Stedenbouw 691 by Louwers Mediagroep

EDITIE

691 Tijdschrift voor stedenbouw, architectuur en binnenhuisvormgeving Losse nummers E 10,– Ja argang 63 JANUARI 2011

NUMMER 691 JAARGANG 63 jaNUari 2011

Perfectie tot in elk detail Liften zijn belangrijke verkeersaders in uw gebouw. U eist terecht dat ze feilloos functioneren. Daarvoor bent u bij Mitsubishi aan het juiste adres. Wij zijn uw partner vanaf de selectie van de lift in de ontwerpfase, tijdens het installeren tot en met de serviceverlening als de lift in gebruik is. Geïnteresseerd? Bel ons voor meer informatie of een afspraak.

M i t s u b i s h i

e l e v a t e s

T 0318 - 586 586 www.mitsubishi-liften.nl

y o u

Van nul tot opgeleverd in acht maanden | Stads wonen in Cité aan Laan op Zuid | Bomen, hagen en kappen in Bloemendaal | Bébouw bouwt snel langs de snelweg | Op reis met Lomans Groep To t a a l i n s t a l l a t e u r s | B o u w e n v o l g e n s W Y SISW Y G i n M i d w o l d a

The future of building

World’s Leading Trade Fair for Architecture, Materials, Systems

Over 1,900 exhibitors 180,000 m² of exhibition space 212,000 visitors from 150 countries

� Van Ekeris Expo Service B.V. • info@vanekeris.nl • Tel. (0 23) 525 85 00 • Fax (0 23) 526 45 48 � Messe München GmbH • info@bau-muenchen.com • Tel. (+49 89) 9 49-113 08 • Fax (+49 89) 9 49-113 09

Inhoud 691

sinds 1948

Jaargang 63 | januari

Rubrieken Pagina 64 Nederlanders bouwen Irak op 64

Voorwoord Het woord - van - het - jaar - 2010 kwam pas langs toen de verkiezing van het woord - van - het - jaar al geweest was: ‘snelheidsdeken’. Een goede vondst kun je niet timen. Met het vallen van de sneeuw half december daalde de snelheid van de auto’s op de wegen en op het moment dat heel Nederland één groot sneeuwdek was, bedacht Rijkswaterstaat de snelheidsdeken. Alleen dat woord, meer deden ze niet. Het productieproces van deze StedenBouw was vóór de Grote Sneeuwval al achter de rug. Van sneeuw merk je in dit blad daarom bijna niets. Een kwestie van geluk en timing. Het vraagt maar twee kleine stapjes om van snelheidsdeken snelheidsdenkers te maken. Ware snelheidsdenkers zijn de uitvoerenden in de bouw. Het beheersen van de tijd is hun kwaliteit. Wanneer is belangrijker dan hoe. Just-in-time staat voorop. Bouwen is plannen. En de planning moet gehaald. In deze StedenBouw zijn de projecten in Ede en Eindhoven daar voorbeelden van. Zoek het verbeteren van de bouw niet in betere materialen maar allereerst in een beter proces. De rest volgt vanzelf. De snelheidsdenkers willen wel eens botsen op architecten die op zoek zijn naar eeuwige roem. Eeuwige roem heeft tijd nodig maar wat goed is komt snel.

Reacties en tips E-mail | willem@controlmedia.eu redactie@stedenbouw.nl

Special Scholen Haarlem VMBO Sterrencollege: ordelijk ongedwongen 2 Veldhoven Ambacht ontmoet innovatie 8 Midwolda Bouwen volgens WYSISWYG 12

Spotlight Sportvloeren van Descol: basis voor topprestaties 14

Non profit Groningen Icoon schittert weer 20 Pijnacker Weidevogelhof is zowel dorp als stad 26 Oudenbosch Wonen zonder zorgen 30 Ferwerderadeel Birdaard krijgt het allemaal 34

Spotlight Op reis met Lomans Groep Totaalinstallateurs 38

Woningbouw Rotterdam Stads wonen in Cité 40 Tiel Italiaanse inspiratie in Tiel 42 Bloemendaal Bomen, hagen en kappen 44

Utiliteitsbouw

Coverbeeld | Bernard Faber Opdrachtgever | Groninger Museum, Groningen Architect | Alessandro Mendini, Milano Hoofdaannemer | Bouwgroep Dijkstra-

Amsterdam Monumentaal DeLaMar 50 Ede Snel bouwen langs de snelweg 58 Eindhoven Van nul tot opgeleverd in acht maanden 60

Draisma, Bolsward/Dokkum sTEdEnBOUW 691 | 1

Scholen

VMBO Sterrencollege: ongedwongen en Tekst & Beeld | Bernard Faber

2 | STEDENBOUW 691

Aannemer Lokhorst bouw & ontwikkeling realiseerde in Haarlem de nieuwbouw van het Sterrencollege. Het is een speels gebouw met een sterk gedifferentieerde hoofdvorm, vol bijzonderheden als dakpleinen en heldere doorzichten. De geveluitvoering varieert van glad wit stucwerk tot groene begroeiing, maar bijzonder metselwerk voert de boventoon.

Haarlem | Sterrencollege

Op de laagbouw ligt een uitgebreid programma. Je vindt er de fietsenstalling, de hoofdentree en de twee schoolpleinen. Eén voor de bovenbouw en één voor de onderbouw. Vanaf de straat kom je er via een loopbrug

BouwInfo

ordelijk Dwars door het nieuwe Haarlemse VMBO Sterrencollege slingert een lange groengekleurde gang. ‘De hoofdverkeersader’, verduidelijkt projectleider Wouter Oudhaarlem van hoofdaannemer Lokhorst bouw & ontwikkeling uit Beverwijk. ‘Deze gang verbindt de vier gebouwdelen, de zogenoemde strippen, met elkaar. Alle afdelingen en functies zijn vanuit deze doorgaande binnenroute snel

Bouwprogramma Schoolgebouw (bvo: 12000 m 2 ) Bouwperiode van mei 2009 tot december 2010 Opdracht Stichting Dunamare Onderwijsgroep, Haarlem Ontwerp Mecanoo architecten, Delft Advies BBN Adviseurs, Houten (Bouwdirectie) Uit voering Lokhorst bouw & ontwikkeling BV, Beverwijk

(Hoofdaannemer); Gebebouw BV, Helmond (Interieurbouw) Install aties Dekker Van Geest, Monster (W-installaties); Schulte & Lestraden BV, Lisse (E-installaties)

bereikbaar.’ Via de vele vliesgevels en transparante binnengevels dringt daglicht gemakkelijk het gebouw binnen. In het hart van de school gaat de gang over in een dubbelhoge ruimte met twee tegenover elkaar liggende tribunes. Hier bevindt zich een multifunctionele aula. Met een majestueuze kromming buigt een loopbrug fraai door die hoge ruimte heen. Via de loopbrug komen de

STEDENBOUW 691 | 3

leerlingen op één hoog het gebouw binnen. Want de fietsenstalling bevindt zich op het dak van één van de strippen. Ook de twee schoolpleinen, voor respectievelijk de bovenbouw- en onderbouwleerlingen, zijn op de daken ondergebracht. Het zijn slechts enkele van de attributen van een eigentijds en speels schoolgebouw.

Zacht en hard De kavel waarop de school voor VMBO is gerealiseerd ligt tussen het NS-spoor, een parkje en een woonwijk. De school heeft een BVO van 12.000 m2 waarvan 7.000 m2 op begane grond. Het schoolgebouw omvat vier stripvormige bouwdelen, die schuin op de kavel zijn geplaatst. Daardoor ontstaat aan de spoorzijde een gevarieerde rand met driehoekige tuinen en pleintjes. Daar gaat het gebouw met twee torentjes van vier bouwlagen ook de hoogte in, terwijl aan de kant van het park het gebouw laag is gehouden. Via een groen talud, de groendaken en begroeide gevels van de twee torentjes loopt het park over de school heen. Het gebouw oogt groen aan deze zijde. Dit in tegenstelling tot de andere kant. ‘De hogere gevels aan spoorzijde zijn juist van hardere materialen gemaakt’, licht Oudhaarlem toe, ‘Ze zijn opgetrokken uit baksteen en aluminium vliesgevels. Daardoor kan het gebouw fungeren als een geluidswal voor het lawaai van het spoor en de daar achter liggende rondweg.’

Beton en staal Drie van de vier strippen zijn opgetrokken uit beton, het vierde volume is een staalconstructie. Het vloersysteem is in alle bouwdelen gelijk. ‘Het gebouw is gefundeerd op een vibro-palensysteem. Daarop kwamen in-het-werk-gestorte funderingsbalken met een geisoleerde kanaalplaat over de gehele begane grond’, licht Oudhaarlem toe. De betonnen schooldelen zijn opgetrokken met in-het-werk gestorte kolommen (monotube-systeem) en wanden. ‘Voor de vloeren hebben we prefab randbalken toegepast en

Helder gebouw, heldere gangen

Het VMBO Sterrencollege leeft in een kwetsbare symbiose met de NS

4 | STEDENBOUW 691

Haarlem | Sterrencollege

De groene wand brengt eenheid en structuur

STEDENBOUW 691 | 5

Lokhorst bouw & ontwikkeling Postbus 79 1940 AB Beverwijk T 0251 - 265 000

F 0251 - 265 050

www.lokhorst.nl

Haarlem | Sterrencollege

De grote gevelopeningen zijn mogelijk gemaakt door een esthetische hybride constructie

prefab kolomkoppen laten maken’, vertelt de projectleider, ‘Daar komt dan een breedplaatvloer op te liggen. Op die manier hadden we een volledige prefab onderschil, die met een minimum aan kisten in één keer kon worden afgestort.’ Ter plaatse van de schoolpleinen zijn de daken voorzien van een isolerende laag schuimbeton (FIM-kant-en-klare isolatiemortel). Bij het vierde bouwdeel is een staalconstructie op de begane-grondvloer gezet met een tussenvloer van kanaalplaten, HSB-achtergevels en een stalen dakbeplating als dakconstructie.

Metselwerk Aan de buitenzijde vormt het karakteristieke metselwerk een bindend element in het gedifferentieerde gebouw. Er is gewerkt met

bruinzwarte, geëngobeerde stenen in Hilversums formaat (235 x 90 x 40 mm). Is die steenkeuze op zich al bijzonder te noemen, de 10 mm verdiepte voeg voegt daar nog een dimensie aan toe. ‘Het metselwerk is stootvoegloos en doorgestreken uitgevoerd’, licht Oudhaarlem toe, ‘waarbij 20 procent van de stenen 15 millimeter uit het gevelvlak steekt. Bijzonder is ook dat we in wildverband hebben gemetseld, maar dat we de uitstekende stenen volgens een vast patroon aanbrachten. Om het metselwerk goed te kunnen uitvoeren, hebben we met een vaste groep metselaars gewerkt.’ In totaal gaat het om 2500 vierkante meter gemetseld geveloppervlak. Het metselwerk staat mischien wel symbool voor de architectuur van de school: ongedwongen en toch ordelijk. Dit zou ook een aardig motto voor een moderne middelbare school kunnen zijn. n

Projectinfo Haarlem is een bijzonder schoolgebouw rijker Het VMBO Sterrencollege is verhuisd van een monumentaal pand in de binnenstad naar een prachtig nieuw schoolgebouw midden in het groen. Die ‘groene’ omgeving heeft Mecanoo Architecten geïnspireerd. Het ‘groene’ thema komt dan ook zowel buiten in het exterieur als binnen in het interieur terug. Behalve dat de kleur groen in het interieur regelmatig naar boven komt, zijn veel natuurlijke materialen als fineer van okoumé en massief hout toegepast bij het ontwerp voor de vaste inrichting.

BOUW & INTERIEURBOUW Achterdijk 18 5705 CB Helmond Tel. (0492) 540590 Fax (0492) 547059 E-mail info@gebebouw.nl Internet www.gebebouw.nl

ingespeeld team van vakmensen Gebebouw heeft de opdracht voor de vaste inrichting via Lokhorst bouw en ontwikkeling mogen ontvangen. Gebebouw is een gerenommeerd bouwen interieurbouwbedrijf met een lange staat van dienst in de realisatie van hoogwaardige interieurs en grootschalige verbouwingen. De eigen moderne werkplaats beslaat 3000 m2 en een ingespeeld team van vakmensen is in staat iedere gewenste inrichting te produceren. Gebebouw wenst de directie en leerlingen van het Sterrencollege veel succes en plezier met hun prachtige nieuwe school. n ? Meer informatie

Gebebouw B.V., Helmond Telefoon | 0492 540590 Website | www.gebebouw.nl

STEDENBOUW 691 | 7

BouwInfo B o u w p r o g r a m m a Technologiecentrum (bvo: 18550 m 2 ) B o u w p e r i o d e van 2009 tot maart 2011 B o u w ko s t e n € 27 miljoen O p d r ac h t Bouw Educatie Groep Zuid-Oost Brabant, Veldhoven O n t w e r p KDV Architectuur, Eindhoven U it vo e r i n g BMV, Veldhoven (Hoofdaannemer) I n s ta l l at i e s Kuijpers, Helmond (E- en W- installaties);

Ockhuizen, Someren (Duurzame energiesystemen)

Ambacht

Richting snelweg kijkend, links het hoofdgebouw en in het midden en rechts de werkplaatsen

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Bernard Faber

Ambacht ontmoet innovatie. Zo laat het techniekHuys in Veldhoven zich het beste omschrijven. Naast historische bouwstijlelementen is het complex voorzien van vele technische snufjes en slimme energieoplossingen.

Het techniekHuys in Veldhoven biedt ruimte aan opleiding, voorlichting en educatie. Dit technologiecentrum voor Bouw & Infra bij de A2 in Veldhoven is er allereerst voor mensen die een carrière in de bouw, installatietechniek of infra ambiëren. Maar ook voor kinderen en volwassenen die in bouwtechniek geïnteresseerd zijn.

WKO-systeem Ockhuizen Grondboringen en Bronbemaling BV uit Someren is door Kuijpers Installaties (de E- en W-installateur in het techniek-

8 | STEDENBOUW 691

Veldhoven | techniekHuys

ontmoet innovatie

Huys) gecontracteerd voor de aanleg van het warmte-koudeopslagsysteem. ‘Ockhuizen maakt onderdeel uit van de Hurkmans Groep en werkt regelmatig met Kuijpers Installaties samen’, vertelt accountmanager Geert van de Biggelaar van de Hurkmans Groep. ‘Kuijpers zorgt voor de installaties in het technologiecentrum, wij verrichten het installatiewerk aan de buitenkant van het complex. Wat dit concreet inhoudt? ‘Ockhuizen boort de warmte- en koudebron van het WKO-systeem. Het ondergrondse kabel- en leidingwerk tussen de warmtewisselaar en het gebouw, inclusief bestu-

ringstechniek, wordt door de andere bedrijven van de Hurkmans Groep uitgevoerd. Deze andere bedrijven zijn Aannemersbedrijf M. Hurkmans en Zn, Mart Geers Limburg, HG Infra Engineering en HG Doesselaere Wegenbouw.’

