Stedenbouw 717 2013 by Louwers Mediagroep

EDITIE

717

Tijdschrift voor stedenbouw, architectuur en MONUMENTEN I Ja argang 65 I 2013

SCAN WITH

Van ABN AMRO-gebouw naar Holiday Inn Hotel | Nieuw hoofdkantoor G-Star RAW wordt broedplaats creativiteit | Scheepsbouwloods doet glorietijden herleven | Het Breed kan straks weer jaren mee | Wonen in het hart van Hoofddorp

Verlaag nu de woonlasten en help het milieu

Foto van een kurkdroge TONZON kruipruimte

TONZON Vloerisolatie: al 33 jaar de beste aanpak Ook bij huurwoningen geen overbodige luxe!

Dubbele aanpak voor het beste resultaat Zelfs betonnen vloeren worden merkbaar warmer met TONZON Thermoskussens, warmer nog dan de vloer van nieuwe woningen. (zie grafiek). Het Thermoskussen is het enige materiaal dat alle warmteverlies door warmtestraling elimineert. Een TONZON vloer wordt daardoor sneller warm, bereikt een hogere temperatuur en koelt langzamer af (zie het schema). Daarom ook bij uitstek geschikt bij vloerverwarming, zelfs als de vloer al is geïsoleerd met EPS of PUR. De besparing bij vloerverwarming kan oplopen tot wel 40%. 21

Gemiddelde vloertemperatuur

kurkdroge kruipruimte spaart enorm in de onderhoudskosten. Leidingen en ophangbeugels corroderen niet meer en houten balken rotten niet verder, zo blijkt na 33 jaar praktijkervaring. TONZON stopt zelfs betonrot! Het maakt ook een einde aan muffe lucht en met minder ventilatie heeft men een droger huis. De dubbele aanpak; duurzaam, energiezuinig, gezond en veilig Het Thermoskussen en de Bodemfolie hebben beiden DUBO-Keur. Door de warmere droge vloeren ontstaan minder schimmels en huisstofmijt en daarmee een gezonder binnenmilieu. De uitvoering brengt nauwelijks overlast met zich mee. Geen grote vrachtwagens voor de deur en de bewoners kunnen tijdens het aanbrengen gewoon in huis blijven.

TONZON Rc > 3,8 m2K/W

Schematische weergave thermisch gedrag begane grondvloer

Isolatiewaarde Hoog Middel Laag

Temperatuur

Rc = 1,3 m2K/W (nieuwbouw norm van 1982 tot 1993)

Geen isolatie 0

Rc-waarde vloer

Temperatuur vloer

Rc = 2,5 m2K/W (1993 - 2012)

Afkoeling bij nachtverlaging

Opwarming in de morgen

Temperatuurverloop gedurende de dag

Droge kruipruimte, alleen maar voordelen Door de stevige Bodemfolie, die woningbreed wordt aangebracht, ontstaat een droge kruipruimte. De folie neemt nauwelijks ruimte in en houdt toch meer vocht tegen dan een dikke laag losse materialen. De

Meer weten? Kijk op www.tonzon.nl. Bellen kan ook via 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) of info@tonzon.nl.

TONZON BV • Postbus 1375 • 7500 BJ Enschede • T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl

Is uw orderportefeuille gevuld of geveld?

Met een abonnement op Bouwberichten heeft u toegang tot onze website waarop u jaarlijks de aankondiging van 35.000 nieuwbouw- en onderhoudsprojecten vindt. U kunt zelf het soort projecten selecteren dat voor u interessant is, en de provincies waarin u aan de slag wilt. Dagelijks ontvangt u de updates in uw mailbox. Een abonnement op Bouwberichten. Wie serieus aan zijn orderportefeuille wil werken, kan eigenlijk niet zonder. Bel voor meer informatie (070) 378 03 42.

Bouwberichten. Weet werk voor u.

cobouw.nl/bouwberichten

EDITIE

Voorwoord

717

Het MKB kan het In de drukste productieperiode van het jaar maken wij stilletjes aan de balans op van 2013. Het is goed geweest. Goed genoeg? Dat is het nooit. Als opdrachtnemer dien je immers op de vraag vooruit te lopen, en het kan altijd beter. Wij zien als vakbladenmakers verschillende kanten van het huidige ondernemersklimaat, via de verschillende bedrijven die wij spreken. Vaak gaat het over trots, altijd over hard werken onder tijdsdruk. 'Waar hard gewerkt wordt is veel mogelijk', horen wij weleens. Misschien een cliché op zich, maar in de context van de bouw zeker dicht bij de waarheid. Het Nederlandse midden- en kleinbedrijf mag dan door de bouwcrisis zijn getroffen, zij die door bouwen, renoveren en restaureren zitten zelden stil. Zij die meekunnen op de huidige markt werken vanzelfsprekend hard, innoveren en zijn in staat tot samenwerking. Niet alleen met langdurige partners binnen bestendige relaties, maar steeds opnieuw op grond van de actuele werkelijkheid van geld, tijd en kwaliteit. Zij die meekunnen, zullen blijven groeien; ook bij een structureel minder omvangrijk landelijk bouwprogramma. Zij die meekunnen vormen nieuwe relaties, misschien wel over de grens. Aannemers c.q. toeleveranciers in de bouw zullen zich nog flexibeler opstellen en zelf gaan organiseren – ook zzp'ers, en onder een coördinerende partij op de juiste manier en op het juiste moment inschuiven in het proces. Bestaande advertentiewetten ('Wij kunnen het!') worden niet langer zomaar aangenomen. Het Nederlandse MKB – van oudsher het hart van de arbeidsmarkt – is voor die veranderende marktsituatie zeer goed toegerust, dat hoeven wij aan u niet uit te leggen. De beste prijs voor de beste kwaliteit binnen een krappe productietijd: het is voor het MKB in de bouw immers aan de orde van de dag. Soms moet daarvoor een ongewisse uitdaging worden aangegaan, maar de beloning is de investering dubbel en dwars waard. U staat voor een inspanningsgarantie en een goede samenwerking; met een dito opdrachtgever wordt dat ook een kwaliteitsgarantie. Dan wordt de vraag: 'Kunnen jullie het?' als vanzelf beantwoord met: 'Wij kunnen het!' Wij wensen u een prettige kerst en alvast een voorspoedig 2014,

Jan-Kees Verschuure

5 | STEDENBOUW 717

717

sinds 1948

Vaktijdschrift voor stedenbouw, architectuur en monumenten Jaargang 65 | 2013 Verschijnt 9 x per jaar ISSN 0165-3997

Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactieadres

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E redactie@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactiecöordinator

Jan-Kees Verschuure

redactieMedewerkers

Patricia van der Beek, Hilda Bosma, Henk Geist, Jac Buchholz, Fiona de Heus, Sjoerd Meuleman, Martijn van den Bouwhuysen, Liliane Verwoolde, Marcia van Wensveen "Het Tekstbureau", Jan-Kees Verschuure.

Bladmanagement

Tim van den Dungen E t.vandendungen@louwersuitgevers.nl Randy van den Hoek E r.vandenhoek@louwersuitgevers.nl Sander van Hout E s.vanhout@louwersuitgevers.nl

Bladmanagement

Bouwen aan monumenten

Niek Oostendorp E n.oostendorp@louwersuitgevers.nl

Secretariaat

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

Advertenties Online aanleveren: https://louwersuitgevers.wetransfer.com o.v.v. naam en project

Abonnementsprijs

€ 81,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Stedenbouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

Adreswijzigingen

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Opzeggingen

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie aan architecten, aannemers, opdrachtgevers, project-ontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers,(semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en verwante organisaties.

Vormgeving/Art Direction Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl Tessa van Gameren

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

6 | STEDENBOUW 717 706

Utiliteitsbouw AMSTERDAM Holiday Inn Arena Towers AMSTERDAM Arena Towers Amsterdam G-Star RAW NORTHFLEET Lidl DELFT 3M HARDERWIJK Bowlingcentrum Harderwijk ROOSENDAAL Bloemschevaert ROTTERDAM De Rotterdam HOOFDDORP Fluor ROTTERDAM Scheepsbouwloods ROOSENDAAL Facility Point UDEN Udens Duyn NIEUWEGEIN Renovatie Ratelaar NIJMEGEN Grotius AMSTERDAM Amsterdam RAI HELMOND Carolus Borromeus College UDEN Markant LEIDERDORP Cardea ROTTERDAM KMAR UTRECHT Daalse Kwint DEN HAAG Amadeus VLAARDINGEN Stadskantoor DELFT Stadskantoor RAAMSDONKSVEER Sporthal Dongemond CAPELLE AAN DEN IJSSEL Vijverhof GRONINGEN Vindicat ZIERIKZEE Omoda VELP Lorentzhuis

8 17 22 28 34 38 40 43 46 48 50 53 56 58 60 62 64 67 71 72 75 78 81 84 86 88 90 93

Inhoud

122

130 90

149 138

156 162

EDITIE

717

TIJDSCHRIFT VOOR STEDENBOUW, ARCHITECTUUR EN MONUMENTEN I JA ARGANG 65 I 2013

Rubrieken Journaal THEMA Klimaatplafonds bedrijfspresentatie K&A Gevelgroep Wie Doet Wat

95 96 103 164

woningbouw SCAN WITH

19-12-13 12:16

Coverbeeld | Hotel Udens Duyn

NIJMEGEN Malvert AMSTERDAM Het Breed AMSTERDAM Oostpoort NIEUW-VENNEP Kalslagerring ENSCHEDE J.J. van Deinselaan HOOFDDORP Lugano ZUTPHEN Noorderhaven ROTTERDAM Complex 208 NIJMEGEN Weezenhof NIEUWEGEIN Torenflats Jutphaas LANGEDIJK Westerdel UTRECHT Transformatie Provinciehuis

104 108 112 117 120 122 125 128 130 135 138 140

BOUWEN AAN MONUMENTEN Monument in Amsterdam-Zuid gerenoveerd en hersteld MONUMENT VOOR DE TOEKOMST BEHOUDEN De Potgieter, Amsterdam: een biologisch monument

2013017_SB_717 PETRA DE GOEDE.indd 143

Coverbeeld | Arjan Bronkhorst

19-12-13 12:18

AMSTERDAM Wooncomplex Olympia ROTTERDAM Oostelijk Zwembad Jubileumcongres De Zinkmeesters LEMMER Restauratie ir. D.F. Woudagemaal Fotoboek Amsterdamse Grachtenhuizen THEMA Beton AMSTERDAM De Potgieter

144 149 151 152 156 159 162

7 | STEDENBOUW 717

| Utiliteitsbouw Plaatsnaam Projectnaam

Tekst | Karl Bijsterveld Beeld | Vink+Veenman, Minimax

SCAN WITH

Geslaagde transformatie van leegstaand kantoor

Van ABN AMRO-gebouw naar Holiday Inn Hotel Dat transformatie van leegstaande kantoren succesvol kan zijn, blijkt wel uit het voorbeeld van de Arena Towers. Dit kantorencomplex in Amsterdam-Zuidoost wordt verbouwd tot Holiday Inn Hotel én Holiday Inn Express Hotel. Voor veel leegstaande kantoren wordt momenteel een andere bestemming gezocht. Voorbeelden zijn studentenhuisvesting en huisvesting voor starters.

Ook hotels vinden steeds vaker een onderkomen in een voormalig kantoor. Een goed voorbeeld vinden we in Amsterdam-Zuid- oost. Het voormalige ABN

AMRO-gebouw wordt in opdracht van The Vincent Hotel Group getransformeerd naar een Holiday Inn Hotel met 120 kamers én een Holiday Inn Express Hotel met 323 kamers. Beide formules zijn van InterContinental Hotels Group. Holiday Inn Hotel biedt een fullservicerestaurant, Holiday Inn Express biedt alleen een ontbijt dat bij de kamerprijs is inbegrepen. De twee hotelformules omvatten 17.500 m2 en krijgen de beschikking over afzonderlijke entrees en lobby’s. Ook vinden de gasten er straks (aan de Holiday Inn-zijde) veel vergaderruimten, restaurants en een flexibel indeelbare ballroom. Voor de hotelgasten

De hotels liggen op een steenworp afstand van NS-station Amsterdam Bijlmer ArenA

8 | STEDENBOUW 717

AMSTERDAM | Holiday Inn Arena Towers

en bezoekers is er ruim voldoende parkeergelegenheid op het eigen terrein van het hotel. Hierdoor kunnen niet alleen hotelgasten, maar ook bezoekers in Zuidoost culinair genieten in het restaurant en de bar van de hotels. De locatie van is uiterst strategisch. De hotels liggen op een steenworp afstand van NS-station Amsterdam Bijlmer ArenA.

In volle gang De werkzaamheden worden door Vink+Veenman in samenwerking met derden uitgevoerd. Bart de Boer, bouwcoördinator bij Vink+Veenman: “De transformatie is nu in volle gang. Met uitzondering van de liftschachten wordt het interieur volledig vernieuwd. De hotelkamers voorzien we van compleet ingerichte badkamers. Ook de herinrichting van de gangen en de algemene ruimten zijn in onze handen. Verder krijgt het gebouw straks stadsverwarming- en koeling.” De transformatie verloopt voorspoedig, zegt De Boer. “De Vincent Hotel Group werkt zoveel mogelijk samen met dezelfde partijen. Dat maakt dat we op elkaar ingesteld zijn.” Voor de inrichting van de kamers realiseerde Vink+Veenman eerst enkele proefkamers, die door de InterContinental Hotels Group werden beoordeeld op afwerking en afmeting, kleurstelling, type sanitair et cetera. De Boer: “Eventuele veranderingen konden we daardoor gemakkelijk doorvoeren.” De kamers kenmerken zich door een frisse, moderne uitstraling, passend bij de hedendaagse hotelgast. Dankzij de uitgesproken vorm van het bestaande gebouw is er een aanzienlijk aantal kamers met ►

Voorafgaand aan de inrichting realiseerde de aannemer enkele proefkamers

Projectinfo Afbouw De Jong Afbouw Bergambacht bv is verantwoordelijk voor de scheidingswanden en de systeemplafonds in het project Arena Towers te Amsterdam. De hoeveelheid metalstudwanden is 22.000 m² en de hoeveelheid systeemplafonds is 15.000 m². “De Jong Afbouw Bergambacht bv is gespecialiseerd in metalstudwanden en systeemplafonds, en al jarenlang een betrouwbare partner in de afbouw van renovatie- en nieuwbouwprojecten, van kantoren en woningen tot zorggebouwen en hotels. De Jong Afbouw Bergambacht bv heeft vijftien medewerkers in vaste loondienst en een groot netwerk van tien tot vijftig zzp’ers waarmee de projecten worden uitgevoerd.” SCAN WITH

9 | STEDENBOUW 717

717037 Kempinstallatie.indd 1

12-12-13 16:03

AMSTERDAM | Holiday Inn Arena Towers

een bijzondere vorm. Zo zijn er in de rondingen van het gebouw kamers met een gevellengte van wel twaalf meter. De publieke voorzieningen van het Holiday Inn worden ingericht volgens de nieuwste visie van InterContinental met qua sfeer veel verschillende plekken, maar alle met een huiselijk gevoel. De plekken beschikken over de technische voorzieningen waar de hotelgast graag gebruik van maakt. Zo zijn er ruim voldoende aansluiten oplaadpunten voor smartphones en laptops, en kun je draadloos verbinden met de aanwezige beeldschermen.

Uitdagingen Omdat de bouwwerkzaamheden van de Arena Towers op eigen terrein plaatsvinden is er weinig hinder voor de omgeving. Toch komen de betrokken partijen regelmatig voor uitdagingen te staan. Zo wordt gelijktijdig met het vernieuwen van het interieur de complete gevel vernieuwd. De Boer: “Bij eerdere hotelopdrachten werd de gevel niet vernieuwd, of was de gevel al geheel vernieuwd voordat we begonnen met de realisatie van de binnenwanden en installaties. Om de planning van de verbouwing van de Arena Towers te volgen is er veel coördinatie vereist tussen gevelbouwer en overige disciplines. De gevels moeten vanzelfsprekend wind- en waterdicht zijn voor we met de afwerking van wanden, vloeren en plafonds kunnen starten.”

Projectinfo Geavanceerd brandbeveiligingssysteem Het Holiday Inn Hotel en het Holiday Inn Express Hotel beschikken straks over een van de meest geavanceerde brandbeveiligingssystemen: Minifog EconAqua. Dit lagedruk-watermistsysteem is ontwikkeld door het Duitse bedrijf Minimax. Het Nederlandse dochterbedrijf Minimax Brandbeveiliging staat garant voor een professionele installatie. Commercieel manager Garrelt Schuur: “Het Minifog EconAqua-systeem is een goedkoper én duurzamer alternatief voor traditionele sprinklerinstallaties en hogedruk-watermistinstallaties. Het is voordeliger in de aanschaf en het onderhoud, en het gebruikt aanzienlijk minder bluswater.” Het systeem is volgens Schuur ook perfect voor de bestaande bouw en een gelijkwaardig alternatief voor bouwkundige oplossingen. “Het nadeel van bouwkundige oplossingen is dat ze reactief zijn en niet actief”, licht hij toe. “Een lagedruk-watermistsysteem bestrijdt de brand direct bij de bron. Ook is er bij bouwkundige aanpassingen vaak sprake van een enorme investering.” Schuur vindt verder dat bouwkundige brandscheidingen kunnen leiden tot schijnveiligheid. Het naleven van de voorwaarden is daarbij essentieel en tegelijkertijd ook erg kwetsbaar. “De bottleneck is meestal het in stand houden van de brandcompartimenten, oftewel de afsluitbare ruimtes, en het feit dat automatisch sluitende deuren ook echt altijd automatisch moeten sluiten en niet door menselijk ingrijpen open blijven staan. Dat gaat niet altijd goed.” Een specifiek voordeel voor de beide hotels is nog dat het Minifog EconAqua-watermistsysteem direct is aan te sluiten op de bestaande waterleiding. “Ook dat levert een forse kostenbesparing op”, zegt Schuur. Hij gelooft dat het systeem een grote toekomstwaarde heeft, juist ook bij transformatieopgaven. “Afsluitbare ruimten zijn dan minder belangrijk. Ons systeem is kortom een volwaardig certificeerbaar alternatief.”

Een andere uitdaging vormen de in het hotel aanwezige vloeren. Deze zijn van beton met zogeheten naspanbewapening. De Boer: “De gaten die in de vloer geboord werden voor standleidingen van de riolering en overige kanalen mochten niet op een plek zitten waar zich spankabels bevonden. Door middel van een detector konden we zien waar die kabels liepen, waardoor de operatie succesvol verliep.” Toch was het spannend, vertelt De Boer. “Als je spankabels in nagespannen vloeren doorknipt krijg je een verzwakte vloer. Als je meerdere kabels raakt, moet je zelfs de constructie versterken.” Nog een uitdaging is een vlotte realisatie van de algemene ruimten, zoals de keuken, vergaderzalen, ontbijtzalen en restaurants. De Boer: “Uit eerdere transformatieprojecten in Amsterdam en Hoofddorp hebben we geleerd dat het telkens spannend is om het hotel op tijd klaar te krijgen. Je moet minimaal een maand voor de eerste gast komt de bouwwerkzaamheden hebben afgerond. Er is namelijk nog veel tijd nodig voor het inregelen en het certificeren van de installaties.” Voor het hotel definitief in gebruik wordt genomen, komen medewerkers van de InterContinental Hotels Group beoordelen of alles volgens de specificaties is uitgevoerd. De Boer: “Ook controleren ze of de installaties goed functioneren. Een zeer belangrijk aspect is de controle van de brandalarminstallatie en een ongehinderde toegang tot de vluchtwegen.” ► SCAN WITH

11 | STEDENBOUW 717

Minimaal water verbruik, maximaal effect â&#x20AC;&#x201C; met Minifog EconAqua lagedruk watermist

De innovatieve lagedruk watermist technologie combineert het beste van twee werelden: Met EconAqua kunt u profiteren van de voordelen van een sprinklerinstallatie in combinatie met die van een hoge druk watermist systeem, waardoor grote voordelen voor gebouweigenaren en exploitanten. EconAqua is het economische alternatief voor sprinklers in hotels, ziekenhuizen, scholen, kantoren, parkeergarages, etc. Bovendien beschikt het Econaqua systeem over een systeem goedkeur volgens het VdS gebaseerd op de sprinklervoorschriften.

Al meer dan 110 jaar, behoort Minimax tot de meest toonaangevende brandbeveiligings bedrijven van de wereld. Intensief ontwikkelingswerk in het eigen onderzoekscentrum zorgt voor baanbrekende innovaties. Als totaal leverancier biedt Minimax een compleet brandbeveiligingsconcept.

Minimax Brandbeveiliging B.V. Televisieweg 62 1322 AM Almere Tel.: +31 (0 )36 54 61 600 Fax: +31 (0) 36 54 61 610 info@mx-brandbeveiliging.nl www.mx-brandbeveiliging.nl

AMSTERDAM | Holiday Inn Arena Towers

Projectinfo 26.472 brandwerend afgewerkte doorvoeren “Novio Firestop heeft zich ontwikkeld tot een topbedrijf in projectmatige engineering, levering en montage van bouwkundige brandwerende oplossingen. Arena Towers is het zeventiende hotel in de portfolio van Novio Firestop waar het bedrijf een hoge kwaliteit brandveiligheid heeft gerealiseerd.” Met een digitaal administratiesysteem dat met de iPad te volgen is, is elke afzonderlijk afgewerkte doorvoer in het hele gebouw terug te vinden met een uniek gecodeerd nummer en foto. Het systeem geeft informatie zoals de precieze locatie, het type doorvoer en toegepast afdichtingssysteem met het relevante type brandscheiding. Met als resultaat een gebouw van de hoogste kwaliteit in brandveiligheid. Ondanks de uitdagingen voorziet De Boer geen problemen bij het halen van de deadline. De geplande oplevering is april 2014. Arena Towers is na vijf jaar leegstand een veelbelovende transformatie te noemen. “Het is prachtig dat dit gebouw niet gesloopt hoeft te worden, maar nu een hotelfunctie krijgt”, zegt een enthousiaste De Boer. “Door leegstaande gebouwen nieuw leven in te blazen ben je werkelijk duurzaam bezig. Wij zien genoeg nieuwe hotelkansen voor andere leegstaande kantoren.” ❚

Bouwinfo Opdracht TVHG Budget Amsterdam II Ontwerp Mulderblauw architecten

Uitvoering Vink+Veenman

Gevelbouw AKS Bouw

Installaties B.V. Elektra (E); Kemp (W); Minimax (sprinklerinstallatie)

Wanden en plafonds De Jong Afbouw

Tegelwerk en sanitair Van der Putten

Houten kozijnen Van den Oudenrijn

Binnendeuren REINÆRDT Deuren

Schilder- en behangwerk Vermeij Schilderwerken

Beglazing A.L. van Veen Glasspecials

Brandwerende doorvoeringen Novio Firestop

Meubels Hoogendoorn MBI (Holiday Inn Express); Meuviro Interieurbouw (Holiday Inn en interieurbouw)

Vloerbedekking Vandevloeren

David Hinterberger, Unit Manager van Novio Firestop: “De buitenlandse investeerder van Arena Towers stelde hogere eisen qua bouwkundige brandveiligheid dan normaal wordt geëist door de Nederlandse regelgeving. Samen met Efectis Nederland en FM Global uit Amerika hebben we de meest betrouwbare en kostenefficiënte oplossingen van hoge kwaliteit gevonden om de meer dan 26.000 doorvoeringen inclusief 1.600 brandkleppen te kunnen afwerken met een bescherming tegen brand van minimaal zestig minuten. Dit is een resultaat waar we zeer trots op zijn.”

Brandwerende beglazing In het project ‘Verbouwing Arena Towers tot Holiday Inn’ verzorgt A.L. van Veen Glasspecials b.v. het upgraden van de huidige brandscheidingen. “In het bijzonder bij hoge gebouwen waar vluchtroutes en vluchttijden langer zijn, is het van belang dat de brandwerende scheidingen optimaal functioneren. Extra belangrijk wordt het wanneer er geslapen wordt door hotelgasten die onbekend zijn met het gebouw en de vluchtwegen.” De extra tijd die gecreëerd wordt met brandscheidingen is bij brand van levensbelang. De in de bestaande houten kozijnen toegepaste spiegeldraadglas beglazing wordt verwijderd; want met de huidige inzichten is hiermee niet de gewenste brandwerendheid te bereiken. Om het optimaal functioneren van de brandwerende beglazing te kunnen waarborgen is het van groot belang het glas te monteren met brandwerend band, het geschroefd aanbrengen van glaslatten en zorg te dragen voor een juiste inklemming en omtrekspeling. Het gehele project wordt voorzien van brandwerende beglazing uit het Pyrobel-gamma van AGC Flat Glass Nederland.

Sfeervolle interieurs Het interieur vormt een belangrijk onderdeel van de uitstraling van het Holiday Inn en het Holiday Inn Express Hotel in Amsterdam-Zuidoost. Meuviro Interieurbouw tekende voor de inrichting. Directeur Joep van Oosterhout: “Om precies te zijn voorzien wij de algemene ruimten van op maat gemaakt meubilair. Denk aan de balies, countermeubelen, achterkasten in de bar, maar ook zitbanken. Voor de inrichting van de hotelkamers van het Holiday Inn zijn wij nog in de race.” De uitstraling van het Holiday Inn Hotel wijkt iets af van het Holiday Inn Express Hotel. Van Oosterhout: “Voor het Holiday Inn, een viersterrenhotel, passen we een nieuw concept toe. Belangrijkste kenmerken zijn de huiselijkheid en een duidelijke opsplitsing in verschillende sferen. We realiseren bijvoorbeeld een echt loungegedeelte, een werkgedeelte en een zitruimte met open haard. De uitstraling van het Holiday Inn Express is wat strakker en moderner. Maar met drie sterren is de uitstraling zeker niet minder sfeervol dan die van het Holiday Inn.”

Badkamers en tegelwerk Van der Putten Tegels & Sanitair BV te Wieringerwerf verzorgt de installatie van alle 443 luxe badkamers en al het voorkomend tegelwerk in het nieuwe Holiday Inn en Holiday Inn Express Hotel te AmsterdamZuidoost. “Wij zijn het professionele team van Vink + Veenman BV zeer dankbaar om met hen dit derde kantorencomplex te mogen transformeren tot prachtige hotels op een fantastische locatie.” SCAN WITH

13 | STEDENBOUW 717

Brandwerende systemen Excellence in Fire Safe Solutions!

www.noviofirestop.nl Tel: 010 - 840 00 97

Sterk in utiliteitswerk!

bouwen ontwikkelingsmij. www.vinkenveenman.nl

0172 - 23 66 88

TVHG 03 Van de Putten_pp 29-01-13 11:21 Pagina 1

AMSTERDAM | Holiday Inn Arena Towers

Projectinfo Perfecte afwerking “Vermeij Schilderwerken is een gerenommeerd schildersbedrijf dat al bestaat sinds 1965. Het bedrijf heeft zestien medewerkers in vaste dienst en is zodoende heel flexibel in het inzetten van vakbekwame schilders, met gevoel voor service, perfectie en kwaliteit.”

For Tiles and complete Bathrooms one address Van der Putten Tegels & Sanitair BV Wieringerwerf ( the Netherlands ) +31 (0) 227 60 36 44 verkoop@wvanderputten.nl

“Onze werkzaamheden zijn veelomvattend: zoals het binnenen buitenschilderwerk, het sauswerk van wanden en plafonds, het aanbrengen van glasvlies en decorbehang, spachtelputz en stukadoorswerk, renovatie en restauratie van oude gevels en ornamenten. Verder beschikken wij over een eigen spuitcabine, waar wij van alles kunnen afwerken, zoals keukenfronten, meubels, deuren, kastenwanden en dergelijke. Onze opdrachtgevers bestaan zoal uit particulieren, zorginstellingen, aannemings- en onderhoudsbedrijven, hotels, gemeentelijke instellingen, VVE’s, woningbouwverenigingen, overheidsinstellingen, scholen, sportverenigingen en stichtingen. Dus wij zijn heel breed georiënteerd. Ons werkgebied loopt door het hele land, maar de meeste activiteiten voeren we toch wel uit in de regio Woerden en omstreken. De Arena Towers vormen voor ons een mooie uitdaging, om van een gedateerd kantoorgebouw een schitterende hoteltoren te maken met perfect afgewerkte kamers en algemene ruimtes; wij hebben als Vermeij Schilderwerken al het schilder-, saus- en behangwerk verricht voor deze fantastische klus. Inmiddels hebben we al drie hotels naar volle tevredenheid kunnen uitvoeren: Hampton by Hilton Hoofddorp, Hampton by Hilton Arena station en de Arena Towers voor Holiday Inn.”

‘Uitstekende samenwerking’ Kemp Installatie B.V. realiseert in het Holiday Inn Hotel en in het Holiday Inn Express Hotel de volledige verwarmings-, luchtbehandelings-, koelen sanitaire installaties, met uitzondering van de badkamers in de hotelkamers. Peter Rietveld, directeur bij Kemp Installatie: “Buiten de kamers verzorgen we wel de volledige sanitaire installatie. Denk bijvoorbeeld aan de restaurants, vergaderruimten en algemene toiletten. Daarnaast sluiten we na de oplevering een onderhoudscontract af. Bij zo’n groot complex is het noodzakelijk de installaties diverse keren per jaar te controleren.” Enkele bestaande installaties worden opnieuw in gebruik genomen, te weten de luchtbehandelingskasten en een deel van de hoofdluchtkanalen in de schachten. Kemp Installatie begon de werkzaamheden medio mei dit jaar en verwacht maart 2014 klaar te zijn. Rietveld: “Voor de eerste hotelgasten komen, hebben we dan nog een maand de tijd om alle installaties in te regelen en te testen.” Dat de deadline gehaald gaat worden is volgens Rietveld mede te danken aan de uitstekende samenwerking met de andere partijen die de transformatie van kantoorgebouw tot hotel realiseren. “Het is bijvoorbeeld de derde keer dat we samenwerken met de hoofdaannemer Vink+Veenman. Je raakt op elkaar ingespeeld. Een goede verstaander heeft maar een half woord nodig.” Kemp Installatie verzorgde in opdracht van The Vincent Hotel Group eerder al klimaat- en sanitaire installaties voor vijf andere hotels. Rietveld: “Transformatieprojecten worden steeds belangrijker, maar elk project is weer anders. Soms kun je grote delen van installaties overnemen, andere keren juist weer niet. Dat maakt ons werk zo boeiend.”

HAAGWEG 320 I 4813 XE I BREDA WWW.MEUVIRO.NL I T 076 5213450

SCAN WITH

15 | STEDENBOUW 717

Specialist in metalstudwanden en plafonds Een betrouwbare partner bij de afbouw van renovatie- en nieuwbouwprojecten, van kantoren en woningen tot zorggebouwen en hotels.

De Jong Afbouw

BERGAMBACHT BV

Transportstraat 16, Bergambacht Tel. 0182 - 350205 • info@dejongafbouw.nl

GESPECIALISEERD IN DUBBELE BEGLAZING GROOTHANDEL BEWERKING MONTAGE

Trasmolenlaan 10, 3447 GZ Woerden (0348) 43 77 77 info@vanveenglas.nl www.vanveenglas.nl

• Binnen- en buitenschilderwerk • Spuitwerk • Behangen • Stukadoorswerk • Sierpleisters • Wand- en plafondafwerking • Meubels en keukens spuiten • Sauswerk wanden en plafonds

Woerden (0348) - 41 43 33 www.vermeijschilderwerken.nl

AMSTERDAM | Arena Towers

Tekst | Jac Buchholz Beeld | ZZDP Architecten

Specialist aluminium gevelrenovatie in rol van hoofdaannemer Arena Towers in Amsterdam, voormalig onderkomen van ABNAMRO, wordt getransformeerd tot hotel. Het opknappen van de complete buitenschil is in handen van AKS Renobouw BV. Een fris-witte gevel met accenten

Het is een wat andere rol dan gebruikelijk, geeft projectleider Frank Peperkamp van AKS Renobouw BV aan. Bij de meeste projecten fungeert het bedrijf uit Grubbenvorst als onderaannemer.

Bij Arena Towers zijn de rollen anders. Er zijn 2 partijen aangesteld, één welke de complete renovatie van het interieur verzorgd en één partij welke de renovatie van de complete buitenschil inclusief dakbedekkingen, gevelstucwerken etc. voor haar rekening neemt. AKS Renobouw BV is in deze de partij welke als hoofdaannemer voor de buitenschil optreedt. Daarnaast verzorgt AKS Renobouw BV de coördinatie met de neven- en onderaannemers en zijn wij tevens verantwoordelijk voor de bouwplaatsinrichting en –beveiliging.

Gefaseerd schema Met de eerste (demontage)werkzaamheden werd in april dit jaar begonnen, na een relatief korte voorbereidingsperiode (opdrachtverstrekking in november 2012). Dat betrof het verwijderen van de oude aluminium gevelbekleding en de bestaande kozijnen met glas, aan de beide torens. Begin mei startte AKS Renobouw BV, dat gespecialiseerd is in het uitvoeren van complete gevelrenovaties, met het monteren van de nieuwe gevels opgebouwd uit houten stelkozijnen, aluminium kozijnen met glas, gevelisolatie met daarvoor een aluminium cassettebekleding. “Wij werken volgens een gefaseerd schema en van boven naar beneden.” Peperkamp vertelt dat de nieuwe aluminium raamstroken per verdieping werden gemonteerd en beglaasd zodat binnen direct met de afbouw kon worden begonnen. Tussen start sloop van een verdieping en het moment van wind- en waterdichtheid zat een vaste cyclus van twee weken. Was een verdieping glasdicht, dan volgde de gevelisolatie en aluminium cassettebeplating waarna de steiger een verdieping kon zakken. “Eind 2013 zijn wij met de gevels gereed. De opening van het hotel vindt plaats in april 2014.”

Andere uitstraling Als bijzondere aspecten van dit project noemt Frank Peperkamp, naast de zeer krappe planning, de omvang en de vormen van het gebouw. In totaal wordt er ruim 14.000 m2 aan alluminium kozijnen, vliesgevels en ► SCAN WITH

17 | STEDENBOUW 717

www.wijnenmontage-verhuur.nl advies - verhuur - montage

AMSTERDAM | Arena Towers

Projectinfo gevelbekledingen vervangen. De gebogen vormen van de nieuwe gevel, een ontwerp van ZZDP Architecten, zorgt daarbij voor een extra uitdaging. “Ronde vormen kunnen gesegmenteerd uitgevoerd worden; hier is echter alles gebogen, naast de gevelbeplatingen ook de kozijnen en het glas. Dat is geen alledaagse oplossing en vereist specialistische kennis.” Dankzij de vernieuwde gevel, krijgen de Arena Towers een heel andere uitstraling: fris wit, met accenten die voor een diepte-effect zorgen. De gebogen aluminium gevelbeplating is met speciale mallen op maat gemaakt en voor de bevestiging is een niet zichtbaar systeem gebruikt. Een uitdaging is de korte tijdspanne waarin het werk klaar moet zijn. “Grote projecten zijn we gewend, maar hier is de snelheid van engineeren, produceren en uitvoering eveneens een belangrijk aspect. Daarnaast blijft renovatie maatwerk op locatie. Wij hebben het gebouw weliswaar van te voren volledig ingemeten, maar je weet pas bij het laatste vlak of alles ook werkelijk past. Wij hebben echter de kennis en ervaring om snel te kunnen anticiperen.”

het aanstorten en afwerken van betonvloeren. “Voor een aantal onderdelen hebben wij gespecialiseerde partijen ingeschakeld. Wij blijven echter verantwoordelijk, coördineren en zijn aanspreekpunt. Al onze werkzaamheden dienen op een dusdanige manier plaats te vinden dat de afbouwwerkzaamheden van het hotel, waarvoor een nevenaannemer verantwoordelijk is, volgens planning kunnen plaatsvinden. "We verwachten in de toekomst vaker op deze manier een rol te kunnen spelen mede omdat wij beschikken over voldoende ervaren mensen met een bouwkundige achtergrond.” ❚

Gespecialiseerde partijen Behalve de voor hun gebruikelijke werkzaamheden aan de gevel, voerde AKS Renobouw BV bij dit project ook andere werkzaamheden uit zoals het modificeren van de gevelwasinstallatie, het aanbrengen van nieuwe gevel- en dakisolatie, dakbedekkingen, metselen gevelstucwerken, het aanbrengen van nieuwe stelkozijnen en De gebogen aluminium gevelbeplating is met speciale mallen op maat gemaakt

Metamorfose achter de steigers De Foekens Groep was in opdracht van AKS Renobouw verantwoordelijk voor de sloop van de oude gevels van de Arena Towers. Het woord sloop moet daarbij in de juiste context worden gezien, merkt algemeen manager Cor van Wijngaarden op. “Er was hier geen sprake van volledige sloop maar van demontage. Alles wat nodig was voor de renovatie van de schil hebben we verwijderd; de onderlaag moest uiteraard intact blijven. Zo voltrok zich achter de steiger feitelijk een metamorfose.” Van Wijngaarden noemt de snelheid van werken en het werken op grote hoogte uitdagende aspecten van dit project. Groot voordeel was, zegt hij, dat de Foekens Groep het gebouw van haver tot gort kent. "Vanaf het moment dat het er stond zijn wij verantwoordelijk geweest voor het schoonmaken van de gevels. Wij zijn dus bijzonder goed bekend met de indeling, constructie, vloerdiktes en allerlei elementen in de gevels. Die kennis hebben wij nu kunnen gebruiken, onder meer om ons aan de strakke planning te houden. Er was sprake van een lean-planning, waarbij wij met ons werk zijn begonnen, van bovenaf, en toen wij aan de derde verdieping van boven kwamen, kon AKS Renobouw met het renoveren van de bovenverdieping beginnen. Zo hebben wij gefaseerd naar onderen toe gewerkt en zit onze taak er inmiddels op.”

Montage en beglazing gevelelementen Als montagebedrijf verzorgt Ducomon meer dan tien jaar de montage en beglazing van metalen gevelelementen in onderaanneming voor AKS. Vooral grotere projecten die een strakke planning hebben. Zo ook de totale uitvoering van het project Arena Towers te Amsterdam; die moest in een relatief kort tijdsbestek uitgevoerd worden. De werkzaamheden bestonden voor Ducomon uit het monteren en beglazen van 4.700 m² houten stelkozijnen, aluminium raamstroken, 2.500 m² vliesgevels, en het isoleren en monteren van 7.000 m² aluminiumcassettes. De start werkzaamheden was week 15 in 2013 en in week 51 zullen de werkzaamheden praktisch uitgevoerd zijn. Als bijkomstigheid heeft het project Arena Towers voor Ducomon een speciale betekenis, want in 1987-1988 hebben zij bij nieuwbouw al de gehele montage en beglazing verzorgd, van de aluminium gevels in hetzelfde project met toen als projectnaam Bull Office Building.

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Aanneemsom

IVG Institutional Funds GmbH ZZDP Architecten Amsterdam AKS Renobouw BV circa € 8 miljoen SCAN WITH

19 | STEDENBOUW 717

AMSTERDAM | Arena Towers

Projectinfo

MON bv

‘Steiger van hoog niveau’ Wijnen Montage & Verhuur is zo’n tien jaar een van de partners van AKS Renobouw BV. Die samenwerking is er ook bij het project Arena Towers, legt Rico Wijnen uit. “We zijn daar vanaf het eerste moment bij betrokken, onder meer om zaken in kaart te brengen en te adviseren. We hebben bijvoorbeeld gekeken naar de gronddruk, naar te nemen maatregelen bij onvoldoende draagkracht, wijze van bevestiging, windbelasting, regelgeving en uiteraard de wensen van de klant.” In totaal, vertelt Wijnen, gaat het om 10.000 m2 steigeroppervlak. Alle bijkomende zaken, zoals het plaatsen van bouwliften, werden eveneens geregeld. “Verder hebben we na de start van de werkzaamheden tussentijdse controles uitgevoerd en die gerapporteerd.” Het was maatwerk met een bijzondere uitdaging, geeft hij aan. “Nadat met de demontage van de oude gevel was begonnen, bleek dat de nieuwe gevelbeplating van de bovenste verdieping niet op tijd aanwezig kon zijn. Er onder was wel alles klaar. AKS wou koste wat kost de gevelsteigers demonteren in verband met de oplevering. Wij hebben toen voor de andere kant op bouwen gekozen. Van boven naar beneden, wat 55 meter boven de grond letterlijk ‘van hoog niveau’ is. We hebben toen als oplossing een steiger vanaf het dak bedacht, verankerd aan de dakvloer, drie meter uitkragend en zes meter naar beneden. Daar bleek later nog eens acht meter onder te moeten op een plaats. En dat hangend vanaf het dak. De oorspronkelijke constructie was daar niet op berekend, maar ook dat hebben we opgelost. Dat is het voordeel als je terug kunt vallen op dertig jaar ervaring en de durf om creatief te denken.”

Montage en beglazing van alle voorkomende metalen en kunststof gevelelementen Arnhemseweg 293 7333 NC Apeldoorn tel. 0651868269 mail: duco@planet.nl

Sinds 2000 VCA gecertificeert

717107_Ducomon 1-4.indd 1

20 | STEDENBOUW 717

13-12-13 11:25

TIJDSCHRIFT VOOR STEDENBOUW, ARCHITECTUUR EN MONUMENTEN

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven! Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van ‘Stedenbouw’ tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt. Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld. Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Wat heeft u nodig? Het vaktijdschrift Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

bekijk de layar!

EDITIE

Interactieve Print

717

TIJD SCHR IFT VOO R STED ENBO UW, ARCH ITEC TUUR

Stap voor stap

EN MON UME NTEN I JA ARGA NG 65 I 2013

Hoe werkt het: Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Google Play Store. Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet. Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet. Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo. Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken. Veel lees en kijkplezier!

SCAN WITH

Van ABN AMRO-gebouw naar Holiday Inn Hote l | Nieuw hoofdkanto Scheepsbouwloods doet or G-Star RAW wordt glorietijden herleven | broedplaats creativiteit Het Breed kan straks weer | jaren mee | Wonen in het hart van Hoofddorp 2013017_SB_717 PETRA DE GOEDE.indd 1

19-12-13 12:16

amsterdam | G-Star RAW

Creatieve brein denimmerk bevindt zich in hart gebouw

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | Architectenbureau Office for Metropolitan Architecture (OMA)

Nieuw hoofdkantoor G-Star RAW wordt broedplaats creativiteit Op het Amstel Business Park in Amsterdam wordt eind december het nieuwe HQ van G-Star opgeleverd. In het 19.000 m² tellende pand aan de A10 worden meerdere vestigingen van het wereldwijd actieve denimmerk samengebracht. De creatieve afdelingen worden in een glazen kern geplaatst, omringd door ruimtes voor kantoorfuncties afgewerkt met donker beton. Op het begane grondniveau komt een ‘RAW-space’ voor modeshows en andere evenementen, uitgerust met grote hangardeuren. “Over elk detail is nagedacht”, zegt designer Pieter Kool. De industrieel ontwerper is onder andere verantwoordelijk voor de winkelconcepten van G-Star. Hij is vanaf het begin betrokken bij het ontwerp van het HQ vanuit G-Star en als zodanig woordvoerder met betrekking tot de nieuwbouw van het hoofdkantoor aan de Joan Muyskenweg. Dat is ontworpen op basis van een sterke creatieve

22 | STEDENBOUW 717

alliantie met architectenbureau OMA. “Samen hebben wij de identiteit van G-Star in elk detail verwerkt, tot het liftknopje aan toe. OMA is een club van probleemoplossers; wij zijn een jong en dynamisch merk met een stoere uitstraling. Dat willen wij uiteraard in het gebouw vertaald zien.” Twee mondiaal opererende creatieve partijen die

de handen ineen slaan, dat moet leiden tot een dito eindresultaat. In de kern zal dit gebouw, dat drie vestigingen in Amsterdam samenbrengt, het functioneren van G-Star gaan optimaliseren. Het creatieve brein wordt niet voor niets in het hart en aan de glazen noordgevel gesitueerd: hier bevindt zich de beste lichtinval voor het beoordelen van (textiel)kleuren. Daarbij zorgt de aanwezigheid van split level-verdiepingen voor maximale communicatie op de werkvloer. “Dit gebouw wordt de plek waar de producten van G-Star worden ontworpen en gepresenteerd en medewerkers vanuit de hele wereld samenkomen. Er gaan zes- à zevenhonderd mensen werken, en gasten en klanten moeten royaal kunnen worden ontvangen.”

amsterdam | G-Star RAW

‘On the Deck’, op dezelfde hoogte als de A10

Projectinfo Hoogwaardige, strakke gevel Het nieuwe hoofdkantoor van G-Star RAW in AmsterdamZuidoost heeft een strak uitgevoerde gevel en een isolatiepakket dat aan de gewenste Rc-waarden voldoet. Gevelbouwer Rollecate gaf ALDOWA de opdracht voor het tekenen, produceren en monteren van de geanodiseerde aluminium gevelbekleding. Directeur Allard Droste: “Het betreft cassettepanelen voor drie dakopbouwen, cassettepanelen voor twee verticale gevels, dakranden, twee buitenplafonds en vinnen aan de vliesgevel.” “Wij hebben het totale traject verzorgd: van engineering, productie tot en met montage. Voor de uiteindelijke montage komt alles bij elkaar en komt het aan op een strakke projectleiding en logistieke planning. De gevelbekleding moest in de juiste volgorde per dag/per week worden gemonteerd. Daarvoor hebben wij een logistiek plan ontwikkeld.”

Bouwinfo Opdracht G-Star RAW C.V.

Ontwerp OMA (Reinier de Graaf, Ellen van Loon en Rem Koolhaas)

Advies ABT (constructie); DGMR (bouwfysica) Uitvoering Pleijsier Bouw Bouwperiode juni 2012 – december 2013

Programma 27.500 m² (19.000 m² + 8.500 m² parkeergarage in plint)

Denken in millimeters Hoofdaannemer Pleijsier Bouw, dat eerder voor G-Star een distributiecentrum in Amsterdam-Westpoort realiseerde, levert het pand bouwkundig op – inclusief installaties, en het team van Kool richt het geheel in, met als pièce de résistance een salesbox (showroom) aan de A10. De plint van het gebouw is ongeveer even hoog als het snelwegtalud, waardoor de zichtlocatie optimaal wordt benut. Het nieuwbouwproject wordt vanuit OMA geleid door partners Reinier de Graaf, Ellen van Loon en Rem Koolhaas, die een ‘broedplaats’ hebben gecreëerd ‘voor de volgende fase in G-Star’s evolutie’, daarbij refererend aan de sterke groei van het denimmerk. “Het gebouw is ontworpen op groei, ►

“De grote lengtes van het aangebrachte aluminium zetwerk kenmerken dit project. Zo zijn er panelen van meer dan 5.400 millimeter toegepast. Dit betekent technisch gezien dat veel aandacht is besteed aan de strakheid van de panelen, om binnen de toleranties van maatvastheid te blijven. De naden tussen de panelen zijn minimaal. De grote maten van het zetwerk maakten dit project uitdagend.” “Wij hebben veel aandacht gehad voor de dagelijkse operatie. Tijdens de bouw loopt het altijd net anders dan door iedereen van tevoren is bedacht. Dit zorgt ervoor dat op dagelijks niveau beslissingen en afstemmingen dienen te worden gemaakt. Hiertoe hebben wij een van onze ervaren projectleiders aangesteld (Richard Sliep), die samen met de klant en de montageploeg zaken afstemt. Daardoor is het project heel goed verlopen.”

23 | STEDENBOUW 717





        

amsterdam | G-Star RAW

Projectinfo zowel qua vloeroppervlak als op installatietechnisch gebied”, zegt projectcoördinator Steven van der Sloot van Pleijsier Bouw, dat het hoofdkantoor in achttien maanden tijd hoopt te realiseren. “Onderscheidend hierin is het hoge niveau van werken, zowel op het gebied van maatvastheid als detaillering. Wij denken in millimeters als het gaat om aansluitingen, terwijl de betonnen gevelelementen bijvoorbeeld maar liefst 5,80 meter hoog zijn. OMA heeft onderdelen als de akoestische plafonds zelf ontworpen; wij zijn nu kort voor de oplevering nog bezig met de kleuren van de trapleuningen.” “Opdrachtgever en architect denken continu mee in de uitvoeringsfase, en praktisch iedere onderaannemer heeft mee-ontwikkeld aan dit gebouw. Bijzondere gebouwen als deze, daar doen wij het voor”, vervolgt bedrijfsleider Ben Hokse.

Rookschermen garanderen veilige entree brandweer

Fire Protection is specialist op het gebied van brandwerende en rookwerende schermen. Met twaalf Dak en GevelStöbich wereldprimeurs en 104 patenten, 56 vestigingen wereldwijd en ruim zeshonderd medewerkers is Stöbich uitgegroeid tot wereldmarktleider met de vestiging in Wormerveer als jongste aanwinst. www.vdpprojecten.nl

Constructie in het zicht Begin november, een kleine twee maanden voor de oplevering, is het op de bouwplaats een drukte van belang; systeemplafonds worden al gedicht, terwijl elders nog kranen actief zijn en beton wordt gegoten. Van der Sloot: “Dit is een hybride mix van staal- en in situ-betonbouw, constructief een hoogstandje vanwege de grote overspanningen en overstekken. De planning luistert nauw.” Bouwer, architect en opdrachtgever werken ook in de eindfase van de uitvoering nog intensief samen, stelt Hokse. ►

In de nieuwbouw van het hoofdkantoor van G-Star RAW is het ontbreken van brand-compartimenten opgelost door middel van het toepassen van sprinklerinstallaties. “Een probleem dat daarmee niet wordt opgelost is het ontbreken van rookscheidingen. Voor een eventuele binnenaanval maakt de brandweer gebruik van de brandweerlift met daarvoor een rookvrij portaal. Toepassing van dichte deuren of dichte schermen bemoeilijkt het passeren met bijvoorbeeld perslucht. In samenspraak met DGMR heeft Stöbich haar Stripecoil-systeem voorgesteld als rookscheiding met maximale doorgangsmogelijkheid. Bijkomend voordeel aan de Stripecoil-systemen is dat ze inpasbaar zijn in een gebouwontwerp waaraan hoge architectonische eisen gesteld worden. De systemen zijn, wanneer niet in gebruik, bijna onzichtbaar in het verlaagd plafond weg te werken. Brandveiligheid die je niet ziet! Dat de gelijkwaardigheid van onze stripecoils als rookscheiding in combinatie met sprinklerinstallaties geen nieuwtje is blijkt onder meer uit eerdere toepassingen in Meander Medisch Centrum Amersfoort en Ziekenhuis Gelderse vallei in Ede.”

ETERNIT-PLAFOND VOOR G-STAR VDP projecten BV staat voor kennis en ervaring in het leveren en monteren van verschillende gevel- en dakproducten op maat. Elk project wordt gerealiseerd met vakmensen die ervaren zijn in het aanbrengen van daken gevelconstructies in verschillende sectoren van de bouw.

vdp projecten Vdp projecten BV staat voor kennis en ervaring in het leveren en monteren van verschillende gevel en dakproducten op maat.

CBA TIEL BV COMPLETE BINNEN AFBOUW

We realiseren elk project met vakmensen die ervaren zijn in het aanbrengen van daken gevelconstructies in verschillende sectoren van de bouw.

