duurst is tussen 11 en 13u en 18 en 20u. Als bedrijf doe je er dus goed aan om op die ‘spitsuren’ zo weinig mogelijk te verbruiken en vooral te verbruiken wanneer je zonnepanelen stroom produceren. Als particulier kan je je huishoudtoestellen – al dan niet automatisch – aansturen in functie van het zonlicht, al is daar momenteel nog geen incentive voor. Overtollige stroom bufferen in de vorm van warm water is uiteraard ook mogelijk. Batterijopslag is momenteel nog niet ingeburgerd, maar zal binnen enkele jaren allicht wel aan een doorbraak toe zijn. Gecombineerd met zonnepanelen zou dit erg voordelig kunnen zijn, want het zou toelaten dat je batterij en je omvormer apparaten aansturen op basis van de elektriciteit die opgeslagen wordt. Kortom: een stuk efficiënter dan de huidige ‘momentane’ benadering. Hopelijk worden die batterijsystemen snel en aan een aanvaardbare aankoopprijs geïntroduceerd in ons land.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 71

ErP-regelgeving Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Remeha

HET ECOLABEL IN 7 VRAGEN Sinds 26 september vallen nieuwe verwarmingstoestellen en warmwatertoestellen onder de Europese ErP-regelgeving. Steven Deygers van Remeha zet nog eens de belangrijkste vragen van installateurs op een rij. Wat is de oorsprong van het Ecolabel? De nieuwe regelgeving maakt deel uit van de 20/20/20-doelstellingen van de Europese Unie om in het jaar 2020 de CO₂-uitstoot met 20 % te doen verminderen, het energieverbruik met 20 % te doen dalen en het gebruik duurzame energie met 20 % te verhogen.

Hoe komt het Ecolabel tot stand? Fabrikanten zijn door Europa verplicht om zelf in een eigen labo de vooropgestelde testen uit te voeren voor afzonderlijke en gecombineerde producten. Hoe die testen moeten verlopen, is door Europa voor verschillende situaties vastgelegd. Op welke toestellen is het label van toepassing? De wetgeving rond de minimale energieprestatie en milieucriteria geldt specifiek voor verwarmingsketels en warmwatertoestellen met een vermogen tot en met 400 kilowatt, maar is ook van toepassing op warmtewisselaars en warmwateropslagtanks met een capaciteit van kleiner of gelijk aan 2000 liter. Het label geldt dan weer enkel voor verwarming- en combitoestellen tot en met 70 kilowatt en voor tapwaterbereiders en boilers tot en met 500 liters. Wie controleert? De Belgische FOD Economie voert 100 controles uit per jaar. Dat geldt echter voor àlle energielabels. Niet alleen voor verwarmingsproducten, maar ook voor koelkasten en andere toestellen. Dat is weinig, zeker als je ziet hoeveel nieuwe producten er elk jaar op de markt komen. Een grondige controle van één product wordt enkel opgestart als iemand de prestaties ervan in twijfel trekt en dat meldt aan de Europese Commissie. Dat zet een erg lange procedure in gang. Meer steekproeven en een Europees onafhankelijk controleorgaan zouden al een stap in de goede richting zijn, maar een controle van alle producten van de markt is in de praktijk amper mogelijk. Is zo’n consumentenlabel wel nuttig? Ecolabels zijn wel degelijk nuttig. Ze moeten de consument vooral een klare kijk geven op de ecologische én economische prestaties van de producten. Vergeleken met de andere sectoren is de verwarmingssector wel een vreemde eend in de bijt, omdat de consument minder nauw betrokken is bij de keuze van een verwarmingsketel. De consument volgt in grote mate de voorstellen van de installateur. Merkbekendheid en prijs spelen een kleinere rol bij de keuze van een installatie.

De wetgeving rond de minimale energieprestatie en milieucriteria geldt specifiek voor verwarmingsketels en warmwatertoestellen met een vermogen tot en met 400 kilowatt.

72 | INSTALLATIE & BOUW

Is meer plusjes altijd beter? Niet per se. Het prijskaartje dat eraan vast hangt, weegt misschien niet op tegen het grotere comfort dat het toestel biedt. Misschien is dat product of die combinatie van producten niet de meest geschikte keuze in functie van de behoefte aan verwarming én warm water van de woning. Als we spreken over een verwarmingsinstallatie, is de manier waarop die wordt benut eigenlijk belangrijker dan het label. De installateur moet daarvoor duiding geven.

