Installatie en bouw 3 2013

INSTALLATIE & BOUW 3

UITGAVE

Vaktijdschrift over installatietechniek, Klimaatbeheersing en Electriciteit

w w w. in s ta l l at i e enb ouw.nl

NUMMER 3 2013 Oktober - November

SCAN WITH

Strakke logistiek en hoge kwaliteit Strakke logistiek en hoge kwaliteit | Juiste klimaathuishouding noodzaak voor archief Kosten en energie besparen bij sportcomplexen | Intelligente woonhuisautomatisering in Living Space速 Experience

INSTALLATIE & BOUW VAK TIJDSCHRIFT OVER INSTALL ATIETECHNIEK , KLIMA ATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven!

Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van ‘Installatie & Bouw’ tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt. Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld.

Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Wat heeft u nodig?

Het vaktijdschrift Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

UITGAVE

3

Interactieve Print

INSTALLATIE & B OUW Vak tijdschrift oVe

www .ins tall atie

Stap voor stap

bekijk de layar!

enb ouw .nl

r installatietec

hniek, klimaatbeh

eersing en electric

Hoe werkt het: VAkTI jdsch rIfT oVEr InsTA llATIE TEchn

Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Google Play Store.

IEk, klImA ATbEh EErsIn

Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet.

EnboU w.nl

Veel lees en kijkplezier!

www. InsTA llATIE

Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken.

G En ElEcT rIcITE IT

Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet.

Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo.

iteit

nUm mEr 3 2013 okTo bEr - noVE mbEr

SCAN WITH

3

strakke logistiek en hoge kwaliteit strakke logist iek en hoge kwaliteit kosten en energie bespa | juiste klimaathuishou ren bij sportcomplexen ding noodzaak voor archi | Intelligente woonhuisa ef utomatisering in living space® Experience

T400bx-Series_197x267_NL.indd 1

3/22/13 2:56 PM

UITGAVE

Voorwoord

3

Duurzame energietechnieken biedt kansen voor de installatiebranche, Europa ontwikkelt een steeds actiever beleid op het gebied van energiebesparing en duurzame energie in de gebouwde omgeving. Door stimuleringsmaatregelen van de Nederlandse overheid, maar ook door het snel groeiende aanbod van energiebesparende installaties en bouwmaterialen via internationale markten wordt deze ontwikkeling gestimuleerd.

Ook aan de vraagkant verandert het nodige. Met het Energielabel Nieuwbouw krijgt de klant meer controle over de energieprestatie van de bouw. Deze ontwikkeling biedt goede kansen aan innovatieve bouw- en installatiebedrijven die inzetten op duurzaam renoveren. Dit betekent wel dat de bouw- en installatiesector ĂŠn de toeleverende industrie voor een grote uitdaging staan: voldoende vakmensen in 2020 die kennis hebben van de duurzame energietechnieken. Om ervoor te zorgen dat we in Nederland aan de Europese normen voor het gebruik van herwinbare energie in de gebouwde omgeving kunnen voldoen, heeft Europa in 2011 binnen het programma Intelligent Energy Europe (IEE) de subsidieregeling BuildUpSkills opengesteld. In Nederland is in 2011 een consortium van partijen uit de bouw- en installatiesector, te weten OTIB (penvoerder), ISSO, SBR, Fundeon, Kenteq, Hibin en MBO-Diensten, opgericht onder de noemer BuildUpSkillsNL. Dit consortium BuildUpSkillsNL werkt aan verbeteringen van de kwalificaties en vaardigheden van werknemers die betrokken zijn bij energiebesparing in de gebouwde omgeving. Onlangs heeft het consortium onderzoek gedaan naar de huidige situatie en wat er straks van een vakman en -vrouw wordt verwacht. Uit het onderzoek blijkt dat indien Nederland de Europese normen wil behalen, er nu concrete maatregelen nodig zijn. Goed vakmanschap en samenwerking in de bouw- en installatiesector zijn daarbij essentieel. Maar wat is goed vakmanschap? En wat verstaat men onder goede samenwerking? BuildUpSkills helpt de bouw- en installatiesector om zo goed mogelijk in kaart te brengen wat er nodig is om onze vakmensen klaar te stomen voor een zeer energiezuinige toekomst: Nederland streeft naar 16% duurzame energie en 20% CO2-reductie in 2020. Willen we dit soort normen halen, dan moeten we nog in 2013 werk gaan maken van acties, onder andere gericht op extra scholing van circa 150.000 tot 200.000 mensen en een belangrijke stap vormt naar een duurzame bouw- en installatiesector.

Het redactieteam

INSTALLATIE & BOUW | 5

Plaatsnaam&| BOUW Projectnaam INSTALLATIE

3

Vaktijdschrift over Installatietechniek, Klimaatbeheersing en Electriciteit

COLOFON Jaargang 1 • nummer 3 • 2013 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4196

verantwoordelijke Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactieadres

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

08

Eindredactie en coördinatie Roel van Gils

Redactieteam

14

22

Hilda Bosma, Roel van Gils, Lieke van Zuilekom en Loet van Bergen

Bladmanagement

Roel de Bruijn E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Secretariaat

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

30

Advertenties

Online aanleveren: https://louwersuitgevers@wetransfer.com Onder vermelding van naam en uitgave Adresgegevens: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

abonnnementprijs

€ 63,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Installatie & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

46

Inhoud Strakke logistiek en hoge kwaliteit Strakke logistiek en hoge kwaliteit

8

Duurzaamheid en comfort

11

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Geen luchtbehandelingskast hetzelfde

13

opzeggingen

A-score op duurzaamheid voor Rabobank Hardenberg

14

Optimaal ruimte-klimaat in Tivoli Vredenburg

18

Stedelijk Gymnasium Breda: modern monumentale nieuwbouw

22

Uitdagende e-installatie Stedelijk Gymnasium Breda

24

Het Timmerhuis zet in op duurzaamheid

26

Juiste klimaathuishouding noodzaak voor archief

30

Verlaagd zuurstofniveau in Gelders Archief

33

Community Centre Ru Paré is een ware eyecatcher

34

Kort nieuws

39

Adreswijzigingen

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van op­­zegging is ontvangen, wordt het abonnement auto­matisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie in controlled circulation aan installateurs, architecten, adviserende partijen, aannemers, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers, (semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en aanverwante organisaties.

vormgeving/art direction Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

INSTALLATIE & BOUW

Inhoud

51

54 73

UITGAVE

3

INSTALLATIE & BOUW

Vaktijdschrift oVer installatietechniek, klimaatbeheersing en electriciteit

www. i n s tal l at i e e n bouw. n l

nUmmEr 3 2013 okTobEr - noVEmbEr

VAkTIjdschrIfT oVEr InsTAllATIETEchnIEk, klImA ATbEhEErsInG En ElEcTrIcITEIT www.InsTAllATIEEnboUw.nl

3

SCAN WITH

strakke logistiek en hoge kwaliteit strakke logistiek en hoge kwaliteit | juiste klimaathuishouding noodzaak voor archief kosten en energie besparen bij sportcomplexen | Intelligente woonhuisautomatisering in living space速 Experience

Coverbeeld: Hilton Hotel, Schiphol

60

66

76

78

Theater De Stoep: het podium van Spijkenisse

46

Kosten en energie besparen bij sportcomplexen

48

Arcus College Heerlen zet in op duurzaamheid

51

Heel veel nieuws op de beurs Domotica & Slim Wonen

54

Lutron versus KNX

57

Groene Hart Ziekenhuis bijna klaar voor de start

60

Tijd de grootste uitdaging

64

Elektrotechniek 2013: kennis delen en slimmer samenwerken

66

Intensievere samenwerking dankzij Stabicad for Revit

70

Intelligente woonhuisautomatisering in Living Space速 Experience

73

Big Foot-frames leveren meerwaarde bij bouw datacenter

76

Nieuwe warmtebeeldcamera ook voor beginnende gebruikers

78

Wie Doe Wat

80

INSTALLATIE & BOUW | 7

Schiphol | Hilton Hotel

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Schiphol Hotel Property Company – CIIID Cees van Giessen

Strakke logistiek en kwaliteit

hoge

Op Schiphol Centrum wordt op dit moment druk gewerkt aan het nieuwe Hilton Hotel. Het betreft een omvangrijk bouwproject met een omvang van zo’n 40.150 vierkante meter, dat in een bouwperiode van 2,5 jaar gerealiseerd zal worden. De nieuwbouw komt op een prominente plek langs de toegangsweg naar de terminal, naast het huidige Hilton Hotel. Het bestaande hotel blijft in gebruik tot de nieuwe locatie medio 2015 opent.

Technisch dienstverlener Unica is verantwoordelijk voor alle werktuigbouwkundige, sanitaire, elektrotechnische, brandbeveiligings- en ontruimingsinstallaties in het nieuwe Hilton Hotel. Het bedrijf verzorgt de engineeringswerkzaamheden en voorziet het hotel van de nodige ICT- en securityvoorzieningen. Het ontwerp van het nieuwe Hilton Hotel is gebaseerd op een energieverbruik dat tien procent lager ligt dan de wettelijke EPC-norm.

Dit wordt bereikt door een combinatie van energiezuinige maatregelen, waaronder een warmteen koudeopslagsysteem op 160 meter diepte, lage temperatuurverwarming, warmteterugwinning en installaties met een hoog rendement door toepassing van warmtepompen en toerengere-

8 | INSTALLATIE & BOUW

gelde ventilatoren en pompen. “Daarnaast wordt in het hotel veel LED-verlichting toegepast,” aldus Wim van Tricht, adjunct-directeur van Unica Mega, de divisie van Unica voor grote complexe projecten. “Het nieuwe Hilton Hotel wordt een vijfsterren plushotel. Er worden bijzonder hoge eisen gesteld aan de installaties en de afwerking. Alle materialen zijn dan ook van zeer hoge kwaliteit, van de verlichtingsarmaturen tot de verwarmingselementen en het sanitair.”

SCAN WITH

Strakke planning

strakke aanpak, een strakke logistiek en betrouwbare uitvoeringspartners op de bouw. “Unica is in 2004 een pilotproject gestart met de Technische Unie om de bouwlogistiek te optimaliseren. Dit proces hebben we de afgelopen jaren verder uitgewerkt. Het resultaat is dat de Technische Unie alle bouwmaterialen op een vaste locatie verzamelt en vervolgens, afgestemd op de montagegang, gefaseerd op de bouwplaats aflevert. Daarnaast worden op elke verdieping van het gebouw verrijdbare materiaalvoorraadkasten geplaatst, die door de logistiek medewerker steeds worden bijgevuld.

Het zeer hoge afwerkingsniveau en de korte bouwtijd van het Hilton-project vragen volgens Van Tricht om een optimale werkvoorbereiding, een

Dat zorgt ervoor dat onze monteurs ongestoord kunnen monteren, dat bouwers kunnen bouwen

Schiphol | Hilton Hotel

en dat de productie optimaal is.” De verregaande toepassing van prefab en innovatieve montagetechnieken, zowel met betrekking tot de E- als de W-installaties, zorgt voor een korte doorlooptijd van het project. “We leveren alle E-installaties plug-and-play aan. Alles is van tevoren al uitgeëngineerd, op de bouw is het slechts een kwestie van stekkeren,” aldus Van Tricht. “Het leiding- en kanaalwerk van de W-installaties wordt volledig prefab aangeleverd. Op de bouw hoeft dus niet meer traditioneel te worden gelast.”

Toepassing van BIM "In de voorbereidingsfase van het project heeft Unica de engineering vanuit het Technisch Ont-

werp volgens de BIM werkmethodiek uitgewerkt in Autodesk Revit MEP, tot het niveau LOD 500, geschikt voor Beheer en Onderhoud," licht Van Tricht toe. “De beheer- en onderhoudspartij krijgt hierdoor na de oplevering de beschikking over een digitaal revisiedossier waarin alle gegevens, van de toegepaste materialen en onderdelen tot de garantievoorwaarden van de diverse installaties, zijn opgenomen. De servicemonteur kan straks op zijn tablet zien welke installaties zich waar in het hotel bevinden en krijgt direct een overzicht van alle service- en onderhoudsgegevens. Wij verwachten dat dit zal leiden tot een besparing in de beheer- en onderhoudskosten van acht tot tien procent op jaarbasis.” ❚

Bouwinfo Opdrachtgever S chiphol Hotel Property Company B.V., een bedrijf van Schiphol Real Estate

Architect

Mecanoo architecten

Adviseur

Deerns Nederland B.V.

Uitvoering

Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling B.V.

Installaties

Unica Groep (W + E), ETB Cas Sombroek, J.C. Kersbergen, Hermans (regeltechniek)

Geplande oplevering zomer 2015

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 9

13PRA035-Adv Blue ID + TC8_197x130mm_DEF.indd 1

15-10-13 20:09

Hilton Amsterdam Airport Hotel complete regelinstallatie

Hermans Elektra B.V. is gespecialiseerd in het ontwerpen, programmeren, installeren en monitoren van geavanceerde oplossingen op het gebied van meet- en regelsystemen voor gebouwen. paneelbouw, regeltechniek, elektrotechniek en onderhoud

Priva systemhouse XL partner www.hermansbv.com

Hermans “uw partner in techniek�

Schiphol | Hilton Hotel

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Priva

Duurzaamheid en comfort In opdracht van installateur Unica Mega, levert Hermans uit Diemen de regelinstallatie inclusief het nieuwe Priva Blue ID-gebouwbeheersysteem voor het nieuwe Hilton Amsterdam Airport Schiphol Hotel. Hiermee kan het hotel energiezuinig worden beheerd, zonder dat wordt ingeboet aan comfort.

Het gebouwbeheersysteem bestaat eigenlijk uit twee onderdelen, vertelt Gerard van der Hoeven, Account Manager bij Priva. “Regelkasten in de technische ruimtes regelen de complete technische installatie. Daarnaast kan de facilitair beheerder met het intuïtieve webbased gebouwbeheersysteem de techniek beheren, zowel lokaal als via internet. Zo heeft hij continu inzicht in de performance van het gebouw op het gebied van klimaat, verlichting en energiegebruik.” Als System House XL Partner van Priva levert Hermans de regelkasten voor de HVAC-installaties, de regeltechnische bekabeling, de software en de inbedrijfstelling.

Tevens is warmte- en koudeopslag (WKO) opgenomen in het project. “Wij verzorgen de meet- en regeltechniek en sturen de algemene verlichting via het DALI protocol,” vertelt René Schuurman, mede-eigenaar van Hermans. “Onder andere de klimaatregeling in de 433 hotelkamers met de Comforte CX-regelaar, 23 vergaderkamers, het conferentiecentrum, het restaurant, de wellness en fitness ruimten en de lounge is hierin meegenomen, alsmede legionellabewaking in het tapwater.”

Koppeling Een koppeling met het hotelreserveringssysteem moet er straks voor zorgen dat er niet meer onnodig verwarmd of gekoeld wordt in het hotel.

“Zodra een kamer wordt geboekt, wordt de temperatuur in de betreffende kamer op het gewenste niveau geregeld,” vertelt Schuurman. “In de winter wordt naar behoefte verwarmd, in de zomer treedt de koeling in werking. Gasten hoeven niet zelf de systemen in te schakelen, wel kunnen ze lokaal naar behoefte het comfort regelen.” Ook de koppeling met de kaartlezer speelt hierin een belangrijke rol. “Verwarming en koeling zijn gekoppeld aan de bezetting van de kamer. Op deze wijze gaan comfort en een optimaal energiegebruik hand in hand,” aldus Schuurman. Naast de facilitair beheerder heeft ook Hermans de mogelijkheid om online in te loggen op het gebouwbeheersysteem, om de beheerder te ondersteunen in zijn gebouwbeheer en om eventuele storingen snel te signaleren en op te lossen. “Duurzaamheid en zo efficiënt mogelijk omgaan met energie, staan steeds hoger op de agenda van nieuwbouwprojecten en bij revitalisering van bestaande gebouwen,” besluit Van der Hoeven. “Met dit project tonen wij aan dat energiebeheersing geen afbreuk hoeft te doen aan comfort, wat in een hotel ontzettend belangrijk is.” ❚

Projectinfo Hoge eisen aan installaties De werkzaamheden voor het nieuwe Hilton Amsterdam Airport Schiphol Hotel zijn in volle gang.

J.C. Kersbergen heeft inmiddels de riolering in de parkeerkeldervloer, de riolering van de technische ruimten en de riolering op de begane grond voorzien en een olie-afscheider geplaatst. Maar daarmee is het project nog niet afgerond. De komende maanden staan de aanleg van de overige riolering, de waterleidingen, de hemelwaterinstallaties en het sanitair op het programma. “Het Hilton hotel is niet het eerste hotel waarvan wij de installaties voorzien,” vertelt projectleider Rob Hobbelink, “maar dit project is wel een uitdaging. Het hotel wordt een vijfsterren plushotel. Er worden bijzonder hoge eisen gesteld aan de installaties en de afwerking.” Op dit moment maakt J.C. Kersbergen samen met opdrachtgever Unica Mega het ontwerp voor het sanitair, dat door Unica Mega wordt uitgewerkt in een BIM-model. “In de driedimensionale weergave kunnen we precies zien waar eventuele knelpunten zitten. Zo komen we straks op de bouw niet voor verrassingen te staan.”

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 11

Elektrotechniek van nu en morgen

Projectinfo Stekkerklare oplossing voor Hilton hotel Elektrotechnisch bureau (ETB) Cas Sombroek legt in de 433 hotelkamers, de ganggedeeltes en de parkeergarages van het Hilton Amsterdam Airport Schiphol Hotel de elektrotechnische installaties en brandmeldinstallaties aan, in samenwerking met opdrachtgever Unica Mega. “De bouwtijd van het project is vrij kort, wanneer je dit afzet tegen de omvang van het werk,” vertelt directeur Marco Sombroek. “Het Hilton wordt een prestigieus hotel op een prestigieuze locatie. Aan de installaties worden hoge eisen gesteld. Daarom is ervoor gekozen om te investeren in het materiaal en om zoveel mogelijk stekkerklare oplossingen te engineeren, zodat flink bespaard kan worden op de arbeidskosten. Zo kunnen we op tijd en binnen het gesteld budget opleveren.” In de hotelkamers worden de allernieuwste technieken op het gebied van regel- en schakelwerk voor de verlichting en audio toegepast. Uit veiligheidsoverwegingen worden in alle gebouwen op Schiphol uitsluitend halogeenvrije materialen toegepast, zo ook in het nieuwe Hilton hotel. “Van kabeltje tot buisje of doosje, alle materialen zijn halogeenvrij,” aldus Sombroek. “Hierdoor wordt in het geval van brand ernstige rookontwikkeling voorkomen. Het gevolg voor ons en voor de andere partijen in het project is dat we opeens met andere materialen werken. En dat maakt dit project leuk en uitdagend.”

Elektrotechnisch installatiebureau voor het ontwerpen, aanleggen, leveren, inspecteren en onderhouden van: • Licht- en krachtinstallaties • Telematica-installaties • Beveiligingsinstallaties (o.a. inbraak, brandmelding, ontruiming, overspanningsbeveiliging)

Electro-Technisch Bureau Cas Sombroek Julianaweg 204, Postbus 96, 1130 AB Volendam Tel. 0299-399 444, Fax 0299-399 445 E-mail info@cassombroek.nl, www.cassombroek.nl 197x130_KGhyg_Syszentrale_nl_Anzeige 11.10.13 12:33 Seite 1

KG TOP in Hygiëne uitvoering

Bezoek onze stand in hal 9, stand A010 3 t/m 7 februari 2014

Wolf KG TOP dakcentrale met koudetechniek, verwarmingsketel en regeltechniek

Luchtbehandeling en ventilatie in de meest efficiënte vorm.

Wolf Energiesystemen, Eckertstraat 18A – 8263 CB KAMPEN, Tel. (038) 333 5086, info@wolf-energiesystemen.nl

Het merk voor energiesystemen www.wolf-energiesystemen.nl

Schiphol | Hilton Hotel Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Wolf Energiesystemen

Geen luchtbehandelingskast hetzelfde In opdracht van technisch dienstverlener Unica Mega levert Wolf Energiesystemen de luchtbehandelingskastinstallaties en het bijbehorende bevochtigingssysteem voor het Hilton Hotel op Schiphol. Daarnaast is het bedrijf, in samenwerking met Unica en adviseur Deerns Nederland, verantwoordelijk voor de detailengineering.

In het Hilton Hotel worden in totaal zeventien luchtbehandelingskasten voorzien die in fases worden geleverd, vertelt Martin Wendels, directeur van Wolf Energiesystemen. “Iedere luchtbehandelingskast is een individueel geëngineerd product.

Iedere kast is uniek, omdat geen technische ruimte hetzelfde is. De ene kast is hoger, langer of breder dan de ander.”

Energiezuinige installaties Wendels vertelt dat zijn bedrijf veel waarde hecht aan energiebesparing, een belangrijk thema binnen het Hilton-project. “Vanuit de opdrachtgever worden hoge eisen gesteld aan de installaties, onder andere op het gebied van energiezuinigheid.

Alle luchtbehandelingskasten zijn daarom voorzien van warmteterugwinning. We hebben hoog rendement kruisstroomwisselaars geleverd, die geschikt zijn voor grote luchthoeveelheden.” Een groot deel van de units is uitgevoerd met een warmtewiel, daarnaast is een aantal kasten uitgerust met het Twincoil-systeem. “De luchtbehandelingskasten met de kruisstroomwisselaars en warmtewielen voldoen aan de hoogste rendementsklasse, Eurovent energieklasse A. De kasten met Twincoil-systeem zijn goed voor energieklasse B of C.” De luchtbehandelingskasten zijn uitgevoerd met adiabatische hoge druk bevochtiging, waardoor zij een gunstig energieverbruik hebben. “De aanzuig- en de buitenlucht filtersecties zijn rondom uitgevoerd met RVS-beplating. En ook de bevochtigingssecties zijn inwendig volledig van RVS-beplating voorzien. An-

dere secties zijn inwendig uitgevoerd met een hoogwaardige poedercoating. Op die manier wordt een optimale levensduur gewaarborgd.”

Werkzaamheden Volgens Wendels is Wolf Energiesystemen nu ongeveer halverwege het project. Hij kijkt tevreden terug op de afgelopen maanden. “Het project vergt een enorme flexibiliteit, we moeten inspelen op korte doorlooptijden. De luchtbehandelingskasten in de kelder moesten binnen zes tot zeven weken wor-

den geleverd, aansluitend op de engineeringsfase.

Gelukkig kan onze fabriek garant staan voor zeer snelle levertijden. Omdat niet alle technische ruimtes bereikbaar zijn voor het samenbouwen van de luchtbehandelingskasten, heeft Unica bedacht om de luchtbehandelingskasten op een totaalframe te bouwen, die we in één deel op de betreffende locatie kunnen plaatsen,” aldus Wendels. “De technische ruimte wordt daar in feite om de kast heen gebouwd. Dat vergemakkelijkt de werkzaamheden aanzienlijk.” ❚

SCAN WITH

INSTALLATIE & BOUW | 13

Hardenberg | Rabobank

Tekst: Loet van Bergen beeldmateriaal: Otterman Techniek

A-score op duurzaamheid voor Rabobank Hardenberg Recent is het nieuwe pand van de Rabobank in Hardenberg opgeleverd. Dit gebouw met vierduizend vierkante meter bruto vloeroppervlak, haalt nu een A-score (Greencalc+) op duurzaamheid. Het gebouw is gebouwd volgens het energielabel GreenCalc+ klasse A. Dit betekent dat er gebruik wordt gemaakt van duurzame materialen en energievoorziening zoals een WKO-installatie en zonnepanelen.

Voor de bouw is zoveel mogelijk samengewerkt met lokale partijen. Daarmee wordt de lokale economie een steuntje in de rug gegeven. Bouwbedrijf Zweers en Van Dijk Bouw zijn verantwoordelijk voor de bouw van het pand. Architect Henk Hamhuis heeft het ontwerp verzorgd, terwijl Otterman Techniek na aanbesteding de opdracht heeft verworven voor het realiseren van de technische installaties.

Energiemonitoring Otterman Techniek verzorgde als een van die lokale ondernemers de elektrotechnische en werktuig-

14 | INSTALLATIE & BOUW

bouwkundige installatie. “We hebben de complete installatie inclusief de infrastructuur voor de verlichting, toegangscontrole en storingssignalering volgens bestek uitgevoerd,” zegt Dennis Hanstede.

