Stedenbouw 713 2013 by Louwers Mediagroep

EDITIE

713

Tijdschrift voor stedenbouw, architectuur en binnenhuisvormgeving I Jaargang 64 I 2013

Kabelnetgevel één van vele kunststukjes efficiënt gebouwde Markthal Rotterdam | Rokin Plaza Amsterdam: bouwen in kleine porties | FIRST Rotterdam markeert entree naar binnenstad | Spijkenisse ‘schittert’ met theater

‘Milieuvriendelijk en zonder giftige chemicaliën’

TONZON maakt het verschil wel! De vloerisolatie die écht werkt.

Illustratie van een kruipruimte met TONZON Vloerisolatie

Bij betonvloeren Zelfs betonnen vloeren worden warmer met TONZON Thermoskussens. Dankzij de combinatie met Bodemfolie krijgt u ook een kurkdroge kruipruimte en heeft u geen last meer van muffe lucht. De vloerisolatie die echt werkt!

Voor Koud en klam

Na Warm en droog

Bij houten vloeren TONZON Vloerisolatie levert de warmste vloer en is het enige systeem dat echt veilig is voor houten vloeren, zo blijkt na 33 jaar praktijkervaring. Bij vloerverwarming Bij woningen met vloerverwarming wordt de kruipruimte van de woning nu nog vaak onnodig mee verwarmd. TONZON Thermoskussens houden ook hier de warmte optimaal tegen. De besparing op het gasverbruik kan oplopen tot wel 40%.

Bij luchtverwarming De grote aanvoerkanalen van een luchtverwarmingssyteem zitten vaak in de kruipruimte waardoor deze behoorlijk worden opgewarmd. In Sommige kruipruimtes is het mogelijk een laag Thermoskussens onder de kanalen door te bevestigen waardoor er nauwelijks nog warmte naar de kruipruimte verloren gaat. Soms is het niet goed mogelijk om overal een kussenlaag onder de kanalen aan te brengen. Dan moet de isolatie van de kanalen worden verbeterd. Bijvoorbeeld met TONZON Bandagefolie zoals bij geïsoleerde CV-buizen of met TONZON Thermosheet of Finishfolie. Bij woonboten en stacaravans Experiment bij woonboot aan de Buiksloterdijk in Amsterdam. Omdat isolatie met wol bij een vloer van een woonboot geen merkbaar resultaat opleverde, zijn live voor de TV camera enkele banen wol vervangen door Thermoskussens. Hiernaast een infrarood foto van het resultaat. De twee banen met Thermoskussens zijn duidelijk warmer dan de andere banen, die geïsoleerd zijn met wol.

Meer weten? Kijk op www.tonzon.nl. Bellen of mailen kan ook via 0900 - 28 66 966. Scan de QR-code en bekijk de instructiefilm.

TONZON BV • Postbus 1375 • 7500 BJ Enschede • T: 053 - 433 23 91 • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl

MAAK RUIMTE

FUNCTIONEEL

PANE E LWAN DEN

SCHUIF WAN DE N

VOUW WANDEN

ZICHTBAR E E N ONZICHTBAR E PE R FEC TIE Zichtbare en onzichtbare perfectie vormt de doorslaggevende succesfactor achter onze mobiele paneelwanden. Zichtbaar zijn de precieze passingen, de fraaie detailleringen en de mooie afwerkingen. Maar de niet zichtbare technieken vormen eigenlijk het ĂŠchte succes achter onze wanden. Zoals sterke en oerdegelijke mechanieken. En het beproefde hang-, loop- en sluitwerk. Gericht op langdurig en veelvuldig gebruik. Kijk ter inspiratie op www.breedveld.com Of bel voor advies of een afspraak 0487-542888.

G L A SWANDEN

SPECIAL S

Snel, efficiënT en zorgelooS Bouwen meT prefaB BeTon

Bestcon B.V. Kanaaldijk 19 - 5683 CR Best T +31 (0) 499 366 366 www.bestcon.nl

BETAALBAAR EN VERRASSEND BOUWEN IN BETON representatieve uitstraling

●

snelle bouwtijd

●

duurzame kwaliteit

●

uitstekende brandwerendheid

●

inbraak veiligheid

●

Hercuton b.v. Touwsla ger 2 5253 RK Nieuwkuijk Tel.: (073) 511 26 60 info@hercuton.jajo.com

www.hercuton.nl

EDITIE

Voorwoord

713

Het ei van Columbus Onze sector is een belangrijke motor van de economie, en tegelijkertijd zeer gevoelig voor conjuncturele schommelingen. De huidige marktsituatie vraagt wellicht om uitzonderlijke oplossingen. Wie heeft de sleutel? De pensioenfondsen en verzekeraars, zoals zij begin juli opperden? Duizend miljard euro zouden zij in kas hebben, terwijl de overheid de hand op de knip houdt en woningcorporaties minder kunnen of willen investeren. Daar moet toch een weg te vinden zijn?, vroeg Richard Mulder zich in maart al af in zijn column op de site van Bouwend Nederland. De optelsom van de investeringen in infrastructuur tot 2028 bedraagt ‘slechts’ achttien miljard, betoogt de beleidsadviseur infrastructuur. Het inschakelen van vermogensbeheerders voor deze en andere projecten, zoals grootschalige woningbouwrenovaties, lijkt het ei van Columbus, maar we moeten er op lange termijn ook niet teveel van verwachten. De (semi)publieke sector wordt de komende jaren verder ingekrompen en private partijen willen hun geld graag terugzien, de pensioengerechtigden incluis. De Nederlandse vermogensbeheerder APG liet al weten miljarden meer te gaan investeren in infraprojecten, maar dan niet in Nederland. Te weinig rendement naar eigen zeggen. Bovendien – zonder te vervallen in procedurele achtergronden: het belang van de leden van pensioenfondsen is niet gemakkelijk aan te tonen. Politieke wil moet dan de doorslag geven, met nieuwe mogelijkheden voor publiek-private samenwerking, maar dan vooral met privaat geld. De geschiedenis van polderland Nederland leert ons, dat als de overheid een voortrekkersrol speelt, belangengroepen doorgaans goed op een lijn te brengen zijn. Vermogensbeheerders zullen echter garanties willen van de overheid. En dan ligt het risico weer bij ons allen - pensioengerechtigde burgers. Maar dat ligt het toch wel, zult u zeggen. Gezamenlijk innoveren én doorpakken is de enige optie. Linksom of rechtsom.

Jan-Kees Verschuure

5 | STEDENBOUW 713

713

sinds 1948

Vaktijdschrift voor stedenbouw, architectuur en binnenhuisvormgeving Jaargang 65 | 2013 Verschijnt 9 x per jaar ISSN 0165-3997

Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactieadres

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E redactie@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactiecöordinator

Jan-Kees Verschuure

redactieMedewerkers

Patricia van der Beek, Hilda Bosma, Henk Geist, Jac Buchholz, Fiona de Heus, Sjoerd Meuleman, Martijn van den Bouwhuijsen, Liliane Verwoolde, Marcia van Wensveen "Het Tekstbureau", Jan-Kees Verschuure.

Bladmanagement

Tim van den Dungen E t.vandendungen@louwersuitgevers.nl Sander van Hout E s.vanhout@louwersuitgevers.nl

Secretariaat

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

Advertenties Online aanleveren: https://louwersuitgevers.wetransfer.com o.v.v. naam en project

Abonnementsprijs € 81,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Stedenbouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

Adreswijzigingen Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Opzeggingen Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Doelgroep Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie aan architecten, aannemers, opdrachtgevers, project-ontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers,(semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en verwante organisaties.

Vormgeving/Art Direction Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl Tessa van Gameren Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

6 | STEDENBOUW 713 706

Utiliteitsbouw ROTTERDAM Markthal HENGELO Thales AMSTERDAM Rokin Plaza SPIJKENISSE Theater UTRECHT OV-Terminal gouda Het Groene Hart Ziekenhuis AMSTERDAM Community Centre Ru Paré WEHL Pluimveeslachterij Esbro ROTTERDAM Groot Willemsplein GLANERBRUG Ariënshuis RIJSWIJK Efectis Nederland DEN HAAG Het Zamen HENGELO Quality2Process KAMPEN Melmerpark

8 19 24 30 34 39 42 44 46 49 52 54 56 58

Inhoud

58 66

62 70

84 82

Rubrieken Journaal

ediTie

713

TijdschrifT voor sTedenbouw, archiTecTuur en binnenhuisvormgeving I jaargang 64 I 2013

woningbouw

Coverbeeld | FIRST Rotterdam CV

ROTTERDAM FIRST UTRECHT Mariakwartier GRONINGEN SOZAWE CAPELLE AAN DEN IJSSEL Renovatie 1950 woningen VLAARDINGEN Renovatie Louise de Coligny PURMEREND Genuahaven HUIZEN 3Maten GOES Erasmuspark ROCKFON

62 66 70 74 77 80 82 84 86

7 | STEDENBOUW 712

Utiliteitsbouw Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | J.P. van Eesteren

Kabelnetgevel één van vele kunststukjes efficiënt gebouwde Markthal Rotterdam Vanaf de elfde verdiepingsvloer start de realisatie van de ‘sluitsteen’

De retailwereld vindt ondanks de crisis nog ruimte voor innovatieve concepten, zoals in het internationaal georiënteerde Rotterdam. De veertig meter hoge Markthal in het Laurenskwartier – een combinatie van winkels, horeca, appartementen en parkeren – wordt de eerste overdekte markthal in Nederland. J.P. van Eesteren is verantwoordelijk voor de realisatie van de bovenbouw. Het eind september 2014 op te leveren gebouw toont een grote diversiteit aan bouwmethoden. Het casco van de Markthal bestaat uit twee gelijktijdig te bouwen, staande bouwdelen, die met de later dit jaar te realiseren dakverdieping – ofwel de ‘sluitsteen’ in de woorden van de hoofdaannemer – uiteindelijk een boog zal vormen. In december 2012 werd de onderliggende parkeergarage opgeleverd door CBMR (Combinatie Mobilis – Martens en van Oord). De bovenbouw rust op de wanden van deze betonconstructie onder het maaiveld. “Onze opdracht betreft de complete bouw en het afbouwen van het casco van de ondergrondse parkeergarage van drie lagen, met daarboven het niveau -1 met een supermarkt, winkels, expeditievoorzieningen, fietsenstallingen en de bergingen van de woningen”, vertelt projectdirecteur Michel Hoogendoorn van J.P. van Eesteren. “Onze werkzaamheden sluiten goed op elkaar aan. Wij zijn in oktober waar mogelijk al begonnen met de eerste werkzaamheden voor Nieuw retailconcept in hartje Rotterdam

8 | STEDENBOUW 713

rotterdam | Markthal

Projectinfo Gekoppelde WKO-installatie gecombineerd met stadsverwarming

de betonnen boogconstructie. De eerste twee bovenbouwlagen zijn traditioneel uitgevoerd; tot en met de tiende laag worden de twee staande bouwdelen – 120 meter lang met elk drie liftkernen – door middel van tunnelbouw gerealiseerd. In de tweede helft van juni beginnen wij met de elfde verdiepingsvloer, die de constructieve sluitsteen van de Markthal gaat vormen. Hier wordt weer in situ-bouw toegepast, in combinatie met bollenplaatvloeren. Ten behoeve van de realisatie van de ‘sluitsteen’ bouwen wij een stalen ondersteuningsconstructie met twee werkbordessen op veertig meter hoogte.” Die bordessen schuiven met het werk op in de lengterichting van de Markthal,

gelegen tussen de Hoogstraat en de Binnenrotte bij de Blaak.

Binnenschil Het dak van de boogconstructie, waarin twaalf penthouse-appartementen worden gerealiseerd, wordt afgesloten met prefab dekplaten. Waar mogelijk wordt ook met de afbouw van de Markthal nog deze zomer gestart. Het casco wordt aan de buitenzijde afgewerkt met Chinees hardsteen, dat ook in de omliggende bestrating wordt gebruikt. De binnengevel van de feitelijke markthal – tevens een thermische buitengevel voor de 228 appartementen in de boogconstructie – wordt afgewerkt met geperforeerde aluminiumbeplating. ►

Ontwikkelaar Provast heeft voor Markthal Rotterdam een BREEAM-NL certificaat ‘Very Good’ behaald. Onderdeel van de duurzaamheidsopgave is de aanleg van een WKO-systeem met geslagen bronnen, ondersteund door warmtepompen. BAM Techniek legt de WKO-installatie aan en voorziet in een koppeling met de bronnen van het naastgelegen kantoorgebouw Blaak 31 (tevens ontwikkeld door Provast) en een koppeling met het in Rotterdam gebruikte systeem voor stadsverwarming. “Dat laatste is noodzakelijk in verband met de warmwatervoorziening van de woningen van de Markthal”, zegt projectmanager Leon Bik. BAM Techniek slaat deze zomer twee bronnen op 150 meter diepte, steeds in de nabijheid van de geslagen bronnen voor de reeds actieve WKO-installatie van Blaak 31. Na een wisselaar vervolgen de leidingen hun weg naar de technische ruimte in de kelder van Markthal Rotterdam, waar de warmte of koude uit het bronwater door middel van warmtepompen opgewaardeerd wordt, alvorens het bij de appartementen en commerciële ruimten terecht komt. “Een WKO-systeem gecombineerd met stadsverwarming en de WKO van het buurgebouw: beide aspecten maken het een uitdagend project.”

9 | STEDENBOUW 713

Constructief in totaaloplossingen www.jpvaneesteren.nl

betrokken bouwen beleven JPvE_adv Industrie Bouw_Markthal_210x297.indd 1

31-05-13 09:37

rotterdam | Markthal

Op de 4.000 panelen van 1,5 x 1,5 meter komt één gebouw-grote afbeelding, verwijzend naar de versproducten die op de begane grondvloer zullen worden verkocht. “Deze wordt geproduceerd met behulp van nauwkeurige digitale techniek. De aluminiumbeplating wordt gemonteerd op een HSB-achterconstructie en heeft tevens een akoestische functie.” In het casco worden tevens kastjes ingestort die essentieel zijn voor de montage van het laatste kunststukje in de uitvoeringsfase: de aanleg van de zogenoemde kabelnetgevel, die het betonnen casco aan beide uiteinden gaat afsluiten, waardoor een semi-binnenklimaat ontstaat. “De feitelijke markthal blijft officieel buitenruimte, maar sluit het gebouw wel aan alle zijden af. En er is door de verschillende ontwerpers gezorgd voor een prettig binnenklimaat. Er komen drie tourniquets aan beide zijden. Hieronder ligt aan beide uiteinden van het casco een ingestorte geul die voor natuurlijke ventilatie gaat zorgen, onder de kabelnetgevel door.”

Stalen grid De kabelnetgevel wordt opgebouwd met een raster of grid van stalen kabels, die verankerd zijn in het casco. “Die kabels staan straks strak als snaren, zoals bij een tennisracket.” In het raster worden glazen elementen geplaatst, ruwweg van dezelfde omvang als de aluminium elementen in de binnenschil. De definitieve inrichting van niveau 0 – met zo’n 120 winkelunits - moet nog worden uitgewerkt door de opdrachtgever. “Het casco van de onderbouw werken wij compleet af, inclusief toerit voor de expedities van onder meer de Albert Heijn. Alle installaties van de Markthal bevinden zich in de kelder, inclusief WKO, luchtbehandeling- en traforuimtes. De Markthal is een duurzaam gebouw dat wordt gerealiseerd volgens BREEAM ‘Very Good’, en alle koopappartementen worden voorzien van vloerverwarming. De penthouses hebben een groot balkon en inpandige patio.” Op het ambitieniveau van de Markthal is dus niet bezuinigd. “De korte bouwtijd van twintig maanden en de efficiënte bouwmethoden zorgen er mede voor dat dit toekomstige icoon ondanks de economische situatie toch gerealiseerd kan worden.” Eind juni start de verkoop van de 126 koopappartementen; de overige 102 zullen worden verhuurd door Vesteda. De Markthal wordt volgens planning op 30 september volgend jaar in zijn geheel opgeleverd. Met het UFO-dak van station Blaak, de kubuswoningen en vanzelfsprekend de Laurenskerk, hebben het Laurenskwartier en Rotterdam er dan weer een blikvanger bij. ❚

Projectinfo Rolluiken met doorzicht en uniforme uitstraling Branddeuren en rolluiken specialist GNS Brinkman ontwikkelt en levert een veertigtal rolluiken voor de shops in de binnengevel van Markthal Rotterdam, gelegen aan het overdekte marktplein. De transparante rolluiken (type Hera Facade) bestaan uit polycarbonaat met aluminium ribben en krijgen een uniforme uitstraling in dienst van het gebouw. Tevens levert GNS Brinkman brandschermen voor de parkeerkelder. “Wij zijn het definitieve ontwerp van de rolluiken nog aan het uitwerken met de architect en de opdrachtgever”, vertelt manager Verkoop & Marketing Arthur Buitenhuis. “De winkelunits worden definitief ingericht in het laatste stadium van de bouw.” Doelstelling is dat ook met neergelaten rolluiken doorzicht mogelijk is vanaf het overdekte marktplein – niet alleen een gewenste kwaliteit vanuit de opdrachtgever, tevens een wettelijke eis in binnensteden. De retailbranche is voor GNS Brinkman een belangrijke klant, ondanks de afname van het aantal nieuwbouwprojecten in de bouwsector. “Met name dankzij overnames is er veel werk in de verbouwing en herinrichting van supermarktvestigingen. Jumbo is bijvoorbeeld bezig aan de grootste ombouwoperatie uit de geschiedenis, na de overname van C1000.” Het Zaanse GNS Brinkman, een samenvoeging van gerenommeerde ontwikkelaars van brand- en inbraakwerende afsluitingen (Gorter, NRF, Slaets en Brinkman), is onderdeel van de Value8 Tech Group, waarbinnen onder meer ook liftenproducent Axess, fabrikant van verpakkingsmachines Buhrs en industrial solution provider Haak een plaats hebben. “Value8 investeert in innoverende bedrijven in groeisectoren. De synergie binnen de Value8 Tech Group zal het innovatieve karakter van onze bedrijven nog versterken, waardoor wij nog meer voor de integrale gebouwkwaliteit kunnen gaan betekenen in de toekomst.”

De Markthal ligt praktisch bij de entree van station Blaak

Bouwinfo Ontwikkelaar Ontwerp Advies

Uitvoering

Installaties

Beleggingwaarde Bouwperiode

Provast MVRDV (uitwerking: INBO) RoyalHaskoningDHV (constructies); Techniplan (installaties); Peutz (bouwfysica); H. Janssen (kosten) Combinatie van Martens en Van Oord en Mobilis (casco onderbouw tot en met begane grond); J.P. van Eesteren (bovenbouw en afbouw) Schoonderbeek (onderbouw); Unica (bovenbouw); BAM Techniek (WKO); Kone (liften en roltrappen) € 175 miljoen oktober 2009 – september 2014 (bovenbouw gestart in oktober 2012)

11 | STEDENBOUW 713

HEUVELMAN HOUT.

VAN ALLE MARKTEN THUIS. Heuvelman Hout in Ouderkerk a/d IJssel is de leverancier voor de houtverwerkende industrie en grote bouwondernemingen. De grote opslagcapaciteit, veelzijdige bewerkingsmachines, verbinding met de Noordzee voor de aanvoer en klantenkennis maken van Heuvelman Hout de houtspecialist bij uitstek. Heuvelman Hout is behalve leverancier ook specialist in maatwerk op het gebied van houtskeletbouw. Zij produceert in een unieke samenwerking – met 6 gedetacheerde medewerkers van hoofdaannemer J.P. van Eesteren – in Ouderkerk a/d IJssel de HSB-gevelelementen, schachtvoorzieningen en diverse loggia’s voor de Markthal Rotterdam. Een sterk staaltje houtskeletbouw voor een 120 meter lang en veertig meter hoog, boogvormig gebouw met 228 appartementen.

T 0180 – 68 86 88 z info@heuvelman-hout.nl z www.heuvelman-hout.nl

rotterdam | Markthal

Projectinfo Prestaties, esthetiek en comfort in evenwicht De 228 appartementen in de boogconstructie van Markthal Rotterdam worden ingericht met een ventilatieconcept op basis van natuurlijke ventilatie. Specialist Alusta produceert en levert daartoe volledig op maat gemaakte Pascalle ventilatieroosters en zogenoemde ‘suskasten’ in de buitenschil van het gebouw, waarmee zowel de koudeval als de geluidbelasting in de appartementen zoveel mogelijk wordt beperkt. “Dit energiezuinige systeem levert dus ook een hoog niveau van comfort”, vertelt commercieel directeur René Cas.

Projectinfo HSB in binnenschil ‘licht, sterk en flexibel’ Met de bouw van de Markthal gaat een grote hoeveelheid bouwmaterialen met een unieke maatvoering de bouwplaats op. Voordat het zover is, hebben hoofdaannemer J.P. van Eesteren en de toeleveranciers al een uitvoerige samenwerking achter de rug, zoals in het geval van Heuvelman Hout, dat de HSB-elementen produceert die door J.P. van Eesteren worden gemonteerd. De HSB-gevelelementen, schachtvoorzieningen en diverse loggia’s bevinden zich straks in een 120 meter lang en veertig meter hoog, boogvormig gebouw met 228 appartementen, een markthal met winkels en onderliggende retailvoorzieningen, parkeergarage en technische ruimtes. Dat vroeg om een specialist in maatwerk op gebied van houtskeletbouw. “Dat zijn wij; bovendien heeft Heuvelman Hout een bestendige relatie met J.P. van Eesteren”, vertelt directeur Jan Boudestein van de houtspecialist uit Ouderkerk aan den IJssel. “Hierdoor werd een bijzondere oplossing gevonden om de in vele opzichten specifieke opdracht in een efficiënte vorm te gieten.” Een zestal medewerkers van J.P. van Eesteren is gedurende de productie- en montagefase bij Heuvelman Hout gedetacheerd. “Deze mensen draaien zowel in de productie- als montagefase mee, zodat wij nu en straks met een geoliede machine de beste kwaliteit kunnen leveren.”

Een suskast is een ventilatierooster met een verhoogde geluidwering. Suskasten worden toegepast in situaties waarin een gebouw natuurlijk wordt geventileerd en onderhevig is aan extra geluidbelasting, zoals in Rotterdam. “De suskasten maken gebruik van dempingsmateriaal en resonatoren die voor extra geluiddemping zorgen. In Markthal Rotterdam worden deze suskasten esthetisch weggewerkt in de gevelconstructie om maximaal tegemoet te komen aan de wensen van architect en opdrachtgever.” Deze vorm van custom built-productontwikkeling heeft de ventilatiespecialist uit Etten-Leur eerder bijvoorbeeld toegepast in het gerenoveerde Ministerie van LNV en het nieuwe gerechtsgebouw van Antwerpen. Hoewel het standaard productenpakket van Alusta toereikend wordt geacht voor 95 procent van de bouwprojecten, is voor het resterende deel – waaronder Markthal Rotterdam mag worden gerekend – maatwerk nodig, om prestaties, esthetiek en comfort optimaal in evenwicht te brengen. Daartoe ontwikkelde Alusta op basis van uitvoerig onderzoek door bouwfysisch adviseur Peutz een custom built-ventilatieconcept voor Markthal Rotterdam. Cas: “Het Pascalle rooster zal de vastgestelde capaciteit in stand houden zodra het drukverschil over de gevel toeneemt door wind- of temperatuurverschil. De op maat gemaakte ventilatieroosters in de appartementen zijn uitgerust met een nauwkeurig regelmechanisme, waardoor de koude lucht niet meteen naar de grond gaat – de zogenoemde koudeval – maar naar het plafond wordt gestuurd en daar als het ware aan blijft kleven, waardoor de buitenlucht de tijd krijgt om op te warmen. Dit zorgt voor meer comfort in de appartementen, een wens van de opdrachtgever. De in Markthal Rotterdam toegepaste Pascalle roosters zijn individueel regelbaar voor een optimaal comfortniveau. Bovendien is een vraaggestuurd systeem op basis van natuurlijke ventilatie energiezuinig.”

Akoestiek Heuvelman Hout droeg tevens bij aan de uitwerking van de ontwerpen, die door de bouwteampartners al waren ge-optimaliseerd. De montagefase is dit voorjaar gestart en loopt nog door tot ver in de uitvoeringsfase, vertelt Boudestein. “De productie van de elementen, die volledig geprefabriceerd op de bouwplaats worden aangeleverd, loopt nog door tot september dit jaar.” De bulk van de activiteiten vindt plaats ten behoeve van de rondlopende binnenschil, die straks het dak van de feitelijke markthal gaat vormen. “Onze gevelelementen – in totaal circa 7.500 m² in oppervlak - dragen straks de aluminium gevelafwerking. Zij hebben niet alleen een gevarieerde maatvoering, maar zijn ook nog eens solide uitgevoerd, omdat achter de eindafwerking thermisch en akoestisch plaatmateriaal is voorzien. De Markthal is een uniek gebouw, zowel op het gebied van klimaat als geluidsdynamiek, en de appartementen in de boog moeten natuurlijk goed zijn geïsoleerd. Qua gewicht, flexibiliteit en akoestiek is het gebruik van deze houtskeletbouw in de binnenschil een logische oplossing.”

13 | STEDENBOUW 713

rotterdam | Markthal

Projectinfo Ontzorgen in ontwerp en uitvoering Gevelbouwer AKS Bouw heeft een breed referentiekader in het technisch mogelijk maken van architectonisch hoogstaande ontwerpen. Voor Markthal Rotterdam ontwikkelde en produceerde AKS Bouw het kozijnwerk aan alle gevels, alsmede vliesgevels. “Wij zijn in deze de missing link tussen architect en bouwkundig aannemer”, aldus directeur Mario Seminara van AKS Renobouw. AKS Bouw staat bekend als sterk in de bouwkundige uitwerking van ontwerpen. “Waarbij wij de bouwkundig aannemer zoveel mogelijk werkvoorbereiding/engineering uit handen nemen. Deze opdracht behelst verschillende maatwerkproducten, omdat de eisen en wensen aangaande de verschillende gevels sterk verschillen. Voor de appartementenkozijnen aan de terraszijde hebben wij een maatwerkkozijn met schuifpui ontwikkeld, dat op de terrassen wordt geassembleerd. Vanwege de akoestiek is het glas in de 370 binnengevelkozijnen geluidwerend uitgevoerd ter plaatse van de appartementen. De kozijnen in de kopgevels worden dan weer ingekleed in de natuursteenafwerking. De montage van het gehele kozijnwerk in de appartementen wordt uitgevoerd van week 16 tot 37 en begeleid door onze eigen ervaren montageleider Carlo Munsters. Twee weken per verdieping is de doorlooptijd. De gevelafwerking wordt als een sok over het betoncasco heengetrokken, met als exclusief detail de 22 glazen vloeren van de dakappartementen, waarvoor wij de constructie verzorgden.” Met 120 meter lengte wordt Markthal imposant gebouw

AKS Bouw BV Uw partner voor duurzame en innovatieve oplossingen in de gevelbouw. Reeds vanaf 2012 betrokken bij de ontwikkeling van de aluminium kozijnen en vliesgevels van de Markthal te Rotterdam

15 | STEDENBOUW 713

Aldowa, uw partner voor bouw en infra

TS Visuals maakt zichtbaar het verschil

www.aldowa.nl

www.tsvisuals.nl

rotterdam | Markthal

Projectinfo ‘Superondersteuningsconstructie’ maakt bouw dakverdieping mogelijk

‘Productie binnengevelprintbeplating gelijk op met montage’

In de tweede helft van dit jaar wordt de dakverdieping van de Markthal gebouwd. Om de in situ-bouw van deze ‘sluitsteen’ van de boogconstructie mogelijk te maken ontwerpt, levert, bouwt en bedient Civiele Techniek deBoer – Spanlift bv uit Nieuwegein een zware stalen ondersteuningsconstructie in twee delen, met werkbordessen op tien lagen boven het maaiveld.