CBA Tiel BV Lingewei 15-17 4004 LK Tiel Tel. nr: Fax nr: Mobielnr: Handelsregister: BTW nr: e-mail adres:

De Vecht 14e, 8253 PH Dronten telefoon +31 321 31 94 93 mail info@vdpprojecten.nl

www.vdpprojecten.nl

0344 - 61 56 25 0344 - 61 96 62 06 - 12 05 06 96 52861686 NL850635214B01 bert.arendonk@cbatiel.nl

25 | STEDENBOUW 717

717075_VDP.indd 1

13-12-13 09:06

BOUWEN IS MEEDENKEN WWW.PLEIJSIERBOUW.NL

amsterdam | G-Star RAW

“G-Star wil een maximale output van zijn organisatie door middel van dit nieuwe hoofdkantoor en alle puntjes moeten op de i staan. Wij proberen opdrachtgever en architect maximaal te ontzorgen en vanuit onze expertise te adviseren.” Kool: “Het is absoluut niet zo dat wij ontwerpers puur vanuit het esthetische redeneren. G-Star heeft een sterk industrieel karakter – over elk onderdeeltje wordt nagedacht, en bij een topmerk hoort ook een topgebouw. Een wereldwijd hoofdkantoor moet zakelijk goed functioneren; het doel is een efficiënte werkomgeving, waarbij klant en product centraal staan.” De gebouwconstructie wordt bijvoorbeeld bewust in het zicht gelaten, omdat dit past bij de uitstraling van G-Star. Niet elke oneffenheid in de interieurafwerking wordt geretoucheerd; ook dat is een bewuste keuze van een ‘stoer Amsterdams merk van wereldklasse’. ❚

Projectinfo Functioneren als bouwteam VANPANHUIS Ermelo - onderdeel van de TOP Installatiegroep - verricht de totaalinstallatie in het nieuwe hoofdkantoor van G-Star RAW. Geïntegreerde installatiewerkzaamheden zijn voor de vaste partner van hoofdaannemer Pleijsier Bouw een vanzelfsprekendheid, zegt directeur Bart Huiskes. “Voor ons is het dagelijks werk als bouwteam te functioneren. Wij kunnen alle disciplines bedienen. In dit project is dat een vereiste.” Zo stond de toegepaste integratie van WKO met vloerverwarming en een VRV-systeem voor de klimaatbeheersing niet in het bestek beschreven. VRV (Variable Refrigerant Volume) wil zeggen dat zoveel koudemiddel wordt rondgepompt als op dat moment nodig is. “Het gaat hierbij weliswaar om bekende technieken, deze zijn echter niet eerder op deze schaal toegepast”, zegt Huiskes. “GStar heeft door deze gezamenlijke inspanning hiervoor een 100% investeringsaftrek kunnen realiseren via Agentschap.nl.” In de E-installaties is eveneens veel maatwerk toegepast. “De verlichting wordt softwarematig aangestuurd, bijvoorbeeld om te detecteren dat een lamp aan het eind van de levensduur is. De verlichting is volledig regelbaar naar de wensen van G-Star, dat optimaal van lichtinval gebruik wil maken. Wij hebben daarnaast de beveiligingsinstallatie aangelegd, die specifiek is toegespitst op toegankelijkheid van afzonderlijke ruimten.” Tijdens de engineering is alle installatiewerk tot op de centimeter gepositioneerd tussen het door OMA ontworpen plafond en het bouwkundig plafond. Daarnaast zijn installatieonderdelen als verlichting, rookmelders, sprinklerkoppen et cetera geïntegreerd in de slots die zich tussen de plafondplaten bevinden. “Dit is bij uitstek een gezamenlijk geproduceerd maatwerkonderdeel: ontworpen door de architect, geëngineerd door VANPANHUIS en gesloten door de plafonneur. Alle aspecten van dit hoogwaardige project komen erin terug.”

Duurzame energie

Utiliteitsbouw

voor comfortabel wonen en werken

Woningrenovatie

Maak kennis met onze integrale installatieconcepten voor duurzame utiliteitsbouw en woningrenovatie www.topinstallatiegroep.nl 27 | STEDENBOUW 717

NORTHFLEET | Lidl

Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | Bouwbedrijf van de Ven BV

Bouwen volgens de Engelse voorschriften Voor de bouw van een mega-expeditiecentrum, waarbij 112 auto’s tegelijk kunnen laden en lossen, draait Bouwbedrijf Van de Ven haar hand niet om. Ze kent de wereld van transport en logistiek en de kwaliteitsnormen van opdrachtgever Lidl. Maar bouwen in Engeland is nieuw voor haar. Lidl is een belangrijke opdrachtgever voor Bouwbedrijf Van de Ven in Veghel. “Het begon met de bouw van een distributiecentrum in Heerenveen”, vertelt projectleider Kees Fransen. “Tijdens dit bouwproces kregen we bezoek van afgevaardigden van Lidl in Engeland. Deze waren zozeer onder de indruk van de kwaliteit van de bouw en de gang van zaken, dat ze ons uitnodigden om ook in te schrijven voor de bouw van een distributiecentrum in het Engelse Northfleet.”

28 | STEDENBOUW 717

NEN versus British standards Het distributiecentrum in Northfleet telt 57 docks aan de goods-in side en 55 docks aan de goods-out side. Het gaat dus om een expeditiecentrum van formaat (40.000 m2). Toch brengt dit voor Bouwbedrijf Van de Ven geen nieuwe bouwkundige uitdagingen met zich mee. Wel nieuw is het bouwen in Engeland, wat gepaard gaat met een groot aantal onbekende randvoorwaarden. “In Nederland gelden de NEN-normen”, geeft Fransen als voorbeeld.

“In Engeland hebben ze de British standards. Beide stelsels gaan over kwaliteit, regelgeving en voorschriften, maar of het nu gaat om de bouw van trappen, staalconstructies of betonvloeren, ze zijn altijd verschillend. Je moet de British standards er dus wel steeds bij pakken.”

Veiligheidsnormen Ook op het gebied van Health & Safety gelden in Engeland andere regels. “Om te beginnen zijn de veiligheidsnormen erg hoog”, vertelt Fransen. “Ze moeten – uiteraard - worden nageleefd, maar de naleving moet ook uitgebreid worden gerapporteerd. Hierin gaan de Engelsen voor mijn gevoel wat ver. Elke week worden de rapporten gecontroleerd door een extern inspectiebureau, waarbij een ingewik-

NORTHFLEET | Lidl

kelde puntentelling wordt gehanteerd. Op een schaal van 1 tot 10 moet minimaal een 8 worden gescoord.”

Wijzigingen Uiterst soepel zijn de Engelsen daarentegen als het over bestekswijzigingen gaat. “Zolang de zaken niet op de vrachtwagen liggen, blijven de wijzigingen doorkomen. Zo werd de staalconstructie van het complete kantoor op het allerlaatste moment nog omgegooid. We hebben Het distributiecentrum in het Britse Northfleet telt 112 laaddocks

hiervoor alle transporten moeten uitstellen, zonder enige verschuiving van de opleveringsdatum. En dat terwijl het behoorlijk lastig is om de aankomst en de verwerking van materialen over deze afstand strak in te plannen.”

Verhuizen Om zeker te zijn van een zo voorspoedig mogelijk bouwproces, heeft Van de Ven het complete bouwteam van Heerenveen naar Engeland verhuisd. Gedurende de bouw van het ►

Projectinfo ‘Goede combinatie’ D & O Bouwglas uit Franeker is wederom betrokken bij een project van Bouwbedrijf Van de Ven uit Veghel. Deze keer is het niet naast de deur maar aan de overkant van het water, namelijk in Engeland. De Lidl bouwt daar nabij Londen een nieuw distributiecentrum; D & O Bouwglas plaatst in opdracht van Bouwbedrijf Van de Ven een glazen Profilitlichtstraat van driehonderd meter lengte op een hoogte van vijf meter. D & O Bouwglas en Bouwbedrijf Van de Ven hebben ook samengewerkt bij het grootste distributiecentrum van de Lidl in Nederland te Heerenveen; hier heeft D & O Bouwglas ook een Profilit-lichtstraat van 550 meter geplaatst. De Profilit-lichtstraat in Engeland bestaat uit 2.400 glazen U-balken van twee meter hoogte (ze kunnen tot een lengte van zeven meter geleverd worden) die in een aluminium kader geplaatst worden en als een bouwpakket in elkaar passen. Eén balk wordt aan de binnenkant geplaatst en één aan de buitenkant, waarna het geheel afgekit wordt. Profilit wordt veel toegepast als gevelbekleding voor bedrijfsgebouwen, kantoren, sporthallen, trappenhuizen, binnenwanden en voorzetwanden. Het is te verkrijgen in vele varianten, op het gebied van kleuren, figuraties, maten, zonwerendheid dan wel warmtewerendheid. “Het project in Engeland vergde veel voorbereiding en onderling overleg, omdat in Engeland andere eisen qua werken en veiligheid gelden dan in Nederland. Dan is er natuurlijk nog de afstand, de bootovertocht en de aanvoer van materieel. Naast Pilkington Profilit is D & O Bouwglas ook leverancier van isolatieglas, installatieglas, designglas, hardglas, specials en kunststof kozijnen. De montage en de samenwerking met Bouwbedrijf Van de Ven verloopt zeer voorspoedig, zodat ook dit project weer tot een mooi eindresultaat zal leiden.”

Dakbedekkingen A van Diessen dakbedekkingen BV is erg trots op het project Lidl Northfleet UK, in samenwerking met en opdracht van Bouwbedrijf van de Ven uit Veghel ‘dat veel vertrouwen in ons bedrijf heeft’. “Het dak betreft 40.000m² met isolatie PIR 12 cm en FPO-kunststofbedekking; dit wordt gemaakt door onze medewerkers; deze zijn dan ook erg trots dat ze dit project mogen maken. A van Diessen dakbedekkingen BV is geen onbekende op het gebied van grote projecten; de werkvoorbereiding is erg vertrouwd en wordt zeer zorgvuldig uitgevoerd zodat we dit soort projecten naar tevredenheid van onze klant af kunnen sluiten en kunnen brengen naar de juiste opleverdatum. A. Van Diessen dakbedekkingen BV is 29 jaar actief en grenzeloos in haar kunnen.”

29 | STEDENBOUW 717

Mooi werk!

Lidl, Heerenveen

We feliciteren Bouwbedrijf van der Ven met dit mooie project in Engeland. Het project in Northfleet met overheaddeuren, levellers en shelters van Crawford - ASSA ABLOY is inmiddels in volle gang. Na 134 deuren en docks in Heerenveen (eerder dit jaar) is dit project met 112 deuren en docks opnieuw een succesvolle samenwerking tussen twee innovatieve bedrijven. De kracht van Crawford, onderdeel van ASSA ABLOY, schuilt in de goede planning en begeleiding bij het realiseren van onze projecten, groot of klein. Door onze persoonlijke benadering met oog voor de situatie van de klant, zorgen we dat het logistieke proces van onze klanten altijd door kan gaan en storingen voorkomen worden.

Verzamelgebouw, Schiphol

Onze 125 service-engineers die dagelijks in Nederland onderhoud verrichten, zorgen dat we ook na installatie de kwaliteit van onze producten op het hoogste niveau kunnen houden, 24 uur per dag, zeven dagen per week.

Waterdrinker, Aalsmeer

NORTHFLEET | Lidl

distributiecentrum verblijven de medewerkers in een woonunit die van alle gemakken is voorzien. Voor het overige worden Engelse vakmensen ingezet. “Deze verhuizing, de transporten en ook de cultuurverschillen hebben het voor ons spannend gemaakt”, bekent Fransen. “In de wereld van transport en logistiek behoren we tot de doorgewinterde partijen. Maar bouwen over de grens – met uitzondering van wat kleine projecten in België en Duitsland – was nieuw voor ons.”

Hoogste punt Toch zorgen de cultuurverschillen ook voor aangename verrassingen. “In Nederland is het een goede gewoonte om het hoogste punt te vieren. In Engeland is dat niet het geval, maar we wilden dit moment toch niet in stilte voorbij laten gaan. Daarom hebben we voor deze gelegenheid een Nederlandse frietwagen laten overkomen, gevuld met allerlei soorten snacks. Dat hebben onze Engelse collega’s geweldig gewaardeerd.” En nog een bijkomend voordeel: de medewerkers van Van de Ven spreken inmiddels een aardig woordje Engels, zeker als het om bouwtechnische zaken gaat.” ❚

'Een constructie die de Nederlandse nuchterheid toepasbaar maakt in een Engels ontwerp'

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Bouwsom Bouwperiode

Lidl UK GmbH Calford Seaden Bouwbedrijf Van de Ven BV € 24.780.000,juni 2013 – mei 2014

Projectinfo Hoofdconstructie “Peters & van Leeuwen is een innovatief ingenieursbureau dat graag uitdagingen aangaat. Via Bouwbedrijf Van de Ven en GS staalwerken zijn wij betrokken geraakt bij het nieuwe distributiecentrum in Northfleet. In gezamenlijk overleg is in zeer korte tijd een constructie ontworpen die de Nederlandse nuchterheid toepasbaar maakt in een Engels ontwerp. Geheel afgestemd op de korte bouwtijd en eisen van Lidl.” “Na drie maanden bouwen werd besloten het project in oppervlakte te verdubbelen, waardoor wij wederom konden aantonen dat snel en efficiënt ontwerpen, rekenen en tekenen ons op het lijf geschreven is. De recent in Engeland ingevoerde Eurocodes maakt de communicatie op constructief gebied eenvoudiger, we werken immers met dezelfde constructienorm. De bouw van het distributiecentrum is een staaltje van Europese samenwerking van Engelse, Duitse en Nederlandse ondernemingen. Wij zijn trots dat wij ons steentje hebben mogen bijdragen aan dit project en hopen in de toekomst nog vele malen te kunnen samenwerken aan efficiënte en vooral duurzame constructies in Engeland.”

31 | STEDENBOUW 717

ZICHTBAARGOED.NL

Dragonder 33B 5554 GM Valkenswaard Tel: 040-253 07 52 Fax: 040-254 67 30 www.vandiessendak.nl ad@vandiessendak.nl

717051_Diessen 1-2.indd 1

12-12-13 16:59

NORTHFLEET | Lidl

P a rT N E r s H I P v O O r TO P P r E s TaT I E s

Projectinfo INDUSTRIËLE DEUREN EN DOCK EQUIPMENT Crawford ASSA ABLOY is mondiaal marktleider op het gebied van sloten en toegangsystemen. In het Engelse Northfleet nam zij de complete entrance van distributiecentrum Lidl voor haar rekening.

Koudetechniek • Procestechniek • Cellenbouw • Klimaattechniek • Service en beheer •

KO U D E T E C H N I E K

Een opdracht buiten Nederland is niet bijzonder voor Crawford ASSA ABLOY. Zij opereert wereldwijd. Wel bijzonder is dat de Nederlandse ASSA ABLOY-afdeling de werkzaamheden in Engeland uitvoert voor een Nederlandse opdrachtgever. Dit komt omdat Bouwbedrijf Van de Ven en Crawford ASSA ABLOY eerder samenwerkten bij het Lidl-distributiecentrum in Heerenveen. Hans Bolder, project manager Crawford ASSA ABLOY, geeft een schematische weergave van de werkzaamheden in Northfleet. “Bij het gemiddelde distributiecentrum worden de goederen aan de ene kant door vrachtwagens aangeleverd. In het centrum worden deze op een bepaalde manier geordend, waarna ze aan de andere kant weer door vrachtwagens worden opgepikt. In Northfleet telt de ‘goods-in side’ 57 docks en de ‘goods-out side’ 55 docks. In theorie kunnen 112 vrachtwagens tegelijk laden of lossen.” Dit houdt in dat Crawford ASSA ABLOY 112 docklevellers heeft geïnstalleerd, zodat de expediteur moeiteloos en efficiënt de verbinding kan maken tussen de vloer in de expeditiehal en de vrachtwagens. Zij produceerde 112 maatwerkdeuren en voorzag deze - voor een maximale afdichting - van dockshelters. Tenslotte bracht zij in de laadvloer wheel guides aan, waardoor de vrachtwagens precies op de goede plaats parkeren.

www.vankempen-tiel.nl t 0344 - 63 48 84

“Een project als Northfleet regelen we van de verkoop tot en met de montage”, vertelt Bolder. “Regelmatig denken we ook mee over het concept. Steeds vaker zien we dat de uitdaging zit in de opleveringsdatum. Met de moderne bouwmethodieken worden de bouwtijden steeds korter. Voor de volledige bouw van de Lidl in Heerenveen stond een periode van slechts tien maanden. Het is goed om te ontdekken dat we in dit hoge tempo mee kunnen draaien.”

16.000 m2 koelen vriescellen De koelen vriescellen voor het distributiecentrum van Lidl zijn ontworpen en ingebouwd door Van Kempen Koudetechniek in Tiel. Het gaat om één centrale energiezuinige ammoniak/CO2- installatie met een warmteterugwinningssysteem. “Dankzij de natuurlijke koudemiddelen treedt er geen global warming op”, licht Dick de Waal, accountmanager van Van Kempen Koudetechniek toe. “Deze installatie levert geen bijdrage aan de opwarming van de aarde.”

Kampenringweg 44, Postbus 457, 2800 AL Gouda Telefoon 0182 559770, Website: www.pelecon.nl

WONINGBOUW

ADVIES

UTILITEITSBOUW

Het oppervlak van de koelen vriescel in Northfleet is 16.000 m2. Dat is immens groot. “We hebben vaker koelinstallaties voor Lidl geleverd. Hierdoor kennen we hun wensen. Deze is alleen weer wat groter dan de vorige.” De componenten voor de installatie worden in Tiel aangeleverd, zoveel mogelijk voorbereid en geassembleerd. De montagetijd wordt hiermee zo kort mogelijk. “Van Kempen heeft voor de productie van deze koelen vriescellen alle disciplines in eigen huis, tot en met de computerbesturingen. Dit is erg belangrijk voor de service en bewaking op afstand tijdens gebruik.”

RENOVATIE 33 | STEDENBOUW 717

delft | 3M

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | cepezed

Nieuw hoofdkantoor 3M Nederland

Een langetermijn ontwikkeling met Delfts elan Op Science Park Technopolis Delft verrijst – pal aan de A13 – het nieuwe hoofdkantoor van 3M Nederland. De producent van innovatieve technische materialen wordt huurder van het alzijdige pand, dat wordt ontwikkeld op basis van integraliteit: het is gefinancierd, ontworpen en wordt gebouwd door één ontwikkelcombinatie, bestaande uit Cordeel Invest en cepezedprojects. Een partij die vanuit de ingenieursgedachte het beste gebouw voor de lange termijn wil realiseren.

Stedenbouw sprak met Menno Rubbens en Jan Pesman, de respectievelijke directeuren van mede-opdrachtgever cepezedprojects en uitvoerend architect cepezed. Vanuit dit Delftse architectenbureau ontstond cepezedprojects in 2009, als risicodragend projectontwikkelaar. De combinatie van architect en ontwikkelaar is geen toeval, zegt Pesman. “cepezed heeft van oorsprong een technische insteek, waardoor onze ontwerpen altijd zijn gebaseerd op uitvoerbaarheid en functionaliteit.” Rubbens: “Een architect moet waarde toevoegen, en als ontwikkelaar zijn wij beter in staat risico’s te managen met een gebouwontwerp van cepezed. Dit flexibele kantoorconcept is bijvoorbeeld zo ontworpen dat de rondlopende staalconstructie als ‘kapstok’ fungeert voor de prefab

34 | STEDENBOUW 717

betonnen borstweringen. Het gebouw kan indien nodig in de toekomst gemakkelijk aan een ander gebruik worden aangepast en is zowel op het gebied van materiaalgebruik, functionaliteit als iconische waarde een lange levensduur beschoren.”

Transparantie 3M Nederland verhuist medio 2014 vanuit Zoeterwoude naar het door de TU Delft ontwikkelde Science Park Technopolis Delft. “In deze innovatieve en hoogtechnologische omgeving kan 3M haar dito bedrijfsorganisatie beter vormgeven.” Het vier verdiepingen tellende gebouw wordt turnkey opgeleverd, telt 170 werkplekken, kantoor- en labora-

delft | 3M

toriumruimte, een restaurant en een ‘Innovation/Customer Technical Center’. De aanwezigheid van een gebouwhoog atrium en een grotendeels glazen gevel draagt bij aan de gewenste professionele sfeer, zegt Pesman. “Wij merken in onze projecten dat deze elementen doorgaans een grote invloed hebben. Transparantie wordt gewaardeerd door de gebruikers - deels vanwege de daglichttoetreding; daarnaast creëer je met een atrium dynamiek. Mensen raken op elkaar georiënteerd, waar ze in het verleden misschien van elkaar afgesloten werkten in kantoorcellen. Wij hechten als ontwerper sterk aan de rol die het gebouw in dit proces kan spelen.”

Pesman: “Het hoofdkantoor van 3M Nederland ligt op een zichtlocatie aan de A13 en krijgt als zodanig een iconisch karakter en het wordt een alzijdig gebouw.” “Het initiatief voor dit project werd iets meer dan één jaar voor de bouwstart genomen, en nog een jaar later staat hier een gebouw dat aan alle genoemde voorwaarden voldoet. Het resultaat van werkelijk duurzaam, integraal bouwen”, besluit Rubbens. ❚

Bouwinfo Iconisch gebouw

Opdracht

Volgens plan zullen veel van de ruim vijftigduizend 3M-producten, waaronder verlichting, databekabeling en diverse folies, in het gebouw worden verwerkt. Rubbens: “3M zit daarmee in de vezels van het project, en het gebouw zal onderdeel gaan uitmaken van de bedrijfsidentiteit van 3M.” Ook de BREAAM-certificering (‘Very Good’) ontbreekt niet; het gebouw is ingepast in de omgeving (parkeren uit het zicht middels halfverdiepte garage) en het wordt aangesloten op een eigen WKO-installatie – beide eisen vanuit het masterplan voor Science Park Technopolis Delft.

Gebruiker Ontwerp Hoofdaannemer Installaties

Bouwperiode Bouwprogramma

PANOR3MA b.v. (ontwikkelcombinatie van Cordeel Invest CVA en cepezed projects b.v.) 3M Nederland b.v. architectenbureau cepezed b.v. Cordeel Nederland b.v. Lomans Capelle b.v. (E); A. de Jong Installatietechniek (W); Wolter & Dros (WKO) april 2013 – tweede kwartaal 2014 4.950 m² BVO

Rondlopende staalconstructie als 'kapstok' borstweringen

35 | STEDENBOUW 717

Lomans Familiebedrijf

Lomans Expertises

Lomans bestaat reeds 95 jaar als familie-

Van elektrotechnisch installatiebedrijf heeft

bedrijf. In alle jaren van ons bestaan hebben

Lomans zich ontwikkeld tot een modern

bepaalde waardes altijd centraal gestaan: betrouwbaarheid, betrokkenheid en bevlo-

kennisbedrijf. Wij zijn gespecialiseerd in Elektrotechniek, Werktuigbouw, Intelligente

genheid. We zijn er trots op een familiebedrijf te zijn. De waardes zijn van generatie op generatie doorgegeven. Met de ervaring uit het verleden bouwen wij de toekomst. Dat is Lomans.

Systemen en Beheer & Onderhoud. Onze speerpunten zijn klantgerichtheid en samenwerkingsgerichtheid. Samen met onze partners richten wij ons op het ontwikkelen van energiezuinige installatieoplossingen.

Werktuigbouw Elektrotechniek Intelligente Systemen Beheer & Onderhoud Lomans Ontwikkelingen

Lomans Menselijke Maat

Wij richten ons op professionele samenwerking en ketenintegratie en volgen nauwlettend de ontwikkelingen in de markt. Wij werken o.a. met de BIM methode. Met BIM wordt een gebouw in een informatiemodel en databank opgebouwd. Alle bij een bouw betrokken partijen werken in hetzelfde informatiemodel. Dit bespaart veel tijd en kosten en voorkomt fouten.

Onze klanten verwachten van de mensen waarmee zij een bouwproject moeten realiseren een prettige en professionele houding. Binnen de Lomans organisatie is iedereen, van hoog tot laag, gedreven om de zorg over techniek bij onze klanten weg te nemen. Ontzorgen is een deel van ons vak en we zijn er goed in. Onze medewerkers zijn ons menselijk kapitaal. Daar investeren wij in.

Slim en samen

www.lomans.nl

Liever Lomans

delft | 3M

Projectinfo Staalconstructie De bouw van het nieuwe kantoorgebouw voor 3M is niet te missen; vele passanten hebben al diverse fasen van de realisatie kunnen zien. De vormgeving van het kantoorgebouw is een echte blikvanger: volledig rond en door het gebruik van veel glas is het transparant. De ronde vorm is gerealiseerd door een combinatie van beton en staal. Het beton is prefab gestort, waarbij hoekstalen zijn ingestort. Deze hoekstalen waren vooraf getoogd. Door de ronde vorm bevinden zich in de constructie bijzondere verbindingen, zoals het K-spant, waarbij drie buizen aan elkaar gelast zijn. Een bijzondere verbinding, ook omdat hierbij van de lasser gedegen kwaliteit wordt geëist. “Dat laatste is geen probleem voor Hanse Staalbouw, aangezien wij onlangs het certificaat voor NEN-EN 1090 én ISO 3834-2 hebben behaald. Alle lassers zijn gekwalificeerd volgens EN 287-1. Deze certificaten geven aan dat de kwaliteit van staalconstructies en andere producten is gewaarborgd. Ook wordt hiermee voldaan aan de Europese wettelijke eis die pas vanaf juli 2014 geldt op de productie van stalen producten.”

Installatieruimte gevonden in staalprofielen Lomans Groep Totaalinstallateurs verzorgt in het nieuwe Nederlandse hoofdkantoor van 3M de elektrotechnische installaties. 3M, de eindgebruiker van het gebouw op het Science Park Technopolis Delft, is een innovatief technologiebedrijf en daar wordt in de detaillering rekening mee gehouden, vertelt projectleider Patrick Burgers van Lomans Groep Totaalinstallateurs. “Op verschillende plaatsen worden 3M-producten toegepast en geïntegreerd met onze systemen, zoals in het geval van de lichtlijnen. In dit integraal ontworpen en transparante gebouw worden de installaties grotendeels uit het zicht geplaatst en in verband met het centrale atrium is er weinig ruimte voor het maken van horizontale oversteken. Het leidingenwerk is om die reden door architect cepezed voor een deel in de constructie verwerkt, in stalen H-profielen die aan één zijde worden afgesloten.” Lomans Groep Totaalinstallateurs heeft het installatietechnische ontwerp van het door Cordeel Nederland en cepezedprojects ontwikkelde gebouw zelf uitge-engineerd. De E-installateur draagt verder zorg voor de kanalisatie, de hoofd- en onderverdeelinrichtingen, de aardingsinstallatie, de krachten lichtinstallatie, de verlichtingsarmaturen, de intercominstallatie, de data-installatie, de brandmeld- en ontruimingsinstallatie, de noodoproep in de mindervalidentoiletten, alsmede de ledige voorzieningen voor de toegangscontrole en de inbraakdetectie. Burgers: “In verband met de BREEAM-certificering ‘Very Good’ wordt in dit gebouw onder meer gebruik gemaakt van aanwezigheidsdetectie en centrale schakeling van de gangverlichting.” In het tweede kwartaal van 2014 hoopt Lomans Groep Totaalinstallateurs de werkzaamheden af te ronden. Het hoofdkantoor van 3M Nederland wordt in dezelfde periode turnkey opgeleverd.

Staalconstructie kantoorgebouw 3M te Delft Beton + staal ook dat is een sterk verhaal!

hanse + staal een sterk verhaal Nieuwerkerk · 0111 641333 · www.hansestaalbouw.nl

37 | STEDENBOUW 717

Harderwijk | Bowlingcentrum Harderwijk

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Hercuton

Baanbrekend:

bowlingcentrum in semi-loft Bij een bowlingcentrum denk je niet meteen aan een betonnen gebouw. Toch laten de bowlingcentra in Almere en Harderwijk zien dat dit wel degelijk mogelijk is. Prefab betonbouwspecialist Hercuton leverde deze betonnen blikvangers in slechts twee jaar op en scoorde hiermee een mooie ‘double’.

Eigenaar van Bowling Almere is Gert-Jan van Maanen. In 2010 kwam hij via bowlinggroothandel Bowltech in contact met Hercuton. Het klikte meteen: “We leerden Hercuton kennen als professionele organisatie die actief met ons meedenkt en oplossingen biedt. Het efficiënte bouwconcept van Hercuton en de ro-

38 | STEDENBOUW 717

buuste uitstraling van beton sloten bovendien goed aan op onze ideeën.”

Ervaren bouwteam Toen eind 2011 de bouw van Bowling Almere startte, kreeg Hercuton het verzoek voor deelname aan het bouwteam van een tweede bow-

lingcentrum: Bowling Harderwijk van Gert-Jans vader Gerrit van Maanen. Het bouwteam werd gevormd, waarin het prefab betonnen bouwsysteem van Hercuton en het ontwerp van Cell Studio Architecten op elkaar werden afgestemd. Projectleider Jan Figee, die namens Hercuton ook de bouw in Almere begeleidde,

Harderwijk | Bowlingcentrum Harderwijk

nam het project van planvorming tot oplevering op zich: “We werkten zo veel mogelijk met dezelfde partijen als in Almere. De ervaringen die we daar hadden opgedaan, pasten we op dit project toe. Bovendien waren we al goed op elkaar ingespeeld.”

Vierkant volume Figee vervolgt: “Het bowlingcentrum in Harderwijk is ontworpen als een vierkant volume, bestaande uit twee bouwlagen. De laagbouw is uitgevoerd in glad beton gestraald, het iets kleinere hoogbouwdeel is voorzien van zwarte coating.” Op de begane grond bevinden zich de entree, schoenencounter, keuken, het café en het restaurant. De twaalf bowlingbanen zijn vanaf het cafégedeelte te bereiken en liggen iets verdiept. De opbouw biedt ruimte aan een feestzaal, een kleine keuken en diverse kantoren. Buiten wordt het gebouw omgeven door een houten pergola, die het geheel een warm karakter geeft en mogelijkheden biedt tot het inrichten van een overdekt terras.

Pergola biedt ruimte voor overdekt terras

Semi-loft Bowlingcentra zijn doorgaans hallen van staal. Waarom kozen vader en zoon Van Maanen dan voor beton? “De uitstraling van de buitenkant is bepalend voor het succes binnen”, antwoordt Gert-Jan van Maanen stellig. “Beton heeft een robuuste, solide uitstraling en gaat tientallen jaren mee. Daar komt bij dat beton goede brandwerende eigenschappen heeft, wat in de horeca heel belangrijk is. Bovendien blijft het gebouw in de zomer lekker koel.” Bowling Harderwijk is uitgevoerd in semi-loft. In het gedeelte van de bowlingbanen zijn de betonconstructie en installaties volledig in het zicht gelaten, waardoor je de ruimte optimaal ervaart. Het café en restaurant – die volledig zijn afgewerkt met wanden, vloeren en deels plafonds – komen juist heel warm en sfeervol over.

Hoge bouwsnelheid In februari 2013 ging de eerste paal van Bowling Harderwijk de grond in. Op 20 september volgde de oplevering en twee weken later de opening. “Omdat we met vaste modules in prefab beton werken, realiseerden we een hoge bouwsnelheid”, aldus Figee. “Complicerende factor was dat er maar één routing mogelijk was. Dit vereiste een gedegen planning en goede onderlinge afstemming. Dankzij de prettige samenwerking met de opdrachtgever en uitvoerende partijen konden we dit in goede banen leiden. We kijken dan ook met veel plezier op het werk terug.’ Van Maanen vult aan: “De bouw verliep zeer soepel. Mocht ik weer een bowlingcentrum gaan ontwikkelen, is Hercuton de eerste die ik bel.” ❚

Op 20 september volgde de oplevering en twee weken later de opening

Bouwinfo Opdracht Bouwbegeleiding Ontwerp Uitvoering Bouwperiode Programma

BHC Vastgoed B.V. Vierhout bouwadvies- en management bureau Cell Studio Architecten BNA bv Hercuton B.V. Februari 2013 – september 2013 Nieuwbouw bowlingcentrum (2.307 m² BVO, waarvan 422 m² verdiepingsvloer)

39 | STEDENBOUW 717

Roosendaal | Bloemschevaert

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Spring Architecten; Steinfort

Bloemschevaert geeft senior de ruimte Ouderenhuisvesting in Roosendaal verbeteren. Vanuit deze ambitie sloegen wooncorporatie AlleeWonen en Stichting Groenhuysen in 2000 de handen ineen. De samenwerking leidde tot een aantal nieuwbouwprojecten op diverse plaatsen in Roosendaal. Een van deze projecten is het nieuwe centrum voor Wonen & Zorg De Bloemschevaert, een toekomstbestendig wooncomplex in de wijk Kortendijk.

“Mede door de vergrijzing heeft Roosendaal meer en betere ouderenhuisvesting nodig”, vertelt projectmanager Wouter Elema van AlleeWonen. “Dit betreft reguliere ouderenhuisvesting, maar ook de huisvesting van ouderen die gebruik maken van AWBZ-zorg. Samen met Stichting Groenhuysen onderzochten we welke locaties hiervoor het meest geschikt zijn. Tussen 2002 en 2006 hebben we veel overlegd met de gemeente, om uiteindelijk in 2006 de grond met opstallen aan te kopen voor ontwikkeling van De Bloemschevaert.”

40 | STEDENBOUW 717

Behoud van groenkwaliteit Elema vervolgt: “Toen we deze locatie aankochten, waren de eerste stedenbouwkundige plannen al gemaakt. Belangrijk uitgangspunt hierin was dat de huidige groenstructuur, die bepaald wordt door de Wetering en vele bomen, intact bleef. Later is dat iets bijgesteld naar eventuele compensatie met kwalitatief goede bomen. Een ander punt van aandacht betrof een passende parkeeroplossing. Na veel overleg is gekozen voor zogenoemde parkeerkoffers: grote parkeerruimtes waar veel auto’s bij

elkaar staan.” Na de aankoop werkte AlleeWonen het programma verder uit, in nauwe samenwerking met de betrokken zorgaanbieders.

Geen verzorgingshuis uitstraling Een van de belangrijkste randvoorwaarden vanuit de zorg was dat de nieuwbouw niet de uitstraling van een verzorgingshuis kreeg, maar van een groep woningen. Er komen bijvoorbeeld bewust geen verbindingsbruggen tussen de woningen

Roosendaal | Bloemschevaert

Projectinfo Kozijnen “Voor de inschrijving van project Bloemschevaert te Roosendaal is Facédo door BAM Woningbouw Breda benaderd om een gezamenlijk plan op te stellen, met als doel tot een aanbieding te komen die economisch het meest aantrekkelijk is. Aangezien het een Engineer & Build-project betrof, zagen wij hier een uitdaging liggen.” “Gezamenlijk met de diverse partners is een plan gepresenteerd dat heeft geresulteerd tot een opdracht. Gezamenlijk met BAM Advies & Engineering hebben we de diverse details uitgewerkt, waarbij de vraagspecificatie als leidraad werd gehanteerd. Bij zorginstellingen is het sluitplan altijd een complex onderdeel. Aandachtspunten zijn hierbij: aansluiting op brandmeldcentrales, gecontroleerde vluchtfuncties, maar ook de wensen van de eindgebruikers. In nauw overleg met alle betrokkenen is een plan gevormd dat voldeed aan alle wensen.” “Door toepassing van het beglaasd-aanvoerenprincipe kon Facédo tevens voldoen aan het voortvarende bouwtempo. Bij deze methodiek kan één montageteam per dag dertig tot veertig kozijnen just-in-time plaatsen. Hierdoor kan de afbouw direct aansluitend plaatsvinden. Facédo ziet daarom de methodiek waarop Bloemschevaert wordt gerealiseerd als de toekomstige manier van bouwen.”

Bloemschevaert krijgt ‘mooie print’ De Bloemschevaert in Roosendaal is volop in ontwikkeling. Steinfort Glasprojecten heeft voor dit nieuwe complex de engineering, productie en montage van het glas voor de luifel en het geprinte glas voor de trappenhuizen verzorgd. Het project is uitgevoerd in opdracht van bouwcombinatie BAM Woningbouw en BAM Utiliteitsbouw Breda. Het gevelglas is rechtstreeks uit de fabriek op locatie gemonteerd

en het wijkrestaurant. “Daarnaast moesten de appartementen zo zelfstandig mogelijk zijn, met een eigen woon- en slaapkamer”, aldus Elema. “De bewoners van de woongroepen, met name psychogeriatrische en AWBZ-cliënten, moesten direct toegang hebben tot voldoende buitenruimte. Verder dienden de reguliere appartementen ruim opgezet te worden, een eis die wij met het oog op toekomstbestendigheid delen.” Andere randvoorwaarden die AlleeWonen stelde, was het gebruik van een collectieve WKO-installatie en een behou-

den architectuur die aansluit op de traditionele bebouwing van de omgeving.

288 woningen Spring Architecten gaf De Bloemschevaert vorm als harmonieus ensemble bestaande uit een vijftal blokken. Het totale programma omvat 57 groepswoningen, 195 reguliere appartementen en 36 koopappartementen. Deze worden in een drietal fasen gerealiseerd. Elema: “De eerste fase omvat de 57 groepswoningen en 95 reguliere appartementen, ►

Zowel het glas voor de luifel als voor de trappenhuizen is rechtstreeks uit de fabriek op locatie gemonteerd. “En daar is Steinfort Glasprojecten goed in. Door de heldere, precieze en betrouwbare werkwijze komt het glas optimaal tot zijn recht.” Maar dat is niet het enige volgens Herman Bloemers, directeur Steinfort Glasprojecten. ”Wij helpen de klant met het ontwerpen en doorrekenen van de constructie en het op locatie monteren van het glas.” De belangrijkste reden waarom Steinfort Glasprojecten is gevraagd: “Wij verzorgen alles van A tot Z op het gebied van glas. Daar heeft de klant dus geen omkijken naar”, aldus Bloemers. “Het resultaat mag er zijn.”

41 | STEDENBOUW 717

Roosendaal | Bloemschevaert

verdeeld over twee blokken. Op de begane grond in een van deze blokken komen voorzieningen als het wijkrestaurant, een fitnessruimte, huisartsenpraktijk en kapper. Op de verdieping is een atrium voorzien, dat met het oog op eventuele commerciële verhuur in de toekomst geen directe verbinding heeft met het wijkrestaurant.”

uit te stellen tot uiterlijk 1 november 2015. Dit heeft te maken met de veranderingen in de corporatiesector. De regering heeft besloten tot een geleidelijke opheffing van de verzorgingshuizen. Voor de corporatiesector komt er een verzwaring

van de financiële lasten door de overheid. Ook de effecten van de vastzittende woningmarkt zijn in Roosendaal merkbaar. Dit betekent uiterste zorgvuldigheid om te voorkomen dat er gebouwd wordt voor leegstand.” ❚

Korte bouwtijd, uitdagende logistiek De bouw van de eerste fase is sinds oktober 2012 in handen van BAM Woningbouw. De bouwtijd is kort, want eind 2013 wordt deze fase al opgeleverd. Daarbij dient de aannemer rekening te houden met het bestaande verzorgingshuis, dat naast de bouwlocatie staat en gedurende de bouw gewoon doordraait. “Van de bewoners van het verzorgingshuis en de aanleunwoningen, maar ook van de omwonenden vergt de bouw veel tolerantie”, benadrukt Elema. “Dit heeft met name te maken met de beperkte parkeergelegenheid op de bouwlocatie en het gebruik van de nabijgelegen wegen als aan- en afvoerroute.”

Fase twee Elema besluit: “Stichting Groenhuysen en AlleeWonen hebben na uitvoerig overleg en na afstemming met de gemeente Roosendaal besloten om de bouw van fase twee Bloemschevaert voorlopig

42 | STEDENBOUW 717

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Bouwperiode Bouwsom Programma

Bloemschevaert heeft wijkfunctie

AlleeWonen en Stichting Groenhuysen, Roosendaal Spring Architecten, Rotterdam Bouwcombinatie BAM Woningbouw BAM Utiliteitsbouw vof oktober 2012 – december 2013 Fase 1: € 17.642.000,- excl. BTW nieuwbouw woon-zorgensemble, bestaande uit 57 groepswoningen, 195 reguliere appartementen en 36 koopappartementen

Rotterdam | De Rotterdam

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | Züblin Nederland

De Rotterdam van

Koolhaas ademt verticaliteit

SCAN WITH

Medio november is Nederlands grootste bouwvolume, De Rotterdam op de Kop van Zuid, overgedragen aan de gebruikers. Die gaan het hoogbouwcomplex van architectenbureau OMA nu verder inrichten. De eerste sleutel is reeds overhandigd aan een particulier bewoner, vertelt Frank De Roo van hoofdaannemer Züblin Nederland, die mede leiding gaf aan een uitgekiend team van bouwers. ‘Wij openen hier een verticale stad, maar die is gebouwd door een platte organisatie’, werd tijdens de opleverfestiviteiten gememoreerd. Wie afstand neemt en uitkijkt op De Rotterdam, ziet een hoogbouwcomplex dat zowel als één als drie torens zou kunnen worden beschouwd, maar altijd verticaliteit en een logische eenvoud suggereert. Veel is al geschreven over de gebruikte bouwmethoden voor de ranke kolos aan de Maas, die met haar 149 meter hoogte 162.000 m² vloeroppervlak in zich bergt. We zetten de essentialia nog eens op een rij: op een zeven lagen tellende plint aan de Wilhelminapier – met een footprint van 110 x 50 meter - verrezen sinds december 2009 drie torens van 44 verdiepingen; het gehele casco is in-het-werk gestort, goed voor 75.000 m³ betonwerk en achthonderd ton staalbouw. Onderling verspringen de torens zo’n acht

meter in de bovenste helft van het gebouw, en ze zijn tevens acht meter gescheiden. De torens zijn vanwege de windstabiliteit daarom op de 22ste verdieping met elkaar verbonden door middel van een verbindingsvloer.

Planning gehaald Omdat het gebouw aan de randen van de plint anders gefundeerd is dan in de kern, zijn hydraulische vijzels aangebracht om zettingsverschillen te kunnen compenseren. Een tijdelijke oplossing, zegt De Roo. “Nu het gebouw is opgeleverd worden die vijzels niet meer gebruikt; alles staat letterlijk en figuurlijk vast.” Hoogbouw gefundeerd op de eerste zandlaag van een ►

Een verticaal bouwterrein

43 | STEDENBOUW 717

117711

ALS IDEEËN WERKELIJKHEID WORDEN …

De Rotterdam - Rotterdam

BOUWEN MET VISIE VRAAGT EEN VOORUITZIENDE PARTNER Een idee in de praktĳk omzetten, vraagt tĳd en visie. Er is diepgravende kennis, creativiteit en een intense samenwerking tussen verschillende partĳen voor nodig. De weg is dus lang, maar als vakbekwame en vooruitziende gids brengt Züblin zulke complexe bouwprojecten altĳd tot een goed einde. We kunnen dan ook steunen op meer dan een eeuw ervaring in utiliteitsbouw, industriebouw en civiele werken. Onze technische competentie staat als een huis en onze integrale aanpak maakt elke professionele projectrealisatie mogelĳk; vanaf het ontwerp, de financiering en de bouw tot en met de ingebruikname. Züblin is daarin wereldwĳd toonaangevend, een competente partner die sterke ideeën werkelĳkheid laat worden. ZÜBLIN Nederland B.V. Burgemeester Van Lierplein 65 3134 ZB Vlaardingen Tel. +31 (0)10 445 1222 Fax +31 (0)10 445 1299 info@zueblin-nederland.com www.zueblin-nederland.com

Rotterdam | De Rotterdam

rivierbedding – letterlijk aan de kade van de Maas, is geen sinecure. Het constructiemanagement van Züblin werd daarom gevoerd door een slimme mix van ‘laaglanders’ – gewend aan het werken in de polder - en hoogbouwspecialisten uit het buitenland. “Het gebouw is geheel volgens planning op 15 november om 12.00 uur opgeleverd; ook de gevelsluiting en de oplevering van de lowrise (de onderste helft van het gebouw) hebben de planning gehaald. Daarvoor zijn belangrijke voorbereidende werken verricht, zoals het gebruik van een onlinesysteem met een strakke planning voor toeleveranciers. Dat was noodzaak vanwege het ontbreken van bouwterrein op maaiveld. We bouwden niet alleen een verticale stad, maar hadden ook een verticaal bouwterrein.”

“De Rotterdam heeft een volledig in-het-werk gestort casco, met een voor Nederland uniek volume – bouwkundig en qua vormgeving. Het is een krachtig icoon met wereldwijde uitstraling; ook

voor ervaren bouwers is dat speciaal. Er staan hier op kantoor alleen al 150 dossiermappen met revisiedocumenten. Het was voor ons een ervaring in de categorie ‘once in a lifetime’.” ❚

Snelle ruwbouw In totaal zijn zeven verschillende aannemers betrokken geweest bij de realisatie: Züblin Nederland (bouwkundig), Roodenburgh Installatie Bedrijf (installaties), TGM en Scheldebouw (gevel), Kone (liften), Eneco (warmte-koudeinstallatie) en SBB (afbouw hotel). In de ruwbouw van een dergelijk hoogbouwcomplex komt elke dag die je verliest in veelvoud terug in de afbouw, stelt De Roo. “Dus elke dag die je daar wint kun je gebruiken om te versnellen; dat is hier gebeurd. De ruwbouw was twee maanden eerder klaar dan voorzien, waardoor de bouwkranen beter konden worden ingezet voor de gevelsluiting. Alle afbouwmaterialen zijn hier buitenom aangevoerd, dus dat betekende een forse winst.” Formeel gezien leverde Züblin Nederland casco op aan De Rotterdam C.V., maar er zijn naast ontwikkelaars MAB Development en OVG re/developers meerdere eindgebruikers: Amvest (eigenaar/belegger woningen Westtoren en haar kopers/huurders), NH hoteles (exploitant hotel in lowrise), de gemeente Rotterdam (huurder middentoren) en verschillende commerciële uitbaters in de plint en Oosttoren. “Die gaan nu stuk voor stuk inrichten. De eerste woning is al betrokken.”

‘Once in a lifetime’ De 240 huur- en koopappartementen zijn door Züblin Nederland afgewerkt voor bewoning, met uitzondering van de keukens in de koopwoningen. “Het hotel voorziet opening in januari, en OBR – het ontwikkelingsbedrijf van de gemeente Rotterdam, verhuist in de loop van 2014 vanuit verschillende locaties in de stad naar de middentoren.” De entree, gemarkeerd door een glazen atriumwand, is een 8,5 meter hoge centrale hal, over de gehele breedte van het gebouw voorzien van travertin wandbekleding en een natuurstenen vloer. Wat het betonwerk betreft zijn alleen trappen en bordessen geprefabriceerd; dit aandeel is volgens De Roo echter te verwaarlozen.

Drie torens in een aan de kade van de Maas

Beglaasde gevelelementen opgebouwd uit blank geanodiseerd aluminium zorgen voor transparante uitstraling en verticale belijning

Bouwinfo Opdracht

Ontwerp Constructie Aannemers

Contractwaarde Bouwperiode Bouwprogramma

De Rotterdam C.V. – MAB Development en OVG re/developers (ontwikkeling); Amvest (eigenaar/belegger woningen); NH hoteles (exploitant hotel) OMA, Rem Koolhaas Corsmit Raadgevend Ingenieurs Züblin Nederland (bouwkundig); Roodenburg Installatie Bedrijf (installaties); Scheldebouw, TGM (gevel); Kone (liften); Eneco (WKO); SBB (afbouw hotel) € 170 miljoen (bouwkundig); € 35 miljoen (gevel); € 45 miljoen (installaties) december 2009 - november 2013 162.000 m² BVO (60.000 m² kantoren; 9.500 m² retail/leisure; hotel 285 plaatsen met 2.000 m² congres-/vergaderfaciliteiten; 240 appartementen; 670 parkeerplaatsen in tweelaagse kelder) SCAN WITH

45 | STEDENBOUW 717

HOOFDDORP | Fluor

Tekst | Henk Geist Beeld | Architectenbureau Paul de Ruiter

Duurzame en flexibele nieuwbouw Op het duurzame bedrijvenpark Beukenhorst-Zuid in Hoofddorp is het nieuwe Nederlandse hoofdkantoor van Fluor in aanbouw. Voor de realisatie van de nieuwbouw met een oppervlakte van 20.000 mÂ˛ is het Amerikaanse bedrijf na een ontwerpcompetitie een Design & Build-contract aangegaan met Dura Vermeer. â&#x20AC;&#x153;Bij die competitie stonden functionaliteit en flexibiliteit van het gebouw vooropâ&#x20AC;?, zegt project manager Chris Burggraaf jr. namens Fluor. â&#x20AC;&#x153;Het ging ons niet zozeer om de buitenkant. Wat wij nodig hadden was een gebouw waar we ons werk kunnen doen. Het kantoor is gebouwd rond onze speciale manier van werken.â&#x20AC;?

De verschillende werkvloeren zijn bereikbaar vanuit het centrale atrium. Alle looproutes gaan via het atrium, daar bevinden zich ook de trappen en liften en verschillende ontmoetingsplekken. Burggraaf: â&#x20AC;&#x153;Het atrium moet een hele aangename ruimte worden. Het maakt de contacten tussen de verschillende projectteams mogelijk.â&#x20AC;?

Fluor is ĂŠĂŠn van â&#x20AC;&#x2DC;s werelds toonaangevende ingenieursbureaus, en voert aansprekende projecten uit voor de chemie, offshore, de farmaceutische industrie, energie- en transportsector. Het Nederlandse hoofdkantoor is nu nog gehuisvest in Haarlem. Burggraaf: â&#x20AC;&#x153;Ons huidige kantoor is klimaattechnisch verouderd. De installaties zijn al veertig jaar oud, sommige reserveonderdelen zijn zeer moeilijk verkrijgbaar.â&#x20AC;?

Duurzaamheid is voor Fluor een belangrijk uitgangspunt. Het streven was gericht op het behalen van het BREEAM-NL â&#x20AC;&#x2DC;Very Goodâ&#x20AC;&#x2122;-certificaat, maar inmiddels is het BREEAM â&#x20AC;&#x2DC;Excellentâ&#x20AC;&#x2122;-designcertificaat reeds behaald voor het nieuw te bouwen kantoorpand. Op het dak komt 2.000 mÂ˛ aan zonnecellen; een warmte-koudeopslag (WKO) gaat zorg dragen voor de verwarming en de koeling van het gebouw. â?&#x161;

De nieuwe locatie aan de Taurusavenue in Hoofddorp kent daarnaast ook een aantal voordelen. Burggraaf: â&#x20AC;&#x153;We zijn daar beter met het openbaar vervoer bereikbaar dan in Schalkwijk in Haarlem. Het station Hoofddorp is een grote hub, een belangrijk ov-knooppunt. Dat maakt het voor ons mogelijk om nieuwe werknemers aan te trekken uit een groter gebied, bijvoorbeeld uit Den Haag en Rotterdam. Dat argument telde voor ons zwaar mee bij de keuze voor Hoofddorp. Waarbij het nieuwe kantoor ook nog eens op een steenworp afstand ligt van Schiphol.â&#x20AC;? Dura Vermeer is voor dit project een samenwerking aangegaan met onder meer Architectenbureau Paul de Ruiter. â&#x20AC;&#x153;Het belangrijkste kenmerk van Design & Build is dat de traditionele scheiding tussen ontwerp en uitvoering wordt opgehevenâ&#x20AC;?, zegt Wytse Algra, projectmanager commercieel vastgoed bij Dura Vermeer. â&#x20AC;&#x153;Met Paul de Ruiter, DWA en Corsmit/Haskoning werken we integraal samen om een zo intelligent mogelijke huisvesting voor Fluor te realiseren, met inachtneming van de hoogwaardige kwaliteitsen veiligheidseisen van het bedrijf.â&#x20AC;? Bij het ontwerp van de nieuwbouw is de specifieke werkwijze van Fluor leidend geweest. In het bedrijf wordt in zeer grote internationale projectteams gewerkt aan complexe projecten. De ongeveer negenhonderd medewerkers krijgen vaste werkplekken, maar het gebouw wordt zo ingedeeld dat de projectteams de werkvloeren flexibel kunnen gebruiken. De vier kantoorverdiepingen krijgen daarvoor werkvloeren met een ongebruikelijke breedte van 21,6 en 16,2 meter, vloeren met weinig kolommen en een grote overspanning. Burggraaf: â&#x20AC;&#x153;Die grote vloervelden kunnen we vrij indelen met verplaatsbare wanden. Dat geeft ons flexibiliteit in het toekennen van projecten op de vloer en projectteams kunnen samenwerken op ĂŠĂŠn vloer.â&#x20AC;?