Bijzonder noemt Hanstede het touchpanel met KNX dat voor het energiemonitoringssysteem is geplaatst. Dankzij dit systeem kunnen medewerkers en bezoekers op twee monitoren in het atrium precies alle energiestromen volgen zoals de opbrengst van de zonnepanelen, het elektriciteit gebruik, de energie die de WKO levert en hoeveel gas en water er gebruikt wordt in het pand. “Alle energiestromen worden gevisualiseerd op het LED-

scherm. De gebruiker kan de functionaliteiten van dit systeem dat zich achter de balie bevindt, indien nodig overnemen op een iPad.”

Verwarmen en koelen Twee bronnen op het terrein zorgen voor warmteen koudeopwekking; dit in combinatie met een warmtepomp en een cv-ketel. “Het verwarmen en koelen gebeurt met inductie-units, cassettes in het plafond. Hiervan hebben we er ruim 200 gemonteerd. Voordeel van die cassettes is de lage luchtsnelheid die ervoor zorgt dat je nauwelijks tocht ervaart,” licht Hanstede toe. Tijdens de bouw

Hardenberg | Rabobank

besloot de bank ook tot extra duurzame maatregelen, zoals LED- in plaats van TL-verlichting en extra zonnepanelen op het dak. “Als installateur verwacht je: dit is het bestek, zo gaan we het installeren.” Hanstede begrijpt echter heel goed dat een opdrachtgever tijdens de bouw nog op nieuwe ideeën komt. Hij ziet nieuwe technieken, zijn personeel krijgt een eerste rondleiding en merkt dan nog dingen op. “Als installateur vind ik dat je dan moet proberen die aanpassingen nog voor elkaar te krijgen. Bovendien is dit een kolfje naar onze hand. We doen vaker klussen waarbij duurzaamheid een belangrijk aspect is. Dagelijkse kost, expertise op het gebied van duurzaamheid is inmiddels gemeengoed geworden. Twee dakvlakken van het gebouw nu zijn voorzien van 144 pv-panelen, op de tweede en vierde verdieping, goed voor ruim 30 kWh. De aannemer heeft op de vierde verdieping hier een speciale constructie voor gemaakt om de meest ideale positie ten opzichte van de zon te realiseren,” aldus Hanstede. Tot slot heeft Otterman nog voor de verhoogde computervloer van het gebouw kabelgoten en aansluitdozen met een oppervlakte van een paar duizend vierkante meter onder de vloer geïnstalleerd. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 15

Je hebt kanaalwerk en je hebt kanaalwerk Grootschalige projecten bestaan steeds vaker uit een utiliteits- en een woningbouwdeel.

Luchttechnici weten dat kanaalwerk voor woningbouw een totaal ander vak is dan in de utiliteit.

Nijburg Luchttechniek is een kanaaldeskundig engineer en installateur met ervaring in diverse

gebouwfuncties. Of het gaat om appartementen, winkels, ziekenhuizen, fabrieken; we tekenen,

leveren en realiseren elk gewenst luchttransportplan. Daarom worden we steeds vaker gevraagd

om de gehele coördinatie voor complexe projecten op ons te nemen. En hoeveel disciplines wij en onze zusterbedrijven ook in huis hebben, u heeft altijd te maken met één projectleider.

tel +31 (0)598 36 12 22 mail@nijburg-lucht.nl www.nijburg-lucht.nl

INSTALLATIE & BOUW Vaktijdschrift over installatietechniek, Klimaatbeheersing en Electriciteit

BEL VOOR

M

INFORMATEER IE 0 495 - 450 0

95

www.installatieenbouw.nl

Hardenberg | Rabobank

Projectinfo Duurzame verlichting voor Rabobank Hardenberg De nieuwe Rabobank Hardenberg is voorzien van energiezuinige verlichting met een lange levensduur. Daarvoor heeft Ixilum BV het lichtontwerp/plan voor zowel het interieur als het exterieur gemaakt.

Dat gebeurde op verzoek van architectenbureau Henk Hamhuis. Directeur/lichtadviseur Erwin Soer licht toe: “Voor de Rabobank is maatschappelijk verantwoord ondernemen het uitgangspunt. Daarom is duurzame verlichting een must.” “De RaboBank wil de duurzame uitstraling bekrachtigen doordat het voor het publiek zichtbaar zou zijn dat er Led verlichting is toegepast”, aldus Erwin Soer. “Het advies van Ixilum daarentegen was een lichttechnisch comfortabele werkomgeving met als gevolg dat het juist niet direct zichtbaar moet zijn dat de armaturen voorzien zijn van leds.” De verlichtingsinstallatie binnen en buiten(masten) is uitgevoerd met de nieuwste led producten.

Daarvoor heeft Ixilum BV de gehele levering verzorgd die bestaat uit diverse fabricaten. In totaal zijn er binnen 970 verlichtingsarmaturen en buiten 49 armaturen gemonteerd, waarvan 11 aan de gevel en 38 op masten.

Projectinfo Onderhoudsvrije koelconvectoren Solid Air is specialist op het gebied van klimaatbeheersing en luchttechniek, van roosters en luchtbehandelingkasten tot en met koelconvectoren en klimaatplafonds. Voor het ventilatiesysteem in het nieuwe regiokantoor van de Rabobank in Hardenberg heeft het bedrijf de inductie-units en luchttoevoerroosters geleverd. “De inductieunits passen perfect in de groene energieomgeving van het gebouw,” vertelt Ben van Ruiten, technisch adviseur bij Solid Air. “Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld met als basis een warmtepomp-installatie, aangesloten op een bronsysteem. De OKNI-koelconvectoren passen perfect in het daarmee geproduceerde temperatuursysteem. Aan de gebruikerszijde zorgt een exact op maat gebrachte eindunit voor de juiste hoeveelheid lucht, waarmee precies de goede ruimtecondities worden behaald.” De units hebben een heel specifiek ontwerp, vertelt Van Ruiten, dat in Nederland door Solid Air is gepatenteerd.

“De OKNI’s zijn in feite niet meer dan zeer efficiënt in elkaar gezette plaatstalen behuizingen met eenvoudige koper-aluminium warmtewisselaars. Bijzonder aan de OKNI’s is dat er geen bewegende delen, motoren of filtersystemen in zitten. Bovendien zijn de units in principe onderhoudsvrij. Dat levert een hoop voordelen op.”

Bouwinfo: Opdrachtgever MAB Eigen Steen Ontwikkeling B.V. en Rabobank Ontwerp Advies Uitvoering Bouwbegeleiding Installaties Bouwperiode

Vaart en Vechtstreek Hamhuis Architecten Wolf + Dikken aannemer Van Dijk Bouw en bouwbedrijf Zweers C2B Bouwmanagement Otterman Techniek, Nijburg Luchttechniek, Solid Air maart 2012 - maart 2013

Schouderklopje “Enkele maanden na de oplevering hebben wij van de RaboBank vernomen dat zij nog zeer content zijn met de verlichting. Wij van Ixilum zijn ook nu weer erg blij met dit “schouderklopje” van onze opdrachtgever. Na zoveel projecten te hebben gerealiseerd, blijft het toch altijd weer spannend wat de opdrachtgever ervan vindt.” De samenwerking met de Rabobank, architect Henk Hamhuis, adviesburo Wolf+Dikken, Draaier & Partners en installatiebureau Otterman is uitermate goed verlopen. Erwin Soer: “ Ixilum heeft er weer een schitterend referentieproject bij.”

Luxe ventilatiesysteem Rabobank Vaart en Vechtstreek heeft in Hardenberg een nieuw regiokantoor laten bouwen, van zo’n 4.500 vierkante meter. Door de staalskeletbouw met houtskeletbouw bekleding, de gevelbekleding van polyester, de zonnepanelen op het dak en de warmte-koudeopslag heeft het gebouw energielabel GreenCalc+klasse A toegewezen gekregen. Ook Nijburg Luchttechniek heeft zijn steentje bijgedragen bij het verkrijgen van dit energielabel, vertelt senior projectleider Jan Jacob Walma: “Wij hebben het complete ventilatiesysteem in het gebouw verzorgd en waren verantwoordelijk voor de levering en montage, met uitzondering van de luchtbehandelingskasten.” De vrij luxe installatie is voorzien van circa tweehonderd stuks inductie-units. “Met deze ‘4-pijps’ inductie-units van het type OKNI, geleverd door Solid Air, kan in de zomer met een hoge watertemperatuur worden gekoeld en in de winter met een lage watertemperatuur worden verwarmd. Dit levert een positieve bijdrage aan de energieprestaties van het gebouw,” aldus Walma. “Bij het dimensioneren van het kanalentracé hebben we rekening gehouden met lage luchtsnelheden in de kanalen. Het drukverlies is hierdoor beperkt gebleven, waardoor de ventilatoren in een lagere frequentie de gewenste luchthoeveelheden halen. Het kanalensysteem voldoet aan het vanaf januari 2014 verplichte luchtdichtheidsklasse C. Een bijzonder duurzaam en energiezuinige ventilatiesysteem.”

INSTALLATIE & BOUW | 17

Utrecht | Muziekcentrum Vredenburg

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Airjet Ingenieursbureau

Optimaal ruimteklimaat in Tivoli Vredenburg Op de oorspronkelijke locatie van Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht komt een nieuw concertgebouw, waar het Muziekcentrum en Tivoli onder de naam TivoliVredenburg hun muzikale krachten zullen bundelen. Het project omvat 21.000 m² nieuwbouw en 9.000 m² renovatie. De grote zaal van architect Herman Hertzberger blijft gehandhaafd en er komen vier nieuwe zalen bij voor pop, jazz, cross-over en kamermuziek, met in totaal ruim vijfduizend stoelen.

Airjet Ingenieursbureau B.V. uit Zoetermeer is verantwoordelijk voor de luchthuishouding in de verschillende pop- en theaterzalen. “De lucht afkomstig van de luchtbehandelingskasten wordt op een slimme manier de ruimte ingebracht, door middel van ons Novojet® luchtverdeelsysteem,” vertelt ingenieur Richard Bernhardt, directeur van Airjet. “op verzoek van met Heijmans, voorheen Burgers Ergon, hebben we enkele jaren geleden een systeem ontwikkeld dat op basis van de aangeboden tem-

18 | INSTALLATIE & BOUW

peratuur een juiste mix van luchthoeveelheid en luchtsnelheid kan genereren, om de meest uiteenlopende belasting van de ruimte te kunnen opvangen. Deze zelf ontwikkelde techniek is niet nieuw, maar in de loop der jaren wel verder verfijnd. Het Koninklijk Theater Carré is ook uitgerust met het Novojet® systeem.”

Luchtbehandeling naar behoefte De behoefte in de zalen van TivoliVredenburg wordt gemeten door middel van een meetsys-

Utrecht | Muziekcentrum Vredenburg

teem waaraan onder andere ruimtetemperatuur en CO2-meters zijn gekoppeld, vertelt Bernhardt. “De meters communiceren niet alleen met de luchtbehandelingskasten, maar ook met de Novojet® systemen in de verschillende zalen. Door het openen en sluiten van kleppen in de drukplenums, wordt naar behoefte frisse lucht in de ruimte geblazen. Deze techniek hebben we in iedere zaal toegepast.” In de popzaal, die plaats biedt aan maximaal tweeduizend bezoekers, heeft Airjet Ingenieursbureau twee verschillende Novojet® systemen geïnstalleerd die samenwerken en zorgdragen voor de gehele luchthuishouding in die ruimte.

“Als de popzaal verwarmd moet worden, worden bepaalde compartimenten van het drukplenum afgesloten. Speciale clusters van Novojet® nozzles injecteren vervolgens warme lucht in de ruimte. Door de kracht van de injectie komt de ruimtelucht secundair in beweging. Een gelijkmatige vermenging van de lucht is het resultaat. ›

Novojet® nozzles injecteren warmelucht.

"De lucht wordt op een slimme manier de ruimte ingebracht" INSTALLATIE & BOUW | 19

Van koeling tot verwarming, totale controle op de luchthuishouding, dankzij bestuurbare nozzles.

速

climate control systems

Tivoli Vredenburg Popzaal

Airjet Ingenieursbureau B.V.

ADVIES ONTWERP LEVERING

T +31 79 33 11 631

www.airjet.nl

Kannegieter verbindt

werelden

Ook in Utrecht voor

Muziekcentrum Vredenburg

Branddetectie Gasdetectie Brandblusmiddelen Ontruiming www.brandveiliggebouw.com

www.kannegieter.nl

033 450 8686

info@kannegieter.nl

Utrecht | Muziekcentrum Vredenburg

Novojet® luchtverdeelplenum 27.500 m3/h Popzaal.

Zo ontstaat snel een homogeen klimaat in de ruimte.” Koelen gebeurt volgens Bernhardt met minder kracht, om het comfort op een hoog niveau te houden en snelle luchtstromingen te voorkomen. “Wanneer gekoeld moet worden, wordt de lucht door slimme compartimenten en grotere clusters van Novojet® nozzles geleid. De frisse lucht wordt zeer diffuus binnengebracht en vermengt zich natuurlijk met de aanwezige lucht in de ruimte, waardoor een aangenaam klimaat wordt gecreëerd.” ❚

Projectinfo Koper- en glasvezelbekabeling Voor het nieuwe Muziekpaleis levert Kannegieter uit Amersfoort een compleet Cat 6a koperbekabelingsysteem van Brand-Rex, dat door Heijmans Utiliteit wordt geïnstalleerd. Daarnaast bevat deze opdracht een Airblown fibre-oplossing, BloLite-glasvezelkabel en in- en outdoor-duct.

“Eén van de redenen om voor Kannegieter te kiezen is de toekomstbestendigheid van de oplossing, gecombineerd met de beste prijs-kwaliteitverhouding. Belangrijk argument voor de opdrachtgever is daarnaast de mogelijkheid just in time-leveringen door Kannegieter te laten verzorgen, waardoor leveringen in de binnenstad van Utrecht efficiënt en zonder wachttijden kunnen worden uitgevoerd. De locatie is erg moeilijk te bereiken en het afleveren van goederen is bijna onmogelijk. Met de logistieke mogelijkheden van Kannegieter wordt ook in deze uitdaging voorzien. Kannegieter wordt al meer dan vijftig jaar door kennis gedreven op het gebied van databekabeling, netwerkapparatuur en slimme distributieoplossingen.”

Projectinfo

Projectinfo

Aanleg WKO-installatie heeft heel wat voeten in de aarde

Uitdagende branddetectie in Muziektheater Vredenburg

Energie Totaal Projecten (ETP) heeft een energiebesparende WKOinstallatie in muziekpaleis TivoliVredenburg geïnstalleerd. Het pand wordt vanaf nu geklimatiseerd, verwarmd en gekoeld door vier bronnen. De aanleg van die bronnen én het leidingwerk had volgens directeur Marcel Klootwijk behoorlijk wat voeten in de aarde.

Het is natuurlijk altijd een voorrecht om je als bedrijf te mogen presenteren in één van de meest aansprekende muziektempels in Nederland. Een uitdaging van formaat, evenals de branddetectie en ontruimingsalarmering in zo’n project.

Na een lange en gedegen voorbereiding ontving Dräger Nederland in 2010 opdracht van Heijmans voor het ontwerpen, leveren en bedrijfsvaardig opleveren van de complete brandmeldinstallatie, sprinklermeldcentrale en gesproken woord ontruimingsinstallatie.

“Het muziekpaleis ligt in de noordwesthoek van het drukke Vredenburgplein, waar veel verkeer langskomt. Hierom moesten allerlei verkeersvoorzieningen worden getroffen.” Maar dat was niet de enige uitdaging. “De verst gelegen bron is op vijfhonderd meter vanaf het muziekpaleis gegraven,” legt Klootwijk uit. “Een groot deel van het leidingwerk moest door straatjes worden gelegd, die onder beschermd stadsgezicht vallen. De ouderwetse bestrating moest daarom in de oude staat worden teruggelegd.” Er moest voorzichtig worden graven, vanwege de stadswallen onder de grond, die van archeologische waarde zijn. En of dat nog niet genoeg was, stak een volgende complicatie de kop op: de bodem bleek zwaar verontreinigd. “Werklieden kregen speciale, witte pakken aan en de uitgegraven grond moest op dezelfde plek worden teruggestort, om verdere vervuiling te voorkomen,” vertelt Klootwijk. “Maar ondanks alle complicaties is het ons gelukt om een perfect werkende installatie te voorzien.”

Complex project De bijzondere constructies van het gebouw en de diverse podia en zalen maken de installatie complex. De projectering van de diverse rookmelders en ontruimingsluidsprekers is dan ook een uitdaging op zich, zo zijn bijvoorbeeld de scheidingswanden van de zalen 80dB geluidswerend. Ook de plafondconstructies zijn dusdanig dat in veel gevallen aspiratiedetectiesystemen (oftewel rookaanzuigsystemen) zijn toegepast. Verder moesten vele rookmelders een matzwarte kleur hebben. De gecombineerde brandmeld-/sprinklermeldcentrale bevat verder nog twee grote geografische brandweerpanelen. Kortom: een project waar bijna niets standaard is.

In de diverse pop- en muziekzalen zijn de nieuwste OTG-melders toegepast. Deze multisensormelders zijn tevens voorzien van een CO-sensor, waardoor ongewenste brandmeldingen als gevolg van theaterrook niet meer voor zullen komen. De detectie kan dus ook operationeel blijven tijdens repetities en voorstellingen met rook.

INSTALLATIE & BOUW | 21

Utrecht | Stedelijk Gymnasium

Tekst: Lieke van Zuilekom

Stedelijk Gymnasium Breda:

modern monumentale nieuwbouw Het Stedelijk Gymnasium project in Breda is een nieuwbouwproject met een klassiek randje. Het gymnasium is namelijk op een historische leest ontworpen. Alle oude gebouwen zijn vervangen door ‘modern monumentale’ nieuwbouw, waarin de ruimte optimaal wordt benut. Alleen de gymzalen en het muzieklokaal, diee al in 2008 zijn vernieuwd, zijn bewaard gebleven.

Totaalinstallateur KIN Installatietechniek uit Rijen heeft de W-installaties in het Stedelijk Gymnasium verzorgd, waaronder de luchtbehandeling (luchtbehandelingskasten, afzuigventilatoren en kanalenwerk) en de verwarming. Daarnaast heeft

22 | INSTALLATIE & BOUW

het bedrijf de sanitaire installaties, waaronder vwa, hwa, sanitair, gasleidingen en blusmiddelen, voor zijn rekening genomen. “De luchtbehandelingsinstallatie bestaat uit een viertal luchtbehandelingskasten,” vertelt werkvoorbereider Stefan

van Overbeek. “De luchtbehandeling wordt op ruimteniveau geregeld door middel van variabele volumeboxen. Daarnaast wordt een gedeelte geregeld door middel van constante volumeboxen.

De groepsruimten en lokalen zijn voorzien van

Utrecht | Stedelijk Gymnasium

Projectinfo Uitgebreide brandinstallatie

variabele regeling, die wordt aangestuurd op basis van temperatuur en luchtkwaliteit (CO2).

De aansturing wordt geregeld door de Priva-regeling.” Op verschillende plekken op het dak zijn afzuigventilatoren geplaatst, onder andere ten behoeve van de toiletten en de zuurkasten. “De ventilatoren van de luchtbehandelingskasten en de afzuigventilatoren zijn frequentiegeregeld of in stappen regelbaar.”

Afzonderlijke bediening De verwarming van het pand wordt centraal opgewekt middels een tweetal HR-ketels in de techniekruimte. “Op ruimteniveau bestaat het afgiftesysteem deels uit vloerverwarming, waarbij de zones afzonderlijk regelbaar zijn en deels uit het afgiftesysteem door radiatoren,” vertelt Van Overbeek. “Door met verdelers te werken, kunnen de verschillende groepen in het gebouw afzonderlijk van elkaar worden geregeld.” Het warm water in het Stedelijk Gymnasium wordt

geregeld via elektrische boilers. Een hydrofoor installatie zorgt ervoor dat alle waterleidingen in het gebouw de juiste voordruk houden.

Vele installaties “In principe zijn we alleen in de nieuwbouw aan het werk geweest,” vertelt Van Overbeek. “Maar we hebben wel een aantal koppelingen gemaakt met de oudbouw, waaronder de koppeling van de water- en gasleiding. Daarnaast hebben we de brandwerende afwerking van het leidingwerk dat door de brandscheidingen loopt, voor de W- en S-installaties in de nieuwbouw verzorgd.”

Door de lange vorstperiode vorig jaar was het een uitdaging voor alle uitvoerende partijen op de bouw om de gevraagde opleverdatum te halen.

“Maar door onderling goed te overleggen, is het gelukt om alle installaties netjes en binnen de tijd in te passen. KIN Installatietechniek kijkt dan ook terug op een geslaagd project.” ❚

Profs4Security is gespecialiseerd in beveiliging op vier disciplines, namelijk inbraakbeveiliging, brandbeveiliging, camerasystemen en toegangscontrole. In het Stedelijk Gymnasium in Breda heeft het bedrijf de levering en inbedrijfstelling van de eerste drie disciplines verzorgd, vertelt directeur Remco Laurens. De gecertificeerde brandinstallatie is volgens hem uitgebreider dan verplicht vanuit de wet. “Normaal gesproken is voor een schoolgebouw als het Gymnasium alleen een ontruimingsinstallatie met niet-automatische bewaking verplicht,” vertelt hij. “Maar naar wens van de klant heeft Profs4Security een complete installatie verzorgd, waarin ook rookmelders zijn meegenomen. Daarnaast hebben we in twee ruimtes, namelijk in de liftschacht en op de techniekzolder, maatwerk oplossingen toegepast. Hier hebben we respectievelijk een aspiratiesysteem en lineaire beamdetectoren voorzien.”

Het bestaande camerasysteem van de school is uitgebreid met extra camera’s. “Het Gymnasium had bovendien problemen met de bandbreedte,” aldus Laurens. “In overleg met de systeembeheerder hebben wij het softwareplatform van Milestone geadviseerd, waarop de camerabeelden kunnen worden bekeken. Die extra software hebben we geïnstalleerd op de bestaand hardware, waardoor de kosten enorm gereduceerd konden worden. Het Stedelijk Gymnasium heeft hiermee een serieus camerasysteem in huis.” Profs4Security kan op afstand het camerasysteem en de inbraakbeveiligingsinstallatie inzien. “In geval van vragen of problemen kunnen we onze klant snel van dienst zijn.”

Bouwinfo Opdrachtgever Building Breda Ontwerp Rienks Architecten Adviseur constructie Bartels Ingenieursbureau Advies bouwfysica Cauberg-Huygen Adviseur installaties Herman de Groot Ingenieurs Uitvoering Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling Zuid

Installaties Kin Installatietechniek bv (W), Bouwperiode

Jacobs Electrogroep (E), Profs4Security augustus 2012 – juli 2013

INSTALLATIE & BOUW | 23

Utrecht | Stedelijk Gymnasium

Tekst: Loet van Bergen

Uitdagende e-installatie Stedelijk Gymnasium Breda Recent is het mooie nieuwe schoolgebouw van het Stedelijk Gymnasium Breda in gebruik genomen. Een gebouw ontworpen door Architecten HMV. Aan de bouw van het pand hebben diverse bedrijven meegewerkt, zoals Jacobs Elektro Groep die verantwoordelijk was voor de elektrotechnische installatie.

24 | INSTALLATIE & BOUW

Utrecht | Stedelijk Gymnasium

We zijn pas in later stadium bij dit project betrokken geraakt vanwege een faillissement van een collega installateur, vertelt projectleider Jeroen Jongenelen. “Voor ons betekende dit een extra uitdaging die ons wel ligt, waarbij we veel ondersteuning hebben gehad van Ballast Nedam. Zij hebben ons vooral geholpen met het afstemmen van de eerder gemaakte afspraken tussen Ballast Nedam, de werktuigbouwkundige partij, de firma KIN installatietechniek en de bouwbegeleider AVANT Bouwpartners BV.”

Programma van eisen Er lag niet direct een PvE, maar een werkomschrijving van de elektrotechnische installatie, transportinstallatie, bouwkundige werken en de algemene voorwaarden voor de gebouw gebonden installaties, licht Jongenelen toe. “Hierin werd aangegeven waar de diverse installaties aan moesten voldoen wat betreft planningswerkzaamheden, prijsaanbieding, algemene technische bepalingen, uitgangspunten en de berekeningsgrondslagen van de E-installaties.

De werkzaamheden omvatten het aanleggen van de voedingskabels voor alle verdeel- en onderverdeelkasten, data netwerk, de regelbekabeling

"er ZIJN verschillende transitiepunten opgenomen om in de toekomst WIFI-ondersteuningen te kunnen plaatsen" voor de W-installatie, de zonweringinstallatie met wind- en regenmeter en de verlichting in het gebouw. In eerste instantie was er in het lichtplan gekozen voor een ander fabricaat verlichting, maar op ons advies is Zumtobel benaderd en zij hebben het verlichtingsplan uitgewerkt, inclusief de noodverlichtingsinstallatie.

