Everything that moves you in buildings
Vaktijdschrift over lift- en roltraptechniek I jaargang 6 I nummer 3 I november 2011
“Achitettura è como un orgasmo” “As a sheltering river” 60 jaar Mitsubishi Elevator Europe 60 years of Mitsubishi Elevator Europe Op pad met All-in Liften All-in liften treads new paths
interlift 2013
to the 11th world of elevators
22 years of innovation in Augsburg
15th to 18th October -
Results of the interlift 2011* 72% of the 499 exhibitors assessed their participation as “very good” or “good”. 23% as “satisfactory”
69% of the 18.781 visitors rely only on the interlift as their source of information
62% of the visitors are involved in decisions
Maatwerk Omdat iedere tijdelijke personenSPECIAL PRODUCTS
liftopstelling uniek is, passen wij onze liften aan elke afzonderlijke situatie aan. Door uitgebreide mogelijkheden en deskundig advies hebben wij een lift voor elke situatie. De gebruiker, valide of mindervalide, staat hierbij altijd centraal.
Onze lift biedt altijd het gemak en comfort van een vaste lift!
RECO TIJDELIJKE PERSONENLIFT Een betrouwbare totaaloplossing op maat! Een volwaardige veilige en comfortabele tijdelijke personenlift is een
De voordelen:
praktische oplossing voor uw liftprobleem. Ze worden toegepast bij
• gebruiksvriendelijk
renovatie- en onderhoudwerkzaamheden, infrastructurele projecten,
• comfortabel
evenementen en calamiteiten. Als expert in verticale transportoplos-
• veilig
singen heeft RECO Special Products inmiddels veel ervaring. Deze
• capaciteit
ervaring en expertise maakt dat wij ook in uw sector totaaloplossingen
• volautomatisch
op maat kunnen bieden.
• voldoet aan alle eisen
Meer informatie? RECO Special Products T. (0182) 74 40 50 F. (0182) 74 40 59 info@tijdelijkelift.nl
www.tijdelijkelift.nl AdvRSP_A4.indd 1
04-02-11 09:05
KONE, innovatief en vooruitstrevend in mobiliteitsoplossingen in en om gebouwen LIFTEN EN ROLTRAPPEN - GEVELLIFTINSTALLATIES - DEURSYSTEMEN
www.kone.com
Voorwoord
De weg naar succes “Er gaat geen lift naar het succes. Je moet de trap nemen.” Dat bemoedigende gezegde kende ik nog niet. Ik las het ergens in een café op zo’n gratis ansichtkaart van BOOMERANG. De enige, overgebleven kaart in het rekje. Een stichtelijke tekst in hanenpoten op een sfeervolle foto van een oud en afgeragd straatje dat met moede traptreden omhoogliep. Een foto in simpel een-punt-perspectief maar dan perspectiefloos. Zo ver je kon kijken zetten de stenige wanden zich voort. Geen mens te zien, geen streepje blauwe lucht kwam in beeld. Nog geen streepje grijze lucht. Ongenaakbaar klom het straatje de foto uit. Ingeklemd tussen muren zonder één enkel raam, want een venster zou er maar aan herinneren dat er uitzicht bestaat. Hoe erg de misère ook is. Al is het maar zicht op een grijze en onbewogen tuinmuur. Geen wonder dat het de laatste overgebleven kaart in het rekje was. Een kaart zonder succes. Wie zou zo’n versleten straatje ooit met een verleidelijke glimmende lift vergelijken? Waar was trouwens het aanlokkelijke succes op de foto? Spreuk en foto kwamen er samen niet uit. Het gezegde moet wel uit de jaren vijftig dateren. Zo’n typische Do-It-Yourself-quote uit de Reader’s Digest. “There is no elevator to success, you have to take the stairs”. Uit de tijd dat liften duur en zeldzaam waren. Alleen bereikbaar voor de succesvolle happy few. De gewone man raakte in die jaren slechts boven via uitputtend trappenlopen. Maar die tijd ligt al zo ver achter ons, dat verplicht trappenlopen uit het zicht en het geheugen verdwenen is. Trappenlopen is tegenwoordig een vrije keuze. Er is een lift voor iedereen, voor elke behoefte, in elke prijsklasse, op elk moment. Je hoeft geen succes te hebben in het leven om met de lift te mogen. Daar hebben de snelle technologische ontwikkelingen in de liftbranche voor gezorgd. Hoeveel er tegenwoordig op liftgebied mogelijk is, toonde de laatste Interlift 2011 nog eens duidelijk aan. En als er geen lift naar het succes gaat, waar moet je dan je elevator pitch houden? Veel informatieplezier toegewenst, Willem Ruyters
The way to success
Liftbouw appears four times a year to provide information about current developments in the lift sector. Liftbouw is a publication of Louwers Uitgeversorganisatie BV and is an independent trade magazine that is distributed to architects, firms of consulting engineers, contractors, commissioning authorities, sector organisations, suppliers and related organisations.