Aldowa ontwerpt, produceert en monteert de beprinte aluminium beplating voor het ‘plafond’ van de Markthal. Directeur/eigenaar Allard Droste. “Wij gaan vanaf week 38 4.000 unieke beprinte gevelplaten monteren voor de afwerking van de binnengevel – 9.000 m² in totaal.” De beprinting – verricht door specialist TS Visuals - is bijzonder, aangezien elke gevelplaat één stukje van de totale afbeelding vormt.

Op de toekomstige marktvloer van de hal bouwde Civiele Techniek deBoer – Spanlift bv vlak voor de zomer twee staalconstructies met een lengte van respectievelijk 16 en 24 meter, die horizontaal in de lengterichting van de Markthal kunnen bewegen over schuifbanen en een verticale verplaatsing kunnen maken met behulp van tot op de millimeter nauwkeurige hydraulische vijzels. “De vijzelconstructie schuift mee met het werk, een proces dat door onze mensen wordt begeleid”, vertelt algemeen directeur Theo Hendriks. Alle bovengenoemde technieken zijn specialismen van Civiele Techniek deBoer – Spanlift bv, dat binnenkort onder meer de Galecopperbrug in de A12 bij Utrecht een meter gaat opvijzelen. “De ‘superondersteuningsconstructie’ van de Markthal is eerder te vergelijken met ondersteuningsconstructies voor de nieuwbouw van bruggen”, zegt Hendriks. “Ook in die gevallen draagt de ondersteuningsconstructie het volle gewicht van de nieuwe bouwdelen. Met als verschil dat deze is bedoeld voor het bouwen van een overspanning op hoogte. De binnen BIM ontworpen constructie voor de Markthal is een maatwerkontwerp voor een uniek gebouw.”

Aldowa is verantwoordelijk voor het gehele proces – van engineering, tekenen, produceren, printen tot en met de montage van de binnengevelbekleding. “Wij zijn een partner voor gevelbouw van A tot Z en gespecialiseerd in metalen gevelbekleding. Wij maken alles op maat voor unieke gebouwen als de Markthal, die bijzonder zijn door het ontwerp, maatvoering of vorm.”

Gewoon zorgen dat het werkt!

“Als natuurlijke partner van de architect en opdrachtgever, werken wij vanaf de ontwerpfase van een gebouw samen met onze bouwpartners. Zowel intern met ons productieteam, tekenaars en monteurs, als extern met de werkvoorbereiders. Wij produceren zelf, waardoor onze partners het productieproces actief kunnen volgen en logistiek voor optimale oplossingen gekozen kan worden.” Twee voetbalvelden De aluminium beplating wordt op maat geperforeerd en dan voorzien van de print. Na montage ziet de bezoeker van de Markthal dan een grote afbeelding op de binnengevel, die het gehele ‘plafond’ in beslag neemt. De afmeting van ongeveer twee voetbalvelden stelt hoge kwaliteitseisen aan de technische en visuele uitwerking van het concept. Aldowa heeft hierin een samenwerkingsverband met TS Visuals. Dit grootformaatprintbedrijf heeft een productieproces voor het duurzaam decoreren van aluminium panelen: Decopanel interieur en exterieur. Decopanel aluminium bleek te voldoen aan alle gestelde technische en esthetische eisen. Het procedé van TS Visuals maakt een combinatie van decoratie en functionaliteit mogelijk, waarbij elke afbeelding haarscherp in de hoogste resolutie op diverse materialen kan worden overgebracht in 2D en 3D. “Een stap verder dan printen, omdat wij de visual inbrengen in een speciale krasvaste en graffitibestendige toplaag”, aldus directeur Thijs Sepers. Het voorgelakte geperforeerde aluminium is speciaal voor het Markthal-project door TS Visuals ontwikkeld in nauwe samenwerking met Jack Muller BV. Unieke code De productie van panelen voor zowel binnen- als buitentoepassingen is een belangrijk specialisme van TS Visuals, dat onder meer panelen produceert voor interieurprojecten als wanddecoraties, fotopanelen en bewegwijzeringsprojecten, en daarnaast voor duurzame informatiepanelen, oriëntatieplattegronden en special sign-producten. Het printprocedé maakt nieuwe decoratieve en architectonische toepassingen mogelijk op bijvoorbeeld aluminium, staal, glas, HPL en MDF. “TS Visuals is het verst met deze techniek”, aldus Droste. “Wij zien over het algemeen dat gebouwontwerpers steeds ‘wildere’ vormen kiezen en in de afwerking steeds vaker patronen of prints laten terugkomen. Markthal Rotterdam is een prima voorbeeld van hoe de techniek in onze tak van sport voortschrijdt en kan worden toegepast.” Elke afzonderlijke gevelplaat krijgt een unieke code om verwisseling zowel in het productie-, beprintings- als in het montageproces te voorkomen. Vanaf week 38 gaat de productie van de printbeplating in één lean uitgevoerde cyclus op met de montage. Uiteindelijk ontstaat één mega-visual met ‘Michelangelo-achtige’ allure.

BAM Techniek bv Regio West Oude Middenweg 75 2491 AC Den Haag Tel. +31 (0)70 419 16 00 denhaag@bamtechniek.nl www.bamtechniek.nl

17 | STEDENBOUW 713

gewoon zorgen 95x130mm.indd 1

14-6-2013 9:16:02

GNS Brinkman B.V. is dé specialist in branddeuren en rolluiken. Met onze jarenlange, internationale ervaring en kennis bieden wij maximale bescherming tegen brand en inbraak. Als enige fabrikant leveren wij rechtstreeks aan de klant. Ons serviceteam staat 24 uur per dag, 7 dagen per week voor u klaar.

Axess B.V. ontwikkelt al jaren slimme liftontwerpen die makkelijk en met minimale kosten zijn in te bouwen. Zo verkreeg Axess in 1998 als eerste Nederlandse firma de goedkeuring voor het leveren van platformliften. In Nederland plaatste Axess sindsdien meer dan 4000 liften en is daarmee met afstand marktleider in dit segment.

GNS Brinkman levert maatwerk in veiligheid.

Toonaangevend in liftontwikkeling Ontwerp, kwaliteit & techniek

T 0800 0111 • www.gnsbrinkman.nl

T 0342 426000 • www.axessliften.nl

Hengelo | Thales

Tekst | Hilda Bosma Beeld | LKSVDD architecten

Nieuwbouw Thales Hengelo:

natuurlijke mix van vernieuwing en bestaande kwaliteiten Thales Nederland innoveert zijn bedrijfsterrein in Hengelo en verbouwt het tot een hightech campus. Dit is het antwoord op de verschuiving van een oude maakindustrie naar een hypermoderne ontwikkelindustrie. Oude fabrieksgebouwen transformeren tot werkplekken voor innovatieve technologen. De campus wordt een broedplaats voor hoogstaande technologie en een aantrekkelijke werkomgeving voor technisch talent.

Thales Nederland is wereldmarktleider in marine radarsystemen en exporteert naar 66 landen.

Thales Nederland is het grootste defensiebedrijf in Nederland, is wereldmarktleider in marine radarsystemen en exporteert naar 66 landen. Op de nieuwe hightech campus biedt Thales ruimte aan andere hightech organisaties die elkaar zullen stimuleren en inspireren. Het centrum van de campus is het landschap op het terrein van Thales. Daar wordt nu een Shared Facility Center (SFC; 3.500m2) gebouwd met faciliteiten die Thales zelf gebruikt, zoals het bedrijfsrestaurant en het vergader- en conferentiecentrum, en die Thales wil delen met andere bedrijven op de campus.

Masterplan Het integrale projectteam van Leijh Kappelhoff Seckel Van den Dobbelsteen architecten (LKSVDD) en MTD landschapsarchitecten ontwikkelde het masterplan

voor de revitalisatie. Dat plan wordt gedragen door de kwaliteit van bestaande groenstructuur, een kwaliteit van het terrein van al meer dan honderd jaar oud. De bestaande gebouwen worden deels gerenoveerd of gesloopt. Landschapsarchitect Frank Meijer van MTD: “Thales wilde graag nieuwbouw van twee gebouwen: een nieuw kantoorgebouw en een gemeenschappelijk gebouw voor ontmoeting. We hebben een analyse gemaakt van de opdracht. Daarin vielen een aantal aspecten op: de locatie Hengelo; het oude complex van Holland Signaal en de ligging aan het Twentekanaal. De vraag was: hoe wordt van het industriële terrein van Thales een hoogtechnologische omgeving gemaakt? Hoe maken we een aantrekkelijke wereld voor (toekomstige) Nederlandse toptechnologie op het gebied van luchtvaart, defensie en informatietechnologie?” Architect Hans van den Dobbelsteen vult aan: ►

19 | STEDENBOUW 713

LKSVDD ontwerpt de High Tech Campus Hengelo: een inspirerende omgeving voor technisch toptalent ! Hengelo

t. 074 243 55 55 e. hengelo@lksvdd.nl i. www.lksvdd.nl

Met veel enthousiasme werken wij mee aan de nieuwe High Tech Campus voor Thales! Amsterdam - Bodegraven - Ede - Rijssen

Het verschil tussen kijken en zien.

CAMPUS THALES HENGELO

MTD landschapsarchitecten I Zuid-Willemsvaart 142 I postbus 5225 I 5201 GE â&#x20AC;&#x2DC;s-Hertogenbosch I T 073-6125033 I F 073-6136665 I E mtd@mtdls.nl I I www.mtdls.nl

Hengelo | Thales

“Door verregaande specialisatie is het percentage ingenieurs werkzaam bij Thales sinds de jaren vijftig gestegen van circa twintig naar zo’n zeventig procent. Onderzoek en ontwikkeling zijn de afgelopen jaren heel belangrijk geworden. De werkzaamheden zijn verschoven van productie naar ontwikkeling en integratie van complexe hightech systemen.”

Parklandschap draagt de campusgedachte Meijer: “Samen met LKSVDD hebben we de gebouwen in hun context geplaatst. Zo is de basis van de campus ontstaan. In overleg met de opdrachtgever is uiteindelijk besloten enkele gebouwen te slopen en vier nieuwe gebouwen te realiseren. Thales past de historische infrastructuur aan de huidige en toekomstige activiteiten aan en concentreert zich op een deel van het terrein. De vrijkomende ruimte zal zich in de komende jaren ontwikkelen tot een hightechcampus.” “We hebben gekeken naar de genius loci (aard van de plek), naar de historische en landschappelijke kwaliteiten”, gaat Meijer verder. “In Twente komen veel eiken en zwerfkeien voor als restant van de derde ijstijd. Voor de bestrating is voor graniet gekozen dat refereert aan materiaal uit de ijstijd. Ook het thema water komt terug op het terrein in de vorm van vijvers. Het water op het campusterrein verbindt de gebouwen. Het parklandlandschap met hoogwaardige technologische voorzieningen moet de komende jaren verschillende bedrijven verleiden zich hier te vestigen. Hierdoor kan een nieuwe dynamiek ontstaan.”

Thales’ kantoor De activiteiten van Thales zijn uiterst vertrouwelijk en het eigen terrein is afgescheiden van de rest van de campus. De verbinding met de campus blijft behouden door de gevel van het nieuwe kantoor (12.500m2 voor achthonderd medewerkers) ►

Projectinfo Dak- en wandbeplating Voor de omvangrijke nieuwbouw van Thales in Hengelo levert en monteert Olthof Beplating de dak-, comflor- en gevelbeplating. De specialist in dak-, wanden gevelbeplating uit Nijverdal doet dit in opdracht van Dura Vermeer Bouw Hengelo. Bedrijfsleider Jan Visscher: “In april zijn we van start gegaan met The Huygens Project: een ontwerp van LKSVDD Architecten. Het ontwerp bestaat uit vier gebouwen. Thales realiseert een nieuw hoofdkantoor en een Shared Facility Center met onder andere vergader- en conferentieruimten. Daarnaast laat de elektronicaonderneming een geheel nieuw laboratorium en een nieuw warehouse bouwen. In totaal gaan wij hier circa 9.200 m2 dakbeplating en circa 3.350 m2 wandbeplating monteren verdeeld over de vier gebouwen. Voor het nieuwe warehouse en het nieuwe lab is gekozen voor een SAB-Pyramid 50/504-378 gevelprofielplaat in combinatie met een SAB Plankprofiel. De dak- en wandbeplating wordt vakkundig afgewerkt. Olthof beschikt over een eigen zetterij die gebruik maakt van een moderne CAD-gestuurde machine. Alle lijsten en hulpstukken produceren we zelf, waardoor we niet afhankelijk zijn van derden voor de afwerkkwaliteit en de planning van een project. Het zetwerk produceren we zowel op basis van aangeleverde bestektekeningen als op basis van eigen metingen en tekeningen. Met alle bouwpartners werken we aan deze kwalitatief hoogstaande nieuwbouw.”

De granieten bestrating refereert aan materiaal uit de ijstijd.

21 | STEDENBOUW 713

Warmte pomp

NIEUWBOUW

THALES

VERDIENT

Het parklandschap met hoogwaardige technologische voorzieningen moet verschillende bedrijven verleiden zich er te vestigen.

Bouwinfo Opdracht Thales Real Estate Nederland, Hengelo Integraal ontwerpteam Leijh Kappelhoff Seckel van den Dobbelsteen

architecten (LKSVDD), Hengelo (architect); MTD landschapsarchitecten, ’s-Hertogenbosch (landschapsontwerp); DWA installatie- en energieadvies Rijssen (installatieadvies en bouwfysica); Lucassen Bouwconstructies, Hengelo (constructie)

Installatietechniek, Apeldoorn (W- en E-installaties)

Uitvoering in bouwteam Dura Vermeer Bouw Hengelo (hoofaannemer); Linthorst Investeringskosten circa € 50 miljoen (totale project) Bouwperiode 1 januari 2013 - Eind februari 2014

Olthof dak-, wanden gevelbeplating Fuutweg 12 • 7442 CL Nijverdal • t: +31 548-610571 • f: +31 548-617818 Olthof dak-, wanden gevelbeplating e: info@olthof-beplating.nl • i: www.olthof-beplating.nl Fuutweg 12 • 7442 CL Nijverdal • t: +31 548-610571 • f: +31 548-617818 e: info@olthof-beplating.nl • i: www.olthof-beplating.nl

0064494.pdf 1

28-7-2011 14:10:15

Hengelo | Thales

te laten fungeren als deel van de omheining. Het kantoor is voor een groot deel een elektrotechnisch laboratorium dat bestaat uit projectcellen en testruimten met hightech apparatuur, wat resulteert in een hoge interne warmteproductie. Op het eigen terrein bouwt Thales nog een magazijn (4.000m2) en een nieuwe productiefaciliteit (4.000m2).

Integraal ontwerpteam LKSVDD stelde zelf het totale ingenieursteam samen. Lucassen Bouwconstructies en DWA werden al vroeg betrokken bij het ontwerp van de gebouwen, evenals architectenbureau Reitsema & partners uit Rijssen, dat als ondersteunend ontwerppartner zorgde voor reflectie en verdieping. De intensieve en krachtige samenwerking in het integrale ontwerpteam heeft zijn vruchten afgeworpen. Na een stevige selectieprocedure kreeg dit team het vertrouwen van Thales en kon het in mei 2013 starten met het ontwerp. Vervolgens is het ontwerp in zeer hoog tempo uitgewerkt en aanbesteed. Door het werk te verdelen over drie ontwerpteams en door te werken tijdens de bouwvakvakantie kon de schier onmogelijke planning worden gehaald. In augustus werd de bouwaanvraag ingediend, in oktober kon de aannemersselectie plaatsvinden en in december werd de uitvoeringsovereenkomst ondertekend.

Simultaan tekenen in 3D “We hebben gekeken of de architectuur van de nieuwbouw van Thales Nederland economisch en constructief haalbaar is”, vertelt Dinant Groot Bramel, adjunct-directeur van Lucassen Bouwcontructies. “Doordat we veel samenwerken met LKSVDD kennen we elkaars werkwijze. Alle onderdelen zijn in het voortraject in een 3D BIM-model op elkaar afgestemd. We hebben in een vroeg stadium nauw samen gewerkt met de architect. De investering in het voortraject heeft later een hele positieve invloed gehad op het bouwtempo van het project. In de uitvoerende fase hebben we voor hoofdaannemer Dura Vermeer Bouw Hengelo (DVBH) de complete constructie in 3D getekend. Controletijd en informatieverlies zijn hierdoor tot een minimum beperkt gebleven.” Het tempo in dit project ligt hoog. “Er werkten soms wel twaalf mensen tegelijk aan dezelfde tekeningen. Een intelligente verwevenheid van de BIM-modellen maakte dit ook praktisch mogelijk. Dankzij een een-op-eenverbinding met het tekenpakket van de architect waren wijzigingen direct zichtbaar”, licht Groot Bramel toe. “Door het snelle tekentempo heeft de opdracht voor prefab geen vertraging opgelopen. Belangrijk was het onderlinge vertrouwen. Daarin heeft Dura Vermeer zijn meerwaarde laten zien. De manier van bouwen en de bouwprocessen zijn heel goed op elkaar afgestemd, hierin spelen ook de leveranciers een belangrijke rol.”

van prijs en ons plan van aanpak de opdracht gekregen”, vertelt bedrijfsleider Adri van Veggel. “De aanbesteding op Definitief Ontwerp (DO) hebben we in nauwe samenwerking met de LKSVDD en Lucassen Bouwconstructies uitgewerkt. Daarbij hebben architect en constructeur gewerkt in het Bouw Informatie Model (BIM). Door gezamenlijk tekenwerk in een 3D-model vergroot je de snelheid van het project en minimaliseer je de kans op fouten. Het project gaat enorm snel. Op 2 januari 2013 hadden we de eerste engineeringssessie en 28 februari ging de eerste paal de grond al in.”

Lean-planning en BIM-werkwijze Elke week heeft hoofdaannemer Dura Vermeer Bouw Hengelo engineeringssessies gehad met zowel de architect, de constructeur en de installateur. Van Veggel: “Voor de start van de bouw hebben we lean-planningsessies gehouden waarin we alle werkzaamheden op elkaar hebben afgestemd en hebben ingepland. Op de bouw beginnen we elke dag met een startgesprek. Ook kijken we elke week en in zesweekse planningen hoe de bouw ervoor staat. Door lean te plannen en met BIM te werken verloopt de nieuwbouw van de gebouwen tot op heden naar wens. Dat geldt zowel voor de kwaliteit als de snelheid van de bouw.”

Hoge eisen en specifieke voorzieningen In opdracht van Dura Vermeer Bouw Hengelo is Linthorst Installatietechniek gecontracteerd als hoofdinstallateur. Projectleider Matthijs de Pater: “Vanwege de hoge eisen op het gebied van beveiliging zijn er specifieke voorzieningen opgenomen voor bijvoorbeeld datanetwerken. De elektriciteit wordt gedistribueerd via een railkokerinstallatie en aanvullend zijn voorzieningen opgenomen voor ‘vreemde spanningen’ van marine- en vliegtuigsystemen. Het magazijn voorzien we van een hoogwaardige beveiliging en een sprinklerinstallatie.” Het kantoorgebouw wordt vanwege het ontwikkelen en testen van elektronica hoofdzakelijk ingericht met open kantoorruimten met een hoge interne warmtelast. In dit gebouw zit ook de gehele opwekinstallatie voor de andere drie gebouwen. Koude en warmte worden opgewekt door lucht/water-warmtepompen op het dak, die de restwarmte van de luchtbehandelingskasten benutten. Warmte en koude naar het Shared Facility Center en Warehouse worden door middel van terreinleidingen gedistribueerd. Architect Hans van den Dobbelsteen: “Het is een ambitieus project binnen een zeer kort tijdstraject, vanaf de start bouw tot de oplevering in iets meer dan anderhalf jaar. Dat is een prestatie waar we met z’n allen erg trots op mogen zijn.” ❚

Installatieconcept “DWA heeft tijdens de prijsvraag een studie uitgevoerd naar kansrijke installatieconcepten en bouwfysica, waarbij de investerings- en exploitatiekosten in beeld zijn gebracht voor zowel de bestaande gebouwen als de nieuwe ontwikkeling”, vertelt Ton Glashorst, werkzaam als senior projectmanager bij DWA. “Eén van de conclusies was dat een koude- en warmteopslag in de bodem economisch niet haalbaar was vanwege de technische risico’s. Het werken met een omkeerbare warmtepomp bleek daarentegen wel goed mogelijk. Een andere bevinding was de energie-uitwisseling van gebouwen. In het laboratorium heb je door de hoge interne koelvraag veel warmte over. Met een warmtepomp pompen we de overtollige warmte naar andere gebouwen. Op deze manier verwarmen we het Shared Facility Center en de Warehouse.” Het gebouw is voorzien van innovatieve regeltechniek en de prestaties op het gebied van comfort en energieprestatie worden geborgd door monitoringsprogramma Monavisa.

Bouwtempo verhogen en kans op fouten verkleinen Dura Vermeer Bouw Hengelo kwam als winnaar uit de aanbestedingsprocedure. “Samen met hoofdinstallateur Linthorst Installatietechniek hebben we op basis

23 | STEDENBOUW 713

amsterdam | Rokin Plaza

Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld |Hillen & Roosen

Rokin Plaza Amsterdam: bouwen in kleine porties Aannemers die horen dat op dit moment Rokin Plaza wordt verbouwd, krijgen ongetwijfeld hetzelfde gevoel. ‘Uitdagende klus, zo in het hart van Amsterdam.’ En dat is het. Alleen al het sloopwerk van de twee panden vroeg een jaar. Maar nu is de tijd rijp voor de wederopbouw. In 2014 schittert hier de flagship store van de Amerikaanse modeketen Forever21. Het nieuwe pand van Forever21 en Emmes Group bestond oorspronkelijk uit twee gebouwen tussen het Rokin en de Kalverstraat. Beide panden stonden zes jaar nagenoeg leeg. Opdrachtgever Rocking Plaza (Emmes Group) laat de twee panden samensmelten tot één en heeft deze opdracht neergelegd bij aannemingsbedrijf K. Dekker, die het op haar beurt heeft ondergebracht bij de bouwcombinatie K. Dekker en Hillen & Roosen. Het gebouw heeft zes verdiepingen en een oppervlakte van 4.500 m2. In het voorjaar van 2014 is het de eerste Nederlandse vestiging van Forever21.

24 | STEDENBOUW 713

De sloopfase In de eerste fase zijn de twee bestaande panden gesloopt, met behoud van de casco’s. Marcel Rossius, projectleider van de bouwcombinatie, vertelt hoe dit in zijn werk ging. “Omdat de casco’s en de inpandige transformatorruimte behouden moesten blijven en de bouwlocatie in een druk gebied ligt, moesten we voorzichtig te werk gaan. Om extra verdiepingshoogte te creëren, hebben we twee vloeren uit het bestaande casco vervangen door één. Hierdoor zijn twee hoge verdiepingen

amsterdam | Rokin Plaza

Rokin Plaza volledig ingericht, met steeg richting Kalverstraat.

ontstaan, die voldoen aan de hedendaagse winkeleisen. Met tijdelijke stutconstructies hebben we het pand stabiel gehouden. Achteraf was het misschien slimmer geweest om de casco’s volledig te slopen. De omwonenden hebben nu een jaar lang het geluid van mechanische hakhamers en drilboren moeten aanhoren. Maar dat is praten achteraf.”

uitdagingen. “De ruimte voor een bouwkraan ontbreekt. Deze hebben we daarom in het hart van het gebouw opgesteld. De mast steekt door de vloeren en de giek draait over het hele pand. Transporten gebeuren tussen zeven en elf uur ’s ochtends, vanaf de stoep. Daarbuiten is ontheffing nodig.”

Uitdagingen

Aansprekend werk

Het aansluiten van de twee gebouwen blijkt een complexe klus. Beide panden vertonen hoeken en gaten, die naadloos op elkaar moeten aansluiten. “De vloeren en de gevel van natuursteen en gebruineerd brons maken er straks één geheel van”, vertelt Rossius. Ook het minimale bouwterrein – slechts 1,5 meter rondom het gebouw – zorgt voor

Het beperkte bouwterrein zorgt ervoor dat alles slechts in just in timeleveringen kan worden aangevoerd. Elke levering moet direct vanaf de vrachtwagen naar de juiste locatie worden getransporteerd. Rossius: “Dat vraagt tijd, dus we bewaken de planning zoals een leeuwin haar welpen.” Anderzijds biedt het project ook veel extra’s. ►

25 | STEDENBOUW 713

Wij zijn een toonaangevend familiebedrijf dat ramen, deuren en gevels in aluminium, staal en/of RVS levert en monteert. We doen dat op een persoonlijke, gedurfde, gedegen en betrokken manier. We zijn partner in รกlles. Relaties met klanten, leveranciers en medewerkers staan centraal. Dat maakt ons, J.M. van Delft + zn., sinds 1907, tot geboren gevelbouwers! www.jmvandelft.nl

amsterdam | Rokin Plaza

“Iedereen kent de locatie. Omdat er geen ruimte is voor een bouwkeet, zijn we gehuisvest in een pand aan de Dam. Verschillende collega’s hebben hier Willem-Alexander en Maxima voorbij zien komen tijdens de inhuldiging. Nog voor de zomervakantie starten we met het sluiten van de gevels. Dan kan het steigerdoek weg en kan de omgeving eindelijk zien, waarvoor zij het lawaai hebben uitgestaan: een prachtig pand met fraaie grote glaspartijen. Daarna kunnen de kantoor- en winkelruimtes naar eigen smaak worden ingericht.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering

Bouwkosten Bouwperiode

Rocking Plaza (Emmes Group) ZZDP Architecten Bouwcombinatie K. Dekker en Hillen & Roosen vof sloop € 1,2 miljoen; bouw € 7 miljoen 15 maanden

Projectinfo Exclusieve gevel: brons met geheime bewerking De stijlvolle uitstraling van Rokin Plaza wordt voornamelijk bepaald door de gevelafwerking. De rechterzijde van het pand is bekleed met Muschelkalk, een lichte natuursteen uit Duitsland. De linkerzijde schittert door exclusief gebruineerd brons. Leverancier en uitvoerder van de volledige buitenschil is J.M. van Delft + zn. Het Drunense familiebedrijf is ruim een eeuw oud en mag zich sinds 2007 bij koninklijke beschikking ‘Hofleverancier’ noemen. Het bedrijf is gespecialiseerd in het produceren en monteren van stalen en aluminium gevelelementen. De laatste jaren neemt zij steeds vaker de volledige buitenschil voor haar rekening. Exclusief De royale glaspartijen bezorgen Rokin Plaza haar elegante transparante uitstraling. De gevelbekleding doet de rest. Rechts van het steegje, waardoorheen de bezoekers van het Rokin naar de Kalverstraat kunnen wandelen, is de gevel bekleed met een lichte natuursteen; links met brons. “Een bijzonder materiaal”, zegt directeur Sander van Delft over dit laatste. “Rokin is het eerste project in Nederland waarbij dit materiaal is toegepast. In Europa is het het tweede project.”

De vloerhoogte wordt aangepast.

Projectinfo Kohlplatter Muschelkalksteen Voor de buitengevels van het moderne ontwerp van Rokin Plaza koos Adam Smit van ZZDP Architecten uit Amsterdam voor glas, brons en natuursteen. Bij de natuursteen was het vooral de wens om een klassiek materiaal in ‘oude’ stijl toe te passen, die passend zou zijn bij de aangrenzende bebouwing op het Rokin en de Kalverstraat. Dekker Natuursteen adviseerde bij de detaillering en uitvoering van de gekozen bewerkingen en het materiaal, “met als resultaat een schitterend nieuw pand op een toplocatie in Amsterdam.” Het werd Kohlplatter Muschelkalksteen uit de omgeving van Würzburg (Duitsland) in een machinaal gefrijnde uitvoering met grofgeschuurde neggekanten. “Een grijs-bruine kalksteen met een prachtige structuur die jarenlang als gevelbekleding in Nederland werd toegepast en momenteel weer zijn opwachting maakt.” Ook werd in nauwe samenwerking met het team van gevelbouwer J.M. van Delft + zn door Dekker Natuursteen het complete ophangsysteem uitgedacht en uitgetekend. “Een knap staaltje van optimale samenwerking en vakmanschap van alle betrokken partijen.” Naast de natuursteen worden de gevels voorzien van veel glas en brons, om de eerste Nederlandse vestiging van Forever 21 nog meer uitstraling te geven.