Bij het opstellen van het verlichtingsplan is rekening gehouden met het onderhoud, daarom is gekozen om in de aula met een hoogte van 8 meter LED-verlichting te monteren.” Verder heeft een aantal klaslokalen lichtafhankelijke sensoren en dimbare verlichting. Daarnaast heeft Jacobs Elektro Groep het centrale bediening- en storingspaneel aangelegd waarmee de centrale verlichting geschakeld kan worden door middel van het KNXsysteem wat geïntegreerd is in de verschillende verdeelkasten. Ook de AV-voorzieningen ten behoeve van de digitale schoolborden en de koppe-

ling met de beamer, geluidsinstallatie en internet zijn door Jacobs Elektro Groep aangelegd. Jacobs heeft een lestijden signalering-/omroepinstallatie geïnstalleerd, alsmede een Telematica-installatie, die het mogelijk maakt om gegevens uit te wisselen en het aan elkaar verbinden van computers.

De installatie is uitgevoerd met CAT 6A-bekabeling, geschikt tot 10G. Tussen de patchkasten onderling is een glasvezelkoppeling aangelegd, die via twee verschillende routes zijn aangelegd.

Door heel het gebouw zijn er verschillende transitiepunten opgenomen om in de toekomst WIFIondersteuningen te kunnen plaatsen. Tenslotte is het gebouw voorzien van een geavanceerde brandmeld- en inbraakinstallatie. Terugkijkend was het voor Jacobs Elektro Groep een uitdagend project, temeer ze pas laat werden ingeschakeld.

“Desondanks hebben we het project tot een goed einde weten te brengen,” aldus Jongenelen. ❚

WARM KOUD

GAS LUCHT WATER ENERGIE KIN REGELT HET...

Brandbeveiliging Camerasystemen Inbraakbeveiliging Toegangscontrole

www.profs4security.nl

© Not Just Ideas, Breda

Beveiligingsspecialisten

Installatietechniek en regeltechniek. Dat is waar we goed in zijn.

Van ontwerp en realisatie tot onderhoud en service. Omdat we houden van perfectie, gaan we het liefst voor een totaaloplossing. Toch liever een deeloplossing?

U draait aan de knoppen, dus u bepaalt!

WWW.KIN.NL MEER DAN ALLEEN TECHNIEK

info@profs4security.nl | 088-7470000

RECTOR BUIJSELSTRAAT 20 RIJEN TEL. 0161 - 290 500 FAX. 0161 - 226 437 INFO@KIN.NL

INSTALLATIE & BOUW | 25

Rotterdam | Stadskantoor

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Heijmans

Het Timmerhuis zet in op duurzaamheid Op de hoek van de Meent en het Rodezand in Rotterdam is gestart met de herontwikkeling en nieuwbouw van het Timmerhuis. Dit multifunctionele gebouw biedt vanaf 2015 plaats aan de kantoren voor de gemeente Rotterdam, een publieke passage, winkels, horeca en een ondergrondse parkeergarage. Daarnaast worden er 91 koopappartementen voorzien. Heijmans is verantwoordelijk voor de uitwerking van het ontwerp, de realisatie én het onderhoud van het Timmerhuis, voor een periode van vijftien jaar.

Uniek is dat Heijmans ook verantwoordelijk is voor de verkoop van de 91 appartementen,” vertelt Vita Bolsius, omgevingsmanager van het Timmerhuis. “Veel disciplines die het Heijmansconcern in huis heeft, waaronder bouw, techniek en vastgoed, komen samen in dit project.”

Het Timmerhuis moet een plek worden waar wonen, werken en vrije tijd samenkomen. Een plek

26 | INSTALLATIE & BOUW

die Rotterdam waardig is. Een huis voor alle Rotterdammers. Maar dat is niet de enige ambitie die de gemeente heeft. Het Timmerhuis moet het meest duurzame gebouw van Nederland worden. “We zijn met onze opdrachtgever overeengekomen dat, ten tijde van de oplevering, het gebouw een BREEAM Excellent-certificaat moet halen,” aldus Bolsius. “Tijdens de Dag van

de Bouw in juni hebben we het DO-ontwerpcertificaat ontvangen en uitgereikt aan wethouder Karakus, een tussentijds certificaat dat aantoont dat we op de goede weg zijn.”

Het Timmerhuis is niet het eerste pand in Nederland dat kans maakt op het BREEAM Excellent-certificaat. “Maar dit wordt wel het eerste

Rotterdam | Stadskantoor

gecertificeerde pand waarin meerdere functies zijn ondergebracht, waaronder ook woningen.

En daar zijn we best trots op.”

Installaties Heijmans is zowel verantwoordelijk voor de E- als de W-installaties in Het Timmerhuis. Volgens projectleiders bij Heijmans Utiliteit Gerard Erlings (W) en Ruud Ligtvoet (E) is gekozen voor redelijk gangbare installaties, waaronder kracht- en verlichtingsinstallaties, beveiligingsinstallaties en brandmeld- en ontruimingsinstallaties, plus een toegangscontrole, intercom en een datainstallatie. De kantoorgedeelten en de parkeergarage zijn uitgerust met een sprinklerinstallatie.

“Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld door middel van een WKO-installatie,” aldus Erlings.

“De kantoorgedeelten worden voorzien van aluminium lamellen klimaatplafonds waarin buizen worden aangelegd die de verwarming en koeling verzorgen. De temperatuur kan per zone worden geregeld.” Daarnaast wordt het pand uitgerust met een luchtbehandelingsinstallatie, die de ventilatie per ruimte regelt. “In de ruimtes met een sterk wisselende bezetting wordt een CO2detectiesysteem ingebouwd, zodat naar behoefte kan worden geventileerd.”

Duurzaamheidsmaatregelen

ruimtes waar ook echt mensen zijn. Lichtgevoelige cellen in de armaturen langs de gevel zorgen ervoor dat de armaturen automatisch dimmen, wanneer er voldoende daglicht is.”

Volg de bouw via de webcam Op dit moment is Heijmans druk aan het werk in de kelderbak van Het Timmerhuis.

Nog dit jaar wordt begonnen met de spectaculaire staalconstructie. Wie nieuwsgierig is, kan de bouw volgen via de webcam op www.timmerhuisrotterdam.nl ❚

Bouwinfo Opdrachtgever Gemeente Rotterdam

Ontwerp

Office for Metropolitan Architecture

Uitvoering Heijmans NV

Installaties Heijmans, Burgers Ergon installatietechniek (W + E), Saval Systems

Bouwperiode

november 2012 – derde kwartaal 2015

“Elke armatuur en elk verbruikersapparaat is beoordeeld op zijn opgenomen vermogen, om het energieverbruik in het pand zo laag mogelijk te houden,” vertelt Ligtvoet. “We hebben gekozen voor TL5-armaturen en werken met hoogfrequent DALI voorschakelapparatuur. Door de aanwezigheidsdetectie brandt alleen verlichting in de

INSTALLATIE & BOUW | 27

klimaatplafonds met eco-perspectief

Klimaatplafond op maat,binnen uw budget De metalen klimaatplafonds van Interalu bieden u een optimale leefomgeving met een constante temperatuur en een hoog akoestisch comfort. Interalu-plafonds zijn brandstabiel, zeer flexibel en hebben een hedendaags design. Het goede binnenmilieu, de lange levensduur en het lage energieverbruik passen perfect in uw nieuwbouw- of renovatieproject met oog voor duurzaamheid en het milieu.

Meer info op interalu.eu of neem contact met ons op: 076 513 99 97, info@interalu.eu. We helpen u graag verder!

Rotterdam | Stadskantoor

Projectinfo

Projectinfo

Alle brandbeveiliging onder één dak

Indoor Antenne Netwerk

In opdracht van Heijmans Utiliteit bouwt Saval Systems de sprinklerinstallatie, brandmeldinstallatie en ontruimingsinstallatie met gesproken woord voor Het Timmerhuis in Rotterdam. In een later stadium zal het bedrijf ook de droge blusleiding, kleine blusmiddelen en brandslanghaspels leveren.

Project Het Timmerhuis is voor Saval een project waarbij alle onze aanwezige specifieke kennis op het gebied van brandbeveiliging optimaal wordt benut, vertelt marketing coördinator Koen van Dijk. “Deze kennis wordt gekoppeld aan de laatste ontwikkelingen op het gebied projectmanagement en maatschappelijk verantwoord bouwen. Zo zal Saval de systemen volledig in 3D ontwerpen en engineeren.” Project Het Timmerhuis is één van de projecten die door de gemeenteraad van Rotterdam is aangemerkt om een bijdrage te leveren in het creëren van werkgelegenheid voor langdurig werkzoekenden en stageplaatsen. “Daarnaast is op het project het BREEAM-NL keurmerk van toepassing, een beoordelingsmethode om de duurzaamheid van gebouwen te bepalen. Het is Saval Systems die al deze moderne ontwikkelingen combineert met het specialistische vakgebied brandbeveiliging.”

Het nieuwe Stadskantoor in Rotterdam krijgt een geavanceerd Indoor Antenne Netwerk (ook wel DAS genoemd) geleverd door RadioAccess in Geldermalsen. Dit bedrijf kent de mobiele communicatiemarkt als geen ander en biedt voor het Stadskantoor een oplossing voor een goede bereikbaarheid en indoordekking van de mobiele telefonie. Dit betekent dat meer mobiele toestellen van een gegarandeerd signaal gebruik kunnen maken. Slecht bereik binnen gebouwen komt steeds meer voor, zegt directeur Maurits Zandbergen. Dit heeft alles te maken met het luchtdicht bouwen vanwege energiezuinigheid, waardoor de signalen van mobiele netwerken het gebouw niet meer kunnen binnendringen. “Met ons Indoor Antenne Netwerk kunnen we de medewerkers van het Stadskantoor een optimaal bereik garanderen, zelfs op hoge verdiepingen en parkeergarages.” Binnen het Stadskantoor komt een Indoor Antenne Netwerk, een netwerk van tachtig antennes in het plafond die met 3.500 meter speciale coaxkabel en splitters met elkaar verbonden zijn. Deze kabel komt bij het POI (Point of Interconnect) uit, alwaar de mobiele telefoon providers hun zenders kunnen aansluiten om het signaal te kunnen maken. “Een netwerk met meer dan voldoende capaciteit dat door ons ook is ontworpen, waarbij we ook nauw samenwerken met relevante mobiele operators en service providers. Behalve in het verbeteren van de indoordekking ondersteunen wij onze klanten in hun strategie om de communicatie binnen én buiten de organisatie te professionaliseren,” besluit Zandbergen.

Saval heeft al meer dan 85 jaar ervaring op het gebied van brandveiligheid.

“De business unit Saval Systems levert complete brandbeveiligingsinstallaties die zijn samengesteld voor een specifiek gebouw of terrein,” aldus Van Dijk.

“Want wie aan de geldende eisen wil voldoen, ontkomt niet aan de noodzaak om maatwerk te leveren.”

RadioAccess zorgt voor optimaal mobiel bereik in gebouwen en parkeergarages Overal bereik en altijd mobiel kunnen bellen!

RadioAccess levert oplossingen voor het verbeteren van GSM en UMTS netwerken.

Met Indoor Antenne Netwerken en Private Mobiele Netwerken garandeert RadioAccess optimaal mobiel bereik op bestaande locaties en in nieuwbouwpanden.

Problemen met mobiel bereik in of rond uw gebouw?

Mail of bel RadioAccess voor meer informatie!

085 20 12345 info@radioaccess.nl www.radioaccess.nl

INSTALLATIE & BOUW | 29

Arnhem | Het Gelders archief

Tekst: Hilda Bosma

Juiste klimaathuishouding noodzaak voor archief Al meer dan 200 jaar beheert het Gelders Archief in Arnhem een groot aantal historische archieven en collecties. Sinds het voorjaar is het Gelders Archief gevestigd in het nieuwe gebouw aan de Westervoortsedijk. Voor de archiefstukken zijn een juiste klimaathuishouding en brandpreventieve maatregelen noodzakelijk. Het oudste stuk uit de collectie, dateert uit 1076.

“Als je dit archiefstuk in het echt ziet, dan ben je heel bewust van een juiste klimaathuishouding”, aldus bedrijfsleider Kris Jansma van de Lammerink Installatiegroep. “In opdracht van het regionaal historisch centrum "Gelders Archief" te Arnhem heeft de Lammerink Installatiegroep voor de nieuwbouw de werktuigbouwkundige installaties verzorgd. In eerste instantie werd dit werk uitgevoerd door een collega van ons; Kemkens installatietechniek te Lichtenvoorde. Wegens hun

30 | INSTALLATIE & BOUW

faillissement kwam het werk echter weer op de markt. Door zeer snel te schakelen, hebben we dit technisch gecompliceerde project gekregen.”

Archiefregeling Jansma: “Bijzonder van dit project is dat de installaties in de archiefdepots vallen onder de archiefregeling. Deze regeling van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft betrekking op de duurzaamheid en de geordende en toegan-

kelijke staat van archiefbescheiden en de bouw en inrichting van archiefruimten en archiefbewaarplaatsen. De regeling stelt eisen aan relatieve luchtvochtigheid, temperatuur en luchtkwaliteit, en deze zaken vergen hierdoor extra aandacht en zorgvuldigheid.”

Brandpreventie “Om waterschade te voorkomen is het niet toegestaan watervoerende leidingen aan te bren-

Arnhem | Het Gelders archief

gen in de depots”, aldus Jansma. Daardoor zijn de centrale leidingwegen alle gecentraliseerd in een bouwkundige grote schacht. Daarom zijn de depots pas vanaf de eerste verdieping geplaatst, mocht de naastliggende Rijn buiten haar oevers treden. De zuurstofreductieinstallatie, die stikstof in de ruimte spuit, is in de depots geplaatst om het percentage zuurstof aan te passen. De normale zuurstofwaarde is 21%, in de depots is deze 17%. Hierdoor wordt de kans op (ontstaan van) brand verkleind, aangezien brand zuurstof nodig heeft. Daarnaast is er een aspiratiesysteem voor branddetectie in de depots geïnstalleerd, die brand al in een smeulende fase (bijvoorbeeld bij kortsluiting) detecteert. Een optimale brandpreventie dus.”

Duurzame oplossingen De warmte- en koudeopwekking geschiedt door middel van luchtgekoelde en omkeerbare warmtepompen met EVI technologie. Deze warmtepompen kunnen zonder verlies van capaciteit worden toegepast als basisverwarming en zijn tevens omkeerbaar, zodat ze ook kunnen worden toegepast als luchtgekoelde koelmachine. Daarnaast zijn alle luchtbehandelingskasten uitgerust met warmteterugwinning met warmtewielen. Op de begane grond wordt volledig vloerverwarming toegepast.

Jansma: “Door een optimaliserend gebouwbeheerssyteem zijn deze systemen gekoppeld. Mede

door deze installaties heeft het gebouw een EPC waarde van 0,375 en zit hiermee ver onder de wettelijk voorgeschreven norm.” ❚

Projectinfo Kilometers aan luchtkanalen De nieuwbouw van het Gelders Archief omvat een totale vloeroppervlakte van circa 9.600 vierkante meter, verdeeld over zes bouwlagen. De depots bevinden zich op de bovenste vijf verdiepingen, op de begane grond zijn publieksruimten voorzien.

Post Luchtkanalen B.V. heeft de levering en montage van alle luchtkanalen en daaraan verwante appendages in het pand verzorgd. “In totaal hebben we tweeduizend vierkante meter rechthoekige luchtkanalen, duizend strekkende meter ronde luchtkanalen en vierhonderd vierkante meter dakkanalen voorzien,” vertelt Arjan de Weert, financieel verantwoordelijke bij Post Luchtkanalen. “De dakkanalen zijn uitwendig geïsoleerd met minerale wol en vervolgens afgewerkt met een aluminium beplating.”

De Weert vertelt dat de opdracht een redelijk standaard opdracht was voor Post Luchtkanalen, in vergelijking met de installaties in cleanroom- of operatiekameromstandigheden waar het bedrijf ook veelvuldig werkzaam is.

“Alleen het feit dat onze opdrachtgever Kemkens Installatietechniek tijdens het project failliet ging, zorgde voor de nodige uitdagingen. Installateur Lammerink heeft de werkzaamheden van Kemkens indertijd overgenomen. En omdat wij al een eind op weg waren met onze installaties, hebben we de restwerkzaamheden mogen uitvoeren.”

In februari 2013 is het Gelders Archief opgeleverd, in september verrichte Prinses Margriet de officiële opening.

INSTALLATIE & BOUW | 31

Brandvermijding met OxyReduct®

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL Inventief in Het meest complete overzicht Luchtkanaalsystemen

van leveranciers online

Staat u nog niet op www.installatieenbouw.nl?

5 0 . 0 0 0 m O P G E S L A G E N M AT E R I A L E N .

Neem dan contact op met Roel de Bruijn: BRAND IS HAAR ONDERGANG. T +31 (0)495 450095 M A A R B LU S WAT E R O O K .

E r.debruijn@louwersuitgevers.nl 3

Weet u, dat een brand de oorzaak kan zijn van totale leverings leveringsproblemen? De opgeslagen materialen kunnen beschadigd raken of onverkoopbaar worden door brand, rook of het blusmiddel zelf.

Post Luchtkanalen BV Rosmalen/Poznan Hoofdkantoor Rosmalen Huisbergenweg 8 5249 JR Rosmalen T +31 73 648 70 30

Vestiging Polen ul. Wrzesinska 187 62-020 Jasin (Swarzedz - Poznan)

OxyReduct® is ontwikkeld voor die bedrijven waarbij het behoud van de materialen zeer belangrijk is. Het zorgt ervoor dat een brand zich niet kan ontwikkelen of niet kan ontstaan.

Voor verdere informatie verwijzen wij u naar www.wagner-nl.com.

www.postluchtkanalen.nl

Wie doet wat zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek.

U kunt deelnemen met een naamsvermelding. Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

INSTALLATIE & BOUW

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers aan de installatiebranche

Wat doet u eigenlijk?

Voor € 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook!

Bel of mail Roel de Bruijn voor alle informatie over een vermelding in het vaktijdschrift Installatie & Bouw: T +31 (0) 495 450095 r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Arnhem | Het Gelders archief

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Wagner Nederland

Verlaagd zuurstofniveau in Gelders Archief De luchthaven van Zaventem krijgt er voor het eerst sinds lang nog eens een nieuw loodsgebouw bij. Het betreft een bedrijvencomplex van TUI Travel (vooral bekend als moederholding van touroperator Jetair) dat plaats zal bieden aan kantoren en een grote onderhoudsloods. Philippe Hellemans, Branch Manager bij Cofely Axima, geeft ons een woordje uitleg over de speciale technieken die in het nieuwe complex worden toegepast. Am, sitas sunt omnimus doluptat quis aboris dit velenis ut vendus doluptam sus.

Het Gelders Archief is onlangs verhuisd naar een nieuw, uiterst modern archiefgebouw in Arnhem.

In de twaalf depots die het gebouw kent, ligt ongeveer 28 kilometer aan archiefstukken opgeslagen, waarvan het oudste document dateert uit het jaar 1076. “Door de grote waarde die het archief vertegenwoordigt, werden hoge eisen gesteld aan de brandpreventie en -beveiliging van het pand,” vertelt Michel de Boer, technical manager van Wagner Nederland. De Europese marktleider op het gebied van brandvermijding door zuurstofverlaging heeft in de depots een installatie voorzien die het zuurstofniveau continu verlaagt van 20,9 naar 17 procent. “Hierdoor wordt een atmosfeer gecreëerd waarin het brandrisico zeer sterk is verminderd.”

Om het zuurstofniveau in de ruimtes naar beneden te krijgen, wordt naar behoefte stikstof in de depots geïnjecteerd, aldus De Boer. “Onze installatie filtert de zuurstofmoleculen uit de omgevingslucht, waardoor zuivere stikstof overblijft. Speciale sensoren meten hoeveel stikstof moet worden geïnjecteerd in de depots om het zuurstofniveau met een paar procent te verlagen. Aanvullend wordt met het hooggevoelige Wagner-rookdetectiesysteem een eventuele calamiteit tijdig gedetecteerd.” Bijkomend voordeel van het systeem van Wagner Nederland is dat het lagere zuurstofniveau zorgt voor een betere conservering van de documenten, papieren en andere archiefstukken.

“De archiefstukken verouderen minder snel. Hiermee slaan we twee vliegen in één klap.” ❚

Bouwinfo Opdrachtgever Het Gelders Archief, Arnhem

Ontwerp architectenbureau De Twee Snoeken te ’s-Hertogenbosch en ingenieursbureaus SmitWesterman en Oranjewoud

Uitvoering

Aannemingsmaatschappij Hegeman uit Nijverdal

Installaties

Lammerink Installatiebedrijf te Ootmarsum (W+E) en Wagner Nederland (brandbeveiliging)

Bouwperiode

november 2011 - februari 2013

INSTALLATIE & BOUW | 33

Plaatsnaam||Community Amsterdam ProjectnaamCentre Ru Paré

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Unica

Community Centre Ru Paré is een ware eyecatcher Aan het August Allebéplein in Amsterdam Slotervaart schittert het Community Centre Ru Paré. Het gebouw, ontworpen door architectenbureau Marlies Rohmer, huisvest naast een brede school (Ru Paré) diverse sociaal-culturele en maatschappelijke voorzieningen, waaronder een buurtontmoetingscentrum, een gymzaal en een ouder-en-kind-centrum. Unica uit Amsterdam heeft zowel de W- en E-installaties als de sanitaire installaties in het pand voorzien. Het Community Centre is daarmee een perfect referentieproject voor de totaalinstallateur.

34 | INSTALLATIE & BOUW

Amsterdam | Community Centre Ru Paré

"ook van binnen is het pand een plaatje"

De gevel van Community Centre Ru Paré is een ware eyecatcher geworden, mede door de antracietkleurige aluminium en bruine stenen. De gevel is voorzien van een compositie van horizontale metselwerkbanden, opgebouwd uit geprefabriceerde metselwerkrozetten en verticale, grijze accenten. De enorme klok hoog in het centrale deel van de gevel, maakt het geheel compleet. “Maar ook van binnen is het pand een plaatje,” vertelt projectleider elektrotechniek Johan Brandhoff.

“In het pand zijn prachtige installaties voorzien. De gebruikers van het pand worden hiermee optimaal bediend.”

Projectmanager Bob Snoek: “Unica is trots op het totaal van de installaties en de manier waarop zij zijn ingepast in de bouwkundige constructies. De verlichting, luchtbehandeling en andere installatiedelen maken absoluut deel uit van de prachtige uitstraling die het pand heeft.”

Basisinstallaties Het Community Centre bestaat uit drie bouwlagen en heeft een prefab betonnen skelet met een gestorte fundering gekregen, met kanaalplaatvloeren als begane grondvloer en breedplaatvloeren als tussenvloeren. Het pand bestaat uit twee vleugels. In het

centrale deel bevinden zich de gemeenschappelijke functies, zoals de grote entreehal waar schoolfestiviteiten kunnen plaatsvinden.

In het pand zijn veel basisinstallaties voorzien, die in veel gevallen per gebruiker te regelen zijn, vult projectleider klimaatinstallaties Ronald Engels aan. “De vloerverwarming en de ventilatie bijvoorbeeld kunnen per ruimte worden geregeld.” Andere installaties die in het pand zijn geïntegreerd, zijn bijvoorbeeld de lichtinstallatie, krachtinstallatie, beveiligingsinstallatie, brandmeldinstallatie, data-installatie en tap- en hemelwaterinstallatie. “Hoewel we als leverancier de opdracht kregen voor alle installaties, zijn door bezuinigingen gedurende het project een aantal installaties geschrapt,” vertelt Brandhoff. “Het datanetwerk, de toegangscontrole en andere ICT-voorzieningen zijn bijvoorbeeld geschrapt. Twee maanden voor de oplevering echter zijn deze weer toegevoegd. Toen werd wel even een uitdaging om alle installaties op tijd op te kunnen installeren en opleveren.”