“There’s no lift to success, you have to go up the stairs.” I had never heard this encouraging saying before. I read it in some café on one of those free BOOMERANG postcards: it was the only card left in the rack. A most edifying text scrawled across a romantic-looking photo of a scruffy old street with steps leading bravely upwards. The photo was in simple one-point perspective, but that was all the perspective it had. The stone walls stretched as far as the eye could see. No people, not even a tiny strip of blue sky. Or even grey sky, for that matter. The street went up and up right to the edge of the photo, shut in between the walls without one single window. After all, a window would remind us that there is hope, however deep our misery. A room with a view. Even if it only looks out on a grey and lifeless garden wall. No wonder it was the only card left in the rack. It was an unsuccessful card. Whoever would compare that shabby old street with a beautiful shiny lift? And where was the alluring promise of success referred to on the photo? The saying didn’t match the photo and vice versa, respectively. It was probably one of those sayings from the 1950s. “There’s no lift to success, you have to go up the stairs”. Just one of those typical self-help quotes from the Reader’s Digest. That was an age when lifts were expensive, uncommon and only available to the successful and fortunate few. Ordinary people in those days had no choice but to wear themselves out walking up endless flights of stairs. But that time is so long ago that having to walk upstairs has disappeared from sight and memory. Nowadays we can choose whether we want to walk up the stairs. There are lifts for everyone, to suit all needs, in every price range, for any moment of the day or night. Thanks to the fast technological developments in the lift sector, you don’t have to be a success to be able to take the lift. The latest Interlift 2011 clearly displayed today’s tremendous range of options for all kinds of lifts. And if there’s no lift to success, where can you deliver your elevator pitch? We hope you enjoy being informed!, Willem Ruyters
Mail uw reacties en tips naar hoofdredacteur Willem Ruyters op redactie@louwersuitgevers.nl Send your comments or leads to editor in chief Willem Ruyters at redactie@louwersuitgevers.nl
Liftbouw
5
Vaktijdschrift over lift- en roltraptechniek
Toepassing
Jaargang 6 | November 2011 Verschijnt 4 x per jaar ISSN 1872-650x
Uitgever
Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl
Redactie adres
Willem Ruyters Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E redactie@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl
08
Redactiemedewerkers
Caspar van der Laak, Da Vinci Vertalingen (Vertaling voorwoord)
Bladmanagement
Randy van den Hoek E r.vandenhoek@louwersuitgevers.nl
Secretariaat
Manuela Depenbrock
Advertenties
Online aanleveren: http://ftp2.louwersuitgevers.nl Username: liftbouw, Wachtwoord: gast Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl
20
Abonnementsprijs
€ 45,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Liftbouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095
Adreswijzigingen
Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert
Opzeggingen
Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.
DOELGROEP
Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte gratis distributie aan architecten, aannemers, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en gebouweigenaren, functionarissen van (semi-)overheidsinstellingen en binnen de liftbranche waaronder brancheorganisaties, fabrikanten, adviseurs, certificering instanties, toeleveranciers en verwante organisaties.
Vormgeving / Art Direction
Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenig vuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.
6
Liftbouw
08
60 jaar Mitsubishi Elevator Europe 60 years of Mitsubishi Elevator Europe
14
“Achitettura è como un orgasmo” As a sheltering river
20
Op pad met All-in Liften All-in liften treads new paths
26
Interlift 2011: “Alleen maar tevreden gezichten “ Interlift 2011: “Everbody’s happy!”
29
Kort nieuws News items
31
Alderik Bos: “Algemene voorwaarden achterop het visitekaartje” “General conditions on the back of the business card”
32
Moderne colosseums mét liften KONE elevators moved spectators to their seats at four World Cup stadiums
32
Inhoud
39
56
46
40
58
39
NLB pagina: 7 vragen aan Martin Veenstra van Vebo Liftsupport NLB page: 7 questions for Martin Veenstra, dir gen Vebo Liftsupport
40 Everything that moves you in buildings
Vaktijdschrift over lift- en roltraptechniek I jaargang 6 I nummer 3 I november 2011
ThyssenKrupp Encasa brengt de lift thuis ThyssenKrupp Encasa gives you a lift in your home
46
Nieuwe technieken voor (goederen)liftdeuren Modernization of elevator doors
50
Het Liftinstituut reikt veiligheidsinformatie aan Het Liftinstituut issues safety information “Achitettura è como un orgasmo” “As a sheltering river” 60 jaar Mitsubishi Elevator Europe 60 years of Mitsubishi Elevator Europe Op pad met All-in Liften All-in liften treads new paths
Coverfoto MyZeil, Frankfurt Roltrap: Expressway van ThyssenKrup Elevator AG Beeld: Werner Beck
56
Aboma Liever de lift dan de trap,... I’d rather go in the lift than up the stairs ...
58
XPO pagina's met nieuws van - ThyssenKrupp - NK Liftinterieur - Wittur Nederland - Péron liftadvies - Lokaliften - TDK liftplan
64
Wie doet wat Liftbouw
7
ď ł
Toepassing
60 jaar Mitsubishi Elevator Europe
8
Liftbouw
Veenendaal is hardwerkend Nederland in het klein. Weliswaar ligt Veenendaal mooi in de Veluwse vallei, toch bepalen grote industrieterreinen de stadsentree. Van welke kant je de stad ook binnenrijdt. Illustratief voor het leven hier, is de geschiedenis van het liftenbedrijf Mitsubishi Elevator Europe (MEE). In 1951 startte metaalarbeider Christiaan van de Pol in een eenvoudige schuur aan de plaatselijke Dijkstraat de Eerste Veenendaalse Las Industrie. Als een van de belangrijkste spelers in de Nederlandse liftenbranche viert het bedrijf dit jaar het 60-jarig bestaan. Algemeen directeur Ir Herman van de Pasch zal nog tot 2013 leiding geven aan Mitsubishi Elevator Europe. Hij licht de bedrijfsfilosofie toe in vier stellingen.