ErP-regelgeving

Steven Deygers van Rehema.

'Fabrikanten zijn door Europa verplicht om zelf in een eigen labo de vooropgestelde testen uit te voeren' Wat met burgers die te weinig middelen of geen interesse hebben? De wetgeving biedt mogelijkheden voor mensen die geen belang hechten aan een volledige vervanging van hun installatie zoals senioren die uitkijken naar een plaats in een verzorgingstehuis. Stel dat bij hen de verwarmingsketel in panne zou vallen, maar de brander niet, dan mogen zij bijvoorbeeld enkel de ketel vervangen. In dit geval krijgen noch de losse brander noch de ketel een label. Deze uitzondering is in het voordeel van de vervangingsmarkt. Pas op: als beide toestellen worden vervangen, is een label toch weer nodig.

Wat met EPB? Met de energieprestatieregelgeving zullen (ver)bouwers sowieso uitkomen bij de meest energiezuinige oplossingen. ErP zal dus meer bepaald van toepassing zijn bij het vervangen van een verwarmingsinstallatie. Wat met verwarmingsketels van type B1? De zogenaamde atmosferische ketels, veel gebruikt in grote appartementsgebouwen, krijgen nog uitstel tot 1 januari 2018. Vaak gaat het om panden, beheerd door een syndicus, waarbij er niet alleen ontzettend veel installaties moeten vervangen worden, maar ook een schouw die gesaneerd en opnieuw opgebouwd moet worden. â?&#x161;

INSTALLATIE & BOUW | 73

OUDERGEM | The Link

Tekst: Kevin Moens Beeld: Caleffi

Centrale stookplaats schenkt sanitair comfort Momenteel zwoegen de studenten zich doorheen de eerste examenperiode van het academiejaar 2015-2016. Een beetje comfort op kot is dan geen overbodige luxe. De Brusselse studenten ervaren dat sinds kort aan den lijve in The Link: een oud kantoorgebouw aan de Maurice Charlentstraat in Oudergem kreeg een tweede leven als studentencomplex. De ruim 120 studio’s getuigen van een kwalitatieve afwerking en een beredeneerde energie-efficiëntie. DSW Architects zette de reconversie op papier. Het project is gelegen in het kloppend hart van de studentenbuurt en grenst aan de VUB en ULB. Volgens Home Invest Belgium (HIB) zijn het allesbehalve standaard studentenkoten. Tom Haverals, Chief Development Officer bij HIB: “De bedoeling is om dit

gebouw minstens 15 jaar in eigen portefeuille te houden. Daarom hebben we hoog ingezet op kwalitatieve afwerking, energie-efficiëntie en duurzaamheid: een netto energiebehoefte voor verwarming van slechts 5.65 kWh/m² in combinatie met het optimum van duurzaamheid: een tweede leven van een bestaande structuur.”

Satellietunits van Caleffi type SATK 15 met een vermogen van 40 kW nemen de verwarming en de productie van sanitair warm water per studio voor hun rekening.

74 | INSTALLATIE & BOUW

OUDERGEM | The Link

'Planning en berekening op voorhand zijn van groot belang bij dergelijke opstelling' CENTRALE STOOKPLAATS De studio’s zijn tussen de 28 en 55 m² groot. Elke flat heeft een kitchenette en een eigen badkamertje met douche. Een centrale stookplaats met een vermogen van 260 kW staat in voor de verwarming en levert voldoende vermogen en debiet. Satellietunits van Caleffi type SATK 15 met een vermogen van 40 kW nemen de verwarming en de productie van sanitair warm water per studio voor hun rekening. Daarnaast leverde Caleffi ook de inregelventielen. “Samen met de installateur, LDL Group uit Deinze, hebben we de technische installatie uitgetekend,” steekt product manager Patrick Hagen van wal. “Het hydraulisch concept bestaat uit een centrale pomp met verschillende stijgleidingen en bypassen. Aan iedere stijgleiding zijn dan een bepaald aantal units gekoppeld met energiemeting en met een inregelventiel dat fungeert als debietbegrenzer.