Geheim procedé De exclusiviteit van de bronzen platen schuilt in de manier waarop deze zijn bewerkt. Brons is van origine een glanzend materiaal. Pas na veroudering verwerft het brons zijn fraaie matte bruine tint. Ergens in Spanje is echter het procedé bekend dat dit verouderingsproces versnelt. Van Delft: “De ondernemer realiseert zich dat hij goud in handen heeft. We hebben hem een bezoek gebracht en zelfs daar werd geen tipje van de sluier opgelicht. De platen moeten dus een bezoekje aan Spanje brengen.” Beeldbepalend Hiermee ligt de werkwijze vast. Aldowa uit Rotterdam levert de platen op maat aan. Vervolgens gaan deze naar Spanje om de bewerking te ondergaan, waarna ze klaar zijn voor montage. “De eerste monsters zijn binnen en het is fantastisch om hiermee te mogen werken. Dit is het beeldbepalende element voor dé A1-locatie van Nederland.” Om de dunne laag brons te beschermen, wordt deze verlijmd op multiplex en geprepareerd tegen graffiti. Logistiek De zware natuurstenen vinnen vragen om een sterke ophangconstructie. Deze wordt gevonden in zwaarden die twintig centimeter uit de glazen gevel steken. Hoewel het brons vele malen lichter is, wordt aan de rechterzijde gekozen voor dezelfde detaillering. Op dit moment worden de voorbereidingen getroffen voor een goede logistiek. “Het sleutelwoord is just in time leveren”, weet Van Delft al. “Een halve dag je vrachtwagen parkeren, dat is er op het Rokin niet bij.”

27 | STEDENBOUW 713

www.dekkernatuursteen.nl

Ook bij de nieuwe vestiging van Forever 21 in het kantoor- en winkelpand Rokin Plaza wordt door Dekker Natuursteen aangetoond dat in het oog springen gebouwen met natuursteen beter tot hun recht komen. Wij feliciteren opdrachtgever, aannemer en architect met dit prachtige Flagship.

amsterdam | Rokin Plaza

Projectinfo Staalconstructies, trappen en hekwerken Als leverancier van het bouwkundig staal is Mavitec Construction al voor de sloop betrokken bij de bouw van Rokin Plaza. De kans bestaat namelijk dat het pand tijdens de sloop instabiel wordt en daarom denkt zij mee over tijdelijke stalen stutconstructies. Projectleider Ruud Rood: “De drie verdiepingen met een hoogte van drie meter zijn verbouwd tot twee verdiepingen met een hoogte van 4,5 meter. Het was de vraag of de kolommen, die waren berekend op drie meter, sterk genoeg zouden zijn om het pand stabiel te houden. Dit risico hebben we ondervangen door tijdelijk schuine schoren te plaatsen. Daarna hebben we tussen de twee panden verbindingsbalken gemonteerd.” Tijdsdruk en logistiek Maar ook voor de opbouw van het nieuwe pand levert Mavitec Construction een belangrijk aandeel. Als zij de tekeningen van architect en constructeur heeft uitgewerkt tot detailtekeningen, produceert en monteert zij de blijvende staalconstructie en de staalplaten voor de tussenvloeren. Daarna volgen de trappen en de hekken. “Het is een uitdagend project”, vertelt Rood. “Niet zozeer door het staalwerk, maar vooral door de tijdsdruk en de logistiek. Gelukkig hebben we inmiddels meerdere projecten in Amsterdam opgeleverd. Van die ervaring plukken we nu de vruchten.”

Specialistisch sloopwerk Bij sloopwerk zou je kunnen denken aan grof geweld, waarmee enorme panden in-no-time met de grond gelijk worden gemaakt. Totaal anders is het sloopwerk in Rokin Plaza. Dit gebeurt weloverwogen, terwijl de naastgelegen winkels en Madame Tussaud’s gewoon doordraaien. “Het slopen van een pand als Rokin Plaza is echt een klus voor AA Sloopwerken”, vertelt directeur Jacco Vijfhuizen. “We zijn het sloopbedrijf voor moeilijke klussen.” Wat dat betreft kwam AA Sloopwerken op Rokin Plaza volledig aan haar trekken. Ruimte, logistiek, constructie: alles vroeg om vakkundige oplossingen. Om de constructie stabiel te houden tijdens de sloop van de derde en vierde verdiepingsvloer, plaatst AA Sloopwerken eerst zo’n veertig ton hulpstaal. Daarna installeert zij een grote kraan op de binnenplaats van het gebouw, die de kolossale gevelelementen – tussen zeven en elf uur ‘s ochtends - vanaf de Kalverstraat afvoert. “De betonnen verdiepingsvloeren, met een dikte van dertig centimeter, hebben we er tussenuit geknipt met een aangepaste minigraver met hydraulische betonschaar”, vertelt Vijfhuizen met enige trots. “Die hebben we speciaal voor dit werk laten bouwen.” Met de liftschachten met betonbalkconstructies gebeurt hetzelfde en zo slaagt AA Sloopwerken erin om het werk binnen twee maanden op te leveren. Exact volgens planning.

29 | STEDENBOUW 713

spijkenisse | Theater

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | VORM Bouw

Spijkenisse ‘schittert’ met theater Spijkenisse heeft ambitie en timmert aan de weg om een attractieve, veelzijdige, levendige en cultureel rijke stad te zijn. Een van de ontwikkelingen die deze ambitie moet waarmaken, is de bouw van een nieuw theater. Met zijn unieke ontwerp en indrukwekkende voorkomen wordt dit gebouw nu al bestempeld als stadsicoon. De ontwikkeling van een nieuw theater staat al sinds 2006 op de agenda van gemeente Spijkenisse. In 2008 kreeg UNStudio opdracht voor het uitwerken van een totaalplan. Vier jaar later volgde de aanbesteding voor de uitvoering van het theater, die VORM Bouw verwierf. Ingenieursbureau IOB verzorgt in opdracht van VORM Bouw de bouwkundige en constructieve engineering.

Niets is recht Het nieuwe theater omvat een grote zaal met 650 zitplaatsen en een kleine zaal met 250 zitplaatsen. De overige ruimte wordt grotendeels ingenomen door de foyer, die zich op zowel de begane grond, tussenverdieping en eerste verdieping bevindt. Op de tweede verdieping bevindt zich nog de artiestenfoyer. Kenmerkend voor het ontwerp is dat niets recht is. De golvingen en rondingen die de buitenkant zijn specifieke karakter geven, komen aan de binnenzijde terug in onder meer de gewelfde plafonds en ronde en bolle wanden. Vliesgevels en aluminium beplating geven het gebouw een transparante en futuristische uitstraling, terwijl eikenlaminaat en diverse paarstinten voor een sfeervol interieur zorgen.

BIM-methode “Een mooi, maar complex ontwerp”, zo vat directeur Errol Ooft van IOB de vormgeving van het theater samen. “Om die complexiteit inzichtelijk te ma-

30 | STEDENBOUW 713

ken voor alle betrokken partijen, werkten we het ontwerp van UNStudio in BIM uit. Dit Bouw Infomatie Model geeft een duidelijke 3D-weergave van alle componenten van het theater, waardoor ‘clashes’ tussen verschillende onderdelen of disciplines al in een vroeg stadium aan het licht komen. Hierdoor vergroten we de onderlinge afstemming en coördinatie, en dringen we de faalkosten terug. Daarnaast wordt het model gebruikt voor hoeveelhedenextractie, het sturen van de planning en het inkopen en aansturen van de onderaannemers. Deze onderaannemers vullen, binnen de gestelde kaders, het informatiemodel weer verder in.” Op dit moment bestaat het model uit twintig gelinkte bestanden, die centraal worden gemanaged door de BIMmanager van VORM Bouw.

Slimme datakoppeling Om het BIM-model tot stand te brengen, werkten de bij het project betrokken partijen in het beginstadium in één ruimte. Inmiddels werken de projectpartners weer vanuit hun eigen basis, maar zij zitten nog wel wekelijks bij elkaar om de voortgang en werkzaamheden te bespreken. Het BIM-model biedt hierin ondersteuning. Ooft: “Het BIM-model is één grote database, die het mogelijk maakt om verschillende data slim met elkaar te koppelen. Je kunt bijvoorbeeld heel eenvoudig een planning, begroting, hoeveelhedenstaat of meerjarenonderhoudsplan uit het model destilleren. Zo wordt BIM ook voor

spijkenisse | Theater

Foyer heeft prominente plaats in nieuw stadstheater.

beheerders van gebouwen een handige tool. En ik zie nog meer mogelijkheden. Het zal niet lang meer duren of je kunt met je tablet of smartphone een gevel scannen, om vervolgens de gehele achterliggende constructie en specificaties te zien.”

Beton en staal De hoofdconstructie van het theatergebouw bestaat ter plaatse van de zalen uit twee betonnen kernen, met daaromheen een complexe staalconstructie die de vorm van het gebouw bepaalt. Het gebouw wordt wind- en waterdicht gemaakt met aluminium beplating en vliesgevels. Projectleider Arie Lugtenburg van VORM Bouw: “Door de bijzondere vorm en de diverse hoogteverschillen is het betonwerk behoorlijk bewerkelijk. Ook de aansluiting tussen het staal en beton heeft, vooral in de constructiefase, de nodige hoofdbrekens gekost. De complexiteit van het gebouw vereiste een nauwe afstemming tussen de verschillende disciplines en partijen. Al sinds de aanbestedingsfase werken we intensief samen met de gevelbouwbedrijven, de leverancier van de dakbedekking en het afbouwbedrijf.”

Betonkern in aanbouw.

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Advies

Gemeente Spijkenisse UNStudio, Amsterdam Ingenieursbureau IOB, Hellevoetsluis (constructie en bouwtechniek); De Blaay – Van den Boogaard, Rotterdam (installaties); PB Theateradviseurs, Uden (theatertechniek); SCENA, Uden (akoestiek); DGMR, Arnhem (brandveiligheid) Uitvoering VORM Bouw B.V., Papendrecht Bouwperiode eind 2012 – medio 2014

Projectinfo

Akoestiek en ventilatie Naast de genoemde bouwtechnische zaken spelen akoestiek en ventilatie een belangrijke rol in het theatergebouw. De ruimtes zijn geïsoleerd met akoestisch materiaal, zodat er geen geluid naar binnen of buiten kan. Geavanceerde klimaatsystemen zorgen voor een aangenaam verblijf in de zalen en foyer. Lugtenburg: “De theatertechnieken, en vooral de afstemming daarmee, vormden eveneens een belangrijk aandachtspunt. De rook uit een rookapparaat, bedoeld om een special effect op het podium te creëren, moet immers niet meteen weggezogen worden door het luchtbehandelingssysteem. Om dit soort zaken in goede banen te leiden, hebben we elke week overleg met de bouwdirectie. Daarnaast is het bij zulke bijzondere projecten van belang dat je organisatie goed in elkaar steekt en dat je weet waar je mee bezig bent. Dan is het feitelijk een kwestie van stap voor stap opbouwen.”

Oplevering Het betonwerk van de kleine zaal is inmiddels op hoogte; het betonwerk van de grote zaal zal rond de bouwvak gereed zijn. De komende maanden staan voornamelijk in het teken van de beton- en staalconstructies van de beide zalen. Daarna volgen de gevel-, dak- en wandbeplating. Eind mei 2014 vindt de bouwkundige oplevering plaats, zodat het theater nog enkele maanden heeft om in te richten. De eerste voorstelling staat gepland in oktober 2014. ❚

Schuifdeurconstructie Al ruim voor de start van de nieuwbouw van Theater Spijkenisse is Damm Deuren gevraagd om mee te denken over schuifdeurconstructie om de laad- en losruimte afsluitbaar te maken, zonder daarbij afbreuk te doen aan het ontwerp van de architect. Door een deurblad van 24 meter breed en zes meter hoog kan de zijgevel gesloten worden tijdens open afbouwwerkzaamheden. In het ontwerp zijn zowel gevel als deurblad voorzien van natuursteen, zodat deze in gesloten toestand nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn. Het deurblad bestaat uit zeven zware aluminium frames, voorzien van geluidwerende materialen en aan de buitenzijde een (natuur)steenachtige bekleding. Het deurblad is tevens voorzien van een geïntegreerde loopdeur en het geheel wordt op een zware onderrail elektrisch aangedreven. “Door de goede samenwerking tussen hoofdaannemer VORM Bouw, de constructeur en Damm Deuren kan een opvallende deur onopvallend in het theater aangebracht worden. Damm Deuren heeft een ruime ervaring met klantspecifieke deuroplossingen in zowel het havengebied als luchthavens, en kon deze expertise goed meenemen in dit ontwerp.”

31 | STEDENBOUW 713

Advies en Engineering op hoog niveau

Uw bouwpartner voor: theaters, bedrijfspanden, koelen vrieshuizen, magazijnen, distributiecentra,kantoren, scholen, sportzalen, garagebedrijven.

Uw parner voor:

Beheer & Onderhoud BIM Bouwkostenadvies Bouwplantoetsing Bouwtechniek Brandveiligheid Civiele Techniek Constructieadvies Directievoering en Toezicht Installatieadvies

Hellevoetsluis 0181 - 318122 Dordrecht 078 - 6527660 www.iob.nl Uw bouwpartner voor: theaters, bedrijfspanden, koelen vrieshuizen, magazijnen, distributiecentra,kantoren, scholen, sportzalen, garagebedrijven.

713045_Staalbouwcluistra.indd 1

01-07-13 10:03

staalplaatbetonvloeren bv cladding dak en wand

Staalplaat-betonvloeren Onderdeel van uitdagingen

ComFlor 46

ComFlor 51+

ComFlor 75

ComFlor 95

ComFlor 100

ComFlor 210 ComFlor 225

Ontwerpprogramma op onze website www.dutchengineering.nl Dutch Engineering Raadgevend Ingenieursbureau B.V. Postbus 3, 2380 AA Zoeterwoude Energieweg 46, 2382 NL Zoeterwoude-Rijndijk Tel: 071-541 8923 Fax: 071-541 9670 E-mail: info@dutchengineering.nl www.dutchengineering.nl

Advertentie.indd 1

Postbus 57 6916 ZG Tolkamer tel: 0316 542717 fax: 0316 373114 mobiel: 06 10929153 info@jg-cladding.nl www.jg-cladding.nl

713048_JB_B.indd 1 13-06-13 09:43

02-07-13 10:18

spijkenisse | Theater

Uw gevel en dak is ons vak Wij garanderen u een waterdichte zekerheid op: xxx • Bitumineuze, PVC en EPDM dakbedekking • Stalen dakbeplating en sandwichpanelen • Stalen gevelbeplating en sandwichpanelen • Eternit en natuur leien • Golfplaten

Projectinfo Staalconstructie In opdracht van VORM Bouw, wordt de gehele staalconstructie voor het Theater De Stoep geproduceerd en gebouwd door Staalbouw Cluistra te Renswoude. Cluistra is een middelgroot staalconstructiebedrijf dat actief is in vele bouwsectoren. “Zowel de bouw van grote distributiecentra, koelen vrieshuizen, bedrijfspanden, scholen, woonboulevards, winkels als theaters is bij Cluistra in goede handen.” Door de complexiteit van het theater werkte het projectengineeringteam gezamenlijk volgens de Building Information Modeling (BIM) methode, waardoor elk bouwelement in een 3D BIM-model is opgebouwd, met als resultaat een virtueel schaalmodel van het theater. Door de speelse vormen van het gebouw, is een groot deel van het dak opgebouwd uit gebogen, hellende en samengestelde staalprofielen, maar ook in het gebouw zijn deze terug te vinden. Door toepassing van zware vakwerkspanten tot 32.000 kilo, zijn grote overspanningen gecreëerd tot zo’n 42 meter, met een hoogte van ruim elf meter.

Constructie en vorm theater vragen om staalplaat-betonvloeren

www.admiraaldak.nl

Telefoon 0229 - 573415 - Wijzend 64a - Nibbixwoud

DEUREN & GEVELTECHNIEK

Op de staalconstructie van het toekomstige Theater Spijkenisse komt zo’n 3.000 vierkante meter aan staalplaat-betonvloeren te liggen. De engineering, werkvoorbereiding, levering en montage van deze vloerplaten is in handen van JG Staalplaat Betonvloeren. De importeur/leverancier van de geprofileerde stalen ComFlor-platen is Dutch Engineering raadgevend ingenieursbureau BV. “De constructeur koos bewust voor staalplaat-betonvloeren”, zegt directeur Wim Snelders van JG Staalplaat Betonvloeren. “Het voordeel van deze vloeren is dat ze zware belastingen aankunnen bij grote overspanningen. De aannemer kan dus zoveel mogelijk stempelvrij werken, waardoor hij tijd en kosten bespaart. Daarnaast zijn de vloeren relatief eenvoudig aan te passen aan de gewelfde vormen van het theater en de leidingen kunnen er eenvoudig in verwerkt worden.” Snelders vervolgt: “Gezien de verschillende overspanningen en vloerdiktes passen we diverse typen vloerplaten toe. Momenteel zijn we bezig met de engineering en werkvoorbereiding. We verwachten na de bouwvak te starten met de montage. Na ongeveer twee maanden is ons deel gereed en hebben we weer een mooi project op onze naam staan.” JG Staalplaat Betonvloeren verzorgde eerder al de vloeren in theaters in Vlaardingen, Haarlem en Nieuwegein.

Bouw theater nadert de top Na de bouwvak is de bouw van Theater Spijkenisse zo ver, dat het dak erop kan. De gehele onderlaag van de buitenschil wordt geleverd en aangebracht door Dakdekkersbedrijf Admiraal BV, een veelzijdig dakdekkersbedrijf dat met name in nieuwbouwprojecten actief is. Gevelbouwer Sorba verzorgt de Apollic-afwerking. “Naar aanleiding van ons werk aan filmgebouw Eye in Amsterdam zijn we gevraagd voor de dakbedekking van het theater in Spijkenisse”, vertelt mede-eigenaar Gerard Admiraal van Dakdekkersbedrijf Admiraal BV. “Wij dragen zorg voor het staaldak en de binnendozen, en we bedekken circa 2.000 vierkante meter vlak dak. Uitdaging hierbij is de akoestische isolatie en de witte bedekking. Op de gebogen delen van het dak, bij elkaar ruim 1.400 vierkante meter, brengen we bitumineuze dakbedekking aan. Vanuit onze ervaring met complexe projecten weten we dat ook dit uitdagende werk valt of staat met een goede voorbereiding en onderlinge afstemming.”

33 | STEDENBOUW 713

utrecht | OV-Terminal

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | ProRail (visuals); YourCaptain (luchtfoto); Gerrit Serné (overig)

Verbouwing bereikt nieuwe mijlpaal met voltooiing tweede haldeel

OVT Utrecht bouwt deels voort op bestaande stationshal Een stationshal ter grootte van drie voetbalvelden.

Het nieuwe Utrecht Centraal – nu nog verbonden met Hoog Catharijne – wordt een zelfstandig gebouw met aan beide zijden een volwaardige entree. De OV-terminal (oplevering 2016) zal trein-, tram-, bus- en langzaam verkeer integreren en wordt overdekt met een groot golvend dak. Het eerste haldeel aan de Jaarbeurszijde is begin februari aan de NS in gebruik gegeven door hoofdaannemer Besix. In september opent een tweede gedeelte, ter hoogte van kantoorgebouw Katreinetoren.

34 | STEDENBOUW 713

utrecht | OV-Terminal

In de plannen voor vernieuwing van het stationsgebied is uitgegaan van volwaardige stationspleinen aan beide zijden, die goed bereikbaar zijn. Buitenom de vernieuwde stationshal loopt daarom in 2016 een promenade van zo’n driehonderd meter over de sporen, de zogenoemde interwijkverbinding. Aan de stadskant gaat het station nu nog vrijwel ongemerkt over in winkelcentrum Hoog Catharijne, door middel van de stationstraverse. Die wordt later in de uitvoeringsfase aangepast om plaats te maken voor het Stationsplein Oost, een apart aanbesteed projectdeel in opdracht van de gemeente Utrecht. Dit verhoogde plein met terrassen en winkeltjes wordt tevens de entree van het vernieuwde Hoog Catharijne.

‘Delen compleet opgeleverd’ Het eveneens verhoogde Stationsplein West komt te liggen voor het Beatrixgebouw en het nieuwe Stadskantoor van de gemeente Utrecht. De nieuwe hal van de OVT voor ProRail, die net als de promenade, het Stationsplein West en de onderliggende fietsenstalling wordt gebouwd door Besix, ligt tussen de twee pleinen en grotendeels boven de sporen. De uitbreiding van de bestaande hal staat op betonnen kolommen met prefabliggers, waarop een

staalconstructie met glazen wanden en een ‘golvend’ felsdak wordt geplaatst. De vorderingen van het zes jaar durende bouwproject springen het meest in het oog vanaf de Jaarbeurszijde. Hier werd op 4 februari het eerste haldeel in gebruik genomen. Daarna kon de Jaarbeurstraverse worden gesloopt en ging ondertussen de bouw van de nieuwe hal verder ter hoogte van de Katreinetoren, waarvan de entree zich in de bestaande hal bevindt.

Fase A “Steeds bouwen wij een deel compleet af inclusief roltrappen en liften, waarna het werk achter de schermen elders voortgaat”, vertelt projectdirecteur Emiel Braeckman van hoofdaannemer Besix. “Het huidige bouwdeel fase A is echter geheel anders van aard dan de in februari opgeleverde uitbreiding fase 1. Het is meer een renovatiedeel op basis van voorzichtige demontage, terwijl fase 1 volledig nieuw is gebouwd.” De fundering en constructieve vloer van de oude stationshal rond de Katreinetoren worden gebruikt voor de nieuwe hal en aan de noord- en oostzijde uitgebreid. Aan de oostzijde komen de meeste mensen het station binnen en de Katreinetoren blijft in gebruik. “In spitssituaties wordt het bouwterrein daarom tijdelijk gesplitst door een loop-

route, om de ‘winkel’ open te houden.” In totaal telt de uitvoeringsfase zes geplande bouwdelen, inclusief de twee die aansluiten op het Stationsplein Oost, waarvan de aanbesteding naar verwachting dit najaar plaatsvindt.

‘Uitvoeringstechnisch geen probleem’ Extra uitdagend zijn de werkzaamheden ter hoogte van het huidige stadsbusstation, waarboven de bestaande oostelijke entree van de hal ligt (fase B). Dit gebouwdeel wordt compleet vervangen, deels om plaats te maken voor het Stationsplein Oost. Na de zomer verhuizen alle bussen naar het uitgebreide Busstation Zuid – ter hoogte van het Moreelsepark - en naar Busstation West aan de Jaarbeurszijde. Vervolgens kunnen het oude stadsbusstation, het taxiplatform en de tramhaltes aan de stadszijde volledig worden verwijderd, waardoor de weg vrij is voor de bouw van het Stationsplein Oost, met geïntegreerde stalling voor 12.500 fietsen. Braeckman: “Feitelijk ligt hier een knip in het bestek, maar uitvoeringstechnisch is de late aanbesteding van dit projectdeel geen probleem. Iedereen zal klaar zijn om door te bouwen als het zover is.”

Ledverlichting Een jaren omvattend bouwproject heeft vaak te maken met voortschrijdend inzicht. Het leidt her en der tot optimalisatie. “Zo is de aanvankelijke keuze voor tl-verlichting in de nieuwe hal gewijzigd in ledverlichting, in het kader van energieverbruik.” De nieuwe OVT blijft op conventionele energiebronnen functioneren. Onder fase 1 en de Katreinetoren worden ten behoeve van de uitbreiding wel twee nieuwe technische ruimten gebouwd. ► < Links op de foto, voor de glazen Katreinetoren, verrijst het in september te openen haldeel. 35 | STEDENBOUW 713

bouwt aan Nederland… BESIX is een wereldwijd opererend bouwbedrijf met ruim 100 jaar ervaring in de civiele betonbouw, industriële bouw, utiliteitsbouw en maritieme bouw. Sinds 1992 is BESIX actief in Nederland. Meebouwend aan de toekomst, met prestigieuze projecten als de Parkeergarage Kruisplein, Tweede Coentunnel, Landtunnel A2 Leidsche Rijn, OV Terminal Utrecht CS, Maastoren, keersluizen in Heumen en de sluisverlengingen in Born, Maasbracht en Heel.

uitdaging om bij te dragen aan de kwaliteitsbelofte van BESIX. Calculators, constructeurs en bouwers werken als een hecht en daadkrachtig team aan creatieve, hoogwaardige oplossingen voor onder andere de industrie, grote overheden en projectontwikkelaars.

OVT Utrecht

Dagelijks trotseren wereldwijd duizenden gedreven medewerkers uitdaging na

Naast het uitvoeren van Design & Build opdrachten, al dan niet volgens BESIX Nederland

Systems Engineering, komt BESIX steeds vaker naast haar opdrachtgevers te

Trondheim 22 – 24

staan. Zo worden wij vandaag de dag als volwaardige en betrouwbare partner

Postbus 8 2990 AA Barendrecht

ingeschakeld in PPS-projecten. Samenwerking, duurzaamheid en MVO horen als vanzelfsprekend bij BESIX.

Telefoon 0180 64 19 90

Dynamiek, stabiliteit en vertrouwen liggen ten grondslag aan BESIX’ kwaliteitsbelofte. Om aan deze belofte te voldoen, investeren wij continu in beproefde en vernieuwende methoden en technieken. Maar vooral in mensen. BESIX is voortdurend op zoek naar gedreven, vakkundige mensen die willen groeien in een professioneel, veelzijdig en persoonlijk bedrijf dat klaar is voor de toekomst.

Maastoren

nederland@besix.com www.besixnederland.com

Investeren in kwaliteit

Interesse? Kijk voor onze projecten op www.besixnederland.com en voor onze carrièremogelijkheden op www.jobs.besix.com.

DYNAMIEK STABILITEIT VERTROUWEN

Werken bij BESIX? WWW.JOBS.BESIX.COM

Parkeergarage Kruisplein

Fax 0180 64 19 91

utrecht | OV-Terminal

De aanleg van de nieuwe fietsenstalling aan de westzijde, die al in volle gang is en medio 2014 door Besix wordt opgeleverd, hangt samen met de bouw van het Stationsplein West. “Met de gemeente, ProRail en de andere aannemers op en rond de OVT staan wij in voortdurend overleg, omdat wij tevens coördinerend aannemer zijn”, zegt Braeckman. “De eerstvolgende mijlpaal is de opening van fase A in september dit jaar. Dan klappen wij de bouw van de hal om naar de locatie van de voormalige Jaarbeurstraverse, en zo verder.” Uiteindelijk staat er een hal van 2,5 voetbalvelden groot. In 2016 moet de OVT volledig functioneren. ❚

Fase 1 vanuit Stadskantoor.

Bouwinfo Opdracht ProRail Ontwerp Benthem Crouwel i.s.m. Movares Uitvoering Besix (hoofdaannemer OVT) Bouwperiode 2011-2016 Contractwaarde stationshal € 95 miljoen Oppervlak circa 25.000 m² (90m breed en 280m lang)

De winkels worden voorzien van transparante puien.