Ir. Herman van de Pasch, algemeen directeur van MEE staat in de productiehal voor de assemblagelijn van Elenessa’s (Foto Michiel Pothoff)
Ir Herman van de Pasch zal als algemeen directeur nog ruim één jaar leiding geven aan Mitsubishi Elevator Europe. Zijn bedrijfsfilosofie in vier stellingen:
1 “Niet de grootste willen zijn, maar wel de beste” “In oktober werk ik 12 jaar bij Mitsubishi Elevator Europe als algemeen directeur. Ik ben eind 1999 op verzoek van de Japanse meerderheidsaandeelhouders Mitsubishi Electric Corporation en Mitsubishi Group vanuit Stork Hengelo naar Veenendaal gekomen. De naam van het bedrijf had men net veranderd in Mitsubishi Elevator Europe. Helaas was MEE van het goede spoor geraakt. Toch was alles binnen het bedrijf al aanwezig. Goede en succesvolle producten, hardwerkende en deskundige werknemers. De conjunctuur in Nederland verkeerde op een hoogtepunt met veel vraag naar die liften waarin MEE uitblinkt. Alleen de organisatie was niet op orde. Zonder iemand te ontslaan, hebben we binnen een paar jaren de zaken weer aan de praat gekregen. Voorafgaand aan mijn komst, hadden de Victor Mullers het hier voor het zeggen gehad. Vanuit Veenendaal zou de hele Europese liftenmarkt bediend gaan worden. Binnen vijf jaar tijd zou de productie stijgen van 100 naar 1000 liften per jaar. De nadruk moest komen te liggen op het assembleren, produceren en doorleveren van standaardliften met technologie van Mitsubishi. Dat liep snel mis, want de kracht van dit MEE is juist een uitgekiende productcombinatie van lift specials, customized liften en standaardliften. Niet de grootste willen zijn, maar wel de beste.”
2 “Opleiden van eigen en toekomstige liftmonteurs” “Als voorzitter van de Stichting Opleiding Liftmonteurs denk ik dat we dit jaar een belangrijk stap hebben gemaakt. In samenwerking met de brancheverenigingen VLR en de NLB draait sinds dit schooljaar aan het ROC Zadkine in Rotterdam een BBL-leerweg voor liftmonteurs. Junior liftmonteurs van verschillende liftbedrijven krijgen daar één dag in de week gezamenlijk les.
Liftbouw
9
Bij eigenbouw hoort een draaibank Transport eerste personenliften
Nieuwbouw Zuivelstraat Veenendaal
Start fabricage bouwliften
1955
1956
1959
1960
Succes 2010 - Voor het exclusieve Hermitage Museum (2010) in Amsterdam liet Architectenbureau Hans Van Heeswijk bij MEE in Veenendaal een hydraulisch aangedreven special fabriceren in maximaal glazen uitvoering: glazen schacht, glazen kooi met een glazen vloer en zelfs een glazen plafond Succes 2011 - DUO2 Groningen (2011) kreeg een veertiental liften in allerlei uitvoeringen en allemaal van MEE. Belangrijk is dat voor dit project MEE samen met de andere uitvoerende partijen een exploitatieen onderhoudscontract heeft afgesloten voor een termijn van 20 jaar
10
Liftbouw
Machines in werkplaats E.V.L.I.
Elektrisch schema Engineering in eigen huis
1961
1964
Waar MEE trots op terugkijkt Afname van energieverbruik van liften Jaren 60 =100% AC2 control, relais-circuits Jaren 70 - 7% ACVV control, worm-geared Jaren 80 -26% Van relais naar microcomputer Jaren 90 -63% VVVF controller, helical-geared Jaren 0 - 10 -70% Regeneratie Remenergie via Regenerative Converter of ELESAVE, variabele snelheid aangepast aan belasting, PM motor met jointlapped stator, PM door motor, LED verlichting, Standby modus electriciteitsverbruik, DOAS bestemmingsbesturing, AI group control Bouw testtoren • Opleiding eigen monteurs voor zowel service (oude installatietechniek) als nieuwbouw (nieuwste technologie) • Opleiding buitenlandse Mitsubishi monteurs (Norvig, United Kingdom, España, France, South Africa, Israël) • Testen van eigen ontwikkelingen • Gebruik voor R&D door Mitsubishi Electric Eigen engineering op locatie Veenendaal • Customizen van standaard Mitsubishi producten • Ontwikkeling van eigen liften • Behoud van technologische kennis voor Nederlandse bedrijfsleven
1965
Montage hefmachines
1966
De eerste dertien leerlingen zijn net begonnen. Van ons bedrijf is bij deze opleiding bovendien André Kwantes betrokken die tevens voorzitter is van de onderwijscommissie van de SOL. Hiermee tonen we onze verantwoordelijkheid om het dreigend tekort aan technische mensen in Nederland te bestrijden. Vroeger haalden we al onze jonge nieuwbouwmonteurs uit de regio. Tegenwoordig uit heel Nederland. Dan beschikken we als enige liftenfabrikant in Nederland over een testtoren op eigen terrein. 13 meter hoog, 3 stopplaatsen, dubbele schacht. Daar testen we nieuwe producten en opstellingen, maar krijgen tevens onze monteurs instructie in nieuwe technologie. Of soms leren de onderhoudsmonteurs het omgaan met verouderde techniek. Dat kunnen ook monteurs uit het buitenland zijn. Want in Japan nemen ze voor bijscholingen soms zes weken de tijd, waar wij drie weken genoeg vinden. Alles gaat daar tot diep in detail. En de Engelse taal blijft in Japan lastig. Daarom vertrekt er tegenwoordig slechts één medewerker van MEE voor de introductie van nieuwe technologieën naar Japan. Die geeft dan de instructies hier in Veenendaal door aan anderen. Monteurs van onze zusterbedrijven uit UK, Noorwegen, Frankrijk, Zuid Afrika, Israël en Spanje komen daar speciaal voor over.”