Planning grootste uitdaging Het onderdeel planning was de grootste uitdaging op het project, vertellen de projectleiders. ›

Projectinfo Vraaggestuurd systeem biedt ventilatie op maat In Community Centre Ru Paré, wisselen de bezetting en omstandigheden in de verschillende ruimtes continu. Niet alleen in de klaslokalen, maar bijvoorbeeld ook in de gymzaal worden steeds wisselende CO2waardes gemeten. En dat vraagt om een luchtventilatiesysteem op maat, waarmee alle ruimtes apart kunnen worden bediend. Solid Air heeft de variabel volumeregelaars voor het vraaggestuurde ventilatiesysteem geleverd. Hierdoor wordt geen energie verspild aan het ventileren van ruimtes die niet in gebruik zijn. Daarmee wordt bespaard op het transport en de aanmaak van geconditioneerde lucht. “De variabel volumeregelaars zorgen ervoor dat de juiste luchthoeveelheid, gemeten door de kooldioxidemeters, naar de betreffende ruimtes wordt gebracht,” vertelt technisch adviseur Ben van Ruiten. “Hiermee leveren wij maatwerk voor de gebruikers. Zij kunnen leren, werken en sporten in optimaal geventileerde lokalen, terwijl het energieverbruik binnen de perken wordt gehouden.”

INSTALLATIE & BOUW | 35

Je hebt kanaalwerk en je hebt kanaalwerk Grootschalige projecten bestaan steeds vaker uit een utiliteits- en een woningbouwdeel.

Luchttechnici weten dat kanaalwerk voor woningbouw een totaal ander vak is dan in de utiliteit.

Nijburg Luchttechniek is een kanaaldeskundig engineer en installateur met ervaring in diverse

gebouwfuncties. Of het gaat om appartementen, winkels, ziekenhuizen, fabrieken; we tekenen,

leveren en realiseren elk gewenst luchttransportplan. Daarom worden we steeds vaker gevraagd

om de gehele coördinatie voor complexe projecten op ons te nemen. En hoeveel disciplines wij en onze zusterbedrijven ook in huis hebben, u heeft altijd te maken met één projectleider.

tel +31 (0)598 36 12 22 mail@nijburg-lucht.nl www.nijburg-lucht.nl

Het nieuwe installeren voor optimale drinkwaterkwaliteit.

Serieleidingen van Viega.

Viega. Altijd beter! Serieleidingen voorkomen stagnatie in drinkwaterinstallaties en scheppen de beste voorwaarden voor eersteklas drinkwaterkwaliteit. Kies daarom nu voor de nieuwe installatiemethode – met efficiënte systeemoplossingen en expertise van Viega. www.viega.nl

FVG3149_Anz_Trinkwasser_NL.indd 1

25.07.12 17:02

Amsterdam | Community Centre Ru Paré

Engels: “Aan het eind van het project werd het behoorlijk druk in het pand.

Iedereen liep elkaar behoorlijk voor de voeten. De vloerbedekking werd gelegd, terwijl monteurs nog stopcontacten wilden afmonteren. En wij waren nog aan het inregelen, toen de plafonneur al bezig was om de plafonds te sluiten.” Maar ook eerder in het project kwam Unica al voor uitdagingen te staan. “Doordat de architect veel ruimtes heeft ontworpen, zonder verlaagde plafonds, kwamen veel installaties in het zicht,” vertelt Snoek. “Deze installaties worden normaal gesproken boven de plafonds aangebracht.” Engels: “Alleen in de gangzones zijn verlaagde plafonds voorzien. Veel installaties moesten hierdoor in de gang worden gemonteerd. En dat maakte het project niet eenvoudig.” Toch is het Unica gelukt om alle installaties tijdig op te leveren. ❚

Bouwinfo Opdrachtgever Woningstichting de Key Ontwerp architectenbureau Marlies Rohmer Uitvoering Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V Installaties Unica, Nijburg Luchttechniek, Weber Koeltechniek, Solid Air Bouwperiode december 2011 – juni 2013

Projectinfo Hoog comfort en laag energieverbruik Projectinfo Ventilatie-installatie In opdracht van Unica heeft Nijburg Luchttechniek BV het ventilatiesysteem geleverd en gemonteerd in het Community Centre Ru Paré.

“Op het dak hebben we twee luchtbehandelingskasten geplaatst die met kunststof kanalen zijn aangesloten op de inpandige luchtkanalen,” vertelt projectleider Erich Mooibroek. “In het pand zelf zijn sendzimir verzinkte luchtkanalen toegepast. Daarnaast hebben we -in samenspraak met ons zusterbedrijf Solid Air- de appendages, zoals brandkleppen, volumeregelaars en roosters geleverd en gemonteerd. Kort gezegd hebben wij de complete ventilatie-installatie voorzien, met uitzondering van de regeltechniek.”

Volgens Mooibroek verliepen de werkzaamheden in het pand voorspoedig. “Dankzij de goede coördinatie en het onderlinge contact met Unica, konden we de installatie snel en zonder veel problemen monteren. Inmiddels is het pand opgeleverd. En de installatie draait goed, heb ik gehoord. We hebben dankzij dit project zelfs een vervolgopdracht gekregen.”

Op verzoek van Unica Amsterdam heeft Weber Koeltechniek de aircoinstallatie in het Community Centre Ru Paré geleverd en gemonteerd, bestaande uit één centrale buitenunit waarop zeventien binnendelen zijn aangesloten. “We hebben gekozen voor een City Multi VRF Y-systeem van Mitsubishi Electric, in de volksmond ook wel VRF-systeem genoemd,” vertelt Angelo van Dam, vertegenwoordiger airconditioning bij Weber Koeltechniek. Marco van der Haven, adviseur bij Alklima, exclusief importeur van Mitsubishi Electric Living Environment Systems, vult hem aan: “Met het City Multi VRF-systeem wordt een hoge kwaliteit installatie met een individuele regelbaarheid gerealiseerd en een hoog comfort met een laag energieverbruik gecombineerd. De gewenste temperatuur en functies als recirculeren, ontvochtigen, koelen óf verwarmen, kunnen dus per ruimte worden ingesteld.” Volgens Van Dam was het een uitdaging om alle leidingen voor de installatie op een juiste manier in het pand te integreren. Een aantal schachten was namelijk al gesloten. “Maar uiteindelijk is alles prima voor elkaar gekomen en hebben we zonder problemen, op tijd kunnen opleveren.”

Voor E- en W-installateurs, aannemers en grootkeukenbedrijven is Weber de afgelopen jaren een betrouwbare toeleveringspartner gebleken.

“Onder ons motto ‘Uw klant blijft uw klant’ leveren wij koel- en klimaattechnische oplossingen voor diverse grote en kleine projecten van onze partners,” vertelt Van Dam. “Samen met Unica en Alklima pakken we meerdere projecten op jaarbasis op. We kunnen elkaar altijd goed vinden in afspraken, opleverdata et cetera. Dat maakt onze samenwerking extra prettig.”

INSTALLATIE & BOUW | 37

Koelinstallaties Koelcellen Airconditioning Leiden

Heerhugowaard

Nijmegen

Nieuwenhuizenweg 7 2314 XP Leiden Tel. +31(0)71-545 56 56 Fax +31(0)71-541 08 44

Copernicusstraat 1 1704 SV Heerhugowaard Tel. +31(0)72-571 32 68 Fax +31(0)72-572 53 58

De Bouwkamp 1d 6576 JX Ooij Tel. +31(0)24-663 25 89 Fax +31(0)24-663 25 19

www.weberkoeltechniek.nl

Kort nieuws Compacte hybride ketel en warmtepomp Na onder meer Nefit en AWB komt nu ook Daikin met een hybride combinatie van HR-ketel met lucht/water-warmtepomp. Met deze techniek kunnen duurzame warmtepompen op een relatief zuinige manier wel in het hoger temperatuurbereik komen bij vrieskou en voldoen aan de behoefte aan warm tapwater. De Japanse fabrikant zocht voor dit toestel de samenwerking met Intergas, dat met de Kombi Kompact HReco een van de zuinigste doorstroomtoestellen in de CW5 klasse in haar stal heeft. Het hybride toestel combineert het binnendeel van de warmtepompinstallatie met de HR-ketel, in één compacte behuizing. Waar de warmtepomp normaliter tot 70 procent in de verwarmings- warmwaterbehoefte voorziet, springt de ketel, met de bekende dubbele platenwisselaar van Intergas, bij voor het hogere temperatuurbereik.

Waar andere hybride toestellen óf op de warmtepomp, óf op de gasketel draaien, kunnen de technieken in de Altherna Hybride samen optrekken.

Hiervoor is een intelligente regeling toegepast, die gepatenteerd is. Andere bijzonderheid is dat de hydrobox is geïntegreerd ín het toestel, waardoor de beursintroductie qua installatieruimte compact is, en als één toestel te onderhouden is. Volgens Daikin is de introductie daarom ook interessant voor de renovatiemarkt. De cv-ketel kan ook standalone werken, in afwachting van latere montage van de warmtepomp. Volgens Daikin ligt het jaarrendement tot 35 procent hoger dan bij een conventionele HR-ketel.

Om hun verwarmings- en elektriciteitsfacturen te beperken, zijn scholen steeds op zoek naar innoverende oplossingen. Als antwoord hierop introduceert Siemens een intelligent en geïntegreerd thermisch regelsysteem specifiek voor schoolgebouwen voor. Deze gebruiksvriendelijke oplossing biedt een optimaal comfort, een betere luchtkwaliteit en een grotere energie-efficiëntie. Zo kunnen onderwijsinstellingen op hun energieverbruik besparen en de milieuimpact van hun gebouwen beperken. De eco-energetische regelaar Synco 700 in combinatie met de webserver OZW kan verschillende scholensites vanuit een gecentraliseerd punt beheren en het verwarmings- en ventilatiesysteem op afstand bedienen. Ook kan de temperatuur in de verschillende ruimten geregeld worden, in functie van de weersomstandigheden. Het systeem is gemakkelijk te gebruiken: vanop een smartphone of een eenvoudige tablet die op het internet is aangesloten kan de gebruiker de installatieparameters visualiseren en wijzigen.

Alklima breidt assortiment uit Alklima breidt haar dienstverlening uit door in het leveringsgamma koelleidingen, Big foot-systemen, condenswaterpompen, montagematerialen, gereedschappen, aansluitmaterialen en koudemiddel op te nemen. Alklima levert in het nieuwe productgamma alle bekende merken en producten die voldoen aan de hoogste kwaliteitsnormen passend bij de klimaatsystemen van Mitsubishi Electric Living Environment Systems. Door deze aanvulling in het assortiment ontzorgt de importeur van de klimaatsystemen van Mitsubishi Electric Living Environment Systems haar klanten nog verder. Met de uitbreiding hebben opdrachtgevers nog maar één aanspreekpunt en één administratie voor al hun koeltechnische behoeften binnen een project. ‘Wij zien deze uitbreiding vooral als een aanvulling op onze dienstverlening. Met deze stap vullen wij de toenemende vraag naar one-stop-shopping-oplossingen verder in’, aldus Arjen de Jong, Algemeen Directeur van Alklima. De voordelen voor de klant zijn legio. Naast één aanspreekpunt voor de gehele levering en de enkele administratiestroom voor het project is door de uitbreiding de levering van klimaatsystemen en montagemiddelen perfect op elkaar afgestemd.

Lagere energiefactuur op scholen

INSTALLATIE & BOUW | 39

Kort nieuws Infrarood panelen: de verwarming van de toekomst

Energiebeheerssysteem met ingebouwde intelligentie

In de discussie over duurzaam en gezond verwarmen is een nieuwe speler opgedoken: Excellent Heating. Hun infrarood verwarmingspanelen geven een aangename stralingswarmte af, zijn snel, efficiënt en zuinig en last but not least: ze integreren zich discreet in elk interieur. Excellent Heating werkt met langegolf infraroodstralen. Dat zijn onzichtbare stralen die een warmte-energie opwekken als ze een oppervlak raken. Deze warmte wordt vervolgens gereflecteerd naar de omgeving.

Natuurlijke stralingswarmte kan je vergelijken met de werking van de zon: eerst worden de objecten opgewarmd, en daarna door de objecten ook de omgevingslucht. Excellent Heating werkt met stralingspanelen van verschillende formaten, afhankelijk van de grootte van de ruimte die moet verwarmd worden. Een stralingspaneel bestaat uit een plaat veiligheidsglas omgeven door een aluminium kader en kan je vergelijken met een flatscreen. Het laat zich gemakkelijk integreren in het plafond, of ophangen aan de muur en wordt geleverd met een draadloze regulator (Intelligent Saving Temperature Controler of Intelligente Besparende Thermostaat) en paneelelektronica met energiebesparende technologie.

Automatiseringsbedrijf CimPro uit Breda presenteert het energiebeheerssysteem SkySpark. Met dit softwarepakket kan het energieverbruik van verschillende locaties online worden gemonitord. De verkregen gegevens worden meteen inzichtelijk voor de gebruiker via een webportal. In tegenstelling tot klassieke energiebeheerssystemen hoeft de gebruiker niet zelf op zoek naar afwijkende patronen in het energieverbruik. In het pakket kunnen een groot aantal ‘sparks’ (Engels voor ‘vlam’) worden gedefinieerd. Voorbeelden hiervan zijn: ‘koeling en verwarming draaien samen’ en ‘verlichting parking is actief gedurende de dag’. Dankzij deze ‘energieregels’ wordt de energiebeheerder meteen geattendeerd op afwijkingen t.o.v. de standaard en krijgt hij een email met de oorzaak van het alarm. SkySpark is gebaseerd op JAVA, zodat het beschikbaar is voor Windows, Linux en zelfs Apple. De gebruikersinterface is compleet webbased en HTML5 compliant. Dit heeft het grote voordeel dat zowel PC- als SmartPhone-gebruikers het systeem kunnen raadplegen. Uniek aan SkySpark is dat via de energieregels heel snel afwijkende patronen kunnen worden opgespoord.

Slimme ventilatie met voorverwarming De ClimaTop is het eerste elektronisch gestuurde rooster, dat de verse, binnenkomende lucht voorverwarmt tijdens de koudere (winter)maanden. Dit dankzij een interne warmtestrip waarmee de binnenkomende verse lucht voorverwarmd worden tot 12°C. Dankzij de intelligente sturing van het rooster, wordt er alleen ingegrepen waar en wanneer dat nodig is. Dat wil zeggen dat er enkel verse lucht binnenkomt als het binnenklimaat ondermaats dreigt te worden. Bovendien reageert de warmtestrip alleen wanneer de buitentemperatuur onder de 12°C zakt om de lucht voor te verwarmen tot een aangename temperatuur en dat met een rendement van 99%. Het rooster zorgt niet alleen voor een maximaal comfort. Dankzij bijvoorbeeld de koppeling aan een warmtepomp(boiler) wordt de warmte uit de afgevoerde lucht onttrokken en aangewend voor de bereiding van warm tapwater en lage temperatuurverwarming.

40 | INSTALLATIE & BOUW

Jaga Fresh: lage temperatuurverwarming met WTW Jaga en ClimaRad hebben de krachten gebundeld in de collectie Jaga Fresh.

De twee nieuwe systemen Strada Fresh en Briza Fresh verenigen de innovatieve technologieën van Jaga met de decentrale warmteterugwinning (WTW) van ClimaRad. Dankzij de combinatie van de Jaga warmtewisselaar voor comfortabele warmte op zeer lage watertemperaturen en de WTW-unit ontstaat een juiste afstemming tussen energiezuinige ventilatie en verwarming. Jaga Fresh komt volgens de Energielijst 2013 in aanmerking voor ondersteuning via de Energie-investeringsaftrek (EIA) van de overheid. Het resultaat van de samenwerking is één compact systeem dat zes functies combineert. De Strada Fresh en Briza Fresh kunnen zowel verwarmen, ventileren, de binnenluchtkwaliteit regelen en de buitenlucht filteren als ook zorgen voor de decentrale WTW en (nacht)koeling. Dat maakt beide systemen bij uitstek geschikt voor

Kort nieuws toepassing in woningen, zorggebouwen, kantoren en hotels. De Strada Fresh en Briza Fresh maken gebruik van een tegenstroom lucht/lucht warmtewisselaar. Deze onttrekt warmte aan de afvoerlucht, voordat deze uit de woning wegstroomt. Deze warmte wordt vervolgens overgedragen aan de binnenkomende verse buitenlucht. Dit bespaart een aanzienlijke hoeveelheid energie en is bovendien uiterst comfortabel. De Strada Fresh beschikt daarnaast over het Dynamic Boost Effect (DBE). Deze technologie zorgt ervoor dat de radiatoren zelf denken en autonoom inspelen op de omstandigheden. Het systeem meet continu de luchtkwaliteit en luchtvochtigheid. Een te hoge luchtvochtigheid wordt door verschillende sensoren gedetecteerd en door middel van ventilatie gereduceerd. Dit remt de groei van huisstofmijtconcentratie af en zorgt voor een binnenklimaat met een optimale luchtvochtigheid zonder vervuiling, stof en huisstofmijten. Briza Fresh Op de Briza Fresh zijn dezelfde eigenschappen van toepassing als op de Strada Fresh. Het grote verschil is dat dit systeem ook kan koelen. De basis van de Briza Fresh is een dynamische Low-H2O warmtewisselaar in combinatie met intelligente ventilatoren die de koeling en verwarming onmiddellijk door de ruimte verspreiden. Het systeem kan hierdoor zeer snel op temperatuurschommelingen reageren.

KNX in 5 minuten Een KNX-installatie is nu binnen ieders bereik gekomen. Hager introduceert quicklink: een snelle en eenvoudige manier om draadloos een KNX-installatie te configureren. Ideaal bij renovaties, herinrichtingen en uitbreidingen, waarbij schakelaars op andere plekken gewenst zijn. Met quicklink kunnen eenvoudig wensen worden vervuld en vele nieuwe koppelingen tot stand

aan deze techniek: voor het programmeren van draadloze systemen is geen gereedschap en geen training nodig. Alles gebeurt in een paar eenvoudige stappen met een druk op de knop. Vele gewenste functies kunnen geconfigureerd worden met deze drukknopbediening. De zenders en ontvangers worden dan automatisch met elkaar verbonden. Via quicklink kunnen tot 20 draadloze producten met elkaar verbonden worden en daarmee wordt zo’n 80 procent van alle toepassingen in woningbouw en kleine utiliteit afgedekt, met functies zoals verlichting schakelen, rolluiken en jaloezieën bedienen en meer geavanceerde functies als tijdschakelingen, scènes en groepssturingen.

KNX inbegrepen.

2.000e woning aangesloten op duurzaam slimnet In een meerjarig renovatietraject voorziet Stadsverwarming Purmerend (SVP) 4.000 woningen van het innovatieve SlimNet leidingsysteem. Op 4 juni 2013 jl. werd en belangrijke mijlpaal behaald met het aansluiten van de 2.000e woning. SlimNet is een geavanceerd netmodel, waarin met minder leidingen en kleinere diameters veel betere warmteprestaties worden behaald. Kern is het innovatieve en energiezuinige kunststofleidingsysteem Flexalen van Thermaflex. Gezien de specifieke renovatieomstandigheden in Purmerend bracht Thermaflex diverse innovaties aan.

Vanwege een hoge grondwaterstand ontstonden in sommige wijken vroegtijdig problemen met het stalen leidingnetwerk door corrosie en verzadiging van het isolatiemateriaal. Onacceptabele warmteverliezen en een toenemend aantal storingen waren voor SVP aanleiding om tussen 2010-2015 bij 4.000 aansluitingen het leidingnetwerk compleet te vervangen. Aan het einde van zomer 2013 wordt de 2.500e woning aangesloten. In 2014 en 2015 volgen de resterende 1.500 huizen in SlimNet. Projectleider Martijn van Lier van Stadsverwarming Purmerend: “Door het meedenken van Thermaflex en aannemer Hak Infranet is deze oplossing geboren in perfecte samenwerking. Net als SVP zijn dit partners die duurzaamheid en energiezuinige oplossingen begrijpen en ernaar handelen. Wij zien SlimNet als een schoolvoorbeeld voor andere stadsverwarmingen.”

Menerga luchtbehandelingunits Passiefhuisgecertificeerd

worden gebracht, zónder de bedradingsinfrastructuur te hoeven wijzigen.

Het nieuwe draadloze systeem omvat zenders en ontvangers voor binnen en buiten (IP55), zoals diverse inbouwingangen en -uitgangen, bewegingsmelders, afstandsbedieningen en 1- en 2-voudige wandzenders, zowel batterij gevoed als met zonnecel. Eenvoud ten top: de snelle koppeling Het bijzondere

Als één van de eerste fabrikanten van klimaat apparatuur voldoet Menerga met twee type units aan de eisen van Passiefhuis instituut Darmstadt en is hiermee gecertificeerd voor toepassing in Passiefhuis utiliteitprojecten.

Het Resolair type 64.07 luchtbehandelingsunit met een luchtdebiet van 6.000m3/h en regeneratieve warmte terugwinning heeft een thermisch rendement van meer dan 86%. Hierdoor kan de unit bij aanwezigheid van transmissie dekkende basisverwarming zonder na-verwarming batterij worden ingezet. De verminderde interne luchtweerstand zorgt voor een ongekend laag energie verbruik van de ventilatoren.

Ook de nieuwste serie van Menerga, het type Adconair met een luchtdebiet van 6.000m3/h en recuperatieve tegenstroom warmtewisselaar heeft eveneens dit certificaat. De warmte terugwinning van deze unit heeft een thermisch rendement van 94%. De Adconair is bij voorbeeld bijzonder goed toepasbaar in woongebouwen waar geuroverdracht absoluut uitgesloten moet zijn.

INSTALLATIE & BOUW | 41

Kort nieuws ETOP Innovation Awards 2013 Tijdens het Elektrotechniek Diner op 30 september 2013 jl. zijn de Digitale dimstandaard LEDOTRON van OSRAM Benelux en de USB wandcontactdoos van ABB/Busch-Jaeger winnaar geworden van respectievelijk de jury- en pu-

Liner systeem heeft Geveke Technical Solutions nu een techniek voor handen die deze energie (warmte) kan terugwinnen en de doorstroming van het riool vrijwel geheel in tact laat.

Door alle seizoenen van het jaar is de watertemperatuur van het riool gemiddeld 16 tot 18°C. Door gebruik te maken van onze warmtepomp van Bion Bauhaus (zeer hoge COP-waarden) kunnen we deze laagwaardige watertemperatuur naar maximaal 80°C brengen om kantoren, huizen of processen te verwarmen. Voor een zo hoog mogelijk rendement adviseren wij een zo laag mogelijke installatietemperatuur te kiezen om daarmee te energiekosten verregaand te beperken. Het Therm-Liner systeem (warmtewisselaar) wordt op de bodem van het riool neergelegd. Het rioolwater stroomt over en onder de Therm-Liner door zodat er een maximale overdracht van de warmte wordt bereikt. Door het compacte, frontale en het zeer gladde oppervlak van de Therm-Liner wordt de doorstroom van het rioolwater nauwelijks gehinderd.

Geveke Technical Solutions levert het Therm-Liner systeem met warmtepompinstallatie turn-key aan op.

Eerste woonzorgcomplex uitgerust met ONE Dubotechniek Bedrijven - onderdeel van VolkerWessels - heeft voor het eerst een woonzorgcomplex in Nederland uitgerust met een kant-en-klare duurzame energie-installatie. De installatie met de naam ONE: Own New Energy, is in één dag geïnstalleerd in woonzorgcomplex Hushoven in opdracht van aannemersbedrijf Louis Scheepers. De ONE is een innovatieve kant-en-klare duurzame energie-installatie die direct in een pand wordt aangesloten. Het systeem is uniek in Europa en staat voor een snelle, eenvoudige installatie en voorkomt faalkosten.

blieksprijs van de ETOP Innovation Awards 2013. De ETOP Innovation Awards zijn een beloning voor de beste innovatie op het gebied van elektrotechniek.

Met de LEDOTRON, waarmee aan OSRAM Benelux de Juryprijs werd toegekend, is een nieuwe dimstandaard ontwikkeld met fabrikanten van elektrotechnische componenten Gira, Jung en Schneider Electric. Samen hebben ze LEDOTRON lampen en dimmers ontwikkeld, een gestandaardiseerde digitale stuurtechniek voor spaar- en LED lampen, die eenvoudig en in korte tijd door een vakman geïnstalleerd kan worden.

Voor de Publieksprijs konden bezoekers van de vakbeurs Elektrotechniek bij hun registratie voor de beurs stemmen op één van in totaal zeventien geselecteerde Innovators. ABB/Busch-Jaeger kreeg tijdens dit proces de meeste stemmen. De USB-wandcontactdoos van ABB/Busch-Jaeger is een praktische alles-in-een oplossing. Hierin kunnen gelijktijdig de gewone 230V en de USB voeding worden gebruikt. De USB-aansluiting type A en de voeding zijn in de contactdoos geïntegreerd. Daarnaast beschikt de USB-wandcontactdoos over een verhoogde aanraakveiligheid.

Energie uit het riool Jaarlijks spoelen wij enorme hoeveelheden energie onbenut door onze riolen.