46 | STEDENBOUW 717

Inmiddels is het BREEAM â&#x20AC;&#x2DC;Excellentâ&#x20AC;&#x2122;-designcertificaat behaald

Bouwinfo Opdracht Ontwikkeling en uitvoering Ontwerp Constructie Installatie-advies Installaties

Bouwperiode

Fluor B.V., Haarlem Dura Vermeer Bouw Midden West B.V., Cruquius Architectenbureau Paul de Ruiter, Amsterdam Royal HaskoningDHV, Rotterdam DWA installatieen energieadvies, Bodegraven Steegman Elektrotechniek, Den Haag (E); A. de Jong Installatietechniek, Schiedam (W) juni 2013 â&#x20AC;&#x201C; april 2015 (inclusief fit out-periode)

HOOFDDORP | Fluor

Een goed bereikbare locatie op bedrijvenpark Beukenhorst-Zuid

-5-

Projectinfo

-3-

E-installaties De complete elektrotechnische installatie van het nieuwe Fluorgebouw wordt verzorgd door Steegman Elektrotechniek uit Den Haag. Het landelijk opererende familiebedrijf staat al meer dan 75 jaar garant voor kwaliteit en continuĂŻteit.

Steegman Elektrotechniek ontwerpt, realiseert en onderhoud kwalitatief hoogwaardige elektrotechnische data-, telecommunicatie en beveiligingsinstallaties. â&#x20AC;&#x153;Op basis van het programma van eisen van Fluor zijn wij verantwoordelijk voor alle gebruikersinstallaties, van het definitief ontwerp tot en met het bestek en de werktekeningenâ&#x20AC;?, zegt projectleider RenĂŠ Tol. â&#x20AC;&#x153;Wij bedenken het, ontwerpen het en brengen het aan.â&#x20AC;? Steegman Elektrotechniek verzorgt onder meer de verdeelinrichtingen, de voedingsinstallatie, de licht- en krachtinstallaties, de aarding en bliksembeveiliginginstallatie, verlichtingsarmaturen, de brandmeldinstallatie, de ontruimingsinstallatie en de data-installatie. Tol: â&#x20AC;&#x153;Dat maakt het voor ons tot een vrij bijzonder project, waarbij door ons op het dak ook nog 1.200 zonnepanelen worden aangebracht. Bij oplevering van het gebouw zijn de installaties voor gebruiker Fluor al voor 99 procent compleet.â&#x20AC;?

47 | STEDENBOUW 717

ROTTERDAM | Scheepsbouwloods

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Franklin Offshore

Scheepsbouwloods doet glorietijden herleven De Scheepsbouwloods op het RDM-terrein in Rotterdam-Heijplaat, waar in de vorige eeuw de grootste schepen gebouwd en gerepareerd werden, heeft een nieuwe bestemming gekregen. Het overgrote deel van dit markante gebouw vormt sinds kort de thuishaven van multinational Franklin Offshore. De rest van het pand werd eerder al opgeleverd aan Training- en Cursuscentrum TCC.

Het RDM-terrein behoorde decennialang aan de Rotterdamsche Drookdok Maatschappij toe, maar is sinds 1990 een herontwikkelingsgebied van Havenbedrijf Rotterdam. “De ideale locatie voor het huisvesten en ontplooien van nieuwe, op scheepvaart geënte, economische activiteiten”, aldus projectleider Jan Wouter Humme van Havenbedrijf Rotterdam. “De kracht van dit project is dat oude, bijna vergane gebouwen weer volledig opgeknapt worden en vanuit hun nieuwe bestemming een krachtige impuls geven aan de omgeving van Heijplaat. Uiteraard met respect voor de historie van het gebied en het karakter van de bebouwing. Dit vereist nauwe afstemming tussen het Havenbedrijf, de huurders, stedenbouwkundigen, architecten en uitvoerende partijen.”

Robuust tapijt We zoomen in op het zuidelijk deel van RDM-west, waar de werkzaamheden in en rond de Scheepsbouwloods in volle gang zijn. Gebiedsontwikkelaar Bieneke van Lingen van Havenbedrijf Rotterdam bewaakt de stedenbouwkundige inpassing, die ontworpen is door het Rotterdamse bureau Palmbout Urban Landscapes. Ze vertelt: “We richten het gebied in als één geheel, met overal dezelfde gebakken klinker en zo min mogelijk obstakels. Zo creëren we een mooi, robuust tapijt waar de gebouwen in staan. De nieuwe bebouwing moet een vanzelfsprekend geheel gaan vormen met de historische bebouwing. Hierdoor moet deze aan bepaalde richtlijnen voldoen die we ook terugzien in de bestaande bebouwing. Zo moet elk pand als een alzijdig volume worden ontworpen en opgebouwd zijn uit een basement, een middendeel en een gevelbeëindiging. De gevels moeten een verticale ordening krijgen en de uitstraling is in de basis solide; verfijning wordt verkregen door bijvoorbeeld constructieve details. Verder zie je in de buitengevels het kenmerkende RDM-rood terugkomen, de naam van het bedrijf wordt in wit op de gevel aangebracht.”

Ideale locatie De 30.000 vierkante meter tellende Scheepsbouwloods is een van de markantste en meest tot de verbeelding sprekende gebouwen in RDM-west. Het bleek de ideale locatie voor Franklin Offshore, specialist in het aanmeren, vastleggen, optuigen en uitrusten van offshore vaartuigen en objecten. Country Manager Jerry Bakx van Franklin Offshore Europe: “Toen we hier voor het eerst kwamen kijken, was het een enorme rommel met oude kantoren en gaten in de vloeren. Maar wij wisten meteen: ‘dit is het’. Na ondertekening van het huurcontract stonden we voor de uitdaging: hoe maken we van deze sterk verouderde hal een modern en fris bedrijfspand met inpandig kantoor? Samen met het Havenbedrijf, de architect en de interieurarchitect geven we hier op een respectvolle manier invulling aan.” Het kantoor is inmiddels gereed en in gebruik. De renovatie van de bedrijfshal is deels nog in volle gang.

Karakteristieke elementen Architect Ingrid Kuijk van Adcom 2000 Architecten & Ingenieurs, vanaf de beginfase betrokken bij de renovatie van de Scheepsbouwloods, is verantwoordelijk voor het ontwerp van de bedrijfshal en het kantoor van Franklin Offshore: “Het kantoor

48 | STEDENBOUW 717

ROTTERDAM | Scheepsbouwloods

hebben we vormgegeven als open, transparante ruimte waarin een moderne bedrijfsvoering en historische elementen perfect samengaan. En waarin je de grootte van het gebouw optimaal ervaart. Zo kozen we voor een hoge entreehal, voorzien van een vliesgevel met smalle glasstroken. Achter de entree bevindt zich een vide met een industriële trap tot de eerste verdieping. De trap naar de tweede verdieping, waar het kantoor is gesitueerd, plaatsten we in de vloersparing, waar de bestaande vloerluiken nog aanwezig waren. De luiken zelf dienen als balustrade.” Inspiratie voor het kantoorontwerp haalde Kuijk uit de karakteristieke elementen van het gebouw. “Kenmerkend zijn de zichtbare stalen constructiedelen, betonnen vloeren en smalle kozijnprofielen. Die profielen hebben we laten terugkomen in de puien van de vergaderruimten en in de glazen tussenwand met de bedrijfshal. De tussenwand is opgebouwd uit onderling geschakelde kozijnen die een kettingpatroon vormen. De benodigde staalconstructie omringt deze kozijnen, wat het industriële beeld versterkt.”

tieve ruimte ontstond. De glazen tussenwand was een specifieke eis van onze kant; de rest kwam vanzelf en is in goede harmonie besproken en uitgevoerd.” Humme beaamt dit: “Iedereen die bij dit project betrokken is, werkt vanuit een vergaande bevlogenheid en liefde voor historische gebouwen. Dit geldt voor de huurders en de medewerkers van het Havenbedrijf, maar ook voor de uitvoerende partijen.” Alle partijen kijken dan ook alvast terug op een goed verlopen traject. Bakx: “De betrokkenheid van Havenbedrijf Rotterdam in combinatie met onze flexibiliteit heeft tot schitterende resultaten geleid. Het is een genot om hier te werken.” ❚

Oude mallenvloer “Functionaliteit, esthetiek en behoud van historie gaan in dit gebouw uitstekend samen”, vult Humme aan. “Boven de tafels in de vergaderruimen hangt bijvoorbeeld een deel van de oude mallenvloer, die de hoge ruimten een intiemere sfeer geeft. In de verhoogde vloer van de vergaderruimten is een grote stalen ligger verwerkt. Hierop staat ‘Hugh Smith & Co of Possil Engine Works’, de naam van een Brits bedrijf dat machineonderdelen maakte voor de scheepsbouw. Andere elementen die we een tweede leven geven, zijn de goederenlift, de bovenloopkranen in de bedrijfshal en de oude fonteintjes van de toiletten.”

Vergaande bevlogenheid Op de vraag welke specifieke eisen Franklin Offshore had voor het kantoor, antwoordt Bakx: “Het belangrijkste voor ons was dat er een functionele, representa-

Creativiteit met Realiteit Realiteit met Creativiteit ARCHITECTUUR

 haalbaarheidstudies  schetsontwerpen  stedenbouwkundige planvorming  volledig ontwerptraject

BOUWVOORBEREIDING

 Stabu bestekken  bouwkostenramingen  bouwvoorbereidingstekeningen  vergunningstrajecten  contracttekeningen  uitvoeringstekeningen

PROJECTMANAGEMENT

 directievoering / bouwtoezicht  projectmanagement  verkooptekeningen  NEN2580-rapportages  aankoopinspecties  onderhoudsrapportages

'Bijna vergane gebouwen weer volledig opgeknapt'

Projectinfo Intensieve betrokkenheid Adcom 2000 Architecten & Ingenieurs is een bureau dat graag werkt aan de restyling van bestaande gebouwen en gebouwcomplexen. “Het RDM-terrein van het Havenbedrijf Rotterdam en specifiek de Scheepsbouwloods is een van die uitdagende projecten waarbij alle aspecten van de bouwadvisering tegelijkertijd aan de orde komen, zoals onderhoudsanalyses (wat is nog bruikbaar, met of zonder ingrepen), analyse van de gebruiksmogelijkheden binnen de normen en het ontwerpen en uitbreiden van deze gebruiksmogelijkheden binnen bouwtechnische en constructieve kaders. Het Havenbedrijf als eigenaar en initiatiefnemer zoekt naar een restyling, die onderwijsinstellingen en innoverende havengerelateerde bedrijven huisvesting kan bieden. De betrokkenheid van Adcom was heel intensief, met haar rol ten aanzien van het ontwerp, de technische uitwerking tot contractstukken, de aanbesteding, de directievoering en het toezicht tijdens de uitvoering. Het Havenbedrijf Rotterdam en haar adviseurs laten zien, dat je met het duurzame uitgangspunt ‘Behoud en verbeter’ met bestaand onroerend goed een positieve stap voorwaarts kan zetten.”

Bouwinfo Opdracht Havenbedrijf Rotterdam (huurder: Franklin Offshore, Rotterdam)

Ontwerp Adcom 2000 Architecten & Ingenieurs B.V., Rotterdam

Uitvoering Koninklijke aannemingsmaatschappij van Waning B.V. Capelle a/d IJssel

Bouwkosten € 2,2 miljoen

Uw onafhankelijke adviseur

Bouwperiode juni 2012 – oktober 2013

Programma Adcom 2000 Architecten & Ingenieurs Postbus 59056 3008 PB Rotterdam T.: 010-4940700, info@adcom2000.nl

renovatie bedrijfshal en kantoor (circa 30.000 m² BVO)

49 | STEDENBOUW 717

ROOSENDAAL | Facility Point

Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | Bouwbedrijf Vrolijk

‘Elk bouwproject vraagt om inventiviteit’ Facility Point Borchwerf is een ambitieus nieuwbouwproject. Reizigers op de A17 zien het vijf etages tellende kantorenpand op afstand liggen, precies bij de entree van bedrijvenpark Borchwerf II in Roosendaal. Facility Point Borchwerf is een initiatief van DCB Borchwerf Facility Point. Deze firma heeft een netwerk van onbemande tankstations en realiseert nu op diverse locaties kantoren en horecapanden. Onderzoek wees uit dat Borchwerf een uitstekend locatie is. Via een openbare aanbesteding is de bouw van Facility Point gegund aan Bouwbedrijf Vrolijk uit Zevenbergen. “Een mooie opgave”, vindt projectleider William Smits. “Facility Point doet appel op de inventiviteit van ons en onze onderaannemers.”

Eerste paal Die inventiviteit komt van pas nog voordat de heiwerkzaamheden zijn begonnen. Onderzoek wijst uit dat op het perceel een grote afvalwaterpersleiding van het waterschap ligt en een transportleiding uit de categorie ‘leidingen met gevaarlijke inhoud’ van Dow Benelux. Met deze kennis moeten de leidingen exact in kaart worden gebracht. Bovendien worden tijdens de heiwerkzaamheden trillingsmeters op de leidingen geplaatst, gekoppeld aan een alarm dat afgaat bij overschrijding van de ingestelde signaalwaarde. Op 10 januari ging de eerste paal in de grond.

Constructie van staal en beton Het hart van de constructie is een betonnen kern die zorgt voor de stabiliteit van de hoogbouw. Smits: “Vanuit de kern hebben we overbruggingen gemaakt naar het stalen geraamte. Zo ontstond draagvlak voor de betonnen

50 | STEDENBOUW 717

'Witte vlakke vierzijdig gezette panelen en grote raampartijen geven het gebouw een frisse open uitstraling'

ROOSENDAAL | Facility Point

vloeren. In deze vaste volgorde – betonkern, staalconstructie, vloeren – hebben we etage voor etage het bouwwerk opgetrokken.” In de kern bevinden zich liftschacht, trappenhuis en noodtrappenhuis. De gevels dragen geen gewicht en sluiten alleen het interieur af. De combinatie van witte vlakke vierzijdig gezette panelen en grote raampartijen geven het gebouw een frisse open uitstraling.”

Verwarming Om te kunnen voldoen aan energieklasse label A worden milieuvriendelijke installaties ingezet en glas met hoge isolatiewaarden. Het gebouw wordt verwarmd en gekoeld door middel van een VRF-systeem. Om de koudeval tegen te gaan is er ter plaatse van de ramen een strook vloerverwarming geïnstalleerd. Ventilatie vindt plaats door middel van een WTW-unit met een hoog rendement.

Open kantoortuinen De indeling van Facility Point Borchwerf is geënt op Het Nieuwe Werken. Grote kantoortuinen nodigen uit tot overleg en samenwerken. Een servicestrook op twintig centimeter hoogte rondom de kantoortuinen voorziet de gebruikers van energie voor laptops, tablets en telefonie. Alleen op de bovenste etage bevinden zich enkele kantoren. Ook aan de toekomst is gedacht. “Mocht het pand ooit overgaan naar een andere gebruiker, dan kan de indeling eenvoudig worden aangepast. De infrastructuur hiervoor is al in het pand aanwezig.” “Het bouwproces verliep voorspoedig”, blikt Smits terug. “De grootste uitdaging was de deadline. De bouw startte hartje winter 2013. Deze strenge winter kostte ons 46 werkbare dagen. Om die in te halen moesten we een uiterst strenge planning aanhouden en alle vakanties doorwerken. Zo is het ons gelukt om de hoogbouw op 24 oktober op te leveren. Op 25 oktober is het pand in gebruik genomen.” ❚

Een hellingbaan leidt naar het parkeerdek

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Constructie Uitvoering Installaties Dak- en gevelbekleding Bouwperiode Programma

DCB Borchwerf Facility Point BIAS - Rotterdam Van Boxsel Engineering Bouwbedrijf Vrolijk Barth installatietechniek Cladding Partners januari – oktober 2013 1.213 m2 commerciële ruimte; 1.422 m2 kantoorruimte

51 | STEDENBOUW 717

Veelzijdig, Flexibel & Betrokken

Al 25 jaar een betrouwbare bouwer

Bouwbedrijf Vrolijk B.V. Zevenbergen

Niets is ons te groot of te klein. We hebben een multidisciplinair team, waarmee we van ontwerp tot oplevering klaar staan voor nieuwe uitdagingen. We hebben ruime ervaring in de woning-, utiliteits-, agrarische bouw en dienstverlenende sector.

Campagneweg 16 | 4761 RM Zevenbergen | 0168 - 40 55 55 | info@bbvrolijk.nl | www.bbvrolijk.nl

Uden | Udens Duyn

Tekst | Jac Buchholz Beeld | Hotel Udens Duyn

Zorg in een viersterrenomgeving In september vond de opening plaats van Hotel Udens Duyn in Uden, gelegen naast en verbonden met ziekenhuis Bernhoven. Dat is niet voor niets, want het viersterrenhotel richt zich voor een belangrijk deel op mensen die revalideren of herstellende zijn. Hotel met zorgfaciliteiten is dan ook een juiste benaming. De realisatie lag bij bouwcombinatie Bernhoven, bestaande uit Hurks Bouw en Kuijpers installaties uit ’s-Hertogenbosch.

Daarmee zijn beide bedrijven al sinds 2010 op nagenoeg dezelfde locatie actief, want ze waren eveneens verantwoordelijk voor de bouw van ziekenhuis Bernhoven. De ene opdracht leidde tot de andere, vertelt Davy Kastelijn van Hurks Bouw, tijdens de bouw van Bernhoven hoofd werkvoorbereiding en bij de bouw van Hotel Udens Duyn projectleider. “We zijn na een strenge en zorgvuldige selectie aangewezen als aannemer van het ziekenhuis – een omvangrijk werk met een aanneemsom van 88 miljoen euro. Dat we daar de werkzaamheden naar tevredenheid en ook in een goede samenwerking hebben uitgevoerd, heeft zeker bijgedragen aan het feit dat we ook voor Hotel Udens Duyn aan de slag mochten. En het feit dat we de situatie ter plekke goed kennen en onze faciliteiten al aanwezig waren. Dat drukt de kosten.”

Viersterrenuitstraling

De zogenaamde ‘canyonwand’, die het hotel als het ware in tweeën deelt en is voorzien van een patroon met latten

Een andersoortig project dus, waarbij naast functionaliteit ook de esthetiek een belangrijke rol speelde. Een viersterrenhotel moet uiteraard een passende uitstraling hebben. Maar er was tevens aandacht voor het gegeven dat het hotel veelal mensen met een zorgbehoefte, al is die dan klein, als gast zal ontvangen. Het begin van de bouw van het hotel liep samen met de eindfase van de bouw van het ziekenhuis, aldus Kastelijn. “Het ziekenhuis hebben we opgeleverd in november 2012, met het hotel zijn we in maart 2012 begonnen, na een fase waarin we in bouwteam het definitieve ontwerp naar bestek hebben geschreven.” Bij het hotel, legt hij vervolgens uit, gaat het om een betonnen casco met houtskeletbouwgevel. Ondergronds is een kelder aangelegd met een verbinding naar het ziekenhuis. ►

53 | STEDENBOUW 717

ZORG

(SEMI)OVERHEID

EDUCATIE

CULTUUR

LEISURE

KANTOREN

Ga er maar aan staan. Voor elke ruimte in uw ontwerp steeds weer het perfecte sluitstuk vinden. Met Limburgia lukt dat altijd. Als specialist in utiliteitsdeuren heeft Limburgia namelijk een breed en diep assortiment. Het grootste als het om gecertificeerde brandwerende deuren gaat. En zit uw oplossing niet in ons standaard assortiment? Dan ontwikkelen we het desgewenst samen met u. We hebben ervaring in vele projecten. Van ziekenhuis tot theater en van school tot kantoor. Limburgia innoveert graag, maar zet veiligheid op plek ĂŠĂŠn. Goed voor uw ontwerp en voor de mensen die er later gebruik van maken. Kijk op Limburgia.nl of bel 0493 - 441 410.

LIMBURGIA UTILITEITSDEUREN BV Postadres: Postbus 65 5710 AB Someren

www.limburgia.nl info@limburgia.nl

Bezoekadres: Broekstraat 1 5711 CT Someren

Telefoon: 0493 441 410 Fax: 0493 441 429

Uden | Udens Duyn

“We hebben er prefabkolommen en gevelelementen toegepast gecombineerd met breedplaatvloeren op verzwaarde balken.”

Aanvullende capaciteit Ook op de tweede verdieping is een verbinding met het ziekenhuis, geeft Kastelijn aan. Die wordt bijvoorbeeld gebruikt op moment dat er bijvoorbeeld aanvullende capaciteit voor Bernhoven nodig is; dan kunnen mensen met een minimale zorgbehoefte worden ondergebracht in het hotel. Dat geldt eveneens voor mensen die moeten herstellen of revalideren. “Hotel Udens Duyn is daar helemaal op ingericht. Zo zijn de kamers bijvoorbeeld voorzien van iets hogere, verstelbare bedden. Ook is er extra verlichting in de koof boven het bed aangebracht voor meer zichtbaarheid bij zorghandelingen. En er is een zorgteam aanwezig.” Verder, zo laat Kastelijn tijdens een korte rondgang zien, hebben alle kamers de uitstraling en faciliteiten van een viersterrenhotel. In het gebouw zijn momenteel, op de tweede en derde verdieping, 55 hotelkamers te vinden. Dat aantal kan in de toekomst worden uitgebreid met 24 op de vierde verdieping en eventueel nog 13 op de vijfde verdieping. “De vierde verdieping is met het oog op de flexibiliteit van het invullen en indelen nu nog alleen casco. Die wordt afgebouwd zodra de vraag toeneemt. Op de vijfde verdieping is nu alleen een ruimte voor techniek en magazijn.” In het hotel bevinden zich verder een sportzaal, revalidatieafdeling, restaurant en huiskamer.

Uitharden Kastelijn noemt vervolgens één van de uitdagingen van dit project voor Hurks. “Qua constructie moesten de wanden van de tweede, derde en vierde verdieping aan elkaar worden gekoppeld. Dat betekent dat ze eerst moesten uitharden voordat de ondersteuning op de tweede laag kon worden verwijderd. Verder zaten we met de beperkte ruimte in de plafonds –de kamers zouden eigenlijk 2.50 meter hoog zijn, maar zijn 2.60 meter geworden – waarin techniek moest worden verwerkt. Daar hebben we toch een oplossing voor gevonden.” In het gebouw zijn verder allerlei details met zorg verwerkt. Zoals de vloerbedekking met kronkelende lijn die terugkomt in de lichtlijn in het plafond. “Onder meer om die reden is er gekozen voor spanplafonds. De strakke uitstraling van de plafonds was eveneens een belangrijk aspect.” De kronkel komt ook terug in de zogenaamde ‘canyonwand’ die het hotel als het ware in tweeën deelt en is voorzien van een patroon met latten. “Het was zaak ervoor te zorgen dat die latten goed met de rondingen mee zouden lopen. We hebben latten van drie verschillende afmetingen en in twee tinten gebruikt. Ze zorgen voor een soort lagenpatroon zoals je dat ook wel in de Grand Canyon ziet. Vandaar de naam. De latten dragen eveneens bij aan een goede akoestiek.” Op de benedenverdieping, besluit Kastelijn, is veel met glas gewerkt zodat die verdieping een heel transparant karakter heeft. Die openheid wordt benadrukt door de imposante entree die als een vide tot aan de bovenste verdieping reikt. Wie via die entree binnenkomt, weet niet beter of hij/zij stapt een eigentijds en sfeervol hotel binnen. Een hotel met zorgfaciliteiten. ❚ Qua constructie moesten de wanden van de tweede, derde en vierde verdieping aan elkaar worden gekoppeld

Bouwinfo Opdracht ZorgGoedBrabant

Bouwdirectie VB&T Bouwmanagement & Advies

Ontwerp De Jong Gortemaker Algra en ingenieurs BV

Constructie Adviesburo Tielemans Bouwconstructies

Advies technische installaties/bouwfysica: Nelissen ingenieursbureau

Uitvoering Hurks Bouw ’s-Hertogenbosch

Installaties Kuijpers Centrale Projecten BV (E); Kuijpers Helmond (W)

Aanneemsom circa € 10 miljoen

Projectinfo ‘Met ieder project vergroten we onze kennis’ Herstelhotel Udens Duyn, gerealiseerd naast het Bernhovenziekenhuis in Uden, biedt behalve alle faciliteiten van een viersterrenhotel eveneens 24-uurszorg. Naast alle 2.700 deuren voor het ziekenhuis, leverde Limburgia ook voor deze nieuwbouw de binnendeuren: 180 draaideuren, waarvan 120 brandwerend, en 55 schuifdeuren. Projectleider Thijs Cuijpers vertelt dat er bij de draaideuren sprake was van brede en hoge deuren (1.25 breed en 2.80 hoog). Behoorlijke afmetingen, zegt hij. “Voor ons was de uitdaging ze gecertificeerd te kunnen aanbieden. Dat is gelukt door onze certificatenschaal uit te breiden.” De eisen hadden onder meer betrekking op brandwerendheid - dertig of zestig minuten, en geluidsreductie. Daarnaast moest er vanwege de zorgfunctie van het hotel rekening worden gehouden met regelmatige transportbewegingen. “Daarom is er sprake van aangegoten kanten van polyurethaan (Vulcan). Dat is stoot- en krasvast, antibacterieel en we kunnen het in vrijwel iedere gewenste kleur maken.” Voor de douchecellen in de badkamers, geeft Cuijpers aan, werd een glazen schuifdeursysteem ontwikkeld met een hoogte van bijna drie meter. “Een andere uitdaging was de korte doorlooptijd, iets waar we vaak mee te maken hebben. Dat betekent zorgen voor een goede planning en efficiënt werken en daarbij minimaal de kwaliteit bieden die de klant verwacht. Uiteindelijk waren er slechts twee opleverpunten, wat bijzonder gering is gezien de vele bouwactiviteiten die nadien nog plaatsvonden.” Hoewel Limburgia vaak in de zorgsector actief is, leverde dit project weer nieuwe inzichten op. “Met ieder project vergroten we onze kennis, en die nemen we mee naar volgende projecten.”

55 | STEDENBOUW 717

Nieuwegein | Renovatie Ratelaar

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Bouwbedrijf Wessels Rijssen

Fris, energiezuinig en milieubewust Het voormalige verzamelgebouw ‘De Ratelaar’ in Nieuwegein wordt momenteel gerenoveerd tot fris, energiezuinig en milieubewust gezondheidscentrum. Begin 2014 nemen maatschappelijke onderneming MOvactor, huisartsen, fysiotherapeuten en een diëtiste hun intrek in het fonkelnieuwe centrum, dat vanaf dan ‘BG Office’ heet. Beleggingsmaatschappij Moorland Investments kocht De Ratelaar een aantal jaar geleden met de doelstelling om dit pand te herontwikkelen. Directeur Henk Visser: “Toen de huurdersituatie zich ervoor leende, onderzochten we de mogelijkheden om die herontwikkeling te realiseren. Daarna zijn we met de reeds gevestigde huisartsen, MOvactor en de gemeente in gesprek gegaan.” Een van de belangrijkste uitgangspunten voor de herontwikkeling was het realiseren van een duurzaam, energiezuinig pand. Hiermee speelt Moorland Investments in op een toenemende huurdersbehoefte, wat vanuit beleggingsoogpunt interessant is. Maar ook in maatschappelijk opzicht zien steeds meer beleggers, ontwikkelaars en huurders het nut in van duurzaam vastgoed.

Minder glas, meer gevel Om de duurzaamheidsambitie waar te maken, is het architectonisch ontwerp van De Ratelaar op enkele punten aangepast. Architect Martien Horsman

56 | STEDENBOUW 717

bracht de vele raampartijen, die als banen over de verdiepingen liepen, in aantal terug. Hiervoor kwamen gevelpanelen en metselwerk in de plaats. Het resterende glas is vervangen door HR++ glas met zonwerende coating. “Op deze manier heeft het gebouw betere isolatiewaarden en is het klimaattechnisch beter te beheersen”, aldus Visser. “Andere duurzame toepassingen zijn aluminium kozijnen en een mos-sedumdak. Onder de vloer van de begane grond zijn schelpen aangebracht ter isolatie.”

Luchtwarmtepompen Visser vervolgt: “Minstens zo belangrijk voor het creëren van een duurzaam gebouw is het aanbrengen van nieuwe klimaatinstallaties. In overleg met adviseurs en betrokken partijen kozen we voor een hoofdinstallatie die bestaat uit luchtwarmtepompen in combinatie met warmteterugwinning. Dit systeem, waarvan de werking vaak wordt uitgelegd als een omgekeerde koelkast, kan gelijktijdig warmte en koude aanspreken. Dit is bijvoorbeeld nodig

wanneer de zon op één kant van het gebouw staat. De koeling gaat naar de warme delen, de warmte naar de koele delen. Het systeem is per ruimte regelbaar, zodat je in het hele gebouw de gewenste temperatuur hebt.”

Specialismen bundelen Concreet bestaat de renovatie uit het saneren en opnieuw opbouwen van het vierlaagse gebouw, en het aanbrengen van de nieuwe installaties. Om de huurders zo direct mogelijk bij dit traject te betrekken, koos Moorland Investments voor uitvoering in bouwteamverband. Bouwbedrijf Wessels Rijssen werd geselecteerd voor het bouwkundige deel. “Het voordeel van een bouwteam is dat je vanaf de beginfase alle specialismen bundelt”, aldus projectleider Maikel Nijman van Bouwbedrijf Wessels Rijssen. “Bovendien worden werkzaamheden, planningen en budgetten in openheid besproken. Dit heeft tot een aanzienlijk korte bouwtijd geleid.”

Nieuwegein | Renovatie Ratelaar

Saneren, opbouwen, installeren In maart 2013, vlak na het verkrijgen van de opdracht, startte Bouwbedrijf Wessels Rijssen met saneren. Drie maanden later was het gebouw tot aan het geraamte gestript. Nijman: “Vanwege de beperkte tijd en ruimte bouwen we het gebouw op met prefab elementen, zoals panelen met gevelstenen en panelen met steenstrips. In juni plaatsten we de eerste elementen.” De beperkte ruimte heeft ook de nodige logistieke consequenties. Leveringen moeten goed gecoördineerd worden en de overlast moet tot een minimum beperkt worden. Als Bewuste Bouwer besteedt Bouwbedrijf Wessels Rijssen veel aandacht aan goede communicatie met omwonenden.

november jongstleden leverde Bouwbedrijf Wessels Rijssen de begane grond en eerste verdieping op. De oplevering van de bovenste twee verdiepingen en de buitengevels volgt eind december 2013. ❚

E-installaties Schulte & Lestraden B.V. is een geheel zelfstandig en in landelijk opzicht middelgroot totaalinstallatiebedrijf en legt zich al meer dan zestig jaar toe op het volledig beheersen van de installatietechniek.

Het gebouw wordt 'gesaneerd' tot op casco

Bouwinfo Opdracht Moorland Investments BV, Almere

Ontwerp Martien Horsman architect BNA, Nieuw Vennep Uitvoering Bouwbedrijf Wessels Rijssen bv, Rijssen Bouwperiode maart 2013 – december 2013 Programma renovatie gezondheidscentrum (4.000 m² BVO)

TOTAAL, OP EIGEN KRACHT

Nijman besluit: “De grootste uitdaging bij renovatie is dat je elke dag voor nieuwe verrassingen komt te staan. Je hebt immers te maken met een bestaand gebouw, waarbij de maatvoering niet altijd conform tekening is. Ook hadden we te maken met voorgespannen vloeren, waar we niet zomaar in mochten boren. Het aanbrengen van sparingen en voorzieningen gebeurde in nauw overleg met de constructeur. Dit geldt ook voor het ophangen van de prefab elementen aan de gevel.” Inmiddels bevindt het project zich in de afbouwfase. Op 8

“Geavanceerde apparatuur en de beschikking over de laatste technologische ontwikkelingen zijn daar natuurlijk mede verantwoordelijk voor, maar ervaring en vakmanschap zijn wellicht de belangrijkste elementen voor dit succes. Schulte & Lestraden B.V. is tijdens de uitvoeringsfase van De Ratelaar verantwoordelijk voor het definitieve installatieontwerp, de uitvoering en het bedrijfsklaar opleveren van de elektrotechnische, beveiligings- en communicatie-installaties. Om te komen tot een definitief installatieontwerp afgestemd op het bouwkundig ontwerp, functionele, financiële en duurzaamheidseisen, is er in zeer nauw overleg met de bouwdirectie samengewerkt. Alle gebruikers van De Ratelaar veel plezier en succes toegewenst in dit bijzondere gebouw.”

Installatietechniek

Verrassingen

Projectinfo

57 | STEDENBOUW 717

nijmegen | Grotius

Tekst | Loet van Bergen Beeld | Benthem Crouwel

Duurzaamheid troef bij nieuwbouw Grotius Radboud Universiteit Nijmegen De contouren van de nieuwbouw Grotius van de Radboud Universiteit zijn al duidelijk zichtbaar. In augustus jongstleden werd het hoogste punt bereikt. Naar verwachting neemt de Universiteit het Grotiusgebouw voor de zomer van 2014 in gebruik. Het Grotiusgebouw vormt het begin van de vernieuwing van de bebouwing van de zuidflank van de campus Heyendael, waarbij het groene en parkachtige karakter van de campus verder wordt versterkt. Het Grotiusgebouw, dat vernoemd is naar Hugo de Groot - de belangrijkste rechtsgeleerde uit de Nederlandse geschiedenis, wordt gerealiseerd in de zuidoosthoek van de parkeerplaats tussen Bestuursgebouw en Spinozagebouw en is het eerste nieuwe gebouw in het kader van de herontwikkeling van de zuidflank van de campus.

Ontwikkeling “De plannen voor nieuwbouw dateren uit 2010”, vertelt Michel ter Berg, adjunct-directeur Universitair Vastgoed Bedrijf. “In eerste instantie hebben we nog gekeken om de bestaande bebouwing aan de Thomas van Aquinostraat te renoveren. Maar deze gebouwen waren erg gedateerd en sterk naar binnen gericht, in een tijd waar vraag is naar open en transparante

58 | STEDENBOUW 717

gebouwen die ook voor een belangrijk deel bijdragen aan de wervingskracht van de Radboud Universiteit, zoals is gebleken uit eerdere ervaringen met nieuwbouwprojecten. Bovendien was nieuwbouw nodig omdat de universiteit het aantal contacturen tussen student en docent in de verschillende onderwijssectoren heeft verhoogd. Deze onderwijsintensivering betekent in de praktijk een langere verblijfstijd van de studenten op onze campus.” Eind 2010 werd via een Europese aanbesteding een ontwerpteam geselecteerd, bestaande uit architectenbureau Benthem Crouwel en de adviseurs Nelissen en Strackee en de landschapsarchitect Karres en Brands. De basis voor deze aanbesteding was een door AT Osborne in samenwerking met betrokkenen van de Radboud Universiteit opgesteld Programma van Eisen. Het ontwerp straalt niet alleen rust uit, maar zal voor zowel studenten als medewerkers een thuisgevoel creëren. Na de ontwerpfase begon de Europese aanbesteding voor de bouw van het Grotiusge-

bouw. Het werk is gegund aan de aannemerscombinatie CeDrie, bestaande uit Bouwbedrijf Berghege BV, Heerkens van Bavel Bouw BV en Kropman Installatietechniek BV.

Licht en luchtig gebouw De Faculteit der Rechtsgeleerdheid wordt hoofdgebruiker van het Grotiusgebouw. In het duurzaam ontworpen gebouw komen diverse onderwijs- en studieruimtes, een bibliotheek, een restaurant met buitenterras en een collegezaal met een capaciteit van circa vijfhonderd plaatsen, die daarmee de grootste collegezaal van de Radboud Universiteit zal zijn. Het gebouw krijgt een totale bruto vloeroppervlakte van ruim 26.000 m². Onder het gebouw komt een parkeergarage met een capaciteit van circa 350 plaatsen. Het Grotiusgebouw zelf is een gebouw met veel horizontale lijnen, in een verticale omgeving (zoals bomen en de hoogbouw Spinoza). Het gebouw ligt iets verhoogd, op een plateau. De horizontale lijnen van het gebouw worden nog versterkt door de grote, overhangende luifels. Niet alleen beeldbepalend, maar tevens zonwerend. Door gebruik te maken van veel glas wordt het een licht en luchtig gebouw. De basiskleuren van het gebouw zijn vrij neutraal, het gebruikte hout heeft een oranje gloed. Binnen zijn de ruimtes gegroepeerd om

nijmegen | Grotius

In het gebouw komen diverse onderwijs- en studieruimtes, een bibliotheek, een restaurant en een collegezaal

een centraal atrium, waardoor veel daglicht het gebouw binnenkomt en een snelle oriëntatie mogelijk is. Naarmate je hoger in het gebouw komt, neemt het publieke karakter af. Op de begane grond zijn de receptie, grote collegezaal, publieksdiensten, het restaurant en de studieverenigingen gepositioneerd.

Duurzaam “Bijzonder aan de nieuwbouw is dat er vanaf het ontwerp al rekening is gehouden met duurzaam bouwen”, licht Kees Rezelman, Projectmanager van het Universitair Vastgoed Bedrijf toe. “Energieverbruik is daarbij een van de belangrijkste aandachtspunten.” Het gebouw is compact ontworpen en door de vierkante vorm worden de energieverliezen beperkt. Daarnaast is de schil van het gebouw van hoge kwaliteit. De isolatiewaarde van dak (Rc = 6) en gevels (Rc = 5) zijn hoger dan de bouwnorm van 3,5. Ook wordt er tripleglas met een verlies factor Uglas = 0,7 toegepast. Dit is een grote verbetering ten op-

zichte van HR++ (dubbel) glas. Verder krijgt het gebouw een WKO-systeem gekoppeld aan reeds bestaande bronnen op de campus, waardoor voornamelijk duurzame energie wordt ingezet voor verwarmen en koelen. Ook komen er zonnecellen en -panelen op het dak die per jaar zo’n 75.000 kWh aan stroom opleveren, een hoeveelheid die gelijk staat aan het gemiddelde verbruik van 22 huishoudens. De energieprestatiecoëfficient (EPC) is met dit integrale pakket 45% lager dan de norm (EPN). Dit komt overeen met een energielabel A++. Ook bij materiaaltoepassingen is gekeken naar duurzaamheid. De Greencalc + score is 120 (norm is 100; hoe hoger hoe beter). Dit wordt met name bepaald door toepassing van duurzaam geproduceerd hout (FSC-keurmerk) en EPDM-dakbedekking (in plaats van bitumen). Daarnaast zijn er nog talloze moderne technieken die ingezet worden om met name het stroomverbruik te reduceren. Daarmee is het Grotius het meest duurzame gebouw op de campus. ❚

Projectinfo Akoestische panelen Voor het in aanbouw zijnde Grotius gebouw in Nijmegen, het nieuwe onderkomen van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid, heeft Baars & Bloemhof 2.000 m² akoestische panelen geleverd voor onder andere de aula en klaslokalen, om de nagalm in deze ruimten te verminderen. Met vier vestigingen is Baars & Bloemhoff totaalleverancier van decoratieve plaat- en dragermaterialen voor interieur- en bouwbedrijven en aanspreekpunt voor de architect. “We zijn via de aannemer betrokken geraakt bij dit project”, vertelt Theo van Veenendaal van Baars & Bloemhoff. De aannemer was op zoek naar een bedrijf dat snel en flexibel op maat vervaardigde akoestische panelen kon leveren. “De afgelopen jaren hebben wij veel expertise opgebouwd op het gebied van akoestisch maatwerk. In overleg met de architect zoeken wij voor elk project naar het beste materiaal en de juiste bewerking zodat het zowel esthetisch als akoestisch klopt.” Ontwerp Aan de hand van de berekeningen van het akoestisch adviesbureau in nauwe samenwerking met de architect, heeft Baars & Bloemhoff de panelen op maat gemaakt, zodat die voldoen aan de eisen zoals deze zijn gesteld in de akoestische rapportage. Van Veenendaal: “Het vervaardigen van de akoestische panelen doen we in samenwerking met de firma de Luit in Almere. Zij zijn in het bezit van een eigen productiefaciliteit met zeer geavanceerde apparatuur. Hierdoor kunnen we zeer snel specifiek maatwerk leveren van de hoogste kwaliteit.” “Voor de panelen in het Grotius gebouw is duurzaam en gecertificeerd MDF-hout toegepast, die op een speciale manier door ons wordt bewerkt. Sommige panelen zijn aan de achterkant ingeboord en voorzien van akoestisch doek om optimale geluiddemping te creëren terwijl andere panelen uit esthetisch oogpunt alleen van groeven zijn voorzien. De panelen worden vervolgens afgewerkt met een lakdraagfolie en gespoten in RAL kleur 9003. Inmiddels zijn de eerste panelen al aangebracht en die geven extra cachet aan de ruimten in het Grotius Gebouw.” Kijk voor meer informatie over de akoestische oplossingen die Baars & Bloemhoff aanbiedt op www.bambooacoustics.nl of www.baars-bloemhoff.nl

59 | STEDENBOUW 717

Amsterdam | Amsterdam RAI

Tekst | NNK Concept Beeld | Benthem Crouwel Architecten

Eerste congresgebouw ter wereld met BREEAM ‘Excellent’-certificaat

Zichtbare duurzaamheid Amsterdam RAI investeert de laatste jaren fors in haar huisvesting en stedenbouwkundige uitstraling. In oktober 2013 is de bouw van het Amtrium gestart. Een derde generatie beursgebouw zoals Amsterdam RAI het flexibele complex met een BVO van 9.000 m2 omschrijft. Naast congresruimten, biedt het plaats aan flexibel inzetbare kantoren en vergaderfaciliteiten, een restaurant en een ontvangstlounge rondom een atrium.

Een ontwerp met internationale allure van Benthem Crouwel Architecten. Maar vooral een duurzaam ontwerp waarmee de RAI als eerste een BREEAM-NL ‘Excellent’-gecertificeerd congresgebouw realiseert. “Met het Amtrium willen we een positieve bijdrage leveren aan de stedenbouwkundige kwaliteit van dit gebied”, vertelt Wilco van den Born, manager bouw & techniek bij Amsterdam RAI. Waarom kiest de RAI juist voor dit duurzaamheidslabel? Van den Born: “Dit label is in onze visie een ‘blijvertje’, internationaal erkend en gewaardeerd. Het Amtrium wordt het eerste congresgebouw dat aan de criteria BREEAM-NL ‘Excellent’ voldoet. Dit geeft ons een voortrekkersrol en de unieke kans om samen met het Dutch Green Building Council dit certificaat in de markt te zetten. Samen zijn we in dit traject gestapt om de kaders voor dit gebouwtype vast te stellen. Hierbij vragen andere aspecten de aandacht dan in de certificering van bijvoorbeeld een kantoorgebouw.”

BREEAM-NL Challenge Om een maximaal resultaat te halen in het certificeringstraject heeft de RAI in 2012 een zeer

60 | STEDENBOUW 717

succesvolle BREEAM-NL Challenge uitgeschreven. Hierin zijn marktpartijen uitgedaagd om oplossingen voor de nieuwbouw te presenteren. Dit heeft veel respons opgeleverd. Uiteindelijk is tijdens de beurs Building Holland een top 5 met de meest geschikte innovaties uitgeroepen; die zijn verwerkt in het bestek. Als aansprekend voorbeeld noemt Van den Born de klimaatzone van vier verdiepingen hoog. Deze is ingericht als Greenhouse voor Urban Farming, compleet met planten voor een optimale luchtvochtigheid en groente en kruiden voor het restaurant. Een ander voorbeeld vormen de reflectiespiegels aan de balustrades in het atrium, die zorgen voor optimale daglichttoetreding diep in het gebouw.

waardevolle ervaring met BREEAM-NL ‘Excellent’ in het proces, een absolute pre.”

Wat heeft het certificeringstraject betekend voor de vormgeving van het gebouw? Van den Born: “BREEAM legt de nodige restricties op ten aanzien van de vorm van het gebouw. Om te komen tot een maximale score dient een optimale verhouding tussen massa en energie tot stand te komen. Dan is de vierkante ‘blokkendoos’ de meest optimale vorm. Niet bepaald het meest uitdagende vertrekpunt voor de architect. Maar Benthem Crouwel Architecten bracht

“Zo hebben we dit project aangemeld bij het platform Bewuste Bouwers.” De nieuwbouw voegt een extra 9.000 m2 toe aan de bestaande 204.500 m2. “Op dit moment zitten we in de opstartfase van de bouw”, vertelt Lubbers. “Belangrijk is dat de processen van de RAI normaal doorgang kunnen vinden. Om overlast te beperken zijn keuzes gemaakt voor geluidarme methoden voor het realiseren van de kelder, de heiwerkzaamheden en de logistiek. Om de

Ambities waarmaken “Om de ambitie van de opdrachtgever met dit gebouw waar te maken heb je meer nodig dan bouwkundig inzicht alleen”, vertelt John Lubbers, projectleider van BAM Utiliteitsbouw. “De koers die is ingeslagen met de BREEAM-NL ‘Excellent’certificering wordt in de realisatiefase zorgvuldig uitgewerkt in ons team. BAM beschikt over eigen BREEAM-experts die dit coördineren. Er is in dit kader veel aandacht voor de bouwplaatsinrichting, het logistieke systeem, de monitoring van energie en grondstoffenverbruik en omgevingsmanagement.”

Amsterdam | Amsterdam RAI

veiligheid te borgen is het bouwterrein zorgvuldig afgeschermd van de openbare ruimte, met hekken en schuttingen. Een portier verzorgt de controle op de toegang en ook de registratie van energie- en grondstoffenverbruik op de bouwplaats, de logistieke bewegingen en afvalprocessen in het kader van de BREEAM-eisen.”

Winst voor de beheerder De BREEAM-NL-aanpak heeft de nodige consequenties voor de organisatie. Dit beaamt ook Van den Born: “We zijn er vanaf het vroegste stadium intensief mee bezig. Zo stond er behoorlijk wat druk op de SO-fase, omdat de keuzes die dan gemaakt worden van grote invloed zijn op de ‘eindscore’. Het gaat vooral om bewustwording vanuit Life Cycle Costing: wat wil je met het gebouw over een langere periode en hoe moet het gebruiksdeel eruitzien. En daar zit de winst. Aan de beheerderskant zie ik alleen maar voordelen. We streven naar een aantoonbaar duurzamere en CO2-neutrale bedrijfsvoering. We werken met een programma om ons energieverbruik binnen vijf jaren met 25% te reduceren. De RAI beschikt sinds kort over het grootste zonnedak van Amsterdam met 1.632 PV-panelen.” Het Amtrium zal in mei 2015 in gebruik worden genomen, waarmee de duurzame koers van Amsterdam RAI verder doorgevoerd wordt. ❚

De nieuwbouw voegt 9.000 m² toe aan vloeroppervlak Amsterdam RAI

BOUWINFO Opdracht Contractvorm Ontwerp Constructie Uitvoering Installaties Bouwperiode Programma

Amsterdam RAI traditionele aanneming (bouwkundig); Engineer & Build (installaties) Benthem Crouwel Architecten, Amsterdam Van Rossum Raadgevend Ingenieurs, Amsterdam BAM Utiliteitsbouw regio Amsterdam Kropman Installatietechniek, Amsterdam oktober 2013 – mei 2015 9.000 m²

MBS dé betonspecialist in prefab-systeembouw: WW

SCOBOU W.MBSCA

W.NL

ontwerp, constructie en fabricage.

WWW.MULTIBETON.NL

MultiBouwSystemen BV T. +31 (0)35 - 588 18 88 info@multibouwsystemen.nl www.multibouwsystemen.nl

WWW.AFZINKKELDER.NL 132005-MBS-advertentie-197x130mm_DEF.indd 1

WWW.BETONTRAPPEN.NL 61 | STEDENBOUW 717

09-09-13 15:50

helmond | Carolus Borromeus College

Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | Bouwbedrijf Van de Ven

Middelbare scholieren verenigd in nieuwbouw Brandevoort

Carolus Borromeus College: knipoog naar Amsterdamse School In de Helmondse wijk Brandevoort wordt het Carolus Borromeus College gebouwd, dat de scholieren van VMBO-T, HAVO en VWO verenigt. De architectuurstijl van de Amsterdamse School is ingezet om het gebouwcomplex in te passen in de historiserende context. Veel aandacht in het ontwerp van RoosRos Architecten ging uit naar de geveldetaillering en wand-en vloerafwerking. Ook het creëren van een comfortabel binnenmilieu was cruciaal bij de planuitwerking. Bouwbedrijf Van de Ven voert het project uit in opdracht van vereniging Ons Middelbaar Onderwijs (OMO), in teamverband met de installateurs/nevenaannemers en directievoerder ICS worksitemanagement. “In 2010 begon OMO met de planontwikkeling voor een nieuw schoolgebouw. Dit om de scholieren vanuit meerdere vestigingen samen te brengen in moderne en duurzame huisvesting”, zegt Gijs van Wijlen, directeur van het Carolus Borromeus College. “Overleg tussen de gemeente Helmond en OMO, resulteerde in de toewijzing van een terrein in de groeiwijk Brandevoort: de meest geschikt plek voor de nieuwbouw. Na het gereedkomen van het ontwerp van RoosRos Architecten, won Bouwbedrijf Van de Ven de aanbesteding voor het bouwkundig deel.”

VWO. De centrale ruimtes in de as zijn gemeenschappelijk. Bijzonder is het ongeveer twaalf meter hoge atrium met aula en vrijhangende collegezaal. Via een sheddak valt er aan de noordzijde licht in het atrium.”

Vrij indeelbare vleugels

Amsterdamse School

Het circa 11.700 m² tellende complex verenigt straks de scholieren van VWO, HAVO en VMBO-T, die nu over drie gebouwen in Helmond verdeeld zijn. “Omdat aan leerlingen van het VMBO anders wordt gedoceerd en zij andere ondersteuning ontvangen, is er onderscheid tussen de indelingen. Daarom maakten we een bouwkundige verdeling over de lengteas met vrij indeelbare vleugels”, zegt Jan Ottink van ICS worksitemanagement. “Aan één zijde bevinden zich de lokalen voor VMBO en aan de andere zijde de lokalen voor HAVO/

“De architectuur van de Amsterdamse School was een belangrijke inspiratiebron voor het gebouwontwerp. Hiermee refereert de school aan de bebouwing in de wijk Brandevoort”, zegt Matthijs van den Berg van RoosRos Architecten. “De gevels zijn ontworpen in traditioneel metselwerk met diverse rollagen en versieringen, en worden afgewisseld met verticale pannenvlakken en uitkragende goten. De rode bakstenen markeren de locatie van de VMBO-T-lokalen en de gele bakstenen markeren de locatie van de HAVO/VWO-

62 | STEDENBOUW 717

In totaal kunnen straks 1.400 leerlingen en 140 personeelsleden leren en doceren in het onderwijsgebouw. Het Carolus Borromeus College wil de sportzalen en de aula delen met wijkbewoners en verenigingen, die daar buiten de schooltijden kunnen vergaderen, sporten of genieten van een voorstelling.

lokalen. Deze kleurcodering wordt ook in het interieur doorgezet in de vloeren wandafwerking, afgewisseld met verschillende grijze accenten in lambrisering en vloeren. Deze kleuren lopen centraal in het gebouw in elkaar over om de gemeenschappelijke ruimtes te accentueren. Deuren van houtfineer completeren het kleurenspel.”