Alles onder één dak ‘De Hurkmans Groep neemt al het werk uit handen dat veelal onder de grond plaatsvindt’, vat operationeel directeur Edwin Baeten van de Hurkmans Groep kernachtig samen. ‘Alles onder één dak

STEDENBOUW 691 | 9

Duurzame Energie Opslagsystemen

Hurkmans Groep

Duurzame Energie Opslagsystemen zijn bijzonder in trek momenteel. De succesformule is dat deze systemen een bijzonder goed comfort bieden, zowel in Warmte als in Koude! De meest voorkomende systemen in Nederland zijn Koude- Warmte Opslag en gesloten bodemwarmtewisselaars. In beide systemen is Ockhuizen specialist. Alles wordt in eigen beheer aangelegd. Ockhuizen berekent graag voor u welk systeem het beste past bij uw wensen, we leveren maatwerk. Groot voordeel van deze energiesystemen is dat u geen of nauwelijks aardgas meer nodig heeft, tevens zijn deze systemen erg gunstig voor de EPC berekening van het gebouw. Kortom, u bespaart niet alleen geld maar werkt ook nog eens mee aan een beter milieu! Vanzelfsprekend zijn wij in het bezit van het procescertificaat Mechanisch Boren (protocol 2101, beoordelingsrichtlijn SIKB 2100)

Ockhuizen maakt deel uit van de Hurkmans Groep. De Hurkmans Groep heeft ca. 160 medewerkers in vaste dienst en bestaat uit vijf werkmaatschappijen: • Aannemersbedrijf M. Hurkmans en Zonen • HG infra engineering • Mart Geers Limburg • Ockhuizen Grondboringen en Bronbemalingen • Ockhuizen Grondmechanica • Doesselaere wegenbouw

Kijk ook eens op onze websites:

www.ockhuizen.nl | www.aardenergie.nl

De expertise en vaardigheden die de totale groep in samenwerking met haar opdrachtgevers heeft opgebouwd stellen ons in staat gespecialiseerde opdrachten uit tevoeren in onderstaande disciplines: • Duurzame Energie Opslag Systemen (WKO, bodemwarmte wisselaars etc.) • Grondboringen, Bronbemaling, Geotechniek en Geotechnische en geohydrologische adviezen • Industriële (hogedruk)reiniging • Ondergrondse en Bovengrondse Infratechniek (gas, water, elektra, riolering en telecom) • Engineering van bovenstaande activiteiten Elke werkmaatschappij is ervaren en flexibel en perfect in staat zowel grootschalige Turn Key projecten als ook kleine opdrachten uit te voeren. We nemen drempels weg van advisering en engineering tot oplevering, beheer en nazorg. Voor opdrachtgevers bieden wij de zekerheid van expertise, kennis en brede financiële draagkracht. De Hurkmans Groep is klaar voor een duurzame toekomst!

doesselaere wegenbouw

Veldhoven | techniekHuys

dus. De kwaliteit die wij hierdoor bieden, was voor Kuijpers Installaties een van de redenen om met ons in zee te gaan. Natuurlijk speelt ook de prijs mee, maar we zien dat bedrijven steeds vaker op zoek gaan naar een partij die kwalitatief aan de hoogste eisen voldoet. Sinds 1 januari 2011 is er een nieuwe wetgeving van kracht in de branche van grondboorbedrijven. Deze vereist dat we volledig gecertificeerd zijn. Hierbij waren VCA- en ISO-certificering al vanzelfsprekend, maar daar is nu ook het Protocol Mechanisch Boren (SIKB 2100) aan toegevoegd. Wij waren één van de eerste bedrijven in Nederland die dit protocol behaalde.’

Geen doorsnee opleidingsbedrijf Eind 2010 is de laatste hand gelegd aan de detailengineering van de WKO-installatie van het technologiecentrum. Van de Biggelaar: ‘De grootste uitdaging is om te zorgen voor een kloppend geheel. Wat je binnen achter de computer bedenkt, moet je buiten kunnen uitvoeren en afstemmen. Zo’n project moet je als team verwezenlijken. Samen denken, maar vooral ook doen.’ Baeten ziet de positieve kanten van het techniekHuys: ‘Wat mij aanspreekt aan het techniekHuys? Het is geen doorsnee opleidingsbedrijf, maar een toegankelijk technologisch bolwerk waar het bedrijfsleven en educatie elkaar ontmoeten. In de kabel- en leidingenbranche verwachten we de komende jaren een enorme groei in personeelsbehoefte. Zelf zijn wij actief bezig met het opleiden van mensen, maar het techniekHuys biedt natuurlijk ook goede uitgangspunten voor een vruchtbare samenwerking.’ n

techniekHuys wordt ‘thuis voor de bouw’ Initiatiefnemer van Het techniekHuys is directeur Harry Verhoeven van het regionale opleidingsinstituut de Bouw Educatie Groep. Als echte spinin-het-web heeft Verhoeven niet alleen samen met KDV architecten het complex ontworpen, maar voert zelf ook de directie over de bouw van het opleidingscentrum. Het techniekHuys moet meer worden dan weer een opleidingscentrum. De opdrachtgever ziet Het techniekHuys als een moderne versie van het Middeleeuwse gildenhuis, waar passie voor het bouwen centraal staat. Dat is ook af te lezen in de gevels van de vier bouwvolumes, waarin traditioneel en modern bouwontwerp samengaan. Symbolisch is bijvoorbeeld de vormgeving van de daken van de werkateliers. De architectuur verwijst naar de gehoekte sheddaken uit het verleden. Anno 2010 zijn die echter afgetopt met photovoltaische zonnepanelen. In de gevel van het hoofdgebouw is LED-verlichting verwerkt, waarmee kleurige mozaïeken worden gecreëerd. Met een knipoog naar de befaamde architect Pierre Cuypers van het Rijksmuseum.

Traditioneel en modern ineen Verwijzingen naar historische bouwstijlen als renaissance, gotiek en barok gaan hand in hand met duurzaamheid, domotica en moderne elektrotechnische installaties. Een groot panoramaraam in de gevel van de technische ruimte maakt de technische installaties pontificaal zichtbaar. De extreem zuinige energiehuishouding wordt voor bezoekers in beeld gebracht op een informatiepaneel. Ook in het materiaalgebruik lopen oud en nieuw door elkaar heen. Een mooi voorbeeld wordt gevormd door de muren van de centrale toegangshal, die gemetseld zijn met gebruik van puin van slooppanden. Oude glas-in-loodramen die gered zijn uit Wederopbouwpanden verwijzen eveneens naar het verleden. Omdat gezien de ligging aan de snelweg de meeste bezoekers en studenten met de auto zullen komen, biedt een ruime parkeerkelder onder de nieuwbouw 5.000 m2 ruimte aan 200 parkeerplaatsen. Zonder meer een compleet programma voor een weldadig ‘thuis voor de bouw’. n

Stoere architectuur met hier en daar kenmerken uit de Bossche school

STEDENBOUW 691 | 11

De Brede School komt in de Blauwe Stad, aan het nieuwe (kunstmatige) meer daar

Bouwen volgens Tekst | Bernard Faber Beeld | Grunstra Architecten Groep

Midwolda in de Blauwestad in Groningen krijgt het eerste schoolgebouw dat volledig geïntegreerd is ontworpen binnen het BIM-concept van Revit software. Architect, constructeur en installatieadviseur bouwden via dezelfde software gezamenlijk aan het 3Dontwerp. Ook installatieadviseur Sijperda-Hardy uit IJlst werkte en tekende mee.

12 | STEDENBOUW 691

WYSIWYG is de afkorting voor What You See Is What You Get oftewel ‘je krijgt wat je ziet’. Het is een term uit de grafische industrie. Zoals het document op het beeldscherm staat, zo komt het er ook op papier uit te zien. Exact in die opmaak. Dit principe geldt nu ook voor het ontwerpen van gebouwen. En dan wordt niet gedoeld op een mooi gerenderd plaatje van het exterieur, maar om het volledige gebouwontwerp inclusief constructies en installaties. Alles tot in de kleinste details ontworpen en weergegeven in 3D.

Faalkosten nihil Adviesbureau Sijperda-Hardy uit IJlst reageerde enthousiast op het initiatief om bij het ontwerpen aan de Brede school in Midwolda gebruik te maken van de 3D software van Revit MEP (Mechanical, Electrical, Plumbing) met Building Information Modelling, kortweg BIM. Het architectonisch, constructief en installatietechnisch ontwerpproces wordt op deze wijze volledig geïntegreerd in één ontwerpmodel. Architect, constructeur en installatie-adviseur krijgen eindelijk de kans om gelijk op te trekken. ‘Alles is in één model

Midwolda | Brede school inclusief sporthal

BouwInfo Bouwprogram m a Brede school inclusief sporthal

(bvo: 6000 m 2 ) Bouwperiode Zomer 2011 ont werp

Grunstra Architecten Groep, Bolsward advies Sijperda-Hardy, IJlst (Installatie-adviseur) uit voering VDR Bouwgroep, Deventer (Hoofdaannemer) install at ies Harwig BV, Emmen (E- + W installateurs)

WYSIWYG driedimensionaal uitgewerkt’, vertelt directeur Abe Sijperda. ‘Als je op de tekening de plafonds “open trekt”, zie je waar de installaties lopen. Ook de stijg- en zakleidingen staan er in.’ Het grote voordeel van deze manier van werken is volgens Sijperda dat er in de uitvoeringsfase geen verassingen meer voorkomen. ‘De faalkosten lopen terug tot nihil. Meerwerk wordt zo tot een absoluut minimum gereduceerd. Voor de opdrachtgever biedt dat een groot voordeel.’ Van de architect en de constructeur vraagt het wel de bereidheid om omwille van de installatietechniek wijzigingen door te voeren. In de praktijk gaat dat prima. De communicatie verloopt via de software. Dankzij het gedeelde BIM model is iedereen zich meer bewust van waar hij mee bezig is en houdt rekening met de andere partijen. Dat is een prettige bijkomstigheid van geïntegreerd bouwen via de computer.

Families Bij de school in Midwolda werkten de ontwerppartijen tegelijk op één server. Bij een volgend project is die werkwijze een beetje aan-

gepast. ‘Als een architect nog aan het modelleren is, heeft het niet zo veel zin de installaties al in te passen,’ vertelt Sijperda. ‘Als de architect besluit een toiletgroep een kwartslag te draaien, geeft dat op ons werk een enorme impact. Bovendien levert het werken op een externe server vertragend. We wachten nu tot de architect voor 95 procent klaar is. Pas dan tekenen wij de installaties erin. Bovendien werken we voortaan op onze eigen server aan het BIMmodel.’ Sijperda-Hardy heeft intussen een voorsprong opgebouwd met deze innovatieve tak van geïntegreerd ontwerpen. Dat vergde wel een investering. ‘Wij hebben veel tijd en energie gestoken in het ontwikkelen van de software’, vertelt Sijperda. ‘Revit Mep was nog maar net op de markt. Dat betekent dat er nog geen families voor waren opgebouwd. Bij Autocad haal je luchtrooster uit de bibliotheek, Dat doe je bij Revit Mep ook, maar je wilt ook weten wat de weerstand is van het rooster en hoeveel volume het aan kan bij welke weerstanden. Dat noemen ze een family. Zo’n family moet voor dat specifieke rooster eerst gebouwd worden. Pas dan kan het programma kanaaldiameters en zo automatisch

STEDENBOUW 691 | 13

BOUWfysica

Brandveiligheid

InstallatIetechnIsch advies

Gespecialiseerd in

building information modeling

T (0515) 429 777 • E info@sijperda-hardy.nl • W www.sijperda-hardy.nl Elektrotechniek • Werktuigbouwkunde • Geluid en Akoestiek • Bouwfysica • Duurzame Technieken • Bouwbesluitberekeningen • Brandveiligheid

Midwolda | Brede school inclusief sporthal

Dit ziet de installateur, wanneer die aan het model werkt

doorberekenen. Samen met onze CAD-leverancier zijn we druk geweest met het bouwen van de bibliotheken.’ Het voordeel voor de installateur is dat al in de bestekfase de lijsten met de benodigde componenten bekend zijn. Alleen is momenteel nog een vertaalslag nodig van het BIM model naar de 2D software waarmee de meeste installateurs werken.

Luchtverwarming in the picture Het tweede innovatieve aspect aan dit project is de toepassing van een lucht-bodemwisselaar. ‘Er ligt een buizennetwerk van honderden meters lang bestaande uit buizen van rond dertig centimeter diameter onder de school. De buitenlucht wordt daardoor aangezogen en door de grond voorverwarmd. Als het buiten tien graden vriest, komt de lucht met een temperatuur van plus twee graden uit die lucht-bodemwarmtewisselaar. Naverwarming door

een warmtepomp zorgt op energetisch verantwoorde manier voor de verdere opwarming van de lucht. Bovendien onttrekt het systeem tevens restwarmte aan de retourlucht. Zomers werkt het systeem dus omgekeerd als een airco.’ Dankzij deze installatie komt het EPC van de school op slechts 0.56 (44% reductie op de eis) Bovendien sluit deze manier van verwarmen naadloos aan bij het Frisse Scholenconcept. De lucht in een lokaal moet ten minste acht maal per uur worden ververst. Deze voorverwarming van buitenlucht via een lucht-bodem wisselaar brengt luchtverwarming weer helemaal terug in the picture. Het project in Midwolda maakt duidelijk dat geïntegreerd ontwerpen via een BIM model kansen biedt. Het voordeel voor de opdrachtgever is zo evident, dat het zou kunnen dat die deze manier van ontwerpen als voorwaarde gaan stellen. n

Zo kan de constructeur zijn gang gaan

STEDENBOUW 691 | 15

Sportvloeren van Descol: de basis voor topprestaties Tekst | Control Media Beeld | Descol

In de sporthallen van het spraakmakende Omnisport (Apeldoorn) liggen vloeren van Descol

Uitdagingen aangaan, grenzen verleggen en in teamverband n贸g beter worden. Die drie ambities passen perfect bij Descol. Want Descol presteert dag in dag uit als een echte topsporter. Descol neemt alle verantwoordelijkheid, is open en betrouwbaar en ja, heeft soms zelfs even moeite met verliezen, voortkomend uit een grote mate van gedrevenheid en betrokkenheid. Leren en opnieuw beginnen, karakter tonen en op-en-top professional zijn. Het is die topsportmentaliteit die Descol maakt tot die succesvolle onderneming die Descol al sinds 1965 is.

16 | STEDENBOUW 691

Duurzame relaties De sport die Descol bedrijft, daagt iedere dag uit. Je wordt en blijft niet zomaar marktleider op het gebied van naadloze indoor sportvloeren. Daarvoor heeft Descol het Pulastic庐 programma ontwikkeld. Nu werkt Descol er elke dag aan om op een duurzame en sociaal verantwoorde manier nog beter presterende vloeren te bedenken en te produceren. Daarbij overtreft het bedrijf zichzelf telkens weer om binnen ieders budget tot passende oplossingen te komen en een breed pakket van sportvloeren en dienstverlening

Spotlight | Descol

aan te bieden. Dat doet Descol altijd in teamverband. Natuurlijk met de sporters, coaches en operationeel verantwoordelijken voor de sportfaciliteiten. Maar ook met architecten, leveranciers, aannemers, sociale partners en natuurlijk de eigen medewerkers.

Goed thuis biedt vertrouwen Descol maakt onderdeel uit van de wereldwijd actieve Sika-groep. Voor het bedrijf uit Deventer betekent dit een grote mate van financiële zekerheid, hoge ethische normen en waarden en toegang tot een groot kenniscentrum. Duurzaam en sociaal verantwoord ondernemen zijn kernwaarden van de Sika-groep. Daarom voelt Descol zich thuis binnen Sika en ziet het als een uitdaging ervoor te zorgen dat de klant zich bij Descol net zo thuis voelt. Een goed thuis biedt vertrouwen, een helpende hand en geeft positieve energie. Basisvereisten voor het leveren van topprestaties.

Nummer 1 in sportvloeren Descol beschikt over een wereldwijd distributienetwerk in meer dan 60 landen. De installatieteams van deze distributeurs traint Descol zelf. Alleen zo kan Descol garanderen dat een Pulastic® sportvloer waar ook ter wereld staat voor topkwaliteit, een lange

levensduur, maximale prestaties, een minimum aan blessures en veelzijdige toepassingsmogelijkheden. Wereldwijd heeft Descol ruim 25 miljoen m2 Pulastic® sportvloeren geïnstalleerd in meer dan 50.000 accommodaties. Hét bewijs dat Descol de absolute nummer 1 is in sportvloeren.

Tegenwoordig ook Outdoor Descol gaat nu ook naar buiten met de sportvloeren. Pulastic Comfort Court is een nieuw outdoor sportvloersysteem geschikt voor alle sporten. Op dit systeem kan overal ter wereld, in alle klimaten en onder iedere temperatuur gesport worden.

De toegevoegde waarde van een totaalleverancier Een sportvloersysteem van Descol is in de basis al zeer bijzonder. Met dank aan de afdeling R&D, die al jaren voorop loopt bij de ontwikkeling van sportvloeren die aan de strengste eisen voldoen. Maar Descol kijkt niet alleen naar de vloer. Ook op het gebied van diensten en producten die nauw verbonden zijn met de kwaliteit van een Pulastic® vloer, neemt Descol graag het voortouw. Met innovatieve concepten die net even verder gaan. Zoals de innovatie Pulastic® LED Court, waar Descol de Innovatieprijs 2009 mee

Ruim 25 miljoen m2aan Pulastic® sportvloeren in meer dan 50.000 accommodaties STEDENBOUW 691 | 17

Speciaal voor u als lezer van StedenBouw Eenvoudig uw kantoorartikelen bestellen via:

www.controlmediashop.com !

r ting o k % 0 2 nu

www.controlmediashop.com Breda (NL) - Wildert (B) - Alsdorf (D) Franse Akker 21, 4824 AL Breda Postbus 8836, 4820 BC Breda

Tel.: +31 (0)76-521 10 03 Fax: +31 (0)76-515 65 89

E-mail: info@controlmedia.nl Website: www.controlmedia.eu

Control Media Group VNV

Spotlight | Descol

heeft gewonnen. Een bijzondere vinding, waarbij LED verlichting de belijning aangeeft. Descol loopt hiermee voorop in de branche. Welk soort belijning de klant ook wenst, Descol heeft voor elke vloer en elke sport een keuze uit talloze kleuren en materialen.