MODULERENDE DISTRIBUTIE-UNIT Caleffi gaat prat op een uitgebreid gamma aan satellietunits. Voor The Link

viel de keuze op het model SATK 15, een modulerende distributie-unit met een vermogen van 40 kW. “Het toestel is uitgerust met een mechanische regeling,” weet Hagen. “De inregelventielen zijn van het type AUTOFLOW. Automatische debietbegrenzers, zeg maar. Zij zorgen ervoor dat de afzonderlijke units voldoende warm water kunnen aanmaken zodat de student zowel de douche als de wastafel tegelijkertijd kan gebruiken.”

PLANNING Vaak kom je nog individuele verwarmingssystemen per unit tegen in dergelijke projecten, vertelt Hagen. Toch is het principe van de centrale stookplaats met satellietunits in opmars. “Planning en berekening op voorhand zijn van groot belang bij dergelijke opstelling,” aldus Hagen. “Wat zijn de debieten? Welk vermogen is er nodig? Over welke opvoerhoogtes in de stijgleidingen spreken we? Stuk voor stuk vragen die je op voorhand moet beantwoorden. Zulke berekeningen maken wij nu nog voor de klant. Installateurs zullen dat echter zelf eenvoudig kunnen uitvoeren met een softwareprogramma dat we binnenkort lanceren,” besluit Hagen. ❚

De inregelventielen zijn van het type AUTOFLOW.

INSTALLATIE & BOUW | 75

HEERLEN | Maankwartier Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Pascal Moors/Nose for Photography en SPIE

Maankwartier Heerlen maakt gebruik van duurzaam mijnwaternet Het Maankwartier, de nieuwe stationsomgeving van het Nederlandse Heerlen met onder andere winkels, cafés, een hotel, kantoren, terrassen en 97 woningen op bouwlagen, maakt binnenkort gebruik van het mijnwaternet. Dat moet aan iedere specifieke gebruiker en consument warmte, koude en/of warm tapwater leveren. Op 14 september plaatste Mijnwater B.V. de technische installatie in het tweede (cluster)uitwisselstation. “Mijnwater B.V. levert energie uit het mijnwater dat in de oude, ondergrondse mijngangen aanwezig is,” vertelt Ronnie Verboven, projectmanager en adviseur bij advies- en ingenieursbureau Volantis BV, dat het ontwerp voor de bron- en clusterinstallatie heeft gemaakt. “Na de sluiting van de mijnen

76 | INSTALLATIE & BOUW

liepen de mijngangen op natuurlijke wijze vol met grondwater, dat door de aarde wordt opgewarmd. Die geothermische bron dient nu als duurzame energiebron voor de verwarming en koeling van verschillende gebouwen in Heerlen, waaronder het Maankwartier.”

HEERLEN | Maankwartier

De technische installatie die Mijnwater B.V. in de ondergrondse betonnen kelder plaatste, zorgt voor de uitwisseling van warmte en koude tussen de aansluitingen in een omgeving van meerdere gebouwen. “De gebouwen in de cluster kunnen, via een clusternet, direct warmte en koude met elkaar uitwisselen,” vertelt hij. “Dat gebeurt volautomatisch en vraaggestuurd. Mijnwater zorgt ervoor dat overschotten of tekorten aan warmte of koude in het clusternet via het (cluster)uitwisselstation worden afgevoerd, dan wel aangevoerd vanuit de Mijnwater-hoofdleiding. Die leiding, de zogenaamde back bone, zorgt ervoor dat een overschot aan warmte of koude eerst naar een ander cluster wordt geleid, zonder energieverspilling.”