Flexibele constructie snel opgericht “Het schoolgebouw heeft een fundering met palen. Hierop bouwden we funderingsbalken waarop kanaalplaten van de beganegrondvloer kwamen”, zegt projectleider Otto Janssen van Bouwbedrijf Van de Ven. “Om de school flexibel te maken en snel te bouwen, is de bovenbouwconstructie uitgevoerd met prefab betonnen wanden en kanaalplaatvloeren die ongeveer veertien meter overspannen. In de toekomst kunnen de lokalen worden heringedeeld, rekening houdend met de inregelmogelijkheden van de installaties.” De bouwkundige indeling en zuinige installaties zorgen straks voor een behaaglijk binnenklimaat. Een WKO-installatie, met een CV-ketel als backup, voedt de vloerverwarming en -koeling. CO2-gestuurde ventilatie zorgt voor luchtverversing en naregeling van de temperatuurbeheersing. “De werkzaamheden aan de installaties zijn nu in volle gang”, zegt Janssen. “Naar verwachting leveren we medio 2014 op. Dan kunnen we terugkijken op een bijzonder bouwproject dat in prettig teamverband tot stand kwam.” ❚

helmond | Carolus Borromeus College

Projectinfo Complexe dakbedekking door diversiteit aan details Ad van Diessen Dakbedekking maakt het dak van het Carolus Borromeus College wind- en waterdicht, in opdracht van Bouwbedrijf Van de Ven. Het bedrijf uit Valkenswaard begon afgelopen juni met het werk en levert medio oktober op. Straks ligt er 5.030 vierkante meter aan PVC-dakbedekking op het schoolgebouw. De aannemer is geen onbekende van Ad van Diessen Dakbedekking. De werkrelatie bestaat al vijf jaar. Momenteel voert het dakbedekkingsbedrijf, behalve in Helmond, ook twee andere projecten uit voor Bouwbedrijf Van de Ven: 39.000 vierkante meter op een dak van de Lidl in London (GB) en 5.500 vierkante meter op een dak van AFB in Oss. Het dak van het Carolus Borromeus College zit boordevol complexe details, zoals hoge en lage opstanden, aansluiting met natuursteen lateien, afschotlagen en aansluiting met de pannengevels. De uitvoering vergt, behalve een goede voorbereiding, ook improvisatie. De detaillering is in overleg met de aannemer uitgewerkt tot werktekeningenniveau. Dagelijks vindt werkoverleg plaats met Bouwbedrijf Van de Ven.

W- en S-Installaties De werkzaamheden van Oostendorp Installatietechniek B.V. ten behoeve van het Carolus Borromeus College te Helmond bestaan uit het leveren en monteren van de sanitaire en werktuigbouwkundige installaties. Het project kenmerkt zich door een warmtepomp op basis van een WKO-systeem ten behoeve van de gebouwverwarming en gebouwkoeling. De schoollokalen worden gekoeld of verwarmd middels vloerverwarming/vloerkoeling verdeeld in diverse groepen per bouwdeel. Verder wordt er geventileerd op basis van CO2-meting en geregeld middels VAV-kleppen. Het sanitair is degelijk uitgevoerd. Snelheid in de bouwplanning, detaillering en energiezuinigheid spelen hierbij een belangrijke rol.

Vakmanschap, goede service en klantgericht werken zijn onze belangrijkste uitgangspunten Er zijn klanten die na meer als 20 jaar bij Ad van Diessen terugkomen voor vervolgopdrachten. De hoofdzaak van het bedrijf is altijd nog platte daken in bitumen en kunststof. Kleine dakkapellen tot enorme bedrijfshallen. Het grootste project tot nog toe uitgevoerd is het

Gekleurde bakstenen markeren de locatie van de lokalen

logistieke gebouw van TNT in Eindhoven, 37000 m2 in bitumen (zie de referenties lijst).

Zink- en loodwerken Verder maken wij zink- en loodwerken eventueel voorbereid in onze eigen zinkwerkplaats. Ons klantenbestand bestaat uit: particulieren, bedrijven, gemeente-instellingen en woningbouwbedrijven. Een goede services met gewaarborgde garanties is vanzelfsprekend voor een gezonde bedrijfsvoering gericht naar de toekomst.

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Projectmanagement/ bouwdirectie Advies

Uitvoering Installaties Dragonder 33b, 5554 GM Valkenswaard

Bouwperiode Bouwprogramma

Ons Middelbaar Onderwijs, Tilburg RoosRos architecten, Oud-Beijerland ICS adviseurs en worksitemanagement, Zwolle Van Boxsel, Oosterhout (constructie); De Blaay-Van den Boogaard, Rotterdam (installaties) Bouwbedrijf Van de Ven, Veghel Nikkelen Elektrotechniek, Groesbeek (E); Oostendorp Installatietechniek, Tiel (W) november 2012 â&#x20AC;&#x201C; mei 2014 circa 12.000 mÂ˛ vloeroppervlak

telefoonnummer 040 - 2530752 | faxnummer 040 - 2546730 ad@vandiessendak.nl | www.vandiessendak.nl

63 | STEDENBOUW 717

uden | Markant De gevel is gedeeltelijk voorzien van leds, die verschillende kleursferen kunnen creëren

Tekst en beeld | Martijn van den Bouwhuijsen

Bouwen op een 'postzegel' na sanering en grondinjectie Op 22 november 2013 is de nieuwe evenementenaccommodatie van Markant Uden officieel in gebruik genomen. De nieuwbouw, die aansluit op het bestaande theater, behelst onder andere een grote vloerzaal, een restaurant, foyers en een nieuw kantoor. De gevel is gedeeltelijk voorzien van leds, die verschillende kleursferen kunnen creëren. Architectuurstudio HH maakte het ontwerp. Bezoekers kunnen 365 dagen per jaar gebruik maken van de faciliteiten, mede door de flexibele klimaattechniek. Van der Heijden bouw en ontwikkeling voerde het project uit. Voor aanvang moest de bestaande astbesthoudende bebouwing gesloopt worden en de grond gesaneerd. Op een krappe locatie langs een doorgaande route verrees uiteindelijk een bijzonder gebouw.

Markant Uden, dat vroeger Theater Markant heette, is gerenoveerd en uitgebreid met een evenementenaccommodatie. Eigenaar Cor van der Heijden, die sinds 1998 ijvert voor uitbreiding, biedt met de nieuwbouw ruimte voor bijvoorbeeld exposities, recepties, kerstmarkten, bedrijfs- of themafeesten en vergaderingen. Grote evenementen werden voorheen in een Udense markthal gehouden. “Door een nieuw publiek kennis te laten maken met de evenementenaccommodatie, krijgt het bestaande theater meer aandacht”, zegt directeur Maarten Prinssen namens Markant. “Doel is om vanaf 2016 jaarlijks 120 duizend bezoekers te trekken, een verdrievoudiging ten opzichte van 2012. De nieuwbouw heeft zeven ruimtes

64 | STEDENBOUW 717

die we kunnen verhuren aan allerlei organisaties, 365 dagen per jaar van 's ochtends tot 's avonds. Door de slimme installatietechniek kunnen we de gasten ook tijdens extreem koude of hete dagen optimaal comfort bieden.”

Ontmantelen, saneren, injecteren en bouwen Van der Heijden bouw en ontwikkeling kon pas bouwen na de ontmanteling van een discotheek, restaurant en winkels. Deze ondernemingen waren verlieslatend, toen Cor van der Heijden de grond en opstallen over kocht. De sloop vergde meer inspanning dan aanvankelijk gedacht vanwege de aanwezigheid van asbest, dat gesaneerd diende te worden. Ook de

bouwgrond moest gesaneerd worden, omdat het vol zat met schadelijke chemicaliën. Tevens was de aannemer genoodzaakt om de grond naast de nieuwbouw te injecteren met waterglas. Hiermee werden ongewenste zakkingen van het bestaande theater voorkomen. “Onze opdrachtgever wilde zo veel mogelijk Udense bouwers en leveranciers betrekken bij het project, vanwege de trots om een bijzonder gebouw te mogen maken. Zij fungeren nu tevens als ambassadeurs van Markant”, zegt Arno van der Heijden namens Van der Heijden bouw en ontwikkeling. “We moesten op een relatief klein bouwterrein langs een doorgaande weg bouwen. We maakten daarom goede afspraken met leveranciers over de bevoorrading, die dik-

uden | Markant

Projectinfo wijls just-in-time verliep. Parkeerruimte was er nauwelijks op locatie. Tijdens het project maakten we daarom gebruik van tijdelijke ruimte in de omgeving, waar bouwers hun auto konden plaatsen en leveranciers tijdelijk naar konden uitwijken.”

Lichtgevende gebouwschil De evenementenaccommodatie sluit direct aan op het bestaande theater van Markant via de foyer en een nieuwe entree. De nieuwe zaal bevindt zich op de eerste verdieping, zodat de begane grond vrij is voor publieksfuncties, een restaurant en artiestenruimtes. De vloerzaal wordt geflankeerd door een serviceschijf met technische ruimtes en voorzieningen. Tussen oud en nieuw kwam een nieuwe entreegebied met verbindende foyers en garderobes. Architect Patrick Fransen, die ook uitvoerend architect was bij de bouw van Theater Markant, zegt: “De grote zaal is akoestisch uitgevoerd als doos-in-een-doos. ►

Bouwinfo Opdracht Heven Group / HTME

Ontwerp Architectuurstudio HH, Amsterdam Constructie ABT, Velp Installaties Timmers Elektrotechniek, Uden (E); Willems Uden Technische Installaties (W) Uitvoering Van der Heijden Bouw en Ontwikkeling, Schaijk Bouwperiode mei 2011- oktober 2013 Programma 3.160 m² (nieuwbouw)

Energiezuinige installaties creëren sfeer en comfort Willems Uden Technische Installaties en Timmers Elektrotechniek realiseerden de werktuigbouwkundige en elektrotechnische voorzieningen in de vernieuwbouw van Markant Uden. De W- en E-installateurs uit Uden werkten mee aan de engineering en voerden het werk uit in opdracht van aannemer Van der Heijden. In bouwteamverband werd gezocht naar de beste oplossingen voor klimaat, licht, geluid en beweging. De focus op gebruikers, waaronder bezoekers en artiesten, leidde tot energiezuinige, sfeercreërende en comfortverhogende installaties, die in veel gevallen programmeerbaar en koppelbaar zijn. Het geheel is in oktober 2013 opgeleverd. Dankzij de hoge kwaliteit en flexibiliteit kan het gebouw de komende decennia vooruit. Bij het ontwerp van de werktuigbouwkundige installaties speelden factoren als energiezuinigheid en comfort een belangrijke rol. Willems Uden Technische Installaties realiseerde de klimaattechniek die, ten opzichte van conventionele installaties, bijvoorbeeld tachtig procent minder koelenergie en 45 procent minder verwarmingsenergie nodig heeft. Een groot deel van de koelen verwarmingsenergie wordt uit twee open bronnen gepompt, wat de vraag naar fossiele brandstoffen beperkt. Een nieuwe gaswarmtepomp levert laagtemperatuurverwarming voor de nieuwbouw én hoogtemperatuurverwarming voor de oudbouw. Ook zorgt de gaswarmtepomp voor koeling in de zomer. Om de pieken op te vangen in gewenste koeling en verwarming staat een luchtwarmtepomp op het dak van de bestaande bouw, die gekoppeld is aan het luchtbehandelingssysteem. Drie nieuwe luchtbehandelingskasten met een totaalcapaciteit van 105.000 m³/uur zijn voorzien van hoogrendement-warmteterugwinning. Zowel de bestaande als de nieuwe installaties zijn gekoppeld aan één geautomatiseerd klimaatbeheersingssysteem, waarmee de ruimtes kunnen worden beïnvloed. De bezoekers van weleer zullen merken dat de bestaande theaterzaal, foyer en overige ruimten zijn voorzien van aanvullende koeling en aanvullende ventilatie om het verblijf zo aangenaam mogelijk te maken. Energiezuinig en sfeerverhogend Timmers Elektrotechniek engineerde en installeerde de elektrotechnische infrastructuur voor de verbouw en nieuwbouw van Markant. Hiertoe behoren de inbraakbeveiliging, de telefooncentrale, de brandmeldinstallatie, de elektra voor de nieuwe liften, de elektra voor de nieuwe evenementenaccommodatie (verlichting, geluid en bewegingswerken) én de basisverlichting zelf. Door toepassing van een KNX-bussysteem is de theatertechniek, de theaterverlichting en de basisverlichting centraal programmeerbaar en koppelbaar. Toekomstige aanpassingen kunnen bovendien relatief eenvoudig worden gemaakt. Energiezuinigheid én het creëren van sfeer waren belangrijke thema's bij het ontwerp van de elektrotechniek. Het aanvankelijke interieur met lichtplan werd tijdens de engineering aangepast, om meer sfeer in de nieuwbouw te creëren, in samenspraak met de interieurarchitect. Door veel dimbare ledverlichting toe te passen blijft de energievraag beperkt. Bovendien hebben deze lampen een tien keer zo lange levensduur dan traditionele halogeenverlichting.

Restaurant op de begane grond met uitzicht op de omgeving

65 | STEDENBOUW 717

uden | Markant

Markant Uden, een belevenis! De leidingen zijn slim verwerkt in de vrije ruimte van de geluiddempende binnenschil. De gebouwschil van de grote zaal is voorzien van een halftransparant geveldoek om de zaal zelf en het gebouw als geheel uniciteit te geven. De uitkragende gevelwanden herbergen 4.000 ledlampen, die divers kunnen oplichten. Samen met het ledscherm bij de ingang, benadrukken deze gevellichten niet alleen het gebouw maar ook het inhoudelijke programma. De overige geveldelen refereren naar de oudbouw met zwartgekleurd betonsteen en een vliesgevel.” ❚ De nieuwe zaal bevindt zich op de eerste verdieping

Bouwen en verbouwen op een markante locatie aan de Markt. Met een prachtige evenementenhal, theater, restaurant en levendige ontmoetingsplek als resultaat. Vanaf nu altijd open. Een trekker voor de mensen uit Uden en van ver daarbuiten. Een belevenis om aan te werken.

717044_Timmers.pdf

13-12-13

12:23

www.vd-heijden.nl Schaijk, 0486 - 46 18 55

“Door ruime ervaring en uitgebreide vakkennis leveren we topkwaliteit op vele terreinen.”

Industrielaan 5 5405 AA Uden Postbus 134 5400 AC Uden email@timmersbv.nl 0413-264033 0413-262665

Willems Uden Technische Installaties bestaat al sinds 1939 en is een zelfstandig opererende onderneming. Dankzij de aanwezigheid van gemotiveerde medewerkers met specialistische kennis voeren wij naast kleinere projecten, ook grootschalige en complexe projecten uit in diverse sectoren. Wij bieden een totaalpakket door deze te berekenen, ontwerpen, realiseren en te beheren. Door onze ruime ervaring en uitgebreide vakkennis leveren wij topkwaliteit. Meer weten? Neem contact met ons op of kijk op www.willems-uden.nl

www.timmersbv.nl ELEKTROTECHNIEK TELEMATICA BEVEILIGING ELEKTROSHOP 66 | STEDENBOUW 717

LEIDERDORP | Cardea

Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | Bouwbedrijf E. Schuit

Bubbledeck-vloeren bieden ruimte voor creativiteit In Leiderdorp verrijst een nieuw multifunctioneel gebouw voor onderwijs en zorg voor Cardea. In het pand moeten ruimtes flexibel kunnen worden ingezet. De bouwlocatie bevindt zich vlak naast het oude pand, waarin de activiteiten gewoon doorgaan. Dit vraagt om veel afstemming en secuur werken.

Bubbledeck-vloeren

Om ruimte te creëren voor een nieuw pand van Cardea in Leiderdorp, wordt eerst de helft van de bestaande locatie gesloopt. In het overblijvende gedeelte zet Cardea tijdens de bouw haar werkzaamheden voort. Op het terrein dat door de sloop vrijkomt, begint Bouwbedrijf E. Schuit met de bouw van het nieuwe pand voor Cardea. “Het oude en het nieuwe gebouw staan los van

elkaar, maar wel dichtbij elkaar”, verduidelijkt Ruud Beljaards, projectleider van Bouwbedrijf E. Schuit. “Om overlast en risico’s te vermijden moeten we zorgvuldig te werk gaan.”

Voorzichtig heien Dat begint al bij de fundering. De houten funderingspalen van het voormalige pand zitten nog

in de grond. Even wordt overwogen om deze te verwijderen, maar handiger is het om de betonnen funderingspalen erbij te plaatsen. “Dit heiwerk was niet zonder risico”, vertelt Beljaards. “De locatie is omringd door ‘oudere’ bebouwing. Met trillingsmeters hebben we de werkzaamheden - en daarmee de risico’s - nauwkeurig gemonitord.” ►

67 | STEDENBOUW 717

LEIDERDORP | Cardea

Projectinfo Metalstudwanden en systeemplafonds Voor hoofdaannemer E. Schuit te Hillegom heeft Stam Montagebouw het project Cardea te Leiderdorp uitgevoerd. Stam Montagebouw is verantwoordelijk voor de levering, montage en afwerking van de metalstudwanden en systeemplafonds. “Projectleider de heer M. Schoen heeft in nauw overleg met de opdrachtgever en aannemer in zeer korte tijd circa 2.700 m² aan metalstudwanden geplaatst; daar zitten ook een aantal rondingen bij met een zeer kleine straal; door de deskundigheid van onze monteurs komen deze zeer mooi uit de verf. Wij zijn reeds begonnen met het aanbrengen van de rasters voor de systeemplafonds. Er is hierbij gekozen voor verschillende types Ecophon-plafonds. Bijvoorbeeld in een kantoortuin met daarin circa zestig plafondeilanden, die elk zullen worden voorzien van inbouwverlichting. Wij hopen het project eind januari 2014 in zijn geheel op te leveren aan de opdrachtgever.”

Stam Montagebouw B.V. is een gedreven en deskundig afbouwbedrijf dat gespecialiseerd is in de complete droge afbouw. Wij hechten veel waarde aan vakmanschap op het gebied van het geleverde product, bouwkundige ontwikkelingen (zoals BIM), budgettering, tijdige oplevering en nazorg wat u terug ziet in een bijzonder eindresultaat.

Telefoon

071- 3627760

Bezoekadres Stam Montagebouw B.V. Pesetaweg 135 2153 PJ Nieuw - Vennep E-mail

info@stammontagebouw.nl

www.stammontagebouw.nl

717093_Stam 1-4.indd 1

17-12-13 09:13

Bouwbedrijf E.Schuit B.V. feliciteert Cardea met de ingebruikname van hun nieuw multifunctioneel zorggebouw

Leidsestraat 126 Hillegom 0252-515836 www.schuitbouwbedrijf.nl info@schuitbouwbedrijf.nl

68 | STEDENBOUW 717

LEIDERDORP | Cardea

Bubbledeck-vloeren

Oplevering

“In het ontwerp was gekozen voor Bubbledeckvloeren”, vervolgt Beljaards. “Het was de eerste keer dat we hiermee werkten. Het is een slimme keuze. De prefab betonelementen dragen de krachten over naar de gevels, waardoor in het midden minder dragende elementen nodig zijn. Het totale oppervlakte van 1.100 m2 telt nu slechts twintig prefab kolommen. Dit maakt de ruimte vrij indeelbaar.”

Rondom de hal liggen de les- en sportlokalen. In de kern bevinden zich de behandelkamers, spreekkamers, snoezelruimtes, bergingen en toiletten. De lokalen krijgen elk een eigen kleur, waardoor iedereen in het gebouw gemakkelijk zijn weg vindt. “De bouw verloopt voorspoedig”, vertelt Beljaards. “We zitten inmiddels dicht, dus vorst kan geen spelbreker meer zijn. In februari kan Cardea haar nieuwe pand inrichten.” ❚

Majestueuze trap Het effect hiervan valt vooral op in de centrale hal, met in het midden een majestueuze trap. Aan de ene zijde is de trap van schoonwerkbeton, de andere zijde is bekleed met bamboe en heeft treden die twee keer zo groot zijn. “Hierdoor kan deze helft van de trap ook fungeren als tribune. Daarbij bezorgt het bamboe de hal een warme en moderne look.” Voor het transport van de trap - 15.000 kilogram - moet een speciale kraan worden ingehuurd. Het gebouw bevat onder meer les- en sportlokalen, behandelkamers, spreekkamers en snoezelruimtes

Bouwinfo Opdracht Cardea, Leiderdorp

Bouwdirectie Steigers Bouw Advies, Den Haag

Ontwerp Van Egmond Totaal Architectuur, Noordwijk Installatieadvies ABT, Delft Uitvoering Bouwbedrijf E. Schuit, Hillegom Installaties Schulte & Lestraden, Lisse Bouwkosten circa € 3 miljoen

Bouwperiode

Cardea biedt hulp aan jeugdigen en ouders met ontwikkelings-, gedrags- en gezinsproblemen in de regio Zuid-Holland Noord. Zij werkt hierbij nauw samen met allerlei instanties. Dat vraagt om een multifunctioneel gebouw waarin onderwijs en zorg geïntegreerd zijn

december 2012 – februari 2014

69 | STEDENBOUW 717

Rotterdam | KMAR

Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | Moen & Van Oosten architekten

Strikte voorschriften zorgen voor uitdaging en eenheid

Nieuw pand voor de Koninklijke Marechaussee De stedenbouwkundige voorschriften in de Bedrijvenhof zijn strikt en bindend. Maar Moen & Van Oosten Architecten ziet hierin eerder een uitdaging dan een belemmering. Zij ontwerpt voor de KMAR een pand dat opvalt door openheid en transparantie en één geheel vormt met de panden in haar omgeving.

Het nieuwe onderkomen voor de Koninklijke Marechaussee Brigade Zuid-Holland verrijst op het terrein van Rotterdam The Hague Airport. Het gebouw bestaat uit een kantoorgedeelte van circa 3.250 m2 en een parkeergelegenheid van circa 5.250 m2. Omdat het pand deel uitmaakt van de ‘Bedrijvenhof’ is architect Moen & Van Oosten gebonden aan de strikte eisen van het beeldkwaliteitsplan. “Een slimme insteek”, vindt Henk Moen van Moen & Van Oosten.

Voorschriften Het beeldkwaliteitsplan bepaalt dat de kavel tot op de rooilijn moet worden bebouwd. Parkeergelegenheden en buitenverblijven moeten binnen de muren worden geregeld. Ook de gevelbekleding ligt vast: de voorgeschreven zwartepunt-profielplaat moet met de cannelures horizontaal worden gemonteerd. “Je kunt er moeilijk over doen”, relativeert Moen. “Maar wij zien het als een uitdaging. Nu stoeien op dit terrein allerlei architecten met dezelfde voorschriften, waardoor het hele terrein toch een eenheid vormt. Dit bezorgt de Bedrijvenhof straks een uitstraling, die ervoor zorgt dat het terrein strak en netjes blijft.”

wijzigingsrondes overleefd. Hét bewijs van een duurzaam concept”, meldt Moen met enige trots.

Innovatief en duurzaam Omdat onder een gedeelte van het parkeerdek binnenruimtes voorkomen, zijn twee typen staalplaatbetonvloeren toegepast. Comflor voor de ongeïsoleerde en Opdeck voor de geïsoleerde posities. Dat is vrij uniek. De buitengevels hebben een zwarte, stalen gevelbekleding en blanke aluminium kozijnen. Op de begane grond is deels zwarte ‘Click-Brick’ toegepast, een droog gestapelde steen die zonder dilataties kan worden toegepast. Op de vraag of het ontwerp bouwkundige uitdagingen in zich had, antwoordt Smits van Giesbers Rotterdam: “De architect heeft veel aandacht besteed aan de details, zoals speciale gevelprofielen, geïntegreerde zonwering en uitgedetailleerde hoeken. Dit levert op esthetisch gebied een belangrijke bijdrage aan het eindresultaat.” Het project bevindt zich inmiddels in de afbouwfase en Smits kan al terugblikken op een voorspoedig bouwproces met vooral logistieke uitdagingen.

Enthousiast ontvangen

Duurzaamheid

Het kantorengebouw telt vier bouwlagen en ligt langs de ontsluitingsweg. Daarachter ligt de parkeergarage met opslag in twee bouwlagen. “De medewerkers hebben vanuit de hoger gelegen kantoren uitzicht op de terminal. De parkeergarage is open en licht. Roostervloeren zorgen ook in de onderste parkeerlaag voor natuurlijke lichtinval. In het midden van de parkeergarages hebben we een patio met bomen getekend.” De opdrachtgever is vanaf het eerste moment enthousiast over het plan. “Het moest daarna nog meerdere wijzigingsrondes doorlopen, maar de positie van de trappenhuizen en de vaste voorzieningen hebben alle

“In het gebouw is ook rekening gehouden met de toevoeging van een extra bouwlaag”, vervolgt Moen. “Fundering en constructie zijn daarop afgestemd. Deze vooruitziende blik is nu al beloond. Al vrij snel kwam het bericht dat de Douane zich in dit pand wil vestigen.” Verder is het pand voor verwarming en koeling aangesloten op een collectieve WKO-installatie van Rotterdam The Hague Airport. Sedumbeplanting op het dak van de laagbouw bezorgt de bewoners van de hoogbouw een groen uitzicht en fraaie buitenruimtes bieden de mogelijkheid om het werk op een aangename manier te onderbreken. ❚

Bouwinfo Opdracht

Dienst Vastgoed Defensie – directie West-Utrecht (gebruikers: Koninklijke Marechaussee Brigade Zuid-Holland en de Douane) Ontwikkelaar Rotterdam Airport Vastgoed Ontwerp en directie Moen & van Oosten architekten, Rotterdam Uitvoering Giesbers Rotterdam, Rotterdam Installaties Van Dijnsen Installatiewerken, Breda Bouwperiode eind 2012 - eind 2013

71 | STEDENBOUW 717

utrecht | Daalse Kwint

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | OPL architecten/re-designers

Kantoorgebouw Daalse Kwint na 'totaalrevitalisatie' weer toekomstproof Horizontale gevelgeleding goed zichtbaar aan het Daalse Plein

De bouw van de Daalse Kwint was eind jaren tachtig een van de sluitstukken van de herontwikkeling van het Utrechtse stationsgebied. Aan de noordoostzijde van Utrecht Centraal verrees, op een van de best bereikbare vastgoedlocaties van het land, een slingervormig kantoorgebouw met 22.000 m² vloeroppervlak. Anno 2013 is de Daalse Kwint aan een tweede leven toe: de beleggings- en huurderswaarde werd verhoogd door middel van een uitgekiende renovatie annex verduurzaming, met behoud van het goede. Visie vooraf bleek essentieel, vertellen projectmanager John Konijn van DTZ Zadelhoff , architectdirecteur Flip Luger van OPL architecten/re-designers en adjunct-directeur Gert-Jan Bezemer van aannemer transVorm. Konijn – namens eigenaar Deka Immobilien gemachtigd opdrachtgever van de in vier fasen uitgevoerde renovatie: “Movares, de belangrijkste huurder, oriënteerde zich enkele jaren geleden op een andere locatie. Wij hebben toen ingezet op behoud van deze huurder, die qua

72 | STEDENBOUW 717

identiteit en klantenkring zeer goed past in de Utrechtse stationsomgeving, en in samenwerking met OPL architecten/re-designers en installatie-adviseur Deerns een plan opgesteld met onder andere een duurzame herontwikkeling als uitgangspunt. De vormgeving heeft dus een technische onderlegger, met BREEAM 'Very Good' en energielabel A als uiteindelijke doelstelling. De eigenaar heeft het aangedurfd om te investeren en het plan heeft Movares overtuigd.”

Met zorg ontworpen De Daalse Kwint was ondanks de jonge leeftijd al aan een renovatie toe, met name vanwege veranderde opvattingen op het gebied van gebouwgebruik en duurzaamheid. Zo bleek een energielabelsprong van F naar A realiseerbaar. Geselecteerd werd een ontwerp van OPL architecten/re-designers, dat een uitgebalanceerde mix van esthetische en energetische ingrepen voorstelt, en het pand geschikt maakt voor Het Nieuwe Werken. Luger:

utrecht | Daalse Kwint

“Toen de Daalse Kwint werd gebouwd had ik het als architect al graag willen realiseren. Het is met zorg ontworpen en was 25 jaar geleden een eigentijds gebouw. Vandaag de dag is moed nodig dit soort ontwikkelingen een tweede leven te geven; de Daalse Kwint is daarvoor geschikt gebleken. Met een casco in goede staat, omvangrijke vrije vloervelden en een grotendeels herbruikbare metselwerkgevel kunnen wij dit gebouw op respectvolle wijze naar de toekomst geleiden.”

wensen moeten worden ingepast, en je komt altijd zaken tegen die niet op bouwtekeningen staan; daar bedenk je gezamenlijk oplossingen voor. De grootste uitdaging is hier het volume. De tweede en derde fase hebben wij samengevoegd en al in juni opgeleverd aan Movares.” Konijn: “Deze herontwikkeling heeft alvast veel enthousiasme losgemaakt. Ze laat zien wat er mogelijk is met behoud van bestaand

vastgoed.” In het gebouw is nog 4.000 m² verhuurbare ruimte beschikbaar. “Huurders kunnen hier uitstekend uit de voeten met Het Nieuwe Werken en hebben een A-locatie tot hun beschikking, in een stationsgebied dat net als enkele decennia geleden een grote ontwikkeling doormaakt. Zowel de Daalse Kwint als de locatie nemen door deze ontwikkelingen in waarde toe.” ❚

Voor ...

Interactie Luger vervolgt met een voorbeeld: “Toentertijd was spiegelglas populair; nu is juist transparantie de oplossing. De keuze voor aluminium kozijnen met transparant glas ter vervanging van het spiegelglas, zorgt zowel voor een betere isolatie als een betere interactie met de omgeving; die hebben wij versterkt door toevoeging van een dakluifel, waardoor het gebouw een rustiger uitstraling krijgt. De hoofdentrees zijn naar de straat getrokken, eveneens voorzien van luifels en natuursteen, en met een dubbele verdiepingshoogte krijgen de entreegebieden de allure die zij verdienen. Zo ontstaat een helder gebouw dat communiceert met de omgeving.” Het centraal gelegen Daalse Plein wordt mogelijk nog opnieuw ingericht om het in oorsprong besloten kantorenwijkje bij Utrecht Centraal verder op te waarderen, terwijl in de nabijgelegen delen van het stationsgebied onder meer woningen en culturele voorzieningen worden toegevoegd.

Hoogwaardige transformatie Duurzame ingrepen zijn onder meer de installatie van energie-efficiënte koelmachines, energiezuinig sanitair en aanwezigheidsdetectie. Het gebouw is door Movares volledig voorzien van wifi. “De renovatie is vanaf juli 2012 in vier fasen uitgevoerd om de hoofdhuurder de kans te bieden door te werken op deze locatie”, vertelt Bezemer. Coördinerend hoofdaannemer transVORM is gespecialiseerd in hoogwaardige transformatieprocessen. “Wij profiteren daarbij van de expertise van VORM als ontwikkelende bouwer.” In Nieuwegein wordt door transVORM bijvoorbeeld een kantoorgebouw getransformeerd tot appartementencomplex voor starters. De herontwikkeling van de Daalse Kwint wordt in december voltooid. transVorm noemt het werk een 'totaalrevitalisatie', in grote lijnen: het formeren van nieuwe entrees, het aanpassen van gevels en daken en het afbouwpakket. De bestaande metselwerkgevel wordt grondig gereinigd en opnieuw gevoegd; daarnaast worden de parkeergarages gerenoveerd.

Maatwerk Elke fase is ongeveer even omvangrijk; er kan relatief weinig worden gestandaardiseerd, maar dat laatste is voor specialisten als transVorm geen must. “Dit is een echt maatwerkproject, en maatwerk is voor ons juist een meerwaarde”, zegt Bezemer. “Gebruikers-

en na de 'totaalrevitalisatie'

Bouwinfo Opdracht Directievoering Ontwerp Installatie-advies Installaties Uitvoering Bouwperiode Programma

DTZ Zadelhoff (namens Deka Immobilien Investment GmbH) Arcadis OPL architecten/re-designers Deerns ETB Vos (E); Kropman (W) transVORM, onderdeel van de VORM-bedrijven juli 2012 – december 2013 22.000 m²

73 | STEDENBOUW 717

utrecht | Daalse Kwint Verkoop Telefoonnr. 078-6187585 Fax. 078-6186775 verkoop@harkema.eu Verhuur Telefoonnr.: 078-655 94 42 Fax: 078-617 95 27 verhuur@harkema.eu

Met een dubbele verdiepingshoogte krijgen de entreegebieden 'de allure die zij verdienen'

Projectinfo

Service Telefoonnr.: 078-655 94 42 Fax: 078-617 95 27 service@harkema.eu

Hang- en sluitwerk Daalse Kwint op maat verzorgd Harkema is een groothandel voor de bouw en industrie met een landelijke 24-uursservice. In opdracht van transVorm leverde Harkema het hang- en sluitwerk in de Daalse Kwint, een omvangrijk kantoorgebouw bij station Utrecht Centraal. Harkema werkt met een breed assortiment en de missie is de bouw en industrie kostenefficiënt te laten werken op basis van vakkundig advies, waardoor een passende oplossing kan worden geboden voor de vraag van de klant. Harkema verzorgt 24-uursleveringen met eigen transportmiddelen vanuit de vestiging in Dordrecht. “In het kader van het hang- en sluitwerk voor de Daalse Kwint profiteerde transVorm optimaal van deze 717109_Harkema 1-4.indd werkwijze. De VORM-bedrijven zijn vaste partners, waarmee wij dagelijks zaken doen.” Harkema is aangesloten bij de Ferney group, Nederlands grootste inkoopcombinatie op het gebied van bouwbeslag, machines, gereedschappen en ijzerwaren voor de professionele ijzerwarenvakhandel. Naast de verkoop verzorgt Harkema tevens de verhuur van gereedschappen, alsmede service- en reparatiewerkzaamheden.

Duurzaam hergebruik tapijttegels De kantoorgebieden in de Daalse Kwint worden tijdens de transformatie compleet heringericht. Dat is te zeggen waar nodig: als onderdeel van de BREEAM-certificering werd een deel van de donkerblauwe tapijttegels vervangen/gerecycled en een deel hergebruikt. Tapijttegelproducent Interface® heeft daarvoor het terugnameprogramma ReEntry® in huis, vertelt directeur Jan Willem Vogel van projectinrichter Total Office Solution. “Een van de opties binnen dit programma is 'ReUse' van tapijttegels die nog niet aan het einde van de levensduur zijn. Wij hebben eerst geïnventariseerd hoeveel tapijt in aanmerking kwam voor hergebruik. Na selectie zijn de tegels opnieuw geïnstalleerd in de nieuwe situatie, waarbij ter vervanging de lijmvrije installatiemethode TacTilesTM van Interface® is gebruikt. Op locatie is het tapijt professioneel gereinigd. Een duurzame en kostenbewuste inrichting dus. Wij hebben in directe opdracht van Movares tevens de Luxaflex-binnenzonwering geleverd en gemonteerd. Total Office Solution staat voor de meerwaarde van langetermijnadvies en co-makerschap in kantoorinrichting en projectstoffering. Dat laten wij hier opnieuw zien.”

Heliotroopring 1200, 3316KG Dordrecht

www.harkema.eu

16-12-13 09:28

TOS houdt zich bezig met advisering, begeleiding, coördinatie en realisatie op het gebied gebied van kantoorinrichting en projectstoffering. Een totaaloplossing voor uw kantoor. Naast ruime kennis en ervaring op het gebied van kantoorinrichting onderscheidt TOS zich door de gemaakte afspraken na te komen en geven we persoonlijke aandacht.

Total Office Solution BV Vlasakkerweg 30 3811 MS Amersfoort Telefoon: 033 477 91 74 Email: info@tosbv.nl

www.tosbv.nl

74 | STEDENBOUW 717

717103_Totalofficesolutions 1-4.indd 1

16-12-13 12:34

den haag | Amadeus

Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | Bedaux de Brouwer Architecten

Wonen in het bruisende hart van Den Haag Midden in de binnenstad van Den Haag verrijst Amadeus. Het markante gebouw, op de hoek van Kalvermarkt en Spui, telt drie winkellagen en daarboven elf woonlagen. Wie kent een betere locatie om te genieten van alles wat Den Haag te bieden heeft? Restaurantjes, bioscopen en uitgaansgelegenheden liggen er op loopafstand. Amadeus heeft grandeur en ademt een klassieke Parijse sfeer.

van stadhuis, theater en Bijenkorf, stuk voor stuk gebouwen met een chique, tijdloze uitstraling. Dat is de reden dat Jacq. de Brouwer van Bedaux de Brouwer Architecten kiest voor een ingetogen, tijdloos gebouw in de materialen die kenmerkend zijn voor Den Haag: natuur- en baksteen.

Het denkproces over Amadeus begon al jaren geleden. Het hoekpand tegenover de Grote Marktstraat wordt niet de huisvesting van het Huis van Democratie en Rechtsstaat of het Nationaal Historisch Museum. De crisis kondigt zich aan en de ontwikkelaars van Amadeus twijfelen of zij de ingezette koers – een gebouw met een hoog kwaliteitsniveau - moeten aanhouden of dat zij moeten afstemmen op een lastige tijd. Ze gaan voor het eerste. “De bouwgrond lag toen nog aan een doorgaande weg”, brengt Armand Schuurman, ontwikkelingsmanager bij a.s.r. vastgoed ontwikkeling, in herinnering. “Nu lopen de belangrijke

Een pand met grandeur

verbindingen, zoals de tramtunnel, ondergronds en is het gebied ingericht als voetgangersgebied. Dat maakt Amadeus - op de hoek van Spui en Kalvermarkt - tot een toplocatie.

Typisch Den Haag De Haagse binnenstad is levendig en dynamisch. Dat maakt haar uitstekend geschikt voor wonen. Daarom kiezen de ontwikkelaars voor een multifunctioneel gebouw. Amadeus krijgt een commerciële plint van drie bouwlagen en daarboven elf woonlagen. Amadeus zal ook haar plek moeten innemen binnen een bijzonder architectuurpalet

De grote etalages in de commerciële ruimtes - ruim acht meter hoog - zorgen voor grandeur. De architectuur, opbouw van het pand en gekozen materialen zorgen ervoor dat het gebouw goed aansluit bij haar omgeving. Een monument voor de toekomst. De verspringende verticale lamellen, eveneens van natuursteen, zorgen voor een levendige afwisseling en bezorgen de bewoners privacy. Nog meer privacy genieten de bewoners aan de achterzijde van het pand, vanwaar ze uitkijken op een fraai ingerichte daktuin. Een oase van rust op deze bruisende locatie. Dan is de tijd rijp voor de realisatie. ►

75 | STEDENBOUW 717

Liefde voor de stad is de omgeving een kwaliteitsimpuls geven. Zoals met de ontwikkeling Amadeus midden in het centrum van Den Haag (op de hoek Spui en Kalvermarkt). Een markant gebouw met stuk voor stuk unieke woningen en in de uit drie bouwlagen bestaande winkelplint de Nederlandse ‘flagship store’ van Primark. Deze nieuwe trekker rekt het winkelhart van Den Haag op tot aan het Stadhuis. Elke dag streven we ernaar om met onze vastgoedprojecten stedelijke leefomgevingen voor bewoners en gebruikers te verbeteren. Dat doen we door partijen bij elkaar te brengen en bovenal door te luisteren naar de wensen en behoeften van onze klanten.

Uit liefde voor de stad creëren we een beter leven. www.asrvastgoedontwikkeling.nl

den haag | Amadeus

Fundering versterken De eerste bouwkundige uitdaging doet zich voor bij de fundering. “Onder het voormalige gebouw was een kelder aanwezig”, vertelt Walther van Leeuwe, vastgoedontwikkelaar bij Provast. “Het gebouw is gesloopt, behalve de kelder, aangezien deze slechts vier meter van de Haagse tramtunnel ligt. Sloop zou te veel risico’s met zich meebrengen. Het voormalige gebouw was echter gefundeerd op staal zonder een enkele funderingspaal. Het nieuwe gebouw is grotendeels gebouwd op de bestaande fundering. Op de funderingsvloer is een nieuwe constructievloer aangelegd om het nieuwe gebouw te dragen en de krachten op een goede manier over te brengen. Bovendien moest de kelder worden uitgebreid; hij moest onder het hele pand doorlopen. Om te voorkomen dat de keldervloer tijdens de sloop door de opwaartse druk naar boven zou komen, is de keldervloer verzwaard met 3.000 big bags zand. Ik heb er geen slapeloze nachten van gehad, maar spannend was het wel.”

Logistiek en veiligheid De volgende uitdaging heet ‘logistiek’. Amadeus verrijst op het belangrijkste kruispunt van het Haagse centrum. Bouwplaats en opslagruimte ontbreken. Hiervoor heeft intensief overleg met de gemeente, de Haagse Tram Maatschappij (HTM) en de omringende bewoners plaatsgevonden. Hoe kan groot materieel worden aangevoerd? Op welke tijdstippen kunnen bouwmaterialen worden aangeleverd, zodat het verkeer optimaal doorgang kan vinden? Just in time-transport, waarbij de materialen vanaf de vrachtwagen direct verwerkt worden, is in veel gevallen de beste oplossing. Van Leeuwe: “Op dit moment is de bouw gevorderd tot de achtste bouwlaag. Dankzij de voorbereidingen verloopt het bouwproces voorspoedig. Een uitdaging die ons nog te wachten staat, is het transport en het aanbrengen van de natuurstenen gevelbekleding. Hiervoor moeten veiligheidszones worden ingericht. Ook hierover lopen afspraken met de gemeentelijke instanties.

Winkelen op een A1-locatie

Toegevoegde waarde Tijdens de bouw worden de ongemakken zoveel mogelijk beperkt, maar deze zijn nooit helemaal te vermijden. De ontwikkelaars zijn ervan overtuigd dat iedereen ze onmiddellijk is vergeten als Amadeus eind 2014 wordt opgeleverd. Het hart van de hofstad is dan verrijkt met een gebouw dat naadloos past in zijn omgeving. Het biedt een toegevoegde waarde voor het A1-winkelgebied en de uitstraling van het hele omliggende gebied. “Het is aardig om te zien dat de fashionretailer Primark nu al anticipeert op dit gegeven. Deze heeft besloten om dit filiaal in te richten als haar flagshipstore: een luxe inrichting met panoramische liften en een opvallend hoog afwerkniveau.” ❚

Bouwinfo Opdracht

a.s.r. vastgoed ontwikkeling en Provast (gebruikers: Primark, particuliere bewoners) Ontwerp Bedaux de Brouwer Architecten Investeringsvolume € 65 miljoen Bouwperiode begin 2013 – eind 2014 Programma 8.500 m2 retail, 36 koopappartementen, 40 huurappartementen, ondergrondse parkeergarage met 79 plaatsen

77 | STEDENBOUW 717

Vlaardingen | Stadskantoor

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Kraaijvanger

Vlaardingen maakt efficiencyslag met vernieuwd stadskantoor In het voorjaar van 2014 nemen de kantoormedewerkers van gemeente Vlaardingen hun intrek in het gerenoveerde, duurzame stadskantoor Westnieuwland. Het stadskantoor vervangt vier bestaande locaties, waardoor een stuk efficiënter gewerkt kan worden.

Aan de renovatie van stadskantoor Westnieuwland gaat een lang besluiten planvormingstraject vooraf. Al in februari 2009 besloot de Raad tot de bouw van een nieuw stadskantoor. Het Programma van Eisen werd goedgekeurd en via een Europese aanbesteding werd architectenbureau Kraaijvanger geselecteerd voor het ontwerp. In 2011, na nieuwe verkiezingen in Vlaardingen, werden de plannen bijgesteld. Uit financiële overwegingen werd beslo-

78 | STEDENBOUW 717

ten om het bestaande stadskantoor te renoveren. Kraaijvanger paste het ontwerp op de nieuwe plannen aan, rekening houdend met het Programma van Eisen.

Ruimte voor iedereen “Het renovatieontwerp moest duurzaam, efficiënt en doelmatig zijn”, aldus projectleider Annelies Kerkum van gemeente Vlaardingen. “Bovendien

moest het ruimte bieden aan al onze kantoormedewerkers. Mede door toepassing van Het Nieuwe Werken is die ruimte er ook.” Het vernieuwde stadskantoor bestaat uit een kelder, begane grond en vier kantoorverdiepingen. Een deel van de vierde verdieping wordt ingericht als dakterras. Aan het stadskantoor is een publiekshal gebouwd van twee verdiepingen hoog, met een glazen pui en dakbegroeiing. Een glazen loopbrug verbindt het stads-

Vlaardingen | Stadskantoor

Aanbouw publiekshal (onder) en kantoorfaciliteiten (boven)

kantoor met het naastgelegen stadhuis. Kerkum vervolgt: “Om het stadskantoor in de omgeving in te passen, bracht de architect elementen van het naastgelegen stadhuis in het ontwerp terug. Het meest kenmerkend zijn de rode baksteen en de grote raampartijen met kleine te openen delen. Bijzonder aan de metselwerkgevels is dat ze alleen op de haakse hoeken gedilateerd zijn. Zo ontstond een strak gevelbeeld.”

Energielabel A++ Met de renovatie wil de gemeente Vlaardingen tevens een flinke verbeteringsslag maken op het gebied van duurzaamheid. Het ontwerpteam dacht na over milieuvriendelijke en energiezuinige maatregelen, en kwam met toepassingen als warmte-koudeopslag, tripleglas, een groen dak, waterbesparing en zonnepanelen. Verder wordt met duurzame materialen gewerkt; materialen uit het oude pand worden zo veel mogelijk hergebruikt. Mede door deze toepassingen behaalde het stadskantoor in een duurzaamheidscan een score van drie sterren en valt daarmee in de BREEAMcategorie ‘Very Good’

Slopen en opbouwen In de zomer van 2012 werd de renovatie via een Europese aanbesteding in drie percelen op de markt gebracht. Heembouw werd geselecteerd als bouwkundig aannemer, Van Galen als W-installateur en Groen & Aldenkamp als E-installateur. Toen zij eind november 2012 de contracten tekenden, was de sloop al achter de rug. Kerkum: “Om de nabijgelegen Van Kampenschool geen overlast te bezorgen, lieten we de sloopwerkzaamheden zo veel mogelijk ►

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Installaties

Overige

Bouwperiode Programma

Gemeente Vlaardingen Kraaijvanger, Rotterdam Bouwkundig: Heembouw, Roelofarendsveen Groen & Aldenkamp installatietechnieken, Woerden (E); Van Galen Installatietechniek, Rotterdam (W) Bouwmanagement: PSVA, Maarn; Constructeur: ABT bv, Delft; Adviseur Installatietechniek: Huygen Elwaco (HE), Rotterdam; Advies bouwfysica, brandveiligheid en duurzaamheid: DGMR, Arnhem; Bouwkostenadviseur: Janssen, Echt januari 2013 – januari 2014 renovatie stadkantoor en aanbouw publiekshal (ca. 8.000 m² BVO)

79 | STEDENBOUW 717

Vlaardingen | Stadskantoor

tijdens de zomervakantie uitvoeren.” In januari 2013 was het gebouw tot aan de draagconstructie, vloeren en kelder gestript en ging de opbouw van start.

Overlast beperken “Tijdens de bouw besteden we veel aandacht aan het beperken van overlast voor de omgeving”, vertelt communicatieadviseur Irene van Dijck, die nauw bij dit project betrokken is. “Zo legden we een speciale bouwroute aan en een parkeerterrein voor de busjes van de aannemers. Deze, en nog veel meer oplossingen zijn mede voortgekomen uit overleggen met het bewonersplatform, een groep omwonenden en winkeliers waarmee we elke twee maanden samenkomen.” Van Dijck, die de omwonenden tevens per email op de hoogte houdt van de werkzaamheden en elke klacht persoonlijk behandelt, benadrukt: “Open communicatie en individuele aandacht zijn heel belangrijk voor het creëren van draagvlak in de omgeving. Mede hierdoor verloopt dit werk voorspoedig.” Kerkum voegt toe: “Het is tot nu toe een intensief traject geweest, maar mede door ieders harde werken en betrokkenheid leveren we dit project binnen budget en volgens planning op. Daar kunnen we trots op zijn.” ❚

Projectinfo Het renoveren van een stadhuis uit 1580 Installatiebedrijf Groen & Aldenkamp B.V. uit Woerden kreeg opdracht om de elektrotechnische installaties van het 'oude' stadhuis van Vlaardingen te renoveren. “Wij zijn als installatiebedrijf het afgelopen jaar al werkzaam geweest in de renovatie van stadskantoor Westnieuwland, vlak achter het historische stadhuis, en zijn dus goed op de hoogte van de wensen en eisen van de gemeente Vlaardingen.” “Beide gebouwen worden aan elkaar gekoppeld door middel van de energievoorziening, het noodstroomaggregaat en de koppeling van data-, telefoon- en toegangverleningsinstallaties. Voor beide gebouwen zijn we nu ook verantwoordelijk voor deze koppeling. Als je de volgende uitgangspunten hebt meegekregen: de bestaande historische vloeren, wanden en plafonds dienen gehandhaafd te blijven; de eerste verdieping blijft in gebruik; de raad blijft in dit pand vergaderen en de geplande bruiloften gaan door, weet je snel dat dit geen gewoon project gaat worden. Het is dan ook een bijzondere uitdaging om een pand uit 1580 - 433 jaar oud dus - van een moderne installatie te voorzien, zonder afbreuk te doen aan de historische waarden en rekening te houden met het gebruik van het pand door de gemeente zelf. Aangezien het oorspronkelijke stadhuis diverse keren is uitgebreid, worden we geconfronteerd met verschillende muurdikten, plafond- en vloerhoogteverschillen en verborgen nissen. Samen met de andere bouwpartners en in goed overleg met de gemeente Vlaardingen, de architect en de installatie-adviseur, zijn we dan ook structureel bezig om gedeelten van het pand te voorzien van de nieuwe bouwkundige, werktuigkundige en elektrotechnische installaties. We wensen de gemeente Vlaardingen veel succes met het nieuw gerenoveerde stadhuis.”