IISPA Almelo, multifunctionele sportaccommodatie Recent voorbeeld van een multifunctionele accommodaties waar Descol als totaalleverancier het eigen productenpakket breed heeft toegepast, is de IISPA in Almelo. Een gloednieuw sportcomplex dat krap twee maanden open is. De IISPA is een Multifunctionele sportaccommodatie die beschikt over meerdere sportzalen: Een breedtesporthal voor allerlei sportverenigingen in Almelo en voor het bewegingsonderwijs. Deze hal biedt plaats aan 200 toeschouwers en meet 48 bij 28 meter bij 7 meter hoog. De hal is in drieën op te delen. • E en topsporthal waar topwedstrijden/toernooien/kampioenschappen gespeeld worden. Hier is plaats voor 1500 toeschouwers. Deze hal voldoet zonder meer aan alle eisen van de (inter) nationale sportbonden. • E en turnhal voor lokale en regionale turnverenigingen. Deze hal van 30 bij 19 meter en 6 meter hoog, bezit vaste toestellen en is dus specifiek voor de turnsport ingericht; • E en turnhal voor de turnsters van BOSAN/TON/Almelo. Deze hal staat volledig ter beschikking van de (top)turnsters van de Stichting Topturnen Oost Nederland en fungeert tevens als Nationaal Talenten Centrum voor het Koninklijk Nederlandse Gymnastiek Verbond. Tevens kent de IISPA de nodige facilitaire ruimten: 13 kleedkamers, vergaderfaciliteiten, een horecagedeelte, kantoorruimten, een VIP-ruimte en speciale vertrekken voor de pers en de wedstrijdleiding. En er is een krachthonk waar alle verenigingen gebruik van maken.

Vloerverwarming van Descol Naast het aanbrengen van de topvloeren in alle sporthallen,de gangen, kleedkamers, vergaderfaciliteiten en het horecagedeelte heeft Descol in de IISPA ook vloerverwarming aangebracht. Het verwarmen van de vaak hoge sportaccommodaties is nooit een-

Goed thuis biedt vertrouwen

Ook het exterieur van de IISPA is vooruitstrevend

voudig. Traditionele verwarmingssystemen verwarmen de lucht, die vervolgens opstijgt. De natuurwet is bekend: warme lucht stijgt naar boven. Het resultaat spreekt voor zich: het verwarmen kost veel energie en geld, terwijl veel gebruikers nog steeds koude voeten ervaren. Met de vloerverwarming van Descol is dit verschijnsel verleden tijd. n ? Meer informatie Descol sportvloeren, Deventer Telefoon | 0570 620744 Website | www.descol.nl Email | verkoop@descol.nl

Pulastic®; De standaard in de wereld van topsportvloeren

In de sporthal voor breedtesport ligt een vloer van Descol met vloerverwarming

STEDENBOUW 691 | 19

Non-profit

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Bernard Faber

Icoon schittert weer BouwInfo Bouwprogramma

Verbouwing en renovatie (bvo: 9000 m 2 ) B o u w p e r i o d e april 2010 tot 18 december 2010 B o u w ko s t e n â&#x201A;Ź 3 miljoen O p d r ac h t Gemeente Groningen, Dienst RO/EZ, Groningen O n t w e r p Alberto Mendini (Milaan) als supervisor; Team 4 Architecten Groningen (uitwerkend architect) ADV IES Ingenieursbureau Wassenaar, Haren (Constructies); Deerns Installatietechniek, Groningen (Installaties); Draaijer & Partners, Groningen (advies Europese Aanbesteding) U it vo e r i n g Bouwgroep Dijkstra Draisma, Bolsward/ Dokkum (Aannemer); Koninklijke Tichelaar Makkum (Keramische gevelbekleding) i n s ta l l at i e s ITTB Group, Heerenveen o v e r i g Bureau C. Dijkstra, Menaldum in opdracht van de gemeente Groningen (Advies/Directie)

20 | STEDENBOUW 691

Groningen | Revitalisatie Berkel en Rodenrijs | KoppertGroninger BiologicalMuseum Systems

Acht maanden lang was het Groninger Museum voor het publiek gesloten. Op 18 december 2010 opende het populaire museum weer de deuren. ‘Dankzij de flexibele samenwerking tussen Bouwgroep Dijkstra Draisma, het Groninger Museum en de Gemeente Groningen is het gecompliceerde renovatie- en verbouwproject op tijd klaar’, stelt Oscar Strijker, projectmanager van de Gemeente Groningen. ‘De snelle bouwtijd en strakke planning waren de grootste uitdagingen.’

Het goud tegen de depottoren is schoongemaaakt en gecoat

Oscar Strijker fungeerde als projectmanager van de Gemeente Groningen bij de revitalisatie van het Groninger Museum: ‘Sinds de opening van het museum in 1994 loopt het museum nog beter dan verwacht. Het gebouw is geënt op 90.000 bezoekers per jaar, maar het trekt er jaarlijks liefst 240.000. Dat zorgde voor extra slijt en sleet. Daarnaast vroeg een aantal gebouwdelen om aanpak van achterstallig onderhoud. Omdat die teller opliep, werd het uiteindelijk een complete revitalisering. Het was daarom beter de deuren even te sluiten. Maar niet te lang natuurlijk.’

Wateroverlast Belangrijkste aanleiding van de opknapbeurt was overigens noodzakelijk onderhoud aan de keldervloer. In 1998 kreeg het Groninger Museum te maken met wateroverlast. Die vloeide direct voort uit de ligging van de gebouwen op een eiland in het bevaren Verbindingskanaal. Harrie Kemper, gebouwenbeheerder van het Groninger Museum: ‘Op een dag stond het water in het kanaal te hoog en kwam via de onderste kozijnen binnenzetten. Met als gevolg dat het merendeel van de vloeren van het basement onherstelbaar werd beschadigd.’

Nieuwe vloeren Na de ontruiming in april zijn alle vloeren op niveau nul eruit gehaald. ‘Tot op de constructievloer is alles vervangen door nieuwe afwerkvloeren’, vertelt Kemper. ‘Ook de installaties zijn opnieuw aangelegd, want die waren ook aan vervanging toe door de wateroverlast.’ Daarnaast hebben de garderobe, vergader- en kantoorruimte, de toiletgroepen en het museumrestaurant een facelift

Nu echte keramische tegels en geen goedkoop laminaat meer

STEDENBOUW 691 | 21

Een hoogwaardig bouwresultaat

leven, de overheid en de particuliere markt

afgelopen 100 jaar een bedrijf met een

en zijn actief in de utiliteits-, recreatie- en

goede reputatie opgebouwd. De Bouwgroep

woningbouw in de 3 noordelijke provincies

begon als een lokale aannemer en heeft zich

(incl. de Waddeneilanden), Noord-Holland

inmiddels ontwikkeld tot een innovatieve

en de Noordoostpolder. Onze Bouwgroep

onderneming met 350 medewerkers met

onderscheidt zich door duidelijke communi-

vestigingen in Bolsward en Dokkum. Wij

catie, een innovatieve en praktische aanpak

ontwikkelen en bouwen voor het bedrijfs-

en een daadkrachtige werkwijze.

Bouwgroep

Dijkstra

Draisma

heeft

KIEZEN

Vestigingen in Bolsward en Dokkum, T 0515 33 40 00 / 0519 22 99 99, www.bgdd.nl 22 | STEDENBOUW 691

VOOR

KWALITEIT

Groningen | Revitalisatie Groninger Museum

gekregen. Daarbij is zowel de museumwinkel als de garderobe verplaatst, zodat er een meer logische routing is ontstaan. Tevens zijn er een extra toiletgroep en een uitgiftekeuken bij gekomen.

Gecoat goud Het museumcafé is omgebouwd tot een moderne ruimte met veel nieuwe multi-mediale mogelijkheden. Daarnaast hebben een aantal kantoren in het souterrain plaats gemaakt voor een zeer bijzondere onderwaterruimte om de gasten te ontvangen. De bestaande gevelbeplating van laminaat van de gouden depot-toren is gedemonteerd, schoongemaakt en opnieuw bespoten. Met een nieuwe clearcoating kregen de gouden muren weer hun oorspronkelijke gouden schittering terug.

Keramische tegels Het Mendini-paviljoen heeft grote veelkleurige keramische tegels gekregen die zijn geproduceerd door de bekende tegelfabriek Koninklijke Tichelaar uit Makkum. Deze tegelfabriek heeft ervaring met het werken voor musea want ze leverde eerder de tegels voor de gevels van het New Yorkse Museum of Art & Design. Kemper vertelt: ´Mendini maakte een nieuw tegelontwerp voor de gevels van zijn paviljoen. Het huidige vlekkenpatroon pakt wat kleuriger uit dan het vroegere. In 1994, bij de nieuwbouw van het museum, wilde Mendini eigenlijk al keramische tegels tegen de buitenmuren, omdat dat materiaal meer kleurecht is. Maar keramische tegels in de gevraagde grote maten waren vanwege het fabricageproces in die tijd nog niet mogelijk. Daarom zaten er laminaattegels tegen het paviljoen. Dat materiaal verkleurt vrij snel onder het UV-licht van de zon. Tegenwoordig kan de Koninklijke Tichelaar wel zeer nauwkeurig en maatvast tegels van 1,20 bij 1,20 m produceren die geijkt zijn op afmeting.’ Toch bleef het lange tijd onzeker of de tegels wel geleverd zouden worden. In zijn tegelontwerp paste Mendini goud toe en de goudprijzen fluctueren enorm.

Koninklijke Tichelaar kwam met een oplossing door de tegels te voorzien van nepgoud, dat heel dicht bij echt goud komt.

In deelbestek Volgens directievoerder Cees Dijkstra van de Gemeente Groningen was misschien de start bouw wel het leukste van de gehele revitalisatie. ‘Eindelijk konden we van start. Er leefden lange tijd heel veel onzekerheden rond de status van het project. Dankzij goed lobbywerk van museumdirecteur Kees van Twist is de benodigde financiering rondgekomen. Ook was het een gecompliceerde procedure om de uitvoering te regelen, vanwege een ingewikkelde Europese aanbesteding. Al die tijd was alleen zeker, dat het museum dicht en ook weer open zou gaan en dat er veel werk gedaan moest worden. Door het bestek in acht deelbestekken op te splitsen, kon de uitvoering altijd doorgaan en werd het werkproces enorm versneld.’ Bouwgroep Dijkstra Draisma kreeg de gehele opdracht voor de revitalisatie. Dankzij de flexibele instelling van alle partijen kon de gewenste korte bouwtijd gerealiseerd worden. Strijker: ‘Deze revitalisatie heeft hét icoon van de stad Groningen weer in ere hersteld. De gouden toren straalt weer.’ n

‘Spelen met boven en onder’ doet Mendini voortdurend

Stijlvol en een beetje vreemd, het nieuwe museumrestaurant

STEDENBOUW 691 | 23

VOOR AL UW GLAS- EN SCHILDERWERK Onderhoud Renovatie Restauratie Nieuwbouw Brandwerend coaten Houtrotreparatie

Roptawei 5 9123 JA Metslawier Tel.: 0519-242348 Fax: 0519-241577 E-mail: nutmaschilders@home.nl Website: www.nutma.nl

Groningen | Revitalisatie Groninger Museum

Goed schilderwerk is een kunst Het postmodernistische Groninger Museum is een kunstwerk op zich. Het museum ligt op een kunstmatig eiland in het Groningse Verbindingskanaal en fungeert als landmark van de stad. Tijdens de recente revitalisatie van het gebouw zette Nutma Schilders in opdracht van Bouwgroep Dijkstra Draisma het gebouw in de verf.

Nutma Schilders is een allround schildersbedrijf uit het Friese Metslawier. Het bedrijf voorziet in alle denkbare schilderwerken voor de particuliere markt, woningbouw en utiliteitsbouw. Hierbij kan gedacht worden aan binnen- en buitenschilderwerk, wanden plafondafwerking, beglazing en speciale coatings. ‘Onze kracht is dat we nooit ‘nee’ hoeven te zeggen’, laat directeur/eigenaar Arnold Nutma weten. ‘Bovendien zijn wij AF-erkend. Dit betekent dat wij volgens de kwaliteits¬normen van de Stichting AF-Erkenningsregeling werken. Aan de AF-Erkenningsregeling kunnen alleen bedrijven deelnemen die in het bezit zijn van alle vak- en bedrijfstechnische diploma’s.’

zich lastig inplannen. ‘We moesten letterlijk tussen de buien door schilderen om de planning te halen’, aldus Nutma. Maar, op 19 december gingen de deuren van het vernieuwde Groninger Museum weer open. Geheel volgens planning. Sindsdien kan het publiek weer als vanouds genieten van de kleurrijke, bijzondere tentoonstellingen in het gebouw. ? Meer informatie

Nutma schilders- en afwerkingbedrijf, Metslawier Telefoon | 0519 242348 Website | www.nutma.nl

Werken vanaf pontons ‘Nutma Schilders wordt regelmatig ingeschakeld voor bijzondere projecten’, vervolgt Nutma. ‘We hebben onder meer bijgedragen aan het WTC Hotel in Leeuwarden, Zorgcentrum de Batting (Harlingen) en natuurlijk hier het Groninger Museum.’ Op de vraag wat het schilderwerk voor het Groninger Museum bijzonder maakt, antwoordt hij: ‘De ligging in het water. We moesten vanaf hoogwerkers op pontons werken en dan nog waren sommige delen van het gebouw moeilijk bereikbaar. Ook moesten we alles goed afdekken om te voorkomen dat er verf in het water terechtkwam.’ De structuur van het gebouw bood eveneens de nodige uitdagingen. De verf kon niet simpelweg met een roller worden aangebracht, maar moest op de muren gespoten worden. Bovendien kreeg Nutma te maken met een keiharde deadline: ‘Op 18 december moest alles gereed zijn. Wij zijn sinds 1 mei bij het project betrokken en hebben vanaf het eerste moment alle bouwvergaderingen bijgewoond. Dit om het werk planningstechnisch zo goed mogelijk te laten verlopen.’

Binnen en buiten Nutma Schilders verrichtte zowel het binnen- als het buitenschilderwerk aan het museumgebouw. Nutma: ‘Bij het binnenschilderwerk moet je denken aan de vloeren, wanden, kozijnen en het houtwerk. De vloeren waren de grootste uitdaging, aangezien daar een vochtprobleem onder zat. De oude vloeren zijn gesloopt en vervangen door een nieuwe cementdekvloer. Wij hebben deze nieuwe vloer behandeld met een speciale, dampdoorlatende coating. Het gaat hier om zo´n 4500 m2 vloeroppervlak.’ Buiten heeft het schildersbedrijf de hekwerken, het (constructieve) staal en de kunstwerken geschilderd. Maar ook zaken als poortjes en slagbomen. Door de natte zomer van dit jaar liet het buitenwerk

STEDENBOUW 691 | 25

Wonen zonder zorgen

De St. Agatha en St. Anna kerk domineert Oudenbosch, Zellenbergen ligt op een verhoging. Onder de aluminium kap komt het gemeenschapscentrum

Vanuit de ruime woonkamer kijk je prachtig uit op de omgeving. De gemeenschappelijke leefruimte doet denken aan een luxe hotellobby. En in het omliggende park kun je heerlijk wandelen. In woonzorgcomplex De Zellebergen te Oudenbosch is hoog ingezet op kwaliteit. En kwalitatief hoogwaardig bouwen is een kolfje naar de hand van aannemer Zwaluwe.