Succes 2011 – Het jongste hoge woongebouw van Rotterdam staat op de Lloydpier naar architectuur van De Zwarte Hond en heeft liften van MEE .
Liftbouw 11
Samengaan met Wolter & Dros
1971
Voortaan: Liftenindustrie Wolter & Dros - EVLI kortweg WDE
1972
Componenten Sowitsch
1973
Bedrijfshistorie Mitsubishi Elevator Europe (MEE) 1951 – 1971 20 jaar EVLI Wederopbouw en dynamische jaren zestig 1951 Oprichting Eerste Veenendaalse Las Industrie door Christiaan van de Pol in een schuurtje aan de Veenendaalse Dijkstraat Ontwikkeling van algemene lasfabriek naar fabricage van bouwliften 1953 Naam verandert naar kortweg EVLI 1960 Verhuizing naar groot nieuwbouwpand in Zuivelstraat Veenendaal Start van productie van personenliften voor de woningbouw 1962 Verkoop bouwliftentak Introductie van veel eigenbouwcomponenten van tandwielkasten tot en met de eerste automatische deuren 1971 Overname door Wolter & Dros Amersfoort (onderdeel OGEM later onderdeel TBI) Wolter & Dros Liften verhuist naar Veenendaal, bedrijfsnaam verandert in Liftenindustrie Wolter & Dros - EVLI kortweg WDE 1971 – 1995 24 jaar WDE Energiecrisis en nieuwe technologieën 1973 Naar hoger segment met Sowitch (Oostenrijk) als componentenleverancier 1975 Overname van Sowitch (Oostenrijk) door KONE 1976 Eerste samenwerkingscontract van WDE met Mitsubishi Electric vanwege gebruik componenten WDE wordt tevens alleenvertegenwoordiger van Mitsubishi Electric liften in de Benelux 1995 – heden 16 jaar MEE Introductie Elenessa MRL-liften en stroomlijnen bedrijfsorganisatie 1995 Mitsubishi Electric neemt 40% aandelen WDE; bedrijfsnaam verandert in Mitsubishi Elevator Europe 1997 Opening nieuwe bedrijfsvestiging Schietboom, Veenendaal 2001 Mitsubishi Electric en Mitsubishi Corporation samen 51% aandelen in MEE 2003 Bouw trainings- annex testtoren met twee schachten 2008 Mitsubishi Electric (omzet € 25 miljard) en Mitsubishi Corporation (omzet €100 miljard) samen 100% aandelen van MEE
Succes 2010 - Hoogste woonge-
bouw in Noord Nederland is sinds 2010 de Rokade in Groningen, architect was Arons en Gelauff (Amsterdam); de liftenleverancier heette MEE (Veenendaal)
12
Liftbouw
1974
Handshake met Mitsubishi Electric
Mock up Special Canary Wharf
Intrede micro-electronica
1976
1983
1985
3 “Doorontwikkelen van bedrijf tot belangrijkste steunpunt van Mitsubishi binnen Europa”
Succes 2010 - Ontspannen sfeer in Valid Office
op het Flight Forum. De architect? Wiel Arets, Maastricht. De liftenfabrikant? MEE, Veenendaal
Succes 2010 - Hoogste Van der Valk Hotel (2010) staat in Houten en heeft stijlvolle liften van MEE. (Interieur)architect is de vertrouwde huisarchitect van Van der Valk: P.A.M. Teunissen (Voorschoten)
“Die 1000 units die Mitsubishi Electric Corporation jaarlijks over heel Europa verkoopt, maken of breken Mitsubishi niet. Wereldwijd produceert Mitsubishi elk jaar 70.000 liftunits. De helft daarvan gaat naar China. Even dominant is het bedrijf in de rest van Azië en in het Midden Oosten. De Japanners noemen Europa daarentegen een verzadigde markt. Net als Amerika. Toch is Europa belangrijk voor ze, want in technologie loopt Europa voorop. Lastig is dan weer wel dat de Europese regelgeving afwijkt van de regelgeving in Japan, maar gelukkig volgt ook China de Europese regels. In 2008 kregen Mitsubishi Electric Corporation en Mitsubishi Group samen alle aandelen van MEE in handen. Ze stellen zich als aandeelhouder ruimhartig op. Voor hen komt winstmaximalisatie niet op de eerste plaats. Zo kregen we verleden jaar nog toestemming voor een grote investering in een zware ponsmachine. Muurkoppen uit het dikste RVS ponsen we nu in eigen bedrijf. Elke muurkop krijgt een eigen nummer ingestanst zodat de aanlevering op locatie bij grote projecten nog vlotter loopt. We ponsen ook onderdelen voor andere Europese Mitsubishi vestigingen. In elektronica zijn de Japanners
Moderne liftbesturingskast
1990
weliswaar leidend, maar mechanisch gezien gaan wij Europeanen verder. Volledig hardglazen liftdeuren bijvoorbeeld, daar deinzen ze in Japan voor terug. Die geven ze voor alle zekerheid een stevige metalen kozijnrand. Dat vinden architecten weer minder aantrekkelijk. Een machinekamerloze Elenessa met volglazen cabine heeft Mitsubishi Electric niet in het programma. Op de Europese markt is dat juist een veelgevraagd model. Die stellen wij daarom hier in de productiehal in Veenendaal samen door glasdelen tussen het bovenframe en het onderframe van een standaard Elenessa te plaatsen. Ook machinekamerloze liften met een hefcapaciteit boven de 1600 kg tot 3500 kg aan toe, maken we hier zelf. Wanneer Mitsubishi Electric elders in Europa een special moet leveren, doen ze een beroep op ons. Voor een wolkenkrabber van Norman Foster in de Londense Canary Wharf bijvoorbeeld hebben we een panoramalift van rondgebogen hardglas geleverd. De mock-up staat nog beneden in de receptie.”