COMPACTE INSTALLATIE SPIE Nederland BV is verantwoordelijk voor de installatie van het pompstation, het tussenstation dat het mijnwater vanuit de clusterkelder naar de gebouwen verpompt. “We hebben het complete pompstation in onze werkplaats in Elsloo geprefabriceerd, vanwege de korte doorlooptijd van het project en de beperkte ruimte in de clusterkelder,” vertelt Sokratis Panteleou, projectleider bij SPIE. “De installatie is gebouwd op een skid, waardoor we ze eenvoudig konden verplaatsen en ter plekke installeren. De compactheid van de installatie is gemakkelijk voor toekomstig onderhoud.” In het pompstation, dat bestaat uit drie pompen, zijn op advies van Volantis BV twee AIR-SEP drukbehoud-, ontgassing-, expansie-, vuilopvang- en bijvullingsautomaten in cascade geplaatst, vertelt hij. “Die systemen halen de lucht uit het leidingsysteem, waardoor het water beter doorstroomt. Door alle lucht te verwijderen, vermijdt de AIR-SEP bovendien dat er gassen in de pompinstallatie komen en zorgt het toestel ervoor dat er een constante overdracht kan plaatsvinden tussen het warme en koude water. Daardoor vindt geen oxidatie plaats. Dankzij de beperkte footprint van de AIR-SEP kon het systeem eenvoudig in onze installatie worden geïntegreerd.”

MASTER EN SLAVE “We berekenden de expansie van het drukbehoudstation op een totaalinhoud van 65.000 liter water, met een expansievermogen van bijna 1.000 liter,” vult Mario van Gorsel, directeur van leverancier KOREX Benelux aan. “Het systeem levert water met een aanvoertemperatuur tussen de 15˚C en 60˚C.” Het systeem is volledig redundant uitgevoerd, vertelt hij. “Iedere zes uur wisselen de machines tussen ‘master’ en ‘slave’. Hierdoor voorkomen we dat één van de systemen te lang stil staat. De systemen zijn hydraulisch aan elkaar gekoppeld en houden elkaar elektronisch in de gaten. In geval van storingen of bij piekmomenten ondersteunen ze elkaar. Dat maakt het systeem extreem betrouwbaar.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 77

Y G O L MORE O N H C E T G N I D L I U B T R A SM

better! e h t r o f , s s e your busin r o f , u o y r o f , ur days ISE 2016 â&#x20AC;&#x201C; Fo Ontdek de nieuwste ontwikkelingen op gebied van Smart Building en Smart Home Technology opâ&#x20AC;&#x2122;s werelds grootste bijeenkomst van AV fabrikanten en service leveranciers. De dag voorafgaand aan de vakbeurs zal de eendaagse Smart Building Conference plaatsvinden. Daarnaast biedt ISE 2016 u ook de mogelijkheid om Show Floor Theatre presentaties bij te wonen tijdens de vierdaagse show.

Voor meer informatie en registratie, kijk op: www.iseurope.org ISE is a joint venture partnership of

WWW.INSTALLATIEENBOUW.BE Het meest complete overzicht van leveranciers online Staat u nog niet op www.installatieenbouw.be? Neem dan contact op met Mathieu Noppe of Freddy Fierens: T +32 50 36 81 70 E m.noppe@louwersmediagroep.be of f.fierens@louwersmediagroep.be

‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek. U kunt deelnemen met een naamsvermelding. Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

INSTALLATIE & BOUW

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers van de installatie & bouw branche Vanaf € 495,- per jaar weet uw doelgroep wat u doet! Bel of mail Mathieu Noppe of Freddy Fierens voor alle informatie over een vermelding in Installatie & bouw: T +32 50 36 81 70 - E m.noppe@louwersmediagroep.be – f.fierens@louwersmediagroep.be

WIE DOET WAT

ALGEMENE DIENSTVERLENING

BEVEILIGING

GEREEDSCHAPPEN

SECURITY SOLUTIONS

RITTAL NV CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Rijndijk 141 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T +31 (0)71 3417111 F +31 (0)71 3414192 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

MUYSHONDT SECURITY SOLUTIONS Lodderstaat 20 2880 BORNEM T +32 (0)3 8892255 F +32 (0)3 8891150 E info@muyshondt.be W www.muyshondt.be

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS BV Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T +31 (0)765 794190 F +31 (0)765 794199 E Info@flir.com W www.flir.com

BIM SOFTWARE EN CONSULTANCY

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX Branch office België Bld Sylvain Dupuislaan 243, 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T +32 (0)2 523 01 70 F +32 (0)2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

Stokkelaar 8 9160 LOKEREN T +32 (0)9 3539111 F +32 (0)9 3556862 E info@rittal.be W www.rittal.be

INSTALLATIEMATERIAAL

EURO-DIESEL SA STABIPLAN BVBA

Korte Lozanastraat 5 2018 ANTWERPEN T +32 (0)3 2890101 E info@stabiplan.be W www.stabiplan.com/nl-be