26 | STEDENBOUW 690

Centrum voor wonen en zorg De Zellebergen in Oudenbosch is een project van Stichting WSG uit Geertruidenberg. Deze woningcorporatie timmert flink aan de weg in de regio. De huidige portefeuille bedraagt ruim vierduizend woningen. Van de woonzorgcomplexen die WSG ontwikkelde, is een groot aantal gebouwd door Zwaluwe bouwen aannemingsmaatschappij bv uit Zevenbergschen Hoek. Een bouwbedrijf met dertig jaar ervaring in re-

Oudenbosch | Centrum voor wonen en zorg De Zellebergen

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Bernard Faber

BouwInfo Bouwprogramma Nieuwbouw centrum voor

wonen en zorg (bvo: 19500 m 2) bouwperiode van juni 2009 tot april 2011 bouwkosten € 14,5 miljoen opdracht Stichting WSG, Geertruidenberg Ontwerp RDH Architecten, Breda advies EBT, Halsteren (Constructie) Uit voering Zwaluwe bouw en Aannemingsmaatschappij bv,

Zevenbergschen Hoek (Hoofdaannemer) install aties G&S, Raamsdonksveer (W-installaties); Van Wanrooij, Dongen (E-installaties)

Elke woonvleugel rekt zich uit naar het landschap

novatie, restauratie, projectontwikkeling en nieuwbouw in zowel woningen utiliteitsbouw.

Bouwen in de zorg ‘WSG is voor ons zonder meer een belangrijke partner’, vertelt directielid Jan Vermunt van Zwaluwe. Zijn collega directielid Gerard

van Beek beaamt dit: ‘Het bouwen van een woonzorgcomplex vereist ook specialistische kennis van de aannemer. We houden rekening met alle aspecten van levensloopbestendig bouwen. Van bredere deuren, drempelloze vloeren tot extra gecompliceerde technische installaties waaronder domotica.’ De Zellebergen is bestemd voor cliënten van de stichting Groenhuysen. Het complex

STEDENBOUW 690 | 27

De woongebouwen staan op stelten om het groen te laten doorlopen

Zevenbergschen Zevenbergschen Hoek:Hoek: Hoek: Zevenbergschen

Anna Paulownastraat 11

Anna Anna Paulownastraat Paulownastraat 11 11

28 | STEDENBOUW 690

Oudenbosch | Centrum voor wonen en zorg De Zellebergen

bestaat uit zes woongebouwen aan de rand van Oudenbosch die letterlijk en figuurlijk aanhaken op een luxe ingerichte gemeenschappelijke ruimte (2200 m2) met zorgen algemene voorzieningen. De 116 zelfstandige appartementen zijn ruim opgezet en hoogwaardig afgewerkt. Het bestaande zorgcomplex van De Zellebergen wordt aansluitend gerenoveerd. Daarin komen 48 verpleeghuisappartementen.

Gevels met een knik ‘Een fors woningbouwproject’, zo noemt projectarchitect Pierre Maas van RDH Architecten het wozoco De Zellebergen. ‘Het is ontwikkeld in de vorm van een lamellenstructuur. Om te voorkomen dat men vanuit de eigen woning tegen de achterkant van een andere woning aankijkt, hebben we de gevels van de gebouwen een “knik” gegeven. Zo kijk je vanuit de woonkamer altijd op het landschap uit.’ Gebruikmakend van het hoogteverschil in het terrein heeft RDH Architecten de gemeenschappelijke ruimte voorzien van een schuin oplopend dak. De ruimte wordt hierdoor extra hoog. ‘Het park dat hier altijd lag, wordt volledig in ere hersteld’, besluit Maas. ‘Drie van de zes gebouwen worden op kolommen gezet, zodat het nieuwe park alle ruimte krijgt zich in de omgeving te manifesteren.’

Tunnelbouw In juni 2009 is gestart met de bouw. Het casco is gebouwd in een betonnen tunnelbouw . ‘In dit omvangrijke project de beste manier om snel en kwalitatief te bouwen tegen zo laag mogelijke kosten’, aldus Van Beek. Als grootste uitdaging noemt hij de drie gebouwen die 3,5 meter boven het maaiveld beginnen. Deze ge-

bouwen rusten op een in het werk gestorte betonnen fundering en prefab betonnen kolommen. Daaroverheen zijn stalen liggers en breedplaatvloeren aangebracht. Hierboven is verder gebouwd volgens de tunnelbouwmethode. De voor- en achtergevels zijn uitgevoerd met hsb-elementen, voorzien van stelkozijnen.

Kwaliteit voert boventoon ‘De hsb-elementen vervaardigen wij zelf’, voegt Vermunt toe. ‘Zo houden we onze processen en kwaliteit onder controle. Om dezelfde reden voeren we ook het metselwerk in eigen beheer uit. Voor de werkzaamheden die we uitbesteden, zoeken we de markt grondig af. Bijvoorbeeld om een betaalbare gevelsteen te vinden die een hoogwaardige uitstraling heeft. Of prefab betonelementen met een nauwkeurige maatvoering en nette afwerking. Dit streven naar kwaliteit is van de gebouwen af te lezen. Al onze partners, van de betonfabrikant tot de leverancier van de aluminium kozijnen, hanteren hoge kwaliteitsnormen. De onderlinge samenwerking verloopt goed. Bij Zwaluwe geloven we in de kracht van teamgeest.’

Coördinatie afbouw Naar verwachting is de bouw van De Zellebergen in februari 2011 gereed. Daarna zal Zwaluwe de coördinatie verzorgen van de inrichting en afwerking van het complex. Van Beek: ‘Ook deze werkzaamheden worden uitgevoerd volgens een vooraf opgestelde planning, die door ons uitvoeringsteam wordt aangestuurd en bewaakt. Een formule die wij samen met WSG hebben ontwikkeld. Onze hoofduitvoerder trekt de deur pas achter zich dicht, als de bewoners er al wonen en alles naar wens is.’ n

Vloerverwarming wordt aangelegd in de gemeenschapsruimte met uitzicht op park en stad STEDENBOUW 690 | 29

Non-profit BouwInfo Bouwprogramma (bvo: 36000 m 2 ) Bouwperiode van april 2008 tot augustus 2010 Bouwkosten â&#x201A;Ź 53,5 miljoen Opdracht Rondom Wonen Pijnacker, Mooiland Maasland

en stichting Pieter van Foreest Ontwerp BOAG Advies en Managament i.c .m.

DAT Architecten Werkgroep Tilburg, Tilburg Advies BOAG Advies en Management, Rotterdam (Projectmanagement);

Tekst | Richard Stegers Beeld | arjan stadhouders fotografie, Ries van Wendel de Joode, DAT architecten

Weidevogelhof bestaat uit enkele bouwblokken waar de openbare routes naar de rest van de wijk doorheen snijden

30 | STEDENBOUW 691

Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau, Rijswijk (Constructies); VIAC BV Houten/IOC, Ridderkerk (Installaties) Uit voering BVR Bouw, Roosendaal (Hoofdaannemer) I nstall aties ETB-Vos, Dordrecht (E-installaties); Envo Installatietechniek, Rotterdam (W-Installaties); Van Venrooij Installatietechniek, Rosmalen (Gawalo)

Pijnacker | Woonzorgwijk Weidevogelhof

Weidevogelhof tussen dorp en stad

Langs de RandstadRail vanzelfsprekend meer een gestrekte massa om het geluid uit de wijk weg te houden

Dichtbij het station Pijnacker-Zuid van de Randstadrail en dichtbij een wijkcentrum komt ‘zorgdorp’ Weidevogelhof. Een echt voorbeeld van innovatieve woonzorgvoorzieningen. De Weidevogelhof ligt centraal in de nieuwbouwwijk Keijzershof als een ‘dorp’ van zes woongebouwen met 105 verpleeghuisen verzorgingsplaatsen, 200 sociale huurwoningen en diverse maatschappelijke dienstverleners. Hier kunnen 65-plussers zelfstandig wonen en tegelijkertijd gebruik maken van een totaalpakket aan zorg en welzijn. Senior projectmanager Peter van den Hoogen van BOAG Advies en Management zet de hoofdlijnen over project Weidevogelhof uiteen: ‘De ontwikkelaars streven met Weidevogelhof naar “omgekeerde integratie”. Met voorzieningen als een kinderdagverblijf, het winkelcentrum, recreatieve ruimtes en een restaurant zullen de bewoners van de omliggende wijk Keijzershof verleid worden deze woonzorgbuurt in te trekken.’ In de Weidevogelhof liggen de zorgvoorzieningen verspreid door het wijkje. Van den Hoogen: ‘Er wordt weliswaar veel bouwmassa gebouwd op een relatief kleine

‘Wij streven naar omgekeerde integratie’ STEDENBOUW 691 | 31

Zorgcentrum Keijzershof, Pijnacker

Bouwen om te zorgen. De bouw van een woonzorgcomplex is een omvangrijke operatie, die vraagt om een zorgvuldige voorbereiding. Daarom wordt voordat de eerste steen wordt gelegd door BVR het complete bouwtraject tot in detail voorbereid. Dankzij het door BVR ontwikkelde

BVR-Groep Zwaanhoefstraat 12, 4702 LC Roosendaal Tel.: 0165-631111, www.bvrgroep.nl 32 | STEDENBOUW 691

‘Interactief Bouwproces’ is de opdrachtgever verzekerd van duidelijke afspraken en een kwalitatief hoogwaardig eindresultaat. En dat is een hele zorg minder. Wilt u meer weten? Kijk dan op www.bvrgroep.nl

Pijnacker | Woonzorgwijk Weidevogelhof

stadserf waar middelhoogbouw naast laagbouw staat. Waar de openbare ruimte op zijn minst autoluw is, soms helemaal autovrij. Groene eilanden structureren straks het buitengebied.’

Rolstoelvriendelijk

Projectmanager Ing. Edwin den Heijer (links) en Senior projectmanager Ir Peter van den Hoogen van BOAG voor gebouw Patrijs

locatie maar er is altijd gezocht naar openheid, doorzicht, afwisseling en autoluwte. Ouderen moeten veilig over straat kunnen. De plannen hadden meteen al een hoog ambitieniveau. Als BOAG hebben we, samen met de opdrachtgevers, gezocht naar een nieuwe combinatie van zorgen en wonen. Voor deze centrale locatie is daarom een nieuw stedenbouwkundig kader ontwikkeld. Samen met DAT en de stedenbouwkundige supervisor hebben we zo veel mogelijk naar vrijheden gezocht die de architect kon invullen.’

Groene eilanden DAT vertaalde die vrijheden in een grote diversiteit aan woningen. Een variëteit die je ook in een gewoon dorp zou kunnen vinden. Maar vanwege de locatie dichtbij het Randstadrail-station krijgt het ‘buurtje’ tevens een stadse uitstraling. Walter van de Hamsfoort van DAT:’ Toen we zes jaar geleden het gebied voor het eerst zagen, was het nog weiland met koeien en slootjes. Twee jaar later lag het terrein volgestort met een twee meter dikke laag zand. Het leek net een maanlandschap, kortom, een echte Vinex-locatie. We hebben er weer een plek met een eigen karakter van gemaakt. Met inachtneming van de filosofie van de opdrachtgevers: geen traditioneel afgesloten woonzorginstituut maar een gebied waar ouderen onderdeel blijven uitmaken van het grotere geheel eromheen. Daarom is er openheid naar het stationsplein en naar de rest van de woonwijk de Keijzershof. Het eindresultaat is een soort

Het initiatief voor de Weidevogelhof komt van Woningcorporatie Rondom Wonen, financier Mooiland Maasland en Stichting Zorginstellingen Pieter van Foreest. BOAG was vanaf de eerste plannen bij het project betrokken en verantwoordelijk voor het integraal ontwerpen projectmanagement, het Programma van Eisen, de directievoering en het toezicht op de nieuwbouw. Projectmanager Edwin den Heijer van BOAG. ‘Er komen binnen de Weidevogelhof drie plekken specifiek voor intramurale zorg. Alle andere geboden zorg zit verspreid over de hele buurt. De groepswoningen voor psychogeriatrische cliënten bevinden zich steevast besloten aan een galerij, net als gewone woningen. Al de huurwoningen van Rondom Wonen zijn geschikt gemaakt voor zorg-aan-huis. Daaronder vallen extra brede deuropeningen en een rolstoelvriendelijke woningindeling en ICT-infrastructuur voor zorgoproep en zorgondersteuning.’

Een echt team Vanaf afronding van het ontwerp van de architect DAT zijn de plannen in een bouwteam nader bouwtechnisch uitgewerkt. Zo zijn de buitengevels van de bouwblokken in metselwerk en aluminium kozijnen en de binnengevels in houten gevels en houten kozijnen uitgerust. De W- en E-installaties zijn apart aanbesteed. Den Heijer: ‘Aan dat bouwteam nam ook BVR Bouw, de hoofdaannemer deel. Die had een stevige stem in het uitvoeringsproces. De zes gebouwen zijn in drie bouwstromen gerealiseerd. Al die verschillende functies op een beperkt oppervlak maken het project vrij complex. Gaandeweg het project heeft de samenwerking in het bouwteam zich steeds meer verdiept. Er stond een echt team. Hoewel het hier om woningbouw gaat, is ieder gebouw verschillend en kent het ontwerp veel hoekverdraaiingen. Weidevogelhof krijgt dan wel een buurtkarakter maar het mag geen eiland van stilte worden. Er mochten geen verlaten of levenloze hoeken ontstaan. In de Weidevogelhof zal er elk uur van de dag activiteit van mensen zijn.’ n

Elk van de zes bouwblokken heeft een open binnengebied

STEDENBOUW 691 | 33

Birdaard krijgt het BouwInfo B o u w pr ogr amma Multifunctioneel centrum (bvo: 4000 m 2) o n t w e r p TWA architecten, Burdaard u it vo er ing Bouwbedrijf Lont, Sint Annaparochie (Hoofdaannemer);

Jansma Burdaard BV, Burdaard (Kunststof puien)

Een variant op een moderne boerenschuur. Voor het MFC Burdaard komt een marktplein voor een handelsmarkt

34 | STEDENBOUW 691

Ferwerderadeel | MFC Burdaard

allemaal Tekst & Beeld | Bernard Faber Het dorpje Birdaard, in de kop van Friesland, is een van de tien dorpskernen van fusiegemeente Ferwederadeel. Mensen van buiten Ferwerderadeel zal alleen de naam Bartlehiem bekend in de oren klinken. Maar dat is allereerst een piepklein buurtschap en ten tweede ligt het in buurgemeente Tietjerksteradeel. Maar goed, in Birdaard wordt de laatste hand gelegd aan een even fraai als buitengewoon groot multifunctioneel centrum.

Eigenlijk is een multifunctioneel centrum van 4000 m2 ver bovenmaats voor het slechts 1100 inwoners tellende Friese dorpje aan de vaart tussen Dokkum en Leeuwarden. Dat Birdaard toch zo’n buitenmaats groot MFC krijgt, komt omdat de fusiegemeente Ferweradiel er voor kiest maatschappelijke functies te bundelen in één van de dorpskernen. In MFC Burdaard komen onder meer een bibliotheek, een dorpshuis, jeugdsoos, zorgcentrum, sportfaciliteiten,

STEDENBOUW 691 | 35

De tegenoverliggende basisschool is al eerder door TWA architecten als eenheid met het MFC ontworpen.

MFC BURDAARD KIEST VOOR KUNSTSTOF KOZIJNEN VAN JANSMA BURDAARD Bij een modern gebouw als het Multifunctioneel Centrum Burdaard horen kunststof kozijnen: ze zijn duurzaam, onderhoudsvrij en kostenbesparend. Jansma Burdaard levert hoogwaardig kunststof van eersteklas materialen en superieure grondstoffen. Aan de basis hiervan staat REHAU, de leverancier van topkwaliteit raamprofielsystemen. Jansma Burdaard levert rechtstreeks aan particulieren en bouwbedrijven. Het bedrijf heeft de afgelopen jaren een explosieve groei doorgemaakt. Recent zijn de productiehallen ingrijpend verbouwd en gemoderniseerd waarmee de productie in 2010 bijna is verdubbeld. Wij feliciteren Burdaard en de gemeente Ferwerderadiel met het nieuwe Multifunctioneel Centrum. We zijn trots een steentje te hebben bijgedragen aan het realiseren van dit fraaie en veelzijdige gebouw. Het nieuwe MFC zet Burdaard op de kaart!

jansmaburdaard.nl

Jislumerdijk 15-2 Burdaard(FRL) E-mail: info@jansmaburdaard.nl

KUNSTSTOF: 36 | STEDENBOUW 691

KOZIJNEN

Er kan maar één de beste zijn!

DAKKAPELLEN

SERRES

ERKERS

DEUREN

GOTEN

INFOLIJN 0519 - 33 25 53

Ferwerderadeel | MFC Burdaard

waaronder een therapiebad. Zelfs het uitvaartcentrum vindt er onderdak. Bovendien vervult het MFC een rol als slechtweeraccommodatie en opvang- en verwijspunt voor recreanten. Noem het een manusje-van-alles.