Tot voor kort was het niet eenvoudig deze energie uit het rioolwater te halen zonder de doorstroming van het riool nadelig te beïnvloeden. Met het Therm-

42 | INSTALLATIE & BOUW

Nieuwe DALI-sensoren Helvar Sensoren spelen een belangrijke rol bij het behalen van maximale energiebesparing. Verschillende sensoren zorgen niet alleen voor optimale besparing maar bevorderen ook het comfort en de veiligheid voor gebruikers. Helvar introduceert een complete range DALI sensoren voor aanwezigheid-, afwezigheiddetectie en daglichtregeling. Sensoren worden als inbouw of opbouw oplossing geleverd. De sensoren zijn toepasbaar in eenvoudige DALI-standalone systemen of uitgebreide netwerk toepassingen. De DALI sensoren hebben geen aparte voeding nodig. Een standaard 2-aderige kabel is voldoende om de sensoren te laten functioneren, dus levert ook nog maximaal installatie gemak. Helvar past open standaarden toe, hierdoor is een DALI lichtregelsystemen eenvoudig te integreren met een gebouwen beheers systeem.

Informatie over aan/afwezigheid kan eenvoudig via de ethernet backbone naar het GBS gecommuniceerd worden. Dus slechts één sensor voor meerdere systemen. Toepassing in: sporthallen, magazijnen, kantoren, scholen en parkeergarages.

Kort nieuws Spirit of Innovation Award De SmartLED van Techcomlight is de winnaar van de Spirit of Innovation Award 2013. Het is de unieke combinatie van kosteloos daglicht en ultrazuinige leds. De jury: “Door de combinatie van de Solatube® en de SmartLED is er nu één product welke twee keer energie bespaart. Dit is zeker vernieuwend te noemen. Het totaalconcept in combinatie met toepassingmogelijkheden voor de gebouwde omgeving heeft de jury met veel overtuiging doen besluiten om Techcomlight als winnaar te kiezen.” Met de SmartLRD geniet men overdag geniet van de weldaad van gratis daglicht op praktisch elke plek onder het dak door het Solatube® daglichtsysteem. Maar overdag licht stopt ’s avonds. Daarom ontwikkelde Techcomlight de SmartLED. Zodra het daglicht minder wordt schakelt de SmartLED automatisch over op de ingebouwde ledverlichting. De energiekosten blijven minimaal en binnenruimtes zijn altijd goed verlicht. De jury: “Het is ook een belangrijk Nederlands principe. Ledverlichting geeft goedkoop licht, en goedkoop is mooi, maar gratis is beter.

Dus daglicht komt daar heel goed bij van pas.” Op het eerste gezicht lijkt de SmartLED een eenvoudige toepassing, maar de ontwikkeling heeft nog wel de nodige hoofdbrekers gekost, geeft Mark Veldjesgraaf, hoofd commercie Techcomlight, toe. “De ontwikkeling verliep niet zonder problemen. Door de compacte armatuur werd de lucht in de Solatube te warm. Door gebruik te maken van een op maat gemaakte actieve koeling wordt deze warmte voorkomen. Ook wilden we de lichtopbrengst waarborgen. Dat hebben we gedaan door de leds iets meer licht te laten produceren dan de opbrengst uit daglicht.”

toepassing van het FlexpipePlus systeem wordt dit aanzienlijk vereenvoudigd omdat het systeem flexibeler is en daarom voor elke toepassing een oplossing biedt. Maak een keuze uit het FlexpipePlus assortiment met zijn vele soorten verdeelkasten, fittingen, roosters etc.

Elektro Vakbeurs Hardenberg ligt op koers Na Sinterklaasavond is het de hoogste tijd voor Elektro Vakbeurs Hardenberg om weer eens goed uit te pakken. ‘De week van Hardenberg’, alias Elektro Vakbeurs Hardenberg biedt ook dit jaar weer een goed gevulde beursvloer met een uitgebreid exposantenveld. Exposanten als Eaton, Schneider Electric, Attema, Niedax Kleinhuis, Legrand Nederland en Itsme zijn slechts een kleine greep uit het deelnemersveld. Nieuw dit jaar zijn de ‘Industriële Engineersdagen’. Itsme, Nederlandse marktleider in toelevering van elektrotechnische componenten en diensten, organiseert samen met de beursorganisatie van Elektro Vakbeurs en een aantal gerenommeerde leveranciers tijdens de drie beursmiddagen diverse workshops om klanten te ondersteunen met kennis in procesinnovatie en –optimalisatie. Lezingen voor de industrie, door de industrie. Aanmelden kan via www.itsme.eu/hardenberg. Net als vorig jaar dient u zich ook voor de komende beurseditie voor te registreren voor uw entreebewijzen. Als bezoeker ontvangt u dit jaar per post of per e-mail een persoonlijke registratiecode. Met deze registratiecode kunt u zich op de website van Elektro Vakbeurs aanmelden voor een entreebewijs, dat u daarna per e-mail ontvangt. Op vertoon van het uitgeprinte entreebewijs heeft u toegang tot de beursvloer.

FlexpipePlus combineert ronde en ovale kanalen Met het nieuwe luchtverdeelsysteem FlexpipePlus van Helios is er eindelijk een luchtverdeelsysteem op de markt dat een echte combinatie van ronde en ovale kanalen mogelijk maakt. Zonder tijdrovende aanpassingen en zonder compromissen.

Het nieuwe ovale luchtkanaal FRS-R 51 heeft dezelfde vrije doorlaat en drukverlies als het beproefde Flexpipe® ronde kanaal. Zo kan te allen tijde rond en ovaal door elkaar heen toegepast worden, als dit door beperkte ruimte noodzakelijk is. Van rond op ovaal, of van ovaal op rond, het maakt niet uit! Door

INSTALLATIE & BOUW | 43

Kort nieuws Miljarden nodig voor onderhoud scholen Voor het achterstallig onderhoud van schoolgebouwen zijn miljarden euro’s nodig. Vooral klimaatinstallaties en isolatie moeten beter vinden schoolleiders. Dit blijkt uit een onderzoek naar de kwaliteit van onderwijshuisvesting, gemaakt in opdracht van het ministerie van Onderwijs. Aan het onderzoek werkten zo’n 1100 schoolleiders uit het basis- en voortgezet onderwijs mee.

Zeventig procent van hen vindt dat hun schoolgebouw zou moeten worden aangepast. Alleen al de aanpassingen die als strikt noodzakelijk worden gezien, kosten naar schatting bij elkaar 6,9 miljard euro. Dat komt per basisschool neer op een half miljoen, per middelbare school op drie miljoen.

Nederland telt 6855 basisscholen en 1222 middelbare scholen. Het is voor het eerst dat schoolleiders wordt gevraagd naar de kwaliteit van schoolgebouwen. Meest urgent volgens hen zijn verbeteringen aan klimaatinstallaties, aan deuren en ramen en aan isolatie. Verder geeft meer dan de helft aan ontevreden te zijn over de mogelijkheid om de temperatuur en ventilatie zelf te regelen. Een kwart zegt hierover zelfs ‘zeer ontevreden’ te zijn. In veel lokalen is het CO2 gehalte veel te hoog vooral in de winter. Tienduizenden leerlingen zitten de komende winter in klaslokalen met onvoldoende ventilatie. Het CO2-gehalte in de lucht is daardoor tijdens de meeste lessen onaanvaardbaar hoog, aldus de brancheorganisatie die een oproep doet aan de politiek om in actie te komen en investeringen niet langer uit te stellen. Titia Siertsema, voorzitter van Uneto-VNI: 'Als het straks kouder wordt, sluiten leerkrachten ventilatieopeningen af om klachten over kou te voorkomen. het CO2-gehalte in lokalen neemt daardoor echter toe. Het probleem wordt zelfs groter nu er als gevolg van de bezuinigingen steeds meer kinderen in een klas zitten.' Als het aan de brancheorganisatie ligt, worden de klaslokalen nog voor de komende winter aangepakt. 'Als wij de ambitie van Nederland als kenniseconomie serieus nemen, zullen we op zijn minst moeten zorgen voor een gezonde leer- en werkomgeving voor scholieren én docenten.'

ontstaat meer ruimte om ons te richten op het verder uitbouwen van onze tailor-made hightech warmtepompoplossingen in Nederland”, aldus Wilhard Oldengarm, commercieel directeur en medeaandeelhouder van DHS. "Ook laten we in het Experience Center van R-Vent Group in Bergschenhoek een volledig werkend Hydrotopsysteem voor installateurs, voorschrijvers en andere geïnteresseerden zien." Jeroen Rook, directeur R-Vent Group B.V: “We zien steeds meer combinaties in de markt waarbij warmtepompen naast, of in combinatie, met lucht- en ventilatiesystemen worden toegepast. De Hydrotop is daarvan een mooi voorbeeld. Door een gespecialiseerd bedrijf als DHS te koppelen aan onze ruime ervaring binnen de lucht- en ventilatiemarkt kunnen we voor een versnelde ontginning van deze duurzame systeemoplossing in de markt zorgen.”

Meer informatie: www.r-vent.nu

Nederlandse Energieweter wordt Europese standaard De Energieweter uit Nederland krijgt Europese navolging. Binnenkort verschijnen in negen andere Europese landen de energiekosten van elektronicaproducten op prijskaartjes in de winkels en in webshops. Eind deze maand zijn ze voor het eerst te zien in Spanje en op Malta. De andere landen, waaronder Duitsland, Oostenrijk en Portugal volgen later dit jaar.

DHS ingelijfd door R-Vent Group R-Vent Group, de lucht- en ventilatiedivisie van Bergschenhoek Groep, heeft een meerderheidsaandeel verworven in Dutch Heatpump Solutions. DHS levert maatwerk systeemoplossingen met warmtepompen. Naast het exclusieve importeurschap van het Oostenrijkse kwaliteitsmerk Ochsner ontwikkelt en produceert DHS ook zelfstandig systeemoplossingen. Meest bekende voorbeeld is de Hydrotop, een integrale warmtepompmodule die binnen en buitenunit combineert in het dakvlak. “Door ons aan te sluiten bij R-Vent Group

44 | INSTALLATIE & BOUW

De EnergieWeter geeft aan wat de gemiddelde energiekosten per jaar zijn van bijvoorbeeld wasmachines en tv's. Die kosten in euro's staan op de prijskaarten in de winkel. De winkelier helpt de consument op deze manier om een milieubewuste afweging te maken bij de aanschaf van apparatuur. De EnergieWeter is van toepassing op wasmachines, vaatwassers, wasdrogers, koel- en vriesapparaten en tv's. Het is een initiatief van brancheorganisatie UNETO-VNI, voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal en het ministerie van Infrastructuur en Milieu, in Nederland gelanceerd in 2010. De EnergieWeter laat zien wat het ene product aan energie verbruikt ten opzichte van het andere. De verschillen kunnen behoorlijk groot zijn. Ter illustratie: de energiezuinigste wasdrogers verbruiken al snel 45 euro minder aan energie per jaar.

Ook het vervangen van een koel-vriescombinatie ouder dan tien jaar door een energiezuinige versie kan een besparing opleveren van vijftig euro op jaarbasis. Een gemiddeld gezin dat gebruik maakt van energiezuinige apparatuur bespaart al snel zo'n 150 euro per jaar. Om consumenten verder te helpen wordt vandaag een Energieweter-op-maat-tool gelanceerd. Verkopers in de

Kort nieuws winkels kunnen hiermee voorrekenen wat het verschil in energiekosten is tussen een nieuw en een oud apparaat. Klanten krijgen op die manier precies te zien wat zij aan kosten gaan besparen. De Energieweter-op-maat-tool beschikt inmiddels over de verbruiksgegevens van maar liefst 5.600 apparaten van 42 merken

Inloophuis in één dag duurzaam opgeknapt Het was een unieke happening, de opknapbeurt van het Inloophuis Oude IJssel voor mensen met kanker in Doetinchem. Op zaterdag 26 oktober jl. hebben de mannen en vrouwen van de Achterhoekse bouw- en installatiebedrijven en hun leveranciers, het inloophuis in één dag duurzaam opgeknapt en energiezuinig gemaakt. Stichting Achterhoek Duurzaam Verbouwen (ADV), de deelnemende bedrijven en hun leveranciers maakten dit sympathieke project mogelijk. Inloophuis Oude IJssel gaat mensen met kanker en hun naaste familie, vrienden en bekenden een veilige plek bieden waar ze elkaar kunnen ontmoeten. De deelnemers van Stichting Achterhoek Duurzaam Verbouwen hebben de handen ineen geslagen en zijn kosteloos aan de slag gegaan voor dit maatschappelijke doel. Het gedateerde huis kreeg een duurzame opknapbeurt en is energiezuinig gemaakt. Daardoor kunnen de exploitatiekosten van dit pand in de hand worden gehouden. Er was veel belangstelling van inwoners uit de Achterhoek om deze verbouwing met eigen ogen te zien en hoe het verduurSaam-team in actie kwam. De klus is binnen tien uur geklaard. In de woning zijn verschillende maatregelen getroffen: • Dak, de muren en de vloer zijn geïsoleerd.

• Er is een nieuwe energiezuinige cv-ketel in combinatie met een slimme meter geplaatst.

• Zonnepanelen zorgen voor opwekking van elektriciteit.

• Een zonneboiler zorgt voor verwarming en tapwater.

• Ramen en deuren zijn vervangen en geschilderd en er is HR++ glas aangebracht.

Al met al is door deze maatregelen het energielabel van deze woning verbeterd van G (=zeer slecht) naar A (goed). Door de totale ingreep zal bij toekomstig gebruik zo’n 3.000 euro per jaar aan energiekosten worden bespaard.

Dat is bijna 65 procent minder dan nu het geval is.

Noodverlichtingsreeks op basis van OLED’s Etap introduceert de eerste verlichtingstoepassing op basis van OLED’s. De ‘organic light emitting diode’ of kortweg OLED is een variant van de traditionele LED. Terwijl LED’s opgebouwd zijn uit anorganisch materiaal, maken OLED’s gebruik van organische macromoleculen (koolwaterstofverbindingen) om licht te produceren. “LED’s zijn typische lichtpuntbronnen”, legt Pascal De Langhe, directeur productontwikkeling bij ETAP uit. “OLED’s verspreiden het licht over een bepaalde oppervlakte met een homogene uitlichting als resultaat.” Voor signalisatie bij noodverlichting is OLED de gedroomde lichtbron. Het pictogram wordt niet langer verlicht door een aparte lichtbron maar wordt zélf de lichtbron. Het resultaat is een signalisatie die qua herkenning en veiligheid zijn gelijke niet kent. “In noodsituaties kan goed verlichte signalisatie het verschil maken”, aldus De Langhe. Bovendien is elke armatuur voorzien van een individuele lichtbronopvolging, een sensor die de effectieve helderheid van de signalering constant meet en waarschuwt wanneer deze niet meer voldoet aan de EN1838 norm. ETAP besteedt ook veel aandacht aan het design van zijn noodverlichting. “Architecten zien noodverlichting

vaak als een noodzakelijk kwaad. Door samen te werken met externe ontwerpers en designers, zorgen we ervoor dat de noodverlichting gezien mag worden”, aldus De Langhe. De K4-serie – beschikbaar voor inbouw in plafond en wand – heeft een superslank en discreet design. De afmetingen van de armatuur zijn gereduceerd tot slechts vier millimeter dikte. Behuizing en elektronica worden in de wand of het plafond weggewerkt, zodat enkel de signaleringsplaat zichtbaar is. Een ander voordeel is dat de reeks in combinatie met het centrale batterijsysteem EBS Compact werkt. Deze toepassing vereenvoudigt het onderhoud van de noodverlichting. Qua design sluit EBS Compact bovendien perfect aan bij de K4-armaturen.

Meer informatie: www.etaplighting.com

Brink Climate Systems plaatst QR-code op toestellen Het optimaal functioneren van een toestel voor ventilatie en luchtverwarming valt of staat met een goed gebruik door de eindgebruiker. Tijdig onderhoud en het schoonmaken van filters zijn cruciaal. De uitleg hierover vindt de eindgebruiker in de installatiehandleiding. Maar wie heeft er nu altijd zijn installatiehandleiding bij de hand? Brink Climate Systems voorziet de Allure, Elan, Renovent Excellent en het Passiefhuistoestel daarom sinds september standaard van een QR-code op de voorzijde van het toestel. Even scannen met de mobiel of tablet en de klant heeft alle toestelinformatie bij de hand.

Of het nu gaat om de installatiehandleiding over de werking van het toestel, een brochure met toestelinformatie of het vinden van de dichtstbijzijnde installateur, het is allemaal via de QR-code te vinden. Bovendien staat direct onder de QR-code ook het serienummer van het toestel, zodat de consument dit nummer snel paraat heeft. Bijvoorbeeld bij de toestelregistratie voor garantie of voor het bestellen van ventilatiefilters via de webshop. Het optimaliseren van de samenwerking tussen fabrikant, installateur en eindgebruiker is een belangrijk speerpunt van Brink Climate Systems. Hoofd Marketing Wendy Wind: “Gebruiksgemak voor de consument is voor ons heel belangrijk.

De toegevoegde waarde van de QR-code is dat de bewoner meteen over de juiste informatie beschikt.” Brink Climate Systems introduceerde eerder ook al het Climate OK-keurmerk.

Daarmee loopt Brink voorop in de branche en krijgt de eindgebruiker, naast een duidelijke uitleg, de garantie voor een energiezuinig, gezond en comfortabel binnenklimaat.

Meer informatie: www.brinkclimatesystems.nl

INSTALLATIE & BOUW | 45

Spijkenisse | Theater De Stoep

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Steegman Elektrotechniek

Theater De Stoep:

het podium van Spijkenisse

De gemeente Spijkenisse investeert flink in de attractiviteit en aantrekkingskracht van de stad. Er is ingezet op diverse speerpunten, waaronder het doorbreken van de eenzijdige woningvoorraad, het op peil brengen van de centrumvoorzieningen en het verbeteren van de culturele infrastructuur. De bouw van theater De Stoep maakt deel uit van dit speerpuntenbeleid.

Het ontwerp van Ben van Berkel (UNStudio), in samenwerking met Arup, wordt een ware eyecatcher. Maar het bijzondere ontwerp brengt ook de nodige uitdagingen met zich mee, weet René Tol, projectleider bij Steegman Elektrotechniek.

De nieuwbouw van Theater De Stoep verrijst aan het Stadsplein, dat in 2014 het uitgaans- en culturele centrum van Spijkenisse moet worden. Het pand wordt uitgerust met twee zalen, goed voor respectievelijk 650 en tweehonderd plaatsen, die middels een sculpturale trap met elkaar worden verbonden. Het theatercafé aan de kant van het water kan worden gezien als de derde zaal, omdat het is vormgegeven als een amfitheater.

Steegman Elektrotechniek was verantwoordelijk voor de uitwerking en engineering van alle elektrotechnische installaties in het theater, naar een bruikbaar werkpakket. En daar begon de eerste uitdaging voor de installateur.

Want het ontwerp is volledig uitgewerkt in een BIM 3D-model. “Theater De Stoep is het eerste project dat volledig in 3D door ons is uitgewerkt,” vertelt René Tol. “Van de standaard installaties tot de brandmeld- en ontruimingsinstallaties, we hebben alles selfsupporting geëngineerd. Hier zijn we ruim een jaar geleden mee begonnen. En hoewel het systeem ons het nodige leergeld heeft gekost, was dit project een uitgelezen kans om hiermee te starten. Het gebouw heeft namelijk een heel bijzondere vorm. Geen plafond of wand is recht. Om met elkaar alle installaties en voorzieningen in het pand in te passen, was het 3D-systeem onmisbaar. Op een platte tekening was het ons niet gelukt om alles goed ingepast te krijgen.”

46 | INSTALLATIE & BOUW

Keur aan installaties Aan de installaties in Theater De Stoep heeft Steegman Elektrotechniek een grote kluif, vertelt Tol. “Zo zijn wij niet alleen verantwoordelijk voor de elektra met kabelgoten, verlichting en verdeelinrichtingen, maar ook voor de datainstallatie, aarding en bliksembeveiliging, de brandmeldinstallatie, de CCTVinstallatie, een centraal noodverlichtingssysteem en een inbraakinstallatie.

Echt alle installaties die je je kunt bedenken, tot de LED-gevelverlichting aan toe, zijn in en om het theater opgenomen. En al die installaties moeten met elkaar worden verweven.” Tol vertelt dat veel installaties middels het DALIlichtschakelsysteem zullen worden geregeld. “Onder andere de centrale noodverlichting, de bediening van alle zalen en de bediening van de algemene verlichting geschieden middels dat systeem. Op zich is dit niet nieuw, maar als je naar de omvang en complexiteit van het project, mag je dit zeker een noviteit noemen.”

Volop aan het werk Net voor de bouwvak is Steegman Elektrotechniek op de bouwplaats gestart met het ruwe werk. “Op dit moment is de aannemer bijna klaar met de staal-

Spijkenisse | Theater De Stoep

constructies en kunnen we beginnen met een stukje grove montage, dus met de bekabeling en het leidingwerk,” zo legt Tol uit. Zodra het pand wind- en waterdicht is, kan worden gestart met de afmontage. “Maar dat duurt nog een aantal maanden. Dan wacht ons een nieuwe uitdaging. De gemeente Spijkenisse heeft namelijk zelf de theatertechnische partijen gecontracteerd.

Alle bruggen, verlichting, audio-installaties en dergelijke voor het theater moeten dan in het pand worden geïntegreerd. Dan lopen we ineens met veel meer partijen op het werk. En dan kan de tijd om alles voor elkaar te krijgen, wel eens kort blijken. Maar dat zal de toekomst uitwijzen.” ❚

Bouwinfo Opdrachtgever Gemeente Spijkenisse Ontwerp Ben van Berkel (UNStudio), in samenwerking met Arup

IOB Ingenieursbureau, PB Theateradviseurs, Scena

Advies

Uitvoering Installaties Bouwkosten Bouwperiode

Akoestisch adviseurs en De Blaay-Van den Boogaard Raadgevende Ingenieurs VORM Bouw Steegman Elektrotechniek 25,9 miljoen euro november 2012 – mei 2014

INSTALLATIE & BOUW | 47

Arnhem | Sportcomplexen

Tekst: Loet van Bergen

Kosten en energie besparen bij sportcomplexen Sportbedrijf Arnhem, een werkmaatschappij van de gemeente en verantwoordelijk voor 35 accommodaties, ontwikkelde in samenwerking met BR Controls een beheersysteem waarmee de installaties kunnen worden ingeregeld precies afgestemd op de wensen van de verschillende gebruiksgroepen. Het systeem kan volledig via het Internet worden gestuurd zonder dat er een medewerker ter plaatse aan te pas hoeft te komen.

Reden hiervoor waren de flink toegenomen energiekosten in combinatie met oneigenlijk gebruik van de sporthallen. “Doordat clandestiene sporters ook het licht en de verwarming aan lieten, werden we dubbel gepakt in onze exploitatiekosten,” vertelt Bert Lans, adviseur technische installaties bij Sportbedrijf Arnhem.

Programma van Eisen Het Sportbedrijf stelde samen met M&R Solutions een PVE op en ging te rade bij onder andere de gemeente Wijchen, die al eerder een

48 | INSTALLATIE & BOUW

succesvol automatiseringssysteem ontwikkelde om beheer op afstand te verbeteren en daarmee een energiebesparing wist te bereiken van 25 tot 30%. In gesprek met andere gemeenten en particulieren merkte Lans vergelijkbare wensen: inzichtelijk krijgen hoe lang, wanneer en onder welke omstandigheden mensen willen sporten en het energieverbruik op die tijden kunnen sturen. Alle eisen zijn in een concept vastgelegd, voor een pilot in de binnensportaccommodatie ‘De Piramide’. Sportbedrijf Arnhem realiseerde, net als Wijchen, samen met M&R Solutions de software hiervoor. De toegang tot het gebouw kan online gereserveerd worden.

Met behulp van een pasje en kaartlezer bij de ingang (aangesloten aan de BR Controls-rege-

laar) is er toegang tot het gebouw. Waarbij de online registratie een koppeling heeft met de BR Controls-regelaar. Deze zorgt voor de aanmelding van de persoon, tijdstip van gebruik, gebruik van sleutels, gewenste temperatuur en ventilatie. Lans: “Zodra ze uitloggen uit het gebouw, springt de temperatuur naar de temperatuur van de volgende gebruiker of naar de nachttemperatuur. Bij ons is die 12 graden. Dit werkt nog niet bij alle sportzalen zo, maar bij de meeste wel. Het streven is dat grote accommodaties uitgerust worden met sleutelkasten van Deister, zodat sleuteluitgifte op afstand geautoriseerd kan worden. De klant kan dan met zijn pasje de sleutel waar hij of zij voor geautoriseerd zijn uit de kast nemen.”