Franki Grondtechnieken • • • • • • • •

Atlaspalen Franki Omegapalen Grondverdringende schroefpalen met verloren punt Geschroefde stalen buispalen Schroefinjectiepalen Schroefpalen Palenwanden Diepwanden

Projectinfo Tegelvloer OVT ‘grootste in Nederland’ De grootste tegelvloer die binnen één project wordt geproduceerd in Nederland’, zo noemt aannemer van tegelwerken Unimar de opdracht voor OVT Utrecht. 19.000 m² keramische tegels met onderliggende isolatievloer en zandcementvloer legt Unimar aan in de nieuwe hal, aansluitend op de door hoofdaannemer Besix gerealiseerde betonconstructie van het 2,5 voetbalvelden grote gebouw boven de drukste sporen van Nederland. Tijdens de bouw van OVT Utrecht gaat Unimar tot 2016 – de opleverdatum - met de stroom van bloksgewijze deelconstructie mee, vertelt projectleider Nicole Makkinje-Verhalle. “Wij hebben het eerste nieuwbouwdeel grenzend aan het Jaarbeursplein eind januari opgeleverd; nu zijn wij halverwege de productie van het tweede haldeel, aan de oostzijde van de OVT. Dat zijn steeds perioden van circa zes weken, waarbij wij in ‘gesloten bouw’ werken.” De projectorganisatie koos voor een grijsgetinte, geruwde keramische vloertegel van de Italiaanse producent Coem - voor het overgrote deel 300x600x14 millimeter groot. De tegel wordt verlijmd op de ondervloer, waarna deze wordt gevoegd. “In verband met de vloerbelasting in grote publieksgebouwen als deze, hebben wij geadviseerd een dikkere tegel toe te passen met een hogere sterkte dan voorgeschreven. De ondervloeren vallen ook binnen onze opdracht; hiervoor werken wij samen met een onderaannemer.”

Trondheim 8, 2993 LE Barendrecht Postbus 132, 2990 AC Barendrecht telefoon 0180 - 641998 fax 0180 - 641999 info@franki-grondtechnieken.nl

Unimar biedt garantie op het totaalpakket. De aannemer van tegelwerken, die naast de OVT Utrecht recentelijk onder meer het Meander Medisch Centrum in Amersfoort en verschillende retailverbouwingen in opdracht had, zal ook de betegeling van de interwijkverbinding aan de buitenzijde van de OVT uitvoeren.

37 | STEDENBOUW 713

Unimar verzorgt complete tegelwerken voor projecten. De hoge kwaliteit van onze producten vinden wij vanzelfsprekend, want de ruimtes waarin wij het vloeren wandtegelwerk aanbrengen worden veelal intensief gebruikt. Denk aan winkelcentra, supermarkten, kantoren, showrooms, sportaccommodaties, utiliteitsbouw, stations en andere ruimtes die veel betreden worden. Totaaloplossing Onze kwaliteit is al door vele nationale en internationale bedrijven erkend. Bouw- en aannemingsbedrijven, architecten, projectontwikkelaars en Retail organisaties komen steeds weer terug op onze totaaloplossingen. Ze stellen ons inzicht in de mogelijkheden op prijs en gaan veelal af op ons deskundig advies. Net als hen kunt u rekenen op hoogwaardige producten, professionele projectbegeleiding en een gestructureerde organisatie, wat nog eens versterkt wordt door onze ISO- en VCA-certificering. Unimar richt zich uiteraard op het realiseren van tegelprojecten en de natuur gaat ons aan het hart. Wij vinden het belangrijk om op een milieubewuste manier met die natuur om te gaan en ertoe bij te dragen dat bijvoorbeeld de natuursteengroeves weer aangevuld worden met restmaterialen. Ook het toepassen van duurzame materialen juichen wij toe, echter alleen indien de kwaliteit gehandhaafd blijft.

Schumanweg 1b • 2411 NH Bodegraven • Telefoon: 0172 - 610 780 • Fax: 0172 - 610 775 Email: info@unimar.nl • Website: www.unimar.nl

gouda | Het Groene Hart Ziekenhuis

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | EGM architecten

Het Groene Hart krijgt nieuw ziekenhuis voor ‘organisatie rondom de patiënt’

Menselijke dimensies in het Groene Hart Het Groene Hart Ziekenhuis (GHZ) bouwt op de huidige Bleulandlocatie in Gouda een nieuw kernziekenhuis, met integratie van de specialismen van de Jozeflocatie elders in de stad. De in fasen opgeknipte nieuwbouwoperatie werd in 2011 voortgezet met de bouw van een nieuwe vleugel van 28.000 m², die eind augustus 2013 wordt opgeleverd. Het projectdeel wordt volgens Design & Build gerealiseerd door EGM architecten en J.P. van Eesteren. Flexibiliteit, functionaliteit en gastvrijheid zijn de sleutelwoorden, aldus architect Arnold Sikkel. De nieuwe vleugel van het GHZ - een betonconstructie met dragende gevels - bestaat uit een met metselwerk afgewerkte onderbouw, waarin poliklinische functies, IC-afdeling en OK-centrum zijn opgenomen en een van geprofileerde staalplaten voorziene bovenbouw met verpleegafdelingen. “Waar wij bijzonder trots op zijn is de interne logistiek van deze nieuwe vleugel.

De medische functies zijn zodanig geconcentreerd dat voor medisch personeel en patiënt een optimale routing wordt gecreëerd. Ook in de verpleegafdelingen is dit doorgevoerd, met een scheiding van longstay en shortstay, waardoor een prettige, gastvrije dienstverlening wordt geboden en er optimaal contact tussen arts, zorgverlener en patiënt ontstaat. Dat is als ont-

werper altijd ons uitgangspunt: uitgaan van de organisatie rondom de patiënt.”

Installatieruimte Patiënten en bezoekers komen binnen via een ‘ruime ontvangsthal’ in het midden van de langwerpige nieuwe vleugel, ►

Ontwerp en bouwvoorbereiding in slechts vijftien maanden met een gescheiden ontwikkeling van casco en inbouw.

39 | STEDENBOUW 713

’

Projectinfo Liften en roltrappen zorgen voor lagere energie- en exploitatiekosten OTIS heeft in de nieuwbouw van het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda zes energiezuinige liftinstallaties en twee roltrappen geïnstalleerd. “Bijna alle installaties zijn al operationeel”, vertelt directeur Nieuwbouw Marcel Schaap van OTIS medio juni. “In de meeste utiliteitsprojecten, worden de liften al tijdens de bouw in gebruik genomen en vervolgens bij oplevering definitief ingeregeld.”

In 1853 vond Elisha Graves Otis de veilige lift uit. 160 jaar later ontwikkelt Otis nog steeds innovatieve liften, roltrappen en services die rekening houden met mens en milieu.

www.otis.com 033-7502100

:_`an^eehd Xekm

8ekmj c[j Peh]

De geïnstalleerde roltrappen voeren binnenkomende bezoekers vanaf de entree direct naar de eerste verdieping. De liftinstallaties in het GHZ hebben een draagvermogen van maximaal 2.500 kilogram, zijn geschikt voor personenvervoer en goederentransport en zijn allemaal aangepast voor het vervoer van ziekenhuisbedden. “De liften zijn grotere uitvoeringen van de onderhoudsarme GeN2 liften uit ons assortiment”, licht Schaap toe. “Het betreft machinekamerloze liften, die door vlakke draagbanden worden aangedreven. Een smeringvrij systeem dat minder onderhoud vraagt en bovendien comfortabeler is.” De liften zijn daarnaast energiezuinig. “Alle installaties in het GHZ zijn uitgerust met regeneratieve aandrijvingen die energie aan het gebouw terugleveren als de liften worden afgeremd”, aldus Schaap. “Sinds 2007 zijn al onze liftsystemen hiermee uitgerust. Energiebesparing is immers geen optie meer, maar de norm.” Daarnaast zijn de installaties in het GHZ uitgerust voor ELITE Service®. Dat maakt bewaking, maar ook het snel bevrijden van opgesloten passagiers van afstand mogelijk.

7 Bouw- en aannemingsbedrijf 7 Interieurbouw 7 Machinale houtbewerking 7 Installatietechniek Zinkwerf 49 - 2544 EC Den Haag - w w w. d i j k x h o o r n b o u w. n l

gouda | Het Groene Hart Ziekenhuis

met onder meer een restaurant en wachtkamers. De patiëntenvertrekken op de verpleegafdelingen zijn als een- of tweepersoonskamers uitgevoerd met eigen sanitair en een ruime daglichtvoorziening. “Wij zijn al sinds 1995 betrokken bij de nieuwbouwplannen van het GHZ en op elk gebied zijn sindsdien kwaliteitsslagen gemaakt, zowel in de dienstverlening als in de kwaliteit van het zorgvastgoed. Dit is een gastvrij gebouw met menselijke dimensies, waarin tevens rekening gehouden is met uitbreidbaarheid. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de installatieruimte.” Het belang daarvan bij de bouw van zorggebouwen kan niet worden overschat, zegt Sikkel. “De behoefte aan installatieruimte neemt alleen maar toe; dat merken wij als zorgarchitect bij al onze projecten. In de verticale schachten is daarom een reserveruimte van tien procent opgenomen.”

Co-productie Het ontwerp en de bouwvoorbereiding duurden slechts vijftien maanden. Het GHZ is ontwikkeld als een Design & Build-project, waarbij opdrachtgever, ontwerpers, adviseurs en uitvoerende bedrijven intensief samenwerken op grond van hun specialismen. “Dat noemden wij vroeger bouwteam, en je kunt bij dit project met recht zeggen dat het een co-productie is, van het GHZ, EGM architecten, J.P. van Eesteren, installatietechnisch adviseur Ingenieursbureau Linssen en constructeur Aronsohn.” Ook de eindgebruikers van het ziekenhuis hebben een voorname rol gespeeld in de ontwikkeling van hun nieuwe werkomgeving, vertelt Sikkel. “Het Groene Hart Ziekenhuis heeft dat zelf georganiseerd door te werken met expertgroepen van medische professionals. Dat is onbetaalbaar als je net als EGM architecten een gebouw ontwerpt vanuit de organisatie rondom de patiënt.” ❚

Groen en design rondom de vide

Bouwinfo Opdracht Design & Build Advies Installaties Bouwperiode Bouwprogramma

Groene Hart Ziekenhuis EGM architecten en J.P. van Eesteren Aronsohn (constructie); Ingenieursbureau Linssen (installaties) ULC Installatiegroep (E-, W- & transportmiddelen) medio 2011 – augustus 2013 28.000 m²

Impressie ontvangstbalie centrale hal

Projectinfo Vaste inrichting Bouw- en interieurbouwbedrijf Dijkxhoorn bouw uit Den Haag heeft voor de vaste inrichting de opdracht ontvangen van het Groene Hart Ziekenhuis, de bouwkundig aannemer en installateur van nieuwbouwdeel G van het Groene Hart Ziekenhuis. Aan afwerking en detaillering zijn hoge eisen gesteld, waarbij zowel de esthetische als de praktisch gebruiksvriendelijke aspecten bepalend zijn voor het eindresultaat. “Balies, pantry’s, werkbladen, wandbetimmeringen en medische bedbalken zijn door Dijkxhoorn bouw met de grootst mogelijke zorg vervaardigd en in het werk aangebracht.” De focus van Dijkxhoorn bouw ligt op totale afbouw en vaste inrichting bij hoogwaardige utiliteitsprojecten en zorg gerelateerde instellingen.

41 | STEDENBOUW 713

amsterdam | Community Centre Ru Paré

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Architectenbureau Marlies Rohmer

Community Centre Ru Paré

‘Planning en logistiek maken het een uitdagend project’ In het hart van de Amsterdamse wijk Slotervaart verrijst het Community Centre Ru Paré. Het multifunctionele gebouw biedt huisvesting aan Brede School Ru Paré en diverse sociaal-culturele en maatschappelijke voorzieningen waaronder een buurtontmoetingscentrum, gymzaal en ouder-en-kind-centrum. Het complex in Stadsdeel Nieuw-West krijgt een echte buurtfunctie. Bouwbedrijf de Nijs & Zonen is in januari 2012 gestart met de bouw. Bedrijfsleider Anita Oudejans: “Eind juni leveren we Community Centre Ru Paré op.” Het symmetrische gebouw bestaat uit drie bouwlagen en heeft een prefabbetonnen skelet met een gestorte fundering, kanaalplaatvloeren als begane grondvloer en breedplaatvloeren als tussenvloeren. Oudejans: “Het gebouw heeft twee vleugels. In het centrale deel bevinden zich de gemeenschappelijke functies, zoals de grote entreehal waar schoolfestiviteiten plaatsvinden. De speellokalen zijn in combinatie met de hal als aula te gebruiken. De brede houten trap fungeert als tribune. De dubbelhoge gymzaal op de tweede verdieping wordt ook na schooltijd gebruikt voor de buurt.”

Opvallende gevel Het Community Center heeft een opvallende gevel met antracietkleurige aluminium en bruine stenen. Het gevelontwerp bestaat uit een compositie van horizontale metselwerkbanden opgebouwd uit geprefabriceerde metselwerkrozetten en verticale grijze accenten. Oudejans: “De ornamenten in de betonnen gevel lijken gemetseld. De panelen zijn te verwijderen van het skelet. Daardoor kan het gebouw in de toekomst aangepast worden. Het gebouw kan uitgebreid worden met lokalen op de derde verdieping.”

Geen kinderopvang “Door het faillissement van de kozijnleverancier en een koude winter en voorjaar is het een mooie prestatie dat we het gebouw toch in een tijdsbestek van anderhalf jaar opleveren”, aldus Oudejans. Oorspronkelijk zou in het gebouw ook een kinderdagverblijf en een buitenschoolse dagopvang komen. “Maar als gevolg van de economische crisis heeft de gebruiker zich teruggetrokken. Daardoor is er minder vraag naar kinderopvang.”

Invloeden Oudejans: “Bij de start van het werk, moest er eerst nog tien procent van de aanneemsom bezuinigd worden. In goed overleg met opdrachtgever De Key en Architectenbureau Marlies Rohmer is dat gelukt zonder afbreuk te doen aan het ontwerp.” Het faillissement van de aluminiumleverancier heeft zoals gezegd veel invloed gehad op het project en we konden het gebouw niet op de geplande datum opleveren. Voor de opbouw van de gevel en de sluiting van het gebouw hadden we kozijEen compositie van horizontale metselwerkbanden opgebouwd uit geprefabriceerde metselwerkrozetten.

42 | STEDENBOUW 713

amsterdam | Community Centre Ru Paré

Vakmanschap en overzicht tot in het kleinste detail

Projectinfo

xxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx

xxxxxxxxxxxxxxxx

Het Community Centre Ru Paré is eind juni opgeleverd.

Xxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxx Xxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxx xxxxxxxxxxxxx

nen en vliesgevels nodig. Daardoor is de gevel veel later gesloten. Dat had ook weer invloed op allerlei nutsvoorzieningen, zoals warmte en elektra. Het is een hele uitdaging om het gebouw voor deze zomer klaar te krijgen. Ook omdat de weg voor de school eruit ligt. Dat betekent een goede logistieke afstemming met Stadsdeel Nieuw-West. We hebben daarom een maand extra tijd gekregen om dit prachtige project op te leveren.” ❚

Bouwinfo Opdracht Advies

De Key, Amsterdam Pieters bouwtechniek, Utrecht (constructies); Wolf Dikken, Wateringen (akoestisch bouwfysisch advies); Merosch installatieadvies, Bodegraven (installaties) Ontwerp Architectenbureau Marlies Rohmer, Amsterdam Uitvoering Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen BV, Warmenhuizen Installaties Unica, Amsterdam (E & W) Bouwperiode januari 2012- eind juni 2013

Renovatie / Restauratie > Cygnus College Amsterdam

M.J. de Nijs en Zonen Postbus 1 1749 ZG Warmenhuizen Telefoon 0226 - 39 70 00

Utiliteitsprojecten

Woningbouw

Eigen Ontwikkeling

Zorggebouwen

info@mjdenijs.nl www.mjdenijs.nl

Flexibel bouwen op een betrouwbaar fundament 43 | STEDENBOUW 713

Wehl | Pluimveeslachterij Esbro

Tekst | Hilda Bosma Beeld | VDR Bouwgroep

‘Modernste pluimveeslachterij van Europa’ Het moet de modernste zijn van Europa: de nieuwe pluimveeslachterij van Esbro op bedrijvenpark A18 bij Wehl. Het strak uitgevoerde bedrijfspand beslaat 16.000 m2, bestaande uit de slachterij, expeditieruimte, kantoren en een vrieshal. Het gebouw is voorzien van technische hoogstandjes en energiebesparende installaties. De ontwikkeling van bedrijvenpark A18 is een gezamenlijk initiatief van de gemeenten Doetinchem, Montferland, Bronckhorst en Oude IJsselstreek. Familiebedrijf Esbro zag de mogelijkheden om hier haar groeiambitie te realiseren. De nieuwbouw vormt tevens een waarborg voor en uitbreiding van de werkgelegenheid in de regio.

Meedenken Opdrachtgever Esbro gaf VDR Bouwgroep uit Deventer de opdracht haar nieuwe bedrijfspand te realiseren. Bedrijfsleider Marcel Bisseling: “Natuurlijk was onze prijs belangrijk, maar Esbro had vooral veel waardering voor onze actieve, flexibele en meedenkende houding. Daarbij komt onze ervaring in de foodsector. Als specialist kennen we de processen en uitdagingen in deze sector. Daardoor hebben we het vertrouwen van Esbro gekregen. Het bestek met tekeningen lag op tafel, maar Esbro stond open voor andere oplossingen.”

Alternatieve oplossingen Zo was de oorspronkelijke constructie in prefab beton getekend. Bisseling: “We hebben voorgesteld om dit deels te wijzigen in staal, aangezien nog niet alle sparingen en installaties bekend waren. Een stalen constructie is dan praktischer, omdat sparingen achteraf in staal eenvoudiger te maken zijn dan in beton.” Verder is een optimale fundatieconstructie uitgedacht, welke een aanzienlijke kostenbesparing opleverde.

44 | STEDENBOUW 713

Samenwerking De bouw van dit omvangrijke complex vereiste een nauwkeurige afstemming met alle projectpartners, waaronder de installateurs. Door de uitstekende voorbereiding en samenwerking tussen alle partijen is het gelukt de slachterij in circa elf maanden te realiseren. Bisseling: “Niet denken binnen de grenzen van je eigen hokje, maar op een open manier samenwerken als gelijkwaardige partners. Zo bereik je een optimaal resultaat.”

Duurzaam “De wens van Esbro was een pluimveeslachterij die de modernste van Europa diende te worden”, aldus Bisseling. “Daarnaast moest het een duurzaam gebouw worden, voorzien van milieu- en energiebesparende technieken. Dat is gelukt. Zo zorgen de nieuwste luchtwassers voor maximale beperking van geuroverlast voor de omgeving. Verder is bijvoorbeeld voorzien in een optimale warmteterugwinning uit de koude-installaties.” Dit alles past uitstekend bij Esbro, dat duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan. De pluimveeslachterij is in mei 2013 in gebruik genomen. De uiteindelijke slachtcapaciteit zal 130.000 kippen per dag bedragen. ❚

Bouwinfo Opdracht Bouwdirectie Ontwerp Advies Uitvoering Bouwperiode

J.E. Eskes, Esbro Beheer, Doetinchem Drees Timmer Bouwadvies, Ermelo ERS Architekten BNA, Terborg Bartels Ingenieursbureau, Apeldoorn (constructies) VDR Bouwgroep, Deventer juli 2012 t/m mei 2013

Wehl | Pluimveeslachterij Esbro

Projectinfo Creatieve isolatiebouw In 2009 voerde Roma Isolatiesystemen de eerste gesprekken met Esbro voor nieuwbouw van de slachterij op het industrieterrein A18 in Wehl. Adviseur Robert Veerdig is namens Roma gevraagd om mee te denken in het ontwerpplan. Dit leidde onder meer tot een opvallende keuze in het kleurenpalet voor de gevelpanelen. Robert Veerdig: “De heer Eskes van Esbro had goede ervaringen opgedaan met Roma-isolatiebouw in een ver verleden. Hij was gecharmeerd van het idee om de sandwichpanelengevel te voorzien van meer eigentijdse kleuren.” De nieuwe ontwikkelingen in corrosiewerende lakken, kleurhelderheid en stabiliteit geven de opdrachtgever meer mogelijkheden dan de grauwgrijze kleuren die industriële panden voorheen veel markeerden. Een optie is om de kleuren van gevels aan te passen aan het omringende landschap of de kleuren van omliggende gebouwen. De gevelpanelen van de nieuwe slachterij van Esbro zijn voorzien van specifieke staalplaat in violetkleur en PVDF-coating. De binnenbouw is ingericht volgens het foodcare-bouwconcept met isolatiepanelen en (brandwerende) schuif- en draaideuren.

Met haar nieuwe slachterij in Wehl die volgens de Roma-sandwichbouwmethode in optimale condities is gebouwd.

Creativiteit en maatwerk in sandwichpanelenbouw komt bij het project van Esbro in Wehl ook tot uiting in de koof die is geprefabriceerd in de Romafabriek te Raamsdonksveer en op het project aan de bovenkant van de betonconstructie van de gevels is bevestigd. De koof levert een bijdrage aan de hoge gewenste thermische isolatie en geeft de sandwichpanelengevel tegelijk meer uitstraling, onder andere doordat hemelwaterafvoeren nu verdekt zijn achter de koof.

www.romaned.nl, Ramgatseweg 19, Raamsdonksveer, tel: 0162 512012 B o u w e n

m e t

Ke n n i s

v a n

c o n d i t i e s

Concrete Sticker 1790x480.indd 1

27-05-2010 17:24:27

Concrete Sticker 1790x480.indd 1

27-05-2010 17:24:27

De pluimveeslachterij is in mei 2013 in gebruik genomen.

Postbus 712 2920 CA Krimpen aan den IJssel T +31 (0)180 - 514946 ▪ www.concrete-international.nl

45 | STEDENBOUW 713

Cocrete International.indd 1

06-05-13 14:45

rotterdam | Groot Willemsplein

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | DAM & Partners Architecten

Groot Willemsplein doet er weer toe Al sinds de jaren veertig maakt Groot Willemsplein onderdeel uit van het Rotterdamse Scheepvaartkwartier. Vele duizenden mensen passeerden dit gebouw, dat eerst dienst deed als destilleerderij en later als kantoor voor Smit Tak. Onlangs vond een tweede renovatie plaats, die voorbijgangers weer bij het gebouw doet stilstaan en vooral omhoog kijken. De renovatie van Groot Willemsplein is het resultaat van een langdurig planvormingstraject, waarbij diverse ontwerpen en ontwikkelingsplannen de revue passeerden. In eerste instantie was er sprake van een ingrijpende transformatie van het Scheepvaartkwartier. Mede door de veranderende markt en stedenbouwkundige keuzes, is deze ambitie teruggebracht naar de transformatie van dit gebouw op de kop van

De bovenste laag is vervangen door een deels transparante elementgevel van twee verdiepingen hoog.

46 | STEDENBOUW 713

het Willemsplein. In opdracht van LSI Project Investment verzorgde DAM & Partners Architecten het ontwerp. De uitvoering is in handen van Slavenburg.

Beleving en interactie “In het ontwerp hebben we het wezen van het gebouw zichtbaar gehouden”, vertelt architect Diederik Dam. “De basis van het ontwerp ligt

in het behoud van karakteristieke elementen, waaraan we meer beleving en interactie met de openbare ruimte hebben toegevoegd. Zo is de commerciële plint voorzien van een vliesgevel en zorgt een groot atrium voor meer lichtinval. De bovenste laag is vervangen door een deels transparante elementgevel van twee verdiepingen hoog. Deze gevel is voorzien van een uniek bolletjespatroon en wordt van onderaf

rotterdam | Groot Willemsplein

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Advies Uitvoering Bouwperiode

Bouwprogramma

Projectinfo LSI Project Investment, Rotterdam DAM & Partners Architecten, Amsterdam Peutz B.V., Zoetermeer (bouwfysica, akoestiek, Breeam-NL expert, brandveiligheid); Adviesburo J. van Toorenburg B.V., Den Haag (installaties); Pieters Bouwtechniek Delft, Delft (constructies) Slavenburg, Capelle aan den IJssel 12 maanden renovatie kantoorpand (13.600 m²)

aangelicht.” Met de extra hoogte biedt het kantoorpand meer tegenwicht ten opzichte van het Willemsplein, maar blijft het contact met het plein intact. Bovendien bieden de bovenste verdiepingen en de sfeervolle, groene daktuin prachtige uitzichten op de Maas en de stad.

BREEAM ‘Very Good’ Terwijl de plint en de optopping het gebouw in het huidige tijdsbeeld plaatsen, refereren de donkere puien met stoere, stalen luifels op de tussenliggende lagen aan het scheepvaartverleden van Rotterdam. Dam: “Dit revitali-

satieproject is een interessant voorbeeld van een transformatie waarbij je het verleden kunt behouden en tegelijkertijd kunt verbinden met de toekomst. Duurzaamheid speelt hierin vanzelfsprekend een rol. We streven naar een BREEAM-certificering ‘Very Good’. Maatregelen die hieraan bijdragen, zijn onder meer geïsoleerde beglazing en warmteopwekking via stadsverwarming in combinatie met een warmtepomp op een ‘aquifier’ in de bodem.”

Unieke planningsmethodiek Wat de uitvoering betreft stond de opdrachtgever voor een behoorlijke opgave: om een groot deel van het pand te kunnen verhuren, moest het binnen een jaar gerenoveerd zijn. Deze ambitieuze planning bleek haalbaar voor Slavenburg, dankzij een unieke planningsmethodiek. Directeur Silvester Slavenburg: “Door de maninzet op de bouw optimaal te benutten, konden we het gebouw in twaalf maanden tijd gebruiksklaar opleveren. De werkzaamheden bestonden in grote lijnen uit het verbeteren van de fundering, het vervangen van de gevel, het slopen van de oude dakopbouw en het realiseren van de optopping.”

Stabiliteit borgen “De grootste uitdaging bij de optopping was het borgen van de stabiliteit”, voegt Bob Renée, projectleider bij Slavenburg, toe. “Hiertoe brachten we nieuwe kernen in het gebouw aan, die de opbouw dragen. Onder de kernen realiseerden we een fundering van schroefinjectiepalen en zware poeren. In verband met de funderingscapaciteit is de optopping uitgevoerd in een licht staalskelet en lange kanaalplaten. Gezien de korte bouwtijd was de opbouw al binnen twee weken wind- en waterdicht.” De renovatie van Groot Willemsplein is inmiddels gereed. De eerste huurders hebben al hun intrek genomen en energiebedrijf Joulz, dat meerdere verdiepingen afneemt, is druk doende met de inrichting. Groot Willemsplein heeft een nieuw leven gekregen en kan weer vooruit, als een mooi en duurzaam gebouw dat er weer toe doet in het Scheepvaartkwartier. ❚

Nieuwe gevel geeft Groot Willemsplein allure Een van de meest opvallende onderdelen van het gerenoveerde Groot Willemsplein is de gevel. De gehele façade, van de vliesgevels op de begane grond tot de elementgevel op de toplaag, geeft het historische gebouw nieuwe allure. De engineering, levering en montage van de gevel waren in handen van AKS Bouw. “Op de begane grond vervingen we de oude gevel door een vliesgevel”, vertelt projectleider Leo Brunken van AKS Bouw. “De eerste tot en met de vierde verdieping voorzagen we van nieuwe ramen, die passen bij het karakter van het gebouw. Op de vijfde etage, de eerste laag van de optopping, realiseerden we een nieuwe vliesgevel. En op de zesde en zevende verdieping, als ook de dakrand, brachten we een elementgevel aan. Het glas van deze gevel loopt om de hoek door en is voorzien van een uniek bolletjespatroon.” AKS Bouw diende in een kort tijdsbestek maar liefst 3.825 m² aan gevelwerk te realiseren. Vooral de elementgevel vormde op het gebied van planning een grote uitdaging. Brunken: “De elementen werden dagelijks aangevoerd vanuit Duitsland en direct door onze montageteams op de gevel aangebracht. In slechts zes weken was de gevel gereed, eind 2012 leverden we dit deel op.”