4 “Inzetten op langetermijnrelaties met de klant” “Uit recente marktonderzoeken blijkt dat klanten waarderen hoe we de zaken aanpakken. Een onderzoek van Eurlicon naar de prestaties van onderhoudsbedrijven zet ons bovenaan. Mitsubishi-liften geven jaarlijks de minste storingen van alle liftenmerken. Dat zit in de degelijke details als automatische deuren die in het midden aangrijpen en niet bovenaan. Wanneer wij met de klant in het onderhoudscontract vijf preventieve servicebeurten per jaar afspreken, dan komen we ook vijf keer per jaar en leveren we 100% beurten af. Onlangs hebben we in de fabriek de design review ingevoerd. Als de tekeningen klaar zijn, gaan we met de uitvoering, en het onderhoudsteam rond de tafel zitten om het ontwerp te bespreken. We willen er zeker van zijn dat de klant krijgt, wat die heeft gevraagd. En we versnellen onze eigen learning curve. Mijn opvolger ondersteunt dit beleid. Hij komt uit eigen kring en staat al te trappelen in de coulissen. Een echte liftenman die de bedrijfsfilosofie zal voortzetten. Niet de grootste willen zijn, maar wel de beste van de klas.”
Liftbouw 13
ď ł
14
Liftbouw
Toepassing
Toepassing Tekst: Werner Beck
Beeld: Werner Beck, tekeningen van Studio FUKSAS
“Achitettura è como un orgasmo” ©Karsten Monnerjahn
In veel publieksgebouwen spelen liften en roltrappen een meer ambitieuze rol dan die van simpel verticaal transportmiddel alleen. Steeds vaker gebruiken ontwerpers en projectontwikkelaars de nuchtere transportinstallaties als zelfbewuste bouwkundige elementen om de architectuur te versterken en in beweging te brengen. Vooral de roltrap ontwikkelt zich tot sfeer- en gangmaker. Een goed voorbeeld hiervan geeft het exorbitante winkelcentrum “MyZeil” in Frankfurt-am-Main. Over zes etages zijn de winkels en galerijen gestapeld. Liefst vierentwintig (24!) roltrappen en acht liften staan het gretige winkelpubliek ter beschikking. Masimiliano Fuksas liet zich bij een toelichting over het project ontvallen: “Achitettura è como un orgasmo.”
Tweede publieksplein op vierde etage bij aanmonding van lange roltrap
Overlopend van functie Highlight in het hart van het winkelcentrum “MyZeil” is een imponerende roltrap van het model “Expresway” van ThyssenKrupp Elevator AG. In Frankfurt wordt trots beweerd dat deze roltrap de hoogste opvoerhoogte heeft van alle binnengelegen en vrijdragende roltrappen in Europa. De “Expresway” steunt slechts op drie plaatsen af op dunne steunpunten van bijna filigrein staal. Slanke pendelkolommen die als bosjes stalen cocktailprikkers het gevaarte op drie plaatsen omhoog houden. In één steek van 47 m lengte overbrugt de ThyssenKrupp een hoogteverschil van 21 m en verplaatst de koopjesjagers in één haal van de begane grond naar de vierde etage. Een frequentiegeregelde dubbele machine met een vermogen van 16,5 kW (22 pk) zorgt voor de aandrijving. Met een snelheid van 0,5 m/s bij een hellingshoek van 27,3° neemt een ritje naar het eindpunt bijna ander en een halve minuut in beslag. Theoretisch
gezien bedraagt de vervoerscapaciteit van de trap 9000 personen per uur. In de uren dat het winkelcentrum veel publiek trekt, staan zo’n tweehonderd mensen tegelijkertijd hutje aan mutje op de roltrap. Vol verlangen uitkijkend naar wat hen boven wacht op de vierde vloer.