Rue de l’Avenir, 61 4460 GRACE-HOLLONGE T +32 (0)4 2477900 F +32 (0)4 2462020 E mail@euro-diesel.com W www.euro-diesel.com

COMAP NV/SA Alsembergsesteenweg 454 1653 DWORP T +32 (0)2 3710161 F +32 (0)2 3782339 E marketing@comap.be W www.comap.be

BRANDERS & KETELS BEDRIJFSWAGENINRICHTING

TEEK

SCHLEIFENBAUER BV VAILLANT NV

G TEEK Boswegel 35 9190 STEKENE T +32 (0)497 519927 E info@g-teekbe W www.gteek.be

Golden Hopestraat 15 1620 DROGENBOS T +32 (0)2 334 93 00 E info@vaillant.be W www.vaillant.be

DOMOTICA

Graafsebaan 68 5242 JN ROSMALEN T +31 (0)73 5230256 F +31 (0)73 5212383 E info@schleifenbauer.eu W www.schleifenbauer.eu

E. VAN WINGEN

BEGETUBE NV NV

E. VANWINGEN NV

SORTIMO BVBA Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE T +32 (0)2 3550370 F +32 (0)2 3550371 E info@sortimo.be W www.sortimo.be

NIKO

Industriepark West 40 9100 ST.- NIKLAAS T +32 (0)3 7601470 F +32 (0)3 7777120 E sales@niko.be W www.niko.eu

ELEKTRICITEIT

SORTIMO WEST

VERGOKAN NV

Gentseweg 749 8793 SINT-ELOOIS-VYVE

SORTIMO CENTRUM

Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE

SORTIMO OOST

Industrieweg 49/7 3980 TESSENDERLO

Durmakker 27 9940 EVERGEM T +32 (0)9 2530800 T +32 (0)9 2534082 E info@vanwingen.be W www.vanwingen.be

OBO BETTERMANN SA Bist 14 2630 AARTSELAAR T +32 (0)3 8707400 F +32 (0)3 8874000 E info@obo-betterman.com W www.obo-betterman.com

Meersbloem Meiden 16 9700 OUDENAARDE T +32 (0)55 318335 F +32 (0)55 314388 E sales@vergokan.com W www.vergokan.com

Kontichsesteenweg 53/55 2630 AARTSELAAR T +32 (0)3 8707140 F +32 (0)3 8775575 E info@begetube.com W www.begetube.com

VIEGA Planet I business park Tollaan 101 c 1932 Sint-Stevens-Woluwe T +32 (0)2 5515510 F +32 (0)2 5031433 E info@viega.be W www.viega.be

INSTALLATEURS ELEKTRICITEIT

FEDERATIES ELECTRO-SECURITY-AIRCO-ENERGY

INRICHTING VAN BERDIJFSVOERTUIGEN

SECTOR ORGANISATIE VOOR VENTILATIE FÉDÉRATION POUR LE SECTEUR DE LA VENTILATION

EHM BVBA

VTC BVBA Patrick Wagnonlaan 7 7700 MOESKROEN T +32 (0)56 554966 F +32 (0)56 348662 E info@vtc.be W www.vtc.be

80 | INSTALLATIE & BOUW

INDUSTRIEEL - PRIVAAT

LEGRAND GROUP NV Kouterveldstraat 9 1831 DIEGEM T +32 (0)2 7191711 F +32 (0)2 7191700 E info@legrandgroup.be W www.legrandgroup.be

VENTIBEL VZW Volkstraat 57 2000 ANTWERPEN M +32 (0)478 562123 E hendrik.daem@ventibel.be W www.ventibel.be

Industrieweg 3 2850 BOOM T +32 (0)3 8444575 F +32 (0)3 8445085 E info@ehm.be W www.ehm.be

WIE DOET WAT

KLIMATISATIE ELEKTROWERKEN DE PROFT Flor Hofmanslaan 4 9280 LEBBEKE T +32 (0)52 410724 E tim@electrowerkendeproft.be W www.electrowerkendeproft.be

LENAERTS NV Europark 1086 3530 HOUTHALEN T +32 (0)11 609210 F +32 (0)11 525447 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