Licht- en krachtinstallaties Brandbeveiliging Inbraakbeveiliging Zorg- en domoticasystemen Datanetwerken

Advies, ontwerp, installatie en onderhoud

Groen & Aldenkamp Installatietechnieken

Glasvezeltechnieken Camerabewaking Telefooninstallaties Noodstroomsystemen Verwarmingsinstallaties Koelinstallaties Luchtbehandelingsinstallaties Sanitaire installaties Airconditioning Service en Onderhoud

80 | STEDENBOUW 717

Wie anders? Groen & Aldenkamp Installatietechnieken Polanerbaan 9, 3447 GN WOERDEN Telefoon: 0348 - 412 480 Telefax: 0348 - 415 562 www.gati.nl

Delft | Stadskantoor

Tekst | NNK Concept Beeld | Mecanoo architecten

Nieuwbouw stadskantoor Delft:

de gedaanteverwisseling van het stationsgebied Het stationsgebied van Delft ondergaat een enorme gedaanteverwisseling. Vlakbij het uit 1885 daterende station met het karakteristieke torentje verrijst het nieuwe stadskantoor, met een oppervlakte van 22.000 m2 een baken van staal en glas in het stationsgebied. Treinen stoppen straks pal onder dit gebouw, waarin op de begane grond een nieuwe stationshal is geïntegreerd. “De uitkragingen van twintig meter, de grote overspanningen tot veertig meter en de korte uitvoeringstermijn van vijftien maanden van met name de stationshal, zijn de voornaamste redenen het gebouw uit te voeren in staal”, zo licht Gert Greeve, projectleider van BAM Utiliteitsbouw de constructie van het ontwerp van Mecanoo architecten toe. In het gebouw zijn veel details opgenomen die verwijzen naar de rijke historie van de ‘Prinsenstad’. Zoals de patio’s, die diep in het gebouw reiken en zo de smalle steegjes van Delft symboliseren. De stationshal, met daarin winkeltjes en horeca, wordt voorzien van een lamellenplafond met een Delftsblauwe opdruk.

Doorbuiging “Het gebouw staat gefundeerd op de spoortunnel, dus wij konden direct starten met de staalconstructie. In de voorbereidingsperiode bleek bij het doorrekenen van het ontwerp, de theoretische doorbuiging van de staalconstructie als gevolg van de uitkragingen en de grote overspanningen te groot om de gevel te kunnen monteren. Samen met constructeur ABT, BAM Advies & Engineering en staalbouwer Hollandia hebben wij daarvoor een oplossing moeten bedenken. Daarom is meer stijfheid in de constructie gebracht en anticiperen we op de zettingen door met behulp van hydraulische vijzels een doorbuiging te creëren van zo’n twaalf millimeter.”

Bouwplaatsmanagement Voor het optimaal organiseren van alle aan- en afvoer maakt BAM gebruik van Smart Building Logistics. Een systeem dat is ontwikkeld door BAM Utiliteitsbouw, in samenwerking met UTS. “Bouwmaterialen worden verzameld bij UTS in Rijswijk en afgeroepen op het moment dat wij ze nodig hebben. Dit werkt via Gemtra, een geautomatiseerd systeem voor de aanvraag van bouwtickets. Het transport van UTS neemt de diverse afvalcontainers mee retour”, vertelt Greeve. “Wij zijn ervan overtuigd dat Smart Building Logistics leidt tot een besparing, zowel op directe kosten als op transportbewegingen. Ook de overlast voor de omgeving neemt af. Het helpt de mensen efficiënter te laten werken. Wachttijden bij de kraan worden voorkomen en dankzij de tickets heb je ook beter inzicht in de CO2-uitstoot. Smart Building Logistics ondersteunt het bouwproces en zou, gezien de toegevoegde waarde, eigenlijk standaard op elk project moeten worden toegepast.”

Fasering Vooruitlopend op de oplevering van de eerste fase van het project in april 2015, zal BAM Utiliteitsbouw de stationshal reeds in september 2014 opleveren. Nadat de spoortunnel en de stationshal in februari 2015 in gebruik zijn genomen, kan het luchtspoor worden gesloopt. Dat maakt de weg vrij voor realisatie van de tweede fase. Greeve: “In het ontwerp is aan de zijde van de huidige sporen ►

81 | STEDENBOUW 717

A new world of steel

Hollandia bouwt Stadskantoor en station Delft ! Hollandia BV is één van de leidende Europese staalbouw bedrijven en realiseert toonaangevende staalbouwprojecten binnen en buiten Europa. Met een uitstekende reputatie en een aantal zéér sterk ontwikkelde competenties, waaronder Engineering, Project management, vakmanschap in staalconstructies, service en onderhoud is Hollandia telkens weer in staat bijzondere en uitdagende projecten succesvol en tijdig uit te voeren en te onderhouden.

www.hollandia.biz

Hollandia b.v. heeft een brede oriëntatie en is actief in diverse segmenten: - Infrastructuur (bruggen, sluizen, stuwen) -Offshore(boortorens, wind, olie en gasplatforms, equipment - Hoogbouw(grote en complexe gebouwen) --Industriebouw (raffinaderijen en hallen) -Special Structures (stadions, London Eye, stationsoverkappingen)

Correspondentie adres Hollandia b.v. postbus 12 2920 AA Krimpen a/d IJssel T:+ 31 (0) 180-540540 F: +31 (0) 180-519956

Hollandia’s productievestigingen zijn uitgerust met een modern machinepark en zijn uiterst gunstig gesitueerd aan (open )water wat het transport van grote bouwwerken over weg en water mogelijk maakt. Hollandia is o.a. ISO 9001, OHSAS 18001 en VCA** gecertificeerd en heeft ca 500 medewerkers. Voor meer info: www.hollandia.biz

lokatie Krimpen Schaardijk 23 2921 LG Krimpen a/d IJssel E: info@hollandia.biz I: www.hollandia.biz

Lokatie Heijningen Markweg Zuid 1c 4794 SN Heijningen +31 (0) 167 527100

Delft | Stadskantoor

een tijdelijke gevel opgenomen. Zo kunnen wij zonder overlast voor de gebruikers de resterende twintig procent van het gebouw realiseren.” Medio 2016 rondt BAM het project af. ❚

BOUWINFO Opdracht Ontwerp Constructie Uitvoering Installaties Bouwtijd Programma

Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone Delft Mecanoo architecten, Delft ABT, Arnhem BAM Utiliteitsbouw Grote Projecten, Bunnik BAM Techniek, Bunnik mei 2013 – februari 2015 22.000 m2

717118_Felspartners mod hr.pdf

13-12-13

12:01

Projectinfo Bijzondere dakconstructie stadskantoor Delft Het nieuwe stadskantoor in Delft wordt een markant eigentijds gebouw. Openheid en transparantie staan centraal in het ontwerp. De gevels worden grotendeels in glas uitgevoerd. Verder bestaat het opvallende bouwwerk uit een stalen geraamte met betonvloeren en een dakconstructie bestaande uit Kalzip-felsdakprofielen. Begin 2015 moet de eerste fase van het project afgerond zijn en functioneert het gebouw als stationshal en stadskantoor voor de gehele gemeentelijke organisatie. Het geaccentueerde dak vormt een bijzonder onderdeel van het gebouw. Het valt onder de verantwoordelijkheid van Felspartners uit Zwolle. Het bedrijf is dé specialist op het gebied van felsdaken en Kalzip-felsdaksystemen. “We hebben meer dan tachtig jaar ervaring”, vertelt Bert ten Kleij, directeur van Felspartners. Zijn bedrijf brengt veel kennis en kunde in bij projecten. “De montage luistert erg nauw en is cruciaal voor een zeer hoge eindkwaliteit.” De toegevoegde waarde van Kalzip felsplaten biedt grote voordelen ten opzichte van alternatieve systemen of materialen. De aluminium platen zijn stabiel, uitermate duurzaam en esthetisch fraai. Grote overspanningen zijn mogelijk, ook zonder dwarsnaden. Dat laatste voorkomt lekkages. Ook belangrijk is dat er creatieve overgangen mee te maken zijn. “Het gaat om een flexibel bouwsysteem en kan zonder doorboringen in de buitenhuid worden uitgevoerd”, verduidelijkt Bert ten Kleij. Dat is bij het stadskantoor in Delft van groot belang. Het gebouw heeft de vorm van een diamant. De afwijkende vorm van het dak vraagt om maatwerk. De Kalzip-felsdakprofielen kunnen in het werk aan elkaar worden gelast. “Zelfs tot 0,7 millimeter in weer en wind. Daardoor krijg je fraaie randdetails. Kalzip kan rond, konisch, in combinatie daarvan en zelfs in 3D.” De directeur noemt het project uitdagend en toonaangevend. “Je moet technisch goed opletten. De samenwerking met BAM Utiliteitsbouw verloopt optimaal.” Felspartners verzorgt de complete levering en engineering van de dakhuid vanaf de staalconstructie. Er wordt samengewerkt met partners Kamplacon (stalen dakplaten), Eurosafe Solutions (valbeveiliging) en producent Tata Kalzip Koblenz. Felspartners heeft al meerdere internationale Kalzip-prijzen gewonnen en mooie referentieprojecten gerealiseerd zoals de upgrading van het Haagse Ministerie van VWS en de uitbreiding van Eindhoven Airport met de bouw van een hotel. Daarbij werden zelfs abseilers tijdens de montage ingezet.

'Bijzonder gebouw met natuursteenuitstraling' Felspartners® is werkzaam op het vakgebied van dak en wand beplatingen. Felspartners® heeft zich gespecialiseerd in aluminium beplatingen en vooral op het gebied van felsdaken. Kernbegrippen zijn: no nonsens, vakkundig, teamspelers, korte lijnen, praktisch en doelgericht.

CONRADSTRAAT 15 8013 RN ZWOLLE T 038 467 1920 GEAUTORISEERD VERWERKER

Mecanoo architecten ontwierp een transparant gebouw met een plint van helder glas en daarboven het opgetilde kantoorlandschap van het stadskantoor. Een patroon van diagonalen geeft het gebouw de uitstraling van een diamant. Insnijdingen in de glazen massa vormen een patroon van stegen, geïnspireerd op de fijnmazige structuur van straatjes in het oude Delft. Dekker Natuursteen adviseerde en onderzocht toegepaste natuursteensoorten op andere stations. Uiteindelijk werd gekozen voor de Chinese basalt Olivian Black uit de zuidoostelijke provincie Fujian. Van BAM Utiliteitsbouw ontving Dekker Natuursteen de opdracht voor het leveren en aanbrengen van de 3.800 m² vloeren in gevlamde en geborstelde uitvoering in groot romaans verband. “Op een 'stelconplaat' werd een proefvloer gemaakt die laat zien dat zelfs bij intensief gebruik dit materiaal uitermate geschikt is. Ook de trappen, zitranden en wandbekleding worden in dit materiaal uitgevoerd.” De eerste fase van dit markante gebouw zal begin 2015 worden opgeleverd.

W W W. F E L S PA RT N E R S . N L 83 | STEDENBOUW 717

RAAMSDONKSVEER | Sporthal Dongemond

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Marquart Architecten

Lokale bedrijven in beweging voor nieuwbouw sporthal Dongemond Met de nieuwe Sporthal Dongemond heeft Raamsdonksveer aan het einde van het jaar een sporten onderwijsvoorziening van formaat. Daarmee gaat een langgekoesterde wens van de Gemeente Geertruidenberg in vervulling. Bijzonder aan dit project is dat lokale bedrijven het multifunctionele complex gezamenlijk realiseren. Daardoor is de betrokkenheid extra groot. De regie over het project is in handen van Marquart Architecten uit Raamsdonksveer. In opdracht van Stichting Binnensportaccommodatie Geertruidenberg/Gemeente Geertruidenberg is Marquart verantwoordelijk voor het ontwerp en de directievoering. Bouwcombinatie Vaessen en Oome realiseert de nieuwbouw gesitueerd aan de Collegeweg, aan de rand van Raamsdonksveer. Cees van Bezouw, adjunct-directeur uitvoering Vaessen Algemeen Bouwbedrijf BV: â&#x20AC;&#x153;Samen met plaatselijke bedrijven en toeleveranciers uit Raamsdonksveer werken we aan dit prachtige gebouw. Het leuke is dat het vlakbij ons eigen bedrijf in Raamsdonksveer is. Ook de functionele combinatie van sport en kantoor maken dit werk voor ons onderscheidend. Zo maken de school en verschillende verenigingen gebruik van het gebouw.â&#x20AC;?

Multifunctioneel De strakke, moderne nieuwbouw is gesitueerd naast het Dongemond College. Het gebouw bestaat uit twee bouwlagen. Het nieuwe gebouw voorziet in een sporthal van

84 | STEDENBOUW 717

Boven en tegenoverliggende pagina: het gebouw bestaat uit twee bouwlagen

RAAMSDONKSVEER | Sporthal Dongemond

28 x 48 x 7 meter, op te delen in drie onderwijscompartimenten en een gymlokaal van 25 x 18 x 5,5 m. Het gymlokaal krijgt uitgebreide ICT-voorzieningen die het mogelijk maken deze zaal ook als officiële examenruimte te gebruiken. Op de begane grond komen een multifunctionele ruimte, acht was- en kleedruimten en een tribune. Op de verdieping komen de kantoorruimtes voor het College van Bestuur, de staf en de administratie van het Dongemond College.

Constructie Het casco van het gebouw bestaat uit een staalconstructie en metselwerk. De gevels bestaan deels uit metselwerk en gevelbeplating. Het ontwerp sluit door gebruik van rode en zwarte bakstenen aan bij de bestaande schoolgebouwen. “De drie bouwblokken, sporthal, gymzaal en kantoren hebben ieder een eigen uitstraling”, aldus Van Bezouw. “Zo springen de kantoren eruit en vormen een aparte massa. Daarnaast komt de gymzaal met een gevelbekleding van glazen stroken. De sporthal heeft een gevelbeplating van geïsoleerde stalen cassettes. In een gedeelte van het gebouw wordt ledverlichting toegepast. Van Bezouw: “Al met al wordt het een prachtige accommodatie voor Raamsdonksveer.” ❚

Bouwinfo Opdracht

Ontwerp/ bouwdirectie Constructie Installatie-advies Uitvoering Installaties

Bouwkosten Bouwperiode

Stichting Binnensportaccommodatie Geertruidenberg/Gemeente Geertruidenberg Marquart Architecten bv, Raamsdonksveer HMT bouwtechniek bv, Raamsdonksveer Technisch adviesburo Wiercx, Raamsdonksveer Bouwcombinatie Vaessen en Oome Firma Rodenburg, Raamsdonksveer (E-installaties, CV en mechanische ventilatie); Firma De Meijer, Raamsdonksveer (loodgieterswerk) € 3,5 miljoen excl. BTW december 2012 – december 2013

Projectinfo Uitdagend sporten in een gedifferentieerde omgeving Janssen-Fritsen heeft in overleg met de vaksectie van het Dongemond College het inrichtings- en belijningsplan gemaakt voor de sporthal (48,8 x28x7m) en voor de sportzaal (25x17x6m). De sporthal kan in drieën worden gedeeld door akoestische scheidingswanden. Door de gunstig gekozen afmeting zijn deze precies tussen de aanwezige speelvelden geplaatst. Voor de spelsporten volleybal, badminton, basketbal en futsal/handbal/korfbal zijn trainingsvelden en centercourts aangelegd conform de regelgeving van NOC*NSF. De inrichting voor bewegingsonderwijs is zeer gevarieerd en in ieder van de vier zaaldelen is een driedeling mogelijk voor de spelsporten. Leerlingen komen daardoor gedurende de gymles maximaal toe aan bewegen. “De combinatie van elektrische plafondunits met rekstok/verhoogd vlak middels telescoopzuilen en een klimwand met tokkelbaan maken dit tot een fantastisch referentieproject voor voortgezet onderwijs.”

Adv_95x130 Epke wereldprestatie tot_2.indd 1

22-11-13 09:30 85 | STEDENBOUW 717

Capelle aan den IJssel | Vijverhof

Tekst | Fiona de Heus Beeld | HSB De Vijverhof

In nieuwbouw zorgcentrum

De Vijverhof

staat het leven voorop Het verpleeg- en verzorgingshuis HSB De Vijverhof uit 1963, gelegen midden in het centrum van Capelle aan den IJssel, wordt vervangen door een nieuw zorgcentrum dat wonen met en zonder zorg combineert. “En het is af, overal is over nagedacht, je weet niet wat je ziet”, aldus een enthousiaste Joost Zielstra, directeur van De Vijverhof en opdrachtgever. Het gebouw is bijvoorbeeld als een van de eerste in Nederland uitgerust met een watermistinstallatie, die een brandhaard gericht kan bestrijden. “Het verzorgingshuis was zeer gedateerd, met veel geluid, tocht en rammelende liften. De bewoners hadden een woningoppervlak van vijftien vierkante meter en uitermate klein sanitair. We waren van mening dat een en ander verbeterd kon worden aan de huisvesting voor ouderen”, legt Zielstra uit. “We wilden meer volume creëren rondom de nieuwe Vijverhof en dat is goed gelukt. Rondom het nieuwe zorgcentrum met 120 appartementen hebben we 129 woningen gebouwd in de vrije sector. Dat maakt het een uniek pand.” Het verhuren bleek niet eenvoudig, maar ondanks dat door de crisis mensen hun eigen huis minder snel konden verkopen is de nieuwe Vijverhof op een paar appartementen na vol.

Participatiesamenleving Het zorgcentrum heeft 30.000 vierkante meter vloeroppervlak, een uitnodigende koepel aan de voorzijde en een warme en huiselijke inrichting,

86 | STEDENBOUW 717

mede door de afwerking met veel hout. Het is een ‘participatiesamenleving’ in het klein. In het gebouw worden veel mogelijkheden geboden om elkaar te ontmoeten, zowel voor medewerkers, vrijwilligers en bewoners. “Niet geld en indicaties staan hier voorop, maar het leven”, aldus Zielstra. Aan de kleuren van de buitengevel is te zien hoe het gebouw is opgedeeld: het witte deel, het hart van het gebouw, vormt het 'AWBZ-huis' - oftewel het zorgcentrum; het rode deel betreft particuliere woningen. In tegenstelling tot vroeger heb je nu, om opgenomen te kunnen worden in het AWBZ-huis, al een zorgzwaartepakket-indicatie van minimaal 4 nodig. Door de combinatie te maken met deze AWBZ-zorg en de particuliere woningen, kunnen mensen altijd in De Vijverhof blijven wonen, óók als ze later zorg nodig hebben. “We kijken nu naar ruimte, comfort en vooral naar privacy. Wij bieden ruimte om te leven.” In plaats van vijftien

Capelle aan den IJssel | Vijverhof

vierkante meter, hebben de somatische bewoners nu 53 vierkante meter gekregen. De appartementen zijn ruim, licht, hebben goed uitzicht en in het sanitair is nu ook toegankelijk voor rolstoelen. De zestig Alzheimerpatiënten hebben behalve een eigen kamer nu ook allerlei gezamenlijke ruimtes gekregen, zoals dat in 2006 geëist werd. Inmiddels zijn de normen nog verder aangescherpt en volgens de huidige eisen zouden ook Alzheimerpatiënten eigen sanitair krijgen. Zielstra betreurt het dat dit niet meer gerealiseerd kon worden in De Vijverhof.

Tien jaar De plannen voor de nieuwbouw vinden hun oorsprong tien jaar geleden, en eind 2010 startte de bouw. De bedoeling was dat de bewoners in het voorjaar van 2013 naar de nieuwbouw zouden verhuizen, maar door een gesprongen waterleiding is de oplevering dertig weken vertraagd. “Omdat in het oude pand niet meer te werken viel, hebben we als eerste de keuken in de nieuwbouw in gebruik genomen. In december zijn de portakabins al verwijderd en kon de oudbouw gestript worden. Veel bruikbare materialen gaan naar Roemenië. Zodra het gebouw helemaal gesloopt is, wordt het terrein heringericht als tuin en parkeerplaats. Zielstra verwacht dat het gereed is voor de officiële opening in het voorjaar. ❚

Lean&Duurzaam

Het zorgcentrum wordt gecombineerd met appartementenbouw

Projectinfo E-installaties Van den Pol Elektrotechniek verzorgde de elektrotechnische installaties van het veertien verdiepingen tellende, 30.000 m² grote project De Vijverhof in Capelle aan den IJssel. Het nieuwe zorgcomplex omvat 120 appartementen voor psychogeriatrische en lichamelijk beperkte ouderen en 129 vrije sector huurappartementen. Van den Pol realiseerde alle elektrotechnische installaties, de brandmeldinstallatie, de toegangscontrole en dataverbindingen. Sjaak Immerzeel, hoofd facilitaire dienst van De Vijverhof, kijkt terug op een plezierige samenwerking. “Van den Pol onderscheidt zich door mee te denken en door pragmatische oplossingen aan te bieden.

www.vandenpol.com

In de laatste fase van het project bedacht Van den Pol een oplossing voor de toegangscontrole van gezamenlijke sanitaire ruimtes. Dit is een oplossing waarbij de tweede deur automatisch op slot gaat als de eerste wordt geopend, en andersom. Deze toegangscontrole is gekoppeld aan aanwezigheidsdetectie, zodat deuren nooit vergeefs op slot gaan. “We hebben dit uitgeprobeerd met dementerenden, en het werkt prima”, aldus Sjaak Immerzeel.

87 | STEDENBOUW 717

GRONINGEN | Vindicat

Tekst | Hilda Bosma Beeld | De Zwarte Hond

Studentenhuisvesting eerste nieuwbouw aan oostwand Grote Markt Groningen De Grote Markt in Groningen ondergaat de komende jaren een metamorfose. De oostwand van dit centrale plein én het gebied daar direct achter gaan op de schop. Aan de Grote Markt komt een nieuwe gevelwand. Het eerste gebouw op de hoek van de nieuwe oostwand is het nieuwe onderkomen van studentensociëteit Vindicat Atque Polit, de oudste studentenvereniging van Nederland.

Beeldkwaliteit = klassieke uitstraling

De nieuwbouw is een ontwerp van het Groningse architectenbureau De Zwarte Hond. Bouwcombinatie VOF Jurriëns - Jorritsma Bouw kreeg de opdracht voor de bouw, na een onderhandse aanbesteding met presentatie, waarbij niet alleen gelet werd op prijs maar ook op tijd en kwaliteit.

gen bovengrondse parkeergarage, de Naberpassage en het kantoor van Nijestee gesloopt. Daardoor is er ruimte vrijgemaakt voor het Groninger Forum, een culturele trekpleister van formaat, achter de nieuwe Oostwand. Onder het Forum komt een nieuwe parkeergarage.

Oude rooilijn Met deze nieuwe oostwand komt de rooilijn weer op de positie van voor de Tweede Wereldoorlog. Daarmee krijgt de Grote Markt haar oorspronkelijke vorm en omvang terug. Voor de oostwand is een beeldkwaliteitsplan opgesteld door de Berlijnse architect Thomas Müller. “Müller streeft naar een klassieke uitstraling, gebaseerd op de zuidzijde van de Grote Markt zonder deze te kopiëren”, aldus werkvoorbereider Henk Spieker van de bouwcombinatie.

Spieker: “In het laatste kwartaal van 2012 zijn we gestart met de bouw van Vindicat. We zijn begonnen met het aanbrengen van soilmix-kelderwanden. Soilmix is een innovatief proces voor het creëren van grondkerende en dragende wanden waarbij gebruik gemaakt wordt van de aanwezige grond, een mortel en stalen I-profielen. Bij één van de wanden konden we niet verder met de machine, omdat er zwerfkeien in de grond zaten. Groningen is het beginpunt van de Hondsrug.”

Forum

Variatie

Voor de nieuwbouw is de VVV-Friesland Bank gesloopt. De huidige sociëteit Mutua Fides, die sinds 1954 gehuisvest is aan de Grote Markt, wordt na de verhuizing eveneens gesloopt. Ook zijn de nabijgele-

“Het lijkt een redelijk eenvoudig vierkant gebouw van vijf redelijk uniforme verdiepingen met als bekroning een terugliggende bovenste verdieping”, aldus Spieker. “In werkelijkheid zijn er negen verschillende

88 | STEDENBOUW 717

niveaus waarbij de structuur van iedere verdieping afwijkt van de anderen. De enige constante in de indeling van de plattegronden zijn de posities van de gecombineerde liften leidingschachten. Bijzonder is dat het pand diverse trappenhuizen telt die niet zijn opgebouwd volgens de gangbare principes van een trappenhuis. De trappenhuizen met de stalen, houten en betonnen trappen verspringen.” “Aan de noord- en westzijde zit veel variatie in de details rondom de kozijnen. Daardoor krijgt het in de basis massieve bouwvolume toch een elegante uitstraling.” Spieker: “Samen met de stalen geveldragers, prefab betonlateien met steenstrips, de in witte prefab beton uitgevoerde dorpels, plinten en kozijnkaders vraagt de uitvoering van de gevels nogal wat aandacht.” “Vanuit het bestaande pand worden diverse historische ornamenten in het interieur van de nieuwbouw herplaatst; waaronder de drie overgebleven balkonsteunen van het tijdens de bevrijding verloren gegane Mutua Fides, dat aan de noordzijde van de Grote

GRONINGEN | Vindicat

Projectinfo Markt heeft gestaan. In dat soort restauratief werk ligt een van de expertises van aannemingsmaatschappij Jurriëns.” Spieker: “Het wordt een bijzonder ingetogen, chique gebouw met een grote variatie aan plattegronden en geveldetails aan de voet van de Martinitoren, waarbij Jurriëns en Jorritsma Bouw beide hun expertise hebben kunnen inbrengen.” ❚

Bouwinfo Opdracht Gemeente Groningen

Directievoering Draaijer & Partners, Groningen

Ontwerp De Zwarte Hond, Groningen

Advies Twijnstra & Gudde, Amersfoort (projectmanagement); Ingenieursbureau Wassenaar, Haren

Uitvoering VOF Jurriëns - Jorritsma Bouw, Groningen

Bouwperiode september 2012- januari 2014

RVS sanitaire installaties De nieuwbouw van studentenvereniging Vindicat aan de Grote Markt in Groningen is voorzien van veel techniek en sanitair van roestvrij staal. “Naast de ligging in hart binnenstad Groningen, maakt dat het project bijzonder en anders dan andere projecten”, aldus Peter Schaap, project engineer W-installaties van Aalbers Installatietechniek. Het installatiebedrijf kreeg de opdracht van de VOF Jurriëns/Jorritsma Bouw alle werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties in het pand aan te leggen. “Het is een complex gebouw door de diverse hoogteverschillen. Hierdoor is het lastiger om alle systemen aan te kunnen sluiten”, aldus Martin Wilkens, verantwoordelijk voor de engineering E-installaties. “Elke verdieping is anders, waardoor we ook veel aandacht hebben besteed aan de engineering en toepassingen van leidingen voor bier en frisdranken voor alle barren.” Schaap: “In veel ruimtes is vandaalbestendig sanitair aangebracht. Dit is gemaakt van roestvrij staal. Dit sanitair is speciaal op maat gemaakt voor dit project. De toiletgroepen en douches in de kelder zijn door middel van een vuilwaterpomp op de hoofdriolering aangesloten. Doordat we de installaties in BIM hebben ontworpen, hebben we hierdoor een enorm voordeel weten te behalen in de uitvoering doordat alle bouwkundige knelpunten tijdens de ontwerpfase zichtbaar werden in ons BIM-model.” In het grote gebouw zitten grote installaties, elf groepenkasten en een centrale hoofdverdeelbatterij, een complete datanetwerkinstallatie en een warmteterugwinsysteem met twee luchtbehandelingskasten op het dak. Daarnaast is de nieuwbouw voorzien van een geavanceerde brandmeldinstallatie met 'gesproken woord ontruimingsinstallatie' om bij calamiteiten snel te kunnen ontruimen. Schaap: “We werken in het hart van de binnenstad van Groningen. Daardoor is er geen ruimte om materialen op te slaan. Een logistieke uitdaging. De aanvoer van materialen was vaak per dag mogelijk alleen op vooraf bepaalde tijden. Het project is in veel opzichten complex, maar het verloopt prima.”

89 | STEDENBOUW 717

Zierikzee | Omoda

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Erik van den Bos (architect)

Het grootste gebouw op Schouwen-Duiveland Schoenmodeketen Omoda heeft in november een nieuw distributiecentrum aan de rand

zeven opslagruimtes en er moesten steeds busjes rijden met pakketten om de artikelen op de juiste plek te krijgen voor verzending. Een groot pand is qua logistiek beter en door de tijdwinst goedkoper. Het nieuwe distributiecentrum is met 10.000 m² zes keer zo groot als de centra die het bedrijf eerst had.

Van den Bos: “De opdrachtgever wilde een betaalbaar en mooi pand. Dat zie je terug in het gebruik van industriële materialen, zoals staalplaat. Door creatief met de massa om te gaan, is het een bijzonder en spannend gebouw geworden. Het distributiecentrum is gebouwd op een kwetsbaar punt. Het is de entree van Zierikzee, een monumentenstad. Door geleding aan te brengen in de panden, vindt een opbouw plaats richting de stad: van fijn naar wat grover. Het voorste volume is in drie volumes verdeeld en het tweede volume in twee. Door de verschuivingen van volumes is het een complex gebouw. Dit vergt aandacht van de aannemer en installateur.

Architect Erik van den Bos uit Bruinisse ontwierp het distributiecentrum met circa 7.000m² aan opslagruimte en 2.500m² aan kantoorruimte. Van den Bos: “Mijn architectenbureau is verantwoordelijk voor het complete traject, van ontwerp tot oplevering. Voor het bouwmanagement heb ik een bureau ingeschakeld met veel ervaring: van Vliet Bouwmanagement uit Ridderkerk.

“De locatie in relatie tot de toegestane bouwmassa is bijzonder”, aldus Van den Bos. “De uitvoering van deze opgave maakte dit project uitdagend. In 1961, werd de eerste schoenenwinkel geopend in Zierikzee door de heer Lourus Jan Verton. Meer dan vijftig jaar later bouwt de derde generatie dit omvangrijke distributiecentrum.” ❚

van het Zeeuwse Zierikzee geopend. Het strakke en industriële pand staat op het Business Park, het nieuwe bedrijventerrein aan de Weg naar de Val. Met 10.000m² is dit het grootste gebouw op het eiland Schouwen-Duiveland. Het centrum vervangt de zeven al bestaande centra in Zierikzee, waardoor de schoenenshop aan het eind van dit jaar vanuit één kantoor gaat verzenden. Een groot pand is qua logistiek beter en goedkoper. Door de ligging is het een gemakkelijke uitvalsbasis voor de bevoorrading van alle Omoda winkels in Zuid-Nederland. Met het centrum wil het bedrijf (internationaal) verder groeien. Daarvoor heeft het de afgelopen jaren webshops in Nederland, België, Duitsland en Frankrijk gelanceerd.

10.000 m² De zeven distributiecentra maakt het voor familiebedrijf Omoda moelijker om pakketten te leveren. De producten waren verspreid over de

90 | STEDENBOUW 717

Geleding

Zierikzee | Omoda

Projectinfo Staalconstructie constructief en visueel in balans Doordat de verdiepingslagen van het kantoor van Omoda verspringend zijn gebouwd, ontstaan grote uitkragingen. De basis hiervan is gelegd in de staalconstructie, waarmee in de berekeningen door de constructeur uiteraard rekening is gehouden. Naast opslagruimte bevat het pand kantoorruimte

Bouwinfo Opdracht Directievoering Ontwerp Advies

Uitvoering Installaties Oplevering

Verton Beheer b.v., Zierikzee Van Vliet Bouwmanagement, Ridderkerk Erik van den Bos M.Arch, Bruinisse Grontmij Nederland B.V, Middelburg (constructies); InstalAdvies, Melissant (installaties); Van Vliet Bouwmanagement, Barendrecht (bouwmanagement): Buro Ruimte & Groen, Borsele (civiel-technische werkzaamheden) Aannemingsbedrijf Fraanje B.V., Lewedorp Saman groep, Zierikzee (E- en W-) november 2013

Door Hanse Staalbouw zijn de staalconstructies, trappen en bordessen voor zowel kantoor als distributiecentrum geproduceerd in de eigen productiehal. Ook de engineering hiervoor is door Hanse Staalbouw verzorgd. Onlangs heeft Hanse Staalbouw de certificaten voor NEN-EN 1090 én ISO 3834-2 in ontvangst mogen nemen. Deze certificaten geven aan dat de kwaliteit van staalconstructies en andere stalen producten is gewaarborgd. Ook wordt hiermee voldaan aan de Europese wettelijke eis die vanaf juli 2014 geldt op de productie van stalen producten.

Constructief en visueel is de staalconstructie in balans. Staalconstructie Kantoor en Distributiecentrum O’moda te Zierikzee

hanse + staal een sterk verhaal Nieuwerkerk · 0111 641333 · www.hansestaalbouw.nl

91 | STEDENBOUW 717

SAMEN SLIMMER RENOVEREN TIJDENS DE RENOVATIE VAN HET LORENTZHUIS TE VELP

Velp | Lorentzhuis

Tekst | EPP (Sabine Geerligs) Beeld | EPP/ Aannemersbedrijf van Zoelen bv

Lorentzhuis door renovatie een 'waardig' verblijf voor ouderen Het Lorentzhuis in Velp, een woon-zorgcentrum van Innoforte, dateert van het jaar 1968. Er wordt al zo’n twintig jaar over nieuwbouw gesproken, maar daar zitten, gelet op de huidige zorgomstandigheden, nogal wat haken en ogen aan. Daarom zijn Christel Welling, Raad van Bestuur zorgorganisatie Innoforte, en Johan Reusen, managing partner adviesbureau Aestate, begin vorig jaar op zoek gegaan naar een passende oplossing. Die oplossing is gevonden in het renoveren van het bestaande pand volgens de nieuwste eisen en voor de komende 25 jaar. Aan Van Zoelen de bijzondere taak het Lorentzhuis compleet nieuw leven in te blazen. “In een vroeg stadium zijn we gestart met de aanbestedingsprocedure. Dat stelde ons in de gelegenheid om de aannemer te betrekken in het bouwteam en ook de adviezen van de aannemer mee te nemen in het definitieve plan”, vertelt Reusen. Ook de bewoners zijn vroeg in het proces betrokken. Er zijn gesprekken gevoerd met alle bewoners en Van Zoelen heeft ervoor gepleit een modelwoning voor hen te ontwikkelen. Een groot succes volgens Welling: “Bewoners konden de woning bezichtigen en hun wensen rechtstreeks met het bouwteam bespreken. Op basis daarvan heeft Van Zoelen de modelwoning aangepast. Naast een model voor een verzorgingsappartement is ook een tweede modelwoning gerealiseerd voor de verpleging.”

Uitdagende renovatie Reusen en Welling hebben beiden veel lof voor de wijze waarop de renovatie is aangepakt. “Renoveren terwijl er nog mensen in het pand wonen, vraagt om veel flexibiliteit en improvisatie van alle samenwerkingspartners”, licht Reusen toe. “We werken met strakke deadlines, er is geen ruimte voor uitstel en processen lopen parallel aan elkaar. Het is bijzonder om te zien hoe het bouwteam dit heeft opgepakt. De lean-planning speelt daarin zeker een belangrijke rol.” Welling vult aan dat de renovatie ook voor de personeelsleden van het Lorentzhuis een enorme uitdaging is: “Inmiddels staan zij nergens meer van te kijken. De personeelsleden en het bouwteam, maar vooral ook de bewoners, hebben zich tijdens het renovatieproces soepel opgesteld en er het beste van gemaakt.” Begin 2014 is de renovatie helemaal afgerond en zullen de laatste bewoners naar hun nieuwe kamer verhuizen. “Hoewel een renovatie vrijwel altijd gepaard gaat met overlast, hebben we geprobeerd de overlast voor iedereen zoveel mogelijk te beperken”, benadrukt Reusen. “Daarom heeft de aannemer voorgesteld tussen de middag geen lawaai te maken, zodat bewoners hun gebruikelijke middagdutje kunnen doen. Verder zijn de werkzaamheden met de meeste overlast op één dag ingepland. Terwijl het bouwteam de zware taak had om bijzondere ingrepen, zoals het omschakelen van de verwarming van oud naar nieuw, op tijd af te ronden, genoten de bewoners van een gezellig uitstapje.”

‘Healing environment’ Het nieuwe Lorentzhuis gaat zich meer richten op mensen met dementie en omgevingsgerichte zorg. Om daar een goede invulling aan te geven, hebben mensen met specifieke kennis van dementie meegedacht over de inrichting van het pand. Welling: “We zijn uitgegaan van het ‘healing environment-principe’. We hebben gekozen voor kleine woongroepen en besteden veel aandacht aan omgevingsaspecten

Johan Reusen en Christel Welling in het vernieuwde Lorentzhuis

zoals de tuininrichting, het restaurant en het creëren van toegankelijke ruimtes, ook voor buurtbewoners.” Als je door het pand wandelt, zie je dat beleving en herkenning daarin een belangrijke rol spelen. De wc’s hebben bijvoorbeeld een zwarte bril, omdat wc’s met een witte bril voor mensen met dementie teveel op wastafels lijken. De gemeenschappelijke woonkamers zijn huiselijk ingericht en hebben een eigen thema. Verder kom je op de gangen kleine nisjes tegen. Deze worden binnenkort gevuld met herkenbare attributen, waarmee bewoners fijne herinneringen kunnen ophalen. Kortom: met het vernieuwde woon-zorgcentrum komt het motto van Innoforte – 'een (w)aardige oude dag in het Lorentzhuis' – helemaal tot zijn recht. ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Advies Uitvoering Bouwperiode Bouwprogramma

Innoforte (gedelegeerd opdrachtgever: Aestate) ASWA Architecten (tuin: Nico Wissing) van de laar (constructie); Nelissen (installaties) Aannemersbedrijf van Zoelen bv november 2012 – juni 2014 functionele renovatie en ombouw locatie tot woon-zorgcentrum 86 plaatsen (waaronder 36 zelfstandige appartementen)

93 | STEDENBOUW 717

BETAALBAAR EN VERRASSEND BOUWEN IN BETON representatieve uitstraling

●

snelle bouwtijd

●

duurzame kwaliteit

●

uitstekende brandwerendheid

●

inbraak veiligheid

●

Hercuton b.v. Touwsla ger 2 5253 RK Nieuwkuijk Tel.: (073) 511 26 60 info@hercuton.jajo.com

www.hercuton.nl

Ook bij de nieuwbouw van het Stadskantoor en de stationshal te Delft wordt door Dekker Natuursteen aangetoond dat in het oog springende gebouwen met natuursteen beter tot hun recht komen. Wij feliciteren opdrachtgever, aannemer en architect met dit schitterende project.

www.dekkernatuursteen.nl

Journaal Grootste zonnedak van Amsterdam bij de RAI

ver naar boven worden Postbus gebogen, 63 dat de ring gemakkelijk om een 1715 ZH Spanbroek kolom is te plaatsen.

tel. 0226 35 77 72

Met de plaatsing van 1.632 zonnepanelen werd dit najaar op Hal 8 van Amsterdam RAI het grootste zonnedak van Amsterdam gerealiseerd. De zonnepaneleninstallatie levert 360.000 kilowattuur, vergelijkbaar met de jaarlijkse elektriciteitsvoorziening van 140 Amsterdamse huishoudens. De zonnepanelen zorgen voor een CO2-reductie van zo’n 150 ton per jaar. Begin 2014 worden de zonnepanelen officieel in gebruik genomen.

Met deze uitvinding Nolten mob. 06wil206 23 619 een snelle en simpele oplossing fax 0226 35 94 62 bieden voor het probleem dat WINKELVERBOUW - BOUWBEGELEIDING om de hoekinfo@krnmontage.nl komt kijken bij het monteren van kolomringen. De www.krnmontage.nl montage gaat nu zonder uitzondering ingewikkeld en moeizaam, aldus Nolten. “Met de huidige ring ben je al gauw twintig minuten bezig. Mijn uitvinding zorgt ervoor dat je na vijf minuten al klaar bent. Het scheelt een bedrijf al snel acht euro per kolom. Bovendien ziet de visuele afwerBEGELEIDING VAN HET TOTALE BOUWPROCES - ONBEPERKTE MOGELIJKHEDEN king er veel netter uit.” CONCURRERENDE PRIJZEN - PROFESSIONEEL - BETROUWBAAR - KWALITEIT - FLEXIBEL Nolten levert de ringen tegen een prijs die 'dertig procent lager' ligt dan de prijs van de huidige ringen. Ze zijn in alle RAL-kleuren te bestellen. KRN Montage werkt in het hele land en is specialist op het gebied van winkelen kantoorverbouwingen. Het octrooi op de uitvinding is reeds verkregen. “Ik weet zeker dat er markt is voor deze ring. Bedrijven kunnen er heel veel geld mee besparen. En dat in crisistijd”, besluit Nolten.

Energiepartner Nuon realiseert het zonnedak op de RAI samen met Oskomera Solar Power Solutions. Nuon levert al stadswarmte en energie aan de RAI, waarbij de CO2-uitstoot voor de levering van elektriciteit en gas volledig wordt gecompenseerd. Ruim 60% van het dakoppervlak op het 12.000 m² grote dak wordt voorzien van panelen. Dat is wat maximaal mogelijk is qua belasting van het dak in verband met de dakconstructie en het gebruik voor 'rigging' bij evenementen. Met de plaatsing van 1.632 zonnepanelen zet Amsterdam RAI een volgende stap in haar ambitie om in de congres- en evenementenindustrie de komende vijf jaar een zichtbare koploper in Europa te zijn op het gebied van duurzaamheid. Amsterdam RAI onderzoekt de mogelijkheid of ook andere delen van het complex met zonnepanelen kunnen worden uitgerust. Zeker is dat het nieuw te bouwen RAI Amtrium zal worden van voorzien van zonnepanelen.

Van de Voort staat al ruim 20 jaar alom bekend om haar bijzondere vakmanschap, waarbij kwaliteit standaard is, met het juiste oog voor detail. Een project begint met het juiste advies, en een op maat gesneden ontwerp in samenspraak

'Tijd en geld besparen' met nieuwe kolomring

met de klant. Met eigen vakbekwame

Kolomringen zijn noodzakelijk bij het plaatsen van zwevende plafonds, maar de montage ervan vergt veel tijd van bedrijven. Te veel tijd, vindt Ruud Nolten van KRN Montage. Ervan overtuigd dat het veel sneller kan, ontwierp hij een nieuwe kolomring. Bedrijven kunnen hiermee per ring een kwartier arbeidstijd besparen, aldus Nolten. De uitvinding van Nolten is een platte, flexibele ring met aan de binnenzijde opstaande montagelippen. De ring vertoont een doorsnijding. De uiteinden van de kolomring kunnen ten opzichte van het platte vlak zo

handen wordt elk werk, groot of klein, met veel liefde voor het vak uitgevoerd.

Vd. Voort Natuursteenwerken Brugstraat 29, 5712 AX Someren telefoon 0493 - 44 08 02 fax 0493 - 44 08 03 info@natuursteen-vloeren.nl

www.natuursteen-vloeren.nl

95 | STEDENBOUW 717

thema | Klimaatplafonds

Beeld | Bart Gosselin Photography

Een gezond binnenklimaat voor iedereen Onderhoudsvrij, energiezuinig en zeer flexibel: klimaatplafonds van Interalu zijn al jaren gekend voor hun uitstekende prijs-kwaliteitverhouding. "Een gezond klimaatsysteem behoort tegenwoordig tot de basisuitrusting van elk type gebouw: kantoren, ziekenhuizen, scholen enzovoort. Overal waar mensen werken, leren of verblijven wordt beter gepresteerd en de omgeving als aangenamer ervaren met een comfortabel binnenklimaat", zegt Anthony Schrauwen, algemeen directeur van Interalu. Interalu onderscheidt twee belangrijke types metalen klimaatplafonds: SAPP®ceiling en EasyKlimaPlus®. Schrauwen legt uit: "De SAPP®ceiling heeft een open structuur met ruimte tussen de afzonderlijke panelen terwijl de voegen van de EasyKlimaPlus® volledig gesloten zijn. Deze laatste heeft genoeg aan een inbouwhoogte van maar zes centimeter waardoor dit type ook erg in trek is voor renovatieprojecten." Beide systemen gebruiken water om een ruimte te koelen en/of verwarmen. Ze zijn zeer zuinig en zo goed als onderhoudsvrij. Bovendien ligt het aantal hydraulische koppelingen van een Interalu klimaatplafond 95% lager dan bij andere systemen. “Interalu plafonds kunt u toepassen in elke ruimte, onafhankelijk van de vorm: uw klimaatplafond wordt op maat en volgens uw wensen gemaakt.”

Euralille-Perspective, Lille (EasyKlimaPlus®)

Duurzaam, milieubewust en energiezuinig Anthony Schrauwen: "Onze stalen plafondpanelen zijn volledig recyclebaar. Staal is trouwens een van de duurzaamste materialen in de NIBE-index. En doordat we enkel en alleen maatwerk leveren, hebben we maar weinig afval. De verpakkingsfolie wordt na gebruik 100% gerecycleerd."

Academisch Ziekenhuis, Maastricht (Easy-KlimaPlus®)

96 | STEDENBOUW 717

Tandartspraktijk, Lille (Easy-KlimaPlus®)

Plaatsnaam thema | Klimaatplafonds | Projectnaam

Willy Naessens, Wortegem-Petegem (SAPP® ceiling)

Projectinfo

Renson - Exit 5, Waregem (SAPP® ceiling)

Voor de SAPP®ceiling hanteert Interalu een bijzondere techniek, die de R&Dafdeling samen met de Universiteit van Stuttgart ontwikkelde. De SAPP®ceiling koelt de ruimte met water vanaf 18 à 19°C en dus aan een zeer laag energieverbruik. De koeling of de verwarming wordt perfect verdeeld over de volledige oppervlakte van de ruimte. “Geruisloos, tochtvrij en zonder circulatie van bacteriën of slechte lucht.”

Optimale akoestiek Ook een goede akoestiek maakt deel uit van een aangename leefomgeving. “Met de plafonds van Interalu kunt u de akoestische eigenschappen van een ruimte optimaliseren. Daarvoor zijn verschillende mogelijkheden", licht Schrauwen toe. "U kunt bijvoorbeeld kiezen voor een geperforeerde uitvoering van de panelen in combinatie met een akoestische deken. Deze toepassingen hebben een sterk absorberend effect in het spraakgebied. Zeker in aula’s, (landschaps) kantoren en vergaderzalen is dit een groot pluspunt. Een goede akoestiek verhoogt de verstaanbaarheid en de concentratie. Als u manieren zoekt om geluid te dempen, bijvoorbeeld richting gang of aangrenzende ruimtes, zijn akoestische barrières een excellente oplossing."

Erasmus MC, Rotterdam (SAPP®ceiling: verlichting en apparatuur werden volledig geïntegreerd in het plafond)

Budgetvriendelijk "Wij merken dat bij veel mensen – aannemers, architecten en studiebureaus - nog steeds de perceptie leeft dat klimaatplafonds duur zijn. Dat klopt niet", zegt Schrauwen pertinent. "Onze klimaatplafonds passen nagenoeg altijd binnen het budget dat voorzien is voor verwarming, koeling en plafonds. Niet zelden komt het zelfs voordeliger uit. Bovendien is een stalen plafond zeer duurzaam: het gaat lang mee en er is geen onderhoud aan. Geen schilderwerken en geen speciale reinigingsproducten. Onze systemen koelen en verwarmen op water, een zeer ecologische voeding, en het lage verbruik houdt de energiefactuur binnen de perken. Neem daar het hoge comfort van onze klimaatplafonds bij en de keuze is snel gemaakt."

Over Interalu Interalu is al meer dan veertig jaar een vaste waarde op de markt en is in België uitgegroeid tot een synoniem voor klimaatplafonds. Ondertussen is de groep uitgebreid met vestigingen in Nederland, Frankrijk en Luxemburg. De productie gebeurt nog altijd in de fabriek in Antwerpen (Wilrijk) en met eigen groene stroom. Interalu kiest heel bewust voor oplossingen met een minimale ecologische impact. ❚

97 | STEDENBOUW 717

klimaatplafonds met eco-perspectief

Erasmus MC Rotterdam- SAPP 速ceiling

Klimaatplafond op maat, binnen uw budget Metalen klimaatplafonds van Interalu bieden u een gezond binnenklimaat met een constante temperatuur en een hoog akoestisch comfort. De stalen plafonds zijn brandstabiel, zeer flexibel en hebben een hedendaags design. Het lage energieverbruik en de lange levensduur zijn een belangrijke bijdrage voor duurzaam bouwen.

Meer info op interalu.eu, bel 076 513 99 97 of mail: info@interalu.eu. We helpen u graag verder!

De natuur, voor ons het beste voorbeeld van een gezond binnenklimaat... Klimaatplafonds van Solid Air zijn een voorbeeld van

Praat met Solid Air, dé specialist in klimaatplafonds, als

innovatieve luchttechniek en worden al jaren gezien als

u hoge eisen stelt aan het binnenklimaat. Wij vertellen

de hoogste standaard voor goed geklimatiseerde ruimtes.

u graag meer over de eigenschappen en uitgebreide

Klimaatplafonds van Solid Air realiseren een binnen-

mogelijkheden van onze syststemen...

klimaat, zoals bedoeld door de natuur. Ekkersrijt 1501A,

Klimaatplafonds van Solid Air worden ondermeer

Postbus 200,

toegepast in woningen, kantoorgebouwen, scholen,

5690 AE SON

zorginstellingen en ziekenhuizen. Kortom, overal waar het

klimaatplafonds@solid-air.com

Tel. +31 (0)499 46 19 31

solid-air.com

belangrijk is dat mensen zich prettig voelen.

L U C H T V E R D E E LT E C H N

IEK •

T LUCH

BEH

• K L I M A AT P L A F O N D S G N I L NDE

thema | Klimaatplafonds

Beeld | Solid Air

Elk plafond kan als klimaatplafond uitgevoerd worden

De hoogste standaard voor goed geklimatiseerde ruimtes “Met onze klimaatplafonds haal je de natuur naar binnen”, zegt manager Ton van Weert van Solid Air Klimaatplafonds enthousiast. “Wij komen met innovatieve oplossingen die zorgen voor een binnenklimaat met frisse lucht en de juiste temperatuur. Onze klimaatplafonds worden onder meer toegepast in kantoorgebouwen, zorginstellingen, ziekenhuizen, scholen en tegenwoordig zelfs in woningen. Kortom: overal waar het belangrijk is dat mensen zich prettig voelen.” Het belang van een gezond binnenklimaat wordt vaak onderschat. Van Weert: “Het grootste deel van de dag brengen we binnen door: thuis, op het werk, op school, in een zorginstelling of in een sportzaal. Een aangenaam binnenklimaat draagt bij aan een betere concentratie en een hogere productiviteit en voorkomt gezondheidsklachten. Klimaatplafonds, waarin het verwarmen, koelen én lucht verversen op één plek plaatsvindt, creëren in elk gebouw een optimaal binnenklimaat, waarin mensen zich comfortabel en op hun gemak voelen.”

Specialist Solid Air staat bekend als specialist op het gebied van klimaatplafonds. “Wij nemen alleen genoegen Custom made, alles is mogelijk

100 | STEDENBOUW 717

met de hoogste kwaliteit en onze klanten waarderen dat. Onze klimaatplafonds behoren tot de hoogste comfortklasse, zijn energetisch meer dan verantwoord en hebben een lange levensduur. In de huidige samenleving, waarin we op een verantwoorde manier om moeten gaan met energie, is een klimaat-

plafond van Solid Air een duurzame keuze. Maar ook de esthetische, akoestische en klimaattechnische aspecten maken de toepassing van onze klimaatplafonds steeds aantrekkelijker. Wij streven naar een maximale kwaliteit voor onze klanten, tegen een minimale belasting van het milieu.” Good climate, better performance

Solid Air Klimaatplafonds maakt deel uit van de Nijburg Industrie Groep. De groep omvat een internationaal actieve organisatie, bestaande uit de bedrijven Solid Air (luchtbehandeling, luchtverdeeltechniek en klimaatplafonds), Velu (groothandel klimaattechniek), Nijburg Luchttechniek (installatie en montage) en Nijburg Products (fabricage).

thema | Klimaatplafonds

Opengewerkt Solid Air Klimaatplafond

Luchtfoto fabriek Sappemeer

All-in-one

Flexibiliteit

Een andere belangrijke verklaring voor het succes is dat Solid Air als enige in Nederland alle luchttechniek onder één dak heeft. “Wij ontwerpen, engineeren, leveren en installeren hoogwaardige producten in de luchttechniek. We merkten steeds vaker dat klanten hun luchttechnische componenten bij voorkeur van één leverancier betrekken. Daarom leveren wij alles op het gebied van klimaatbeheersing en luchttechniek, van roosters en luchtbehandelingskasten tot en met koelconvectoren. Daarnaast adviseren we over klimaattechniek, ook voor grote projecten en industriële toepassingen.”