Speels Om het forse volume kleinschaliger te laten lijken, heeft TWA architecten het programma opgeknipt in zes speels geschakelde bouwdelen. De onderliggende hoofddraagconstructie is van staal. Elk â&#x20AC;&#x2DC;huis heeft een eigen verdiepte ingang. Het onderscheid tussen de verschillende functies en bouwdelen wordt onderstreept door de entrees felle kleuraccenten te geven. Groen voor het dorpshuis, oranje voor de kinderopvang, blauw voor het sprothuis, paars voor het uitvaarcentrum, geel voor de bibliotheek en de tegenoverliggende school. Dezelfde kleuren komen subtiel terug in de gevelfolie van Fassavall. Overal schemert de folie door de deels open afwerking met houten geveldelen. In totaal is 4000 m2 waterkerende, UV-bestendige gekleurde gevelfolie verwerkt. In de detaillering van de gevel heeft de architect de speelsigheid niet geschuwd. Op een aantal plaatsen zijn de verticaal geplaatste houten geveldelen schuin afgezaagd, waardoor onder een bepaalde hoek kijkend de kleuren extra sterk naar voren komen.

groendak rust op een stalen dakconstructie. Het relatief zware dak vergroot bovendien het accumulerend vermogen van het relatief lichte gebouw.

Verbinding Een 40 meter lange droogloop verbindt het centrum met basisschool De Welle. De droogloop gaat tevens dienst doen als fietsenstalling. De school is vorig jaar opgeleverd en is net als het multifunctioneel centrum ontworpen door TWA architecten die zelf in een stoer bakstenen pans in Birdaard gehuisvest zijn. TWA architecten is de voortzetting van het bureau van Gunnar Daan. Tussen De Welle en het MFC heft TWA een nieuw dorpsplein geprojecteerd. In de loop van volgend jaar zetten marktkooplui hen stands hier wekelijks op. Nabij het multifunctioneel centrum zullen nog een twaalftal patiowoningen verrijzen. Tegen die tijd heeft Burdaard het allemaal. Met Leeuwarden en Dokkum op autoafstand voor het werk en de grote pleziertjes geeft het ambitieuze MFC Burdaard de vitaliteit van het dorp een krachtige impuls. n

Groen Behalve de gebouwvorm en de bijzondere gevel, geeft ook het groene sedumdak een zeker authenticiteit aan het MFC. Het sedumdak past bij uitstek bij het omringende weidelandschap. Het

Elke recreatie heeft zijn eigen kleur: Groen is het dorpshuis, rood de kinderopvang, paars het uitvaartcentrum

STEDENBOUW 691 | 37

Jeroen Bonekamp, directeur van Lomans Groep Totaalinstallateurs ‘Lean Bouwen is een reis die je samen met je bouwpartners en medewerkers maakt’

Lomans gaat voor duu Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Lomans Groep De bouwwereld gaat op zijn kop. Was de installateur enkele jaren geleden vooral een uitvoerende onderaannemer die meestal achteraan kwam in het proces, tegenwoordig neemt de installateur een veel prominentere positie in de bouwkolom in. Bij Lomans Groep Totaalinstallateurs leidde dit al tot enkele interessante projecten.

wordt het aandeel van de installateur in bouwprojecten groter. En neemt tevens de complexiteit van installaties toe. Aannemers en opdrachtgevers zien ons daarom steeds meer als partner voor integraal bouwen. De intensieve samenwerking die hieruit voortvloeit, leidt tot een efficiënter bouwproces en een hogere bouwkwaliteit.’

Bij de bouw van een woning, bedrijfspand of utiliteitsgebouw wordt nauwelijks nog gesproken over stichtingskosten. Exploitatiekosten, daar gaat het vandaag de dag om. Gebouwen moeten energiezuinig en multi-functioneel zijn. Directeur Jeroen Bonekamp van Lomans Groep Totaalinstallateurs stelt dan ook: ‘Als gevolg van deze trends

In het verlengde van integraal bouwen ligt lean bouwen. Dan praat je over het zo effectief mogelijk organiseren van een bouwproject: vanaf het eerste moment met alle bouwpartners aan tafel. Door optimale inzet afstemming en betrokkenheid bij elkaars werk wordt uiteindelijk zoveel mogelijk toegevoegde waarde en comfort gecreëerd voor de klant. Die toegevoegde waarde wordt alleen bereikt als de bouwpartners hun krachten bundelen, open naar elkaar zijn en elkaar vertrouwen. Bonekamp: ‘Een lean project waar we momenteel aan bijdragen, is kantoorpand ‘De Nieuwe Maas’ in Rotterdam. Alle partijen werken hier vanaf het eerste moment nauw samen. We

Lean bouwen

‘Nederlandse Hartstichting’, Den Haag - Ypenburg

38 | STEDENBOUW 691

Amersfoort | Lomans Groep Totaalinstallateurs

Kantoorpand ‘Nieuwe Maas’, Rotterdam

urzame samenwerking maken optimaal gebruik van tijd, kennis en kunde. Zo realiseren we lagere faal- en uitvoeringskosten.’

Investeren in kennis Is de opkomst van lean bouwen een logische reactie op de huidige conjunctuur, waarin alles lijkt te draaien om efficiency? Bonekamp: ‘De marktsituatie heeft deze ontwikkeling ongetwijfeld een impuls gegeven, maar lean bouwen is geen tijdelijke oplossing. Het is een andere manier van denken en organiseren. Bedrijven kiezen hier bewust voor. Wij ook. Als middelgrote totaalinstallateur profileren wij ons als klantgerichte kennisorganisatie met uitvoerend kracht. Het besef om ons zodanig te positioneren, kwam ongeveer vier jaar geleden. De veranderingen in de markt leidden tot nieuwe inzichten. We moesten ons onderscheiden, maar hoe? Met de klantwaarde als vertrekpunt richtten we ons prominent op duurzaamheid. We investeerden flink in kennis over energiezuinig bouwen, gebouwautomatisering en integraal bouwen. Die opgedane kennis hebben we inmiddels toegepast bij aansprekende projecten als de distributiecentra van TNT en Plantion in Ede.’

BREEAM-NL Lomans heeft meerdere BREEAM-adviseurs in dienst. BREEAM staat voor ‘Building Research Establishment Environmental Assesment Method’. Het is een beoordelingsmethode om de duurzaamheid-

prestatie van gebouwen te bepalen. Met diverse projecten behaalde Lomans al het BREEAM-NL certificaat. Zo ontving het pand van WDP uit Waddinxveen het predicaat ‘very good’. Het kantoor van de Nederlandse Hartstichting in Ypenburg kreeg zelfs de kwalificatie ‘excellent’ toegekend. ‘Momenteel werken we met Heembouw aan het TNT distributiecentrum in Waddinxveen’, vertelt Bonekamp. ‘De opdracht hiervoor verwierven we door een adviseringsprijsvraag te winnen. In onze aanbieding hadden we de total cost of ownership van het gebouw uiteengezet over een periode van vijftien jaar. Met keuzemodellen lieten we de exploitatie van het gebouw zien bij verschillende opties voor de installatie.’ Wat Bonekamp betreft, volgen er nog meer van dit soort opdrachten: ‘Hier kunnen we onze meerwaarde als Lomans pas echt laten zien.’

Op reis ‘Lean bouwen is geen kunstje dat een bedrijf zich even aanleert’, vat Bonekamp nog eens samen. ‘Het is een continu proces, een reis die je samen met je bouwpartners en medewerkers maakt. En die reis is bij Lomans voorlopig nog niet ten einde. De komende tijd gaan we ons nog verder toeleggen op energiezuinig bouwen. Met name in de renovatiemarkt, waar we een enorme groei verwachten. Waar ik uiteindelijk naartoe wil, is duurzame samenwerking met onze partners. Voor mij is lean bouwen geslaagd als we 70% van onze omzet uit de vaste relaties halen.’ n

STEDENBOUW 691 | 39

Woningbouw Langs één van Nederlands meest grootstedelijke ruimten: de Laan op Zuid

Tekst | Control Media Beeld | John Lewis Marshall

Stads wonen in Cité Rotterdam BouwInfo Bouwprogramma

498 woningen, 400 m 2 collectieve voorzieningen, 550 m 2 werkruimtes, 900 m 2 commercieel Bouwperiode 2007 tot 2010 Opdracht OWB Stadswonen Kristal, Rotterdam Ontwerp Tangram Architecten, Amsterdam Uit voering Ballast Nedam Speciale Projecten, Nieuwegein (Hoofdaannemer); Van Noordenne Glas, Hardinxveld-Giessendam (Glasleverancier)

40 | STEDENBOUW 691

Woongebouw Cité aan de Rotterdamse Laan op Zuid bewijst dat grootschalige utiliteitsbouw en woningbouw prima samengaan. Hier wonen betekent fantastische uitzichten vanuit de woonkamer op de Rotterdamse skyline en de nabijgelegen havens.. Het stond niet echt in de stedenbouwkundige plannen dat op dit kavel op de Rotterdamse Kop van Zuid ooit een woongebouw zou komen. Tot zes jaar terug was dit perceel nog gewoon bestemd voor een kantoorgebouw. En dan geen klein kantoortje, maar een flinke joekel. Maar de markt voor kantoren zakte in en de ontwikkelaars toonden zich kopschuw. Gelukkig durfde de Rotterdamse woningcorporatie Stadswonen het aan om Kristal projectont-wikkeling hier een woongebouw te laten ontwikkelen. Architect Bart Mispelblom Beyer van Tangram Architecten stelt: ‘Stadswonen

Rotterdam | Cité Berkel en Rodenrijs | Koppert Biological Systems

heeft op het juiste moment de nek uitgestoken. Zij besloten appartementen te ontwikkelen binnen het vastgelegde bouwvolume, dat eigenlijk bedoeld was voor kantoren. Dat getuigt van moed.’ Samen met Kristal projectontwikkeling ontwierp het architectenbureau een plan met bijna vijfhonderd huurappartementen voor shortstayers, een verzamelnaam voor studenten, startende ondernemers en jonge expats. Een zakelijk en grootstedelijk woongebouw voor stadse mensen.

Meevaller Tijdens de eerste feasibility-studie stuitte Mispelblom Beyer op een grote meevaller.’Tot ons geluk konden we binnen de stedenbouwkundige enveloppe bijna honderd woningen meer kwijt. Veel meer dan eerdere berekeningen hadden uitgewezen.’ Die meevaller kwam goed uit. Mispelblom Beyer noemt drie factoren die fors kostprijsverhogend werkten bij de ontwikkeling van Cité. Allereerst nodigt de afwijkende vorm van het gebouw met overstekken en terugspringende gevels niet direct uit tot woningbouw. Ten tweede betekende de sculpturale vorm een relatief groot kostbaar geveloppervlak per woning. Als derde complicatie geldt de locatie direct naast een metrobuis. Honderd woningen meer betekende honderd woningen meer om de hoge kosten over te spreiden.

Volumes Onder Cité ligt een parkeerkelder voor 135 auto’s. De onderste lagen bevat een plint met commerciële ruimtes. Daarboven beginnen de vier woontorens, alle eindigend op verschillende dakniveaus. Mispelblom Beyer spreekt van ‘spelen met volumes’. Hij

betoogt dat door toepassing van kleinere en grotere maten aan gevelopeningen schaalverkleining optreedt, die de verschijningsvorm ten goede komt. ‘Als je vijfhonderd woningen in een rechttoe - rechtaan gebouw weg zet, wordt het snel een log geheel. Maar schuiven met volumes maakt een gebouw handzaam.’ Het volglazen centrale atrium strekt zich over meerdere lagen uit en vormt een levendige semi-openbare ruimte van waaruit alle omringende gebouwfuncties bereikbaar zijn. Het imposante atrium dekt tevens de behoefte aan grootstedelijk leven waarvoor op de krappe trottoirs voor de deur ruimte ontbreekt.

Rode sleuven Cité maakt onderdeel uit van een masterplan van Designed by Erick van Egeraat. Direct naast Cité staat dan ook de Hogeschool InHolland, een spraakmakend ontwerp van Designed by Erick van Egeraat. Cité biedt plaats aan 494 woningen in drie verschillende typen. Een deel ervan is koppelbaar. Daarnaast bevat het bouwprogramma 27 werkruimten, vergadervertrekken en zelfs een laundrette. Veel aandacht kregen de gevels. Afgaand op de omringende bebouwing lag eigenlijk metselwerk voor de hand. Uiteindelijk werd gekozen voor prefab betonnen gevelelementen in twee basistypen. De twee elementen wisselen elkaar om en om af. Het resultaat is een levendig geveloppervlak, niet in het minst door de ‘gekreukte’ structuur, die werd verkregen door gekreukeld papier in de bekisting op te nemen. Bijzonder zijn de sleuf-vormige felrood gekleurde openingen in de gevelwanden, die met LED’s aangelicht worden. Vooral ’s nachts geeft het rood het nodige vuur aan de vaalgroene betongevels. n Een atrium en architectuur als los gestapelde blokken

STEDENBOUW 691 | 41

Italiaanse inspiratie in Tiel Tekst | Steven Kleingeld Beeld |

De kracht van het project De Vier Gravinnen in de Hertogenwijk in Tiel is het gevarieerde programma. Wonen, werken, een huisartsen- en tandartspraktijk en een kinderdagverblijf, maar ook een restaurant zorgen voor veel levendigheid. De bewoners van het complex zelf, maar ook de omgeving zal daar veel profijt van hebben.

dan ook geput uit het beroemde piazza del Campo in Siena. Op dit Middeleeuwse stadsplein zouden eens een paar Tielse hertogen vier Italiaanse gravinnen hebben ontmoet. De Italiaanse inspiratie uit zich verder in de diversiteit van de materiaal- en kleurkeuze van het complex, met organische materialen en aardse tinten en kleurstelling: roodbruin, oranje, lichtgrijs en roomwit. Onder het gehele complex ligt een parkeergarage met zoâ&#x20AC;&#x2122;n 150 parkeerplekken. Daarvoor was een bouwkuip nodig - 4,5 meter onder maaiveld - van 85 bij 68 meter met 517 boorpalen. Voor de overige fundering zijn nog eens 243 boorpalen aangebracht.