NAESSENS HVAC Franklin Rooseveltlaan 23 8790 WAREGEM T +32 (0)56 613113 F +32 (0)56 617242 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

SWEGON BELGIUM NV Rue de Huy 24 B-4280 Hannut T +32 (0)19 519320 F +32 (0)19 519321 E info@swegon.be W www.swegon.be

INSTALLATIETECHNIEK EL SYSTEMS Senator Alfons Jeurissenlaan 1032 3520 ZONHOVEN T +32 (0)11 819292 F +32 (0)11 819293 E info@elsystems.be W www.elsystems.be

COFELY AXIMA NV Montenegrostraat 138-144 1190 BRUSSEL T +32 (0)2 5332311 F +32 (0)2 5388685 E brussels@cofelyaxima-gdfsuez.be W www.cofelyaxima-gdfsuez.be

KOEL- & VERWARMINGSTECHNIEK N.V.

KVT NV LINUM EUROPE NV Vijverhoek 53, 8520 KUURNE T +32 (0)56 359294 F +32 (0)56 358847 E info@linum.eu W www.linum.eu

Plaslaar 48 2500 LIER T +32 (0)3 4919900 F +32 (0)3 4919929 E info@kvt-nv.be W www.kvt-nv.be

POMPEN

ISOLATIEMANTELS SURKIJN BVBA Holeikstraat 12 3545 HALEN T +32 (0)13 441405 F +32 (0)13 444329 E surkijn.bvba@telenet.be

FUTURE CLIMA BVBA Essenlaan 9 3600 GENK T +32 (0)89 384038 F +32 (0)89 382038 E tim@futureclima.be W www.futureclima.be

Franklin Rooseveltlaan 23 8790 WAREGEM T +32 (0)56 613113 F +32 (0)56 617242 E info@naessenshvac.be W www.naessenshvac.be

ETI VAN DEN VEN

INSTALLATEURS HVAC

BENVITEC BUILDING NV Koolmijnlaan 201 3582 BERINGEN T +32 (0)11 450750 F +32 (0)11 450759 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

Boomsesteenweg 81-83 2630 AARTSELAAR T +32 (0)3 8707300 F +32 (0)3 8707301 W www.grundfos.nl

SANITAIR

DELABIE BENELUX

NAESSENS HVAC

INSTALLATEURS SANITAIR

Griffier Schobbenslaan 2a 2140 ANTWERPEN T +32 (0)3 2351624 F +32 (0)3 2350911 E luc.ost@etivdv.be W www.etivdv.be

Dendermondesteenweg 67 9070 DESTELBERGEN T +32 (0)9 3357602 F +32 (0)9 3357603 E info@isolatiemantels.be W www.isolatiemantels.be

KLIMAATBEHEERSING

LENAERTS NV Europark 1086 3530 HOUTHALEN T +32 (0)11 609210 F +32 (0)11 525447 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

GRUNDFOS BELUX INSULUX BVBA

CROES-BELLEN NV Industriepark Kolmen 1208 3570 ALKEN T +32 (0)11 314027 F +32 (0)11 591350 E croes.bellen@scarlet.be W www.croes-bellen.be

BENVITEC BUILDING NV Koolmijnlaan 201 3582 BERINGEN T +32 (0)11 450750 F +32 (0)11 450759 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Rijndijk 141 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T +31 (0)71 3417111 F +31 (0)71 3414192 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX Branch office BelgiÃ« Bld Sylvain Dupuislaan 243, 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T +32 (0)2 523 01 70 F +32 (0)2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

Kommenstraat 20 B-1070 BRUSSEL T +32 (0)2 5201676 E info@delabiebenelux.com W www.delabie.nl

NATHAN IMPORT/EXPORT

NATHAN IMPORT/EXPORT Lozenberg 4 1932 ZAVENTEM T +32 (0)2 7211570 F +32 (0)2 7253553 E info@nathan.be W www.nathan.be

SOFTWARE

BOUWSOFT COLT INTERNATIONAL NV Zandvoorstraat 1, 2800 MECHELEN T +32 (0)15 286080 F +32 (0)15 270828 E info@be.coltgroup.com W www.coltinfo.be

Molenweg 9 8377 MEETKERKE T +32 (0)50 454080 F +32 (0)50 323808 E info@bouwsoft.be W www.bouwsoft.be