Subtiel zwart en wit De Italiaanse sterarchitecten Masimilliano en Dora Fuksas van Studio FUKSAS (Roma) hebben zowel het exterieur als het interieur van MyZeil vormgegeven. Eerder werkten ze voor dezelfde (half Nederlandse) projectontwikkelaar aan de renovatie van het bekende Piazza in Eindhoven. In Frankfurt hebben ze het winkelcentrum een tweede publieke vloer op de vierde etage gegeven. Daar ligt 21 m hoger dan de Zeil een zogeheten Gastroboulevard onder het theatrale glasstaaldak met diverse Fast Food Outlets en exclusievere eetgelegenheden aan ruim bemeten verkeersruimten. Op die vierde etage
bevindt zich ook dé publiekstrekker van het winkelcentrum, een grote Saturn mediamarkt. Verder vind je daar achter een glimmend gepolijste RVS-wand een groot fitnesscentrum dat zich uitstrekt tot de etage daarboven. Met de roomwitte metalen bekleding tegen de onderkant van de lange roltrap laten de architecten de ThyssenKrupp passen bij de architectuur van de winkel. Subtiel hebben de architecten de balustrades op de winkeletages een zwarte handrailing van hout gegeven, die lijkt op de bekende zwartrubberen railing van roltrappen. De dunne metaalspijlen van de balustrades zijn een verkleinde herhaling van de staalsprieten onder de roltrap. Dit soort details smeedt het winkelcentrum tot één vloeiend geheel. Studio FUKSAS koos meest wit en zwart als interieurkleuren. Op de zwarte vloeren van Italiaans graniet keren overal witte cirkelvormen terug. Hoe belangrijker de plek, hoe hoger het aantal cirkels en hoe dichter het ritme.
maximum circulation = maximum sales volume Liftbouw 15
Studio FUKSAS is bij het opstellen van de roltrappen afgestapt van standaard stapelingen als crisscross of parallel. Alle roltrappen staan los van elkaar gepositioneerd op de optimale flow. De winkelpassage MyZeil neemt vanaf Zeil (onderin) de binnenbocht naar Palast Thurn & Taxis (linksboven) Rond sluitingstijd gezellig met zijn allen naar beneden…
PEOPLE & FACTS PROJECT BVO Gevels Dakstructuur Ontwerp tot en met oplevering Bouwkosten OPDRACHT ONTWERP ROLTRAPPEN & LIFTEN
MYZEIL SHOPPING MALL, Frankfurt am Main, Duitsland 77.000 m2 8.500 m2 13.000 m2 2002 - 2009 135 miljoen PalaisQuartier GmBH & CO., UK (deels MAB Development, Bunnik) Massimiliano and Doriana Fuksas, Roma (Architects) Fuksas Design, Roma (Interior Design) ThyssenKrupp Elevator AG, Essen ©Karsten Monnerjahn
16
Liftbouw
Vanuit Parking over de roltrap naar het licht. Piranesi is er niets bij,…
merchandise that can be seen = merchandise that can be sold Zien kopen doet kopen “MyZeil” is vormgegeven als “Een montage van attracties” vrij naar de theorieën van de Russische constructivistische filmregisseur Sergei Eisenstein. Een andere inspirator moet Rem Koolhaas zijn geweest met zijn boek “The Harvard Design School Guide To Shopping”. Een invloedrijke kiloknaller uit 2001 van 800 pagina’s die een heel hoofdstuk lang stilstaat bij de uitvinding van de roltrap. In de speedy schrijfstijl van Koolhaas heet het: “Wat was er eerder? De roltrap of de shopper?” Koolhaas denkt (gokt) de roltrap. De evolutie van het elitaire negentiende-eeuwse warenhuis naar het grote en continue twintigste-eeuwse winkelen in enorme winkelcentra als Hoog Catharijne valt niet te bedenken zonder de uitvinding van de air-conditioning, de kunstverlichting èn de roltrap. De roltrap maakt elke vierkante meter van een winkelgebouw even verleidelijk en bereikbaar als de eerste vierkante meters in de entreepartij op de beganegrondvloer.
Druk winkelen Dunne lijnverlichting van energiebesparende LED-lampen geeft steeds weer een andere kleur aan de glasbalustrades van de vele roltrappen. Brede witverlichte vloerranden rond
de winkelverdiepingen contrasteren met de dunne kleurlijnen. Als ervaren architect beheerst Fuksas het spel van de herhalingen en de thematische veranderingen. Misschien neigt het dramatische gat in de voorgevel naar banaal en plat. Dit doorzicht door de gevel moet de mensen op straat verleiden binnen te gaan. Al was het maar om een hapje te eten op de vierde. Er lijkt alvast een vette hap uit de gevel te zijn genomen. Is de begane grond om in te lopen dan is de vierde etage om uit te lopen. Het doorschietende glasdak verdubbelt de beweging van de extra lange roltrap. Waar die überlange roltrap boven komt, daalt het glasdak dramatisch trechtervormig neer. In fraai contrast of misschien wel als perfecte vervolmaking van het doolhof van vierentwintig roltrappen staan achter strakke glaswanden in rustgevend blauw licht gedoopte liften te wachten op de bezoekers die uitgewinkeld zijn. Via die compacte liftinstallaties ingebouwd in teruggelegde en rustige nissen buiten de drukke winkelstructuur, belandt iedere bezoeker na de opwindende zwerftocht over het labyrint van roltrappen, direct en zonder dralen weer op de begane grond of in de ondergrondse parking. Bijna weer thuis. Tijd voor een sigaretje.