Sociale voorzieningen De Vier Gravinnen omsluit als rechthoekig bouwblok een grote binnenplaats. Deze centrale piazza vormt een bijzonder element in het blok. Hier is de hoofdingang van het complex gesitueerd, en in lijn daarmee is dit een ontmoetingsplek voor bewoners en buurtbewoners. De gevels rondom ademen de sfeer van een mediterrane stad. Architectenhuis Borkent & Plug heeft de inspiratie

Vier Gravinnen ligt ten zuidwesten van het centrum van Tiel in de Hertogenwijk. Het blok fungeert als sociaal spilpunt in de wijk. Dit blijkt wel uit het feit dat er naast een uitgebreid pakket aan sociale voorzieningen ook een service- en informatiepunt van de gemeente Tiel komt. Niet alleen het programma aan voorzieningen is gevarieerd, ook de woningen kennen verschillende typen

Veel geschakelde binnenruimten maken er een complex gebouw van

42 | STEDENBOUW 691

Tiel | De Vier Gravinnen

BouwInfo Opdracht SCW, Tiel Ontwerp Het Architectenhuis Borkent & Plug,

Apeldoorn advies Raadgevend Ingenieursbureau

Heijm-de Heer, Velp (constructies) Uit vo ering Dura Vermeer Bouw, Rosmalen;

SRA, Eindhoven (Plafondsystemen) De Vier Gravinnen draait om de binnenplaats, de piazza

en gebruikers. Naast de nodige twee-, drie- en vierkamerappartementen - 134 in totaal – liggen in het blok ook 56 zorgwoningen. Bovendien vormde de leefbaarheid en het tot op hoge leeftijd zelfstandig thuis wonen een belangrijk uitgangspunt: alle woningen beschikken over een domoticasysteem voor communicatie- en beveiligingsdiensten. De woningen, maar ook het plein en de omliggende straten zijn verder volledig rolstoeltoegankelijk. Naast de vestiging van de sociale voorzieningen is er ook ruimte voor commerciële bedrijven. Die bedrijfsruimten waaronder een Grand Café bevinden zich op de begane grond aan de tuinzijde. De bouwkundige oplevering vond begin december 2010 plaats. De eerste bewoners hebben de Kerst al in hun nieuwe woning gevierd. Officiëel gaat het complex maart 2011 open, als alle gebruikers hun intrek hebben genomen. Dan pas is de multifunctionele invulling van het gebouw compleet. n Plafonds ondersteunen de architectuur

Projectinfo Verschillende types plafonds van SRA in de Vier Gravinnen SRA Systeem Realisatie Afbouw B.V. uit Eindhoven realiseerde in Tiel de systeemplafonds van de ‘vier gravinnen’. De werkzaamheden aan de circa 5000 m² plafonds variëren van Rockfon Linga Classic tot plafonds in houtnerf panelen en houten panelen plafonds in een speciale vlakverdeling in het restaurant, waarbij de vlakverdeling in het plafond overeenkomt met die op de vloer. Tevens heeft SRA de gips en MDF-koven verzorgd. Uiteraard maken de Heradesignplafonds onder de erkers het geheel af. Sinds de oprichting heeft SRA op het gebied van plafond- en wandsystemen een brede expertise opgebouwd in systeemadvisering, systeem-

ontwerp en turn key systeemrealisatie. De overtuigende professionaliteit en betrouwbaarheid van SRA springen in de markten voor zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten sterk in het oog, waardoor de onderneming gaandeweg een substantieel marktaandeel heeft verworven. Tussen veel grote opdrachtgevers en SRA ontstonden in de loop der jaren vaste samenwerkingsverbanden. De SRA-organisatie telt momenteel 20 gespecialiseerde, vaste medewerkers en zo’n 60 tot 100 personen die op projectbasis worden ingezet voor montagewerkzaamheden. n ? Meer informatie

SRA Systeem Realisatie Afbouw B.V., Eindhoven Telefoon | 040-2925999 Website | www.sra-afbouw.nl

SRA Systeem Realisatie Afbouw BV De Witbogt 15, 5652 AG Eindhoven Postbus 8737, 5605 LS Eindhoven Telefoon: 040-2925999 Telefax: 040-2925990 www.sra-afbouw.nl www.sra-sri.nl

STEDENBOUW 691 | 43

Bomen, hagen Tekst | Ronald Schalekamp Beeld | Bernard Faber De luxe villa’s van woongebied Duinzicht op Park Brederode te Bloemendaal staan er in samenspel met de Engelse parkstijl van de omgeving. Het beeld wordt beheerst door bomen, hagen en kappen. Architect Rene Buur: ‘Je herkent in de villa’s duidelijk eenheid. Toch is elke woning weer anders. Je woont in Duinzicht in een echt park. Dat maakt het project zo boeiend en zo bijzonder.

Exclusief wonen in een natuur- en cultuurpark. Op Park Brederode in Bloemendaal betekent dit meer dan klinkend makelaarsjargon. Park Brederode wordt gerealiseerd op de voormalige terreinen van het Provinciaal Ziekenhuis Santpoort te Bloemendaal. Waar ooit meer dan 1000 patiënten woonden en een even grote groep verplegend personeel werkte, wordt nu een openbaar park van 17 hectare aangelegd inclusief een luxe woningbouwlocatie voor 310 woningen. Er ontstaan in Park Brederode vier woongebieden: Duinzicht, Parkzicht, Duin & Beek en Meerenberg. In het ontwerp van de woningen en de infrastructuur zijn de natuurrijke omgeving en de cultuurhistorie leidend geweest. Het gebied grenst aan de duinen van het Nationaal Park Zuid-Kennemerland en valt onder de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur.

Orthogonaal Het deelgebied Duinzicht wordt omzoomd door de Brederodelaan, de Velserendelaan en de voormalige bleekvelden waar veel vroeger de lakens gebleekt werden. Duinzicht ligt aan de rand In de negentiende eeuw ontwierpen Zocher en Springers de groene terreinen voor de psychiatrische kliniek Santpoort in de Enegelse landschapstijl. Nu komen hier op de grens van bleekvelden en duinen 63 vrijstaande en geschakelde villa’s

44 | STEDENBOUW 691

Bloemendaal | Park Brederode - Duinzicht

en kappen van het Park Brederode in een bebosde omgeving en bevat 63 vrijstaande en geschakelde woningen. Inmiddels is ongeveer de helft hiervan in aanbouw. Volgens architect Rene Buur is met name het landschap van Duinzicht zo bijzonder. ‘Voor de bebosde omgeving is gebruik gemaakt van bestaande bomen, alsook van nieuwe aanplant. Daarbinnen is een stratenpatroon gerealiseerd met slingerende wegen met fraaie doorzichten naar de woningen. Die woningen zijn volgens een orthogonaal bebouwingsprincipe in het parklandschap geplaatst.’

BouwInfo bouwProgramma 63 villa’s bouwPeriode van Eind 2009 tot 2011 OP DRACHT Park Brederaode CV, Bloemendaal ONT WER P KOW, Den Haag projectarchitect Rene Buur advies Berkhout Tros Bouwadviseurs, Alkmaar (Constructies) UIT VOERIN G Thunissen Bouw, Heemstede (Hoofdaannemer);

Verbo Prefab BV, Weert (Prefab keramische binnenmuren); Hekstra rietdekkers, Damwoude (Rietdaken)

Mansarde kappen Elke woning is een unica maar wat opbouw van de massa betreft naar vormgeving en materiaalgebruik is geput uit een aantal

STEDENBOUW 691 | 45

7680Berkhout190x60

10-06-2004

15:21

Pagina 1

berkhout tros bouwadviseurs is een onafhankelijk ingenieursbureau in Alkmaar dat zich voornamelijk bezighoudt met advisering en uitwerking van beton-, staal- en houtconstructies t.b.v.

- woningbouw - kantoorgebouwen - bedrijfsgebouwen - renovatie - funderingsherstel 46 | STEDENBOUW 691

scheldestraat 32 1823 wb alkmaar telefoon: 072-5270090

telefax: 072-5270099 alkmaar@berkhouttros.nl www.berkhouttros.nl

Bloemendaal | Park Brederode - Duinzicht

10 De rietdaken richten zich op de duinen, de huizen met leien daken op het landschap

voorkeursoplossingen. ‘De eenheid in diversiteit ontstaat doordat alle villa’s vanuit één toolbox zijn ontworpen’, aldus Buur. De woningen langs de Brederodelaan sluiten met hun mansardekappen aan op de losse lintbebouwing langs de Brederodelaan. Het middendeel heeft leien kappen als overgang naar het halfopen landschap. De villa’s langs de duinen zijn met riet bekleed. Voor alle woningen bestaat het basismateriaal uit baksteen en hout. Voor de aanleg van de parkachtige infrastructuur is teruggegrepen op het verleden. Zo is voor een groot deel het park hersteld naar de oorspronkelijke ontwerpen van de landschapsarchitecten Springer en Zochers. Buur: ‘Het was fantastisch om te ontdekken dat deze befaamde ontwerpers ooit aan de basis stonden van het park waar wij nu woningen mogen neerzetten.’ n

Hekstra rietdekkers uit Damwoud met patentriet naar China

De populaire architectuur in de stijl van de jaren dertig maar nu met Amsterdamse schoolelementen

Projectinfo Van Damwoude naar China met patentriet Van 26 augustus tot en met 9 september is Ebele Hekstra

De boerderij waar het om gaat maakt deel uit van het Van Goghmuseum in het Vriendschapspark in Nanjing. Dit Van Gogh-museum is een geschenk van de gemeente Eindhoven aan Nanjing om de twintig jaar bestaande vriendschapsbanden te onderstrepen. Het betreft een kopie van een boerderij uit Nuenen in Brabant, wat Van Gogh heeft geschilderd en waar hij heeft gewoond. In het Van Goghmuseum staan verder kopieën van een windmolen en een graanpakhuis uit Nuenen. Ebele Hekstra is via de gemeente Eindhoven aan het contact met Nanjing gekomen. Hekstra: ”In 2008 hadden wij als bedrijf de eerste contacten met de mensen in Nanjing. Het bureau ‘Far architecten’, van een Nederlandse architect,dhr Giel Groothuis, die in Sjanghai woont en werkt, heeft het ontwerp voor de boerderij in China samen met DHV Eindhoven getekend en uitgewerkt.” Voor het dak van de boerderij is om verschillende redenen gekozen voor het zogenaamde patentriet.

Dit omdat men het mooi vond, het een goede weergave is van traditioneel riet, brandveilig en omdat het in dit geval prijstechnisch aantrekkelijker is dan echt riet. Andere voordelen van patentriet zijn dat het allergievriendelijk en bacterievrij is, tocht en stof geen

De gemeente Eindhoven gaf deze zomer een levensechte kopie van een Nuenense boerderij aan het Van Goghmuseum in Nanjing in China cadeau. Ooit heeft Vincent van Gogh exact die boerderij geschilderd. Het geschenk onderstreept de vriendschapsbanden die Eindhoven en Nanjing nu twintig jaar onderhouden. Hekstra rietdekkers uit Damwoude werd ook bij het project betrokken. Ebele Hekstra: ‘In 2008 nam Geert Groothuis van Far architecten uit Sjanghai contact op met ons bedrijf. Groothuis heeft het ontwerp voor de boerderij samen met DHV Eindhoven getekend en uitgewerkt. van ‘Hekstra rietdekkers’ uit

Damwoude naar Nanjing

in China geweest. Hij

ondernam de reis samen met zijn collega’s Arend Wielstra

en Hans van de Weijdeven.

Het doel was een kunststof

rieten dak (patentriet)

te plaatsen op een boerderij

in een park waar het Van

Gogh-museum wordt gevestigd.

Bijna onderhoudsvrije patentriet Voor het dak van de boerderij is gekozen voor patentriet. Patentriet benadert natuurlijk riet zeer sterk in uiterlijk. Alleen is patentriet brandveilig én prijstechnisch aantrekkelijker. Andere voordelen van patentriet: allergievriendelijk, bacterievrij, tocht en stof krijgen geen kans om het woonklimaat te verstoren; vertering, mos-, algen- of schimmelgroei kunnen niet optreden door het ontbreken van een voedingsbodem. Ook vogel- of knaagdierenvraat is uitgesloten. Patentriet is bovendien zeker dertig jaar onderhoudsvrij.

kans krijgen om het woonklimaat onder het dak te verstoren en dat vertering, mos-, algen- en schimmelgroei door het ontbreken van een voedingsbodem niet op kunnen treden. Tot slot kan als voordeel genoemd worden dat regelmatig onderhoud tot het verleden behoort. Patentriet is zeker dertig jaar nagenoeg onderhoudsvrij en vogel- en/of knaagdierenvraat is uitgesloten omdat het kunststof materiaal zich niet leent voor nestbouw. De materialen, het patentriet, de pannen voor op de nok en de nodi-

rietdekken bouwen rietdekken bouwen

hekstra.nl hekstra.nl

Op avontuur De materialen, het patentriet, de nokpannen en de nodige nietmachines zijn per container naar Nanjing verscheept. Omdat patentriet in China totaal onbekend is, waren er heel wat telefoontjes met China nodig om het riet door de douane te krijgen. Onder leiding van Hekstra rietdekkers hebben Chinese arbeiders het patentriet aangebracht. Hekstra: ‘De bouwvakkers leiden een Spartaans leven. Zo wonen ze op de bouwplaats zelf. Slechts twee tot drie keer per jaar gaan ze naar huis in het binnenland. Ze werken zeven dagen in de week van zes tot zes onderbroken door een siësta van twee uur. Verder is opvallend dat bijna alles op de bouwplaats zelf gemaakt wordt. De samenwerking met de Chinezen was goed, maar verliep soms problematisch. Zaken die voor ons vanzelfsprekend zijn als een accuboormachine, een motorheggenschaar of een ladder zijn daar niet zo voor de hand liggend. Verder bemoeilijken taalproblemen de communicatie. Ook tussen de Chinezen zelf. De dialecten verschillen zo veel van elkaar dat de ene Chinees de andere niet verstaat. Geen woord.’ Maar goed, het dak van patentriet zit erop en Hekstra rietdekkers is een ervaring rijker. n ? Meer informatie

Hekstra rietdekkers, Damwoude Telefoon | 0511 421306 Website | www.patentrietnederland.nl of www.hekstra.nl

STEDENBOUW 691 | 47

ge nietmachines, voo zijn in een zeecon Rotterdam naar Sjanghai vervoerd. V gen de spullen over Nanjing. In totaal is weken onderweg ge patentriet in China product is, zijn er hee tjes met China geple door de douane te kr Onder leiding van d Hekstra rietdekk Chinese arbeiders m patentriet aan te bre

“Deze arbeiders w bouwplaats in conta slechts twee à drie naar huis.

De arbeidsomstand deze mensen is spa men. Zo werken ze de week van 06.00 uu met een siësta van tw eten wordt door vro in de keuken, ook z containers. Verder i alles op de bouw gem iedereen zijn eigen komt niet altijd eve ons westerlingen ove

VERBO Prefab B.V. Celciusstraat 2 6003 DG WEERT

Postbus 10016 6000 GA WEERT info@verbo-prefab.nl

tel: +31 (0)495 45 36 44 fax: +31 (0)495 45 38 98 www.verbo-prefab.nl

Bloemendaal | Park Brederode - Duinzicht

Vlakke binnenmuren door keramische prefab elementen

Park Brederode in Bloemendaal is een exclusief nieuwbouwproject waarin kwaliteit de boventoon voert. Dit is niet alleen terug te vinden in de architectuur van de woningen, maar ook in de bouwwijze en het materiaalgebruik. Voor de binnenmuren wordt geen beton of kalkzandsteen gebruikt, maar geprefabriceerde keramische elementen van Verbo Prefab BV. Met geprefabriceerde keramische binnenmuurelementen zijn de bewoners van Park Brederode verzekerd van kwaliteit en duurzaamheid. Verbo Prefab uit Weert is de enige in Nederland die verdiepingshoge muren van dit gebakken kleimateriaal realiseert. Het bedrijf werd in 2006 opgericht door Jeroen Verbaan en Hans Bodt. ‘Wij vinden dat de industrie vernieuwend moet zijn’, aldus Bodt. ‘De industrie moet innovatieve oplossingen bieden aan de bouw. Met onze keramische prefab elementen maken we dit waar. In zowel de woning- als utiliteitsbouw.’

Verticale productie Op de vraag waarom binnen Park Brederode voor geprefabriceerde keramische binnenmuurelementen is gekozen, antwoordt Bodt: ‘Dat heeft waarschijnlijk te maken met de zeer grote vormstabiliteit van de elementen. De eigenschappen van het materiaal maar vooral ook onze verticale productieproces draagt daar toe bij.’ Hij geeft uitleg: ‘Vanuit een Duitse steenfabriek krijgen we maatgevoerde en gekalibreerde stenen aangeleverd. De maattolerantie van deze stenen bedraagt slechts 0,2 mm in de hoogte. Hiermee zijn zeer vlakke muren te realiseren. Met een geautomatiseerde verticaal werkende lijmmachine en een gepatenteerde tweecomponentenlijm worden de stenen op elkaar verlijmd.’ Verbo Prefab verwerkt alleen hele en halve stenen in halfsteensverband.

de villa’s in particulier opdrachtgeverschap worden gebouwd, is dit een pluspunt. Moet er toch een erker komen? Geen probleem. De garage liever iets kleiner? Ook daar kunnen wij snel en efficiënt op inspelen. Wij beschikken over een unieke dubbele waterstraalzaag. Hiermee wordt onder een druk van 3500 bar aan beide zijden van de wand een haarfijne waterstraal gericht.’

Duurzaamheid Verbo Prefab draagt in alle fasen van het productieproces bij aan duurzaamheid. Dat begint al bij de kleiwinning door de steenfabriek. Er wordt minder rivierklei gewonnen dan in de rivieren wordt aangemaakt. Bodt noemt een ander voorbeeld: ‘Het afvalmateriaal dat na productie overblijft, wordt vermalen voor hergebruik in de baksteenindustrie. Hulpmaterialen in het productieproces als metalen worden eveneens hergebruikt. Duurzaamheid betreft ook de levensduur van de stenen en de snelheid van bouwen. Onze elementen zijn zeer solide en worden onder geconditioneerde omstandigheden geproduceerd. Op locatie hoeven ze alleen nog gemonteerd te worden. Kortom: snellere productie, een kortere bouwtijd en dus lagere arbeidskosten. En daarmee komen we tot het laatste voordeel van keramische prefab elementen: een uitstekende prijs-kwaliteitverhouding.’