Kwalitatief tegelwerk In opdracht van Slavenburg leverde en monteerde Wijen Tegels een groot deel van het tegelwerk in Groot Willemsplein. Met de oplevering achter de rug kijkt planner/projectleider Dennis Wijen terug op een hectische tijd, maar ook op een mooi stukje werk. “In mei 2012 werden we gevraagd een offerte uit te brengen voor het tegelwerk”, vertelt Wijen. “Kort daarna volgden de opdracht en de werkvoorbereiding. De uitvoering vond plaats in twee fasen: tussen oktober en kerst 2012, en tussen februari en mei 2013. We droegen zorg voor het tegelwerk in de wc-ruimten, de keuken en de bergingsruimten in de kelder. In totaal brachten we 1.400 m² wandtegels, 300 m² vloertegels en zo’n honderd dorpels aan.” Wijen vervolgt: “Voor de tegels die de architect voorstelde, hebben wij tegels van ons eigen merk bemonsterd. Hiermee bereikten we een kostenbesparing, zonder concessies te doen aan de kwaliteit van het tegelwerk.” Wijen Tegels heeft kwaliteit hoog in het vaandel staan, zowel van de mensen die er werken als van de materialen die toegepast worden. Het familiebedrijf wordt dan ook al veertig jaar ingezet op uiteenlopende tegelprojecten, van particuliere woningen en kantoorgebouwen tot winkelpanden en attractie- en vakantieparken.

47 | STEDENBOUW 713

Meer dan 40 jaar vakManschap alles op het gebied van tegels, natuursteen en hout pannenweg 100 6031 rk nederweert T: 0495 63 20 19 Openingstijden showroom: di t/m vr 9.00 - 17.30 uur en za 9.00 - 16.00 uur

eigen iMpOrT cOncurrerende prijzen

uiTgebreid assOrTiMenT uiT vOOrraad leverbaar

grOTe prOjecTen werkzaaM in heel nederland

www.wijentegels.nl

Mercuriusplein 4-5 • 5971 LW Grubbenvorst • Tel: 077-3872028 • Fax: 077-3874348 E info@aksbouw.nl • W www.aksbouw.nl

aks.indd 1

02-07-13 12:14

Glanerbrug | Ariënshuis

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | WBC Bouwgroep BV

Ariënshuis Glanerbrug: woon-zorgcentrum met hoog afwerkingsniveau

‘Zorg net even uitdagender dan reguliere utiliteitsbouw’ Het Ariënshuis te Glanerbrug is één van de locaties van de Twentse zorgverlener AriënsZorgpalet. Het bestaande gebouw aan de Duitse grens maakte plaats voor een modern woon-zorgcentrum voor zowel verzorgings- als verpleeghuiscliënten, met zorgfaciliteiten als dagopvang, grand café en fysiotherapie. Medio juli wordt het complex opgeleverd. WBC Bouwgroep BV en WAM&VanDuren vormden een combinatie als bouwkundig aannemer. “Het hoge ambitieniveau in afwerking laat duidelijk van zich spreken.” Aan het woord is René ten Vregelaar, projectleider in dienst van WBC Bouwgroep BV. Bouwcombinatie WBC Bouwgroep BV/ WAM&VanDuren werkt vanaf oktober 2011 aan

het project. In mei 2012 kenden beide bedrijven nog de succesvolle voltooiing van het omvangrijke schoolcomplex ‘Gerrit Komrij College’ te Winterswijk. “Deze goede samenwerking heeft

zich voortgezet bij het Ariënshuis.” De keuze van samenwerking is gelegen in het benutten van elkaars expertise in de utiliteitsbouw voor de gezondheidszorg en risicospreiding. ►

Het voorzieningengebouw verbindt alle woonblokken

49 | STEDENBOUW 713

Glanerbrug | Ariënshuis

Besloten buitenruimte

De bouwcombinatie heeft het werk uitgevoerd als hoofdaannemer, met coördinatieplicht ten aanzien van de installatietechnische nevenaannemers. De omvangrijke kelders onder een groot deel van het gebouwencomplex hebben het mogelijk gemaakt dat de installatietechnische voorzieningen hierin konden worden ondergebracht.

Voorzieningengebouw De zwaardere zorg (psychogeriatrisch en somatisch) is straks gevestigd in een van de vier appartementenblokken van het Ariënshuis, die door een centraal liggend voorzieningengebouw zijn verbonden. In dit laatste gebouwdeel bevindt zich onder meer een grand café, biljartruimte, beautycentrum, een stiltecentrum en fysiotherapieruimte. “De pg-patienten wonen straks op de begane grond van een van de vier genoemde bouwblokken; de somatische verpleegzorg bevindt zich op de verdiepingen daarboven. De drie andere blokken van dit moderne zorgcomplex zijn bestemd voor zelfstandige appartementen, eventueel met zorg voor de bewoners.” Deze laatste woonvariant komt voort uit recente ontwikkelingen in de branche, waarbij wonen en zorg kostentechnisch worden gescheiden. Daarnaast zijn er in het complex voorzieningen aangebracht voor mensen met een visuele beperking en kamers voor tijdelijke opvang.

Architectuur IAA Architecten uit Enschede, dat onder meer het in 2015 op te leveren Medisch Spectrum Twente Enschede in de portefeuille heeft, wist massiviteit te voorkomen met haar ontwerp voor het Ariënshuis. Niet alleen met de genoemde blokkenstructuur van de deels op bestaand parkeerterrein gerealiseerde nieuwbouw, maar ook met een gevarieerde gevelafwerking. Ten Vregelaar: “De woonblokken zijn warm uitgevoerd in lichtbruine, dan wel wit gesausde gemetselde gevels. Het eenlaagse voorzieningengebouw heeft een groendak en de gevel is afgewerkt met glas en aluminium, waarbij de houten bekleding van het stiltecentrum enigszins afsteekt. Wat betreft het casco maken wij hier vooral gebruik van prefabwanden en vloeren, kalkzandsteen met breedplaatvloeren. De balkons zijn met isokorven aan het gebouw gekoppeld. Ook beschikt het complex over een WKO-installatie op basis van bronnen.”

Afwerkingsniveau Vooral de afwerking binnenin heeft bijzondere aandacht gehad; in verband met de aanwezigheid van zorgcliënten is het afwerkingsniveau hoog op het gebied van deuren en wanden, hang-

50 | STEDENBOUW 713

Ook de appartementen hebben een hoog afwerkingsniveau

en sluitwerk en installaties als tilliften, waarvoor een integraal systeem is ingebouwd door leverancier Ergocare. “Vastgoed voor zwaardere zorg, zoals die voor pg-patiënten, is meer besloten van karakter; tegelijkertijd moet er ruimte zijn om naar buiten te gaan. Daar moeten uiteraard veiligheidsmaatregelen voor worden getroffen en

dan zijn details extra belangrijk. De zelfstandige appartementen worden door de bewoners zelf ingericht, maar wij stofferen de zorgappartementen in het gebouwdeel voor zwaardere zorg volledig. Het feit dat het Ariënshuis een zorgcomplex is, maakt het werk net even uitdagender dan bij een doorsnee utiliteitsgebouw.” ❚

Glanerbrug | Ariënshuis

Projectinfo www.dengo.nl info@dengo.nl

“Bij de nieuwe, moderne locatie van het Ariënshuis Glanerbrug hoort een passende keukeninrichting. Daar hebben wij voor gezorgd met onze moderne ergonomische keukens.”

hniek c e t w u . . . . . n..... e d n a h e in goed

Brusche Elektrotechniek:      

Elektrotechniek Domotica Industriële Automatisering Zonnepanelen Service & Onderhoud Inspectie & Beheer

Brusche Elektrotechniek - Almelo www.brusche.nl - tel. (0546) 863 227

Ergonomische keukenlijn Dengo realiseert al meer dan vijftig jaar ‘met grote aandacht’ keukens en interieurs voor zorg, onderwijs, kantoor- en woningbouw. “Onze platte organisatie en het productieproces zorgen voor flexibiliteit en korte levertijden, met behoud van volledige vrijheid in ontwerpkeuze.” “De nieuwe inrichting van Ariënshuis Glanerbrug hebben wij uitgevoerd aan de hand van het ontwerp van de architect. De productiefase werd begeleid door een vast contactpersoon bij Dengo en de projectleider. Zij hebben het proces van werkvoorbereiding, inkoop, uitvoering, oplevering en evaluatie begeleid. Gedurende dit traject is getracht zoveel mogelijk werk uit handen te nemen van Ariëns Zorgpalet.” “De keukens voor de bewoners komen uit onze ergonomische lijn: keukens voor mensen die tegen fysieke problemen aanlopen of meer gebruiksgemak nastreven. Om de inrichting van het Ariënshuis compleet te maken, hebben wij ook hun interieur geproduceerd. Hierbij hebben wij naast onze eigen meubelmakers gebruik gemaakt van geavanceerde machines en technieken die ons in staat stellen een kwalitatief hoogwaardig interieur te leveren.”

E-installaties volgens BIM gerealiseerd Brusche Elektrotechniek uit Almelo realiseert als aannemer van het E-perceel de elektrotechnische installaties in de nieuwbouw van het Ariënshuis. Om te voldoen aan de huidige eisen rondom zorghuisvesting en de specifieke eisen van het Ariënshuis rondom zorgen dienstverlening voor verzorgingshuis- en verpleeghuiscliënten, omvatten de werkzaamheden naast de standaard elektrotechnische installaties ook een uitgebreide domotica-installatie. “Dit is een van de vooruitstrevende specialisaties van Brusche Elektrotechniek. Het hart van de technische installaties is in de kelder van het gebouw gesitueerd en omvat naast de domoticainstallaties ook de verdeelinrichtingen, noodstroom-, brandmelden inbraakbeveiligingsinstallaties. Binnen haar leveringspakket heeft Brusche Elektrotechniek tevens de lifttechnische installatie verzorgd. Om het gebouw flexibel te kunnen aanpassen aan toekomstige ontwikkelingen, is er een uitgebreid datanetwerk aangebracht. Deze bestaat onder andere uit een glasvezel- en een wifi-netwerk. Uniek aan het project is de korte doorlooptijd in combinatie met BIM. In iets meer dan twee jaar tijd is het project gerealiseerd, hetgeen voor een gebouw van een dergelijke omvang snel te noemen is. Vanaf het begin van het project is door alle bouwpartijen gewerkt met het BIM-model - als uitgangspunt voor ontwerp en realisatie. Deze geïntegreerde aanpak heeft geleid tot een project waarbij alle bouwonderdelen optimaal op elkaar zijn afgestemd. Brusche Elektrotechniek heeft door haar jarenlange ervaring in zorg gerelateerde projecten wederom laten zien dat zij in staat is een innovatieve en duurzame elektrotechnische installatie te kunnen leveren, dit naar volle tevredenheid van de opdrachtgever.”

51 | STEDENBOUW 713

rijswijk | Efectis Nederland

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Efectis Nederland

Bouw Efectis doet intensieve samenwerking ontvlammen Achter de robuuste betonnen gevel van Efectis gaat een bijzondere wereld schuil. In dit splinternieuwe brandproevencentrum in Rijswijk, waar zich de grootste ovenfaciliteit van Nederland bevindt, staan de medewerkers letterlijk voor hete vuren. Prefab betonbouwspecialist Hercuton hield het hoofd koel en realiseerde dit pand, in nauwe samenwerking met de opdrachtgever en installateurs, als een duurzaam en veilig onderkomen. Efectis Nederland B.V. is het centrum voor brandveiligheid in Nederland en biedt op dit gebied uiteenlopende diensten. Zo worden er diverse brandproeven uitgevoerd, van kleinschalige proeven om de brandklasse van materialen te bepalen tot brandwerendheidsproeven voor scheidende en dragende constructies. Aanleiding voor het bouwen van een nieuw pand was het creëren van veilige en schone werkomstandigheden in

de werkplaats en ovenruimte. Waar in het oude pand de verbranding en testen in één ruimte werden uitgevoerd, vinden deze activiteiten in het nieuwe pand gescheiden plaats.

Design & Build Het nieuwe pand van Efectis bestaat uit vier delen: de werkplaats, de ovenruimte, het kantoor en de laboratoria. De totstandbrenging hiervan

werd als Design & Build-opdracht op de markt gebracht. In juni 2012 kreeg Hercuton deze opdracht gegund. “Het creëren van veilige en schone omstandigheden was een van de belangrijkste randvoorwaarden in het Programma van Eisen”, vertelt directeur Jeroen de Bonth van Hercuton. “De te realiseren ruimten moesten volledig rookdicht en stofvrij zijn. Daarnaast dienden we, binnen een strikte planning en budget, een

Efectis is het centrum voor brandveiligheid in Nederland.

52 | STEDENBOUW 713

rijswijk | Efectis Nederland

robuust gebouw neer te zetten dat de degelijkheid en veiligheid van Efectis symboliseert.”

Prefab beton “Ons prefab betonnen bouwconcept leende zich uitstekend voor dit project”, vervolgt De Bonth. “Dit heeft in de eerste plaats te maken met de natuurlijke eigenschappen van beton: een duurzaam, degelijk en brandvertragend constructiemateriaal met een hoog accumulerend vermogen. Ons bouwconcept houdt in dat wij met vaste betonnen modules werken. Hiermee bouwen we in zeer korte tijd een volledig kantoor- of bedrijfspand op. Voor de bouw van het pand van Efectis hadden we nog geen jaar nodig.” De modulaire bouwwijze van Hercuton biedt nog een voordeel. Door de grootschalige elementen bevat het gebouw weinig naden, wat gunstig is voor de rookdichtheid.

Meer dan bouwen De Bonth benadrukt dat dit project meer omvatte dan het neerzetten van een degelijk bedrijfspand: “De enorme oven vormt letterlijk en figuurlijk het middelpunt van het gebouw. Om een idee te geven: deze oven heeft een thermisch vermogen van twaalf Megawatt en verbruikspieken van 2.500 kubieke meter gas. Dit is vergelijkbaar met het verbruik van een gemiddelde vrijstaande woning in een heel jaar! Je kunt je voorstellen dat hier enorme gasaansluitingen voor nodig zijn, die nauwgezette afstemming vereisen met de ovenbouwer, de installateur en het nutsbedrijf.” Door het gebouw in 3D te ontwerpen, bracht Hercuton de raakvlakken tussen de verschillende disciplines in beeld. Zo werden het bouwkundige deel, de gebouwgebonden installaties en de procesgebonden installaties optimaal op elkaar afgestemd.

In het nieuwe pand worden diverse brandproeven uitgevoerd.

Openheid en vertrouwen De afstemming tussen de verschillende disciplines beperkte zich niet tot het ontwerpmodel. Onder leiding van Hercuton werkten alle bij het project betrokken partijen intensief samen. Vertrouwen en open communicatie stonden hierin centraal. De Bonth: “Vanuit onze ervaring met integraal bouwen weten we hoe belangrijk die onderlinge vertrouwensband is. Alleen zo kun je, zeker op een complex project als dit, efficiënt en effectief toewerken naar een hoogwaardig eindresultaat.” Op 26 april jongstleden leverde Hercuton de nieuwbouw op. De eerste brandproeven zijn inmiddels uitgevoerd. ❚

Een robuust gebouw dat de degelijkheid en veiligheid van Efectis symboliseert.

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Bouwperiode Bouwprogramma

Efectis Real Estate Company (EREC), Rijswijk Hercuton, Nieuwkuijk Hercuton, Nieuwkuijk juli 2012 – april 2013 nieuwbouw brandproevencentrum (3.306 m² BVO)

53 | STEDENBOUW 713

den haag | Het Zamen

Tekst | Het tekstbureau, Marcia van Wensveen Beeld | IAA Architecten

Het Zamen: tijdwinst door prefab ‘ALS KOLOSSALE LEGOBLOKKEN’

Woon-zorgcomplex is onderdeel eigentijds buurtje op voormalig industrieterrein.

De binnenstad van Den Haag kan wel wat extra woongebied gebruiken. Daarom heeft de gemeente besloten het centraal gelegen Gemeentelijk Industrieterrein om te bouwen tot woonwijk. Ze wil er een eigentijdse buurt creëren met koop- en huurwoningen in een commercieel en artistiek aantrekkelijke omgeving. Aannemer Kroon & De Koning uit Zwijndrecht bijt het spits af met de bouw van een woon-zorgcomplex. Enige haast is geboden. Vanaf de buitenkant gezien is ‘Het Zamen’ een vierkant, gesloten gebouw. Maar schijn bedriegt. De bezoekers komen binnen via een ruimtelijk atrium dat zorgontvangers, gezinnen en buurtbewoners verbindt. Op de begane grond is plaats gemaakt voor een casco dienstverlenende ruimte, een restaurant en facilitaire ruimtes voor de bewoners. Op de eerste twee verdiepingen zijn 108 zorgeenheden en zes zorgappartementen gesitueerd. Op verdieping drie tot en met zes komen 132 huurappartementen.

Ontwerp aanpassen Kroon & De Koning uit Zwijndrecht werkt al sinds 2009 aan de voorbereiding van het project. In zo’n lange periode kan veel veranderen. Projectleider George Wagner: “in de eerste opzet waren op de eerste en tweede verdieping nog gemeenschappelijke badkamers getekend. Maar tegenwoordig is een privé-badkamer de absolute standaard. Gelukkig hebben we dat nog kunnen inpassen in het ontwerp. Voor een duurzame

54 | STEDENBOUW 713

uitvoering hebben we tevoren verschillende andere zorglocaties bezocht en hier de sfeer geproefd. Zo konden we ons optimaal inleven in de behoeften van de bewoners.”

Prefab, prefab, prefab De aannemer heeft te maken met een krappe bouwtijd: achttien maanden. De traditionele bouwmethode is dan geen optie. “Hierop hebben we het traditionele metselwerk op stalen geveldragers vervangen door prefab metselwerkelementen. Dat bleek mogelijk voor maar liefst veertig procent van de bouw. Van de betonnen funderingsbalken tot de gevels en van de liftkernen tot de gevelvullende elementen, alles is voorgefabriceerd. Op locatie worden de elementen als kolossale legoblokken in elkaar gezet. Dat verkort de bouwtijd aanzienlijk. Anderzijds moeten bij de prefabmethode de exacte maatvoering en de wensen van de eindgebruiker acht tot twaalf weken eerder bekend zijn. Dat vraagt om begrip van alle partijen.”

den haag | Het Zamen

Interieurimpressie

Bladblazers Ook op andere gebieden moet de aannemer inventief zijn. Als in de strenge winter van 2012 nagenoeg alle bouwterreinen verlaten zijn, werkt de ploeg van Het Zamen gestaag door. “We hebben bladblazers ingezet om de sneeuw weg te halen”, herinnert Wagner zich. “Daarna konden we doorgaan met de droge montage.” De projectleider is bijzonder trots op het project. “Het plan om alles naar prefab om te zetten, pakt in de praktijk goed uit. Dat geeft een kick. Ik zou het systeem zo weer toepassen.” ❚

De entree leidt naar een verbindend atrium.

Projectinfo Aluminium kozijnen en vliesgevels

KUNSTSTOF - ALUMINIUM - STAAL - GEVELTECHNIEK PROJECTMANAGEMENT - KOSTENMANAGEMENT - ADVIES

SIMON STEVINWEG 27 6827 BS ARNHEM

POSTBUS 3025 6802 DA ARNHEM

T. 026.370.13.60 F. 026.370.10.29

INFO@FACEDO.NL WWW.FACEDO.NL

“Facédo is uw innovatieve partner op het gebied van geveltechniek en biedt een volledig pakket producten (kunststof, aluminium en staal) en een compleet scala aan diensten onder één dak. Facédo is niet verbonden aan enig gevelsysteem en heeft geen verplichtingen aan enig (toe)leverancier. Hierdoor kunnen wij u volledig onafhankelijk adviseren en producten leveren die geheel zijn afgestemd op uw wensen.” De kern van Facédo bestaat uit een enthousiast team dat zijn sporen inmiddels heeft verdiend in de gevelbouw. “Wij helpen u om een gezichtsbepalend gevelbouwwerk te ontwikkelen en te bouwen dat geheel is toegesneden op uw wensen. Het woord gezichtsbepalend gebruiken wij hier niet toevallig. Facédo is een afgeleide van het Latijnse ‘facies’: het gezicht van een gebouw. Dat gezicht is het visitekaartje van ieder zichzelf respecterend bedrijf. En daarbij horen vanzelfsprekend de hoogste kwaliteitseisen. Facédo is in staat om hoogwaardige gevelelementen te leveren, die voldoen aan alle eisen die u ons stelt.”

Bouwinfo Opdracht Loostad Vastgoedontwikkeling, Apeldoorn Ontwerp IAA Architecten, Enschede Advies Bartels Ingenieursbureau, Enschede Uitvoering Kroon & De Koning, Zwijndrecht Bouwkosten € 29 miljoen Bouwperiode oktober 2011 t/m maart 2013

55 | STEDENBOUW 713

hengelo | Quality2Process

Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | Neco BV

Transparant, duurzaam, modern en levensloopbestendig kantoor

Nieuwbouw Quality2Process ‘speelt’ met zon en parklandschap Quality2Process verhuisde in april 2013 van een monumentaal pand naar een nieuw, modern en duurzaam gebouw. Het transparante kantoor op de Westermaat Campus in Hengelo anticipeert slim op de zon en het parklandschap. Hinderlijke zonnestraling wordt voorkomen met bordessen en lamellen in de oost- en zuidgevel. Een terras maakt een speelse verbinding met de retentievijver. Quality2Process levert hoogwaardige instrumentatie voor de procesindustrie. Deze leverancier resideerde voorheen in een monumentaal pand in Delden. Om te kunnen groeien besloot het bedrijf te verhuizen. Samen met de projectontwikkelaars van BAM Utiliteitsbouw werd geïnventariseerd welke exploitatiemogelijkheden de Westermaat Campus in Hengelo bood. Dat is een bedrijvenpark voor kennisgerelateerde industriële technologie, op een zichtlocatie langs de A1. De in 2012 aangeboden kavels waren echter te groot voor Quality2Process. De gemeente Hengelo besloot om één van de vier kavels te splitsen, passend bij de ruimtebehoefte van Quality2Process. Hierna werd het ontwerp gemaakt en ving de bouw aan. Op de overige drie kavels is nog ruimte voor drie partijen om een kantoor op maat te realiseren.

cess werkten intensief samen, om een hoogwaardig gebouw binnen budget en tijdsplanning te realiseren. Quality2Process wenste een gebouw met een transparante, moderne, duurzame en levensloopbestendige uitstraling. Het pand kreeg een duurzaam karakter door de onderhoudsarme materialen en de relatief lage energielast. De diverse indelingsmogelijkheden maken een lange levensloop mogelijk. De vormgeving is modern. Voor een optimaal uitzicht zijn de kantoorruimtes ‘opgetild’ boven het maaiveld. De begane grond herbergt de technische ruimte, een berging en entree. Hier kan het personeel omhoog via een spiltrap of een lift. Ook is het mogelijk om vanaf de begane grond het terras te betreden, dat een verbinding vormt tussen het gebouw en het water.

Modern, duurzaam en levensloopbestendig

Slimme transparantie

De nieuwbouw kwam tot stand op basis van een Design & Construct-contract. Ontwikkelaar en bouwer BAM Utiliteitsbouw, Beltman Architecten en Quality2Pro-

De transparantie uit zich in veel staal en glas in de gevels. Jeroen Haverkate, projectarchitect bij Beltman Architecten verheldert: “De open uitstraling is alleen te

In de zomermaanden is directe zonnestraling ongewenst. Waar de zon opkomt en laag staat (oostgevel) zijn verticale lamellen toegepast.

56 | STEDENBOUW 713

hengelo | Quality2Process

handhaven als oververhitting vermeden wordt. In het voor- en najaar staat de zon laag en dringt diep het gebouw binnen. Omdat de zon dan relatief weinig warmte uitstraalt, zorgt dit voor een direct verlichte en prettige werkomgeving. In de zomermaanden is directe zonnestraling ongewenst. Vandaar dat de oostgevel, waar de zon opkomt en laag staat, verticale lamellen zijn toegepast. In de zuidgevel, waar de zon ‘s zomers het hoogst staat, houden 1 meter diepe bordessen directe zonnestraling tegen.”

Uitkragende constructie Het gebouw is gefundeerd op palen, omdat de vaste grond op achttien meter diepte is gelegen. Het stabiel maken van de bovenbouw vormde een uitdaging voor het team van BAM Utiliteitsbouw, vanwege de aparte vorm met een overhangend gedeelte. De liftkoker alleen was onvoldoende sterk om voor de gebouwstabiliteit te zorgen. Het bleek nodig om de vier kolommen te verzwaren en met extra verankeringen aan de rest van de constructie te bevestigen. Dini Stokkers zegt namens Quality2Process: “Wij zijn enthousiast over de prettige samenwerking met de betrokkenen en het eindresultaat. Het unieke en uitdagende ontwerp beantwoordt volledig aan onze wensen.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp

In de zuidgevel, waar de zon ‘s zomers hoog staat, houden bordessen directe zonnestraling tegen.

Staalconstructie Uitvoering Installaties Bouwperiode BVO

Quality2Process, Hengelo (ontwikkelaar: BAM Utiliteitsbouw, Zwolle) Beltman Architecten, Enschede Neco B.V., Neede BAM Utiliteitsbouw, Zwolle BAM Techniek (E&W) november 2012 – april 2013 420 m²

Lamellen geven Quality2Process smoel Het uitdagende ontwerp heeft een complexe staalconstructie als basis. Daarnaast zijn de belangrijke zichtelementen, zoals het trappenhuis, de technische ruimte en bovenal de gevellamellen in metaal uitgevoerd. Dit was voor inkoper Hans Meijerink en projectleider Mark Krakers van BAM Utiliteitsbouw te Enschede reden om een gerenommeerd constructiebedrijf te selecteren met gevoel voor esthetiek: Neco BV uit Neede.

Neco Special Projects 0545 - 291909 necospecialprojects.nl

Een keuze waarover ook de Q2P eigenaren Dini Stokkers en Bert Berkemeijer zeer tevreden zijn. “Neco heeft proactief onze ideeën weten te realiseren”, vertellen Dini en Bert. “Met name de voor het gebouw gezichtbepalende zonnelamellen waren een uitdaging. We hadden heel specifieke wensen op het gebied van uitvoering, gebruikersdoel en kleur. Neco is hiermee aan de slag gegaan en heeft in een nauwe en prettige samenwerking met ons en BAM het werk naar onze volle tevredenheid uitgevoerd”.

57 | STEDENBOUW 713

kampen | Melmerpark

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | Melmerpark B.V.

Multifunctioneel bedrijvenpark Kampen in aanbouw

Melmerpark: duurzaam baken in betrokken regio Hanzestad Kampen profiteert steeds meer van de centrale ligging tussen ‘booming’ Zwolle en het altijd in ontwikkeling zijnde Flevoland. Tussen de N50, de Flevoweg, de Constructieweg en de Van Doorneweg wordt 8,5 hectare ontwikkeld onder de naam Bedrijvenpark N50. Het visitekaartje is Melmerpark, een toekomstige mix van detailhandel en kantoren. “Je vindt hier straks een grote diversiteit aan winkels en werklocaties. Melmerpark wordt een bestemming”, vertelt Claudi Schuurman-Groothuis, directielid van ontwikkelaar Melmerpark B.V. Met een vestiging van fastfoodketen McDonald’s, een benzinestation en de aanwezigheid van de eerste van vijf kantoortorens, is de poort naar Melmerpark zogezegd al geopend. “Wij ontwikkelen het Melmerpark vanuit een heldere visie, met een betrokken groep partners uit de regio”, zegt Schuurman-Groothuis. “Melmerpark wordt meer dan een bedrijvenpark. Niet alleen is de McDonald’s nu al een trekpleister, er komt ruimte voor de meubelzaken Jysk, Henders & Hazel en XoooN en een Hubo-bouwmarkt, terwijl ook bedrijven in de IT, advocatuur en PostNL zich er gaan vestigen, evenals Action. In de eerste kantoortoren, die al een tijdje gereed is, zijn bijvoorbeeld flexplekken voor bedrijven ingericht, op basis van flexibele contracten. De combinatie van een aantrekkelijk concept met een goede ligging aan de zuidwestzijde van Kampen, maakt dat wij ondanks de landelijke marktsituatie bijna alle locaties ingevuld hebben. Daarnaast hopen wij, dat bezoekers ook hun weg weten te vinden naar de historische binnenstad van Kampen, en dat de twee gebieden elkaar gaan aanvullen.”