As a sheltering river The MyZeil Shopping Mall covers an area of 77,000 square meters at the so-called “shopping mile” in the heart of Frankfurtam-Main. This shopping center includes lots of shops, leisure spaces, restaurants and a fitness center at the top. Underneath lays an underground parking. An enormous building that spreads fluidly over six floors. You’ll find the shopping areas from level -1 to the third floor, while at the fourth floor and above, there are the fitness area and a mix of exclusive restaurants and fast food outlets. The fourth floor functions as a second ground floor, both a comfortable glass covered square and an interesting meeting place. Such an extensive program means that this shopping structure can be occupied 24/7, not only for detailed shopping but also for spending leisure time, meeting friends or watching a movie. It is a nice place to stay in, maybe in the winter just as a sheltering sky against the cold and snow. The architectonic forms that are used stem from geology. MyZeil is like a river that has been turnaround and of which river not the riverbed but the water surface has got different depths. At some point the water surface reaches the deepest depths of the Earth. A structure like a fluid shape that connects the Zeil, the most important shopping boulevard of the city, with the Thurn und Taxis palace (a palace from the eighteenth century that recently has been reconstructed) around the corner of the city block. These two poles of MyZeil are designed completely differently. The façade at the Zeil is literally transformed into a great void that makes the passersby see the sky and that invites visitors to come in. It feels like being sucked into a vortex. In contrast, at the other side of MyZeil at the palace, there has been a more formal appearance. Most of the people prefer not to stay on the ground floor: they are attracted by the series of fluid paths through the whole of the building by a system of escalators and elevators. Maybe you too will choose to go directly to the fourth floor in 120 seconds by using the escalator of 47 meters long. Worthy of note is the covering structure: A roof of alternating panels of glass and steel that recalls the baroque landscape of a canyon. This external shell is mostly transparent; a sequence of voids lets the natural light deeply filter into the interior spaces and makes it pleasant to stop over.
Voorgevel van MyZeil aan de Zeil met groot gat in de glasgevel als metafoor voor “binnengaan”
Liftbouw 17
Uit een brochure (1949) van Otis Elevator Company
OTIS free-flow ESCALATORS increase store-wide sales The elevator is ideal for the man with a mission. For the man who knows what he wants. If it’s a specific floor, he goes to that floor, makes his purchase and leaves. If HE wants to go upstairs, because he has business there, then give him an ELEVATOR. But if YOU want him upstairs, then YOU must reach down and pick him up. The ESCALATOR does this job for you – and it does it better than any other vertical transportation equipment available today. Because of its beauty, because of its continuous movement and because it is comfortable to ride on, the escalator beckons to the customer and assures him that he can travel upward quickly and without effort. No waiting, no crowding. This induces casual shoppers to visit the upper floors. And, because a properly located escalator affords a wide, unobstructed view of surrounding areas, passengers often stray from the escalator to look at merchandise they would otherwise never have noticed. Escalators encourage impulse buying. They increase the value of upper floors, they help to raise sales volume, and they pay for themselves.
18
Liftbouw
> Studio FUKSAS laat de ideale flow de positie van de roltrappen bepalen
Twee liften aan de winkelpassage brengen iedereen linea recta naar begane grond
Uitvindingen die naarde huidige roltrap leidden bron: “HARVARD DESIGN SCHOOL GUIDE TO SHOPPING”
1859 “Revolving stairs” U.S. patent Nathan Ames 1892 Inclined elevator U.S. patent George H. Wheeler Stepless escalator U.S. patent Jesse W. Reno 1892 Conveyor belt European patent M. Halle, engineer Sixteen conveyor belts are installed at the European Exhibition of Building Arts in Paris, France 1896 Stepless escalators installed in Bloomingdale´s New York and Harrod´s London 1899 George H. Wheeler sells patent to Charles Seeberger 1900 Escalator prototype World Expo Paris Otis Elevator Company 1906 Fahrtreppe European patent M. Hocquardt 1906 Otis Elevator Company buys and combines Reno’s and Seeberger’s patent 1906 Escalators installed in Au Bon Marché Paris 1906 Macy´s New York counts customers on escalators and elevators 1911 Escalator in the London underground 1920 Otis redesigns escalator for horizontal stepping on/off 1935 Mitsubishi Electric designs escalator 1939 Schindler designs escalator 1945 2700 total number of escalators in the USA 1970 329 escalators operates in office buildings in the USA In 1998 werkten er wereldwijd zo’n 200.000 roltrappen. Genoeg om de complete wereldbevolking binnen 4 dagen één etage omhoog te brengen. Elke tien jaar verdubbelt zich het aantal roltrappen ©Flickr
Liftbouw 19
Toepassing
Op pad met All-in Liften Sinds 2006 vertegenwoordigt All-in Liften in Nederland de Japanse roltrappenfabrikant Fujitec, één van de grootste producenten van roltrappen en rolpaden op de wereldmarkt. All-in Liften ziet de eigen positie op de Nederlandse markt van roltrappen en rolpaden voortdurend groeien. Corne van der Lans is Managing Director bij All-in Liften. ‘De technologie van Fujitec haalt zonder meer een Westers niveau.’ Kort na zijn benoeming tot Managing Director bij All-in Liften in 2005 ging Corne van der Lans op zoek naar uitbreiding van het productenpakket van het liftenbedrijf. Van der Lans ‘Tot dan toe had All-in Liften (Alphen aan den Rijn) geen roltrappen in het productengamma. We plaatsten wel eens roltrappen, maar kochten die in bij directe concurrenten. Dat kon beter. Voor een opdrachtgevers is het sowieso aantrekkelijk als ze bij hun project én voor de liften én voor de roltrappen bij dezelfde leverancier terechtkunnen. Daar komt bij dat All-in Liften erg sterk is in de retailmarkt. In die sector bestaat veel vraag naar combinaties van roltrappen en liften. Een goed voorbeeld is het nieuwe winkelhart De Kopspijker in Spijkenisse. Daar plaatsten we recentelijk een dubbele combinatie van liften en rolpaden. Zowel in de grote winkel van Saturn als aan de overkant van de straat in de Supercoop. Het geeft vanuit elke winkel de bezoekers een comfortabele verbinding met de naast en onderliggende parkeergarage. Als je de verticale transportinstallatie mag leveren, mag je meestal die installatie ook onderhouden. Dat is weer goed voor de continuïteit van ons bedrijf.’