Flexibiliteit en maatwerk

? Meer informatie

Bodt vertelt verder: ‘Door de relatief korte productietijd kunnen wij snel leveren. Bovendien zijn onze elementen tot op het laatste moment te wijzigen. Zeker in een project als Park Brederode, waar

Verbo Prefab, Weert Telefoon | 0495 453644 Website | www.verbo-prefab.nl

STEDENBOUW 691 | 49

Utiliteitsbouw

Monumentaal De La Mar Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | Jan Theun van Rees Aan het eind van de vorige eeuw leek het verouderde De La Mar Theater in de Amsterdamse Marnixstraat dichtbij het Leidseplein ten dode opgeschreven. Totdat theaterkoning Joop van den Ende op het toneel verscheen. Met een ruime financiĂŤle injectie blies hij het theater nieuw leven in.

50 | STEDENBOUW 691

Amsterdam | De La Mar Theater

BouwInfo bouwProgramma Totale herbouw van theater (bvo: 9958 m 2 ) bouwPeriode van januari 2008 tot november 2010 O PDRACHT Stichting Marnixstraattheaters O NT WER P Architectencombinatie Jo Coenen & Co + Arno Meijs Architekten UIT VOERI N G Hillen & Roosen, Amsterdam (Hoofdaannemer);

Mat Afbouw, Zaltbommel (Afbouw); Glas Ceyssens, Heusden-Zolder (Belgíë) o verig Akoestiek Montage Brabant, Bladel (Afbouw); Patina BV, Andijk

Het verhaal over het nieuwe De La Mar-theater laat zich bijna vertellen als een sprookje. Het jaartal was 2002 en het De La Mar Theater aan de Amsterdamse Marnixstraat liep op de laatste benen. Het theater kampte met een enorme hoeveelheid achterstallig onderhoud, en was daardoor niet langer presentabel voor voorstellingen. Een grootschalige opknapbeurt bleek onontkoombaar, alleen was de vraag natuurlijk wie die wilde betalen. Na talrijke heleen halve initiatieven toonde Joop van den Ende zich de reddende engel. Hij vond dat hij best wel iets terug mocht doen voor de stad, die zoveel voor hem en zijn carrière betekend had.

Monumentaal en modern Projectleider Louis Leijdekker van Hillen & Roosen kreeg tijdens de revitalisatie aardig wat obstakels voor de kiezen: ‘Het was een werk, waarbij in feite alles wat bouwen mooi en moeilijk maakt, samenkwam. Kort samengevat moesten we op weinig ruimte in verschillende bouwsystemen hoogstaand bouwen, binnen een uitermate strakke planning. Aan de reacties tijdens de opening te horen, zijn we daar ruimschoots in geslaagd. Maar voor het zover was, moest bijvoorbeeld eerst het terrein bouwrijp worden gemaakt. De bioscopen Cinerama en Calypso werden door derden gesloopt, om plaats te maken voor extra theaterruimte. Ook het hoekpand aan de Marnixstraat werd ingelijfd. De voorgevel daarvan echter

Een nieuwe tweede theaterzaal voor cabaretvoorstellingen maakt de exploitatie rendabeler

STEDENBOUW 691 | 51

Prachtig rood plafond brengt vuur in de foyer

Mooie ontspannen routing van grote en kleine ruimten

bleek dermate monumentaal, dat die van Dienst Monumentenzorg moest blijven staan. Wel bestonden er twijfels over de fundering van de straatwand. Hillen & Roosen besloot de gevel met behulp van hydraulische vijzels opnieuw te onderheien. Nadat dit karwei eenmaal was gebeurd, kon de damwand er in. Er moest immers ook nog een kelder onder.

Doosconstructie Die damwand ging tamelijk soepel. Leijdekker: â&#x20AC;&#x2DC;Alleen bij een stukje Marnixstraat zaten onvoorziene resten van oude muren, kespen en andersoortige funderingselementen in de weg. Dat heeft wel wat extra tijd gekost.â&#x20AC;&#x2122; Wat volgde, was de kelderbouw voor het plaatsen van kleed- en ontvangstruimten voor artiesten. Op heiwerk van geboorde palen verscheen een betonnen kelderbak, deels traditioneel en deels gestort met Alvonwanden. Uitdagend bleek vervolgens

52 | STEDENBOUW 691

Amsterdam | De La Mar Theater

Rood leidt overal de dans

het opbouwen van de cascowanden. Omdat het gebouw bestaat uit grote zaalruimten en op de meeste plaatsen tussenvloeren ontbreken, dienden de dragende wanden vrijwel zonder uitzondering te worden gestempeld. Leijdekker trekt de vergelijking met verpakkingsmateriaal. ‘Zie het als een kartonnen doos. Die wordt ook pas stevig, wanneer het deksel er op zit.’ Ook bij de bovenbouw koos de aannemer voor een mix van normale betonkisten en Alvon wanden. De dichte nabijheid van belendingen dwong soms hiertoe.

Honeymoonquiz-trap De gevels zijn ware plaatjes geworden. Het monumentale deel aan de rechterkant is gehandhaafd en gerestaureerd. Links daarvan wordt de aanblik modern. Op een achterconstructie van slanke stalen strippen bevinden zich glaspanelen, die de bezoekers het theater binnen trekken. Op de linkerhoek grenzend aan het American

Hotel keert het traditionele gevelbeeld weer terug. Hillen & Roosen bouwde hier exact de gevel terug, zoals die er vroeger ook stond. De binnenkant van het gebouw laat zich amper in een paar woorden beschrijven. Waar je ook kijkt, alles ademt een overweldigende grandeur en luxe. Centraal staan natuurlijk de twee theaterzalen, de grote Wim Sonneveldzaal en de iets kleinere Mary Dresselhuiszaal. Ook aan het interieur had Hillen & Roosen een aandeel, want voor cascoplus-begrippen was de opdracht behoorlijk uitgebreid. Enkele voorbeelden zijn de fraai gelambriseerde balkonranden, de fraaie plafonds en de uiterst luxueuze toiletgroepen. Ook in de opdracht zaten de glazen lift en de trappen, waaronder een gebogen trap die al gauw de ‘Ron Brandstederstrap’ werd genoemd. Leijdekker: ‘De naam komt uit de koker van een stucadoor. De trap deed hem denken aan die trap uit de Honeymoonquiz.’ n

STEDENBOUW 691 | 53

Projectinfo Patina Dakbedekkingen legt dak zonder open vuur De dakbedekking van het DeLaMar theater is uitgevoerd door Patina dakbedekkingen Andijk bv. Specialist op het gebied van alles wat met het dak te maken heeft. Vanzelfsprekend op het gebied van bitumineuze en kunststof dakbedekkingen, dakpannen, permanente valbeveiligingssystemen, maar ook dé specialist voor duurzame en groendaken.

HET DAK ALS PROFIT CENTRE Een dak is niet slechts een overkapping. Innovatieve technieken en materialen maken van het moderne dak een profit centre, met naast financiële winst ook grote voordelen voor het milieu en het klimaat. Patina is specialist in moderne, duurzame dakoplossingen. Of het nu om platte of hellende daken, duurzame energie, valbeveiliging of beheer gaat. Wij vertellen u graag wat de mogelijkheden zijn in uw specifieke situatie.

? Meer informatie

Patina Dakbedekkingen Andijk B.V. T 0228 59 33 44 Patina Dakbedekkingen Beverwijk B.V. T 0251 21 55 44 Patina Weijers Hellende Daken B.V. T 0251 25 72 24 Patina Valbeveiliging B.V. T 0251 25 72 20 Patina Dakbeheer B.V. T 088 22 57 200

Patina dakbedekkingen, Andijk Telefoon | 0228 593344 Website | www.patina.nl

Of kijk op www.patina.nl DUURZAME DAKEN

D A KBEDEKKINGEN

VA LBEVEILIGING

D A KBEHEER

Zonder open vuur De daken van het DeLaMar zijn veelal opgebouwd met zelfdragende geïsoleerde dakdozen en beton. De betondaken zijn voorzien van onbrandbare Rockwool isolatie en alle daken zijn afgewerkt met Icopal Universal dakbedekking. Deze materialen heeft Patina Dakbedekkingen doelbewust gekozen in samenspraak met de bouwdirectie. Doel was om niet met open vuur de dakbedekking aan te hoeven brengen. In aansluiting op de bestaande situatie is door Patina een RI&E gemaakt en zijn de daken voorzien van een permanent valbeveiligingssysteem. Dit om veilig de daken te kunnen betreden om er te werken. Met groot genoegen hebben wij mogen samenwerken met Hillen & Roosen aan een fantastisch nieuw stukje cultureel Amsterdam en we wensen elke bezoeker heel veel theaterplezier. n

DAK- & NACHTDIENST

T 0497 38 85 10 F 0497 38 85 20 E info@systeemplafond.info

www.systeemplafond.info leverancier van

achter elk project schuilt een spannend verhaal

Projectinfo Akoestiek Montage Brabant B.V. droeg zorg voor veel plafonds en timmerwerken. Ook gaf Akoestiek Montage Brabant B.V. advies over het juiste type plafond om toe te passen 54 | STEDENBOUW 691

wereldleider in spanplafonds

? Meer informatie Akoestiek Montage Brabant B.V., Bladel Telefoon | 0497 388510 / 06 46236627 Website | www.systeemplafond.info

Amsterdam | De La Mar Theater

Moderne kunst van Mat Afbouw Het nieuwe DeLaMar is meer dan alleen hét nieuwste nationale podium om bekende artiesten van de TV in levende lijve te bewonderen. Het DeLaMar is in meerdere opzichten een ware toonkamer van moderne kunst. Aan het echtpaar Van den Ende de eer dat zij de visie hadden en de middelen beschikbaar stelden om het gebouw met passie te laten uitvoeren. Niets in het theater ontsnapte aan die passievolle aanpak. Niet alleen wat aan de wanden kwam te hangen moest perfect zijn, de gehele inrichting moest aan het predicaat ‘passievol’ voldoen. Dat is gelukt. Met veel oog voor detail ademt DeLaMar de sfeer die bij een toptheater past. Chique en ‘warm’, waarbij de aandacht van de bezoeker al direct bij binnenkomst wordt gezocht én gevonden.

Lichtkoven Het ‘optreden’ van MAT Afbouw in combinatie met Coatacoustic (onderdeel van MAT Afbouw) in de periode van maart tot eind oktober 2010 noemen we voor deze gelegenheid ook ‘moderne uitvoeringskunst’. Dat geldt zeker voor de 8.000 m2 metal studplafonds, wanden en voorzetwanden. Nog meer in het oog springen de MDF-lichtkoven rondom de akoestische plafonds. De meer dan 400 meter strekkende lengte aan lichtkoven, in rechte en gebogen uitvoering, valt ongetwijfeld niet alleen de kenners op.

doen dat ook én geheel onopvallend. Voor de kenners is zo’n strak plafond een vorm van moderne kunst. Voor de betrokkenen bij MAT in ieder geval, want zij zullen nog wel eens terugdenken aan de werkomstandigheden aan de Marnixstraat, midden in Amsterdam. Wat logistiek betreft is dit normaal gesproken al een bijzondere klus, maar als daarbij ook nog eens regelmatig de straat opengebroken ligt, wordt het helemaal een zware opgave. ‘Ach, ik benut dit, en de enorme tijdsdruk die op dit project lag, maar weer om het “onderscheidend vermogen” van MAT Afbouw te promoten’, relativeert directeur Marco Mooren terughoudend. ? Meer informatie

Mat Afbouw, Zaltbommel Telefoon | 0418 587070 Website | www.matafbouw.nl

0,9 superfijn De absolute blikvanger is het geheel naadloze rode akoestisch plafond in - hoe toepasselijk - de warmrode foyer. Een plafond van 260 m2 groot en prachtig om naar te kijken. Het plafond is tevens zeer functioneel want de ‘0,9 superfijn’ van Coatacoustic absorbeert optimaal de veelheid aan geluiden tijdens de pauzes van de voorstellingen. De 1.300 m2 witte naadloze akoestisch plafonds in ‘0,6 superfijn’ die elders in de openbare ruimten zijn aangebracht,

STEDENBOUW 691 | 55

Amsterdam | De La Mar Theater

Vijfhonderd vierkante meter rood glas Wat direct opvalt aan het splinternieuwe De La Mar Theater in Amsterdam is de stralend rode gevel: een combinatie van modern glas en negentiende-eeuwse bakstenen elementen. Speciale rode beglazing geeft het gebouw een feestelijke, warme gloed. Het nieuwe De La Mar Theater van Joop van den Ende vervangt het oude theater en twee bioscoopzalen. Het architectenduo Arno Meijs en Jo Coenen tekende voor het ontwerp, dat zich laat omschrijven als ‘hedendaags met respect voor het verleden’. Het oude gebouwencomplex werd afgebroken en nieuw gebouwd, maar de monumentale gevels bleven behouden. Het middengedeelte van de gevel is geheel nieuw in glas uitgevoerd, met daarachter een tweede gevel in rood glas. Voor dit kleurrijke werk werd Glas Ceyssens uit het Belgische Heusden-Zolder ingeschakeld.

Totaalconcepten in glaswerk ‘Wij zijn al 45 jaar gespecialiseerd in allerhande glaswerken’, vertelt plant manager Fabrizio Briganti van Glas Ceyssens. ‘We bieden maatwerk-oplossingen en produceren alle typen buiten- en binnenbeglazing. Zo leveren en monteren we regelmatig grote beglazingen voor autoshowrooms. Ook waren we betrokken bij de bouw van het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ’s Hertogenbosch en het azM in Maastricht. Onze kracht? Wij leveren totaalconcepten. Van ontwerp en ontwikkeling tot productie, plaatsing en nazorg. Hierdoor bieden wij kwaliteit, maar ook snelheid. En dat was bij De La Mar geen overbodige luxe. Door minutieuze voorbereiding van de productie- en logistieke processen konden we snel monteren en tijdig opleveren.’

Kleur, profiel, constructie en isolatie Het De La Mar Theater is alweer het vierde theater van Joop van den Ende waarbij Glas Ceyssens betrokken is. Ongeveer twee jaar geleden werd het Belgische bedrijf door Meijs benaderd voor de ontwikkeling en vervaardiging van de rode glasgevel. Deze gevel staat in het gebouw, ongeveer een meter van de buitengevel af. Van het 500 m2 grote glasoppervlak steekt een klein gedeelte door het dak naar buiten. Briganti: ‘De gewenste kleur en profilering waren niet standaard voorradig, dus die hebben we zelf ontwikkeld. De dragende staalconstructie, die minimaal zichtbaar mocht zijn, hebben we eveneens zelf ontworpen. De gevel is gemaakt van enkelglas. Om het naar buiten stekende gedeelte te isoleren, werd de beglazing geplaatst voor een geïsoleerde voorzetwand.’

Snelheid en flexibiliteit Glas Ceyssens droeg ook zijn steentje bij op interieurgebied. ‘Op verzoek van de architect hebben we een speciaal glazen tafelblad ontwikkeld’, vertelt Briganti. ‘Het betrof een gelaagde ruit waarbij het onderste blad iets groter is dan het bovenste blad. Enkele dagen voor de officiële opening door H.M. de Koningin kregen we nog de opdracht voor het maken en plaatsen van een volglazen deur. De architect wilde op het laatste moment toch een glasdeur. Daarmee hebben we onze snelheid en flexibiliteit nog maar eens bewezen.’ Briganti kijkt terug op een succesvol project. ‘Joop van den Ende heeft het De La Mar aan Amsterdam teruggegeven. Wij hebben daar een voor altijd zichtbare bijdrage aan geleverd.’ ? Meer informatie

Glas Ceyssens Groep, Heusden-Zolder (België) Telefoon | +32 11570100 Website | www.glasceyssens.com Karakteristieke mix van nieuw en oud, glazen gevel opent zich ’s avonds als binnen de lichtjes aan gaan

BouwInfo b o u w P r o g r a m m a (bvo: 10.000 m 2 ) O P D RACH T AutoBinck, Den Haag O N T WE R P vbe architectuur en bouwmanagement, Veenendaal U IT VO E R I NG Bébouw, Woerden (Hoofdaannemer) I n s tal l atie s KLIK BV, Amsterdam; Delta Techniek

Een fors project met zo’n 2500 m2 kantoorruimte en ruim 7000 m2 magazijn en expeditieruimte

Veenendaal; Aqua Plus, Goor (Sprinklerinstallaties)

Snel bouwen langs de snelweg

Tekst | Marjel Mettau Beeld | arjan stadhouders fotografie

Langs de A12 bij Ede staat sinds kort het imposante stralend nieuwe onderkomen van Brezan automaterialen. Negen maanden slechts vergde de bouw. Een superkorte uitvoeringsperiode, vooral door de gedegen voorbereiding. ‘Het is rap gegaan voor een fors project als dit, met zo’n 2500 m2 kantoorruimte en ruim 7000 m2 magazijn en expeditieruimte,’ constateert Fons Pompe, directeur bij Bébouw van het Woerdense aannemingsbedrijf Bébouw, één dag voor de oplevering. In oktober 2009 kreeg Bébouw de opdracht en op 5 maart 2010 startte de bouw. ‘Ons motto is dat een goede voorbereiding niet het halve, maar het hele werk is. Dat is een uitspraak van Foppe de Haan, en het is nog waar ook,’ Pompe benadrukt: ‘Met een goede voorbereiding kun je “afspraak is afspraak” waarmaken en is iedereenuiteindelijk tevreden. Van opdrachtgever tot en met onderaannemer.’