Als grote voordeel van dit systeem noemt Lans dat de sleuteluitgave nu volledig geautomatiseerd is en direct geregistreerd wordt wie de sleutel heeft meegenomen en terug heeft ge-

Arnhem | Sportcomplexen

“Wie na het verlaten van het gebouw vergeten is de sleutel in te leveren aan het elektronische systeem krijgt een e-mail of sms met het verzoek de sleutel terug te brengen.” bracht. “Wie na het verlaten van het gebouw vergeten is de sleutel in te leveren aan het elektronische systeem krijgt na een instelbare tijd een e-mail of sms met het verzoek de sleutel terug te brengen.” De volledige communicatie met het sleutelsysteem van Deister werkt volledig op protocol niveau. De sleutelkasten kunnen tot maximaal 64 sleutels bezitten en zijn gekoppeld aan de BR Controls-regelaar. De volgende stap is om alle energiemeters te koppelen aan het sportzalen verhuurprogramma en de gebruiker na de verhuurperiode de gebruikte energie kosten in rekening te brengen.

gelaar in plaats van drie losse systemen die niet met elkaar communiceren. Ook de huisinstallateur kan ermee uit de voeten,” zegt hij.

“We hebben vele soorten software met een vermogen aan de techniek daarachter; daarbij vergeleken is deze software zo eenvoudig. We hadden het tien jaar eerder moeten hebben, maar pas nu laat de technologie het toe.” ❚

Gebruikers betrekken Gebouwbeheerssystemen zijn niet nieuw, maar volgens Lans wel de gebruiksvriendelijkheid van deze software en de mogelijkheid deze zelf uit te breiden. “Bovendien is de installatie niet duurder door verregaande integratie van toegangscontrole, sleutelbeheer en klimaatre-

Projectinfo Sporthallen op afstand beheren In opdracht van Sportbedrijf Arnhem is M&R Solutions enkele jaren geleden een onderzoek gestart naar de toepassing van automatische toegangscontrolesystemen in lokale sporthallen. In de gemeente waren teveel toegangssleutels in omloop, waardoor sporters op willekeurige tijdstippen gebruik konden maken van de sportzalen. Hierdoor liep de gemeente niet alleen inkomsten mis, het energieverbruik liep de spuigaten uit. “Op ons advies is de gemeente een pilotproject gestart in binnensportaccommodatie ‘De Piramide’, met het gebouwautomatiseringssysteem van BR Controls,” vertelt Arjan Reedijk, mede-eigenaar van M&R Solutions. “Dit systeem maakt het mogelijk om sporthallen op afstand te beheren. Gebruikers dienen bij hun boeking aan te geven wanneer ze willen sporten, of ze gebruik willen maken van de douches en hoeveel licht ze nodig hebben. De klimaatinstallatie wordt hier vervolgens op afgestemd. Zodra gebruikers met hun elektronische sleutelpas de sporthal betreden, worden de verlichting en de klimaatregeling vrijgegeven. Zo kan veel energie worden bespaard.”

Het pilotproject is een groot succes gebleken. “We zijn het systeem nu aan het uitrollen naar andere sporthallen in Arnhem. Inmiddels zijn we zover dat het gemiddelde energieverbruik in de zalen met twintig procent is verminderd.” Ook is er een koppeling gemaakt met het boekingssysteem van de gemeente, zodat eenvoudiger door de gebruiker een zaal gehuurd kan worden.

INSTALLATIE & BOUW | 49

www.installatieenbouw.nl

M&R Solutions      

Software engineering Advies Inbedrijfstelling Regelpanelen Veldapparatuur Project begeleiding

Het meest complete overzicht van leveranciers online

Rustenburgstraat 21 3297 LE Puttershoek Telefoon Fax

+31 (0)78 6765725 +31 (0)78-6765726

Info@mrsolutions.nl www.mrsolutions.nl

M&R Solutions

uw partner in meet- en regeltechniek

Staat u nog niet op www.installatieenbouw.nl?

Neem dan contact op met Roel de Bruijn: T +31 (0)495 450095 E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Heerlen | Arcus College

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Cofely

Arcus College Heerlen zet in op duurzaamheid Het Arcus College bouwt letterlijk en figuurlijk aan de toekomst. Aan de Valkenburgerweg in Heerlen verrijst op dit moment een aantal prachtige gebouwen. Het merendeel van de opleidingen van het Arcus zal in deze nieuwbouwlocatie worden ondergebracht. Er worden zes halfronde gebouwen voorzien, die ruimte zullen bieden aan de units Horeca en Toerisme, Administratie & Handel, Dienstverlening en Welzijn en Educatie.

Cofely is verantwoordelijk voor de levering, montage en inbedrijfstelling van alle installaties in het pand, waaronder de luchtbehandelingsinstallaties, sprinklerinstallaties, verlichtingsinstallaties, data-installaties, camera-installaties, toegangscontrole, beveiligingsinstallaties en brandmeldinstallaties. Een omvangrijk project, aldus projectmanager Ronald Jacobs. “Door de ronde vorm van de gebouwen en de bouwkundige constructies

blijft weinig ruimte over om de installaties onder te brengen. Bovendien is geen ruimte hetzelfde.

Daarom hebben we het ontwerp uitgewerkt in een 3D-model, zodat we alle installaties goed kunnen inpassen en op de bouw niet voor verrassingen komen te staan.”

Jacobs verwacht dat Cofely in mei 2014 alle installaties kan opleveren, gelijktijdig met de an-

dere partijen. Maar voor die tijd is er nog heel wat te doen. “Bepaalde bouwdelen bevinden zich al in de afbouwfase, maar er zijn ook nog bouwdelen waar de ruwbouw net is afgerond.

Hier beginnen de werkzaamheden pas. Bovendien, Arcus wil in de school een aantal professionele keukens voorzien, waarvan wij de installatie mogen verzorgen. De komende maanden hebben we dus genoeg werk te verrichten.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 51

Duurzaam omgaan met energie?

Cofely maakt ’t waar.

U wilt energie efficiënter benutten en de uitstoot van CO2 fors beperken.

windenergie en energiebesparingsvoorstellen voor uw huidige installaties.

En u ziet ook graag uw energierekening dalen. De oplossingen van Cofely maken

Op die manier zijn we in staat voor onze opdrachtgevers een CO2 reductie

dit waar. Dat doen we met duurzame technologieën voor industrie, utiliteit en

te realiseren tot wel 60%. Wilt u weten wat onze oplossingen voor u kunnen

infrastructuur. Denk aan koude- en warmteopslag in de bodem, CO2 opslag,

betekenen? Kijk op www.cofely.nl voor meer informatie, praktijkvoorbeelden en

biomassa-centrales, het efficiënt gebruiken van rest warmte, zonne- en

de mogelijkheid om een persoonlijke afspraak te maken.

ver vooruit in duurzame technologie

Samen de toekomst bouwen Rexel levert een breed scala aan duurzame en innovatieve elektrotechnische producten en diensten. Samen met onze klanten en leveranciers ontwikkelen wij de best mogelijke totaaloplossingen en creëren we nieuwe markten.

Zo bouwen we gezamenlijk aan een mooie toekomst.

rexel.nl

R1304109_REX_Adv_zonnepanelen 197x130mm.indd 1

12-04-13 09:47

Heerlen | Arcus College

Duurzaamheid centraal Bij de bouw van de nieuwe Arcus-panden wordt veel aandacht besteed aan duurzaamheid. Zo zal de nieuwbouw op het Mijnwatersysteem worden aangesloten, een milieuvriendelijke manier van klimaatbeheersing waarbij de CO2-uitstoot aanzienlijk wordt beperkt. Want in 2015 moeten MBO-instellingen gebruikmaken van honderd procent groene energie. “Het Mijnwater-project is een goede stap in de richting om aan deze eis te voldoen,” zegt Jacobs. “Het hele pand wordt verwarmd en gekoeld met Mijnwater. Hiermee wordt een CO2-reductie van 45 procent ten opzichte van traditionele verwarming en koeling bereikt. Wanneer het in de wintermaanden te koud wordt, kan worden bijgestookt met CV-ketels. In de zomermaanden zorgen koelinstallaties indien nodig voor verkoeling.”

Behalve het Mijnwater zijn ook andere energiebesparende maatregelen toegepast, zoals het gebruik van hoogwaardig isolatiemateriaal, zonneboilers, daglichtregelingen en bewegingsdetectoren voor de verlichting. “Ook is gekozen voor een betonkernactivering,” vertelt Jacobs. “In de kern van de vloeren zijn watervoerende leidingen aangebracht die de vloeren van de gebouwen op een constante temperatuur houden. Door gebruik te maken van de bouwmassa wordt een behaaglijk en constant binnenklimaat gecreëerd. Hierdoor is weinig extra energie nodig om te verwarmen of te koelen.”

ject, zie je niet vaak. Normaal gesproken betreft deze klimaatbeheersing vooral kleinere panden.

Hierin zal nog de nodige tijd gaan zitten. Maar het resultaat straks mag er zeker zijn.” ❚

Jacobs vertelt dat het een hele uitdaging is voor Cofely om alle complexe regelinstallaties straks correct te laten functioneren. “Betonkernactivering op de schaal zoals toegepast in het Arcus-pro-

Installaties Cofely Zuid Nederland BV,

Bouwinfo Opdrachtgever Stichting Arcus College Ontwerp Marieke Blanken, IAA Architecten Uitvoering LAUDY Bouw & Ontwikkeling Constructie Ingenieursbureau voor beton- en staalconstructie A. Palte B.V.

Bouwperiode Bouwkosten

Regiobedrijf Zuidoost (E + W) oktober 2011 – mei 2014 65 miljoen euro

INSTALLATIE & BOUW | 53

Eindhoven | Domotica beurs

Heel veel nieuws op de beurs Domotica & Slim Wonen Veel nieuwe standhouders, een nieuw programma en dit jaar nog meer inspirerende en vooral veelbelovende stands. Domotica komt dit jaar op 20 en 21 november compleet tot leven in het Evoluon te Eindhoven. Nationaal kenniscentrum Smart Homes organiseert namelijk een beurs met een inspirerend programma; gratis workshops voor architecten, installateurs, adviesbureaus en systemintegrators. Ook verrassen ze met match-making en met een heuse battle tussen E- en W-installateurs. ut vendus doluptam sus.

Op de tweede beursdag openen ze met een interessant ontbijtcongres met topsprekers die bezoekers vertellen waarom er voor ieder bedrijf dat met domotica te maken heeft wel zeven miljoen uitdagingen liggen. Voor slechts 50 euro kan men deelnemen aan dit congres. Zeker weten dat u geïnspireerd bent om nog een rondje beurs te doen.

Als kenniscentrum van Domotica & Slim Wonen heeft Smart Homes de afgelopen jaren enorm veel kennis en samenwerkingspartners opgebouwd, die zij in workshops met u gaan delen. Zo wordt een bezoekje aan de beurs nog meer waard.

Inspirerende en belovende stands Juist het beleven van Domotica en Slim Wonen is voor bezoekers van toegevoegde waarde. Standhouders zullen inspelen op de behoefte van de bezoeker. De beleving van het product is immers net zo belangrijk als de techniek die erachter zit! Dat geldt zowel voor de eindconsument als voor installateurs en aannemers.

Doelgroep De Beurs Domotica & Slim Wonen is bedoeld voor beslissers en beïnvloeders van: • Aannemersbedrijven • Beveiligingsbedrijven • Adviesbureaus • Consumenten • Architectenbureaus • Energiebedrijven • AV Distributeurs • Facilitaire diensten • Belangenverenigingen • Gehandicaptenzorg

54 | INSTALLATIE & BOUW

• • • • • • •

Ingenieursbureaus ICT Dienstverleners Installatiebranche Interieurarchitecten Investeringsmaatschappijen Onderwijsinstellingen Onderzoeksbureaus

• • • • • • •

Overheden Projectontwikkelaars System-integrators Thuiszorginstellingen Vastgoedontwikkelaars Woningbouwcorporaties Zorginstellingen

Smart Homes Award Op de eerste dag zal er weer gestreden worden om de Smart Homes Award.

Momenteel bekijkt de jury welke van de ingestuurde projecten genomineerd wordt. Tijdens de eerste beursdag presenteren zij zich aan de beursbezoekers.

De uitreiking van de award vindt 20 november in de namiddag plaats op de stand van Smart Homes in de koepel op de begane grond.

Waarop worden de projecten beoordeeld?

- Het project moet gerealiseerd zijn - Aantoonbare samenwerking tussen partijen - Integratie van verschillende domoticasystemen - Modulariteit van de gekozen oplossing - Opschaalbaarheid van de gekozen oplossing - Inspelen op de wensen van de klant Mis deze beurs niet!

Schrijf u in met de code uit de advertentie elders in dit blad. Koffie, thee, frisdranken, lunch én parkeren zijn beide dagen inbegrepen.

Eindhoven | Domotica beurs

Programma Workshops woensdag 20 november 10.30- 12.30 - De rol van robots en games in je leefomgeving – ‘blik’ in de toekomst?

Robots in onze leefomgeving? Koude aandacht is een gehoorde reactie, maar is dat zo?

Smart Homes werkt al verschillende jaren met robots en vertelt over ervaringen uit vele dagen gebruikersonderzoek, contact met eindgebruikers en geeft een toekomstvisie Gaming is in onze beleving achter de computer zitten en je afsluiten van je omgeving. Klopt dat beeld met de realiteit of kunnen serious games ook worden ingezet veer meer leefbaarheid, zelfredzaamheid en een betere gezondheid? Tijdens deze presentatie zullen we ingaan op de effectiviteit van serious gaming in het revalidatieproces en we presenteren voorbeelden van games, technieken en suggesties voor toekomstig onderzoek.

10.30 – 12.30 Verander mee en verbreed je kansen!

De wereld om ons heen verandert permanent: veranderende marktomstandigheden, regelgeving, maatschappelijke verschuivingen, demografische ontwikkelingen, financiële beperkingen. Het speelt allemaal een rol. Langer zelfstandig, zelfredzaam, het zelf gaan organiseren en minder handen om ons heen….

Wat betekent dat voor onze leefomgeving en de eisen die we daaraan stellen?

Meer dan de helft van de bevolking heeft inmiddels een smartphone en tablet. En iedereen wil interessante apps. Wat betekent dat voor de techniek in huis, de infrastructuur, beveiliging?

Ziet u daarin kansen voor uw vakgebied en bent u bereid mee te beweging in deze stroom?

13.30 – 15.30 De slimme architecten van de toekomst!

De nieuwbouw maakt enkele magere jaren door. De woningmarkt zit op slot.

Toch betekent dit geen doemscenario’s voor architecten. De renovatiemarkt biedt volop kansen: vele honderdduizenden woningen moeten makkelijk toegankelijk zijn voor senioren. Miljoenen huizen moeten naar energieneutraliteit. Wat betekent dit? Kennis van ouder worden, kennis van energiebesparende oplossingen, maar misschien ook wel van constructieve oplossingen voor aanpasbaarheid, gezond leefklimaat, gedrag van bewoners, etc.

En is er ruimte voor totaal nieuwe concepten van modulair bouwen, IFD bouwen, energieproducerende woningen, ‘meeneemwoningen’, etc.?

13.30 -15.30 Hebben we nog wel adviseurs nodig?

We worden zelf ook allemaal ouder, dus is specifieke kennis hierover nog wel nodig? Vergrijzing biedt kansen, maar laat ze maar allemaal thuis bloeddruk en gewicht meten. Isoleren en zonnepanelen op het dak, dan kom je een heel eind richting energieneutraliteit.

Niets is minder waar! De markt van vergrijzing, zelfzorg, substitutie, veranderende geldstromen schreeuwt om adviseurs die ook de business case kennen, die weten waar domotica en e-health precies aan bijdragen. En er is nog steeds een enorm verschil tussen ‘berekend’ en ‘gemeten’ energiegebruik van een woning of gebouw. Dus, ook hier geweldige kansen voor adviseurs die weten waar ze over praten, als het om energetische maatregelen gaat.

Programma Workshops donderdag 21 november 13.30 -15.30 Samen zelfredzaam Samen: senioren met een rijkdom aan ervaring, jonge mensen die graag iets willen doen voor een ander, oogje in het zeil in de buurt…..

Leefbaarheid gekoppeld aan zelfredzaamheid en zorgen waar en wanneer nodig of wenselijk.

Hoe kunnen we dat slim faciliteren?

Het aanbod van platforms die men kan gebruiken om in contact te blijven met elkaar en voor elkaar nemen hand over hand toe. In deze workshop wordt een beeld geschetst van ervaringen, verwachtingen en mogelijkheden 13.30 -15.30 Battle tussen de E- en de W-installateur Een cv-ketel en een warmtepomp moet je door een E-installateur laten sturen. Nee, dat is het domein van degene, die echt iets weet van verwarmen en koelen, de W-installateur. Duidelijk is dat de tijd van ‘mono-disciplines’ voorbij is. E-installateurs moeten wel degelijk iets weten van ICT, maar ook van de energiehuishouding van een woning. W-installateurs worden steeds meer geconfronteerd met computersystemen op de verwarmingsketel of de koelinstallatie. Hebben dan alleen nog maar de grotere installatiebedrijven een toekomst in het installeren en onderhouden van techniek in de woning?

Tijdens deze sessie zullen traditionele E- en W-partijen aan de hand van scherpe stellingen discussiëren over de tegenstellingen en vooroordelen en kansen van samenwerking. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 55

&

Beurs Domotica Slim Wonen

20 en 21 november 2013 | Evoluon Eindhoven |10.00 - 17.00

Onderstaande code biedt toegang tot de beurs en het extra workshop-programma. Vergeet niet te registreren!

Ga naar www.beursdomoticaenslimwonen.nl Klik op aanmelden Vul het formulier in en gebruik de volgende code: NTW123780

NIEUW Workshops

 Verander mee en verbreed je kansen  Slimme architecten van de toekomst  Hebben we nog wel adviseurs nodig?  Samen zelfredzaam?  Robots en games in je leefomgeving

En meer

 Battle tussen E en W installateurs  Interessante presentaties van standhouders  Uitreiking Smart Homes Award Inclusief gratis parkeren en lunch

NIEUW Ontbijtcongres 21 november

7 miljoen uitdagingen!

Actuele vraagstukken bieden volop kansen voor leveranciers, installateurs en bouwers.

Voor slechts € 50,- kunt u zich registreren op www.domoticaenslimwonen.nl

WWW.BEURSDOMOTICAENSLIMWONEN.NL

Eindhoven | Domotica beurs

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: MR Domotica

Lutron versus KNX Domotica heeft de toekomst. Het is dé manier om meer comfort, gemak en veiligheid in de woning te krijgen. Dat weten exposanten en bezoekers van de Beurs Domotica & Slim Wonen als geen ander. Deskundigen denken dat over niet al te lange tijd vrijwel alle woningen zullen worden uitgerust met slimme domotica oplossingen. Met name de opmars van ICT en multimedia zijn hiervoor verantwoordelijk.

MR Domotica speelt in op deze veranderingen in de markt. Het bedrijf richt zich op het ontwerp, advies en de realisatie van AV- en domotica-installaties in de residentiële omgeving. Als dealer van alle toonaangevende merken in zowel de AV als domotica, profileert MR Domotica zich als een partner voor installateurs die de ambitie hebben hun eindproduct naar een hoger niveau te brengen.

Homeworks De beursvloer van Domotica & Slim Wonen is het toneel van ruim 120 exposanten die de doelgroep informeren over de trends en actualiteiten op het gebied van domotica en slim wonen. Maar waar gelijksoortige bedrijven zich beperken tot enkel de installatie en integratie van audio en videosystemen, verzorgt MR Domotica het totaalplaatje waarin zowel audio, video, kunstlichtsystemen en domotica als automatische raamdecoratiesystemen hun plaats hebben. Speciaal aandacht is er voor het Homeworks-systeem van Lutron. “We tonen het systeem van Lutron versus de conventionele systemen van KNX,” vertelt Mike Metz, directeur van MR Domotica. “Alle verschillende

aansturingsystemen voor verlichting, van gloeilamp- en halogeendimmen tot DALI-dimmen of 0-10 volt dimmen, kunnen bij Lutron binnen één systeem en binnen één softwaretoepassing worden geregeld. In korte tijd kan een systeem met een heel hoog comfortniveau worden geprogrammeerd. Door de reductie in de programmeertijd van wel 70 procent (!) ten opzichte van het KNX-systeem, boekt Lutron een enorme winst. Zeker omdat beide systemen prijstechnisch op hetzelfde niveau zitten.”

MR Domotica licht ook een tipje van de sluier van het Quantum-systeem.

“Quantum realiseert energiebesparing in gebouwen door het efficiënt gebruik van kunstlicht en natuurlijk licht in een gebouw te maximaliseren. Het systeem dimt of schakelt automatisch het elektrisch licht en regelt het daglicht door rolgordijnen geautomatiseerd te openen en te sluiten. Hierdoor kan een enorme reductie van de energievraag kan worden bereikt, tot wel 75 procent.” Op het AV-plein, in stand 0.22 geeft MR Domotica diverse live demonstraties van de software en de werking van verschillende systemen.

Daarnaast wordt een aantal nieuwe, draadloze oplossingen getoond. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 57

30%* besparing op de energiekosten van uw gebouw is nog maar het begin Stelt u zich eens voor wat we voor de rest van uw onderneming kunnen betekenen Het is niet eenvoudig om complexe gebouwen te beheren en tegelijkertijd de doelstellingen voor energiebesparing te behalen. Onze EcoStruxure™ architectuur voor optimaal energiemanagement is dé oplossing; dankzij de intelligente integratie van gebouwbeheersystemen op één enkel IP-platform.

De besparingen gaan veel verder dan alleen voor gebouwen Alleen de EcoStruxure architectuur van Schneider Electric™ zorgt voor een energiebesparing van wel 30% door de integratie van HVAC, toegangscontrole, videobewaking en regeling van verlichting voor uw hele onderneming. Een besparing van 30% op het energieverbruik van een gebouw is een fantastisch begin en dankzij de EcoStruxure architectuur voor optimaal energiemanagement kunt u nog meer besparingen realiseren.

Leer meer over energiebesparing van de experts!

Download GRATIS deze white paper ter waarde van €170, en registreer u om een iPhone 5 te winnen!

Ga naar www.SEreply.com en voer de code 32749p in

Architectuur voor optimaal energiemanagement van centrale tot stopcontact™ Datacenters Van rack tot pad en van hal tot gebouw wordt het energieverbruik en de beschikbaarheid van deze onderling verbonden, omgevingen gecontroleerd en real-time aangepast.

Fabrieksvloer Dankzij de open standaard protocollen, is het beheer van geautomatiseerde processen in het hele systeem mogelijk met zo min mogelijk stilstandtijd, een hogere productie en optimale energie-efficiency.

Gebouwen De intelligente integratie van HVAC, energiemanagement, beveiliging, verlichting, IT, telecommunicatie, brand- en rookmelding in de hele onderneming zorgen voor lagere kosten voor training, bedrijfsvoering, onderhoud en energie.

30% ©2013 Schneider Electric. All Rights Reserved. Schneider Electric, EcoStruxure, and Active Energy Management Architecture from Power Plant to Plug are trademarks owned by Schneider Electric Industries SAS or its affiliated companies. All other trademarks are the property of their respective owners. www.schneider-electric.com • 998-2758_NL_C *EcoStruxure architectuur reduceert het energieverbruik met wel 30%.

GOUDA | Het Groene Hart Ziekenhuis

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: ULC Groep

Groene Hart Ziekenhuis bijna klaar voor de start De ingebruikname van de nieuwe vleugel van het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda komt steeds dichterbij. In december en januari verhuizen verschillende afdelingen in fases naar de nieuwbouw aan de Bleulandweg. De zorg van de Jozeflocatie en de Bleulandlocatie worden dan samengevoegd onder één dak.

Het verhaal van het nieuwe Groene Hart Ziekenhuis start in 2006, wanneer Ingenieursburo Linssen bv een bestek maakt voor de ver- en nieuwbouw van het ziekenhuis. Op het bestek volgt een

60 | INSTALLATIE & BOUW

aanbesteding, waarna ULC Groep wordt aangewezen als installateur voor de werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties. “In de loop van 2007 wijzigde echter de visie op de bouwplan-

nen,” vertelt projectdirecteur van ULC Groep Hans Zwijnenburg. “Het ziekenhuis werd uitgebreid met een hotfloor, waarbij alle operatiekamers en afdelingen voor intensieve verpleging, waaronder

GOUDA | Het Groene Hart Ziekenhuis

"Voor de nieuwbouw is een EPC-norm van 1 bepaald, maar er is een waarde van 0,9 gerealiseerd"

verkoever- en intensive care ruimtes, worden geconcentreerd op één verdieping. De nieuwbouw kwam daardoor uit op 28.000 m². Vervolgens is besloten om van het project een nieuwbouwproject te maken in plaats van een ver- en nieuwbouwproject.