Liftbouw Als je een leverancier van rolpaden en roltrappen zoekt, is een stap naar China snel gezet? Van der Lans ‘We zochten een fabrikant die technologie bood van Westers niveau. Dat moet wel als je wilt concurreren met fabrikanten als Schindler, KONE, Otis en ThyssenKrupp. Die technologische kwaliteit was zeker in die tijd in China niet te vinden. Nog steeds niet trouwens. Orona, toentertijd al de belangrijkste leverancier van onze liften en tegenwoordig de eigenaar van All-in liften, had en heeft geen roltrappen in het pakket. Daar konden
20
Liftbouw
we dan ook niet terecht. We kwamen uit bij het Japanse Fujitec. Vooral bekend als liftfabrikant (sinds 1948) maar ook fabrikant van een ruime range aan roltrappen en rolpaden (sinds 1989). Een zelfbewust bedrijf. Ze vinden dat ze
de meest complete lijn aan roltrappen en rolpaden binnen de industrie aanbieden. Fujitec bezat in Europa al vertegenwoordigers in Engeland en Duitsland maar de rest van Europa lag nog open. Wij kwamen als geroepen.’
In winkelcentrum Kopspijker (Spijkenisse) brengen rolpaden van Fujitec de bezoekers met hun volle winkelkarren direct vanuit de supermarkt naar de parkeergarage
Liftbouw Hoe verloopt de levering van een Fujitec-roltrap of rolpad in de praktijk? Van der Lans ‘Fujitec heeft productiefaciliteiten voor roltrappen in Toyooka, Japan en in Shanghai, China. In Shanghai alleen produceren ze jaarlijks 2600 units. In 2010 is de gehele productiefaciliteit in Toyooka verbouwd en uitgebreid volgens het programma ‘Big Step’. Als we een roltrap bestellen, wordt die geproduceerd naar onze specificaties. Daarna draaien ze proef en vervolgens komt de roltrap weer compleet gedemonteerd in onderdelen in één of twee containers naar Alphen aan den Rijn. Wat innovaties betreft zet Fujitec in op minder energieverbruik, efficiëntere aandrijving en betere start/stop besturingen. Min of meer als de rest van de industrie.’
De twee Fujitec rolpaden op het Maltaplein in Rotterdam Nesselande kregen een eigen paviljoen voor een extra comfortabele rit naar de ondergrondse parkeergarage
Liftbouw 21
Duo roltrappen van Fujitec in winkel in Alphen aan den Rijn
Liftbouw De uitbreiding van het productenpakket was een schot in de roos? Van der Lans ‘Sinds 2006 verkopen we een 20 roltrappen per jaar. Daarmee hebben we 10% van de markt in handen. We leveren veel roltrappen aan winkelcentra, zoals Winkelcentrum Cruquius in Lijnden, het gerenoveerde winkelcentrum Almere-Buiten, de winkelcentra in Gouda, Utrecht Vleuterweide en Spijkenisse. Een van de mooiere opdrachten was de Pathé bioscoop op het Rustenburg in Zaandam. Een opdracht van 12 roltrappen
in één keer waarvan roltrappen met een opvoerhoogte van 10 m. Maar de roltrap en de twee rolpaden voor de Corpus Experience in Oegstgeest trokken ook de aandacht. De rolpaden daar maken onderdeel uit van een complete lichtshow. Op het moment hebben we meerdere projecten lopen, waaronder een opdracht voor een roltrap met een opvoerhoogte van meer dan 20 m. Zo’n lange roltrap bestaat er in Nederland nog nergens. Nee, die roltrap is niet bestemd voor de Noord/ Zuidlijn in Amsterdam. Maar ook voor die roltrappen zijn we in de race.’ Fujitec GS 8000
22
Liftbouw
Facts & Figures GS8000 Rolpad Type Model 1000 Model 1200 Tredebreedte (mm) 800 1000 Maximale lengte (m) 50,0 Maximale verticale stijging (m) 6,0 Hellingshoek (graden) 12º 0º/12º Snelheid (m pad/min) 30 Transportcapaciteit (personen/uur) 6750 9000 Opvoerhoogte 4,14 m (De Kopspijkers, Spijkenisse;) 3,08 m Boulevard Nesselande, Rotterdam
GS8000 Roltrap Type Model 800 Tredebreedte (mm) 600 Maximale verticale stijging (m) Hellingshoek (graden) Snelheid (m/min) Transportcapaciteit (personen/uur) 4500
Model 1000 800 9,5 (bij 30º) 6,0 (bij 35º) 30º/35º 30/27 6750
Model1200 1000
9000
Liftbouw 23