ClickBrick-gevel De nieuwbouw van Brezan automaterialen kent drie bouwvolumen met verschillende identiteiten. Het drietal panden is tegen elkaar geschoven en vormt daardoor ondanks de verschillen een

58 | STEDENBOUW 691

eenheid. Het kantoorgedeelte is roodbruin en met zijn vier bouwlagen het hoogste van de drie. Daarnaast staat een iets lager wit magazijn met blauw getinte ramen. De gestrekte donkerkleurige expeditieruimte maakt het drietal compleet. Het kantoorgebouw heeft een ClickBrick-gevel, het bekende stapelsysteem waarbij de bakstenen zonder specie in elkaar geklikt worden. De draagconstructie is een prefab betonskelet. Het betonskelet van het kantoor is geleverd door Westo Prefab betonsystemen uit Coevorden, net als Bébouw een dochteronderneming van VolkerWessels, in combinatie met Stabiel Management uit Valkenswaard. Pompe: ‘Zij hebben het constructiewerk ge-engineerd en waren het aanspreekpunt. Door een opdracht uit te besteden aan één partij voorkom je logistieke problemen.’ Dat dit goed werkt, bleek wel. ‘In vier weken tijd stond het geheel. Net na de zomervakantie was de ruwbouw van het kantoorgedeelte zonder problemen klaar.’

Prettige werkomgeving De bedrijfshallen waren iets eerder klaar dan gepland en de stellingbouwer kon daarom ook eerder aan de slag. De hallen bestaan uit een staalconstructie met sandwichplaten. Opvallende details zijn de blauwe glasstroken in de magazijnruimte. Aan de

Ede | Brézan

buitengevel geeft dit een vrolijk accent en binnen in het magazijn levert het een prettige lichtinval op. Minstens zo bijzonder is de LED-verlichting, die overal in het gebouw is toegepast, vanaf de buitenverlichting tot aan de toiletruimten en de lange lichtstroken in het magazijn. Gedurende het traject is op basis van duurzaamheid gekozen voor deze vorm van verlichting. Bovendien kwam het in aanmerking voor een stukje subsidie binnen de energieinvesteringsaftrek-regeling. De terugverdientijd kan met de subsidie worden bekort. Overigens is LED verlichting ook hele aantrekkelijke en prettige verlichting. Een ander element dat bijdraagt aan een prettige werkomgeving is de vloerverwarming. Dit type verwarming ligt niet alleen in de kantoren, maar ook in de expeditieruimte. Brezan heeft anticyclisch geïnvesteerd. Daar is moed voor nodig. Maar juist nu zie je dat Brezan meer werk krijgt – nu het in de autohandel wat minder gaat en mensen dus langer met dezelfde auto blijven rijden – Er is daarom tegenwoordig meer behoefte aan vervangende onderdelen.’

leden was er gewoon te weinig capaciteit. De mensen konden in die tijd er de tijd voor nemen. De arbeidsproductiviteit ligt daardoor tegenwoordig gewoon hoger. Nog een reden om veel aandacht aan de voorbereiding te besteden. Op de bouwplaats zul je het toch moeten doen. Dat gaat beter en sneller als je van elkaars werkzaamheden op de hoogte bent. Alleen de sterken en de slimmen blijven over.’ n

Sterken blijven over De architect heeft geheel in de pas lopend met zijn volledige bedrijfsnaam vbe architectuur en bouwmanagement zelf de directie gevoerd. Eens in de vier weken vonden de bouwvergaderingen plaats en eens in de twee weken een werkvergadering. Pompe: ‘ We hebben daar scherp de hand aan gehouden, met als gevolg dat het project eigenlijk vlekkeloos is verlopen.’ Dat komt mede door de beschikbare capaciteit aan mankracht. ‘Een paar jaar ge-

LED verlichting en vloerverwarming in het magazijn maken het werk prettig

‘Een goede voorbereiding is het hele werk’

advertentie 190 x 130 v2:ADVERTENTIE STEDENBOUW

06-12-2010

16:27

Pagina 1

Bébouw: werken aan plannen

Bébouw is een ervaren teamspeler. Met vakmanschap, organisatorisch vermogen en financiële draagkracht maken wij prachtige bouwplannen waar. Intensieve samenwerking is de sleutel voor succes bij elk ontwikkelen bouwproject.

Zoekt u samenwerking voor het realiseren van uw bouwplannen? Neem contact op met Egbert van den Bergh of Fons Pompe.

Projectontwikkeling, utiliteits- en woningbouw

Bierbrouwersweg 10 3449 HW Woerden

Bébouw.nl

Tel.: 0348-42 05 64 info@bebouw.nl

Postbus 86 3440 AB Woerden

STEDENBOUW 691 | 59

Van nul tot opgeleverd BouwInfo B o u w p r o g r a m m a Nieuwbouw Audi, Lexus,

Volkswagen (bvo: 12000 m 2 ) B o u w p e r i o d e van maart 2010 tot november 2010 b ou w ko s t e n € 8,7 (excl. installaties) miljoen O p d r ac h t ALV Ontwikkelingscombinatie O n t w e r p Architektenburo Guido Bakker, Veenendaal A dv i e s : Broersma, Den Haag (hoofdconstructeur);

Hendriksen, Veenendaal (projectmanagement); Oud Clingendaal Management Services, Raamsdonksveer (projectmanagement namens opdrachtgever) U it vo e r i n g : Sprangers Bouwbedrijf, Delft (Hoofdaannemer)

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Bernard Faber

Begin 2010 was het niet meer dan een stuk grond langs de A2 bij Eindhoven. Sinds november staat op deze zelfde kavel een hypermodern autocentrum voor Audi, Lexus en Volkswagen. In slechts acht maanden tijd zette Sprangers Bouwbedrijf dit prestigieuze project op poten. Létterlijk. De nieuwbouw van Audi, Lexus en Volkswagen langs de A2 bij Eindhoven is een project van ALV Ontwikkelingscombinatie. Architektenburo Guido Bakker ontwierp voor deze opdrachtgever een samenhangend ensemble dat is opgebouwd uit drie afzonderlijke panden. Fraai met glas opengewerkte showrooms die door stalen constructies worden ondersteund. En die elk hun eigen identiteit hebben. ‘Het gebouw van Audi is zelfs het eerste in Nederland dat volgens de allernieuwste Audi-huisstijl werd neergezet’, zegt projectleider Pepijn van den Boom van Sprangers Bouwbedrijf.

Verhoogd maaiveld SPRANGERS is een middelgroot bouwbedrijf met vestigingen in Breda, Terneuzen en Delft. ‘We zijn sinds de detailengineering bij het project betrokken’, zegt Van den Boom en vouwt een bouwte-

In het zicht van de snelweg, het betonnen podium is handig voor de bedrijfsvoering en heel belangrijk: de drie dealers trekken nu maximaal de aandacht

60 | STEDENBOUW 691

Eindhoven | Audi, Lexus, Volkswagen

in acht maanden kening open. Hij wijst op de drie dealerpanden, die op een soort betonnen tafel staan. ‘De architect heeft bewust een verhoogd maaiveld gecreëerd. Dat maakt de showrooms goed zichtbaar vanaf de snelweg, die zelf ook iets verhoogd ligt.’ Bezoekers rijden via een hellingbaan omhoog en kunnen dan voor de deur van de eigen autodealer parkeren. Op de begane grond bevinden zich de werkplaatsen, het occasioncentrum van Audi en een schadeherstelbedrijf.

Betonnen constructie Bouwkundig gezien bestaat de betonconstructie van het complex uit een prefab betonskelet van kolommen en liggers met kanaalplaatvloeren. Achter deze betonnen tafel bevindt zich een prefab stallinggarage van 3 bouwlagen. Besteksmatig zou deze garage eveneens worden uitgevoerd met kanaalplaten en extra betonnen kolommen. In plaats daarvan hebben we gebruik gemaakt van dubbel TT liggers. Hiermee realiseerden we overspanningen van 21 meter. Met andere woorden: minder kolommen, dus een optimaler gebruik van de stallinggarage.’ En minder kans op aanrijdingen. Een andere optimalisatie betrof de het wijzigen van de

waterdichte vloercoating in een hoogwaardige Waterdichte betonnen druklaag voorzien van vuilafstotende impregneer. Dit type afwerking is niet alleen kostenbesparend vergelegen met andere parkeerdeksystemen, maar ook duurzaam. Beton is onderhoudsarm en gaat lang mee.’

Logistiek en planning Nu het project gereed is, valt goed te zien dat optimaal gebruik is gemaakt van de beschikbare ruimte. Van het 1,3 ha grote perceel is 1,2 ha bebouwd. ‘Dat was logistiek gezien een behoorlijke uitdaging’, aldus Van den Boom. ‘We werkten met een 300 tons rupskraan. Deze moest aan het einde van de rit nog wel ruimte hebben om zich af te breken en het terrein weer te verlaten. Dit vereiste een goed doordachte fasering. Eerst werd Volkswagen gebouwd. Terwijl daar werd afgebouwd, zijn we met de realisatie van Lexus begonnen. Vervolgens werkten we langzaam maar zeker naar de uitgang toe, met als laatste de bouw van het Audi-deel.’ Uitdaging hierbij was dat het Audi-gebouw wel het meeste afbouwwerk met zich meebracht. En met acht maanden totale bouwtijd kwam de oplevering al snel dichterbij. Op 1 november moest het casco+

STEDENBOUW 691 | 61

Gebouwen die alom waardering oogstenâ&#x20AC;Ś SPRANGERS Bouwbedrijf is gespecialiseerd in nieuwbouw, verbouw en renovatie. Realiseert zowel reguliere als innovatieve, utilitaire projecten en woningbouwprojecten. Onze ambitie luidt: het realiseren van een duurzaam en kwalitatief hoogwaardig eindresultaat met een goede prijskwaliteit-verhouding. In de overtuiging dat een goed proces een waarborg is voor een bijzonder eindresultaat, laten we in het proces van totstandkoming niets aan het toeval over. Onze gekwalificeerde medewerkers vervullen hierin een sleutelrol. Zij zijn bekend met the state of the art op het gebied van bouwkunde en techniek. Beschikken over de jongste inzichten in duurzaam bouwen. En leveren topprestaties, op veel plaatsen in Nederland. Resulterend in kwalitatief hoogwaardige gebouwen die alom waardering oogsten. Zelf blijven we nuchter, met beide benen op de steiger, gestaag doorbouwen aan onze reputatie.

Breda

Delft

Terneuzen

www.sprangers.nl

Eindhoven | Audi, Lexus, Volkswagen

Op het podium, elk merk kreeg een eigengestyled gebouw

worden opgeleverd, twee weken later het afbouwpakket. Van den Boom: ‘We hebben lange dagen gemaakt en in de bouwvak doorgewerkt, maar op 15 november konden de meubels erin.’

Jonge uitvoerder Ondanks de hectiek kijkt Van den Boom met een goed gevoel op het project terug: ‘Het bijzondere aan dit werk is dat het werd gebouwd door een jonge uitvoerder in samenwerking met een ervaren bouwplaatsmanager. Bij SPRANGERS vinden we het belangrijk

om jonge medewerkers een kans te geven zich in de praktijk te ontwikkelen. Zeker omdat er veel ervaren uitvoerders nu en op termijn met pensioen gaan. Maar door jong en oud in teams samen te laten werken, houden we de kennis en ervaring in het bedrijf. Tegelijkertijd motiveren we de nieuwe generatie. Goed voorbeeld doet volgen. Zo blijft SPRANGERS in de toekomst de kwaliteit, flexibiliteit en capaciteit bieden waar we al meer dan 200 jaar voor staan.’ n

In de Lexus dealer

STEDENBOUW 691 | 63

Pagina 64

Van den Berg Groep bouwt Irak op

Van den Berg Groep, bureau voor vastgoedadvisering, architectuur en bouwkundige dienstverlening, werkt aan ontwerp en realisatie van een privékliniek in het Noord-Irakese Arbil. Na Bagdad en Mosul is Arbil met een inwoneraantal van boven de miljoen de derde stad van het land. Sinds kort is het de hoofdstad van Iraaks Koerdistan. Al 2300 jaar ligt hier een vorm van stedelijke vestiging. De eerste stad is ooit gesticht door de Sumeriërs onder de naam Urbillum. Arbil profiteert sterk van de relatieve veiligheid die in Koerdistan de laatste negen jaar heerst. Arbil is sinds de val van Sadam Hoesein in 2003 dan ook economisch booming. De opdracht aan de Van den Berg groep komt van een groep private investeerders uit Koerdistan zelf. De investeerders streven met de privékliniek het kwaliteitsniveau na van de Nederlandse zorg. Voor Van den Berg Groep is dit het eerste project daar. Omdat Irak een echte vertrouwensmarkt is, hoopt Van den Berg dat meer projecten zullen volgen, als dit project een succes wordt. De privékliniek in Arbil is vormgegeven als een modern functioneel gebouw. De regionale traditionele cultuur komt tot uiting in het opengewerkte decoratieve scherm in de voorgevel. Het gebouw heeft een bruto vloeroppervlakte van 4000 m2. ? Informatie

www.vandenberggroep.nl

Specials in de komende edities van StedenBouw

StedenBouw 692 Duurzaam Bouwen StedenBouw 693 Renovatie & Restauratie / Onderhoud StedenBouw 694 Zorg & Ziekenhuis

Colofon

sinds 1948

691

Stedenbouw verschijnt elf maal per jaar en is een uitgave van Louwers Uitgeversorganisatie BV. Stedenbouw is een onafhankelijk vakblad voor de bouw en is bestemd voor architecten, aannemers, onder-aannemers, leveranciers, (bouw)functionarissen in overheids- en semioverheidsinstellingen en verwante organisaties.

Redactie Willem Ruyters

Medewerkers Patricia van der Beek Hilda Bosma Bernard Faber Grunstra Architecten Groep Kees Hagendijk Stefan Kleingeld KOW John Lewis Marshall Marjel Mettau Els Neijts Persbureau Zwolle

64 | STEDENBOUW 691

Jan Theun van Rees Ronald Schalekamp Arjan Stadhouders Ries van Wendel de Joode

Uitgever Tjerk van Duinen

Louwers Uitgeversorganisatie BV Schatbeurderlaan 6, Weert Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

Abonnementen

Manuela Depenbrock m.depenbrock@louwersuitgevers.nl Opzeggen twee maanden voor einde abonnement.

Sylvia Voorham

Een jaarabonnement op Stedenbouw kost € 75. Losse nummers € 10. Prijzen zijn exclusief BTW. Reeds verschenen nummers zijn, indien voorradig, te bestellen bij Louwers Uitgeversorganisatie BV.

Advertentieverkoop

ISSN 0165-3997

Orderadministratie Marjolein van Beek

Office manager

Toos van de Sanden Tel. +31 (0)495 450095 t.vdsanden@louwersuitgevers.nl

Vormgeving Backdoor Graphics

Uitgever, auteurs en fotografen aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die voortvloeit uit handelingen en beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit de in dit magazine geplaatste artikelen. Neem voor toestemming voor het overnemen van artikelen dan wel foto’s uit artikelen contact op met redactie@stedenbouw.nl

The future of building

World’s Leading Trade Fair for Architecture, Materials, Systems

Over 1,900 exhibitors 180,000 m² of exhibition space 212,000 visitors from 150 countries

EDITIE

691 Tijdschrift voor stedenbouw, architectuur en binnenhuisvormgeving Losse nummers E 10,– Ja argang 63 JANUARI 2011

NUMMER 691 JAARGANG 63 jaNUari 2011

M i t s u b i s h i

e l e v a t e s

T 0318 - 586 586 www.mitsubishi-liften.nl

y o u