De bestaande bouw is vervolgens gedeeltelijk gesloopt, om ruimte te maken voor de nieuwbouw.

Onze rol werd uitgebreid van installateur naar adviseur-installateur in bouwteamverband.”

Energiezuinige installaties Voor de nieuwbouw van het Groene Hart Ziekenhuis is een EPC-norm van 1 bepaald, maar er is een waarde van 0,9 gerealiseerd, vertelt Zwijnenburg.

“Deze norm hebben we weten te bereiken door gebruik te maken van de warmte-koudeopslag, hoog rendement ketels en koeltorens, die al in een eerder stadium waren geïnstalleerd. Wij hebben daar zeventien luchtbehandelingskasten bij

geplaatst. Energiezuinige luchtbehandeling wordt gerealiseerd middels een warmtewiel, wat een rendement geeft van 85 procent. Daarnaast hebben we in de beddenkamers en in de openbare ruimtes LED-verlichting toegepast, is er gekozen voor hoog rendementsglas en is de gevel goed geïsoleerd.”

Behalve de installatiewerkzaamheden is ULC Groep verantwoordelijk voor de data-installatie in het ziekenhuis. “We hebben een data-installatie voorzien op basis van IP. Het totale verpleeg-oproepsysteem is hier in meegenomen. Dat betekent dat er een kleine 4.500 aansluitingen in het ziekenhuis zijn gemaakt, op basis van Cat 6A. Alle medische gegevens van patiënten kunnen straks eenvoudig worden opgehaald. De verpleging beschikt straks over een tablet, waarop zij direct de gegevens van de betreffende patiënt kunnen inzien.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 61

Duurzame techniek onze zorg 1.

3.

4.

2.

5.

Elektrotechnische installaties Werktuigbouwkundige installaties Sprinkler, data en medisch technische inrichting Technisch beheer en onderhoud

ULC Groep b.v.

Labradordreef 18 Postbus 2405 3500 GK Utrecht T 030 26 50 500 E info@ulcgroep.nl I www.ulcgroep.nl

1. Westfriesgasthuis, Hoorn 2. St. Antonius Ziekenhuis, Utrecht 3. Maasstad Ziekenhuis, Rotterdam 4. Groene Hart Ziekenhuis, Gouda 5. Erasmus MC, Rotterdam

GOUDA | Het Groene Hart Ziekenhuis

Strenge dB-eisen De grootste uitdaging van het project zat volgens Zwijnenburg in de bouwtijd. “We hebben het hoofdgebouw in 24 maanden moeten bouwen. Dat hebben we bereikt door zowel de wanden als de vloeren prefab aan te leveren. Alleen de kolommen zijn in het werk gestort. Daardoor vloog het gebouw sinds mei 2011 omhoog.

Half 2012 stond het complete gebouw en konden we beginnen met de afwerking.” Omdat

het ziekenhuis middenin een woonwijk staat, moeten alle installaties aan strenge dB-eisen voldoen.

“Het ziekenhuis moest onder de 45 dB-grens blijven. Daarom hebben we het complete luchtbehandelingssysteem moeten voorzien van dempers. En ook de twee noodstroomaggregaten van 630 kVA die op de derde verdieping zijn geplaatst, voldoen aan strenge dB-eisen. Op het moment dat de aggregaten in werking treden, zijn ze nauwelijks te horen.”

De nieuwbouw van het Groene Hart Ziekenhuis betekent een uitbreiding aan de Bleulandweg van 161 tot 183 bedden, afhankelijk van het gebruik van de GezinSuite, 12 intensive care bedden, 24 verkoeverbedden en 50 dagbehandelingsplaatsen. “In januari starten we met de renovatiewerkzaamheden in de bestaande bouw,” vertelt Zwijnenburg. “Het project krijgt dus voor ons nog een vervolg. Begin 2015 moet dat project worden opgeleverd.” In het bestaande ziekenhuis worden 170 bedden voorzien. ❚

Bouwinfo Opdrachtgever Architect Advies Uitvoering Installaties Bouwkosten Bouwperiode

Op 29 augustus jl heeft Van Walraven haar mobiele website gelanceerd. Met deze mobiele website is het mogelijk om snel en overal toegang te krijgen tot ons assortiment en orders te plaatsen.

Deze mobiele website is gelijktijding live gegaan met de vernieuwde website.

Afgelopen jaar heeft Van Walraven veel tijd geïnvesteerd in de vormgeving en structuur. Dit heeft geresulteerd in een aantrekkelijk visuele en gebruikersvriendelijke site.

De zoekmachine is sterk verbeterd en de voorraden kunnen per product

Groene Hart Ziekenhuis Gouda EGM Architecten Ingenieursburo Linssen J.P. van Eesteren ULC Groep (W+E) circa 134 miljoen euro mei 2011 - november 2013

Projectinfo Toegevoegde waarde Aan de samenwerking met onze opdrachtgevers hecht Van Walraven veel waarde.

Wij denken graag mee. Zo ook bij het project Het Groene Hart Ziekenhuis. Behalve de levering van het Geberit Mapress-leidingsysteem, ophang- en bevestigingsmaterialen en persoonlijke beschermingsmaterialen heeft Van Walraven tijdens de loop van het project een voorraadcontainer geplaatst. Ook de ‘bemanning’ van de container werd door ons geregeld.

Van Walraven is ruim 40 jaar geleden begonnen en inmiddels uitgegroeid tot landelijke speler op de installatiemarkt. Met jarenlange ervaring in de installatie-wereld spelen wij in op uw wensen, met aandacht voor uw zaken en voor u als mens.

Van Walraven is een landelijk opererende groothandel met een breed assortiment artikelen voor woning- en utiliteitsbouw, GWW, installatietechniek en industrie. Er zijn acht vestigingen met verkoopbalie in Mijdrecht, Amersfoort, Bussum, De Bilt, Heerlen, Hoofddorp, Veldhoven en Zoeterwoude. Behalve het leveren van artikelen bieden wij u een goed advies en technische ondersteuning. Dit kan door de nauwe samenwerking met onze leveranciers.

INSTALLATIE & BOUW | 63

Veghel | MegaGroup Trade

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: MegaGroup Trade

Tijd de grootste uitdaging MegaGroup Trade, een technische groothandel in componenten voor leidingsystemen met vestigingen in veertien Europese landen, opent binnenkort een Europees Distributie Centrum in Veghel. De nieuwe vestiging is een noodzakelijke stap in de verdere groei en ontwikkeling van het bedrijf. Het distributiecentrum moet eind 2013 operationeel zijn en gaat de klanten van de Noord-West Europese vestigingen rechtstreeks beleveren. Door de voorraden en distributie te centraliseren, wordt het mogelijk de vele duizenden klanten van de groep sneller én met een groter assortiment te bedienen.

64 | INSTALLATIE & BOUW

Sinds haar oprichting in 1943 is de MegaGroup uitgegroeid tot een netwerk van vestigingen in veertien Europese landen met eigen ‘sourcing’ in China en Zuid-Europa. In haar lange historie heeft de groep veel ontwikkelingen doorgemaakt en is zij succesvol doorgegroeid tot een bedrijf met meer dan vierhonderd medewerkers. Nu staat de Group aan de vooravond van opnieuw een grote transformatie. Anton van Daalwijk, CEO van de groep, zegt daarover: “In deze tijd van laagconjunctuur kiezen wij er bewust voor om te investeren. Onze klanten moeten in het huidige economische klimaat enorm hard vechten om hun posities te behouden en daar willen we hen bij helpen door sneller, completer en betrouwbaarder te leveren. Dat is de reden dat we ervoor gekozen hebben een centraal distributiecentrum te bouwen.”

Het distributiecentrum krijgt een oppervlakte van 11.000 m² met 18.000 palletplaatsen en tien laaddocks. Bovendien is er een grote overdekte buitenruimte die nog eens 3.300m² opslagruimte biedt.

Duurzame toepassingen In zowel de bedrijfshal als het kantoor van het Europees Distributie Centrum heeft Heerkens Electro de elektrotechnische installaties verzorgd, waaronder de beveiligings- en communicatie-installaties, het datanetwerk en het toegangscontrolesysteem.

Naast de gebruikelijke systemen heeft het bedrijf enkele duurzame oplossingen toegepast. “Zo hebben we accu-laadpunten buiten het pand voorzien voor elektrische auto’s,” vertelt Vincent Verhoeven, algemeen directeur van Heerkens Electro. “Daar-

Veghel | MegaGroup Trade

naast passen we, in samenwerking met VEKO en Philips in en rond het pand LED-verlichting toe.

De uitdaging bij LED-verlichting is om de energiereductie zo groot mogelijk te krijgen. We besparen maar liefst 39 kilowatt ten opzichte van hoogfrequente verlichting. Dat is bijna vijftig procent. Bovendien hoeft het distributiecentrum nu niet iedere vier jaar de lichtbronnen te vervangen. Voor het verlichtingsplan geldt namelijk een garantie van tien jaar. En dat scheelt ook enorm in de kosten.”

Gemak voor de klant staat voorop Secomtel, specialist in beveiliging en telecommunicatie, heeft in onderaanneming van Heerkens Electro de beveiligings- en communicatie-installaties, het datanetwerk en het toegangscontrole-

systeem in het distributiecentrum verzorgd. “Door de integratie van het toegangscontrolesysteem en de beveiligingsinstallaties, is het voor de eindgebruiker een eenvoudig te beheren systeem,” aldus Bart Hellings, directeur van Secomtel. “De beveiligingsinstallatie wordt automatisch bediend wanneer een medewerker met zijn pasje het distributiecentrum betreedt. Hier hoeft dus geen aparte handeling voor worden verricht.”

Het distributiecentrum was een omvangrijke opdracht voor ons, aldus Verhoeven. “Alle disciplines van Heerkens Elektro zijn aan bod gekomen. Daarmee is het distributiecentrum een goed referentieproject voor ons. De tijd waarin we het project moesten uitvoeren, was redelijk kort en daarmee onze grootste uitdaging. Maar het is ons gelukt om tijdig alles op te leveren.” ❚

Bouwinfo Opdrachtgever Uitvoering Installaties Bouwperiode

MegaGroup Trade Bouwbedrijf van de Ven Heerkens Electro, Secomtel, Van Thiel Optimaal maart – november 2013

Inbraak, diefstal, ongewenste personen in uw woning of bedrijf?

Secomtel uw partner in beveiliging.

T 073 – 75 13 222 E info@secomtel.nl W www.secomtel.nl

Hoofdstraat 43 5481 AA Schijndel

INSTALLATIE & BOUW | 65

Utrecht | Elektrotechniek

Tekst: Lieke van Zuilekom

Elektrotechniek 2013:

kennis delen en slimmer samenwerken Van 30 september t/m 4 oktober stond de Jaarbeurs in Utrecht in het teken van Elektrotechniek 2013. En meer dan ooit gunde de beurs bezoekers een doorkijk naar de toekomst, voorbij de crisis. Waar liggen de kansen voor de elektroinstallateur? Met welke innovaties kan nieuwe business worden gecreĂŤerd? Elektrotechniek 2013 bood een kijkje in de elektrotechniekwereld van morgen.

66 | INSTALLATIE & BOUW

Utrecht | Elektrotechniek

In de E-Future Arena in hal 10 kregen bezoekers de trends gepresenteerd die de sector in de toekomst gaan beïnvloeden. Waar gaat de elektroinstallatietechnische branche naartoe in 2020?

Samen met beurspartner FEDET en brancheorganisatie Uneto-VNI organiseerde VNU Exhibitions in de E-Future Arena iedere beursdag een programma, waarin prominente sprekers de weg wezen naar de toekomst, met keynotes, paneldiscussies en debatten. Elke dag werd begonnen met een ‘wake up call’ over afwisselende thema’s die van groot belang zijn voor de elektrotechnisch installateur.

Congressen en lezingen Elektrotechniek bood dit jaar een breed aanbod aan lezingen, presentaties en andere activiteiten. Tijdens de eerste beursdag werd, in samenwerking met de Nederlandse Licht Associatie (NLA), een Lichtcongres gehouden. Gericht op doelgroepen als installateurs, adviseurs en architecten werden in verschillende lezingen de nieuwste trends op verlichtingsgebied toegelicht. Stichting SmartHomes verzorgde verschillende lezingen over domotica. En ook op de beursvloer zelf was veel domoticanieuws te vinden. In het SmartHomes-paviljoen presenteerden partners van de stichting hun nieuwste producten en diensten. En op de domotica-boulevard presenteerden exposanten hun domotica-oplossingen. ›

INSTALLATIE & BOUW | 67

Utrecht | Elektrotechniek

Solarpaviljoen In hal 7 kwamen bezoekers alles te weten over solartechniek. In het Solarpaviljoen toonden verschillende partijen hun producten en diensten op het gebied van zonne-energie. En ook in de presentaties in het Energietheater kwam zonne-energie uitgebreid aan bod.

ETOP-Awards Aan het eind van de eerste beursdag vond het Elektrotechniekdiner plaats, een netwerkevent vol met muziek, dans, theater en culinaire verwennerij. Tijdens dit diner werden tevens de ETOP-Awards uitgereikt, waarvoor twintig bedrijven hun innovatie hadden aangemeld. Alle inzendingen werden beoordeeld op het innovatieve karakter, duurzaamheid, economisch rendement, wijze van presentatie, technische functionaliteit, originaliteit, ergonomie en vormgeving. De Digitale dimstandaard LEDOTRON van OSRAM Benelux en de USB wandcontactdoos van ABB/ Busch-Jaeger werden benoemd tot winnaar van respectievelijk de jury- en publieksprijs van de ETOP.

Slimmer Samen Werken Elektrotechniek 2013 bood bezoekers veel inspiratie en innovaties om gezamenlijk het herstel na de crisis in te zetten. Michiel Nijhuis: “Niet voor niets hadden we als algemeen thema Slimmer Samen Werken gekozen.

We hebben, samen met de brancheverenigingen, een duidelijke oproep gedaan aan de sector: willen we uit deze crisis geraken, dan moeten we elkaar meer opzoeken en kennis brengen en delen om met zijn allen de stap vooruit te maken. Dat is waar deze beurs zich op heeft gefocust: kennis delen en Slimmer Samen Werken.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 69

Bodegraven | Stabiplan

Intensievere samenwerking dankzij Stabicad for Revit Klein Poelhuis installatietechniek presenteert zich als aanbieder van totaaloplossingen in installatietechniek. Het kan niet anders of dat heeft consequenties voor de manier waarop de engineers hun werk doen. We praten erover met André ter Riet (Hoofd projecten) en Peter ter Braak (Hoofd engineering).

“Al enkele jaren geleden heeft Klein Poelhuis de strategische keuze gemaakt om BIM en lean als werkwijze in de organisatie te implementeren.

Mede door onze actieve opstelling konden we vroegtijdig participeren in BIM-projecten. In eerste instantie met Stabicad for AutoCAD: we kunnen daarmee in een BIM-project heel ver komen.

Maar wanneer de 3D-modellen groter worden en er meer verdiepingen zijn, biedt het Revit-platform een grote meerwaarde. We hebben ervoor gekozen om BIM-projecten volledig in Stabicad for Revit

70 | INSTALLATIE & BOUW

te gaan uitwerken. Ons eerste Revit-project (in 2009!) was de High tech factory. In dit project werden bouwkundige modellen en een model van de adviseur in Revit-formaat aangeleverd.”

Nederlandse content Peter vervolgt: “Zeker in de eerste projecten liepen we er tegenaan dat er nog weinig Nederlandse grafische artikelinformatie beschikbaar was en dat veel details lastig te modelleren waren. Tegenwoordig vind je in Stabicad én op Mepcontent.eu

zoveel complete content dat dit geen belemmering meer is. In de projecten die nu lopen, gaan we direct ook de nieuwe knooppuntoplosser van Stabicad for Revit gebruiken. Hiermee kunnen ook complexe knooppunten zeer snel en nauwkeurig worden uitgewerkt. Op deze manier combineren we ontwerpsnelheid en nauwkeurigheid: alle relevante productinformatie is direct aanwezig in het model. Ook de mogelijkheden van Stabicad 9 sluiten daar weer prima op aan: de E-symbolen met zowel een Revit- als een 3D-dwg representatie,

Bodegraven | Stabiplan

de voor ons vertrouwde Stabicad tool palettes in plaats van de ribbons en elementselectie voor het kiezen van leveranciers en maten bij het plaatsen maken het werken en coördineren in het model steeds makkelijker.”

Werkwijze BIM vraagt om een andere manier van werken.

André: “We hebben naast de AutoCAD-tekenaar inmiddels diverse BIM-engineers. De BIM-engineer is in ieder project een spin in het web. Er wordt

een actieve houding van hen verwacht; ze denken mee in het proces. Daarnaast is het ook voor werkvoorbereiders belangrijk om de vinger aan de pols te houden en mee te kunnen kijken. Dankzij de Autodesk Building Design Suite kunnen we ook gebruikmaken van Navisworks. Hiermee is op een standaard computer het model te bekijken, ook qua materialisatie. omdat het zwaartepunt van het ontwerpen verschuift naar het voortraject, is het scheiden van hoofdstructuurfase en afbouwfase wel belangrijk; we moeten eerder keuzes maken.”

intensiever. Gezamenlijk werken we scenario’s uit rondom bijvoorbeeld zonnepanelen, warmtepompen, LED-verlichting en de BREEAM-score. Onze meerwaarde ligt dan in het beoordelen van de praktische uitvoerbaarheid van een oplossing. In het licht van deze steeds intensievere processamenwerking zijn we blij met de mogelijkheid in Stabicad for Revit om automatisch sparingen te maken in het model van de architect en de aannemer.”

Processamenwerking

Klein Poelhuis is druk met een nieuwbouwproject voor Dimence te Almelo: een project dat in bouwteamverband volledig uitgevoerd wordt in Revit.

Klein Poelhuis maakt daarbij natuurlijk dankbaar gebruik van Stabicad for Revit. Het uitgangspunt van Dimence vastgoed is dat het een duurzaam en flexibel te gebruiken gebouw moet worden. Het gebouw is uiteindelijk zo ontworpen dat met minimale aanpassing de functionaliteit per stramien kan worden aangepast naar gebruiksfunctie (kantoor, kliniek, appartement, etc.). De installatie is ook maximaal flexibel opgezet. Zo is iedere vleugel apart bemeterd en kan afhankelijk van de functie de cv/koeling en de elektra eenvoudig worden aangepast. ❚

“Het is belangrijk te weten welke informatie de opdrachtgever opgeleverd wil zien in het model met het oog op beheer en onderhoud. in de praktijk blijken de wensen uiteen te lopen. We hebben hiervoor drie keuzepakketten samengesteld; een opdrachtgever kan kiezen uit een model met informatie voor meerjarenonderhoud, crisisonderhoud of wijzigingsbeheer. Wanneer de opdrachtgever dit wenst, blijft het mogelijk om later eigen informatie toe te voegen aan het beheermodel. Aan alle kanten is zichtbaar dat de invloed van installaties op het bouwproces steeds groter wordt. Daarom is bewustwording in het bouwproces zo belangrijk.

De samenwerking met installatieadviseurs wordt

Dimence in Almelo

INSTALLATIE & BOUW | 71

Open and for free Grafische artikelinformatie voor BIM zoals het hoort: door iedereen overal te gebruiken. Gratis.

- Revit en CAD-bestanden, direct beschikbaar voor gebruik - up-to-date productinformatie van alle bekende fabrikanten - vind snel wat u zoekt dankzij krachtige filters en zoekfunctie

400.000+ Europese producten

Leading in MEP design

Ontdek het zelf op www.mepcontent.eu

EDE | Het experience-center

Tekst: Lieke van Zuilekom

Intelligente woonhuisautomatisering in Living Space® Experience In de Living Space® Experience van ABB/Busch-Jaeger beleeft u het gemak en comfort van de producten en oplossingen van Busch-Jaeger. In een aantal compleet ingerichte kamers kunt u ervaren hoe intelligente woonhuisautomatisering bijdraagt aan comfortabel, veilig en duurzaam wonen. Het experience-center heeft een oppervlakte van 140 m² en bevindt zich in het Home Trade Center in Nieuwegein.

Living Space is de naam voor de marktbenadering van ABB voor de producten en oplossingen van Busch-Jaeger. Met hun Living Space® Experience willen ABB en Busch-Jaeger elektrotechnisch installateurs de mogelijkheid bieden om samen met hun klanten de voordelen van slimme woonhuisautomatisering te beleven. De modelwoning

biedt daarom allerlei innovaties op het gebied van domotica. Elektrotechnisch installateurs kunnen Living Space® Partner worden om samen sterker te staan in een uitdagende markt en om een beter projectresultaat te bereiken. Eén van de middelen hiervoor is de ingebruikname van de Living Space® Experience.

Woningbouw en utiliteit Het experience-center is vooral gericht op woningbouw en utiliteit om tegemoet te komen aan intelligente en gebruiksvriendelijke controle over de (elektrotechnische) functies in huizen en bedrijfsgebouwen. De inrichting van het experiencecenter is duidelijk gericht op emotie en beleving. ›

INSTALLATIE & BOUW | 73

JA! WWW.INSTALL ATI EENBOUW.NL

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

Ik neem voor € 299,- (excl. 6% b.t.w.) een tweejarig abonnement op vaktijdschrift Installatie & Bouw of één van de overige vaktijdschriften van Louwers Uitgeversorganisatie BV en ontvang nog voor de feestdagen de SAMSUNG Galaxy Tab 2 WiFi 8 GB. Hoe gaat het in z’n werk: U maakt € 316,95 over op ING: 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV Weert, o.v.v. InstallatieenBouw/Samsung.

U ontvangt de tablet binnen 5-10 werkdagen na betaling. De actie duurt zolang de voorraad strekt.

Louwers Uitgeversorganisatie BV is gerechtigd zonder voorafgaande aankondiging de actie vroegtijdig te beëindigen en/of deze actievoorwaarden te wijzigen, zonder in verband daarmee gehouden te zijn tot vergoeding van schade en/of kosten.

Schatbeurderlaan 6, 6002 ED Weert | Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 | F +31 (0)495 521335 | E info@louwersuitgevers.nl | W www.louwersuitgevers.nl

EDE | Het experience-center

“Het Home Trade Center is al jaren een begrip in de interieurbranche” Bezoekers kunnen wandelen door ruimtes die als woonkamer, slaapkamer of keuken zijn ingericht.

Niet de producten van ABB en Busch-Jaeger staan centraal, maar wel de manier waarop zij het leven aangenamer maken. Hierbij wordt ingespeeld op belangrijke thema’s als comfort, veiligheid, design en energie-efficiëntie. “Bezoekers kunnen via touchpanels of iPads verlichting en jaloezieën sturen,” vertelt Harro de Langen, marketing- en communicatiemanager bij ABB/Busch-Jaeger. “Zo kunnen zij zelf het comfort en gemak ervaren van slimme huisautomatisering. Met één druk op de knop kunnen zij bijvoorbeeld in de hele woonkamer een andere lichtscène instellen, waarbij ook de tv wordt ingeschakeld. Of de verlichting die automatisch gedimd aangaat als je ’s nachts je bed uitgaat. Allemaal voorbeelden die bezoekers hier zelf kunnen ervaren.”

Inspirerende omgeving De Living Space® Experience bevindt zich in het Home Trade Center in Nieuwegein, een professionele en inspirerende omgeving van circa 40.000 m² meubels, verlichting, advies en accessoires.

Meer dan 150 interieuraanbieders tonen hier hun collecties, trends en noviteiten. “Het Home Trade Center is al jaren een begrip in de interieurbranche,” aldus De Langen. “Interieurprofessionals van over heel Nederland komen hier om de collecties en noviteiten van diverse fabrikanten te ontdekken.”

Oorspronkelijk was het Home Trade Center een ruimte waar meubelfabrikanten producten tentoonstelden en detaillisten kwamen inkopen.

Tegenwoordig echter hebben ook branche gerelateerde bedrijven zoals Philips en Osram hun intrek genomen in het Home Trade Center, zodat een breed aanbod exposanten op woon- en leefgebied is ontstaan. “Het is een goede zaak dat wij nu ook een vaste tentoonstelling hebben op deze centraal gelegen locatie,” zegt De Langen. “Wij waren al langer op zoek naar een centraal gelegen permanente tentoonstellingsruimte waar wij specifieke doelgroepen kunnen verwelkomen. Het Home Trade Center voorziet daar perfect in.”