Voor elk gebouw biedt Solid Air een oplossing op maat. “We beschikken over een eigen productielijn, dus we kunnen aan elke wens tegemoet komen. Naast integratie in de standaardsystemen, zoals een bandraster-, haak- of cassettesysteem, kan een metaalplafondsysteem worden toegepast in bijvoorbeeld plafondeilanden, een trapeziumplafond of een gewelfd plafond. Ook combinaties met andere plafondtypes geven nieuwe mogelijkheden qua kleur, materiaal en kosten. Wij zorgen ervoor dat elk gewenst ontwerp als klimaatplafond uitgevoerd kan worden.”

Innovatie Solid Air heeft ook naam gemaakt als voorloper op het gebied van vernieuwingen. “Onlangs hebben we een gipsklimaatplafond ontwikkeld, speciaal voor woningbouw en utiliteitsprojecten zoals hotels, zorgcentra en appartementen. Deze plafonds kenmerken zich door een opmerkelijk geringe inbouwhoogte.

Een gipsklimaatplafond zorgt in elke woning voor een behaaglijk binnenklimaat, zonder storende elementen zoals radiatoren, convectorputten en leidingen. De reacties op ons proefproject waren buitengewoon positief.”

Service Het kwaliteitsdenken van Solid Air heeft ook zijn weerslag op de service. “Wij zien een klimaatplafond niet als een artikel, maar als een totaaloplossing. Solid Air biedt zowel ontwerp, levering als montage, zodat klanten te maken hebben met slechts één aanspreekpunt. We weten als geen ander dat het vak van klimaatplafonds mensenwerk is. De kwaliteit van onze vaklieden is daarom bepalend voor een prettige samenwerking en een optimaal eindresultaat. Meedenken, verantwoordelijkheid nemen en deadlines respecteren, dáár draait het om.” ❚

Nieuw in het programma

Plafondeiland

Klimaatplafond horizontaal, schuin of verticaal

101 | STEDENBOUW 717

SPECIALISTEN IN DUURZAME GEVELTECHNIEK

K&A Gevelgroep Samen op z’n sterkst!

Drie gerenommeerde specialisten in gevelconstructies bundelen hun krachten: Kolf & Molijn, Alpro en Kiba werken voortaan samen binnen de K&A Gevelgroep. Zo beschikt u over alle gewenste gevelexpertise in één hand. Bovendien versterkt deze verbintenis niet alleen de marktpositie en slagvaardigheid van de afzonderlijke bedrijven; gezamenlijk garanderen ze u betrouwbaarheid en continuïteit. Deze samenwerking stelt ons in staat nog gerichter te werken aan kwaliteit en innovatie met een duurzaam karakter. Voor u en samen met u.

TOT DE K&A GEVELGROEP BEHOREN: Postbus 1075 I 8300 BB Emmeloord I T 0527 615 551

www.kenagevelgroep.nl

bedrijfspresentatie | K&A Gevelgroep

De veelbelovende optelsom van K&A Gevelgroep

“Er zit veel winst in samenwerking” Kolf & Molijn, Alpro en Kiba: drie solide gevelspecialisten, elk met hun eigen lange historie en omvangrijke staat van dienst, besluiten intensief te gaan samenwerken. Omdat ze elkaar vinden in de overeenkomsten, aanvullen in de verschillen, maar vooral omdat ze verwachten samen aanzienlijk meer voor hun opdrachtgevers te kunnen betekenen dan individueel. Een veelbelovende optelsom die K&A Gevelgroep heet en oktober jongstleden officieel werd. volgens de zogenaamde BIM-methodiek (Building Information Modelling; red.). Behalve over technisch adviseurs, calculators en een afdeling cadcam-engineering, beschikken we over onze eigen BIM-modelleurs die met het softwareprogramma Autodesk Revit werken. Dit stelt ons in staat maatwerkoplossingen voor complexe vraagstukken te bieden, digitaal met alle betrokken bouwpartners samen te werken, faalkosten tot een minimum te beperken; kortom: ervoor te zorgen dat het bouwproces optimaal verloopt.”

Design & Construct

v.l.n.r. Commercieel directeur Perry Hermans, algemeen directeur Ronald Nieuwenhuizen en commercieel directeur Cor van den Berg

Het gaat dus om een krachtenbundeling tussen doorgewinterde gevelconstructeurs. Eén waarbij het in 1885 opgerichte Kolf & Molijn uit Emmeloord zich toelegt op de productie, engineering en montage van aluminium kozijnen, ramen, deuren en vliesgevels voor de woningen utiliteitsbouw; Alpro uit Budel – dat dit jaar zijn dertigjarig bestaan viert – en Kiba (1946) uit Bergambacht ontwerpen, produceren en monteren beide hoogwaardige kunststof gevelelementen voor nieuwbouw en renovatieprojecten. De drie bedrijven werken voor aannemers, bouwondernemingen, architecten en andere opdrachtgevers in de Benelux. Daarnaast belevert Alpro de Nederlandse particuliere markt via een selectief dealernetwerk.

Verbindende schakel Algemeen directeur Ronald Nieuwenhuizen is samen met Cor van den Berg, commercieel directeur van Kolf & Molijn en Perry Hermans, commercieel directeur van Alpro en Kiba aangeschoven om helderheid te

verschaffen over de activiteiten van de K&A Gevelgroep. Cor van den Berg: “In feite fungeert de K&A Gevelgroep als verbindende schakel tussen de drie gevelexperts die hun kennis en ervaring overigens ook gewoon individueel in de praktijk blijven brengen.” Ronald: “Zowel Kolf & Molijn als Alpro en Kiba vallen onder VADO Beheer, een financiële aandeelhouder die zijn ondernemingen maximale ruimte en slagvaardigheid geeft zich verder te ontwikkelen.”

Perry: “Bij K&A Gevelgroep koop je dus geen gevels. Deze organisatie staat los van het feitelijke proces, maar stelt Kolf & Molijn, Alpro en Kiba in staat kwaliteit en professionaliteit te bieden die tot over de landsgrenzen reikt.” Cor: “Expertise hebben ze alle drie in huis, maar door die kennis en capaciteit te bundelen zijn we partner geworden in Design & Construct-werken en hybride projecten, waarbij zowel aluminium- als kunststofoplossingen worden verwerkt.” Ronald: “Dat betekent dat je in grotere volumes en andere schaalgroottes moet gaan denken. Dat brengt best een ommezwaai in de bedrijfsculturen met zich mee, maar we bieden wel waar de markt om vraagt: het vormen van bouwteams en partnerships, innovatieve oplossingen, een duurzame benadering van zowel het productieproces als het eindproduct, het delen van kennis en ervaring. Kortom: er zit veel winst in goede samenwerking.” ❚

BIM-methodiek De nadruk ligt nog op kleine en middelgrote projecten, maar met de wind van deze samenwerking in de rug en de voortschrijdende synergie tussen de drie bedrijven verwacht K&A Gevelgroep een grote stap te maken. Overigens niet alleen doordat de bedrijven samen meer productiecapaciteit en knowhow in huis hebben, maar ook door bedrijfsprocessen te innoveren en te optimaliseren, en de organisatie verder te professionaliseren. “Zo zetten we hoog in op bouwen

Voor meer informatie, kijk op: www.kenagevelgroep.nl

Volg ons op twitter: @kenagevelgroep'

103 | STEDENBOUW 717

woningbouw Tekst | Loet van Bergen Beeld | KlokBouw

Maisonnettes in Malvert gerenoveerd volgens EcoVeren-concept KlokBouw is in opdracht van woningcorporatie Standvast Wonen bezig met de renovatie van 120 maisonnettewoningen in de Nijmeegse wijk Malvert. De woningen stammen uit 1968 en waren verouderd. Van de elf maisonnetteblokken worden er zes gesloopt. Op de open plekken staat nieuwbouw gepland. Waarschijnlijk komen er zorgwoningen. In de eerste fase worden 96 woningen gerealiseerd. De planning is zo opgesteld dat de renovatie van alle maisonnettes uiterlijk 1 maart 2014 afgerond is, waarna ze in fases verhuurd zullen worden. Voor de renovatie, die circa acht miljoen euro kost, schakelde Standvast Wonen KlokBouw in vanwege de complexiteit van de renovatie en het korte tijdsbestek waarin het project gerealiseerd moet worden. “Wij zijn verantwoordelijk voor de bouw en hebben in nauw overleg met Standvast Wonen meegedacht over de aanpak van de renovatie en het Programma van Eisen in relatie tot het budget”, vertelt projectleider Mark Thijsen van KlokBouw. “Woontechnisch hadden deze maisonnettewoningen nogal wat beperkingen, vooral wat betreft de constructie, grootte van de ruimtes en de verouderde technische installaties. De renovatie moest dus met beleid uitgevoerd worden. Van tevoren hebben we dan ook zorgvuldig met een constructeur overleg gehad over de mogelijkheden en onmogelijkheden”, aldus Thijsen.

EcoVeren-concept “Voordat we startten met de renovatie is er eerst een proefwoning gemaakt”, licht Thijsen toe. “Hiermee konden we ervaring op doen en we kunnen de toekomstige bewoners laten zien hoe de gerenoveerde maisonnettes eruit

104 | STEDENBOUW 717

komen te zien. Van de huidige bewoners keren er straks 23 terug naar de gerenoveerde maisonnettes.” De renovatie van de maisonnettes wordt gerealiseerd volgens het EcoVeren-concept van KlokBouw. Dit is een hoogwaardig en duurzaam renovatieconcept met als resultaat een toename van gebruikswaarde, levensduurverlenging en energetische opwaardering. Mark Thijsen: “KlokBouw bekijkt het project in feite door een duurzame bril. Vandaar dat er gekozen is voor een rigoureuze aanpak. De maisonnettes zijn vanbinnen helemaal gestript. De keuken, leidingen, installatie, sanitair en het stucwerk is volledig verwijderd, evenals de gevelpuien. Alleen het casco van de gebouwen is blijven staan. De gevels worden voorzien van aluminium kozijnen en gevel-

panelen en de woningen krijgen een geheel nieuwe indeling. Daarnaast krijgen alle maisonnettes een energiezuinige cv-installatie. In combinatie met de isolatie zijn de maisonnettes straks zeer energiezuinig: energielabel A (boven) en B (onder). Tevens worden materialen toegepast die op termijn geen schadelijke gevolgen hebben voor het milieu en zoveel mogelijk cradle-to-cradle zijn. De maisonnettes zijn er straks in twee typen: met twee en drie slaapkamers. Sommige woningen op de eerste verdieping hebben ook een garage.

Op schema Tot nu toe ligt de renovatie volgens Thijsen prima op schema. “Dit vergt wel een goede planning. We werken met lean-planning en hebben

Nijmegen | Malvert

De tot op casco gestripte gevels worden voorzien van aluminium kozijnen en gevelpanelen

Projectinfo Duurzame dakbedekking Bij een complete renovatie als die in de Nijmeegse wijk Malvert, hoort een duurzame dakbedekking. Daarvoor roept aannemer KlokBouw de hulp in van Weijers Platte Daken. De maisonnettes in Malvert zijn van-top-tot-teen gestript. De dakdekkers van Weijers Platte Daken werken dan ook flink door om de dakbedekking zo snel mogelijk waterdicht te krijgen. “Zo hebben de andere bouwdisciplines zo min mogelijk last van de weersomstandigheden”, vertelt directeur Wil Weijers. Het bedrijf is gecontracteerd via KlokBouw. “Maar voor de uiteindelijke opdrachtgever, Standvast Wonen, zijn we de ‘huisdakdekker’. Frappant dat we nu, via via, ook weer voor hen werken.” Weijers Platte Daken fabriceert een duurzaam dakpakket, inclusief een nieuwe dragende constructie. Bijzonder is de creatieve draai aan de noodoverloop van het dak. “Normaal gesproken heeft zo’n noodoverloop een standaard uitstraling. Maar de noodoverlopen van SBH Architecten hebben wat weg van de kantelen van een kasteel. Dat heeft iets unieks.”

op verschillende niveaus sessies gehouden met bouwpartners waar we al langer mee samenwerken. Gezamenlijk hebben we in deze sessies de uitvoeringsplannen en planning gemaakt. Het bouwproces luistert namelijk heel nauw en dient goed gecoördineerd te worden. Gemiddeld lopen er op een dag 150 man rond op de bouwplaats, die in drie weken tijd de woning volledig renoveren, inclusief binnenen buitenwerk. Naast de regie over de hele renovatie regelen we ook de optiepakketten voor tegels, keuken en sanitair. Vanwege de tijdsdruk vinden we het belangrijk dat de coördinatie hiervan vanuit één punt gebeurt. ►

PLAFONDS, KOVEN EN VOORZETWANDEN Renovatieprojecten blijven 'verrassingspakketten'. De werkzaamheden die moeten worden verricht kunnen sterk uiteenlopen. Om die reden besloten aannemersbedrijf KlokBouw en MVT Binnenmontage zes jaar geleden om renovatieprojecten waar mogelijk samen aan te pakken. Dat is ook het geval bij Malvert in Nijmegen. Aan de 124 appartementen in de Nijmeegse wijk Malvert moet veel gebeuren. MVT Binnenmontage voorziet keuken, hal en toilet van de woningen van een gipsplafond. Tussen het plafond en de bovenkant van de kozijnen brengt zij een houten koof aan. In de trappenhuizen plaatst zij nieuwe voorzetwanden en in de kelders Herakustikplafonds, waardoor de rc-waarde hoger wordt. “We hebben inmiddels een ruime ervaring in renovatieprojecten”, vertelt Maarten van Teefelen, directeur/eigenaar van MVT Binnenmontage. “Bij nieuwe projecten werken we vanaf het eerste moment samen met KlokBouw. Planning, kwaliteit en logistiek brengen we samen in kaart. Deze manier van werken bevalt uitstekend.”

105 | STEDENBOUW 717

www.mvtbinnenmontage.nl MVT Binnenmontage Koningsweg 18 6655 AC Puiflijk 0487 - 52 52 64 mvtbinnenmontage@hetnet.nl

717079_MVT 1-4.indd 1

13-12-13 10:43

Nijmegen | Malvert

Projectinfo Naast de tijdwinst die dit oplevert, is dit voor ons ook prettig en de opdrachtgever is hierdoor ontzorgd.” Als in maart volgend jaar de woningen opgeleverd zijn, start de herinrichting van het openbaar gebied. Behoud van groen staat voorop en waar mogelijk worden bomen toegevoegd. “Voor KlokBouw is dit een heel mooi project. Kwalitatief gezien zijn de woningen dadelijk vergelijkbaar met nieuwbouw”, merkt Thijsen tot slot op. ❚

Balkon- en galerijhekken Bij elk renovatieproject staan projectleider en architect voor de vraag: gaan we de bestaande elementen opknappen of vervangen? Zo ook bij wijk Malvert in Nijmegen. Zijn de balkon- en galerijhekken het beste af met een nieuwe laag coating? Of is het op termijn voordeliger om ze meteen te vervangen? MBR Hekwerken denkt mee. Bij de eenvoudig getekende maisonnettes in Malvert hoort een ongecompliceerd hekwerk. Erwin Both van MBR Hekwerken vertelt: “We hebben meegedacht met het bouwteam van bouwbedrijf KlokBouw. Daarin zijn we al snel tot de conclusie gekomen dat het gunstiger is om de hekwerken te vervangen door exemplaren van aluminium. Daar heb je dertig tot veertig jaar weinig onderhoud.” MBR Hekwerken vervaardigt en monteert de balkon- en galerijhekken en de privacyschermen die de balkons opdelen. “De laatste hebben een matte glasvulling. Dat geeft zowel een ruimtelijk als een beschuttend effect.” De productieafdeling fabriceert het hekwerk – in totaal 1.200 strekkende meter - binnenshuis. “We hebben een keur aan standaardprofielen, die we voor elke klant op maat bewerken.” Het bedrijf werkt sinds jaar en dag met aluminium. “Het is schoon, licht en onderhoudsarm. Bij sommige renovatieprojecten komt het lage gewicht ook het ontwerp ten goede. Als bijvoorbeeld de galerijvloer wordt opgehoogd, kan het aluminium het extra gewicht van het beton compenseren.” In de productiehal van MBR Hekwerken hangt de traditionele glasparelzak die steekproefsgewijs tegen elk type hekwerk stoot om de kwaliteit ervan te testen. “Een praktijktest geeft altijd het meeste vertrouwen.”

'Bij de eenvoudig getekende maisonnettes hoort ongecompliceerd hekwerk'

‘Altijd zorgen voor beste oplossing’ Ventimon Technische Installatiebedrijven is vanaf de startfase nauw betrokken bij het renovatieproject in Malvert. Het Wijchense bedrijf verricht bij dit project alle installatieen elektrotechnische werkzaamheden. “Een uitdagende klus”, vat Heino Smits van Ventimon Technische Installatiebedrijven het project samen. Door het korte tijdsbestek is het aanpoten voor het installatiebedrijf. De mannen van Ventimon zijn in september begonnen met de werkzaamheden en als alles volgens plan verloopt, is het project aankomend voorjaar klaar. Het project valt en staat met een goede samenwerking tussen de verschillende partijen. Om die reden is Ventimon al vanaf de prijsvorming betrokken bij dit project. Smits: “Wij worden niet alleen gevraagd voor het uitvoeren van de werkzaamheden, maar juist ook om het meedenken over de beste oplossingen qua kwaliteit, prijs en duurzaamheid. Elke situatie vraagt immers om een oplossing op maat. Het ontzorgen van de klant; daar staan wij als Ventimon voor.”

Gaan voor vakmanschap Van Rossum tegelwerken B.V. is specialist in het aanbrengen van alle soorten tegelwerken: patroonwerk, natuursteen (graniet, marmer en travertin) en designvloeren. “Wij zijn gestart in week 34 in de 120 maisonnettewoningen in de Nijmeegse wijk Malvert. Dan blijkt het belang van een doeltreffend plan, de aanpak en het gebruik van de juiste tactiek. En natuurlijk de precisie van de definitieve uitvoering, want dat zijn de absolute voorwaarden voor succes. Als tegelzetterbedrijf beseffen wij dat als geen ander. Onze prestaties zijn het resultaat van planmatig werken en van op-en-top vakmanschap; daarom is Van Rossum tegelwerken B.V. zo’n uitstekende partner. Met een deskundig advies en optimale service leggen wij de basis voor ons succes.”

107 | STEDENBOUW 717

Amsterdam | Het Breed

Tekst | Karl Bijsterveld Beeld | Architecten Cie.; Curtain-Wall; Renz postkasten

Grootschalige woningrenovatie in Amsterdam-Noord

Het Breed kan straks weer jaren mee Het is een van de grootste renovatieprojecten van Nederland: woonwijk Het Breed in Amsterdam- Noord. Met behoud van de kenmerkende architectuur worden 1141 woningen gerenoveerd. Ook de gevels en galerijen krijgen een opknapbeurt. Samen met energiezuinige maatregelen kan Het Breed straks weer jaren mee. Architect Willem Benschop van de Architekten Cie. vertelt. Het Breed is opgeleverd in 1970 en is een ontwerp van architectenbureau Frans van Gool. Dit bureau was een voorloper van het huidige Architekten Cie. Het Breed bestaat uit middelhoge woonblokken van vijf woonlagen midden in het groen. De wijk is gebouwd in een tijd waarin functiescheiding gebruikelijk was. De woonfunctie domineert dan ook Het Breed. Het complex bevat 1141 woningen en 24 atelierwoningen. Verder vinden we er nog enkele bedrijfsruimten en collectieve ruimten. Willem Benschop van de Architekten Cie.: "De wijk had in die tijd in meerdere opzichten een experimenteel karakter. De woningen waren aanzienlijk groter dan toen gebruikelijk was. Ook de vormgeving was vernieuwend. Typerend zijn bijvoorbeeld de loopbruggen tussen de blokken. Ook was er speciale aandacht voor collectief gebruik van de ruimte, zowel binnen als buiten." De experimentele aanpak bezorgde Het Breed de status van jong monument.

Negatieve spiraal In de beginjaren was de wijk een succes. Bewoners waren erg tevreden over de woningen. "Zij waren bovendien zeer betrokken bij hun wijk", vertelt Benschop. Maar gaandeweg ging het steeds minder goed met het Het Breed. Met name de open galerijen zorgden voor veel overlast. Het onderhoud van de woonblokken schoot tekort en de openbare ruimte kreeg een wat rommelig karakter. Uit een analyse van de wijk bleek bovendien dat Het Breed in toenemende mate huisvesting bood aan bewoners met een zwakkere sociaaleconomische positie. Er waren steeds minder buurtactiviteiten en de wijk maakte een wat verlaten indruk.

Renovatie Om de negatieve spiraal te doorbreken besloten de eigenaren van de woningen, de woningcorporaties Ymere en Eigen Haard, al in 2004 tot renovatie. De corporaties gingen in gesprek met de bewonersvereniging. Benschop: "Maar bewoners vreesden huurverhoging. Er was weerstand." In 2012 werd de draad van renovatie weer opgepakt. Op verschillende manieren wordt het complex onder handen genomen. De Architekten Cie. tekende daarvoor de bestekken. Benschop: â&#x20AC;&#x153;De maatregelen zijn nu minder drastisch. Als bewoners dat willen kunnen ze tijdelijk verhuizen naar een logeerwoning.â&#x20AC;? Verder krijgen de bewoners

108 | STEDENBOUW 717

een goede begeleiding en worden de werkzaamheden zorgvuldig op elkaar afgestemd. Een belangrijke vernieuwing betreft de entreehuisjes

Amsterdam | Het Breed

Projectinfo Isolatievoorzieningen Een belangrijke ingreep is het afsluiten van de galerijen en het maken van entreehuisjes. Ook worden de aluminium gevels en trappenhuizen ingrijpend verbeterd. Voor de warmte- en warmwatervoorziening wordt een duurzaam systeem toegepast dat de CO2-uitstoot vermindert. Samen met de isolatievoorzieningen leidt dat tot energiebesparingen. Ook de woningen zelf krijgen een opknapbeurt. Voorbeelden zijn een nieuwe ventilatie, vernieuwing van de leidingen, puien en kozijnen. De omvangrijke renovatie geschiedt per woonblok. Inmiddels zijn de eerste 250 woningen gereed. Benschop: "De volledige renovatie van Het Breed zal in 2016 voltooid zijn. Het karakteristieke monument kan er dan weer jaren tegenaan." ❚

Bouwinfo Opdracht Ymere; Eigen Haard Ontwerp/advies De Architekten Cie. Constructie Pieters Bouwtechniek Installatieadviseur Schreuder Groep Uitvoering Van der Leij Groep Renovatieperiode 2013-2016

Alles voor de vakman onder één dak!

Stofvrije renovatie Onderdeel van de renovatie bij Het Breed is het vervangen van alle puien. Om stof, tocht en kou geen vrij spel te geven zouden normaal gesproken telkens weer stofwanden moeten worden gemaakt. Een tijdrovende bezigheid, tenminste als we spreken van het spannen van bouwfolie in een houten raamwerk dat na afloop in de container verdwijnt. Bouwbedrijf Van Der Leij koos voor een andere, 'slimme' oplossing. De aanschaf van maar liefst 285 meter Curtain-Wall. Curtain-Wall Directeur Bob Houpst vertelt dat steeds meer aannemers, schildersbedrijven en installateurs overgaan tot het werken met dit innovatieve afschermsysteem. “Ook technische diensten van ziekenhuizen hebben ontdekt, dat Curtain-Wall uitstekend is op te bouwen onder een systeemplafond, zonder dat de platen worden opgetild. Beschadigingen aan wanden en plafonds zijn verleden tijd en wanneer renovaties in bewoonde toestand plaats vinden is de brandvertragende folie, waarmee Curtain-Wall standaard wordt geleverd, een geruststellende factor."

Drie woningen tegelijkertijd afgeschermd tegen stof en kou

Een goede afscherming voorkomt schade en ergernis bij de bewoners

"Nemen we dan ook nog even de tijdwinst en de herbruikbaarheid in ogenschouw, dan wordt meteen duidelijk dat de investering binnen de kortste keren is terugverdiend.”

Postkastenproducent betrokken bij groot project “Toen wij in 2006 de plannen voor dit grote renovatieproject onder ogen kregen, zagen wij gelijk waar onze sterke punten van pas zouden komen”, aldus Gert van der Steen projectadviseur van Renz postkasten.

bouwmaterialen

houten plaatmaterialen

gereedschappen en ijzerwaren

keukens en tegels

100 jaar kennis en ervaring www.bouwcenterfilippo.nl Haarlem | Beverwijk | Oude Wetering | Leiden | Mijdrecht

“Na groen licht van Ymere, Architecten Cie. en Van der Leij BV hebben wij ons vol overgave op dit werk gestort. Dit is weer een geweldig project, met een enorme uitdaging om tot een mooi eindproduct te komen en dat is gelukt. De samenwerking met de aannemer, de staalconstructeur en de glasleverancier zijn hierbij van cruciaal belang. Minimale afwijkingen kunnen al grote gevolgen hebben. Wij zijn er trots op bij zo een ingrijpend project betrokken te zijn.” Renz postkasten is voor renovatie- en nieuwbouwprojecten een gevestigde naam. Jaarlijks produceert Renz postkasten voor bijna 800.000 woningen in geheel Europa.

109 | STEDENBOUW 717

Beelen Asbestverwijdering B.V. Kelvinstraat 4 3846 BV Harderwijk Postbus 380 3840 AJ Harderwijk Telefoon:

+31 (0)34 126 30 10 Telefax:

+31 (0)34 126 25 75 Email:

asbestverwijdering@beelen.nl

www.beelen.nl

• ASBESTVERWIJDERING • VOLLEDIG GECERTIFICEERD • JARENLANGE ERVARING MET ALLE VOORKOMENDE ASBESTSANERINGEN • MODERN MATERIEEL • BEGELEIDING MET VERGUNNINGEN EN NAZORG

Amsterdam | Het Breed

Bewoners helpen tijdens De Dag van de Buurt mee met het opknappen van Het Breed

Projectinfo 'Een goede voorbereiding levert veel voordeel op' In een vroeg stadium van de voorbereiding heeft projectleider Bart Halma contact gezocht met BouwCenter Filippo. “Door de jarenlange samenwerking tussen onze bedrijven weten wij wat we aan elkaar hebben; toch heeft BouwCenter Filippo Van der Leij kunnen verrassen met een aanbieding van Western Red Cedar.” “Dit hout is brandvertragend behandeld conform Brandklasse 1 Euroklasse B, en afgewerkt met Colorseen Timberstain. BouwCenter Filippo heeft het Western Red Cedar met FSC-keurmerk speciaal ingekocht in Canada; alle delen zijn met vijf centimeter overlengte op specificatie geleverd. Hierdoor is er een minimaal verlies en een optimaal rendement behaald op inkoop. Door deze aanvoerwijze is er nagenoeg geen verlies in de brandvertragende behandeling en afwerking van het hout geweest. Hiermee heeft BouwCenter Filippo haar bijdrage geleverd aan de duurzaamheid van dit project. Waar mogelijk levert BouwCenter Filippo FSC-gecertificeerde materialen.”

Asbestsanering Beelen Asbestverwijdering BV is trots om een partner te zijn in één van de meest grootschalige renovatieprojecten van Nederland. Beelen is onderdeel van de keten. “Wij dienen in één week de tien woningen, die iedere module telt, gesaneerd te hebben zodat de andere ketenpartners in de resterende twee weken de woning weer geschikt kunnen maken voor bewoning. Wij saneren de complete voor- en achtergevel van de woningen, en tevens diverse asbestbronnen in de woningen. Totaal maken we acht zogenaamde 'containments', waarin wij de asbestbronnen in een binnensituatie saneren. Iedere werkweek leveren wij tien woningen per module af; het werk bestaat uit 120 modules, verdeeld over drie kalenderjaren.”

111 | STEDENBOUW 717

AMSTERDAM | Oostpoort

Tekst | Henk Geist Beeld | OCP

Van gasfabriek tot levendig stadscentrum

Op het terrein van de voormalige Oostergasfabriek in Amsterdam-Oost nadert de voltooiing van het tweede deelgebied van het project Oostpoort. Wonen, winkelen, leren, werken, sporten, muziek maken, trouwen, eten en drinken; dat alles kan vanaf volgend jaar in het nieuwe, levendige centrumgebied voor dit Amsterdamse stadsdeel. Op het oude industrieterrein, ingeklemd tussen de Linnaeusstraat, Polderweg en Ringvaart, ontstaat een nieuw stedelijk en autovrij centrumgebied met veel sfeer. Dat is mede te danken aan de mix van oude historische fabrieksgebouwen en fraaie, uitgesproken nieuwbouw. Er komen in totaal zeshonderd woningen in de koop- en (sociale) huursector, een winkelcentrum van circa 18.000 vierkante meter met plek voor ongeveer veertig grote en kleinere winkels, horecagelegenheden met bijvoorbeeld terrassen langs de kade van de Ringvaart, sportaccommodaties – zoals het Sportfondsenbad Oost dat al sinds 1930 in een van de oude bedrijfsgebouwen is ondergebracht, culturele instellingen, maatschappelijke voorzieningen en een ondergrondse parkeer-

112 | STEDENBOUW 717

garage met plek voor ruim 870 auto’s van bewoners en bezoekers. Dankzij deze mix van functies is er straks zowel overdag als ’s avonds altijd wat te beleven in Oostpoort. De transformatie van het oude industriegebied kent een lange voorgeschiedenis. “We zijn samen met de gemeente sinds 1998 al bezig met de ontwikkeling van dit Polderweggebied”, vertelt Fred Langeslag, projectdirecteur bij de Ontwikkelingscombinatie Polderweggebied (OCP), waarin Bouwfonds en de corporaties Ymere en Stadgenoot participeren. “De bodemverontreiniging met mobiele stoffen in het grondwater maakte de sanering van het terrein

AMSTERDAM | Oostpoort

Projectinfo urgent. Dat riep de vraag op wat er daarna op het terrein, gelegen tussen de Oosterparkbuurt en de Watergraafsmeer, zou kunnen ontstaan. Na enige verkenningen is besloten om hier een echt centrumgebied voor Oost te maken, want dat ontbrak nog in dit stadsdeel. Het gaat om een verzorgingsgebied met 100.000 inwoners.”

Intiem Ten grondslag aan de transformatie ligt een stedenbouwkundig plan van Sjoerd Soeters. Langeslag: “Volgens de principes van ‘serial vision’ heeft hij een ontwerp gemaakt dat uitgaat van smalle, gekromde straten afgewisseld met kleine, intieme pleinen. Er ontstaat een bijna middeleeuws stratenpatroon, waarin de bezoekers kunnen ronddwalen en telkens worden verrast, want elke vijftig meter wordt een ander beeld gecreëerd.” De architectuur sluit goed aan op de geschiedenis van de plek en het karakter van de Oostergasfabriek. De uitvoering van de eerste fase ging in 2007 van start. In het middengebied werden onder meer een nieuw stadskantoor voor de deelraad, het muziekmakerscentrum muzyQ, een brede school en het wooncentrum Atlantisplein voor thuisloze jongeren gerealiseerd. Het kunstcentrum CBK Amsterdam vond onderdak in de deels herbouwde en gerestaureerde hallen van de voormalige tramremise. Met de uitvoering van het tweede deelgebied op het westelijke terreindeel werd in 2010 begonnen. Dat behelst onder meer het winkelcentrum, de ondergrondse parkeergarage met twee lagen, de uitbreiding van de entree ►

Service van MKB, prestaties van een multinational Germieco is een bedrijf dat zowel gespecialiseerd is in hovenierswerk als alles wat met grond-, wegen waterbouw te maken heeft. Germieco levert een alles-in-éénpakket en kan ook bodemsaneringsprojecten uitvoeren. “De onderneming telt zestig personeelsleden die dagelijks prestaties leveren die je van een multinational verwacht. Daarnaast werken we samen met vaste onderaannemers en inhuur waardoor er dagelijks ruim honderd personen aan het werk zijn. Ondanks de compleetheid, veelzijdigheid en grootte van het bedrijf staat Germieco voor laagdrempeligheid en een persoonlijke service die kleinere bedrijven kenmerkt.” Germieco heeft de ambitie om gestaag te blijven groeien, zonder dat de persoonlijke touch met de klant verloren gaat of aan de kwaliteit van het werk getornd wordt. De afgelopen jaren heeft Germieco verschillende werkzaamheden uitgevoerd in Amsterdam. Het project 'Maaiveld inrichting Oostpoort West' is een mooi voorbeeld. De werkzaamheden die Germieco uitvoert bestaan uit onder meer het opbreken van verhardingen, het ontgraven, aanvullen, afwerken en vervoeren van grond, het aanbrengen van straatmeubilair en grondwerk. “Germieco is op en top gecertificeerd: het mag keurmerken dragen als VCA**, ISO 9001, Groenkeur en BRL 7000.”

Aluminium gevelbekleding Oostpoort Wie de Oostpoort in Amsterdam bekijkt, en dan met name de aluminium gevelbekleding, kan bedenken dat de gevelbekleding hier extra aandacht vraagt. Deze wordt geleverd door Welmecon, een specialist in metalen daken wandbeplating. Ferry Dekker, directeur/eigenaar van Welmecon: “In ons 25-jarig bestaan zijn we begonnen met de conventionele gevelbekleding. De laatste jaren verschuift onze expertise naar moeilijker projecten. In december 2012 begon Welmecon met de sinus-beplating en boeiranden van de torens van Oostpoort. Om de bouwkosten laag te houden wilde zij de steigers zo snel mogelijk laten zakken. Dat regelde zij door zo vroeg mogelijk in te meten en de productietijd zo kort mogelijk te houden.”

Smalle, gekromde straten creëren intimiteit

Bouwinfo Opdracht

OCP, Ontwikkelingscombinatie Polderweg gebied VOF, Amsterdam, met Bouwfonds Ontwikkeling, Stadgenoot en Ymere Ontwerp Soeters Van Eldonk Architecten, Amsterdam; Mulleners + Mulleners, Amsterdam; Mole- naar & Co, Delft; Bureau Hollands Zicht, Amsterdam Advies Wolf + Dikken, Wateringen (installatie); Pieters Bouwtechniek, Haarlem (constructie) Uitvoering Bouwcombinatie UBA Bouw B.V., Uithoorn en Bouwbedrijf MJ de Nijs en Zonen BV, Warmenhuizen Bouwkosten circa € 85 miljoen excl. BTW Bouwperiode juli 2010 – voorjaar 2014

De trommelwoningen waren een uitdaging door de ronde vorm. Dekker: “We hebben eerst goed nagedacht over de detaillering. Hierdoor creëerden we de ruimte om tijdens de montagefase nog te corrigeren waar nodig. Verder hebben we veel zetwerk, zoals muurafdekkers en waterslagen, geleverd. Hier bezorgen onze flexibiliteit en korte productietijden de aannemer een groot voordeel. Dit project omvat veel onderdelen van ons vak; dat maakt het tot een erg leuk project. Dat is ook te zien aan het eindresultaat.” Tijdens het gehele bouwproces was sprake van een goede samenwerking met Bouwcombinatie De Nijs-Uba. Er was steeds intensief contact over wat wel en niet kon en kleine problemen werden snel opgelost. “Het zoeken naar die goede samenwerking behoort zonder meer tot de sterke punten van Welmecon.”

113 | STEDENBOUW 717

Noorderveld 13 8307 DS Ens

T (0527) 251795 F (0527) 251754

www.welmecon.nl Nieuwbouw bedrijfspand te Nijkerk Opdrachtgever: Sell Kunststoffen Aannemer: Dijkham Bouw Producten: Alucobond type SZ.

Nieuwbouw Lidl te Velp Opdrachtgever: Lidl Nederland Aannemer: Redon Bouw B.V. Producten: Alucobond type SZ.

Nieuwbouw ROC Techniek te Drachten Opdrachtgever: ROC Friese Poort Aannemer: Bouwgroep Dijkstra Draisma Producten: geperforeerde stalen cassettes v.v. een witte poedercoating.

Nieuwbouw school te Grou Opdrachtgever: Gemeente Boarnsterhim Aannemer: Bouwgroep Dijkstra Draisma te Bolsward Architect: Architecten en ingenieursbureau Kristinsson Producten: stalen golfplaten, aluminium boeiranden, dagkant afwerking,

AMSTERDAM | Oostpoort

Fase 2 wordt in het voorjaar van 2014 opgeleverd

van het Sportfondsenbad, de restauratie van het voormalige politiebureau dat een horecabestemming krijgt en de bouw van 235 koopappartementen (op risico) en 115 socialehuurappartementen. Naast Soeters nemen drie andere architectenbureaus het ontwerp van de verschillende complexen voor hun rekening.

buurt worden. Vanwege de crisis op de woningmarkt zijn de oorspronkelijke plannen inmiddels aangepast: er komen minder appartementen en meer stadswoningen. Het voormalige dierenasiel, ooit een ammoniakfabriek, blijft behouden als industrieel erfgoed. Hier komt horeca. ❚

Stapeling De bouw van de tweede fase is na aanbesteding gegund aan de bouwcombinatie van De Nijs en UBA Bouw. “Het gaat om een complex project”, zegt Frank Vermeij, bedrijfsleider bij UBA Bouw. “We zijn begonnen met de bouw van de parkeergarage in de put die na de sanering op het terrein was achtergebleven. Daarin was wel een schone zandlaag aangebracht, maar als je de bodem in moet dan kom je af en toe toch nog in vervuilde grond terecht. Daarbij moet je aan bepaalde milieuvoorschriften voldoen. Ook de stapeling van de verschillende functies - parkeren, winkelen en wonen – maakt het tot een complex project. We bouwen appartementen in diverse soorten en maten, we realiseren alleen al in blok 3 meer dan tachtig verschillende plattegronden. Bovendien hebben we te maken met niet de meest simpele architectuur. De afzonderlijke bouwdelen van de vier betrokken architecten kennen ieder een afwijkende architectuur met grote verschillen in detaillering, afwerking en materiaalgebruik.” “De bouw wordt ook nog eens ongefaseerd uitgevoerd”, zegt Gertrude van der Bijl, bedrijfsleider bij bouwbedrijf De Nijs. “Dan heb je te maken met heel veel partijen en onderaannemers die op een gegeven moment allemaal overal bezig zijn. Dan loopt er een batterij aan uitvoerders rond op de bouwplaats, die ervoor zorgt dat alles in goede banen wordt geleid.” De beoogde opleveringsdatum in het voorjaar 2014 wordt echter zeker gehaald. Daarna moet het derde deelgebied nog tot uitvoering komen, op het meest oostelijke terreindeel aan de kant van de spoorlijn. Dit moet vooral een woon-

Projectinfo DE INSTALLATIES De omvang van Oostpoort Amsterdam is enorm. In totaal telt het nieuwbouwproject 330 woningen. B&A Installaties uit Avenhorn regelt hiervoor alle werktuigbouwkundige installaties. Het werk omvat rioleringen, waterleidingen, gasleidingen, sanitair, vloerverwarming voor de koopwoningen met de bijbehorende cv-ketels en vetvangputten voor de horeca. “Het is geweldig om zo’n groot werk binnen te halen in deze tijd”, vertellen Patrick en Peter Hart van B&A Installaties. “Bovendien is het werk ons op het lijf geschreven. B&A Installaties is gespecialiseerd in seriematige nieuwbouw. Onze medewerkers zijn hier begin 2011 begonnen en het werk loopt nog door tot maart 2014. En nog een bijkomend voordeel van onze werkzaamheden: we komen als eersten – voor de aanleg van de riolering – en gaan als laatsten, na de montage van het sanitair.” Hoewel het hier gaat om seriematige nieuwbouw, is het werk allesbehalve ‘routinematig’ of ‘saai’. Omdat de luxe-standaard van de woningen sterk verschilt – de prijzen van de woningen variëren van twee ton tot één miljoen – zijn de installaties steeds anders. En ook planning en logistiek vragen veel aandacht.

115 | STEDENBOUW 717

Disciplines:

Certificaten:

- Grondwerkzaamheden - Bestratingswerkzaamheden - Waterbouw - Groenvoorziening en boomverzorging - Bodemsaneringen - Sport & Spel - Design & Construct - Gladheidbestrijding - Diverse andere werkzaamheden

- VCA** - NEN-EN-ISO 9001:2008 - Groenkeur - BRL 7000, Uitvoering van bodemsaneringen - CO2 Prestatieladder niveau 3 - SEB 2013 (Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf) - Fundeon erkend leerbedrijf

Germieco B.V. - Bezoekadres: Handelsweg 18, 1521 NH Wormerveer T: 075 - 621 66 89

www.germieco.nl

info@germieco.nl

Gespecialiseerd in; LG-installaties  CV-installaties  Sanitair  Tunnelbouw  Ketel vervanging

B&A installaties, betrouwbaar & vakkundig! KOMO INSTAL® BRL 6000 gecertificeerd  Kenteq erkend leerbedrijf  VCA* gecertificeerd

Adres Schoffel 2, 1648 GG De Goorn Postadres Postbus 48, 1633 ZG Avenhorn Internet www.ba-installaties.nl Telefoon 0229 – 212 868

NIEUW-VENNEP | Kalslagerring

Tekst | Fiona van Gemert Beeld | BAM Woningbouw

252 woningen blijven bewoonbaar tijdens groot onderhoud Zes identieke flats uit 1974 aan de Kalslagerring in NieuwVennep, met in totaal 252 woningen, worden geüpgraded van energielabel D naar A. Achterstallig onderhoud aanpakken en de energiekosten naar beneden brengen waren de grootste wensen van woningcorporatie Ymere. BAM Woningbouw maakte aan de hand van onder meer een ‘warme’ opname een plan en is vervolgens voor de zomer begonnen met een proefstrang. Terwijl dak, bergingen, ventilatie, leidingen en CV’s worden aangepakt, kunnen bewoners in huis blijven.

Voordat BAM Woningbouw aan de werkzaamheden kon beginnen moest minimaal zeventig procent van de huurders akkoord gaan met de gespaarde gaande huurverhoging. Ook deze communicatie heeft BAM Woningbouw verzorgd. De aanzienlijke kwaliteitsen comfortverbetering door onder meer de isolatie van de buitengevels en de lagere energiekosten rechtvaardigden de huurverhoging. “Maar het was een intensief verhaal”, vindt Gerard Beugelsdijk van BAM Woningbouw. “Je merkt dat de traditionele rol van de uitvoerder compleet veranderd is bij onze manier

van aanpak: zestig procent is communicatie met de bewoners en veertig procent is het traditionele uitvoerderswerk.” Die communicatie is extra belangrijk omdat de woningen te allen tijde bewoonbaar blijven. “Wij doen vijf dagen over een woning en er is binnen die vijf dagen altijd warmte en altijd warm water, want de CV blijft werken. We willen dat de overlast in de woning minimaal is. Als we aan de galerijkant de ramen doen, dan doen we niets aan de balkonkant.”

Al het verouderde dubbelglas in de gevelvullende elementen van de woningen wordt vervangen door HR++ glas. Ook de matig geïsoleerde borstweringpanelen worden uit de kozijnen gesloopt. De nieuwe borstweringen bevatten een pregefabriceerd paneel met hoogwaardige isolatie. Aan de binnenkant zijn deze al afgewerkt en aan de buitenkant komt geëmailleerd glas. De draaiende delen in de gevels worden vervangen door draairamen met dubbele kierdichting en HR++ glas. Tevens worden de ventilatiestroken aangepast. ►

117 | STEDENBOUW 717

NIEUW-VENNEP | Kalslagerring

Projectinfo Woningen blijven gewoon bereikbaar tijdens liftrenovatie Voor het eerder onder de loep genomen project in Nieuw-Vennep heeft Reco Special Products in opdracht van BAM Woningbouw de toegankelijkheid van de appartementen voor haar rekening genomen. Een nog niet genoemd onderdeel van de renovatie was namelijk het vervangen van de liften. Hierdoor zouden de bewoners gedurende drie weken geen gebruik van de lift kunnen maken.

Renotrack® een 100% beheersbaar renovatietraject

• • • • •

“Omdat de appartementen verhuurd worden als zijnde traploos en een seniorenlabel hebben was dit voor woningcorporatie Ymere geen optie. Eerder opgedane ervaringen door Ymere met de Reco-Lift waren vanwege de eigenschappen positief. De Reco-Lift is namelijk door haar eenvoudige bediening en toegang een ideale tijdelijke lift voor rolstoelgebruikers, brancards en mensen met rollators. Naast de onbereikbaarheid was een bijkomende uitdaging voor BAM dat bewoners door een gedeelte van het werkgebied moesten. Dit laatste levert naast mogelijke ongewenste situaties ook vertragingen op. Door al in een vroegtijdig stadium een goede planning op te stellen kon de doorlooptijd verkort worden. Door op deze wijze het project te benaderen is de overlast met betrekking tot de liftwerkzaamheden tot een minimum beperkt gebleven.”

Projectadvies Koperskeuze trajecten Bewonerscommunicatie Inmeet- en montageservice Eigen productielijnen

TriComfort® De nieuwe standaard voor vlakke houten deuren

• • • • • • www.weekamprdc.nl

Extreem duurzaam Hoge vormstabiliteit Laag gewicht Glad oppervlak Hoge isolatiewaarde Standaard FSC®

info@weekamprdc.nl

t. 0523-625 475

Tijdelijke lift nodig?

Reco Special Products behoudt de toegankelijkheid

renovatie + innovatie = waardecreatie

Postbus 65, 7130 AB Lichtenvoorde Reco Special Products is specialist in het verhuren van tijdelijke personenliften!

Koningslinde 28 7131 MP Lichtenvoorde

Ons doel: wooncomplexen en/of andere gebouwen gedurende liftmoderniseringen en calamiteiten ten alle tijden voor eenieder toegankelijk te houden.

T 0544-353280 www.renovatief.com info@renovatief.com

Kijk voor meer informatie op onze website.

www.reco-lift.eu

SPECIAL PRODUCTS

118 | STEDENBOUW 717

717090_Renovatief 1-4.indd 1

17-12-13 09:06

NIEUW-VENNEP | Kalslagerring

Projectinfo NIEUWE GEÏSOLEERDE KOPGEVELS Aan de Kalslagerring in Nieuw-Vennep renoveert Renovatief in opdracht van BAM Woningbouw de kopgevels van zes flats. Zij verankert de bestaande kopgevel door middel van chemische ankers, brengt een nieuwe isolatielaag en stenibeplating aan en monteert nieuwe geïsoleerde borstweringspanelen in de kozijnen. Deze werkzaamheden gebeuren in een ijselijk hoog tempo. “Per dag krijgen twee woningen nieuwe borstweringspanelen”, vertelt Jos van Cobbenhagen van Renovatief.

De kopgevels worden in hoog tempo vernieuwd

Industrieel De verouderde CV-ketels maken plaats voor HR-ketels en ook de luchtafvoer is veranderd. “Doordat het rookgaskanaal per woning naar buiten ging, zag dit er heel industrieel uit en met de huidige wetgeving is het ook niet meer wenselijk. Daarom komen er nieuwe kanalen voor zowel de luchttoevoer als -afvoer, die uitkomt in een gecombineerde schoorsteen op het dak. Hiervoor moet wel in de woningen een koker van dertig bij veertig gecreëerd worden”, legt Beugelsdijk uit. Het collectieve ventilatiesysteem dat per strang op één grote motor op het dak was aangesloten, is verdwenen. Elke woning krijgt zijn eigen CO2-gestuurde ventilatiebox, met een sensor die

constant de luchtkwaliteit controleert en daarop acteert.

Blauwdruk Omdat de gestapelde woningen identiek zijn, kon BAM een blauwdruk ontwikkelen voor het hele project. “Na een eerste proefstrang is deze nog bijgesteld. Daardoor loopt het project nog steeds volgens schema”, aldus Beugelsdijk. Naar verwachting is het half maart klaar. “Dan zijn ook het dak en de keldervloeren geïsoleerd en de kopgevels vernieuwd. De bestaande betongewassen grindelementen zijn bekleed met een framewerk waar veertien centimeter steenwol ingaat en waar een plaatmateriaal van Steni overheen komt. Daardoor krijgen de gebouwen een fris en modern uiterlijk.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ymere Ontwerp Van Schagen Architecten Bewonersondersteuning Stichting de Bakkerij Uitvoering BAM Woningbouw Installaties loodgieter: KNOL; betonboringen: Waanders; systeemwanden/plafonds: Van Vonderen; tegelwerk: Practico; dakbededekking: Spuico; na-isolatie: Isolatienet; CV/MV-installatie: Giesbers & v.d. Graaf; glaszetter: Glasdesign; E-installaties: Slagboom; kopgevelisolatie inclusief beplating: Renovatief; schilderwerk: SW bv; ramen en deuren: Weekamp RDC Bouwkosten € 5.878.000,- excl. BTW Bouwperiode juli 2013 - maart 2014

Renovatief kan dit hoge tempo waarmaken, omdat zij alle onderdelen in de eigen werkplaats prefabriceert. Daarnaast maakt zij bij de uitvoering van het werk gebruik van een eigen hefsteiger. “Deze hefsteiger loopt over een railsysteem naar de verdieping waarop gewerkt moet worden”, legt Cobbenhagen uit. “Op de hefsteiger zijn alle materialen aanwezig die onze medewerkers die dag nodig hebben. Zo kunnen ze veilig en efficiënt werken.” Tevens geven hefsteigers minder overlast en zijn ze veiliger voor de omgeving. De renovatie van Kalsslagerring wordt uitgevoerd als leanproject. Renovatief was dus nauw betrokken bij de voorbereidingen en stippelde samen met de opdrachtgever en de andere onderaannemers de slimste manier van werken uit. “Lean vraagt meer tijd in het voortraject, maar tijdens de uitvoering heb je daar profijt van.”

Van productie en bewonerscommunicatie tot oplevering Weekamp RDC Raam en Deur Concept richt zich op het ontwikkelen en aanbieden van fullserviceconcepten voor het geruisloos vervangen van op locatie ingemeten houten ramen en deuren voor woningbouwprojecten. “Voor de Kalslagerring hebben we het concept Renotrack® uitgevoerd met duurzame, FSC-gecertificeerde elementen.” De bijdrage van Weekamp RDC betreft het inmeten en afhangen van duurzame houten ramen en deuren met FSC-keurmerk, waarbij de bewoners zelf de voordeurkeuze konden bepalen. De elementen zijn fabrieksmatig voorzien van glas en hang- en sluitwerk en kant-en-klaar in de aflak opgeleverd. “Renotrack® is een totaalconcept waarmee opdrachtgevers zorg uit handen wordt genomen. Weekamp RDC neemt hierbij de volledige coördinatie en uitvoering van het vervangen van ramen en deuren voor haar rekening. De Kalslagerring in Nieuw-Vennep is voor ons een heel bijzonder project. Door in overleg met de bewoners een lean-planning te ontwikkelen, konden veel werkzaamheden gecombineerd in een bezoek uitgevoerd worden.”