Mix van bedrijven Het Melmerpark benut een zichtlocatie langs de N50, en is als zodanig de eerste bebouwing die de automobilist uit de richting Flevoland tegenkomt op weg naar Kampen. Aan weerszijden van de toegangsstraat verrijzen vijf kantoortorens met een hoogwaardig architectonische uitstraling. Verder rijdend komt de bezoeker op het gedeelte van Melmerpark dat bestemd is voor detailhandel, bestaand uit een Een van de geplande kantoortorens is al in gebruik.

58 | STEDENBOUW 713

kampen | Melmerpark

zestal gebouwen. De grootte van de gebouwen maakt het mogelijk dat meerdere bedrijven in één gebouw worden gehuisvest. ‘Door de vormgeving van de openbare ruimten en de structuur van de gebouwen zullen de bezoekers de verschillende gebouwen als één groot en gevarieerd centrum ervaren. Er wordt gestreefd naar een goede mix van ‘trekkers’ en lokale zelfstandige ondernemers’, aldus de website www.melmerpark.nl. “Zeg maar een meubelboulevard-plus”, aldus Claudi Schuurman-Groothuis. “Moderne bedrijvenparken onderscheiden zich door multifunctionaliteit, in dit geval: werken, winkelen, eten en tanken.” Werken, winkelen, eten én tanken.

De eerste ‘Melmertoren’ is ingericht met flexplekken.

Duurzaam ontwikkeld Planontwikkeling

Utiliteitsbouw

Woningbouw

Het bedrijvenpark zal in zijn geheel worden gebouwd door utiliteitsbouwer Groothuis Bouwgroep. Begin dit jaar werd de eerste paal geslagen voor het detailhandelgedeelte, met onder meer ruimte voor een vestiging van Action en Hubo. Ontwikkelaar Melmerpark B.V. maakt dankbaar gebruik van de toegenomen vraag naar multifunctionele bedrijvengebieden. “Onze organisatie is diep geworteld in de regio. De partners kennen elkaar goed en willen het beste voor Kampen en omstreken, zowel op het gebied van bedrijvigheid als leefbaarheid. Melmerpark wordt dan ook duurzaam ontwikkeld, met organisch gevormde gebouwen, ingebed in de omgeving en energiezuinig. Onze partners in de uitvoering kunnen daar op maat uitvoering aan geven. De combinatie van locatie, kwaliteit, lokale betrokkenheid, duurzaamheid en werkgelegenheid is de kracht van Melmerpark.” ❚

Groothuis Bouwgroep

Bouwinfo

www.groothuisbouwgroep.nl info@groothuisbouwgroep.nl T. 038-385 51 61

Voor al uw bouwplannen!

Opdracht Ontwerp Uitvoering Bouwperiode Website

Melmerpark B.V. Melmerpark B.V. Groothuis Bouwgroep Genemuiden-Amersfoort-Vollenhove februari 2013 – eind 2013/begin 2014 www.melmerpark.nl

59 | STEDENBOUW 713

Journaal Hoogste punt nieuwbouw Medisch Spectrum Twente Het Enschedese ziekenhuis Medisch Spectrum Twente (MST) vierde op 24 mei het hoogste punt van de nieuwbouw. De bouw van het nieuwe ziekenhuis loopt op schema. Het prefab betonnen casco is naar verwachting volledig gemonteerd op 1 september 2013. Dat is circa twee maanden eerder dan gepland. Eind januari 2014 zijn naar verwachting nagenoeg alle buitengevels en dakconstructies gereed. Om ook afbouwactiviteiten eerder te kunnen opstarten dan het contractschema, worden verschillende maatregelen getroffen. Zo worden in de ruwbouwfase installaties voor lucht, water, vuilwaterafvoeren en medische gassen aangebracht tegen de onderkant van de betonvloeren, evenals kabelgoten voor elektra- en datakabels. Ook onderdelen van de scheidingswanden worden in de ruwbouwfase voorgetrokken om installatiedoorvoeringen te realiseren. Verder worden de ophangframes van de toiletten en het overige sanitair al opgesteld. De oplevering van het ziekenhuis is gepland in juli 2015. MST wordt ontwikkeld en gebouwd door bouwcombinatie Dura Vermeer/Trebbe/ Te Pas Bouw MST V.O.F., in bouwteam met de installatiecombinatie Unica, Croon en Wolter & Dros.

hun verschillende achtergronden mee in het thema ‘Comfort en gemak in (ziekenhuis)gebouwen’. Gebouwontwerp en kleurgebruik hebben invloed op de mens en op de manier waarop een bezoek aan een ziekenhuis ervaren wordt door de patiënt of bezoeker, aldus de sprekers. Arnold Sikkel gaf aan dat materiaalkeuze en kleurkeuze een belangrijke rol spelen bij (ziekenhuis)gebouwontwerpen. Aan de hand van vooraanstaande projecten nam hij de bezoekers mee in de hedendaagse belevingswereld rondom gebouwontwerp in de zorg.

Nieuw congresgebouw ‘verbindt RAI met stad’

Aantrekkingskracht Randstad neemt verder toe Door afnemende files neemt de aantrekkingskracht van steden in de Randstad verder toe. Dat blijkt uit de nieuwe Atlas voor gemeenten. Door verschraling van het voorzieningenniveau krijgen steden buiten de Randstad het juist steeds moeilijker. In de toptien van meest aantrekkelijke steden staat Amsterdam bovenaan. Verder wordt de toptien gedomineerd door steden uit de Randstad, met name de Noordvleugel. Steden in de Zuidvleugel blijven daarbij duidelijk achter. De steden in de onderste regionen van de ranglijst zijn over het algemeen steden buiten de Randstad, met Emmen als hekkensluiter. Alleen Heerlen zet haar opmerkelijke opmars door, en stijgt ook dit jaar weer een plaatsje; van 47 naar 46.

Aantrekkelijke steden 1. Amsterdam 2. Utrecht 3. Amstelveen 4. ‘s-Hertogenbosch 5. Haarlem

6. Den Haag 7. Nijmegen 8. Amersfoort 9. Alphen aan den Rijn 10. Leidschendam-Voorburg

Co-creatie in de zorg Dinsdag 14 mei hebben een kleine honderd (interieur)architecten, kleurontwerpers, projectmanagers en andere professionals gerelateerd aan de zorgsector het symposium ‘Co-creatie in de zorg’ bijgewoond in het AMC. Het symposium werd georganiseerd door Forbo Flooring, Knauf, Rockfon en Sigma Coatings. Onder leiding van dagvoorzitter Marcellino Bogers namen de drie vooraanstaande sprekers Iris Bakker (Levenswerken), Arnold Sikkel (EGM Architecten) en Fabienne Bruyninckx (Bruyninckx Designers N.V.) de deelnemers vanuit

60 | STEDENBOUW 713

In oktober 2013 start Amsterdam RAI met de bouw van een nieuw multifunctioneel congres/kantoorgebouw met kwaliteitsrestaurant. Het ontwerp van Benthem Crouwel Architekten wordt gerealiseerd volgens BREEAM-NL ‘Excellent’, aan de stadzijde van het RAI-complex (aan het Scheldeplein). BAM Utiliteitsbouw en Kropman Installatietechniek zijn, onder begeleiding van projectbureau Res & Smit, verantwoordelijk voor de realisatie van het multifunctionele en duurzame gebouw, dat op 1 mei 2015 in gebruik wordt genomen. De nieuwbouw van de RAI is een ‘derde-generatie-beursgebouw’ waarin beurs-, congres- en kantoorfunctie verenigd zijn. Het zorgt voor een modern aangezicht van de RAI vanuit de centrumkant van Amsterdam, aldus Amsterdam RAI. Functioneel is het een volwaardig congrescentrum met ontvangstlounge, congreszalen en break out rooms, op de bovenste verdiepingen aangevuld met flexibele kantoorruimte. Tegelijkertijd biedt het gebouw een volwaardige entree voor de achterliggende beurshallen 4 en 5. Het nieuwe gebouw van Amsterdam RAI ligt in het verlengde van de onlangs als rijksmonument genomineerde Europahal.

Deerns in Duitsland onder één vlag Deerns Groep B.V. heeft de oprichting bekend gemaakt van Deerns Deutschland GmbH. De drie Duitse bedrijven uit Deerns Groep zijn gefuseerd en alle activiteiten worden onder de naam Deerns voortgezet. Door als één bedrijf, onderdeel van een internationaal toonaangevend bureau, naar buiten te treden, versterkt de technisch adviseur zijn positie op de Duitse markt en uitgangspositie voor verdere groei. De drie bedrijven uit Deerns Groep: ‘Planungsgruppe Berlin-Brandenburg GmbH’ (P2B) in Berlijn, ‘Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH’ in Keulen en ‘Scheer Beratende Ingenieure GmbH’ in Stuttgart worden in deze onderneming samengebracht. Deerns Deutschland GmbH is met meer dan 150 medewerkers één van de grootste gespecialiseerde ingenieursbureaus op het gebied van installatietechniek, energie en bouwfysica in Duitsland.

Journaal Monumentale Passiefhuizen

de ISO-brandcurve te regelen, zodat deze loopt volgens de Europese norm ten aanzien van brandtesten. Zaken als temperatuur, vervormingsgedrag, kromtrekken en bewegingsgedrag van de constructie zijn allemaal in de oorspronkelijk toegepaste maatvoering te testen. Het hebben van een eigen brandtestinstallatie biedt meerdere voordelen: een grotere slagingskans bij officiële testen en dus snellere certificering van producten door aanzienlijk kortere doorlooptijden (en daardoor lagere kosten). Limburgia is niet langer afhankelijk van de beperkte beschikbaarheid van de twee laboratoria in Nederland die een vergunning hebben om te testen. Productinnovaties kunnen daardoor sneller op de markt komen, aldus Limburgia.

Burgemeester Henk Jan Meijer heeft op 21 juni de eerste monumentale passiefhuizen in Zwolle officieel opgeleverd. Aan de gevel van de Binnengasthuizen onthulde hij een gevelbord, waarop deze bijzondere combinatie van gemeentelijk monument en Passief Bouwen-keurmerk staat weergegeven. De revitalisatie van de woningen aan de Binnengasthuistraat is gerealiseerd door eigenaar Openbaar Belang, samen met Dura Vermeer Bouw uit Hengelo. De Binnengasthuizen zijn gerevitaliseerd volgens het Passiefhuis-principe en daarmee de eerste vooroorlogse sociale huurwoningen die passief zijn gerenoveerd. De Gasthuizen werden door de gelijknamige stichting in 1923 gebouwd voor ouderen en armen in Zwolle. Openbaar Belang nam de woningen in 2008 over van de stichting met de afspraak ze ook in de toekomst geschikt te houden voor senioren en de technische staat waarin ze verkeerden aan te pakken.

Eigen brandtestinstallatie deurenproducent Voordat Limburgia Utiliteitsdeuren de deuren laat testen bij onafhankelijke instanties als Efectis of Peutz, worden ze eerst in de eigen brandoven getest. Sinds januari 2013 beschikt Limburgia over een eigen brandtestinstallatie. De brandeigenschappen van de testinstallatie zijn vergelijkbaar met die van de installaties van geaccrediteerde (inter)nationale partijen, meldt Limburgia. De installatie is voorzien van een besturing die de mogelijkheid heeft om

Herbestemming van postkantoren Nu het traditionele postkantoor zijn oorspronkelijke functie heeft verloren, komen veel monumentale gebouwen leeg te staan. De publicatie Herbestemming van postkantoren volgt de geschiedenis van dit karakteristieke gebouwde erfgoed, analyseert het architectonisch en cultuurhistorisch belang, en toont geslaagde voorbeelden van herbestemming, van grote projecten als winkelcentrum Magna Plaza in Amsterdam tot een liefdevolle verbouwing van het postkantoor van Oude Pekela. Herbestemming van postkantoren, een tweede leven voor de burchten van de post; Koos Havelaar en Annette Wiesman | € 29,50 | beschikbaar vanaf 6 juni | Nederlands | Paperback | ISBN 978 94 6208 056 0 | 176 p.

Wat moet er gebeuren om Rotterdam-Charlois weer te verbinden met het water? Toerisme wordt door onderzoekers Vitibuck Architects en G-routes gezien als een van de mogelijkheden. Met als eerste wapenfeit de aankoop van een vuilverbrandingsinstallatie door ondernemer Hennie van der Most, die er een pretpark van wil maken - volgens Sander Hazevoet van Vitibuck Architects ‘een katalysator van activiteiten in het gebied’.

61 | STEDENBOUW 713

Rotterdam | FIRST

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | FIRST Rotterdam CV

Weenapoint herontwikkeld in samenspraak met huurders

FIRST Rotterdam markeert entree naar binnenstad

62 | STEDENBOUW 713

Rotterdam | FIRST

De reiziger krijgt komend vanuit Rotterdam Centraal meteen een indruk van het Rotterdam Central District

Tegenover het vernieuwde Centraal Station van Rotterdam bepaalt de hoogwaardige architectuur van FIRST vanaf 2015 de eerste indruk van de stad. De circa 125 meter hoge toren van de multifunctionele ontwikkeling zal een nieuw ‘highlight’ vormen in de Rotterdamse skyline, op één van de meest prominente locaties van het Rotterdam Central District.

“FIRST is een statement van grootstedelijke dynamiek”, zegt senior projectontwikkelaar Ton Boon van FIRST Rotterdam CV (Maarsen Groep en MAB Development). “Naast kantoorvoorzieningen wordt een mix van functies gecreëerd om passanten naast een aantrekkelijke route een minstens even aangenaam verblijfsklimaat te bieden, bijvoorbeeld met horeca, kunst en cultuur in de zogenoemde MIXONE-zone op beganegrondniveau.”

Architectuur Het bestaande gebouw Weenapoint wordt na de oplevering van FIRST Tower (medio 2015) ingrijpend gerenoveerd. “Het koepelgebouw op het binnenplein is een rijksmonument en krijgt na de renovatie ruimte en groen om zich heen. Ook de sculpturale wand van beeldhouwer Henry Moore aan het Weena krijgt een prominente plek op de gevel van FIRST. Het binnenterrein wordt een semi-openbare stadstuin met horeca, terrassen en kunst. Het gebied wordt een doordachte mix van stedelijke functies en omvat in totaal circa 110.000 m² aan kantoorruimte, horeca, hotel, winkelvloeren, appartementen, een publiek binnenplein en parkeerfaciliteiten.” De hoogwaardige architectuur van Branimir Medic (Architekten Cie.), past bij de ambities van het Rotterdam Central District als ‘portal naar Europa’. Vanaf 2015 zal het Centraal Station uitgroeien tot een complete OV-terminal met naar verwachting 300.000 dagelijkse reizigers – “een Europees zakencentrum waardig.” ►

Projectinfo ‘Een uitdagend funderingswerk’ Voorbij Funderingstechniek stond voor de uitdaging om vlak naast het Weenapoint en Vestia-koepelgebouw een bouwkuip inclusief stempelingen en funderingspalen te installeren ten behoeve van FIRST Rotterdam. Het funderingsbedrijf is al in een vroeg stadium betrokken bij het ontwerp om uiteindelijk samen met haar opdrachtgever, Van Hattum & Blankevoort, te komen tot een optimale constructie. De nabijheid van de bestaande panden vraagt veel aandacht tijdens ontwerp en uitvoering. De bouwkuip bestaat uit 275 strekkende meter damwand (planklengte 21 meter), waarvan een deel op maar een halve meter afstand van het aangrenzende Weenapoint-gebouw is geplaatst. Een zogenaamde keerklem was nodig om dit te kunnen realiseren. Op enkele damwandplanken zijn hellingmeetbuizen geplaatst om vervorming tijdens ontgraving van de bouwkuip te kunnen monitoren. Naast de damwand heeft Voorbij 760 funderingspalen geïnstalleerd, het merendeel als vibro-combinatiepalen. Aangezien FIRST een binnenstedelijk project is zijn er geluidsbeperkende maatregelen genomen. Zo is bij installatie van de vibro-combinatiepalen gebruik gemaakt van een geluidsreducerende mantel. Om de maximale trillingswaarde aan het monumentale koepelgebouw niet te overschrijden is een deel van de palen uitgevoerd als VSP-combi (verdringende schroefpaal voorzien van prefab kern). Een verdringende schroefpaal is een trillingsvrije, in de grond gevormde paal, die schroevend op diepte wordt gebracht middels een stalen casing met een verloren schroefpunt. De werkzaamheden van Voorbij Funderingstechniek zijn in november 2012 gestart. Inmiddels zijn de damwand en de funderingspalen geïnstalleerd. Er worden nog twee stempelramen gemonteerd. Als die gereed zijn, is weer een uitdagend funderingswerk in Rotterdam tot een goed einde gebracht en kan FIRST in volle glorie verrijzen. Nieuwbouwdeel FIRST Tower is in 2015 gereed

63 | STEDENBOUW 713

Lean&Duurzaam

www.vandenpol.com

EEN WERELD AAN DRAAGVERMOGEN

Denkkracht. Daadkracht. Draagkracht.

www.voorbijfunderingstechniek.nl

Rotterdam | FIRST

Huurders De bereikbaarheid is een belangrijk pluspunt voor de nieuwe huurders; ook de vormgeving, duurzaamheid en beschikbaarheid van grote vloeroppervlaktes is een zwaarwegend pre, aldus de ontwikkelaar. Advocatenkantoor NautaDutilh is als eerste huurder gecontracteerd en zal circa 10.000 m² vvo op de topverdiepingen van FIRST Tower in gebruik nemen. “NautaDutilh houdt al decennialang kantoor op deze locatie, die met de nieuwe infrastructuur en bouw van FIRST Tower een toekomstbestendige impuls krijgt.” FIRST ontvangt ook Robeco als huurder, met een vloeroppervlakte van circa 16.000 m² vvo. “Robeco gaat op de eerste acht lagen huren, in het bouwdeel dat XL genoemd wordt vanwege de grote vloeren. Dankzij de kolomloze constructie, de grote vloervelden en een bijzonder atrium, is dit bouwdeel bijzonder goed geëquipeerd voor ‘Het Nieuwe Werken’. Robeco kiest voor FIRST omdat deze

locatie voldoet aan een aantal belangrijke eisen. FIRST is uitstekend bereikbaar met OV, auto en fiets, en een duurzaam gebouw in het hart van Rotterdam.”

Duurzaamheid ‘Excellent’ Voor FIRST is in nauwe samenwerking met bovengenoemde huurders een BREEAM-NL ‘Excellent’-nieuwbouwcertificaat behaald. Als FIRST is opgeleverd, beschikt het gebouw over een WKOsysteem voor de warmte-koudevoorziening alsmede oplaadpunten voor elektrische auto’s in de nieuwe parkeerkelder, ligt doorheen het gebouw een grijswatercircuit, en zijn er PV-cellen op het dak en groendaken aangelegd. “Op eigentijdse wijze wordt maximaal invulling gegeven aan duurzaamheid. Niet alleen is vanuit het ontwerp nagedacht over materiaalgebruik; ook gedurende sloop en bouw wordt maximaal voldaan aan duurzaamheidseisen.” ❚

Projectinfo Installaties dragen bij aan BREEAM-status ‘Excellent’ In opdracht van ontwikkelaar FIRST Rotterdam CV, adviseur DWA en opdrachtgever Bouw Combinatie First levert de Installatie Combinatie First (ICF), bestaande uit Klimaatservice Holland en Van den Pol Elektrotechniek, een belangrijke bijdrage aan het hoge duurzaamheidsniveau van FIRST Rotterdam. Met het BREEAM ‘Excellent’-certificaat als uitgangspunt past het 125 meter hoge gebouw in de ambitie van het Rotterdam Climate Initiative (RCI) om in 2025 vijftig procent minder CO2 uit te stoten ten opzichte van 1990 en belooft FIRST hoog te scoren op het gebied van comfort en een gezonde werken leefomgeving. FIRST zal ten opzichte van het wettelijk vereiste dertig tot veertig procent minder energie verbruiken door het toepassen van hoogwaardige isolatie en het gebruik van intelligente installaties en monitoringsystemen. De bijdrage van Van den Pol Elektrotechniek en Klimaatservice Holland zit in het ontwikkelen en uitvoeren van energiezuinige elektrotechnische en werktuigkundige installaties. Van den Pol Elektrotechniek verzorgt de elektrotechnische installatie, de brandmeldinstallatie, de toegangs- en beveiligingsinstallatie, de bliksembeveiligingsinstallatie, de camerasystemen en de installatie van circa tweehonderd zonnepanelen op het dak van FIRST. Qua duurzaamheid ligt het accent van de elektrotechnische installaties op het toepassen van energiezuinige aanwezigheidsdetectie, daglichtregelingen en ledverlichting. De gebouwgebonden installaties die door Klimaatservice Holland worden verzorgd, zijn de verwarmings- en koelinstallatie, de klimaatplafonds, de luchtbehandelings- en ventilatieinstallatie, de regeltechniek en het afstandbeheer, de sanitaire en drinkwaterinstallatie, het regenwateropvangsysteem en de riolering, de sprinklerinstallatie en de brandbestrijdingsinstallatie. Naast de duurzame energie, gerealiseerd met een WKO-installatie gecombineerd met warmtepomp, condensors en stadsverwarming, wordt ook veel energie bespaard met de luchtbehandeling, die voorzien is van warmte-, koude- en vochtterugwinning. Duurzaamheid, kwaliteit en energiezuinige maatregelen staan garant voor een optimaal leefklimaat in het toekomstige kantoorgebouw.

Bouwinfo Opdracht

First Rotterdam CV (Maarsen Groep en MAB Development) Ontwerp Architekten Cie. (Branimir Medic) Uitvoering Bouw Combinatie First (Boele & Van Eesteren en Wessels Zeist) Bouwkosten circa € 80 miljoen (fase 1) Bouwperiode december 2012 – medio 2015 BVO circa 110.000 m² (kantoorruimte, horeca, hotel, winkelvloeren, appartementen, publiek binnenplein en par - keerfaciliteiten)

Met de nieuwe OV-terminal vormt FIRST Rotterdam een dynamisch koppel

65 | STEDENBOUW 713

woningbouw Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | BAM Woningbouw Utrecht

Mariakwartier Utrecht: sneller en beter bouwen door samenwerking Mariakwartier ligt in de Utrechtse wijk Overvecht. In deze wijk maken op dit moment veel oude flatgebouwen plaats voor moderne wooncomplexen met een eigentijdse uitstraling. De bewoners hebben er de winkels binnen handbereik en ook het bruisende stadscentrum van Utrecht is met de fiets en het openbaar vervoer uitstekend bereikbaar. De aanbesteding van Mariakwartier was net voor de zomervakantie van 2011. Opdrachtgever Mitros hoopte dat de bouw van de 242 appartementen en 52 grondgebonden woningen nog in datzelfde jaar kon starten. Dat lukte omdat BAM Woningbouw Utrecht had ingeschreven met bouwpartners. “Onder het motto ‘hoe meer we van elkaars expertise gebruikmaken, hoe groter de kans dat we de aanbesteding winnen’ hebben we enkele vaste onderaannemers gevraagd om mee in te schrijven”, vertelt Bert Veenje, senior projectleider van BAM Woningbouw Utrecht. “Op het moment van gunning was dus al veel voorbereidend werk verricht, waardoor in december 2011 de eerste paal de grond in kon.”

Aandacht voor esthetiek Het ontwerp is gemaakt door AWG-architecten, dat veel waarde hecht aan de esthetische uitstraling van haar ontwerpen. Om het ontwerp klaar voor uitvoering te maken werkt zij samen met tekenbureau ABT, dat de ontwerptekeningen uitwerkt tot bouwvergunningsstukken. ABT, Mitros en BAM Woningbouw maken samen de werktekeningen. Een typisch AWG-

66 | STEDENBOUW 713

staaltje betreft de balkons met gemetselde borstweringen. “Deze bestaan uit steenstrips die tegen de prefab betonnen borstweringen gelijmd zijn”, vertelt Veenje hierover. “Voor de bevestigingsmiddelen van deze ver uitstekende balkons hebben we samengewerkt met een leverancier, die een overzicht van de bevestigingsmiddelen heeft gemaakt. Zo konden de bouwplaatsmedewerkers precies zien welke bout op welke plaats moest worden gebruikt.”

Welkom project Als BAM Woningbouw Utrecht de opdracht voor het eerst onder ogen krijgt, is zij enthousiast. “We zagen meteen dat we hier een tunnelproject van konden maken”, vertelt Veenje. “In deze bouwmethode zijn we specialist. Bovendien kondigde op dat moment de crisis zich aan. Dat maakte Mariakwartier meer dan welkom. Omdat werd geselecteerd op de ‘Economisch Meest Voordelige Inschrijving’ – de zogenaamde ‘EMVI-selectie’ - hebben we stevig ingezet op besparingsmogelijkheden. Het voorstel om de grondgebonden woningen volgens het W&R-concept te bouwen, was er één van.”

Vaste co-makers Kenmerkend voor het W&R-concept zijn de vaste co-makers die projectoverstijgend samenwerken en goed op elkaar zijn ingespeeld. Bij de appartementenblokken van het Mariakwartier geldt dit voor de installateurs, leveranciers van het prefab beton, de houten spouwbladen, de kozijnen en de kappen. Samen nemen ze een referentiewoning als vertrekpunt, waardoor de bouw snel kan starten. Vervolgens wordt tijdens het bouwproces continu gezocht naar toegevoegde waarde. Zo wordt veel tijd bespaard en blijven de faalkosten tot een minimum beperkt.

Elektrotechnische installaties Een nieuwe partner is Terberg Totaal Installaties Rotterdam, die alle elektrotechnische installaties van de 242 appartementen en de parkeergarage voor haar rekening neemt. “Doorgaans is dit routinewerk”, vertelt Wilco Boere, vestigingsleider Terberg Totaal Installaties Rotterdam. “Maar bij tunnelbouw moeten alle buisvoorzieningen en dozen al voor de stort zijn aangebracht, zodat we hier later de bedrading doorheen kunnen trekken. Dan moeten alle partijen goed communiceren. Niet voor niets hebben we hiervoor zogenaamde tunnelbouwspecialisten in huis.”

Plezierig contact Overigens zet Terberg altijd hoog in op samenwerking en communicatie. “Het eerste contact met BAM

UTRECHT | Mariakwartier

Woningbouw Utrecht verliep prettig. Ook toen hebben we samen ingeschreven op een project. Die aanbesteding werd geen succes, maar het contact en de samenwerking verliepen uiterst plezierig. Blijkbaar is dat ook bij hen blijven hangen, want voor dit project hebben ze ons opnieuw uitgenodigd om mee te dingen. Ik ben daar best trots op, aangezien het hier gaat om een groot project, terwijl we nooit eerder hebben samengewerkt met deze vestiging.”