INSTALLATIE & BOUW | 81

WIE DOET WAT

STUDIEBUREAUS TECHNIEKEN REMEHA NV MITSUBISHI ELECTRIC EUROPE VAN LOOY GROUP NV Noordersingel 19 2140 BORGERHOUT T +32 (0)3 2353508 F +32 (0)3 2356469 E info@vanlooy.com W www.vanlooy.com

Autobaan 2, 8210 LOPPEM T +32 (0)50 404848 F +32 (0)50 392604 E info@mitsubishi-electric.be W www.mitsubishi-electric.be

VEKO LIGHTSYSTEMS BVBA Gulkenrodestraat 7, Unit 10 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 8272196 F +32 (0)3 8255286 E sales@veko.be W www.veko.be

Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 2868550 F +32 (0)3 3545430 E info@remeha.be W www.remeha.be

WARMTEPOMPEN

VERWARMING *

RENSON® VENTILATION NV

BOTEC NV

Sportstraat 42-44 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 3543618 F +32 (0)3 3544192 E info@botec.be W www.botec.be

Industriezone 2 Vijverdam Maalbeekstraat 10 8790 WAREGEM T +32 (0)56 627111 F +32 (0)56 602851 E info@renson.be W www.renson.be

TECHNISCHE CONTROLE

Beter Zeker. BTV - TECHNISCH BUREAU VERBRUGGHEN VZW Van der Sweepstraat 3 bus 44 2000 ANTWERPEN T +32 (0)3 2162890  F +32 (0)3 2388665 E raf.hectors@btvcontrol.be W www.btvcontrol.be

Romeinsestraat 6/00.01 3001 HEVERLEE T +32 (0)16 387080 F +32 (0)16 387089 E info@systemair.be W www.systemair.be

TROX BELGIUM NV

ALDES BENELUX BV BELGIAN BRANCH Rue Jean Verkruyts 60 4681 OUPEYE T +32 (0)4 3749820 F +32 (0)4 3749829 E info@ aldesbenelux.com W www.aldesbenelux.com

Paepsemlaan 18g 1070 BRUSSEL T +32 (0)2 5220780 F +32 (0)2 5202178 E info@trox.be W www.trox.be

VENTILAIR GROUP

AIR TRADE CENTRE

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T +32 (0)2 7119489 F +32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

Pieter Verhaeghestraat 8 8520 KUURNE T +32 (0)56 362120 F +32 (0)56 362121 E be@ventilairgroup.com W www.ventilairgroup.com

Industriepark Brechtsebaan 22 2900 SCHOTEN T +32 (0)3 6854900 F +32 (0)3 6801230 E info@aeropulmo.be W www.aeropulmo.be

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T +32 (0)2 7119489 F +32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

Vlamingstraat 4 8560 WEVELGEM T +32(0)56 432853 F +32(0)56 417636 E info@ctcbenelux.com W www.ctcbenelux.com

DAIKIN AIRCONDITIONING BELGIUM NV SCHWANK BV Nijverheidsweg 5 4104 AN CULEMBORG T +31(0)345 513143 F +31(0)345 518464 E g.cooreman@schwank.be W www.schwank.be

A. Franklin 1B 1300 Waver T +32 (0)10 237223 F +32 (0)10 244910 E info@daikin.be W www.daikin.be

MITSUBISHI ELECTRIC EUROPE

REMEHA NV Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 2868550 F +32 (0)3 3545430 E info@remeha.be W www.remeha.be

Autobaan 2 8210 LOPPEM T +32 (0)50 404848 F +32 (0)50 392604 E info@mitsubishi-electric.be W www.mitsubishi-electric.be

REMEHA NV

Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM T +32 (0)3 2868550 F +32 (0)3 3545430 E info@remeha.be W www.remeha.be

ZEHNDER GROUP BELGIUM

ZEHNDER GROUP BELGIUM AEROPULMO BVBA

AIR TRADE CENTRE

SYSTEMAIR

VENTILATIE

www.aldesbenelux.com

CTC BENELUX

Blarenberglaan 3c/001 2800 MECHELEN T +32 (0)15 280510 F +32 (0)15 280511 E info@zehnder.be W www.zehnder.be