119 | STEDENBOUW 717

Tekst | Johan Godschalk Beeld | Reinbouw B.V. Dieren

'Gezondheidshoes' met huurappartementen op voormalig stadionterrein FC Twente Aan de J.J. van Deinselaan in Enschede wordt een nieuwbouwcomplex met onder meer 74 huurappartementen gerealiseerd door Reinbouw B.V. uit Dieren. Directeur Bas Reinders: “Op de begane grond komt het Gezondheidshoes waar zich onder meer huisartsenpraktijken, fysiotherapeuten en psychosociale zorg in vestigen.” In totaal komen er bijna twintig praktijken en organisaties, die gezamenlijk beschikken over 2.500 vierkante meter. Op de eerste verdieping komt een parkeergarage voor auto’s en bergingen. “En daar bovenop, aan weerszijden, komen twee torens met daarin de appartementen”, aldus uitvoerder Aloys Baks. Op 28 maart 2013 werd de eerste officiële handeling van de nieuwbouw verricht. Na toespraken door wethouder Jeroen Hateboer, directeur Reinbouw Bas Reinders, Gijs van Steenis van het Gezondheidshoes en

120 | STEDENBOUW 717

Ben Meijer namens wooncorporatie Ons Huis, werd gezamenlijk het bouwbord van het project onthuld. De plannen voor deze nieuwbouw stammen echter al uit de periode 2006/2007. “De gemeente Enschede wilde na de sloop van het fameuze Diekmanvoetbalstadion van FC Twente nieuwbouw realiseren in de combinatie van sport en luxe koopappartementen voor jonge gezinnen met een goed inkomen”,

vertelt Bas Reinders. “Nadat er een uitgebreide studie was verricht, bleek dit voornemen niet te realiseren, onder andere omdat je hier net buiten het echte stadscentrum bent en er voldoende sportfaciliteiten waren in de directe omgeving.” Zodra wooncorporatie Ons Huis in beeld komt, veranderen de plannen in de richting van een goed te

enschede | J.J. van Deinselaan

In het Gezondheidshoes is tevens ruimte voor onder andere een apotheek, een podotherapeut, een diëtist en de thuiszorg. Het concept van het Gezondheidshoes bestond al in Enschede, maar straks is al-

les onder een dak te vinden. De onderlinge samenwerking zal nog verder verbeteren en daarmee de kwaliteit van de zorg. “Op de begane grond is naast de ruimte van 2.500 vierkante meter nog eens 300 vierkante meter beschikbaar voor verhuur, eventueel in twee kleinere units. Overigens is die 2.500 vierkante meter inmiddels al volledig gecontracteerd”, aldus Bas Reinders. Bovenop de parkeergelegenheid komen de twee torens met appartementen, genaamd De Blaken. De ene toren heeft tien verdiepingen met elk vijf appartementen, de andere toren heeft vier verdiepingen met elk zes appartementen. De wooneenheden zijn gemiddeld maar liefst 93 vierkante meter groot, hebben twee slaapkamers, een ruime woonkamer/keuken, een balkon en een huurprijs onder de huurtoeslaggrens. “Op 8 oktober jongstleden is gestart met de verhuur van de appartementen. Bijzonder is dat er 56 hoekappartementen zijn met ramen aan twee zijden in de woonkamer/keuken. De toekomstige bewoners moeten weliswaar nog een jaar wachten, maar hebben nu al wel zeggenschap over bijvoorbeeld de keuze van tegels en de kleurstelling. Daarnaast vind ik het bijzonder dat we hier weer eens echt traditioneel metselen, in genuanceerd rood. Het echte metselwerk, dat is voor mij alweer zeven jaar geleden”, licht Aloys Baks toe.

Dit project is door wooncorporatie Ons Huis en Reinbouw samen in prima harmonie ontwikkeld. Bas Reinders afsluitend: “Juist in deze tijd zijn wij als ontwikkelaar en bouwer erg blij met zo’n mooi en groot project. Om een idee te geven van de omvang een paar cijfers: 15.600 vierkante meter oppervlak, 50.200 kubieke meter inhoud, 46.000 manuren, 272.000 stenen, 2.145 vierkante meter kozijnen en maar liefst 938 binnendeuren. Al met al een hele klus die wij verwachten eind 2014 naar volle tevredenheid op te leveren.” ❚

Bouwinfo Opdracht Woningcorporatie Ons Huis

Ontwerp IAA Architecten

Constructie Bartels

Advies Tideman/Unica

Uitvoering Reinbouw B.V.

Bouwperiode maart 2013 – eind 2014

waar ensen wonen

realiseren project. De appartementen gaan van het koop- naar het huursegment en samen met architectenbureau IAA uit Enschede wordt een alternatief ontwikkeld: het Gezondheidshoes. Diverse specialisten worden samen onder een dak gebracht. Dit werd gehonoreerd en Reinbouw komt als beste uit de bus om het project te bouwen. Aloys Baks: “Bij de start van deze bouw liepen we iets vertraging op, doordat het plaatsen van de boorpalen niet optimaal ging. Problemen met het grondwater. Maar, vlot daarna zaten we alweer geheel op schema. Het realiseren van de parkeergelegenheid voor de bewoners van de 74 appartementen was voor ons een echte uitdaging. Eerst wilden we het ondergronds gaan doen, maar dit zou te duur worden. Vervolgens is de oplossing op de eerste verdieping gecreëerd, waarbij we met mooie wanden en standaard dakplaten het parkeren esthetisch verantwoord en gewoon netjes hebben opgelost. Er zijn 74 parkeerplaatsen gecreëerd voor de bewoners van de appartementen. De specialisten, andere medewerkers en de bezoekers van het Gezondheidshoes kunnen in de zeer nabije omgeving ruime parkeergelegenheid vinden.

Reinbouw is een zeer dynamisch bouwbedrijf met ruim 60 jaar ervaring in woningen utiliteitsbouw. Ervaar onze gezonde kijk op de bouw. Neem contact op met een van onze specialisten of ga naar de website.

T (0313) 49 19 49 | www.reinbouw.nl

121 | STEDENBOUW 717

HOOFDDORP | Lugano

Installatievloeren versnellen het bouwtempo

Wonen in het hart van Hoofddorp Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | Lei -en dakdekkersbedrijf van Boxtel

De plannen voor Lugano zijn prachtig. Wie wil niet wonen in een fraai appartementengebouw in het hart van Hoofddorp, vlakbij shops, restaurants, bioscoop en schouwburg? Een kwartiertje van Schiphol en een half uurtje van de Amsterdamse binnenstad? Een tweelaagse parkeergarage in het gebouw en een weids uitzicht?

is op het terrein blijven liggen, maar de uitgang bevindt zich nu op openbaar gebied.” Dan kan het heien beginnen. Gezien de zwaarte van het gebouw gaat het om stevig heiwerk. Groot: “Dat was niet zonder risico voor de onderliggende kelderbak. Om die reden hebben we het heiproces nauwlettend gemonitord. Maar er hebben zich geen onregelmatigheden voorgedaan.”

Installatievloeren Om het bouwtempo op te schroeven is gekozen voor een prefab casco met installatievloeren. Inmiddels worden deze vloeren vaker toegepast, maar in 2008 – toen de tekeningen voor Lugano zijn gemaakt – zijn ze behoorlijk innovatief en vormen ze voor PMeijer de tweede technische uitdaging. “In de vloeren zijn alle installatievoorzieningen – elektra, ventilatie, wtw en riolering - vooraf opgenomen. Veel voorbereidende werkzaamheden zijn dus in de fabriek uitgevoerd. Op de bouw hebben we enkel de verbindingen en de aansluitingen gemaakt. In vergelijking met de toepassing van losse installaties en breedplaatvloeren levert dit een enorme tijdsbesparing op.”

Overleg met omgeving

Opdrachtgever voor de bouw van Lugano is Amvest. De begane grond is bestemd voor een apotheek en een zorgwinkel. Daarboven biedt een tweelaagse parkeergarage ruimte voor 104 auto’s, en vervolgens aan 75 luxe appartementen, verdeeld over een toren van dertien verdiepingen en een van negen verdiepingen. Op het tussendek is een collectieve daktuin. “Een spannend project”, vindt Robert Groot, projectleider PMeijer.

122 | STEDENBOUW 717

Bemalen en heien Een eerste uitdaging zit in een klein gebouwtje, midden op het bouwterrein. Het is de uitgang van de vluchtweg voor de auto’s in de nabijgelegen parkeergarage. “Om de bouwput droog te krijgen moesten we damwanden plaatsen en bemalen”, vertelt Groot. “Hierdoor waren we genoodzaakt om de vluchtweg tijdelijk af te sluiten, enigszins te verleggen en daarna zo snel mogelijk weer open te maken. De vluchtweg

Aansluiting op een centraal warmte-koudeopslagsysteem maken de appartementen van Lugano uitermate duurzaam. Het WKO-systeem biedt een comfortabele warmte door vloerverwarming en -koeling. Daarnaast zijn alle appartementen uitgerust met een videofooninstallatie, afgemonteerde telefoon, CAI-aansluitingen en een luxe keuken, uitgerust met vaatwasser, keramische kookplaat, koelvriescombinatie, afzuigkap, combimagnetron en composiet aanrechtblad. “Om alles soepel te laten verlopen, hebben we steeds intensief overlegd met het nabij gelegen winkelcentrum. Over dat aspect niets dan lof voor alle betrokken partijen.”

HOOFDDORP | Lugano

Volop licht “Het is een fraai pand geworden”, besluit Groot. “De afwisseling van leisteen en metselwerk in de gevelbekleding geeft het gebouw cachet. De royale balkons, waarvan de constructievoorzieningen zijn ingestort in de vloeren, bezorgen de bewoners een aantrekkelijke buitenruimte. En de grote raampartijen zorgen voor volop licht. De aansluitingen zijn met behulp van een mock-up zwaar getest op water- en luchtdichtheid. Dus ook op dat gebied zit het goed.” ❚

Bouwinfo Opdracht Amvest

Ontwerp Van Mourik Architecten

Constructie Peree, Zonneveld en Van Rossum

Uitvoering PMeijer

Bouwsom € 16.200.000,-

Bouwperiode juni 2010 – oktober 2013

De afwisseling van leisteen en metselwerk in de gevelbekleding geeft het gebouw cachet

123 | STEDENBOUW 717

HOOFDDORP | Lugano

Constructievoorzieningen balkons zijn ingestort in de vloeren

Trots op wat we samen realiseren.

Noorderkade 12

124 | STEDENBOUW 717

Postbus 60

1940 AB Beverwijk

www.pmeijer.nl

ZUTPHEN | Noorderhaven

Eigentijdse wijk met industrieel karakter Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Attika Architekten/De Zwarte Hond

Nabij het oude centrum van Zutphen, waar de stad in de achttiende en negentiende eeuw zijn industriële glorietijd beleefde, realiseert Heijmans de wijk Noorderhaven. De rijke historie van het gebied leeft op duurzame, eigentijdse wijze in deze nieuwe stadswijk voort.

Nieuwbouwwijk Noorderhaven is een gebiedsontwikkeling van Heijmans Vastgoed, in samenwerking met gemeente Zutphen, NS Poort, Woonbedrijf Ieder1, Woningcorporatie Ons Huis, ProRail, Strukton en diverse ondernemers. In 2010 droeg Heijmans Vastgoed de grond over aan Heijmans Woningbouw Oost. Projectleider Henri Pastoor: “We zijn verantwoordelijk voor de bouwkundige uitvoering en de algehele coördinatie van het project. Momenteel bouwen we vlek 8 en vlek 10. Dit betreft twee appartementencomplexen die in de markt zijn gezet onder de namen Het Blokhuys en De Bres.”

Industriële uitstraling In de duurzame, groen-stedelijke stadswijk Noorderhaven verrijzen circa 1.050 woningen, kantoren en zo’n 23.000 vierkante meter aan commerciële ruimten. Er komen voorzieningen als horeca, onderwijs, dienstverlenende bedrijven en ambachtelijke detailhandel. Ook de oude haven wordt in ere hersteld. Stedenbouwkundig gezien kenmerkt Noorderhaven zich door de ligging nabij de IJssel, het station en het historische centrum van Zutphen. In het gebied zelf zijn ook nog diverse historische elementen aanwezig. Zo staan er nog drie historische panden die een herbestemming krijgen. Pastoor: “De industriële uitstraling van de

Het Blokhuys

oude bebouwing komt terug in de nieuwbouw. Hierbij moet gedacht worden aan gevels in donker metselwerk, speciale metselverbanden en flauwe puntdaken die doen denken aan de loodsen van vroeger.”

Het Blokhuys Een van de deelplannen die als eerste gebouwd wordt is Het Blokhuys (vlek 8). Dit nieuwe appartementencomplex bestaat uit negentien sociale appartementen verdeeld over vier bouwlagen. Op de begane grond komt 360 vierkante meter aan commerciële ruimte. Attika Architekten gaf het appartementencomplex een eigentijdse, maar tegelijkertijd ook industriële uitstraling. Dit is onder meer te danken aan de vele raampartijen en het gebruik van verschillende materialen.

De Bres Het tweede deelplan dat momenteel gerealiseerd wordt, is De Bres (vlek 10). Dit vierlaagse appartementencomplex staat in het verlengde van Het Blokhuys en biedt ruimte aan 25 socialehuurappartementen en zes vrijesectorhuurappartementen. Op de begane grond bevinden zich twee commerciële ruimten en onder het gebouw ligt een stallinggarage. De Zwarte Hond Architecten gaf dit gebouw een moderne vormgeving, uitgevoerd in traditionele baksteenarchitectuur. Landschapsarchitect Lodewijk Baljon ontwierp de binnentuin, die aan het gebouw grenst. Pastoor: “Duurzaam aspect van dit gebouw is dat er zonnecellen op het dak komen. Zij zorgen voor de stroomvoorziening voor de algemene ruimten en galerijen.” ►

125 | STEDENBOUW 717

elektrotechniek bv INSTALLATIETECHNIEK

Zuiderinslag 12

Als BRL 6000-gecertificeerd, elektrotechnisch bedrijf zorgen wij voor kwalitatief

Postbus 39

hoogwaardige oplossingen die perfect aansluiten bij uw specifieke wensen en bij

3870 CA Hoevelaken

het beschikbare budget. Naast onze projecten bieden wij ook service, beheer en

BEVEILIGINGEN

(033) 253 45 81

onderhoud aan. Wij maken voor u een servicecontract op maat.

(033) 253 58 26

INSPECTIES

info@mossink.nl

PROJECTVERLICHTING

BESTURINGSTECHNIEK

www.mossink.nl

Al eens gedacht aan een installatie op basis van duurzame energie? Vraag eens naar de mogelijkheden. Ons team staat voor u klaar om uw wensen feilloos te vertalen naar pasklare oplossingen.

ZUTPHEN | Noorderhaven

Projectinfo ‘Nauw betrokken bij Noorderhaven’ De Bres

Traditionele bouw In november 2012 ging de bouw van Het Blokhuys en De Bres van start. De ruwbouw is traditioneel uitgevoerd met gestorte wanden en breedplaatvloeren. “Op dit moment zitten we in de afbouwfase”, aldus Pastoor. “De gevels zijn bijna gereed; het streven is om de gebouwen dit jaar nog geheel wind- en waterdicht te krijgen. Zoals elk project staat de planning onder druk, maar vooralsnog liggen we goed op schema. De eerste deelopleveringen staan gepland voor maart/april 2014. Daarna starten we met fase twee, bestaande uit 65 koop- en huurwoningen in vlek 13 en 14.” ❚

Bouwinfo Opdracht Heijmans Vastgoed, Rosmalen (tevens ontwikkelaar) Ontwerp Blok 8: Attika Architekten, Zutphen; Blok 10: De Zwarte Hond, Rotterdam Uitvoering Heijmans Woningbouw Oost, Amersfoort Bouwperiode november 2012 – medio 2014 Programma nieuwbouw twee appartementencomplexen, als onderdeel van gebiedsontwikkeling Noorderhaven

Op project Noorderhaven werkt Heijmans nauw samen met Peree Bouwadvies. Dit constructief adviesbureau is sinds november 2011 betrokken bij Het Blokhuys (vlek 8) en De Bres (vlek 10). Aankomende ontwikkelingen op Noorderhaven waaraan Peree Bouwadvies bijdraagt, zijn vlek 13/14 en het Ubuntuplein. Peree Bouwadvies heeft een raamovereenkomst met Heijmans Vastgoed voor de ontwikkelingen van Heijmans op Noorderhaven. “We maken als hoofdconstructeur deel uit van de bouwteams”, vertelt mededirecteur Gerrit Pelgrum van Peree Bouwadvies. “Samen met de ontwikkelaar, aannemer en architecten brachten we de ontwerpen van Het Blokhuys en De Bres tot stand. Kenmerkend aan deze appartementen is een pakhuisachtig karakter met gevelmetselwerk in een robuust uiterlijk. Het betoncasco is opgebouwd uit losse betonwanden en breedplaatvloeren.” Bij het berekenen van de vrij traditionele constructies van Het Blokhuys en De Bres traden enkele aandachtspunten op. Pelgrum: “Bij het Blokhuys hadden we boven de parkeerruimte te maken met uitkragende bouwmuurwanden in combinatie met brede galerijen. Aandachtspunt bij De Bres was de constructie van de parkeergarage, bestaande uit hoge wandliggers boven kolommen met een vlak kelderplafond.” De bouwkundige en constructieve ontwerpen zijn in 3D gemodelleerd en uitgewisseld. Pelgrum kijkt met voldoening op de eerste fase terug: “Dit komt voornamelijk door de prettige samenwerking binnen de bouwteams, maar ook door onze binding met dit project. We zijn een internationaal opererend adviesbureau; we hebben zelfs projecten in Afrika, maar bij Noorderhaven voelen we ons als lokale partij nauw betrokken.”

E-installaties “Mossink elektrotechniek bv uit Hoevelaken is al jarenlang de betrouwbare partner van Heijmans op het gebied van elektrotechniek. De samenwerking verloopt dermate goed dat al menig project is opgeleverd tot volle tevredenheid van alle partijen.” De Noorderhaven in Zutphen is volop in ontwikkeling. In het ontwerp is zoveel mogelijk rekening gehouden met energiebesparing door gebruik te maken van warmte en straling van de zon. In opdracht van Heijmans Woningbouw Amersfoort legt Mossink bij de in totaal vijftig nieuwbouwappartementen de volledige elektrotechnische installatie aan. Daarnaast installeert Mossink de (nood)verlichting en worden alle appartementen voorzien van een deurvideoinstallatie. “Uiteraard maken wij gebruik van duurzame materialen die passen bij de wensen en het budget van de klant. Zoals voor alle (grote) projecten geldt, zijn communicatie en flexibiliteit van groot belang voor de voortgang van het project. Daarom hanteren wij korte lijnen en kunnen wij slagvaardig handelen voor een optimaal resultaat. Met recht zijn wij trots op onze bijdrage aan dit project.”

127 | STEDENBOUW 717

ROTTERDAM | Complex 208

'Over een jaar zit iedereen in een compleet vernieuwde woning’ Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | Dura Vermeer Bouw Heyma

De 320 woningen van Complex 208 in Rotterdam krijgen een forse opknapbeurt. “De woningen moeten er daarna weer 25 jaar tegen kunnen”, zo stelt Stichting Havensteder. Hierop werken HP architecten, Dura Vermeer Bouw Heyma en hun co-makers een plan uit, waarmee de opknapbeurt snel en efficiënt kan worden uitgevoerd. Het ‘verbeteronderhoud’, zoals Rob Lansbergen, bedrijfsleider Dura Vermeer Bouw Heyma, het noemt, doet meer denken aan een complete metamorfose dan aan een onderhoudsbeurt. De 320 woningen, verdeeld over twaalf flatblokken met vijf verdiepingen, krijgen dubbel glas, kunststof kozijnen, een nieuwe keuken, badkamer en toilet. Het leefklimaat in de woningen wordt verbeterd door middel van mechanische ventilatie, moederhaarden worden vervangen door een cv-installatie. In de trappenhuizen en entreehallen worden de kozijnen en plafonds vervangen en de wanden geschilderd. De gebouwen krijgen nieuwe dakbedekking. Op de balkons worden de vloeren gecoat en de hekken geschilderd. Het aanwezige asbest wordt gesaneerd en de hwa’s wordt vervangen.

Ketentraject Voor Dura Vermeer Bouw Heyma zijn projecten van dit formaat niet nieuw. ”We voeren het project uit als een ‘lean-ketentraject’”, vertelt Lansbergen. “Samen met tien vaste ketenpartners onderzoeken we hoe het project zo efficiënt mogelijk kan worden aangepakt, met oog voor de bewoners. Tijdens een aantal lean-sessies licht iedere ketenpartner toe hoeveel tijd hij nodig heeft voor zijn werkzaamheden. Daarna kijken we

128 | STEDENBOUW 717

wanneer en in welke volgorde de activiteiten zo efficiënt mogelijk kunnen worden uitgevoerd.”

Oneffenheden wegwerken Inmiddels weet Dura Vermeer Bouw Heyma dat – ondanks de intensieve voorbereiding – de ideale planning niet in één keer op tafel komt. “Daarom houden we na de renovatie van de zogenaamde ‘modelwoning’ een portiekevaluatie. Nu kan het proces met elkaar worden geoptimaliseerd. Pas daarna gaan we echt van start.” De modelwoning geeft de bewoners tevens inzicht in het resultaat en helpt bij het verkrijgen van de akkoordverklaringen. Per woning hebben de ketenpartners tien werkdagen nodig om het maatregelenpakket uit te voeren. De bewoners kunnen in deze periode verblijven in een van de 24 logeerwoningen. In hun eigen woning worden de eigendommen beschermd met folie en afdekmateriaal. \

Bewonerscontact

Om zo goed mogelijk voorbereid te zijn op de situaties die de ketenpartners aantreffen, wordt van elke woning eerst een ‘koude opname’ gemaakt. Daarna wordt beschreven waarin de woning afwijkt van het

ROTTERDAM | Complex 208

Complex 208 in RotterdamLombardijen betreft twaalf flatblokken van elk vijf verdiepingen

standaardtype. Tijdens de tweede – ‘warme’opname worden de werkzaamheden en de planning met de bewoners besproken en wordt de lean-planning per woning aan de bewoners overhandigd. Lansbergen: “Ze kunnen de activiteiten dus op de voet volgen. Aan dit bewonerscontact besteden we veel aandacht. Zo hebben we meerdere inspraakmomenten georganiseerd en is er volop ruimte voor eigen keuzes.” Omstreeks oktober 2014 zitten alle bewoners van Complex 208 in een nieuwe woning. ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Bouwkosten Bouwtijd

Stichting Havensteder, Rotterdam HP Architecten, Rotterdam Dura Vermeer Bouw Heyma, Rotterdam € 11,5 miljoen november 2013 – oktober 2014

ELEKTROTECHNIEK ELEKTROTECHNIEK Elkor Elektrotechniek is onderdeel van de Elkor Groep

ELEKTROTECHNIEK

Projectinfo Elektrotechniek

Elkor Elektrotechniek is in Zuidwest Nederland dé specialist als het gaat om laagspanningsinstallaties. Al meerdere decennia staan wij onze nog steeds groeiende groep vaste klanten terzijde met vaak geavanceerde oplossingen op het gebied van elektrotechniek. Deskundigheid, betrouwbaarheid, snelheid en service vormen daarbij onze sterkste wapens. ELKOR ELEKTROTECHNIEK I Kromzaad 1 I 4703 RD Roosendaal I 0165-542503 I www.elkor.nl

Deze aanbiedingen zijn geldig zolang de voorraad strekt. Zet- en/of drukfouten voorbehouden. Alle genoemde prijzen zijn excl. btw.

Belangrijk onderdeel van de renovatie van Complex 208 in Rotterdam is de aanpassing en vernieuwing van de elektrotechniek. Sinds de bouw van de appartementen – vlak na de oorlog – zijn de meterkasten aangepast, maar ook die voldoen niet meer aan de normen van deze tijd. Deze keer krijgen de 320 appartementen een nieuwe keuken, badkamer en cv-ketel. Daarnaast wordt al het schakelmateriaal vervangen. Bij de meterkasten gaat het slechts om een kleine aanpassing. Maar de vervanging van het schakelmateriaal is intensief. “Elektrapunten zitten achter de kast en onder het bed”, verduidelijkt Marcel Luijckx, directeur van Elkor Elektrotechniek. “Daardoor heeft het behoorlijk wat impact voor de bewoners. Gelukkig hebben de meesten ervoor gekozen om het appartement tijdelijk te verlaten. Dat is voor beide partijen plezieriger.” De werkzaamheden van Elkor Elektrotechniek vragen tien werkdagen per portiek. Als alles volgens planning verloopt, zijn in september 2014 alle elektrotechnische voorzieningen vernieuwd.

129 | STEDENBOUW 717

Nijmegen | Weezenhof

Tekst | Loet van Bergen Beeld | Reynaers Aluminium, MBR Hekwerken, Klokbouw

270 appartementen de Weezenhof krijgen

extreme make-over

In het afgelopen half jaar is in de Weezenhof te Nijmegen in opdracht van Talis bij 270 appartementen groot onderhoud gepleegd. Dit complex ligt aan een van de invalswegen van Nijmegen. Het groot onderhoud dat uitgevoerd is aan de hoogbouw is vanuit de hele wijk te zien. Ook vanuit de omliggende wijken is het complex met de bijzondere nieuwe gevel goed te zien. Zo doet dit groot onderhoud niet alleen wat voor de woonlasten van de bewoners maar heeft het echt ook invloed op de hele wijk en de stad Nijmegen.

Opknappen Talis heeft veel woningen die in de jaren zestig of zeventig gebouwd zijn. “Om de kwaliteit van deze woningen ook de komende dertig jaar op peil te houden, gaan we steeds meer grootschalig onderhoud toepassen”, vertelt Sietse Jager, projectmanager vastgoed bij Talis. “Als Talis hebben we uiteindelijk gekozen om groot onderhoud bij deze flats te uitvoeren in plaats van slopen. Het bleek dat de staat van deze appartementen nog uitstekend was. We hebben vervolgens uitgerekend wat het zou kosten om

130 | STEDENBOUW 717

deze appartementen op te knappen en kwamen op een bedrag van twaalf miljoen. Met daarbij veel oog voor duurzaamheidsmaatregelen, zoals isolatie en energiezuinige maatregelen. Hierdoor houden we de kosten voor energie voor de bewoners in de hand. Bovendien is het goed voor het milieu. Uit de nieuwe energiecertificaten die net zijn vastgesteld, blijkt dat we maar liefst negentig label A-appartementen hebben en de rest (180) is B.”

Programma van Eisen In overleg met architectenbureau Pieter Oosterhout, die uit de architectenselectie als beste uit de bus kwam, werd vooral gezocht naar bouwkundige oplossingen om dit te bereiken. “Gezamenlijk hebben we een PvE opgesteld met als randvoorwaarden: een verbetering van

de energieprestatie (van E naar B/A), een goed functionerende, energiezuinige verwarming en constante warmwatertemperatuur, frisse lucht in het appartement door betere ventilatiemogelijkheden in de gevel, brandoverslag naar vluchtweg en elektrische huisinstallatie, makkelijk bedienbare en toegankelijke draairamen en deuren in kozijnen van de appartementen en last-but-not-least een representatieve uitstraling. Het ontwerp is samen met de bewonersprojectgroep verder geoptimaliseerd.”

Nijmegen | Weezenhof

Plan van aanpak Voor het groot onderhoud werd een aanbesteding uitgeschreven die door aannemer Plegt-Vos is gewonnen. Dit bedrijf heeft samen met Talis een plan van aanpak opgesteld, omdat het groot onderhoud wordt uitgevoerd terwijl de bewoners in hun appartementen blijven. “De overlast moest daarom tot een minimum worden beperkt. Hierover is nauw overleg geweest met de bewonersprojectgroep en er zijn individuele afspraken gemaakt met de bewoners. De bewoners hebben een informatiebrochure ontvangen en zijn via informatiebijeenkomsten geïnformeerd over de werkzaamheden. En er is dagelijks spreekuur van de opzichter en de wijkbeheerder.” De appartementen zijn in twee fases opgeknapt. In de eerste fase van augustus 2012 tot maart 2013 zijn de appartementen voorzien van een energiezuinige HR-combiketel per woning. Voorheen zat er een collectieve installatie. Daarbij zijn tevens diverse koud- en warmwaterleidingen vervangen. Ook is de brandveiligheid van de portieken aangepakt. Zo zijn bij de kleine appartementen de voordeurkozijnen vervangen door een technische cv-kast en een nieuw kozijn. Bij de grote appartementen is het glas boven de voordeur verwijderd en vervangen door een dicht paneel. ►

Projectinfo Naadloze balkonhekken De flatgebouwen van Weezenhof moeten straks weer dertig jaar meekunnen. Wooncorporatie Talis geeft de voorkeur aan een strak ontwerp, dat zo min mogelijk onderhoud vergt. MBR Hekwerken regelt daarom onderhoudsarme balkonhekken en aluminium bekleding voor de betonnen geveldelen en dakranden. “In België is de aluminium bekleding van betondelen een opkomende trend. Zo’n bekleding van twee à drie millimeter aluminium geeft een eigentijdse uitstraling. Bovendien heb je er dertig tot veertig jaar geen omkijken naar. Veel Verenigingen van Eigenaren kiezen daarom voor deze oplossing”, vertelt Erwin Both, directeur van MBR Hekwerken. Sinds 2008 richt de balkon- en galerijhekwerkproducent zich - naast de Nederlandse - op de internationale markt. Speciaal voor haar buitenlandse opdrachtgevers ontwikkelt MBR in 2013 hekwerk met een naadloze verbinding, MBR Design. Hierbij vervangt een sterke, interne verbindingsconstructie de traditionele verbinding met lasnaden, onderdelen of zichtbare bouten. “Hierdoor ziet het hekwerk er nog strakker uit. Bovendien levert deze werkwijze tijdwinst op in de productie. De kostenbesparing die dat oplevert, rekenen we door naar onze klanten.” Erwin Both is zo enthousiast over de nieuwe ontwikkeling, dat hij meteen een EU-certificering regelt. Wooncorporatie Talis gaat mee met de nieuwe ontwikkeling. Ze bestelt voor Weezenhof vier kilometer MBR Design. Elk balkon krijgt een hekwerk met glasvulling, afgewisseld met lamellen. Doordat de lamellen vrij dicht op elkaar staan, worden huishoudelijke attributen zoals afvalbakken gedeeltelijk aan het zicht onttrokken. “Voor het zitgedeelte van het balkon hebben we een hekwerk geplaatst met blank, mat glas. Dat houdt de bewoners uit de wind.”

Elk balkon krijgt aluminium hekwerk met glasvulling, afgewisseld met lamellen

131 | STEDENBOUW 717

717078_Jansen mod.pdf

17-12-13

12:45

Nijmegen | Weezenhof

Projectinfo Asbestsanering in bewoonde flatwoningen In de diverse flats – variërend van drie tot twaalf verdiepingen, zat asbest: in de kit waarmee de kozijnen waren vastgezet en in de gevelbeplating. Aan de Foekens Groep de taak het asbest te verwijderen. Dat gebeurde terwijl de bewoners in hun woning bleven, aldus algemeen manager Cor van Wijngaarden. “Wij zijn daarom in het voortraject al met de bewonerscommissie in overleg getreden, hebben gezorgd voor een zo goed mogelijke informatievoorziening en hebben tijdens het werk periodiek met twee vertegenwoordigers van de commissie overleg gehad. Zij hadden daarnaast de mogelijkheid om indien nodig snel ad hoc met mensen van ons te communiceren.” Uiteraard werden er tijdens het werk stofschermen geplaatst. Tevens werd er op toegezien dat er niet gelijktijdig aan voor- en achtergevel werd gewerkt. En wat ’s morgens openging, was ’s avonds weer dicht. “Dat zorgde wel voor veel drukte en hectiek op maaiveldniveau, met medewerkers van twee bedrijven en een aan- en een afvoerstroom. Wij hebben dat gecoördineerd en in goede banen geleid. Tot ieders tevredenheid. Conform afspraak konden wij half oktober opleveren.”

Jansen Wehl maakt onderdeel uit van de Lenferink Groep. Een onderneming die zich heeft ontwikkeld tot een multifunctioneel vastgoed onderhoudsbedrijf. Een innovatieve onderneming die zich richt op nieuwbouw, planmatig- en groot onderhoud, renovatie en (gevel)isolatie.

Informatie: 0314- 681481 jansen-wehl@lenferink.com

Nijmegen | Weezenhof

Modelwoning Voordat de werkzaamheden in de tweede fase echt van start gaan, konden de bewoners een kijkje nemen in een modelwoning die alvast was aangepast. “Daar maakten ze volop gebruik van. Bewoners konden alles hier alvast met eigen ogen bekijken en vragen stellen over de werkzaamheden en planning. De tweede fase is namelijk een stuk omvangrijker.” De herkenbare roze gevelbekleding op het wooncomplex wordt vervangen. Echter voordat de nieuwe gevelbekleding bevestigd kon worden, moest eerst de oude gevelbekleding, die asbest bevatte, door een gespecialiseerd bedrijf volgens de wettelijke eisen verwijderd zijn, zodat deze geen gevaar opleverde voor de bewoners. Daarnaast krijgt elk appartement nieuwe kozijnen met isolerende beglazing, een nieuwe schuifpui van 90% gerecycled aluminium, wat een van de eisen was. Verder worden alle metalen galerijhekwerken vervangen door aluminium hekwerken. De betonnen geveldelen worden deels ingepakt en geschilderd. Ook het dak wordt na geïsoleerd. En dat alles binnen vier dagen tijd. Op de dag dat de oude pui eruit ging, werd gelijk de nieuwe prefab pui erin gezet en de woning weer wind- en waterdicht gemaakt. De rest van de dagen is voor de afwerking. In een strak opgezet schema worden elke dag drie woningen opgeleverd. Fraai noemt Jager de vernieuwde zijgevels van de appartementen die voorzien zijn van zogenaamde 'chameleon-platen', die een geweldig effect geven. “Afhankelijk van de kijkpositie en de kijkhoek verandert de kleur van de plaat van diepdonkergroen via bronskleurig naar oranje. Een opknapbeurt die de appartementen niet alleen een mooie uitstraling geeft, maar zeker weer dertig jaar mee doet gaan.” ❚

De flats in Dukenburg zijn gebouwd in 1972

Projectinfo 'Bijzonder project' De Weezenhof is een project waarbij de diverse disciplines naadloos op elkaar moeten aansluiten. Een bijzonder aspect bij dit project is dat de bewoners het appartement niet hoeven te verlaten terwijl een ingrijpende renovatie wordt uitgevoerd. Dit vraagt met name qua communicatie een extra inspanning van ieder bedrijf die erbij betrokken is. Het communicatieplan moet op een bijzonder hoog niveau worden ingericht en volledig worden afgestemd. “Tijdens de uitvoering is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid ontstaan, waarbij de bedrijven die met elkaar samenwerken elkaar daadwerkelijk willen helpen om een goed resultaat te behalen waarbij de bewoners zeer tevreden zijn. De betrokkenheid van iedereen die bij de uitvoering betrokken is, is de basis gebleken voor een goede samenwerking.” De werkzaamheden die Jansen Wehl uitvoert betreft het leveren en aanbrengen van brandwerende beglazing, isolerende beglazing, binnenschilderwerk en buitenschilderwerk. De renovatie per appartement duurt in totaal drie dagen, waarop Jansen Wehl op dag 3 de werkzaamheden uitvoert.

Energielabel van E naar B De renovatie van 270 appartementen van wooncomplex Weezenhof in Nijmegen nadert de afronding. De twee aluminium raam- en deursystemen van systeemhuis Reynaers die worden toegepast, voldoen aan het DUBOkeur® en leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan de invulling van energielabel B dat Talis voor Weezenhof wil bereiken. Woningbouwvereniging Talis wilde naast de verbetering van het energielabel van E naar B, ook de gevel een eigentijdse uitstraling geven met als doel Weezenhof, dat ligt in de wijk Dukenburg in Nijmegen en stamt uit 1972, nog dertig jaar te kunnen verhuren. Het in Weezenhof toegepaste aluminium raam- en deursysteem CS 68 en schuifsysteem CP130 ontvingen van het NIBE, het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie uit Bussum, het DUBOkeur®. Het DUBOkeur® bewijst dat een product of grondstof tot de meest milieuvriendelijke keuze behoort. Dit wordt aangetoond aan de hand van een milieukundige levenscyclusanalyse. Directeur Edgar van Ginkel van Reynaers is trots op het behaalde DUBOkeur®. “Duurzaamheid en energieneutraal bouwen spelen een belangrijke rol in onze productontwikkeling. Diverse systemen beschikken al over internationale labels zoals Minergie, maar in Nederland is dat label minder bekend. Het DUBOkeur toont aan dat de systemen een perfecte invulling geven aan eisen met betrekking tot het bouwen met materialen met een lage milieu-impact. Veel woningbouwverenigingen willen de energielabels van hun bestaande voorraad woningen verbeteren. Dat kan dus prima met Reynaers aluminium.” De renovatie van Weezenhof werd uitgevoerd, terwijl de 270 appartementen nog bewoond waren. De overlast moest daarom tot een minimum beperkt worden. Een opvallende prestatie die niet onopgemerkt is gebleven. Al meer dan tweehonderd professionals van andere woningbouwverenigingen en overheden brachten een bezoek aan het renovatieproject.

133 | STEDENBOUW 717

Nijmegen | Weezenhof

'Puientrein, geveltrein en trappenhuistrein' 270 appartementen, waarvan voor- en achterpuien, alle gevels, balkons, daken en trappenhuizen duurzaam worden vernieuwd, en dat in nauwelijks zeven maanden. Het lijkt een onmogelijke zaak. Maar Plegt-Vos heeft hiervoor een systeem, dat letterlijk loopt 'als een trein'.

Trappenhuistrein De bemanning van de trappenhuistrein isoleert de trappenhuizen, schildert de traphekken, wanden binnenen buitenzijde en beganegrondplint. Met dit logistieke 'wonder' slaagt Plegt-Vos erin om de deadline, die iedereen voor onmogelijk hield, ruimschoots te halen. Evers: “Er waren een aantal creatieve koppen nodig om dit plan uit te werken en met alle bouwpartners te trainen, wat het tot een succes maakte. Het trok ook veel bekijks. Ruim tweehonderd professionals hebben de Weezenhof reeds bezocht. Talis en haar bewoners zijn dik tevreden; de Weezenhof is weer 'hip'.” ❚ Logistieke methode trekt aandacht professionals

Om de bewoners van Weezenhof (gemiddelde leeftijd 60+) minimaal te belasten, verdeelt aannemer Plegt-Vos het proces in drie ‘treinen’: de puien-, gevel- en trappenhuistrein. Elke trein is bezet met gespecialiseerde montageploegen die precies weten wat zij op welk moment moeten doen. In nauwe samenwerking met Talis is het werk, en alle communicatie met bewoners, bijzonder goed verlopen.

Puientrein “De puientrein werkt op drie lagen tegelijk, waarbij iedere ploeg elke dag een etage omlaag gaat”, licht projectleider Jos Evers toe. “Op dag 1 worden over een hele bouwlaag van drie appartementen stofschotten aangebracht, balkons geschuurd, radiatoren afgekoppeld, puien voorbereid op demontage en voordeuren vervangen. Op de tweede dag gaat zij naar de etage daaronder, waar hetzelfde gebeurt. Op diezelfde tweede dag verwijdert zij op de eerste bouwlaag de puien, een asbesthoudende kitvoeg, zorgt voor ‘vrijgave’, plaatst stelkozijnen en aluminium puien. Op de derde dag wordt de binnenzijde afgetimmerd, worden nieuwe radiatoren geplaatst, balkonhekken verwijderd en de nieuwe weer aangebracht. Tevens worden in deze drie dagen de plafonds en vloeren van de balkons gesaust/gecoat en witte kaders aangebracht. Aan het eind van dag 3 worden de stofschotten verwijderd en zitten de bewoners weer warm en droog.”

Geveltrein De geveltrein verwijderd alle asbesthoudende gevelbekleding (voor de puientrein uit) en brengt nieuwe gevels aan. In de gevel verdikt zij de aanwezige isolatielaag van twee centimeter met negen centimeter hoogwaardig isolatiemateriaal. Met regelwerk maakt zij een strakke gevel, zodat deze klaar is voor de gevelbekleding. “De gevel (ontwerp Pieter Oosterhout) is bekleed met Rockpanel in de kleur ‘chameleon’. De kleuren lopen van groen naar brons”, vertelt Evers. “Deze platen geven het complex niet alleen een moderne en warme uitstraling, zij verbeelden nu ook de herfstkleuren van de omgeving.”

134 | STEDENBOUW 717

NIEUWEGEIN | Torenflats Jutphaas

Tekst | Fiona van Gemert Beeld | Aannemersbedrijf C. van Dillen en Zoon

Torenflats uit de jaren zeventig worden open en transparant Het plan voor de renovatie van vier woontorens uit de jaren zeventig in Nieuwegein met in totaal 448 woningen, is ontwikkeld vanuit Design & Construct. Aannemersbedrijf C. van Dillen en Zoon heeft opdrachtgever Jutphaas Wonen alle advies- en onderzoekswerk uit handen genomen en is geheel verantwoordelijk voor het ontwerp van de architect, de constructeur en overige adviesbureaus. Na de bouwvak in 2013 is gestart met de uitvoering en voor de kerst van 2014 moet het werk gereed zijn. Drie jaar geleden renoveerde Van Dillen de badkamers, keukens en toiletten. “We hebben daar twee jaar lang gebivakkeerd en daarna zijn we een jaartje weggeweest. Nu hebben we de keten weer teruggezet en pakken we de buitenkant aan”, vertelt projectleider D. Deurloo. “We moeten weer 25 jaar vooruitdenken.” Het buitenblad van de metselwerkgevels wordt aan het binnenblad verankerd en de spouw

wordt geïsoleerd. De tegels die op de uiteinden van de doorgestorte verdiepingsvloeren op de gevel bevestigd waren, worden uitgehakt tot op het kale beton. Dit was nodig omdat ze op sommige plekken naar beneden kwamen. Het beton wordt hersteld en voorzien van een coating. Doordat de spijlhekken op de balkons vervangen worden door aluminium hekwerken met glaspanelen, krijgen de flats een andere aanblik.

Steigers veertien hoog Per gevel zijn de bouwers ongeveer acht weken bezig. Daarvoor staan de flats tot veertien hoog in de steigers. Aan de balkonzijde bevindt zich een personengoederenlift naast de steiger die onder andere alle hekken mee omhoog neemt. “In acht weken kunnen we de steigers monteren en weer demonteren en daartussen alle werkzaamheden uitvoeren. Steigers en liften van de eerste flat die worden afgebroken, worden direct ingezet bij de derde flat, zodat steeds twee torens compleet in de steigers staan en vier goederenliften in gebruik zijn”, aldus Deurloo.

Nieuwe indeling “Als de steigers gezakt zijn, kunnen we op de begane grond starten met de uitbouwen”, ►

135 | STEDENBOUW 717

NIEUWEGEIN | Torenflats Jutphaas

Projectinfo Torenflats Nieuwegein klaar voor de winter Vier torenflats in de wijk Jutphaas te Nieuwegein zijn voorzien van spouwmuurisolatie. Een bijzondere klus omdat de flats zo’n veertig meter hoog zijn. De bewoners varen er wel bij. Die besparen straks 20-25% op hun energierekening. Aannemersbedrijf C. van Dillen en Zoon, die de opdracht van Jutphaas Wonen kreeg, besteedde deze uit aan Vink Isolatie Culemborg - ook wel ‘VIC’ genoemd. “Op verzoek van de opdrachtgever is gekozen voor parels in plaats van wol”, vertelt Jeroen Vink, directeur VIC. “We hebben acht kopgevels en vier balkonzijden met onze HR++ EPS-parels geïsoleerd.” De isolatiewerkzaamheden beginnen in principe onderaan. “Op de kruispunten van de voegen boren we 18 mm-gaten volgens een bepaald patroon ”, vertelt Vink. “In de gaten plaatsen we een spuitmond, waarna we via de gaten de parels met de lijm in de spouw brengen. Als laatste stap worden de gaten in de voegen weer gedicht met voegmortel op kleur, zodat het aanzicht van de gevel intact blijft.” Vanwege de hoogte was het verticale transport van de parels een punt van aandacht. “We hebben ervaring met hoge gebouwen, maar dit project was ons letterlijke hoogtepunt.”

Textielweg 4 4104 AM Culemborg Tel.: 0345 476611 Fax: 0345- 476677 E-mail: info@vic-isolatie.nl www.vic-isolatie.nl

136 | STEDENBOUW 717

717031_Vink.indd 1

∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙

Mutatie en service onderhoud Renovatie en groot onderhoud Restauratie Timmerfabriek Utiliteitsbouw Woningbouw

Van Dillen bouwbedrijf

T 0345-509060 E info@cvandillen.nl I www.cvandillen.nl

Textielweg 4 4104 AM Culemborg Tel.: 0345 476611 Fax: 0345- 476677 E-mail: info@gevelwerken-culemborg.nl www.gevelwerken-culemborg.nl

12-12-13 15:17

NIEUWEGEIN | Torenflats Jutphaas

vervolgt Deurloo. Omdat naast één flat te veel leidingwerk in de grond zit, krijgt deze aan één zijde een uitbreiding. De overige drie flats krijgen wel aan twee zijden een uitbreiding. Een van de flats krijgt tevens een ontmoetingsruimte. Door deze uitbreiding kunnen de bergingen opnieuw worden ingedeeld en afgestemd worden op de twee-, drie- en vierkamerwoningen. Om dit te kunnen doen, moeten alle bergingen leeggeruimd worden. Er zijn daarom containers geplaatst waar bewoners in kunnen weggooien wat ze niet meer willen bewaren. Alles wat ze direct nodig hebben, zoals bijvoorbeeld de kerstverlichting, kunnen ze mee naar hun woning nemen. Voor de fietsen wordt tijdelijk een overdekte fietsenstalling geplaatst. De rest wordt door een verhuisbedrijf opgeslagen. Wat niet opgeruimd wordt in de bergingen wordt afgevoerd. De begane grond was tot nu toe donker en benauwd met twee entrees. Deze worden vervangen door één centrale hoofdentree met elektrische schuifdeuren en één kleinere, die verbonden zijn met een lange gang waar je helemaal doorheen kunt kijken, zodat het gebouw opener en transparanter wordt en het veiligheidsgevoel verhoogd wordt. ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Advies Uitvoering Installaties Bouwkosten Bouwperiode

Jutphaas Wonen Nieuwegein Van Schagen Architecten Aannemersbedrijf C. van Dillen en Zoon Aannemersbedrijf C. van Dillen en Zoon Ventimon Wijchen ca. 5.500.000,circa 16 maanden De jarenzeventigflats staan tot veertien hoog in de steigers

137 | STEDENBOUW 717

LANGEDIJK | Westerdel

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Smit's Bouwbedrijf

Nieuwbouwwijk met dorps karakter

Westerdel is de nieuwe, ruim opgezette wijk met een dorpse uitstraling met veel groen en water in Langedijk. In de periode van 2013 tot 2020 worden er rond de 690 koop- en huurwoningen gebouwd. Daarmee is dit woningbouwproject in de kop van Noord-Holland één van de grotere woningbouwprojecten. Smit's Bouwbedrijf bouwt in de nieuwe wijk 305 woningen. Algemeen projectleider Wim Schoenmaker: “We zijn in dit project zowel de ontwikkelaar als de bouwer. Vanaf het begin van de planvorming zijn we bij het project betrokken geweest. BGSV uit Rotterdam heeft in opdracht van de gemeente Langedijk het stedenbouw-

138 | STEDENBOUW 717

kundige plan voor de nieuwe wijk in Langedijk gemaakt. Wij hebben daarin als opdrachtgever mee mogen denken. De vormgeving van het ruim opgezette plan is de kleinschaligheid en refereert aan de historische eilandenstructuur van Langedijk. Om de verscheidenheid en het dorpse karakter te waarborgen is gekozen

Verschillende architecten verzorgen de woningontwerpen

LANGEDIJK | Westerdel

voor drie architectenbureaus voor het ontwerpen van de diverse woningtypen en categorieën. Met BBHD Architecten, Van der Waals / Zeinstra Architecten en Rudy Uytenhaak architectenbureau werkt Smit’s Bouwbedrijf al langer samen.”

Bouwproces bewaken In Westerdel komen eengezinswoningen, twee-onder-een-kapwoningen en een tweetal kleinschalige appartementenblokjes, onder te verdelen in 121 koopwoningen en 184 huurwoningen/appartementen. “De variatie in woningen in diverse categorieën maakt het bouwen complex”, aldus bedrijfsleider Ruurd Potma. “Er zijn veel verschillende woningtypen. Bijna geen woning is dezelfde. Door de aanvoer van verschillende bouwmaterialen heel goed te plannen en te bewaken zorgen we ervoor dat de bouw voorspoedig verloopt. Onze onderaannemers zijn vaste relaties van ons. Door periodiek werkoverleg bewaken we het bouwproces.” Potma vervolgt: “In dit project hebben we te maken met twee bouwstromen en ruwbouwsystemen: een bouwstroom voor de grondgebonden woningen met als bouwsysteem wandenbreedplaat en kalkzandsteen en een bouwstroom voor de appartementen met als bouwsysteem wandenbreedplaat."

Opleveren De huurwoningen worden afgenomen door Woningbouwvereniging Langedijk en Stichting Woonwaard. "Bij de start van het werk in februari 2013 hebben wij toegezegd een drietal blokken met in totaal zeventien woningen en één blok appartementen op te leveren. De woonblokken, die we moesten opleveren, zaten verdeeld in het gehele plan. Vanwege de keuze in bouwstromen hebben we dit ruimschoots gehaald. In totaal leveren we dit jaar meer dan vijftig grondgebonden huurwoningen op. In het eerste kwartaal 2014 worden ook de eerste koopwoningen opgeleverd.”

Energieprestatie “De woningen hebben een EPC van 0,6. 2,5 jaar geleden, tijdens het indienen van de omgevingsvergunning, was de EPC-norm nog 0,8. Op de nieuwe norm hebben we reeds geanticipeerd”, aldus Schoenmaker. Voor de interne kwaliteitscontrole heeft Smit’s Bouwbedrijf van de opgeleverde typen luchtdoorlatendheidmetingen en rooktesten laten uitvoeren. Hierbij worden de woningen op onderen overdruk gezet. Met deze testen worden de woningen gecontroleerd op hun kierdichtheid. Bij alle woningtypen bleek dat de woningen ruimschoots voldoen aan de eisen van luchtdichtheid zoals ten tijde van de omgevingsvergunning golden, te weten qv 10 0,625 dm³/s. Dit heeft vooral te maken met een goede detaillering en uitvoering.” ❚

Bouwinfo Smit’s Bouwbedrijf is een ontwikkelende bouwer gevestigd in Beverwijk. De onderneming is gespecialiseerd in het ontwikkelen en bouwen van complexe huisvestingsprojecten met een hoge prijs-kwaliteitverhouding.

Opdracht Ontwerp

De medewerkers van Smit’s Bouwbedrijf tonen initiatief, denken mee

en ontzorgen. Dit leidt tot grote tevredenheid van de opdrachtgevers.