Sterk team Tijdens een tussenevaluatie wordt nog een enkel oneffenheidje rechtgetrokken, maar verder loopt het werk als een trein. De hoofduitvoerder van BAM Woningbouw en de chef-monteur van Terberg Totaal Installaties vormen een geolied team. Het werk ligt op schema en de faalkosten zijn minimaal. Boere: “We vonden dat dat gevierd moest worden.” Dat ge-

beurt met stroopwafels en het speciaal ontworpen label ‘Gewoon lekker samenwerken’. “Het zou mooi zijn als dit project de start is van een langdurige samenwerking.”

Slim werken Een dringend verzoek van opdrachtgever Mitros is een korte bouwtijd. Om die reden verdeelt BAM Woningbouw Utrecht het werk in twee bouwstromen. Zij realiseert eerst de eerste helft van de hoogbouw, vervolgens de 52 laagbouwwoningen en daarna de tweede helft van de hoogbouw. “Dan konden we tijdens de laagbouw het project evalueren en bekijken waar het in het tweede gedeelte beter kon. Zo wezen de mensen op de werkvloer erop dat we de tunnelbekisting beter konden uitbreiden, zodat deze gemakkelijker kon worden aangepast. Een goed voorstel; dit scheelt aanmerkelijk in arbeidsuren.”

Bouwinfo Opdracht Mitros Ontwerp AWG-architecten Uitvoering BAM Woningbouw Utrecht Installaties Foppen Installatietechniek; Boumans Installatietechniek;

Bouwperiode

Terberg Totaal Installaties Rotterdam; Rucon Car Park Ventilation; Innovent Luchttechniek december 2011 – januari 2014

Totaal Installaties

Terberg Totaal Installaties, de betrouwbare en duurzame partner - Grote expertise in duurzame en energiezuinige gebouwen

Bussumse watertoren

- Brede kennis van het ontwerpen en installeren van kantoren, scholen, sportaccommodaties, woningen en hotels - Betrouwbare partner voor industriële werken

Mariakwartier

- 65 jaar ervaring in installeren en onderhoud De totaal installateur die werkt in de vakgebieden Elektrotechniek , Werktuigkunde, Data/ICT, (brand)beveiliging, Service & Onderhoud en bedrijfstelefonie

Hoofdkantoor Eneco

A2 Hotel Terberg Totaal Installaties Utrecht bv Swammerdamweg 7 I 3401 MP IJsselstein Postbus 27 I 3400 AA IJsselstein T 030 68 60 711 E info@terberg.eu I www.terberg.eu

Terberg Totaal Installaties Rotterdam bv Cornusbaan 39 I 2908 KB Capelle aan den IJssel Postbus 5041 I 2900 EA Capelle aan den IJssel T 010 45 04 290 E info@terberg.eu I www.terberg.eu

Omgevingsmanagement Extra aandacht verdient de uitvaartorganisatie aan de overkant. “Met die organisatie hebben we afspraken gemaakt”, vertelt Veenje. “Tijdens begrafenissen zijn bijvoorbeeld alle radio’s uit. Om te voorkomen dat we dit vergeten, worden de begrafenissen ook aangekondigd op het infobeeldscherm in de bouwkeet. We kunnen nu al spreken van een soepel verlopend bouwproces. De eerste woningen zijn al opgeleverd.” ❚

Foto’s van boven naar beneden: - In Mariakwartier komen 52 koopwoningen, 140 vrije sector huurappartementen en 102 sociale huurappartementen. - Balkons met gemetselde borstweringen. - Eengezinswoningen op fietsafstand van de Utrechtse binnenstad.

Waalseweg 10c 3999 NS Tull en ’t Waal Tel. (030) 6011691 Fax (030) 6011287

Boumans Installatietechniek BV is een technisch installatiebedrijf welke is gespecialiseerd in warmtetechniek, ventilatietechniek, luchtbehandelingstechniek, airconditioning en duurzame energiesystemen voor koude- en warmteopwekking door middel van warmtepompen en/of zonne-energiesystemen. Deze installaties worden door ons ontworpen, geïnstalleerd, beheerd en onderhouden in de woningen utiliteitsbouw. Gespecialiseerd in:

° Centrale verwarming ° Mechanische ventilatie

° Luchtbehandeling ° Duurzame energiesystemen

° Airconditioning ° Gasinstallatie

Foppen InstallatIe technIek voor passende InstallatIes en passend werk! Foppen Installatie Techniek (FIT) is een expert op het gebied van gas, water, riool en sanitaire installaties in de projectmatige nieuwbouw. Wij richten ons voornamelijk op loodgieterwerkzaamheden voor nieuwbouw en renovatie. Dit geldt zowel in de utiliteitbouw als in de (luxe)woningbouw.

natrIumweg 12 | 3812 pv amersFoort | t. 033 - 463 21 53 | F. 033 - 465 90 41

Foppen Installatie Techniek Advertentie 197x130mm FINAL.indd 1

02-09-11 10:22

UTRECHT | Mariakwartier

Totaalconcept in kozijnen en gevelelementen

Projectinfo Stadsverwarming Als bouwpartner van BAM Woningbouw Utrecht installeert Boumans Installatietechniek de cv-installaties in de 242 appartementen van het Mariakwartier. Zij voorziet alle appartementen van een eigen stadsverwarmingsunit waarop de cv-installatie wordt aangesloten. “Een groot project, maar zeker niet nieuw voor ons familiebedrijf”, vertelt Boumans. “Via BAM Woningbouw Utrecht werken wij vaker aan compleet nieuwe wijken. Omdat wij al jaren bouwpartner van BAM Woningbouw zijn, worden wij er met de overige installateurs al in het aanbestedingstraject bij betrokken. Hierbij krijgt de aanpak evenveel aandacht als de kostprijs. Vooral de planning, die gezamenlijk wordt opgesteld, is belangrijk.” Inmiddels is de helft van het project klaar en naar verwachting is het eind 2013 gereed. Alles verloopt geheel volgens planning. “Die samenwerking is enorm belangrijk”, weet Boumans. “Zo komen wij met zijn allen tot een succesvol project.”

Houtindustrie Stam & Landman b.v. Nijverheidsplein 1A, 1704 RB HEERHUGOWAARD Tel. 072-5760360 - Fax. 072-5760370 www.stamenlandman.nl

Meco BV is een groot, flexibel en ARBO-vriendelijk metselbedrijf gevestigd in Huizen (NH) en is al 45 jaar specialist in metsel en steigerwerk.

Prefab houten binnenspouwbladen Houtindustrie Stam en Landman behoort tot de vaste co-makers van BAM Woningbouw Utrecht. Het bedrijf zat dus al vroeg aan tafel om Mariakwartier door te spreken en de verantwoordelijkheden te verdelen, zoals dat bij W&Rprojecten gebruikelijk is. “W&R-projecten vragen meer voorbereidingstijd, maar die verdien je dubbel en dwars terug”, weet Gjalt Roo van Houtindustrie Stam en Landman. “W&R-projecten lopen als een trein. Alle discussies zijn namelijk al gevoerd.” Het partnership met BAM Woningbouw Utrecht is niet toevallig. Prefab houten binnenspouwbladen lenen zich namelijk uitstekend voor tunnelbouw. Bij de appartementen van het Mariakwartier gaat het om houten kozijnen voor de woningentrees en voor het overige kunststof kozijnen met een stelkozijn. Roo: “Wij hebben de principedetails aangeleverd en na akkoord verwerkt in werkbouwkundige tekeningen. Wij hoeven dan alleen nog de maatvoering per woningtype aan te passen. Mariakwartier verloopt zoals alle W&R-projecten: vlot en overzichtelijk.”

Het steigerwerk voeren wij uit met hefsteigers Enkele voordelen van het hefsteiger; • Snellere opbouw dan normaal steigersysteem • Ergonomisch beter door ideale werkhoogte (minder fysieke belasting voor de werklieden op de steiger) • Veel minder verankeringen aan de gevel • Altijd een mechanische bevoorrading mogelijk (arbovriendelijk) • De uitvoeringstermijn voor het werk aan de buitengevels wordt verkort • De kwaliteit is beter omdat je de bekende “steigerslagen” niet meer hebt. • Na gereedkomen buitenwerk weer snel steigervrij, wat de afbouw ten goede komt omdat de woningen weer goed toegankelijk zijn.

‘De uitdaging zat in het voortraject’

Naast metselwerkzaamheden doen wij tevens voeg-,timmer en lijmwerkzaamheden

Het voortraject werd ingevuld volgens de lean-methode. Architect, tekenbureau, constructeur, betonfabriek en installateurs schoven samen aan tafel om de beste oplossingen te bedenken en de meest efficiënte manier van werken af te spreken. Foppen: “We hebben nu meerdere keren gewerkt met deze methode en die coöperatieve aanpak past ons als een jas. Daar ben ik blij om. Ik denk dat het in de bouw de werkwijze van de toekomst wordt. De processen lopen soepeler en efficiënter.”

Bent u geïnteresseerd in ons systeem van metselen in combinatie met hefsteigers? Wij zijn graag bereid om dit eens nader persoonlijk met u door te nemen.

Foppen Installatietechniek nam voor het Mariakwartier het loodgieterswerk voor haar rekening. Dat zorgde voor een afwisselend takenpakket met de installatie van riolering, waterleiding, sanitair, hemelwaterafvoer, hoofdwaterleiding en hydrofoor-installaties. “Het loopt van een leien dakje”, vertelt Martijn Foppen erover. “Juist in installatiewerk voor nieuwbouwprojecten zijn we erg bedreven. Daarnaast werken we regelmatig met BAM. Onze mensen kennen elkaar al jaren. Dat staat garant voor een soepel verloop en een goede sfeer. De uitdaging zat deze keer in het voortraject.”

69 | STEDENBOUW 713

713054_meco.indd 1

03-07-13 11:03

Groningen | SOZAWE

Tekst | NNK Concept, Anniek Heijs Beeld | Gerard van Beek Fotografie

In SOZAWE worden diensten op het gebied van werk & inkomen, bouwen & wonen en parkeren gehuisvest.

Duurzame ambities op het Europapark in Groningen Het Europapark in Groningen is bekend om het Euroborgstadion en een nieuwe economische spil in de stad. Een plek waar bedrijven, overheid, topsport en onderwijs elkaar vinden in een duurzame omgeving. Met een nieuw NS-station, gelegen aan het Harm Buiterplein, waar momenteel een bijzonder duurzaam kantoorgebouw voor gemeente Groningen verrijst. Uitgevoerd in glas en wit composiet, 17.000 m² groot, met twee atria en een ondergrondse parkeergarage, biedt dit gebouw vanaf november 2013 ruimte aan zo’n 650 medewerkers van de gemeente en het UWV. De burgers van de stad vinden hier diensten op het gebied van werk & inkomen, bouwen & wonen en parkeren. “Groningen streeft ernaar om in 2035 volledig energieneutraal te zijn”, zo stelt Jos de Wit, projectleider nieuwbouw bij gemeente Groningen. “Er is een programma opgesteld waarin beschreven wordt hoe de stad deze ambitie gaat realiseren. Zo wil de gemeente duurzame ontwikkelingen vanuit haar eigen organisatie maximaal stimuleren. Het nieuwe kantoor aan het Harm Buiterplein heeft echt een voorbeeldfunctie.”

Maximale invloed op eindresultaat Gemeente Groningen wenst als gebruiker maximaal invloed te hebben op de kwalitatieve gebruikersaspecten in de nieuwbouw. Men wil vooral een gebouw dat in de toekomst ook ‘werkt’. De zoektocht naar ruimte werd ingezet door de constatering dat de locatie aan de Eendrachtskade niet meer aan de eisen van deze tijd voldeed.

70 | STEDENBOUW 713

“Er is onderzoek gedaan naar revitaliseringsmogelijkheden voor de oude locatie”, aldus De Wit. “Ook is gezocht naar alternatieven in de vorm van beschikbare bestaande locaties in de binnenstad. Nieuwbouw bleek echter de meest economische en verantwoordelijke oplossing in dit geval. Daarbij was de nieuwe locatie op het Europapark al eigendom van gemeente Groningen.”

Uitdaging creëren “Bij de keuze voor een bouworganisatievorm is het belangrijk om het doel dat je wilt bereiken helder te formuleren. Bij dit project was het doel de maximale invloed op de kwalitatieve en functionele aspecten van het ontwerp. Dit hebben we bereikt door de bouwer invloed te geven op het ontwerp en te betrekken bij de gebruiksfase. Dit commitment resulteert in meer aandacht voor efficiëntie in onderhouds- en exploitatiekosten”, vertelt Gerjan Heersink, partner bij draaijer + partners. “De contractvorm Engineer, Build & Maintain past bij dit doel. Door in de uitvraag de nadruk te leggen op de optimalisatie van exploitatiegevoelige gebouwonderdelen, in plaats van alleen op de laagste prijs, hebben we de marktpartijen uitgedaagd het maximale uit het geboden Definitief Ontwerp te halen.

Groningen | SOZAWE

Dat vraagt een andere benadering dan de traditionele, waarbij het bestek leidend is in plaats van de gebruikerswensen.”

Slim gebouw “Belangrijke uitgangspunten in het ontwerp zijn duurzaamheid en flexibiliteit”, licht Kees Stoffels, architect bij MVSA Architecten toe. “Het is een doelmatig kantoorgebouw geworden met veel ruimte voor ontmoeting, waarin het prettig werken en verblijven is in een groene omgeving.” De duurzaamheid is onder meer ingevuld door het gebouw compact te houden, waarmee warmteverlies wordt beperkt. Door maximale flexibiliteit in de maatvoering van het gebouw te brengen, zijn toekomstige aanpassingen eenvoudig te realiseren. Het gebouw is kolom-vrij uitgevoerd en voorzien van het geïntegreerde vloersysteem HOLCON (zie infokader). De vormen van de atria dragen bij aan de luchtcirculatie en het beperken van warmteverlies. Het gebouw heeft geen gasaansluiting. Er wordt gebruik gemaakt van een duurzame klimaatbeheersing in het gebouw met verwarming en koeling via de vloeren. Dit zeer energiezuinige systeem maakt onderdeel uit van een WKO-installatie met meerdere bronnen, waarop meerdere gebruikers op het Europapark zijn aangesloten.

Optimalisatie vanuit de klantrelatie “BAM is na een intensief en uitdagend tendertraject als beste partij uit de bus gekomen”, vertelt Martin Wiersma, projectleider bij BAM Utiliteitsbouw. “Als ontwikkelend bouwer hebben we alle expertise in huis om dit soort geïntegreerde trajecten te realiseren. Dat BAM Techniek als ‘huisinstallateur’ ook betrokken is bij dit project, is een groot voordeel. We hebben letterlijk geïnvesteerd in optimalisaties met een sterke focus op de gewenste resultaten van het gebouw en de installaties voor de komende twintig jaren.” Een goede opmaat naar vernieuwende samenwerkingsvormen tussen bouwer en opdrachtgever. ❚

Projectinfo ‘Vloeren voor flexibel casco met verhoogde levensduur’ “Holcon voorkomt met haar vloeren een toekomstige herhaling van de huidige leegstandproblematiek.” Een visionaire uitspraak van Rob Wensink, directeur bij HOLCON BV in Markelo. Het bedrijf ontwikkelt, levert en monteert prefab betonelementen voor GWW, utiliteits- en woningbouw en heeft daarnaast met haar specifieke hollevloerelementen een antwoord op het nijpende duurzaamheidsvraagstuk. “Het ontwerpteam zocht naar een duurzame en flexibele constructie met grote overspanningen en integratiemogelijkheden voor de techniek. Ons product bood uitkomst: door de toepassing van een stalen vakwerkligger tussen twee betonnen schillen, creëren we in dit project een overspanning tot maar liefst twintig meter. Grotere overspanningen zijn mogelijk. Door de open stroken, dichtgelegd met computervloertegels, wordt de blijvende bereikbaarheid en hierdoor aanpasbaarheid van de installaties gerealiseerd. Andere voorzieningen, zoals sprinkler- en betonkernleidingen, worden in de onderschil van de vloer in de fabriek meegestort. Verder heeft het bouwsysteem volledig droge verbindingen, waarmee een hoog bouwtempo (circa 16.000 m² in minder dan acht weken) gerealiseerd wordt. Lage maattoleranties in de vloer leiden tot een vlakke bovenplaat, waar zonder verdere nabehandeling het tapijt zo op kan worden aangebracht. De herbruikbaarheid (sustainability) van de vloeren zorgt samen met de mogelijkheid tot functieverandering (durability) van het gebouw voor een uitermate flexibel casco met een verhoogde levensduur.”

Het overheidsgebouw ligt pal naast station Groningen Europapark.

SOZAWE brandwerend afgedicht SABA heeft onlangs haar brandwerende kittenlijn ‘Sabaprotect’ geïntroduceerd. Een goed voorbeeld van een project waarbij Sabaprotect zorgt voor het vergroten van de brandveiligheid is SOZAWE in Groningen. SABA werkt al jarenlang samen met BAM, de hoofdaannemer van dit complex in Groningen. In SOZAWE is maar liefst 8,5 kilometer aan brandwerende afdichtingen aangebracht aan de onderzijde van de verdiepingsvloeren in het gebouw. Aan gebouwen zoals SOZAWE stelt de overheid strenge eisen ten aanzien van brandveiligheid. Het energiezuinige complex is een plek waar veel bezoekers samenkomen voor vragen over werk, zorg en onderwijs. In dit soort gebouwen is het extra belangrijk om voldoende aandacht te besteden aan brandveiligheid, aangezien bij brand de gevolgen verstrekkend kunnen zijn. Gericht advies, het gebruik van geschikte afdichtingsmaterialen en het professioneel aanbrengen hiervan zijn van essentieel belang. In SOZAWE is Sabaprotect S40 toegepast conform het projectgericht advies van SABA. De kitvoegen zijn aangebracht door een kitapplicateur waarmee SABA, vanuit haar projectadviesbureau SABA AfdichtingsTechniek, intensief samenwerkt. Alle facetten voor een brandveilige afdichting zijn hiermee optimaal ingevuld. De bezoekers van SOZAWE kunnen (brand)veilig gebruik maken van alle mogelijkheden in een aansprekend, modern complex in Groningen. Op www.saba.nl/brandwerendafdichten is meer informatie te vinden over Sabaprotect. Ook zijn hier de classificatierapporten direct online te raadplegen.

71 | STEDENBOUW 713

Groningen | SOZAWE

Bouwinfo Opdracht Gemeente Groningen Contractvorm Engineer, Build & Maintain UAV-gc 2005

(onderhoudscontract 15 jaar)

Ontwerp MVSA Architecten, Amsterdam Constructie BAM Advies & Engineering bv, Bunnik Advies Ingenieursbureau Wassenaar bv, Haren (constructie);

Deerns Raadgevende Ingenieurs bv, Groningen (installaties); draaijer + partners bv, Groningen (bouwdirectie) Uitvoering BAM Utiliteitsbouw bv regio Noord, Groningen Installaties BAM Techniek, Groningen (E&W) Aanneemsom € 32.433.000,Bouwtijd 1 november 2011 – 1 november 2013

Scheidingswanden Systeemplafonds Verlichting Afbouw

Bouwprogramma

27.000 m² (waarvan 10.000 m² parkeren) Duurzaam kantoorgebouw is in november 2013 gereed.

713040_Degraaf.indd 1

01-07-13 09:42

sabaprotect! Vergroot brandveiligheid

E: SOZ AW nd e r e w br and t me t h ic d e afg tec t S a b a p ro

www.saba.nl/brandwerendafdichten

• Geclassiceerde, blijvend elastische brandwerende kitten • Onafhankelijk getest conform NEN 6068 • Voldoen aan brandwerendheidseisen volgens WBDBO

Afdichten gipskartonwand

Afdichten aansluitingen met stalen kozijnen

14312 Adv_SabaProtect-Stedenbouw_def.indd 1

Afdichten dilatatievoeg 21-06-13 08:47

Capelle aan den IJssel | Renovatie 1950 woningen

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | TimmerSelekt Doornenbal

Integrale aanpak groot onderhoud Schollevaar biedt bewoners en bouwpartners voordelen

‘Wij zijn er voor onze doelgroep’

Ketenintegratie behelst onder meer een prefab kozijnconcept

In Capelle Schollevaar vindt een grootschalige woningbouwrenovatie plaats. In bijna drie jaar tijd hebben woningcorporatie Havensteder en hoofduitvoerder Ballast Nedam circa 1.350 van de geplande 1.950 sociale huurwoningen gerenoveerd. Het project wordt gefaseerd voortgezet als gevolg van een gedeeltelijke investeringsstop bij de opdrachtgever; inhoudelijk is het groot onderhoud al geslaagd, zeggen de bouwpartners. Onder de werken merknaam ‘Woonteam Plus’ werd een voor bewoners en bouwers integrale projectorganisatie opgezet. “Schollevaar is een groot onderhoud dat tot nu toe zonder noemenswaardige tegenslag is uitgevoerd”, vertelt projectmanager Gerard van der Linden van de Rotterdamse woningcorporatie Havensteder, dat Ballast Nedam uit vijf aannemers selecteerde voor de gehele opdracht. Het betreft klassiek groot onderhoud naar moderne maatstaven, waarbij in een aaneengesloten periode van twaalf werkdagen per woning het metselwerk en de dakbedekking wordt hersteld, keuken, sanitair en kozijnwerk wordt vervangen dan wel hersteld en schilderwerk wordt uitgevoerd. Daarnaast wordt het isolatieniveau en de ventilatie op peil gebracht. “Zodanig, dat wij elke woning minimaal een energielabel ‘opplussen’.” Projectleider voor Ballast Nedam is Ingrid Ohlsen: “De energielabels zijn per woning vooraf gemeten. Dat is in het geval van een kopgevel een ander verhaal dan bij een portiekwoning; de woningen zijn ook door verschillende aannemers gebouwd in een periode van zes à zeven jaar, maar de relatief korte bouwperiode van het totaal maakt dat wij over het algemeen geen grote verrassingen tegenkomen. Alles was te voorzien, zoals vochtproblematiek als gevolg van de grondwatersituatie en uiteenlopende woningtypen, maar het valt allemaal erg mee in het licht van standaardisatie. Ik kan mij slechts één geval herinneren dat een aparte oplossing voor de badkamerventilatie moest worden bedacht; dat zegt wel wat.” Van der Linden: “In een enkel nog op te leveren deelgebied zijn bijvoorbeeld houten in

74 | STEDENBOUW 713

plaats van aluminium kozijnen gebruikt tijdens de bouw. Daar wordt allereerst gekeken naar kozijnherstel in plaats van vervanging.”

Bloemkoolwijk Capelle Schollevaar is een schoolvoorbeeld van de bloemkoolwijk uit de eerste helft van de jaren tachtig, met doorgaand verkeer rondom, en insteekstraten richting woonerven met laagbouw. Van der Linden: “De eengezinswoningen en appartementenblokjes zijn redelijk gemixt met koopwoningen, en binnen onze eigen portefeuille is de verhouding eengezinswoningen-appartementen ongeveer fiftyfifty.” Toch betreft het verbeteronderhoud in Schollevaar geen doorsneeproject. “Allereerst vanwege de omvang, de logistiek en de tijdsduur.” Onderscheidende factor is echter de aanpak middels de branding ‘Woonteam Plus’. “Deze merknaam gebruiken wij in al onze projecten”, zegt de projectmanager van Havensteder. “Iedere projectmedewerker draagt deze naam op de kleding en is als dusdanig herkenbaar. Per deelgebied zijn er informatiebijeenkomsten voor bewoners en workshops en speeddatesessies voor de ketenpartners. Een vaste sociaal begeleidster gaat op huisbezoek en haalt kou uit de lucht op basis van openheid en benaderbaarheid. Op kordate wijze, want je moet afspraken met elkaar maken over aanwezigheid, bijvoorbeeld tijdens de opname en het groot onderhoud.” Desnoods gaat de projectmanager zelf langs bij de bewoner om zaken te verhelderen. “Gezien de omvang van het project

Capelle aan den IJssel | Renovatie 1950 woningen

Kozijnwerk vervangen op basis van anderhalve woning per dag.

moeten wij doorpakken; het is opvallend hoe soepel het blijkt te gaan. Bewoners snappen wat er gaat gebeuren en wij zijn er voor onze doelgroep. Voor elke bouwdag krijgen bewoners een vergoeding en er wordt voor huidige bewoners geen projectgerelateerde huurverhoging toegepast.”

‘Goede voorbereiding is alles’ Dit voorjaar trekt ‘Woonteam Plus’ in twee deelgebieden tegelijk door Schollevaar, en worden gedeelten van de Gebouwenbuurt en de Dansenbuurt (in totaal 389 woningen) ‘opgeplust’. Na de zomer volgt als het goed is goedkeuring en start uitvoering van de volgende 117 woningen, waarna de bouwers nog zo’n 325 woningen te gaan hebben in Capelle Schollevaar. Ketenintegratie is ook het sleutelwoord in de uitvoeringsfase. Een belangrijke partij in deze is TimmerSelekt Doornenbal uit Veenendaal – producent, leverancier en applicateur van het kozijnwerk. TimmerSelekt Doornenbal is gedurende het gehele traject, dat tot in 2014 gaat duren, actief betrokken in de projectorganisatie. Accountmanager Jan van Beek: “Wij zijn met zo’n veertig procent van ons personeel met Schollevaar bezig. Daarbij is alles gericht op het ontzorgen van zowel de hoofduitvoerder, de woningcorporatie als de bewoner.” Op de eerste plaats komt vanzelfsprekend het product. “Wij assembleren al het kozijnwerk op onze eigen productielocatie - ramen, deuren en schuifpuien, en leveren het afgelakt en beglaasd aan op de bouwplaats. Aan de binnen- en buitenzijde meestal wit en in het geval van de draaiende delen in twee verschillende kleuren.” TimmerSelekt Doornenbal maakt gebruik van een vast kozijnconcept ten behoeve van Schollevaar. “Het gebruikte houten gevelelement is een combinatiekozijn bestaande uit FSC-vuren en FSC-Robinia, in het kader van duurzaamheid, levensduur en kostprijs. Kortom: het juiste hout op de juiste plaats. Daarnaast worden alle draaiende en schuivende delen uitgevoerd in FSC-Accoya. Met deze duurzame en stabiele houtsoort is het klemmen en kromtrekken van ramen en deuren verleden tijd. Per dag wordt er door ons anderhalve woning aangepakt; dan is het zaak dat alles meteen past”, aldus Van Beek. “Een goede voorbereiding is alles.”

Kostenbeheersing Houten kozijnen bieden bepaalde voordelen voor woningcorporaties, zegt Van der Linden. “Hout is duurzaam en onderhoudsvriendelijk; het gebruikte kozijnhout is FSC-gekeurd en schade kan relatief gemakkelijk hersteld worden.” Het kozijnwerk van TimmerSelekt Doornenbal speelt ook een belangrijke rol in het isoleren van de woningen. Van Beek: “Elk kozijn wordt voorzien van HR++glas en de ramen van een dubbele rubberen afdichting.” De projectorganisatie beoogt in de samenwerking met deze en andere ketenpartners, zoals installateurs en dakdekkers, zowel kwalitatief als logistiek optimaal te presteren binnen het grootschalige renovatieproject. “En uiteraard speelt ook kostenbeheersing een belangrijke rol in de ketenintegratie”, zegt Ohlsen. “Wij werken met een drieledig contract bestaande uit een raamovereenkomst, een samenwerkingsovereenkomst en projectovereenkomsten op basis van de deelgebieden; dat werkt op deze schaal. En een langdurige samenwerking tussen ketenpartners op basis van ketenintegratie leidt als het goed is tot reductie van faalkosten. Wij zijn goed op koers.” ❚

Bouwinfo Opdracht Havensteder Uitvoering Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling West Ketenpartners TimmerSelekt Doornenbal Veenendaal;

Projectsom Bouwperiode

Installatiebedrijf Werkendam; Elektro Groeneweg; Giesbers & van de Graaf € 83 miljoen 2010 – 2014

Schollevaar is een klassieke ‘bloemkoolwijk’ uit de jaren tachtig.