ZONNEPANELEN

STIEBEL ELTRON BVBA ‘t Hofveld 6 1702 GROOT-BIJGAARDEN T +32 (0)2 4232228 F +32 (0)2 4232212 E info@stiebel-eltron.be W www.stiebel-eltron.be

WATERBEHANDELING

VERLICHTING

SOLAR SPIRIT BVBA LEMMENS SA

Chaussée de Tirlemont 102 5030 GEMBLOUX T +32(0)81 625252 F +32(0)81 625253 E info@lemmens.com W www.lemmens.com

82 | INSTALLATIE & BOUW

OSRAM BENELUX BV

Postbus 115 2900 AC CAPELLE A/D IJSSEL T +31(0)10 7501414 F +31(0)10 7501406 E ronald.moeskops@osram.nl W www.osram.nl

Meester van der Borghtstraat 58 2580 GRASHEIDE T +32(0)15 635221 F +32(0)15 761021 E info@solarspirit.be W www.solarspirit.be

BWT BELGIUM NV Leuvensesteenweg 633 1930 ZAVENTEM T +32 (0)2 7580310 F +32 (0)2 7580333 E info@bwt.be W www.bwt.be

Get down to the job for years: Onderwatermotorpompen van KSB Waarom is watertoevoer met onderwatermotorpompen van KSB zo betrouwbaar en efficiënt? Omdat ze volkomen betrouwbaar zijn, jaar na jaar. De hoogwaardige onderdelen van de pompen voldoen aan alle mogelijke verwachtingen. Wij ontwerpen elke pomp en aandrijving voor de specifieke toepassing, voor de vloeistof en voor het vereiste vermogen. Zo kunt u op een energie-efficiënte manier aan de slag gaan en hebt u lage levenscycluskosten. Wij hebben meer dan 80 jaar ervaring in onderwatertoepassingen en we weten dus dat we zelfs de meest complexe uitdagingen aankunnen. We bieden onze klanten niet alleen hoog ontwikkelde technologie maar ook uitgebreid advies van a tot z, van planning tot onderhoud. KSB Belgium · Zoning Industriel Sud · 1301 Bierges/Wavre · www.ksbbelgium.be

Onze technologie. Uw succes. Pompen Afsluiters Service n

The worldwide standard for home and building control

Glazen aanraakdrukknoppen – stijlvolle en hoogwaardige designafdekking Aantrekkelijke en gebruiksvriendelijke oplossing voor uiterst geavanceerde eisen Tijdloos design Met zijn hoogwaardige, zuivere materialen in zwart en wit maakt de vierkante, glazen designafdekking meteen indruk. De frame loze uitvoering met een chroom afwerking zorgt voor een harmonieuze integratie van de glazen aanraakdrukknop in elke ruimte omgeving. De basisfuncties voor ruimtere geling kunnen intuïtief worden geac tiveerd en vooraf geprogrammeerde sferen kunnen met één lichte aanraking van de capacitieve zones worden gecreëerd. Handige bediening De capacitieve zones zijn omgeven door een verlichte ring gebruikt voor statusaan duiding of als oriëntatieverlichting; er zijn zeven verschillende kleurinstellingen: wit,

geel, rood, magenta, cyaan, groen en blauw. Bij het naderen van de aanraak drukknop neemt de helderheid van de ver lichte ringen toe. Zo zijn ook in het donker oriëntatie en perfecte bediening verzekerd. Optimale waaier van functies Voortbouwend op het vertrouwde toepas singsprogramma, verlopen projectplanning en indienststelling uiterst efficiënt. Alle functies zoals schakeling, lichtsterkte regeling, zonnewering en sfeerregeling worden zoals gebruikelijk ingesteld. De aanraakdrukknop zijn afgestemd op het bestaande concept van Siemensbuskop pelaars om een modulaire aanpak met buskoppelingen en inbouwactuatoren te verzekeren.

Troeven ■ Stijlvolle en frameloze design afdekkingen vervaardigd uit echt glas ■ Optische geleiding met licht gevende ringen rond capacitieve zones en nabijheidsensor ■ Efficiënte planning en indienststelling via standaard toepassingsprogramma ■ Activering van vooraf gepro grammeerde ruimtesferen met één druk op de knop