Over ABB ABB in de Benelux is de lokale vertegenwoordiger van het wereldomvattende ABB-concern. ABB is marktleider op het gebied van energie- en automatiseringstechnologieën, waardoor nutsbedrijven en industriële klanten hun prestaties kunnen verbeteren, met gelijktijdige vermindering van de belasting voor het milieu. De ABB-groep is werkzaam in meer dan honderd landen en stelt ongeveer 145.000 mensen te werk. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 75

Namen(B) | Big Foot-systeem

Big Foot-frames leveren meerwaarde bij bouw datacenter Eind vorig jaar startte Cofely Services met het bouwen van een nieuw datacenter in het wetenschapspark van de provincie Namen (Crealys in Spy). Het performante gebouw moet behalve een belangrijke uitbreiding van het netwerk van Cofely Services ook een paradepaardje inzake de toepassing van moderne technieken worden. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor het Big Foot-systeem, dat bestaat uit verschillende componenten die de luchtgroepen op het dak optimaal ondersteunen.

Datacenters hebben de reputatie zeer energieverslindende gebouwen te zijn. Cofely Services, dat zich toespitst op geïntegreerd facilitair beheer, wil aantonen dat het ook anders kan en deed een beroep op Technum om de grote theoretische uitdaging om te zetten in een praktische oplossing: absolute temperatuurbewaking van de computerruimtes, en dit door een volledig dubbel systeem met daarbovenop nog eens splits om tegemoet te komen aan een eventueel worst case scenario. Ook andere bedrijven die tot de Groep GDF SUEZ behoren, zoals Cofely Axima Refrigeration en ISB-Ventilation, leveren hierbij een aanzienlijke bijdrage.

Big Foot-frames

'Innovatief stalen frame optimaliseert plaatsing van luchtgroepen op nieuw datacenter Cofely Services' “Een belangrijk voordeel van het Big Foot-systeem is dat de buitenunits op het dak kunnen worden geplaatst zonder ze op een of andere manier te verankeren aan de dakconstructie,” aldus Robbie Naessens (Linum Europe).

76 | INSTALLATIE & BOUW

Ter ondersteuning van de luchtgroepen die door Cofely Axima Refrigeration op het dak zijn geplaatst, werden Big Foot-frames en stelpoten met antivibratiematten van Linum Europe gebruikt.

Het Big Foot-systeem bestaat uit een warm gegalvaniseerd kader op poten. Het leent zich uitstekend tot toepassingen op vlakke of lichthellende daken en kan – door het frame op de werf aan te passen in functie van het toestel – ook op maat geïnstalleerd worden. Een belangrijk voordeel is dat de montage van het frame op de werf zelf gebeurt en dat het dus niet in één stuk geleverd wordt. Bij de installatie komen er dus geen speciaal transport of hoogtewerkers aan te pas. De Big Foot-stelpoten onder het frame kunnen door het gebruik van een draadstang tot op de millimeter worden afgesteld, zodat de unit perfect waterpas staat. De stelpoten steunen op rubberen antivibratiematten, die een hellingshoek van 2,5° of 5° kunnen corrigeren en verhinderen dat de units in vollast binnenin het gebouw voor een storend effect zorgen. Het aantal poten wordt bepaald in functie van het gewicht van de unit en de optimale gewichtsverdeling op het dak.

Makkelijke installatie Ook José Fernandez, werfleider voor Cofely Axima Refrigeration, is zeer te spreken over het Big Foot-systeem: “Het nieuwe datacenter moet ons nieuwe visitekaartje worden. Energie-efficiëntie

Namen(B) | Big Foot-systeem

hier bijvoorbeeld vast te stellen op 50 centimeter, vergemakkelijk je dat aansluitingsproces. Dit alles uiteraard steeds volgens ontwerp en rekening houdend met de windinvloeden. Andere groepen worden dan weer langs de zijkant aangesloten, dus deze mag je bijvoorbeeld op 30 centimeter hoogte plaatsen.”

Geen verankering aan dakconstructie

Naast het Big Foot-systeem leverde Linum Europe ook onder meer aluminium dakdoorvoeren.

en betrouwbaarheid zijn dan ook zeer belangrijke aandachtspunten. Door onze luchtgroepen op duurzame Big Foot-frames te zetten, krijg je niet alleen een installatie die er dankzij deze ingreep een stuk professioneler uitziet, maar die ook veel makkelijker te plaatsen is. Met de Big Foot-frames en de stelpoten zet je de toestellen op de hoogte die jij wil. Dit is niet onbelangrijk, want de aansluiting voor de grote groepen met het kanalennetwerk voor de klimaatbeheersing in het gebouw bevindt zich onder de buitenunit. Door de hoogte

“Een ander belangrijk voordeel is dat de buitenunits op het dak worden geplaatst zonder ze op een of andere manier te verankeren aan de dakconstructie,” vult Robbie Naessens (Linum Europe) aan. “Je hoeft de waterdichte dakbedekking dus op geen enkel punt te doorboren. Nog een ander voordeel van ons systeem is dat het nooit een definitieve opstelling wordt. Is het dak aan een grondige renovatie toe? Geen enkel probleem, toestel en frame worden verplaatst en daarna terug op hun plaats gebracht. Wordt het toestel vervangen? Het Big Foot-frame en de poten eventjes bijregelen en ze zijn klaar voor het nieuwe toestel.”

Naast het Big Foot-frame, de poten en het Cubesysteem voor de grote units en de montagebalken MP (PVC-draagprofielen met extra antislipcoëxtrusielaag onderaan het profiel) en MBR en MBV (volle kunststofbalken) voor de kleinere buitenunits

(splits), leverde Linum Europe ook nog aluminium dakdoorvoeren. Deze zijn speciaal ontworpen om een optimale en zorgeloze doorvoer van leidingen en kabels naar units op platte daken te kunnen garanderen. “Zoals je ziet, kunnen we bij Linum een totaaloplossing aanbieden voor de plaatsing van HVAC- en technische installaties op het dak,” besluit Robbie Naessens. ❚

Ter ondersteuning van de luchtgroepen die door Cofely Axima Refrigeration op het dak van het nieuwe datacenter van Cofely Services zijn geplaatst, werden Big Foot-frames en stelpoten met antivibratiematten van Linum Europe gebruikt.

Voor HVAC & technische installaties tot 20 ton op platte daken.

Met Big Foot Systems plaatst u in 1 verplaatsing zowel een duurzame, niet-penetrerende ondersteuning alsook uw luchtbehandelingskast, VRV/VRF systeem, cooler, ventilatiekanalen, piping en/of kabelgoten.

Tijds- en kostenbesparend, efficiënt en slim bekeken !

Ontdek ook onze dakdoorvoeren Linum biedt u grote voorraden, same-day-dispatch en een snelle service bij maatwerk. U kunt ook 24/7 online

13.036- I&Bnl

bestellen via onze E-Shop. Vraag onze catalogus.

12.073 Pub BFS Installatie en bouw NED.indd 1

Linum Europe BV Glasblazerstraat 4 • 2984 BL Ridderkerk Tel: 0180-46 35 88 • Fax: 0180-46 35 69 info-nl@linum.eu • E-SHOP 24/7

www.linum.eu INSTALLATIE 7/23/2013 2:55:47 PM & BOUW | 77

Breda | Warmtebeeldcamera Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: FLIR Systems

Nieuwe warmtebeeldcamera ook voor beginnende gebruikers Wereldwijd worden momenteel duizenden warmtebeeldcamera’s gebruikt voor preventief onderhoud, gebouweninspecties, onderzoek en ontwikkeling, beveiliging en toezicht. Niet alleen in de maritieme en automotive industrie, maar ook in andere sectoren waarbij nachtvisie essentieel is, zien steeds meer professionals de voordelen van deze camera’s. Onlangs heeft FLIR Systems een speciale ‘Point and shoot’ warmtebeeldcamera op de markt gebracht die uitermate geschikt is voor beginnende gebruikers.

FLIR Systems is marktleider op het gebied van het ontwerp en de fabricage van warmtebeeldcamera’s voor een keur aan toepassingen. “Onze warmtebeeldsystemen gebruiken toonaangevende infraroodbeeldtechnologie waarmee infraroodstraling (warmte) wordt gedetecteerd,” legt Ruud Heijsman, Trade Show Manager EMEA bij FLIR Commercial Systems BV, uit. “Op basis van de gedetecteerde temperatuurverschillen worden door de warmtebeeldcamera’s scherpe beelden gemaakt. Dankzij ingewikkelde algoritmen is het tevens mogelijk om de juiste temperatuurwaarden van deze beelden af te lezen.”

Richten, vastleggen en detecteren Onlangs heeft FLIR Systems een nieuwe camera op de markt gebracht, namelijk een ‘Point and shoot’ warmtebeeldcamera. “Deze camera is ongelooflijk eenvoudig te gebruiken. Je hoeft niet meer te doen dan richten, vastleggen en detecteren, om hoogwaardige warmtebeelden te krijgen,” aldus Heijsman. “Met het vermogen om temperatuurinformatie te geven over elke pixel van het warmtebeeld, is de camera uit de FLIR Ex-Serie een betaalbaar alternatief voor een spotpyrometer. Met de camera kan een heel gebied gescand worden.

Potentiële probleemgebieden kunnen niet worden gemist, hoe klein deze ook zijn.”

Door de vaste, focusvrije lens is de FLIR Ex-Serie eenvoudig te bedienen. Ontworpen voor beginnende gebruikers en met metingen van temperaturen tot +250°C, produceert de camera ‘point-and-shoot’ JPEG-warmtebeelden met alle gewenste temperatuurgegevens. De warmtebeelden kunnen opgeslagen worden op het interne geheugen van de camera.

Ook voor de bouwprofessional Warmtebeeldcamera’s worden volgens Heijsman meer en meer onderdeel van het standaard gereedschap van de bouwprofessional. “Steeds meer gebruikers schakelen over van een spotpyrometer naar een warmtebeeldcamera voor het meten van temperaturen, zonder contact te maken.

78 | INSTALLATIE & BOUW

Breda | Warmtebeeldcamera

Gebouwinspecteurs zullen ook snel de voordelen van de FLIR Ex-serie ontdekken bij het opsporen van isolatieverliezen, het inspecteren van vloerverwarming en vele andere afwijkingen in gebouwen. Want met de warmtebeeldcamera’s van FLIR kunnen gebouwen snel en grondig worden gescand. Problemen die met het blote oog niet te zien zijn, kunnen eenvoudig worden blootgelegd. Met een warmtebeeldcamera voorkomen bouwprofessionals dat gebouwen moeten worden ontmanteld. Hierdoor kunnen zij tijd en arbeidskracht besparen en zijn zij aanzienlijk minder tijd kwijt aan onderbrekingen en reparaties. Bovendien kunnen zij meteen controleren of bepaalde taken goed zijn uitgevoerd.”

FLIR Ex-Serie warmtebeeldcamera's zijn volgens Heijsman ideaal geschikt voor elektriciens en onderhoudsmonteurs, om elektrische en mechanische inspecties uit te voeren.

“Het vermogen om potentiële knelpunten te detecteren, betekent dat installaties snel en gemakkelijk kunnen worden geïnspecteerd en storingen vermeden kunnen worden.”

Real-time warmtebeelden De Ex-Serie onderscheidt zich op het gebied van prijs en de functierijke uitrusting, besluit Heijsman. “Zo heeft de Ex-Serie een ingebouwde visuele camera die controles en inspecties sneller en eenvoudiger maakt. Het visuele beeld wordt vaak gebruikt als referentie tegen het warmtebeeld. FLIR’s gepatenteerde MSX-technologie, op alle Ex-Serie modellen inbegrepen, levert real-time warmtebeelden op van uitzonderlijke kwaliteit. Het resulteert in heldere warmtebeelden, snellere doelwitoriëntatie en duidelijkere rapporten.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 79

Wat Watdoet doetu ueigenlijk? eigenlijk?Vanaf Vanaf€ €99,99,-perperuitgave uitgaveweten wetenuwuwklanten klantendat datook! ook!T +31 (0)495 450095 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

wie doet wat WIE DOET WAT

AIRCONDITIONING

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES

BREEDVELD & SCHRODER AIRVEK Hongkongstraat 10 3047 BS ROTTERDAM T .................................................................+31 (0)10 4376766 E info@airvek.nl W www.airvek.nl

Postbus 60121 1320 AC ALMERE T .................................................................+31 (0)36 5350756 E info@breed.nl W www.breed.nl

GRONDBORINGEN / WATERBEHANDELING

FLIERMAN TECHNIEK

Holterweg 112 7427 RB DEVENTER T .................................................................+31 (0)570 510090 E info@fliermantechniek.nl W www.fliermantechniek.nl

ISOLATIETECHNIEKEN

BRANDBEVEILIGING HOMETEC ZUID

Burg. Loefenstraat 19 6155 KA PUTH-SCHINNEN T .................................................................+31 (0)46 4752585 E info@hometeczuid.nl W www.hometeczuid.nl

HERTEK

ISOLIN

Varenschut 17 5705 DK HELMOND T ................................................................ +31 (0)492 660396 E info@isolin.nl W www.isolin.nl

Postbus 10209 6000 GE WEERT T .................................................................+31 (0)495 584111 E info@hertek.nl W www.hertek.nl

DATAKABEL

KREMER BV INSTALLATIETECHNIEK

Postbus 101 7040 AC ‘S-HEERENBERG T .................................................................+31 (0)314 662445 E info@kremer.nl W www.kremer.nl

ROZIER ISOLATIE BV

Rooseveltstraat 41A 2321 BL LEIDEN T .................................................................+31 (0)71 5418041 E info@rozierisolatie.nl W www.rozierisolatie.nl

E-WORKS Cobaltstraat 18 2718RM ZOETERMEER T .................................................................+31 (0)79 3631120 E info@e-works.nl W www.e-works.nl

VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV

Postbus 37 3417 ZG MONTFOORT T .................................................................+31 (0)348 473434 F .................................................................+31 (0)348 472294 E info@vandenpol.com W www.vandenpol.com

TONZON BV

Postbus 1375 7500 BJ ENSCHEDE T .................................................................+31 (0)53 4332391 E info@tonzon.nl W www.tonzon.nl

KLIMAATBEHEERSING

Nemo Groep

NEMO GROEP Marconiweg 5 3442 AD WOERDEN T .................................................................+31 (0)6 24668484 E info@nemogroep.nl W www.nemogroep.nl

VERKERK GROEP

Postbus 49 3330 ZWIJNDRECHT T .................................................................+31 (0)78 6107850 E info@verkerk.com W www.verkerkgroep.nl

ALKLIMA BV

Postbus 1176 3350 CD PAPENDRECHT T .................................................................+31 (0)78 6150000 E info@alklima.nl W www.alklima.nl

GEBOUWBEHEERSYSTEEM

REDLINK BV Nijverheidsweg 2 3751 LP BUNSCHOTEN T .................................................................+31 (0)33 2980926 E info@redlink.nl W www.redlink.nl

80 | INSTALLATIE & BOUW

PROMTEG

Westerwerf 22a 1911 JA UITGEEST T .................................................................+31 (0)88 6571200 E info@promteg.nl W www.promteg.nl

AMBRAVA B.V. / SAMSUNG KLIMAATBEHEERSING

Postbus 4300 7320 AH APELDOORN T .................................................................+31 (0)55 5277777 E info@samsung-klimaat.nl W www.samsung-klimaat.nl

wie doetWAT wat WIE DOET

TECHNISCH HANDELSBUREAU RENSA BV KLIMAATBALANS

Postbus 220 3440 AE WOERDEN T .................................................................+31 (0)348 434934 E info@klimaatbalans.nl W www.klimaatbalans.nl

M i t s u b i s h i

e l e v a t e s

y o u

MITSUBISHI ELEVATOR EUROPE

Postbus 84 6940 BB DIDAM T .................................................................+31 (0)316 296485 E info@rensa.nl W www.rensa.nl

Postbus 235 3900 AE VEENENDAAL T ................................................................+31 (0)318 586 586 E info@mitsubishi-liften.nl W www.mitsubishi-liften.nl

REGELTECHNIEK

MENERGA ENERGY-SYSTEMS

Veerpolder 31a 2361 KX WARMOND T .................................................................+31 (0)71 3012412 E info@menerga.nl W www.menerga.nl

BETTINK REGELTECHNIEK

TECHNIPLAN ADVISEURS B.V.

Postbus 8280 3009 AG ROTTERDAM T .................................................................+31 (0)10 4562311 E info@techniplan.nl W www.techniplan.nl

TECHNISCH INSTALLATEUR

Jacob Catsstraat 48 3771 GL BARNEVELD T .................................................................+31 (0)342 701064

VAN GALEN KLIMAATTECHNIEK BV

Postbus 59201 3008 PE ROTTERDAM T .................................................................+31 (0)10 4878800 E info@vangalen.com W www.vangalen.com

KOUDETECHNIEK

E info@bettinkregeltechniek.nl W www.bettinkregeltechniek.nl

SANITAIR

HOMIJ TECHNISCHE INSTALLATIES

Amerikastraat 5 6014 CE ITTERVOORT T .................................................................+31 (0)475 568117 E info@homij.nl W www.homij.nl

PLIEGER B.V. Postbus 10 5300 AA ZALTBOMMEL

De nieuwe generatie koudetechniek.

T .................................................................+31 (0)418 682682 W www.plieger.nl

HAMAPO BV

De Waterman 6 5215 MX ‘S-HERTOGENBOSCH T .................................................................+31 (0)73 6565747 E info@hamapo.nl W www.hamapo.nl

Specialisten in Installatietechniek

E info@plieger.nl

TECHNISCH ADVIESBUREAU

I-COMMIT

Edelweisstraat 5 5241 AH ROSMALEN T .................................................................+31 (0)73 5231410 E info@i-commit.nl W www.i-commit.nl

Wat Wat doet doet uu eigenlijk? eigenlijk? Vanaf Vanaf€€99,99,-per peruitgave uitgave weten weten uwuw klanten klanten datdat ook!ook! +31T(0)495 011 605540 450095 voor voor allealle informatie informatieover overeen eenvermelding vermeldingininInstallatie Installatie & Bouw

LIFTSYSTEMEN

GALJEMA BV VAN KEMPEN KOUDETECHNIEK

Spoorstraat 14 4001 CN TIEL T ................................................................+31 (0)344 634884 E info@vankempen-tiel.nl W www.vankempen-tiel.nl

Elektronicaweg 2 2628 XG DELFT T .................................................................+31 (0)15 8889800 E galjema@galjema.nl W www.galjema.nl

KUIJPERS

Postbus 121 5700 AC HELMOND T .................................................................+31 (0)492 578600 E info@kuijpers.nl W www.kuijpers.nl

Techval bv

cold& safe

Technische installaties

HALMOS BV VELD KOELTECHNIEK

Marchulzenweg 26 7141 BP GROENLO T .................................................................+31 (0)544 461771 E info@veld.nl W www.veld.nl

Wassenaarseweg 30 2596 CJ DEN HAAG T .................................................................+31 (0)70 3468300 E info@halmos.nl W www.halmos.nl

TECHVAL

Hoolstraat 4a 5391 KM NULAND T .................................................................+31 (0)73 5321197 E info@techval.nl W www.techval.nl

INSTALLATIE & BOUW | 81

Wat Watdoet doetu ueigenlijk? eigenlijk?Vanaf Vanaf€ €99,99,-perperuitgave uitgaveweten wetenuwuwklanten klantendat datook! ook!T +31 (0)495 450095 voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw

wie doet wat WIE DOET WAT

UNICA BODEGRAVEN BV

Postbus 83 2410 AB BODEGRAVEN T .................................................................+31 (0)172 644144 E info@unica.nl W www.unica.nl

TECHNISCHE PRODUCTEN

POST LUCHTKANALEN BV JACOSOL NEDERLAND BV Westrak 210 1771 SV WIERINGERWERF T .................................................................+31 (0)22 7604747 E info@jacosol.nl W www.jacosol.nl

ABB

Postbus 104 6710 BC EDE T .................................................................+31 (0)318 669315 E info@nl.abb.com W www.abb.com

TECHNISCHE UNIE Postbus 900 1180 AX AMSTELVEEN T ................................................................ +31 (0)20 5450345 E info@technischeunie.com W www.technischeunie.com

WOLFS VERLICHTING BV

ACHTERBERG LUCHTTECHNIEK Amerikastraat 8 5171 PL KAATSHEUVEL T .................................................................+31 (0)416 280199 E info@altmontage.nl W www.altmontage.nlVerlichting

Postbus 74 3300 AB DORDRECHT T .................................................................+31 (0)78 6333444 E info@avedko.nl W www.avedko.nl

Postbus 1155 6460 BD KERKRADE T .................................................................+31 (0)45 5410900 E info@wolfs.nl W www.wolfs.nl

GRB VERLICHTING

ALDES BENELUX BV

Postbus 50 7390 AB TWELLO T .................................................................+31 (0)571 276900 E info@bnmotoren.nl W www.bnmotoren.nl

Postbus 241 2130 AE HOOFDDORP T .................................................................+31 (0)23 5616226 E info@etaloid.nl W www.etaloid.nl

VENTILATIE

Edisonstraat 36 7006 RD DOETINCHEM T .................................................................+31 (0)314 368301 E info@aco.nl W www.aco.nl

BRINKMANN & NIEMEYER MOTOREN BV

VERLICHTING

ETALOID VERLICHTINGSTECHNIEK

ACO

AVEDKO BV

Huisbergenweg 8 5249 JR ROSMALEN T .................................................................+31 (0)73 6487030 E info@postluchtkanalen.nl W www.postluchtkanalen.nl

Veem 3 6909 DZ BABBERICH T .................................................................+31 (0)316 243222 E info@aldesbenelux.com W www.aldes.nl

Veldzigt 42 3454 PW DE MEERN T .................................................................+31 (0)30 6622050 F .................................................................+31 (0)30 6621841 E info@grbverlichting.nl W www.grbverlichting.nl

VLOERWARMING

WTH VLOERVERWARMING COX GEELEN BUVA

Postbus 262 2990 AG BARENDRECHT T .................................................................+31 (0)180 697500 E info@buva.nl W www.buva.nl

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS

Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T .................................................................+31 (0)76 5794191 E info@flir.com W www.flir.nl

82 | INSTALLATIE & BOUW

Emmastraat 92 6245 HZ EIJSDEN T .................................................................+31 (0)43 4099500 E info@coxgeelen.nl W www.coxgeelen.nl

MEERCOX LUCHTKANALEN Afrikastraat 18 6014 CG ITTERVOORT T .................................................................+31 (0)475 567222 E info@meercox.nl W www.meercox.nl

Postbus 491 3300 AL DORDRECHT T .................................................................+31 (0)78 6510640 E info@wth.nl W www.wth.nl

ZONWERING

ZISCO BENELUX VOF Marsstraat 32 4105 JL CULEMBORG T ................................................................+31 (0) 345 511511 E info@ziscobenelux.eu W www.ziscobenelux.eu

Nooit misgrijpen, Vernieuwde Technische Unie; altijd kunnen website doorwerken Snel, zeker en overzichtelijk

12 miljoen bestellingen per jaar geleverd op 145.219 bouw- en onderhoudsplaatsen aan 18.038 installatiebedrijven. Daarvan wordt 97,26% in één keer op de gewenste tijd en op Onze vernieuwde website ondersteunt uw werkzaamheden nog beter. De website combineert een moderne de juiste plek bezorgd. resultaat hebben weAlle dankzij 130 jaar kennis wetenmuisklik beschikbaar. uitstraling met een Dit grote toegankelijkheid. functionaliteiten zijn en metervaring één simpele te bereiken voorsterk onzeverbeterde klanten. Hierdoor kunnen ongestoord doorwerken en zich volledig Zoals onze zoekmachine metzijnog uitgebreidere productinformatie en meer informatie over richten op hun primaire proces.

Dat is waar webestellen’, bij Technische Unie staan. gerelateerde producten.

Of de functie ‘snel waarmee u voor artikelen waarvan u de artikelnummers kent direct in uw winkelwagen plaatst. Uw orders en facturen zijn doorzoekbaar, u kunt gemakkelijk eigen lijsten aanmaken en de homepage volledig afgestemd op uw specialisme. heb jeismeer aan.

Technische Unie.

Daar Technische Unie. Daar heb je meer aan.

www.technischeunie.com

De perfecte plaats om op te laden.

USB-wandcontactdoos.

Geniaal en eenvoudig tegelijk. De combinatie van wandcontactdoos en USB-netvoeding. Voor smartphones, tablets, fotoapparatuur of mp3-spelers.

Ervaar het nieuwe comfort en kijk op www.BUSCH-JAEGER.nl

www.BUSCH-JAEGER.nl