75 | STEDENBOUW 713

vlaardingen | Renovatie Louise de Coligny

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Bouw- en Aannemingsbedrijf Van Zanten B.V.

Sociale renovatie:

samen voor een beter resultaat Met referenties als Holy in Vlaardingen, Tuinhoven in IJsselmonde en de Duiventorenstraat in Naaldwijk mag Bouw- en Aannemingsbedrijf Van Zanten B.V. zich met recht specialist noemen in sociale renovatie. Dit specialisme is vooral gelegen in een resultaatgerichte werkwijze, waarin samenwerken centraal staat. Bouw- en Aannemingsbedrijf Van Zanten is een familiebedrijf van ruim 140 jaar oud, dat zich vanaf de oprichting heeft toegelegd op (totaal) onderhoud en renovatie. “Een goede zet”, aldus eigenaar Arnold van Zanten, die alweer de vijfde generatie van het familiebedrijf vertegenwoordigt. “Terwijl de huidige marktsituatie het aantal nieuwbouwprojecten doet krimpen, houdt

de vraag naar sociale renovatie aan. Bestaande woningbouw moet steeds langer meegaan. Zo verwierven we onlangs opdracht voor de renovatie van 288 appartementen en zestig eengezinswoningen in de Westwijk in Vlaardingen. Deze wijk is zes jaar geleden al gerenoveerd, voor exploitatie van vijftien jaar. Die exploitatiefase is verlengd naar 25 jaar, waardoor extra onderhoud nodig

was. Dit soort ontwikkelingen scheppen nieuwe kansen in de renovatiemarkt. Bovendien nemen de wensen en eisen met betrekking tot woningverbetering en duurzaamheid voortdurend toe.”

Holy Vlaardingen Van Zanten vervolgt: “Bij sociale renovatie draait alles om samenwerking. ► ‘Bij sociale renovatie draait alles om samenwerking’.

r e t e b n e e r o o v n e Sam

t a a t l resu

Bezoekadres: Beugsloepweg 11 • 3133 KV Vlaardingen Postadres: Postbus 101 • 3130 AC Vlaardingen Telefoon: 010-4343433 • Telefax: 010-4603038 info@vanzantenbouw.nl • www.vanzantenbouw.nl

vlaardingen | Renovatie Louise de Coligny

Wij zijn van oudsher gewend om nauw samen te werken met woningcorporaties. Daarnaast besteden we veel aandacht aan de afstemming met de projectpartners en - heel belangrijk - de communicatie met de bewoners. In de Vlaardingse wijk Holy hadden we bijvoorbeeld wekelijks overleg met een bewonerscommissie. Hierin kwamen onder meer de planning van de werkzaamheden, mogelijke overlast en eventuele klachten aan de orde. Die overleggen hadden een positieve invloed op het renovatieproces.” De renovatie van Holy omvatte drie woontorens, waarvan de buitengevels opnieuw werden geschilderd en betegeld. Ramen, deuren en borstweringen werden vernieuwd, kopgevels werden geïsoleerd en galerijen werden opgehoogd en van nieuwe hekken voorzien. Ook werden automatische deuren en duurzame verlichting in de trappenhuizen aangebracht. Om de bewoners te ontzien, vonden de werkzaamheden vanaf de buitenkant plaats.

Logistieke ruimte

Prestatiecontracten

In de Rotterdamse agglomeratie werden een aantal renovatie-opdrachten uitgevoerd, waaronder in Vlaardingen Holy.

Dat de renovatiemarkt nog altijd in beweging is, heeft tevens te maken met een omslag in de corporatiesector. Woningcorporaties dienen steeds meer aan de marktpartijen over te laten; aannemers krijgen verantwoording over zaken als bewonersbegeleiding en monitoring. Van Zanten: “Onlangs tekenden we met een woningcorporatie in de regio Rotterdam een meerjarig prestatiecontract voor de renovatie van keukens, toiletten en badkamers. Hierbij nemen we het gehele renovatietraject uit handen: we maken een afspraak met de bewoner, we nemen de woning op, we regelen de kleurkeuze van de materialen, we maken de uitvoeringsplanning en bestellen de materialen. Verder voeren we de vervangingswerkzaamheden uit, waar nodig met extra opties, en leveren we de woning netjes op. Uiteraard vindt alles plaats in overleg met de betreffende bewoner en verstrekken we alle benodigde gegevens aan de woningcorporatie.”

Voordat we het gesprek beëindigen, wil Van Zanten nog één ding laten zien. Bouw- en Aannemingsbedrijf Van Zanten beschikt over een eigen logistieke afdeling, compleet met vier dock shelters. Deze ruimte wordt gebruikt voor de opslag van benodigde materialen en het tevoren klaarzetten van deze materialen voor de buitendienstmedewerkers. “Je kunt een project nog zo goed uitvoeren, zonder goede werkvoorbereiding en logistiek ben je nergens. Zeker nu steeds meer bedrijven overstappen op lean bouwen, is het van belang dat de verschillende partijen en disciplines op elkaar aansluiten. Dat vergt in de voorbereiding extra werk, maar dat verdient zich in de uitvoering weer terug. In tijd en geld, maar ook in de beperking van overlast voor de bewoners.” ❚

Monitoring Een belangrijk onderdeel in het prestatiecontract is prestatiegericht werken. De essentie hiervan is dat de uitvoerende partij zelf verantwoordelijk is voor het resultaat. Monitoring speelt hierin een belangrijke rol. Waar vroeger de opzichters van de woningcorporatie het werk van de aannemer inspecteerden, is het nu de aannemer zelf die het werk controleert. “Een van de tools die wij voor monitoring gebruiken, is de strategiekaart”, legt Van Zanten uit. “Dit is een schematische weergave van het renovatieproces en de prestaties die in elke fase geleverd moeten worden. Deze zogenoemde resultaatindicatoren stellen we samen met de opdrachtgever op, zodat we vanaf het begin op één lijn zitten. Gedurende het proces koppelen we een beoordeling aan die indicatoren.” Monitoring van de prestaties leidt uiteindelijk tot verbeterpunten. Dit zorgt weer voor een hogere klanttevredenheid, en meer kennis en vaardigheden in de organisatie.

79 | STEDENBOUW 713

Purmerend | Genuahaven

Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | Smit’s Bouwbedrijf

Bouw op schema; straks snel de hoogte in met tunnelbekisting

Verrassend ontwerp van woonzorgcomplex in Purmerend De gemeente Purmerend breidt uit met de wijk Weidevenne. Onderdeel hiervan is een apart vormgegeven woon-zorgcomplex Heel Europa. De nieuwbouw bestaat uit laagbouw rondom een binnentuin en hoogbouw met in diepte ‘verspringende’ balkons met verschillend gekleurde hekwerken. Het lage volume herbergt behalve woningen collectieve voorzieningen en een parkeerdak. Smit’s Bouwbedrijf nam het bouwproject aan en verwacht, volgens planning, eind 2014 op te leveren. Als straks met de tunnelgietbouw wordt begonnen, schiet de hoogbouw de lucht in. De aannemer voorziet dan wekelijks een verdieping cascoklaar op te leveren.

In opdracht van Wooncompagnie realiseert Smit’s Bouwbedrijf het woonzorgcomplex Heel Europa in Weidevenne, een nieuwe wijk ten zuidwesten van het centrum van Purmerend. De toekomstige gebruikers zijn senioren, gehandicapten en starters. Het bouwproject bestaat uit een volume van zestig meter hoog en een volume van zes meter hoog. De laagbouw met dak voor 103 parkeerplaatsen heeft een carrévorm en een centraal open middenterrein. Hier bevindt zich straks een binnenhof, die altijd toegankelijk is voor bewoners en overdag wordt opengesteld voor omwonenden en passanten.

80 | STEDENBOUW 713

Purmerend breidt uit met de wijk Weidevenne, met als onderdeel het woon-zorgcomplex Heel Europa.

De laagbouw herbergt straks verschillende starterswoningen en groepswoningen voor zware zorg, 44 woningen in totaal. De hoogbouw biedt plaats voor 96 seniorenwoningen. Op de begane grond van de laagbouw komen de collectieve voorzieningen waaronder een grand café, een kapper, een fietsenmaker en een kinderdagverblijf. De overige ruimtes hebben een woonfunctie. Auto’s bereiken het parkeerdak op de laagbouw via een slimme inpandige hellingbaan. De centrale ontsluiting is geconcentreerd in de eerste verdieping aan de noordoostzijde. Hier bevinden zich woningen voor patiënten

Purmerend | Genuahaven

De laagbouw heeft een carrévorm en een semi–openbaar middenterrein.

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Constructie Installatie-adviseur Uitvoering Bouwperiode Bouwprogramma

Bouwcompagnie, onderdeel van Wooncompagnie WMX Architects, Amsterdam Van Rossum Raadgevende Ingenieurs, Almere Earth Energie Advies B.V., Boskoop Smit’s Bouwbedrijf, Beverwijk december 2012 – december 2014 woningen, parkeerruimte, kinderdagverblijf, kapper, grand cafe, fietsenmaker

Het bouwproject bestaat uit een volume van zestig meter hoog en een volume van zes meter hoog.

met een zware zorgindicatie. Door de slimme routing kunnen ook zij eenvoudig met de auto of de minibus worden gehaald en gebracht.

Technisch Bureau Van Slooten Bij ons kunt u terecht voor: Een nieuwe HR ketel Een nieuwe ketel Huren Onderhoud aan de ketel Nieuwe mv-box Het reinigen van de mv/ wtw kanalen Hogeweg 77 3816 BM Amersfoort E h.vos@vanslootenbv.nl T +31 (0)33 - 472 00 33 M +31 (0)6 - 158 52 113

713049_slooten.indd 1

Complexe constructie snel de hoogte in Smit’s Bouwbedrijf kreeg, als laagste inschrijver van vijf partijen, na de aanbesteding met voorselectie de bouwopdracht. “We begonnen in december 2012 met de bouwwerkzaamheden op locatie. Door gebruik te maken van extra zware damwanden en een steuntalud kon een stempelraam achterwege blijven”, zegt Frank Smits, bedrijfsleider bij Smit’s Bouwbedrijf. “Het werk verloopt volgens planning, ondanks de koude winter. Inmiddels is de met 455 palen onderheide kelder en de begane grond van de hoog- en de laagbouw gereed. Nu zijn we bezig met de eerste verdieping. Naar verwachting leveren we eind volgend jaar het hele woon-zorgcomplex in een keer op.” Het casco van het gebouw bestaat grotendeels uit gewapend beton, dat ter plekke gestort wordt. Zowel de laagbouw als de onderste drie bouwlagen van de hoogbouw bestaan uit in-het-werk gestorte betonwanden en breedplaatvloeren. De bovenste zeventien bouwlagen van de hoogbouw worden in tunnelgietbouw uitgevoerd. Volgens Frank Smits is dit het meest uitdagende onderdeel van het bouwwerk. “We hanteren straks een hoog tempo, van één verdieping per week. Dit is best lastig omdat we gelijktijdig de in diepte variërende prefab balkons instorten in deze bouwcyclus. Een en ander vergt een haarfijne afstemming met de constructeur, de leverancier van de wapening, de betonvlechters en de betoncentrale.” ❚

03-07-13 11:00

81 | STEDENBOUW 713

Huizen | 3Maten

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | De Alliantie

Inbreidingslocatie met meerwaarde voor doelgroepen en omgeving

3Maten: sociale huur

met uitstraling

Woningcorporatie de Alliantie levert dit jaar in Huizen 92 appartementen op, verdeeld over drie woonblokken. De sociale huurwoningen verrijzen op een voormalig bedrijventerrein naast het busstation aan de Huizermaatweg. De Alliantie hecht als belangrijkste aanbieder van sociale huur in Huizen aan haar maatschappelijke rol. “Met deze ontwikkeling maken wij het mogelijk dat Huizenaren in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen en stimuleren wij de doorstroming vanuit eengezinswoningen”, zegt gebiedsontwikkelaar Edwin Prins. Huizen is een populaire woongemeente in het Gooi. Dankzij de groeikernstatus nam het woningaanbod in de tweede helft van de vorige eeuw sterk toe in omvang en kwaliteit. De Huizenaar staat om die reden bekend als honkvast. “Dat heeft tot gevolg dat doorstroming een aandachtspunt is”, aldus Prins. “De Alliantie is met 6.000 woningen van oudsher dé aanbieder van sociale huur in Huizen, dus hier ligt een maatschappelijke taak.” De Alliantie kocht een bedrijventerrein aan de Huizermaatweg van Vreeswijk & Koebrugge Bouwmaatschappij en ontwikkelde met deze firma als aannemer en Roy Gelders Architecten in bouwteam een plan voor sociale koopwoningen, dat later werd omgezet in sociale huur. “Aan sociale koop zitten nogal wat haken en ogen; het aanbieden ervan kan een kwetsbare koopmarkt als de huidige verstoren. Sociale huur biedt ons als risicodragend ontwikkelaar meer zekerheid.”

82 | STEDENBOUW 713

Doelgroepen De genoemde doelstellingen zijn vertaald in een woonblok voor 55-plussers en twee blokken voor jongeren tot dertig jaar. “Voor de eerste doelgroep is een bepaalde cirkel getrokken rondom de ontwikkeling. Kandidaten die daarbinnen wonen krijgen een voorkeurspositie.” Inwoners uit Huizen die een sociale huurwoning achterlaten krijgen eveneens voorrang bij toewijzing. “Zo stimuleren wij de doorstroming vanuit eengezinswoningen – een stap die veel ‘empty nesters’ uit Huizen graag willen maken, maar waarvoor het aanbod tot nu toe te klein is. Tegelijkertijd maken wij het jongeren uit Huizen mogelijk te starten in de eigen woonplaats; ook hier vullen wij een tekort in het aanbod aan.” De bedrijfspanden die op de ontwikkellocatie gevestigd waren, heeft de Alliantie in oktober 2011 laten slopen. Vervolgens begon de bouw van een halfverdiepte parkeergarage

Huizen | 3Maten

met 84 parkeerplaatsen. “Bijna een-op-een dus met het aantal woningen. Dat is bijzonder voor een volledig sociale ontwikkeling.”

Kwaliteit De parkeergarage is voorzien van een sedumdak en wordt bediend met behulp van stroom afkomstig uit PV-panelen. De seniorenappartementen zijn ongeveer 90 m² groot; de jongerenwoningen tellen alle rond de 72 m² woonoppervlak. De bouw van de ruime driekamerappartementen kent een grote diversiteit aan plattegronden. “Dit voorjaar nog zijn alle woningen wind- en waterdicht; oplevering wordt verwacht vanaf medio 2013. Alle woningen hebben inmiddels een huurder, ondanks het feit dat er een inkomensgrens geldt van €34.085,- per jaar. Over deze ontwikkeling zijn wij niettemin zeer tevreden.” De drie woonblokken vormen volgens Prins een volgende ‘parel’ in een reeks van ontwikkelingen in Huizen. “Het transformeren van bedrijventerreinen draagt bij aan verbetering van de gebiedskwaliteit. Deze ‘torentjes’ met vier tot zes lagen, afgewerkt met natuurlijke bouwmaterialen, passen bij de dorpse schaal van Huizen.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Constructie Installatieadvies Uitvoering Bouwsom Bouwperiode

De Alliantie regio Gooi & Vechtstreek Roy Gelders Architecten Triops Advies Nieman-Valk Technisch Adviesbureau Vreeswijk & Koebrugge Bouwmaatschappij circa € 10 miljoen eind 2011 – medio 2013

Foto’s van boven naar beneden: - Eén blok is bestemd voor 55-plussers - 3Maten biedt voor sociale sector hoog kwaliteitsniveau - Toevoeging jongerenappartementen vergroot doelgroepaanbod

Projectinfo

Wie bouwt, vertrouwt

Interieurafbouw

ToekomstGroep is een veelzijdige organisatie. Met onze Bouw-, Glas-, Schilders- en Servicedivisie bedienen we al bijna 45 jaar met succes de markt. Bij de groep werken 275 vakbekwame medewerkers. ToekomstGroep, uw partner voor het uitvoeren van (totaal) onderhoud en nieuwbouw.

Bouw

Glas

Schilders

Postadres Postbus 4 1619 ZG Andijk Bezoekadres Ged. Laanweg 47 1619 PB Andijk T 0228 59 49 00

Service

toekomstgroep.nl

op de Toekomst

Groot Afbouw uit Volendam, een van de grootste afbouwbedrijven in Nederland, levert en monteert in het project 3Maten Huizen de interieurafbouw in alle appartementen: de zandcementen dekvloeren, het stucwerk, het gieten spuitwerk en het tegelwerk. Op basis van co-makership en de daaruitvolgende integrale afbouwkwaliteit. “Wij maken alles in het werk zelf, op basis van een goede mix van eigen mensen en onderaannemers, en proberen de klant zoveel mogelijk te ontzorgen. De samenwerking met hoofdaannemer Vreeswijk & Koebrugge – een vaste partner - is op dit vlak zeer prettig gebleken. Zij hebben zelf geen afbouwers in dienst, weten wat wij kunnen en wat onze kwaliteiten zijn. Wij werken project-overstijgend samen”, vertelt bedrijfsleider Pieter Veerman. Groot Afbouw startte de werkzaamheden toen het eerste bouwdeel wind- en waterdicht was. “In week tien begonnen we in de eerste toren aan de Huizermaatweg; deze maanden werken wij in de tweede toren, om uiteindelijk in oktober/november dit jaar af te ronden.”

83 | STEDENBOUW 713

Goes | Erasmuspark

Tekst | Anine Wink Beeld | Aannemersbedrijf Fraanje

Vier woontorens Erasmuspark Goes gerealiseerd op basis van strakke planning Directeur Han van de Velde vertelt over het werk van Aannemingsbedrijf Fraanje b.v. voor het Erasmuspark te Goes. In deze Zeeuwse plaats worden vier bijzondere woontorens gebouwd in opdracht van ROM Marsaki. Door technieken van Fraanje b.v. is de bouwtijd voor dit project 'opvallend kort'. Het Erasmuspark in Goes bestaat straks uit vier torens. Deze woontorens worden in een groene en parkachtige omgeving gebouwd. Drie woontorens zijn inmiddels gereed. Deze torens bestaan uit huurappartementen. Op de begane grond van de torens West en Noord bevinden zich commerciële ruimtes. De

werkzaamheden voor de vierde toren zijn onlangs gestart; deze biedt straks ruimte aan 44 koopappartementen. Han van de Velde geeft aan: “Het project verloopt voorspoedig. Na de drie eerste torens zal waarschijnlijk eind volgend jaar de vierde toren worden opgeleverd.” Erasmuspark ligt centraal in de wijk Goese Polder.

84 | STEDENBOUW 704 713

Goes | Erasmuspark

Bestaande woonwijk

Fasering

Voor het bouwen van de vier woontorens was het een grote uitdaging om dit te doen in een bestaande woonwijk, met daarbij natuurlijk zo min mogelijk overlast voor de huidige bewoners. Voor Aannemingsbedrijf Fraanje is dit een belangrijk onderdeel in het project. Han van de Velde geeft aan: “We krijgen positieve reacties van de direct omwonenden. Ook de bewoners die sinds kort in één van de drie nieuwe torens wonen, zijn tevreden met de manier van werken.”

De woontorens zijn, om de bouwsnelheid te kunnen behalen, getunneld met stalen tunnelkisten. Hiermee werd een productie van één bouwlaag per week gehaald. Vanwege de behaalde bouwsnelheid bestaat het project uit maar twee fasen. Fraanje kan door het combineren van deze werkzaamheden het project sneller uitvoeren. Han van de Velde vertelt hierover: “Deze bouwmethode vergt veel voorbereiding, omdat alle bewerkingen in korte tijd uitgevoerd worden. Ook de gevelsluiting en de afbouw worden in korte tijd gerealiseerd. Deze bouwsnelheid kunnen we realiseren door een goede ketenintegratie met onze onderaannemers.”

Warmtepomp De bewoners in de vier torens maken gebruik van het gesloten bronnensysteem dat voor dit project is aangelegd. Dit systeem is aangebracht in de directe omgeving van de woontorens en past daarmee dus ook in de bestaande wijk. Met maar liefst 218 bronnen, die tot zeventig meter diep in de grond geplaatst zijn, hebben de bewoners van het Erasmus Park een moderne manier van verwarmen en koelen.

Han van de Velde geeft aan: “Als Zeeuwse aannemer is het extra bijzonder om dit project in deze Zeeuwse gemeente uit te voeren. Het Erasmuspark is een bijzonder project met mooie uitdagingen voor Fraanje.” Wanneer ook de vierde woontoren is opgeleverd, staat in Goes een mooi en bijzonder complex. ❚

Tunnel De vier woontorens in het Erasmuspark worden met elkaar verbonden via de parkeerkelder. Hiermee kunnen bewoners, zonder naar buiten te hoeven gaan, elke woontoren bereiken. De voorzieningen in de torens, zoals de kapper, het restaurant of andere zorgvoorzieningen, zijn daarom voor alle bewoners toegankelijk. Dit was een uitdrukkelijke wens van woningcorporatie RWS Goes, die de huurwoningen beheert. Om de kelder te kunnen maken, wordt gebruik gemaakt van damwanden, enerzijds omdat de kelder in een bestaande woonwijk ligt en anderzijds door de diepte van de kelder.

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Bouwperiode

Bouwprogramma

ROM Marsaki RWS.com b.v. EGM architecten 2009 – eind 2013 (fase 1: 300 werkbare werkdagen; fase 2: 250 werkbare werkdagen) nieuwbouw vier woontorens Erasmuspark Goes

Han van de Velde voor de entree van een van de woontorens.

Voor al uw installaties! Projectinfo www.elektra21.nl www.inducon21.nl www.telecom21.nl

Technische installaties Drie van de vier uniek ingerichte woontorens zijn reeds aan de horizon verschenen in de schaduw van de beroemde radio- en televisietoren van Goes. “Uniek omdat zij zijn uitgerust met een uitgebreide technische installatie waarin de integratie van comfort, beveiliging en energiebeheersing ver is doorgevoerd”, meldt Elektra 21. “En dit in een gebouw dat qua indeling en bouwwijze niet tot de standaardgebouwen behoort. Samenwerking tussen architect, adviseur, opdrachtgever, bouwkundig aannemer en technische dienstverleners was en is dan ook een must. De laatste fase gaat van start. Over een jaar is het complex compleet en we hebben er alle vertrouwen in dat het een jarenlange vertrouwde omgeving zal zijn voor de mensen die er wonen.”

85 | STEDENBOUW 713

ROCKFON

‘Vertrouwelijke informatie blijft binnen één ruimte’ Er wordt veel aandacht besteed aan middelen om omgevingslawaai in open kantoorruimten te verminderen, zodat de werknemers zich beter op hun werk kunnen concentreren. In de kantooromgeving is de vertrouwelijkheid van een gesprek ten opzichte van aangrenzende ruimtes een even belangrijk akoestisch aandachtspunt. Dat wordt vaak over het hoofd gezien, met als resultaat dat vertrouwelijke gesprekken in naastgelegen ruimtes kunnen worden opgevangen Toen Tyco Electronics besliste een opleidingscentrum in te richten in haar gebouwen te Leuven, werd Jos Devan geconfronteerd met de vraag naar meer privacy. Hierbij ging het niet om het geheim houden van gesprekken, maar wel om geluidslekkages van ruimte naar ruimte tegen te gaan. Het opleidingscentrum, waar plaats is voor vijfhonderd cursisten, bestaat uit verschillende klaslokalen, ontspanningsruimtes en eetzalen. Aangezien Tyco tegelvloeren en harde muurbekledingen had gekozen, zou galm tevens voor problemen zorgen. “We bouwden dubbele wanden met extra geluidisolatiemateriaal tussen de klaslokalen, maar we wisten dat het geluid zich over de wanden via de ruimte in het plafond (het plenum) zou kunnen verspreiden”, aldus Devan. Hij wist ook dat de plafondpanelen die op dat moment in de kantoren

werden gebruikt niet zouden volstaan om het toegenomen lawaai te absorberen en tegelijkertijd tegen te houden.

Combineren geluidsabsorptie en geluidisolatie Geluidsabsorptie en geluidisolatie zijn per definitie geen twee afzonderlijke elementen; er bestaat een rechtstreeks verband tussen de twee. Wanneer een plafond met hoge absorberende kwaliteiten in een ruimte wordt toegepast, wordt niet alleen de geluidsdruk in die ruimte verlaagd, maar zal ook minder geluid naar de aangrenzende ruimtes worden overgebracht. Daarom hebben de plafondpanelen uit het ROCKFON dB-assortiment zowel geluidsisolerende als geluidsabsorberende eigenschappen. Jos Devan koos er dan ook voor om ROCKFON’s Sonar dB 35 toe te passen in de ontspannings- en de eetruimte. “Daar hebben we vooral geluidsabsorptie nodig; de isolatie is hier een plus”, aldus Devan. In de klaslokalen werd Sonar dB 40 geïnstalleerd, dat het geluid zowel absorbeert als isoleert. Devan is uiterst tevreden met de geboekte resultaten. “Het opleidingscentrum is intussen al enkele maanden open en we hebben in die tijd aan de hand van enquêtes, die we na de training hielden, positieve feedback ontvangen van de gebruikers. Niemand heeft ooit geklaagd over de geluids- of de lawaainiveaus.” ❚

Het opleidingscentrum bestaat uit verschillende klaslokalen, ontspanningsruimtes en eetzalen.

86 | STEDENBOUW 713

Partners for the Future

www.cordeel.eu

DE NIEUWSTE TRENDS VOOR KANTOORRUIMTES

Voor u Verzameld op één plek

Rockfon ONTWERPTOOL:

Projectfoto’s:

Inspired by You MagaziNE:

Probeer de plafonds van ROCKFON uit in deze interactieve kantoorruimte

Doe inspiratie op in deze collectie verbluffende kantoorontwerpen uit heel Europa

Download ons magazine en ontdek de nieuwste design- en architectuurtrends voor kantoorruimtes ENErGIEZUINIGhEID

ENErGIEZUINIGhEID ENErGIEZUINIGhEID

21 Project: Park 20|20 Fox Vakanties, hoofddorp NL Architect project: william McDonough + Partners Architect gebouw: KOw Binnenhuisarchitect: Jos Bogaarts Oppervlak: 3,678 m² Type plafond: rockfon Eclipse + Sonar X

VOLGENS DE CONVENTIONELE THEORIEëN WAREN THERMISCHE

MASSA EN OPEN KANTOOrTUINEN

MOEILIjK MET ELKAAR VERENIGBAAR.

In grote lijnen maakt men een onderscheid tussen twee soorten thermische massa. Het ene type is de traditionele thermische massa, waarbij een massief betonnen vloer wordt gebruikt om de thermische energie op te slaan waarmee het gebouw wordt verwarmd en gekoeld. Het andere type staat bekend als TABS (ThermoActive Building System of thermisch actieve gebouwsystemen). TABS is een verwarmings- en koelsysteem, waarbij leidingen in de betonnen vloeren van een gebouw worden ingebed, waar water doorheen wordt gevoerd. De vloeren worden hierdoor reusachtige warmtewisselaars.

KOeling VersUs AKOesTieK Volgens de conventionele theorieën waren thermische massa en open kantoortuinen moeilijk met elkaar verenigbaar. Het grootste probleem hierbij was de akoestiek. Ontwerpers passen traditiegetrouw plafondtegels toe om akoestisch comfort te creëren in open ruimtes, maar wanneer de betonnen plafond met een verlaagd systeemplafond wordt bedekt, kunnen stralingswarmte en convectie tussen de ruimte en de onafgewerkte betonnen plafond niet worden benut. Bij het ontwerp van een open kantoortuin, in een gebouw met thermisch massa, dienden ontwerpers tot vandaag de lastige keuze te maken: een betere koeling of een goede akoestiek? 

Maak kennis met alle plafond- en muuroplossingen van ROCKFON Breng ons vandaag nog een bezoekje op: www.rockfon.nl/hub/office