Advies

Uitvoering Installaties

Bouwperiode Programma

Smit’s Bouwbedrijf BV, Beverwijk BBHD Architecten, Alkmaar; Van der Waals / Zeinstra Architecten, Amsterdam; Rudy Uytenhaak architectenbureau, Amsterdam Konstruktieburo Snetselaar, Ede (constructies); Valk-Nieman, Utrecht (installaties) Smit's Bouwbedrijf BV, Beverwijk Blom Elektrotechniek, Warmenhuizen (E-installaties); P.C. Van der Horst, Uitgeest (loodgieterswerk); Comfort Partners, Zwaag (CV-installaties); Steboma, Beverwijk (mechanische ventilatie) 2013 – 2016 305 woningen

139 | STEDENBOUW 717

utrecht | Transformatie Provinciehuis

Tekst | Het tekstbureau, Liliane Verwoolde Beeld | De Waal

De creatieve zoektocht die een pand een tweede leven geeft De Utrechtse studenten zitten weer even iets ruimer in hun jasje. Dankzij de transformatie van het Provinciehuis zijn er 690 studentenwoningen bijgekomen. En dat op een toplocatie. Uitstekende fietsverbindingen brengen de studenten binnen vijf minuten bij De Uithof of in de binnenstad. Hun achtertuin bestaat uit een weelderig park. De stervormige laagbouwdelen worden getransformeerd tot studentenhuisvesting

Het voormalige Provinciehuis telt elf lage gebouwtjes in de vorm van een ster. Daarnaast is er een hoog gebouw van vijftien verdiepingen. De panden zijn gebouwd in de periode 1976 – 1995. Als het pand in 2012 wordt aangekocht, verkeert het bouwkundig in goede staat. “Het had alleen een wat sombere uitstraling door de lage plafonds”, vindt Wim de Gruijter, directeur Bouwbedrijf De Waal Utrecht. “Maar het was – en is nog steeds – een fraai ontwerp.” Samen met de architect, installateur, ontwikkelaar en constructeur gaat hij op zoek naar creatieve oplossingen voor de nieuwe bestemming.

Creatieve zoektocht Transformeren wordt nogal eens uitgelegd als het hergebruik van panden, waarbij de buitenmuren blijven bestaan en het gehele binnenwerk opnieuw wordt opgetrokken. De Gruijter heeft hierover echter een andere mening. “Ik zie transformatie als een creatieve zoektocht waarmee je een bestaand gebouw een tweede leven geeft. Slim omgaan met geld en kijken wat aan gebouw aanwezig is, is daarbij een belangrijk onderdeel. Je probeert zaken die nog goed zijn te behouden en grijpt in waar nodig.” Met deze instelling worden eerst de elf stergebouwen van het Provinciehuis getransformeerd tot studentenwoningen.

Asbest saneren De plannen liggen nagenoeg klaar, als asbest nog even roet in het eten strooit. Bij inspectie van het pand, na de asbestsanering door de verkopende partij, wordt op meerdere plaatsen opnieuw asbest aangetroffen. De Waal laat het asbest door deskundige saneerders verwijderen en het resultaat toetsen door een onafhankelijke partij. Maar wie is verantwoordelijk voor de kosten die gemoeid zijn met de sanering? “Dat was best lastig”, blikt De Gruijter terug. “Uiteindelijk

140 | STEDENBOUW 717

heeft de Provincie zich verantwoordelijk gesteld en betaald. Het leverde wel een vertraging op van drie maanden.” Maar dan is de weg vrij voor het echte transformatiewerk.

Vluchtwegen Bij alle stergebouwen bevindt het trappenhuis zich in het hart van het gebouw. Voor een kantorengebouw is dat prima, maar in een gebouw dat permanent wordt bewoond, zijn de vluchtwegen anders geregeld. “Om deze reden hebben we het voormalige trappenhuis laten vervallen en omgedoopt tot leidingschacht”, vertelt De Gruijter. “De toegang voor de studenten is nu geregeld via twee trappenhuizen aan de buitenzijde van het pand. Zou er onverhoopt brand uitbreken aan één kant van het pand, dan kunnen de studenten het pand via de trap aan de andere zijde verlaten.” Met deze aanpassing, gekoppeld aan de juiste brandcompartimentering, een sprinklerinstallatie en nieuwe rookmelders, is de brand- en vluchtveiligheid voor de nieuwe functie van het gebouw gewaarborgd.

Sanitaire voorzieningen Voor een nieuwe efficiënte indeling worden in alle stergebouwen de bouwlagen als het ware in tweeën geknipt. Zo ontstaan op elke bouwlaag twee woningen met negen tot elf kamers. In één van deze woningen valt de toilettengroep van het voormalige kantoorgebouw, met vier toiletten. “Maar voor de nieuwe functie moesten er ook douches komen. Om deze te realiseren hebben we de bestaande toilettengroep omgebouwd tot een sanitaire voorziening met twee toiletten en twee douches. In de andere woning hebben we ditzelfde blok nieuw toegevoegd.”

utrecht | Transformatie Provinciehuis

Projectinfo Keukens De royale keukens worden uitgerust met een zespits-gasfornuis, afzuigkap , een koelkast en een vaatwasser. In boven- en onderkastjes kunnen de studenten hun keukengerei kwijt. “De keuken is redelijk luxe uitgevoerd, laden en kastjes in voldoende mate. Daarnaast worden alle installaties vernieuwd. Het studentencomplex krijgt nieuwe cv-installaties met hoogrendementsketels en een totaal nieuw waterleidingnet. “Het bestaande leidingennet bleek veel 'dode eindjes' te hebben. Dat betekent een groot risico op legionellavergiftiging. Dat is nu allemaal verholpen.” De binnenplaats op de eerste etage werd – toen het nog een kantorenpand was – gebruikt als parkeerdek. Het parkeerdek is verwijderd en de gesloten gevelwanden op de begane grond zijn voorzien van kozijnen gelijk aan de overige verdiepingen. Zo krijgen ook deze appartementen voldoende daglichttoetreding. “Dit leverde circa 25 kamers extra op”, vertelt De Gruijter. Dankzij de nieuwe voorzieningen en installaties, ruime binnenplaatsen, groene omgeving en een frisse uitstraling kunnen de Utrechtse studenten er weer voor jaren tegen.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Advies Uitvoering Installaties Bouwperiode

De Waal Beheer, Utrecht De Waal Beheer, Utrecht Peutz, Mook Bouwbedrijf De Waal, Utrecht Bouwmans, Tull en ’t Waal (cv/mv) november 2012 – december 2013

DUURZAAM SCHILDERWERK Goed schilderwerk beschermt en verfraait. Wanneer schilderwerk op grote schaal en ook nog met een behoorlijke tijdsdruk moet gebeuren, kun je het beste in zee gaan met een partij, waarvan je zeker weet dat het schilderwerk vakkundig wordt uitgevoerd. Dat bracht De Waal Beheer bij Weijman Vastgoedonderhoud voor het schilderonderhoud van het Provinciehuis. Met meer dan een eeuw ervaring en een koninklijke onderscheiding heeft Weijman Vastgoedonderhoud bewezen dat een project als het Provinciehuis bij het Veenendaalse vastgoedonderhoudsbedrijf in goede handen is. “We hebben voldoende ervaren vaklieden in dienst om het schilderwerk goed en tijdig uit te voeren,” vertelt directeur/ eigenaar Eric van de Pol. Voor Weijman Vastgoedonderhoud zit de uitdaging niet in de kwaliteit, de omvang of logistiek, maar in de bereikbaarheid. Van de Pol: "De kozijnen van het Provinciehuis moeten volledig kaal worden gemaakt. Hiervoor hebben we doorlopende steigers gebouwd.” Om er zeker van te zijn dat de kwaliteit van het schilderwerk ook in de toekomst gewaarborgd blijft, heeft Weijman Vastgoedonderhoud een duurzaam onderhoudsplan voor De Waal Beheer gemaakt. "Deze aanpak is kenmerkend voor Weijman Vastgoedonderhoud. Wij geloven in het leveren van meetbare meerwaarde.”

Warmwatervoorziening Belangrijk onderdeel van de transformatie van Provinciehuis naar studentenhuisvesting was de koud- en warmwatervoorziening. Foppen Installatie Techniek legde hiervoor een totaal nieuwe installatie aan, maar moest ook dealen met de oude situatie. “Het warm water kon slechts vanaf twee punten worden aangevoerd”, vertelt Martijn Foppen, directeur Foppen Installatie Techniek. “En dat terwijl het gaat om 659 studentenkamers.”

Wat we doen? Wij ondersteunen en adviseren opdrachtgevers bij de renovatie van onderhoudsprojecten binnen de bestaande woningvoorraad en bij het duurzaam realiseren van transformatie. De ontwikkeling van projecten vindt plaats in vernieuwde samenwerkingsvormen waarbij ontwerp, uitvoering en beheer worden geïntegreerd. Mogelijke maatregelen worden doorberekend op de verwachte prestaties voor de thema’s leefbaarheid, gezondheid, energie, milieu, veiligheid en toekomstwaarde.

www.weijman.nl

Meer weten? Kijk op www.weijman.nl

De oplossing is gevonden in twee boilers, elk met een inhoud van 2.000 liter. Via een lang en goed geïsoleerd leidingsysteem – met ventielen, kleppen en kranen - wordt het warme water nu naar de sanitaire voorzieningen getransporteerd. “Toen we eenmaal aan de gang waren, ging het vlot”, vertelt Foppen. “We hadden het werk uitstekend voorbereid. De studenten zijn in hun nieuwe huisvesting verzekerd van voldoende warm water op elk moment van de dag. En ook de samenwerking met De Waal en de andere partijen verliep uiterst plezierig.”

Isolatieglas Om ‘De Sterren’ klaar te maken voor de nieuwe bewoners, voorziet Stekelenburg Glas uit Utrecht alle buitenramen van isolatieglas. Hiermee maakt het pand een duurzame inhaalslag. Projectleider Leslie van de Burg werkt met plezier aan de stervormige studentenhuizen. “De transformatie van het voormalige Provinciehuis is een prestigeproject. Bovendien is het interessant om te zien hoe het project van bouwput uitgroeit tot volwaardig studentenpand.” Stekelenburg Glas levert 500 m² isolatieglas en 63 m² geëmailleerde panelen in een grijstint. “Aan de straatzijde hebben we daarnaast tweezijdig gelaagd glas geplaatst, om geluidsoverlast te voorkomen.” Jonnie Duparant is als uitvoerder continu aanwezig tijdens de verbouwing. “We hebben wat vertraging opgelopen door de asbestsanering, maar de gemoedelijke samenwerking maakt dat meer dan goed. Materialen zoals steigers en hoogwerkers worden onderling uitgeleend. Dat zie je niet vaak.” Bij eventuele glasschade kunnen de studenten ook bij Stekelenburg aankloppen. Ze staan met een gecertificeerd team 24/7 klaar voor particulier en bedrijf.

141 | STEDENBOUW 717

717110_Stekelen Burg Glas 1-4 hr.pdf

16-12-13

12:39

 Tull en ’t Waal - 030-6011691

Boumans Installatietechniek BV is een technisch installatiebedrijf welke is gespecialiseerd in warmtetechniek, luchtbehandelingstechniek, airconditioning en duurzame energysystemen voor koude- en warmteopwekking door middel van warmtepompen en/of zonne-energiesystemen. Deze installaties worden door ons ontworpen, geïnstalleerd, beheerd en onderhouden. - Warmtetechniek - Luchtbehandelingstechniek - Duurzame energiesystemen

Gelaagd glas

- Ventilatietechniek - Airconditioning - Sanitaire installaties

woningbouw - utiliteit - gezondheidszorg onderwijs - recreatie

AUSTRALIËLAAN 10 • 3526 AB UTRECHT www.stekelenburg-glas.nl

Foppen InstallatIe technIek voor passende InstallatIes en passend werk! Foppen Installatie Techniek (FIT) is een expert op het gebied van gas, water, riool en sanitaire installaties in de projectmatige nieuwbouw. Wij richten ons voornamelijk op loodgieterwerkzaamheden voor nieuwbouw en renovatie. Dit geldt zowel in de utiliteitbouw als in de (luxe)woningbouw.

natrIumweg 12 | 3812 pv amersFoort | t. 033 - 463 21 53 | F. 033 - 465 90 41

Foppen Installatie Techniek Advertentie 197x130mm FINAL.indd 1

02-09-11 10:22

Monument in Amsterdam-Zuid gerenoveerd en hersteld Monument voor de toekomst behouden De Potgieter, Amsterdam: een biologisch monument

Plaatsnaam||Wooncomplex Amsterdam Projectnaam Olympia

Monument in Amsterdam-Zuid zorgvuldig gerenoveerd en in ere hersteld Tekst | Karl Bijsterveld

Beeld | Hemubo

Wooncomplex Olympia in Amsterdam-Zuid leek zijn beste tijd gehad te hebben. De woningen waren tochtig en sterk verouderd. Ook de typerende Amsterdamse School-stijl vervaagde door allerlei vernieuwingen. Maar een respectvolle renovatie redt het complex van de ondergang. Olympia floreert straks weer als vanouds en wordt bovendien extreem energiezuinig. Olympia is een beeldbepalend complex van vijf bouwblokken in het Amsterdamse stadsdeel Zuid. Het gemeentelijk monument is van 1924 tot 1927 in de stijl van de Amsterdamse School gebouwd, naar een ontwerp van Jan Gratema. In totaal omvat het 586 woningen en 28 winkels. Woningcorporatie Ymere is de eigenaar. "Tijdens schilderwerkzaamheden kwamen talloze mankementen en verouderingen aan het licht", vertelt Leo Verlaan, commercieel directeur bij Hemubo Bouw. "Veel beganegrondvloeren bleken aangetast door schimmel. Woningen kampten met vochtproblemen.

144

Bouwen aan monumenten

Badkamers en toiletten waren sterk gedateerd." Jennifer Maier, renovatiearchitect bij Hemubo Bouw, vult aan: "Veel typisch Amsterdamse School-elementen zijn in de loop der tijd vervaagd. Houten kozijnen werden vervangen door een aluminium variant. Brievenbussen maakten plaats voor stalen externe boxen."

Oude stijl Tijdens een rondleiding door de buurt wordt duidelijk hoe omvangrijk de renovatie is, maar ook hoe respectvol deze wordt uitgevoerd. Maier: "We brengen

de woningen weer terug in de stijl zoals de architect het bedoelde. Zo brengen we de oorspronkelijke indeling van houten kozijnen met ramen erin bijvoorbeeld weer terug. De stalen externe brievenbussen vervangen we door briefsleuven die vernuftig in het metselwerk zijn uitgefreesd. Verder krijgen winkelpanden hun oorspronkelijke puien terug en krijgen de reclame-uiting en verlichting met een authentieke detaillering meer allure.â&#x20AC;? Verlaan: "De funderingen zijn inmiddels incidenteel hersteld. Hemubo zorgt verder voor een compleet nieuw binnenpakket: keukens, toiletten, badkamers, installaties

Amsterdam | Wooncomplex Olympia

en een vernieuwde indeling. Ook renoveren we de trappenhuizen."

Energielabel A De woningen maken een zeer forse sprong in de energieprestatie: van energielabel F naar A. Beganegrondvloeren en daken worden geïsoleerd. Elk appartement wordt voorzien van een cv-installatie. De gevelwanden en halwanden van de woningen krijgen een isolerende voorzetwand. Ook wordt een vraaggestuurd (op CO2 en vochtgehalte) ventilatiesysteem aangebracht. Verlaan: "In samenwerking met enkele ketenpartners is een nieuwe suskast ontwikkeld om de ventilatievoor-

ziening in de gevel te laten voldoen aan de eisen van de architect." Door de vele energiemaatregelen zakt het gasverbruik per maand fors.

Draagvlak De werkzaamheden van de renovatie zijn dusdanig ingrijpend dat deze in onbewoonde staat uitgevoerd worden. Huurders waren niet verplicht om mee te doen aan de renovatie - zoals bij veel projecten met zeventig procent draagvlakeis wel gebeurd - maar hadden de keuze. Verlaan: “Alleen de beganegrondwoningen moesten we echt onder handen nemen vanwege zwamsaneringen aan de vloer.” ►

Bouwinfo Opdracht Oorspronkelijk ontwerp

Ymere

Jan Gratema (renovatiearchitect: Het Vastgoedbureau) Constructie Adviesbureau ir. T. List Uitvoering Hemubo Bouw Overig Sloopbedrijf Bos; E-installateur: Hemubo E-Techniek; Installateur: Hemubo HMB Milieutechniek; Kozijnen: Wesselink;Wanden/plafonds: MAT afbouw; Keukens: Bruynzeel; Deuren: Kegro; Dakwerk: Gervalin; Steigerwerk: S.I.W.; Schilderwerk: Muder; Tegelwerk/stucwerk: Groot Afbouw; Ventilatie: Alusta; Adviseur klimaatbeheersing: Cauberg-Huygen; Ventilatie: Itho Daalderop Bouwperiode 2010 – 2014

Door zorgvuldige renovatie en verduurzaming kan Olympia weer jaren mee

Projectinfo SUSKASTEN: COMPACT EN INNOVATIEF De technische conditie van de 582 woningen in de Olympiabuurt is ‘niet best’. Toch moeten de woningen na de renovatieslag voldoen aan energielabel A. Woningbouwvereniging Ymere legt dit vraagstuk niet neer bij één adviseur, maar formeert hiervoor een gespecialiseerd innovatieteam. In het innovatieteam zitten afgevaardigden van Woningbouwvereniging Ymere, adviesgroep Amsterdam, Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs, Hemubo, Alusta Natuurlijke Ventilatie en Itho. Gezamenlijk ontwikkelden zij een concept dat de woningen in de Olympiabuurt een gezond en comfortabel binnenklimaat bezorgt. “Een slim idee om het zo aan te pakken”, vindt René Cas, commercieel directeur van Alusta. “Het is dé manier om verwarming, isolatie en ventilatie optimaal op elkaar af te stemmen.” De innovatieve oplossing is aan één strikte voorwaarde gebonden. De welstandscommissie heeft bepaald dat de nieuwe suskast het monumentale gevelbeeld van de woningen niet mag aantasten. Daarnaast hebben de bewoners hun wensen. Zij willen de suskast ook aan de binnenzijde van de woning niet zien. Voor ventilatiespecialist Alusta betekent dit dat zij een totaal nieuwe suskast moet ontwikkelen. Cas: “Het is een suskast geworden met een diepte van tien centimeter. Met deze minimale afmeting past de suskast in de nieuw aangebrachte wand, waar zij geluidswering en ventilatie geïntegreerd aanpakt. De vormgeving van het winddruk-geregelde binnenrooster zorgt ervoor dat de binnenstromende lucht in de juiste hoeveelheid naar boven wordt gestuurd. Hierdoor ontstaat een goede vermenging van buiten- en binnenlucht. Dit voorkomt tochtverschijnselen.” De werking van de suskast is uitvoerig getest door teamlid Cauberg Huygen Raadgevende Ingenieurs en ook deze heeft vastgesteld dat de innovatieve suskast zorgt voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. Bovendien kunnen de bewoners het systeem nog naar behoefte bijstellen. Bij koken, douchen of een feestje kunnen ze het ventilatiesysteem zo instellen dat meer buitenlucht wordt aangevoerd. “Het is effectief om samen naar de beste oplossing te zoeken”, vindt Jan Schep, projectmanager bij Alusta. “Het innovatieteam komt nog steeds bij elkaar voor presentaties om zo ook anderen te overtuigen van deze werkwijze.”

Bouwen aan monumenten

145

Amsterdam | Wooncomplex Olympia

Bewoners die geen complete renovatie willen, krijgen wel nieuwe kozijnen en kunnen kiezen voor het aanbrengen van een cv- en/ of mv-installatie. Maier: “Door de verschillende keuzemogelijkheden en het enthousiasme dat ontstond na de oplevering van de eerste woningen, doen steeds meer bewoners mee. Bewoners kunnen kiezen voor terugkeer naar hun eigen woning of doorschuiven naar een al gerenoveerde woning. Ymere verkoopt de woningen die na renovatie leegkomen.”

Lean werken Het project verloopt volgens planning. Eind 2014 moet Olympia voltooid zijn. Verlaan: “Dat is vooral te danken aan lean werken. Er wordt niets van bovenaf opgelegd, uitvoerders zijn zelf verantwoordelijk voor hun planning. Zij komen dagelijks bij elkaar om de planning te monitoren. Daardoor kunnen ze als dat nodig is maximaal bijsturen en halen we de deadline.” Wie Olympia bezoekt kan maar één conclusie trekken: door een zorgvuldige renovatie is een uitstekende balans gevonden tussen oud en nieuw. Olympia krijgt inderdaad weer de allure zoals architect Gratema het ooit bedoelde. En dankzij de duurzame vernieuwingen kan het complex er weer decennia tegenaan. ❚

Houten kozijnen passen in het monumentale beeld

Projectinfo “Bijna niet te zien dat kozijnen Olympia nieuw zijn” De kozijnen van blok twee tot en met vijf van Olympia in Amsterdam komen uit Doetinchem. Wesselink Kozijnen is gespecialiseerd in “hoogwaardige binnenstedelijke werken”, zoals algemeen directeur John Postma het noemt, met speciale maten en afwijkende detailleringen. Het vierde blok van Olympia wordt in december afgerond; de werkzaamheden voor het vijfde blok zijn inmiddels opgestart en die zullen eind 2014 klaar zijn. Voor dit project levert Wesselink mahoniehouten kozijnen, van FSCgekeurd hout. “Mahonie omdat het duurzaam is en omdat de gladde en strakke uitstraling overeenkomt met hoe het vroeger was”, aldus Postma. Het glas is deels voorzien TPS-randen – een opgespoten kunststof kader waarmee de isolatiewaarde met tien procent toeneemt. Waar dit niet mogelijk is, vanwege speciale detailleringen, is gekozen voor aluminium kaders. Ondanks dat de ramen van Olympia niet standaard zijn, is Wesselink erin geslaagd om ze zo te maken dat je eigenlijk niet kunt zien dat het nieuwe ramen zijn. Terwijl deze ramen wel geluid en tocht reduceren en goed isoleren. Wesselink past ze onder meer ook toe bij alle geluidssaneringen, zoals recentelijk langs de Laan van Meerdervoort in Den Haag, de Raadhuisstraat achter het Paleis op de Dam in Amsterdam en langs de A2. De Doetinchemse timmerfabriek is goedgekeurd door de Amsterdamse welstandscommissie. Het speelt daarbij een belangrijke rol dat de kozijnen van Wesselink voldoen aan de belangrijkste certificeringen, zoals Komo, SGT en weerstandsklasse 2 - zelfs de schuimraamlookkozijnen. “We hebben dit laten testen en we zijn de eerste en enige timmerfabriek die dit kozijntype gecertificeerd kan leveren”, vertelt Postma. Innovatief denken is niet vreemd bij Wesselink. Het bedrijf combineert traditionele kennis en vakmanschap met geautomatiseerde systemen en moderne apparatuur zoals een CNC-pennenbank. Als lid van de TimmerSelekt Groep is het bedrijf onder meer betrokken bij de ontwikkeling van de nieuwe Movaironderdorpel, die ventilatieroosters in de gevel kan vervangen.

147 | STEDENBOUW 717

Amsterdam | Wooncomplex Olympia

Woningcorporatie Ymere is de opdrachtgever voor de renovatie

Projectinfo DUURZAME WATERDICHTHEID Bij de renovatie van het project Olympia zijn hoge doelen gesteld wat betreft levensduur, milieubelasting, onderhoud, detailleringen, esthetica en duurzame kwaliteit. Op basis van deze hoge selectiecriteria is Gervalin Dakbedekkingen BV uit Dreumel gekozen voor de totale uitvoering van de dakrenovatie van de platte daken en gevelaansluitingen. De bekende architect H.P. Berlage maakte het stedenbouwkundige ontwerp, en architecten van de Amsterdamse School zorgde voor de verder architectonische uitwerking met specifieke bouwkundige detailleringen en kernmerken. â&#x20AC;&#x153;Met de keuze voor Gervalin Dakbedekkingen BV zijn deze unieke detailleringen die dit woningbouwplan karakteriseren niet alleen bewaard gebleven, maar door de toepassing van duurzame materialen toekomstbestendig uitgevoerd. Ruim dertig jaar verwerkt Gervalin Dakbedekkingen BV hoogwaardige kunststof- en bitumineuze daksystemen voor grootschalige woningbouw en utiliteitsprojecten. Projectgericht oplossingen bieden vanuit een hoog kwaliteitsniveau is een vanzelfsprekendheid, en zeker voor opdrachtgevers doorslaggevend in hun keuze voor de uitvoering van hoogwaardige daksystemen te kiezen voor Gervalin Dakbedekkingen BV.â&#x20AC;?

148

Bouwen aan monumenten

Brievenbussen voor en na renovatie

Rotterdam | Oostelijk Zwembad

“Uniek tegelwerk” Beeld | Arjan Eggebeen

De restauratie van het Oostelijk Zwembad in Rotterdam is nagenoeg afgerond. Vooral het tegelwerk was een uitdaging, vertelt projectleider Wibo van der Jagt van hoofdaannemer Koninklijke Woudenberg. Het in 1932 gebouwde Sportfondsenbad – een Rijksmonument – ligt in de deelgemeente Kralingen-Crooswijk en heeft als opvallend kenmerk een koepelvormig dak met honderden kleine ruitjes. Dat dak was een van de aandachtspunten tijdens de restauratie, geeft Van der Jagt aan. “Het was niet meer waterdicht. In het verleden is geprobeerd dat te herstellen met bitumen en overplaten, maar dat was niet afdoende. Wij hebben nu net boven het dak, bijna niet zichtbaar, een polycarbonaat kap geplaatst. Daarmee blijven de mooie lichteffecten – dankzij heldere en oranje prisma-tegels – gehandhaafd.” Het gebouw is verder voorzien van een geheel nieuwe zwembadinstallatie. Deze werd in de kelders geplaatst. De eveneens geheel nieuwe elektra-installatie werd vooral in de dubbele vloeren

aangebracht. “Ruimte was hier geen al te groot probleem. Wel het schoonmaken van de luchtkanalen in de dubbele vloeren. Dat was een lastig werk, vanwege de bereikbaarheid en het feit dat sommige plekken maar 40 centimeter hoog zijn.” De grootste uitdaging was volgens Van der Jagt echter de tegelrestauratie. Bij eerdere werkzaamheden waren al herstelwerkzaamheden aan de tegels uitgevoerd, maar het merendeel was nog origineel. Het verkeerde echter in minder goede staat dan verwacht. “Uitgangspunt was dat zo’n 20 procent van de bassintegels moest worden vervangen, dat bleek echter veel meer te zijn. Met name het glazuur bevond zich in slechte staat. In het bassin hebben we alles moeten vervangen, bij de perrons grotendeels. Alleen tegen de wanden zitten veelal de bestaande tegels.” ►

Bouwen aan monumenten

149

Rotterdam | Oostelijk Zwembad

In augustus 2012 werd met de werkzaamheden begonnen. De voorafgaande voorbereidingsperiode was te kort voor de volledige ontwikkeling van de vervangende tegels; die ontwikkeling liep dus deels parallel met de uitvoering, geeft Van der Jagt aan. “We hadden te maken met wel zeventig varianten: diverse kleuren tegels met reliëf, vlak, rondingen, blokken, geglazuurd en ongeglazuurd, noem maar op. Het lastige is dat zo’n tegel als witte klei de oven ingaat en er bijvoorbeeld geel uitkomt. Je moet uitzoeken hoe het product dat eruit komt zo goed mogelijk lijkt op het oorspronkelijke materiaal. Dat vraagt bij zo’n omvang normaal gesproken een ontwikkelingsfase van ongeveer een jaar. Maar die tijd hadden we hier niet. Vandaar de overlapping. Bovendien werd er in het verleden gewerkt met stoffen die nu niet meer mogen worden gebruikt, stoffen zoals lood. Dat zorgt bij de wandtegels voor een olieachtige gloed in de glazuur. Dat krijg je soms niet meer helemaal zo nagemaakt.” Al met al gaat het bij deze tegelrestauratie om meer dan 200.000 tegels. Het werk bevindt zich nu in de eindfase en zal naar verwachting rond de kerst kunnen worden opgeleverd, zegt Van der Jagt. “Dan hebben we zeker wat de tegels betreft voor Nederland een uniek project afgerond. Heel bijzonder; iets waar wij maar ook de andere betrokken partijen trots op zijn.” ❚

Dankzij polycarbonaat kap zijn lichteffecten prisma-tegels gehandhaafd gebleven

ROTTERDAM OOSTELIJK ZWEMBAD

VOORSTRAAT 7 | 4233 EA AMEIDE | T (0183) 60 66 00 | INFO@KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL I WWW.KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL Zwembad_190x137.indd 1

150

Bouwen aan monumenten

17-10-13 10:36

Jubileumcongres De Zinkmeesters

Zinkmeesters vieren twintigjarig bestaan met jubileumcongres

Over vakmanschap en duurzaamheid Een handvol bedrijven stond twee decennia geleden aan de basis van De Zinkmeesters, een modern gilde waarbij de beste zinkdakdekkers van Nederland zijn aangesloten. Momenteel zijn dat er ruim dertig. Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan vond onlangs onder de noemer ‘Samen bouwen aan het andere werken’ een jubileumcongres plaats. Dat congres werd geopend door voorzitter Henk Ruitenberg die kort inging op de geschiedenis en waar De Zinkmeesters voor staan: het voldoen aan strenge eisen, het waarborgen van hoge kwaliteit en tevens het promoten van het ambacht. Vervolgens was het de beurt aan gespreksleider Chris Geurts om te vertellen over het thema – duurzaamheid – van de bijeenkomst, waarna hij de eerste van twee sprekers aankondigt, die elk op hun eigen manier het begrip duurzaamheid onder de loep nemen.

Gespreksleider Chris Geurts

toor van CBW-Mitex in Lyon dat geen energie verbruikt maar levert. Merkt op dat we naar gebouwen met eeuwigheidwaarde toe moeten, naar gebouwen die op het moment dat ze niet meer nodig zijn als grondstoffendepot voor een ander gebouw fungeren en niet meer naar nul moeten worden afgeschreven. “Dat vraagt om een radicale verandering. Want we denken nu wel dat we duurzaam bouwen maar doen dat lang niet voldoende. En dat is de duurzaamheid waar ik tegen ben, duurzaamheid die niet goed wordt ingevuld.”

Die eerste spreker is architect Thomas Rau, onder meer bekend van het hoofdkantoor van het WNF in Zeist, het eerste CO2-neutrale gebouw. Hij begint met de boude uitspraak dat hij eigenlijk tegen duurzaamheid is. Duurzaamheid, stelt hij, is een kenmerk, maar als wereld moeten we juist naar het doel kijken. Niet de ecologie economiseren, maar de economie ecologiseren. Daar gaat duurzaamheid over. “We moeten weer leren hoe de natuur werkt.” Cradle to cradle is een goede stap, zegt hij, maar gaat niet ver genoeg. Zelf introduceerde hij het Turntoo-model waarbij producten fungeren als voorraadkamers en waarbij het niet meer om eigendom maar om performance draait. “Mensen zijn niet geïnteresseerd in eigendom. Vroeger had je een telefoon en als die stuk ging werd die gerepareerd tot het niet meer ging. Nu willen we om de zoveel tijd een nieuwe telefoon en danken de oude, nog in prima staat verkerend, zo maar af.”

De volgende spreker, Hennes de Ridder, professor aan de TU Delft, kan zich deels wel en deels niet vinden in het betoog van Rau. Met het Living Building Concept introduceerde De Ridder in 2004 binnen zijn sectie Bouwprocessen een nieuw onderzoeksprogramma waarbij het nut van bouwwerk over de levensduur voor alle betrokken partijen wordt gemaximaliseerd, onder veranderende omstandigheden. Zo’n radicale verandering als Rau voorstelt is niet nodig, vindt hij, want niet zozeer energie maar CO2 is het probleem. En wat recyclen betreft, daarmee zijn we op de goede weg want dat gebeurt al heel veel. Maar inderdaad, zegt hij, we moeten zorgvuldiger met materialen omgaan. “In de bouw gebruiken we baksteen, een product dat 3.000, 4.000 jaar mee kan. Maar in veel gevallen passen we na vijftig, zestig jaar euthanasie toe. Terwijl de productie van elke nieuwe baksteen zorgt voor 1 ons CO2.”

Vervolgens kijkt hij naar de bouwwereld, naar hoe de bouw met duurzaamheid moet omgaan. Wijst op het hoofdkan-

En dan zijn er de vele transportbewegingen stelt hij. Haal het materiaal dus zo veel mogelijk uit de omgeving. En bouw

Voorzitter van de Zinkmeesters Henk Ruitenberg

Hennes de Ridder

Werner Rau

niet nieuw als het bestaande nog goed is, merkt De Ridder op. “We willen steeds weer unieke objecten realiseren onder het mom van maatwerk en met een gescheiden proces tussen ontwerp en uitvoering. Geen goede aanpak.” Hij verwijst naar de termietenheuvel die wordt gebouwd zonder hiërarchische structuur, met materialen uit de omgeving. Die heuvel heeft altijd een perfect binnenklimaat en als hij niet meer wordt gebruikt, vergaat hij en wordt weer onderdeel van de natuur, maakt De Ridder duidelijk. Zijn advies: bouw kleinkorrelig, denk veel meer in transformatieprocessen. Met partijen die op gelijk niveau samenwerken, ieder vanuit de eigen specialiteit.” Na deze twee gedreven en inspirerende sprekers, die de aanwezigen voldoende stof tot nadenken meegeven, krijgt het congres met een cabaretvoorstelling een wat luchtiger karakter waarna de bijeenkomst met een informele borrel wordt afgesloten. ❚

Bouwen aan monumenten

151

Plaatsnaam lemmer | Restauratie | Projectnaam ir. D.F. Woudagemaal

Tekst | Hilda Bosma Beeld | GMB Civiel B.V.

Monument voor de toekomst behouden Het ir. D.F. Woudagemaal dat op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO staat, heeft een unieke restauratie ondergaan. Onder andere is het onderwatergedeelte grondig opgeknapt. Daarmee blijft het monument, het grootste nog functionerende stoomgemaal ter wereld, voor de toekomst behouden. Uit een inspectierapport van Wetterskip Fryslân bleek dat restauratiewerkzaamheden onder de waterlijn noodzakelijk waren. Sinds de bouw in 1920 was het deel dat steeds in contact staat met water, zoals metselwerk, betonwerk, stalen buizen, stormvloeddeuren en smeedijzeren windwerken nooit grondig onder handen genomen. Na een aanbestedingsprocedure kreeg GMB Civiel B.V. de opdracht voor de restauratie.

Aanbesteding in fases “Onder de waterlijn vertoonde het voegen metselwerk slijtage en er zaten scheuren in het beton. Ook waren de oude keerdeuren, de ‘sluisdeuren’ aangetast. Daarnaast waren de kades en catacombes toe aan een opknapbeurt”, aldus Ido Boonstra, projectleider bij Wetterskip Fryslân. “Samen met de adviesdienst van Royal Haskoning DHV hebben we een aanbestedingsstrategie bepaald. Aangezien we niet precies wisten wat we konden verwachten, hebben we de aanbestedingen in twee fases opgedeeld. Op basis van prijs en uitvoeringsplan is GMB Civiel geselecteerd. De eerste fase fungeerde als testcase voor de tweede fase.”

152

Bouwen aan monumenten

lemmer | Restauratie ir. D.F. Woudagemaal

Projectinfo Smeedijzerwerk Woudagemaal in ere hersteld Al het smeedijzerwerk van het monumentale Woudagemaal in Lemmer is op ambachtelijke wijze in historische staat hersteld. Smederij Lemsterhoek, restauratie- en siersmederij uit Lemmer, kreeg deze opdracht van aannemer GMB Civiel. “In de eerste fase hebben we vier lieren, handmatige aandrijvingen en geleiderollen gerestaureerd”, aldus Johan Otten. “Naast deze “windwerken” hebben we zestig meter hekwerk dat voor het Woudagemaal loopt, gerestaureerd. Ook de twee krooshekken van 5 bij 6 meter hebben we hersteld. De schetsplaten waren heel erg aangetast. Al het smeedwerk boven de waterlijn heeft een zinklaag gekregen (schopperen). Onder en boven de waterlijn heeft het smeedwerk een speciale coating gekregen.” In de tweede fase hebben we het smeedconstructiewerk van twaalf aandrijvingen (windwerken), twaalf geleiderollen, zes krooshekken en twee condensatorenschuiven vernieuwd. Het oude constructiewerk was weggeroest. Om alle verbindingen te realiseren van beide fases hebben we 4000 klinknagels moeten gebruiken. Als gecertificeerd restauratiesmederij uit Lemmer, de enige in Friesland, waren we heel verguld met deze restauratieopdracht. Werken aan Werelderfgoed maakt het heel bijzonder.”

Mogelijkheden In bouwteamverband werd gezocht naar mogelijkheden om het Woudagemaal zo goed mogelijk te restaureren. Boonstra: “Zo hebben wij voor de reparatie van de betonconstructie in de kelder in samenspraak met de constructeur en leverancier een goede herstelmaatregel bepaald. Voor de reparatie van het metselwerk hebben we na lang zoeken een steen met hetzelfde formaat, kleur en hardheid als de oorspronkelijke steen gevonden. Voor de restauratie hebben wij dus zoveel mogelijk authentieke materialen gebruikt.” Projectleider Herman Kemper van GMB Civiel: “Door de ervaring met de eerste fase hebben we in de aanpak voor de tweede fase tijdwinst kunnen boeken. Daardoor hadden we de knelpunten heel goed in beeld en buffers in de planning opgenomen. In plaats van twee jaar hebben we de restauratiewerkzaamheden van de tweede fase in een jaar kunnen voltooien.” ►

Bouwen aan monumenten

153

lemmer Plaatsnaam | Restauratie | Projectnaam ir. D.F. Woudagemaal

Ervaar GMB;

dichtbij de BRON

Water | Energie | Grondstoffen

Laat u informeren over de nieuwste ontwikkelingen van GMB. Bel voor meer informatie (0488) 44 94 49 of kijk op www.gmb.eu

154

Bouwen aan monumenten

lemmer | Restauratie ir. D.F. Woudagemaal

Uitdagingen “Een van de uitdagingen voor de restauratie was het plaatsen van de stalen schotten om in het droge te kunnen werken”, aldus Kemper. “Grote betonblokken, die lijken op grote legostenen, dienden als ballastgewicht op de vloeren. Met deze blokken werd voorkomen dat de bodem door de opwaartse waterdruk omhoog zou komen. Stempels moesten de zijwaartse druk opvangen. Een deel van het gemaal, gerestaureerd in de eerste fase, stond immers wel onder water.” Logistiek was het ook een hele puzzel om dit project in goede banen te leiden. Boonstra: “Tijdens de restauratiewerkzaamheden bleef het Woudgemaal toegankelijk voor bezoekers. Daarvoor zijn speciale looproutes ontwikkeld met speciale informatieborden. Er is heel veel aandacht besteed aan veiligheid, mede omdat er ook asbestsanering aan de stoomketels en herstelwerkzaamheden aan de schoorstenen plaatsvonden. Tijdens de drukste weken liepen er veertig man rond op de ‘bouwplaats’.” Eind september, vlak voor het nieuwe stormseizoen, was de tweede fase klaar. Boonstra: “Een harde eis was dat het gemaal 1 oktober weer zou draaien. Het gemaal moet in het stormseizoen, kunnen worden ingezet als dat noodzakelijk is. Mocht er veel regen vallen in combinatie met een ongunstige wind, dan kan het grootste nog functionerende stoomgemaal ter wereld het overtollige water op de Friese boezem afvoeren. Het gemaal kan door de restauratie weer veertig jaar vooruit. Zo is de toekomst van dit 13880711_devree 1-4.pdf 1 13-12-13 Werelderfgoed voor geruime tijd weer zeker13:43 gesteld!” ❚

Projectinfo Buitenmetselwerk van Woudagemaal gerestaureerd Al het buitenmetselwerk onder en boven de waterlijn van het Woudagemaal is gerestaureerd. In opdracht van Wetterskip Fryslân heeft restauratiespecialist bouwbedrijf de Vree en Sliepen uit Tiel samen met hoofdaannemer GMB civiel deze spectaculaire restauratie uitgevoerd. Directeur Ted van der Netten van Stigt: “Samen met de monumentendienst hebben we een uitvoerige inspectie gedaan naar de huidige staat van het metselen voegwerk van met name het gedeelte onder water tot wel 3,5 meter diep. Dit gebeurde nadat GMB de gevels afgezet en droog gepompt had. Vooral bij de ingemetselde ijzerwerken van de windwerken en deurhengen, was er veel slecht metselwerk. Bij de waterlijn, was er sprake van veel vorstschade en uitgespoelde voegen. Deze zijn alle hersteld met de juiste mortels van trascement en bijpassende oude stenen.

Nieuwbouw, renovatie en onderhoud voor bedrijven, particulieren, onderwijs en zorginstellingen

Werken aan Unesco werelderfgoed is uniek. Sinds de bouw van het gemaal, waren wij de eerste die het na zo’n honderd jaar het onder water deel weer te zien kregen en we wisten dus niet wat we zouden aantreffen. Het bouwteam onder leiding van GMB heeft hier een fantastische prestatie geleverd.”

De Vree en Sliepen biedt een evenwichtige mix van vakmanschap, verantwoordelijkheidsgevoel, economisch bewustzijn én marktkennis. Dit evenwicht vindt u terug in de vele bouwprojecten die wij realiseerden, van klein tot groot. In de regio Rivierenland zijn we dé vertrouwde partner voor uw bouwprojecten.

Bouwinfo Opdrachtgever Wetterskip Fryslân, Leeuwarden Directievoering/ toezicht Royal Haskoning DHV, Nijmegen Advies Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort;

Balans in Bouwen

Monumentenadvies Noord, Leeuwarden

Uitvoering GMB Civiel B.V., De Wijk (aannemer civiel); GMB

DE VREE EN SLIEPEN B Postbus 6195, 4000 HD Tiel

T (0344) 63 69 60 F (0344) 62 32 04

E bouw@vreesliepen.nl I www.vreesliepen.nl

Services BV; GWZ Wijma Kampen B.V., Kampen (aannemer keerdeuren); Henny van Duuren, Leeuwarden (aannemer stoomketels) Bouwkosten 2 miljoen Restauratieperiode april 2013 - oktober 2013 (tweede fase)

Bouwen aan monumenten

155

Plaatsnaam Fotoboek Amsterdamse | Projectnaam grachtenhuizen

Een kijkje achter meestal gesloten deuren Beeld | Arjan Bronkhorst

Ter afsluiting van het Amsterdamse ‘grachtenjaar’ verscheen op 26 november het fraaie fotoboek ‘Grachtenhuizen’ van fotograaf Arjan Bronkhorst. Het boek biedt de lezer de mogelijkheid een kijkje te nemen achter de deuren van een aantal bijzondere grachtenpanden en hun bewoners. Het moest geen Quote-achtig binnenkijkboek worden, evenmin een doorsnee architectuurboek; wel een tijdloos, artistiek boek. Met dat uitgangspunt begon Arjan Bronkhorst, gespecialiseerd in erfgoedfotografie, in 2012 met het fotograferen van 31 grachtenhuizen. Het idee had hij al langer. “Ik fotografeer veel voor Vereniging Hendrick de Keyser en dan kom je in allerlei fraaie monumentale panden, onder meer Amsterdamse grachtenpanden. Eeuwenoude huizen die door de bewoners in stand worden gehouden. Het zijn deze bewoners die de huizen karakter geven.” Door niet alleen gevel en interieur, maar tevens de bewoners in beeld te brengen nodigt het boek als het ware uit even op bezoek te komen. Word je voor even onderdeel van de rijke geschiedenis van de huizen. Met hun medewerking aan het boek tonen de bewoners ook hun besef voor het historisch belang van de grachtenhuizen, geeft Bronkhorst aan. Wat niet wil zeggen dat hij zomaar overal meteen binnen kon lopen. “Een aantal panden

156

Bouwen aan monumenten

is eigendom van Hendrick de Keyser, enkele zijn museum, maar het merendeel is particulier bezit.” Een van de eerste van die particuliere huizen die Bronkhorst op het oog had, was Het Staetshuys van Jan Meulendijks en Bart Schuil. “Ik stond op een dag naar binnen te kijken toen een van de heren me zag en vroeg wat ik kwam doen. Na mijn uitleg werd ik uitgenodigd om verder te komen praten. Ik heb er vervolgens diverse malen aan de keukentafel gezeten. Ze waren voor mij een belangrijke referentie.” Door vaak voor een apart perspectief te kiezen en met het fotograferen van specifieke details toont Bronkhorst de grachtenhuizen en hun interieurs op een ongebruikelijke wijze, laat hij ze tot leven komen. Elk pand is, zegt hij, uniek en vertelt een eigen verhaal. Het verhaal van het huis van kunstenares Gisèle d’Ailly van Waterschoot van der Gracht – weduwe van oud-burgemeester d’Ailly – sprak hem bijzonder aan. “Ze overleed op 100-jarige leeftijd, vlak nadat ik kwam

Fotoboek Amsterdamse grachtenhuizen

Het interieur van de grachtenpanden komt uitvoerig aan bod

fotograferen. Ze had er zeventig jaar gewoond. Sommige kamers waren niet meer in gebruik en heel lang onaangeroerd gebleven, het waren een soort tijdcapsules. Fascinerend. Met de presentatie op 26 november jl. – waarbij burgemeester Eberhard van der Laan, wiens huis eveneens in het boek voorkomt, het eerste exemplaar in ontvangst nam – is er voor Arjan Bronkhorst een eind gekomen aan een bijzonder project. Met precies het resultaat dat hij vooraf in zijn hoofd had. “Ik wil de sfeer van deze patriciërswoningen op een eigen manier overbrengen op de lezer. De schoonheid maar ook de sleet laten zien, de zeventiende eeuw combineren met het hedendaagse. Maar vooral de lezer kennis laten maken met wat je gerust de meest bijzondere huizen van Nederland mag noemen.” ►

Bouwen aan monumenten

157

Fotoboek Amsterdamse grachtenhuizen

Voor meer informatie: www.grachtenhuizen.org

Nieuw! Een verantwoorde oplossing voor het behoud van het cultureel erfgoed. Bofimex introduceert Khalix, een serie unieke restauratiemortels voor voeger, stukadoor en metselaar. - voorspritsmortel - hechtmortel - ecoCork isolatiemortel - raapmortel (ook machinaal verwerkbaar) - afwerkmortel - bindmiddel NHL3,5 (licht van kleur) - bindmiddel NHL 5 (licht van kleur) Khalix mortels en bindmiddelen zijn vrij van cement en gebaseerd op natuurlijke hydraulische kalk type NHL 3,5 en NHL 5 conform richtlijn EN 459-1.

Kijk op www.bofimex.nl

158

Bouwen aan monumenten

Thema beton

“Jonge monumenten vragen vaak andere benadering” Om tegemoet te komen aan de groeiende vraag naar specifieke kennis op het gebied van beton bij de restauratie van jonge monumenten, richtte Koninklijke Woudenberg – een van de grootste restauratieaannemers van ons land – tien jaar geleden Repstone op. Het bedrijf is momenteel onder meer actief bij het Groothandelsgebouw in Rotterdam. Betonrestauratie vraagt om heel gerichte kennis en specialistisch inzicht, vertelt Harry Viveen, betononderhoudsdeskundige bij Repstone. “Daarmee onderscheiden we ons van veel andere bedrijven – wij zijn restaurateurs, kijken door de bril van de restaurateur naar een object.” Hij noemt als voorbeeld de werkzaamheden aan de Timmerfabriek in Vlissingen, een gebouw dat er niet meer zou hebben gestaan als er volgens de huidige beoordelingsrichtlijn ingegrepen was, zegt hij. “Wij laten dat – indien dit constructief en kwalitatief verantwoord is – los, kijken naar hoe we de historische waarde zo goed mogelijk kunnen handhaven en wat er nodig is om het af te stemmen op een nieuwe situatie.” Met die zelfde zorg voor authenticiteit is Repstone momenteel actief bij het Groothandelsgebouw in Rotterdam. Het bedrijf werd begin 2011 benaderd om betoninspectie en incidenteel herstel uit te voeren, maar al snel bleek dat er meer werk moest worden uitgevoerd dan verwacht, legt projectleider Jelco Hendriks uit. “Dus hebben we de schade tot in detail inzichtelijk gemaakt. We hebben daartoe het gebouw in stramienen verdeeld en alles digitaal in kaart gebracht, met behulp van hyperlinks in verschillende kleuren. Zo zijn bijvoorbeeld oudere reparaties te onderscheiden van de nieuwe.” Want in het verleden, zo geeft hij aan, werden die werkzaamheden niet met dezelfde zorg als nu uitgevoerd. “We hebben bijvoorbeeld mortels met een andere kleur verwijderd en de situatie ter plekke hersteld. Dat alles is dus digitaal vastgelegd. Arbeidsintensief ja, maar het past in ons kwaliteitsstreven. Deze aanpak gaan we zeker vaker volgen.”

Groothandelsgebouw Rotterdam

voetgangers en met de verkeerssituatie ter plekke. Het werk aan het gebouw noemen ze heel bijzonder. “Van een afstand lijkt het een groot grijs blok, zeker ook vanwege de omvang, 200 meter lang en breed en met een hoogte 43 meter. Maar de details variëren enorm: uitgewassen grind, balustrades, beton met een gebouchardeerde uitstraling, slanke en gladde profielen. Het is een uniek gebouw en met onze methodiek zorgen we ervoor dat het qua uitstraling zo veel mogelijke het oorspronkelijke karakter terugkrijgt.” Dat vroeg om een voorbereiding met veel huiswerk, vertelt Hendriks tot slot. “Qua materialen, kleuren. We zijn inmiddels klaar met de gevels en bezig aan de binnenpleinen. Dat is deels hetzelfde werk, maar we brengen er bijvoorbeeld ook vloercoating aan en voeren kitwerk uit. We kunnen bij dit icoon van de wederopbouw dus op brede wijze onze kennis toepassen.” ❚

Behalve arbeidsintensief is het tevens een omvangrijk project, maken Hendriks en Viveen duidelijk, op bovendien een niet al te gemakkelijke locatie, aan het Weena tegenover het Centraal Station. Ze moesten onder meer rekening houden met de vele

Lamel schade

Herstelde schade

Bouwen aan monumenten

159

d ijf en dr rkerbe le

Bou radius Landelijk orgaan beroepsonderwijs

GROOT HANDELSGEBOUW ROTTERDAM

POSTBUS 3 | 4233 ZG AMEIDE | T (0183) 60 66 99 | INFO@REPSTONE.NL I WWW.REPSTONE.NL

Thema beton

Metalen delen in monumenten

Kathodisch beschermen voorkomt schade Het plegen van onderhoud aan beton en metselwerk zal een steeds belangrijkere rol binnen de monumentenzorg gaan vervullen. Relatief nieuwe elektrochemische reparatietechnieken zoals kathodische bescherming en realkalisatie zijn vooral voor monumentale betonconstructies interessant omdat zij de mogelijkheid bieden de constructie grotendeels in de oorspronkelijke staat te behouden. In de twintigste eeuw werden beton en gewapend beton een niet meer weg te denken onderdeel van gebouwen. Dat heeft zo zijn gevolgen voor het herstellen of conserveren van de zogenaamde ‘jonge monumenten’. Vaak echter ontbreekt de noodzakelijke kennis om betonnen elementen met behoud van de oorspronkelijke uitstraling te conserveren. Bij Vogel Kathodische Bescherming BV is die kennis wel aanwezig. Het bedrijf heeft diverse methoden ontwikkeld waarmee beton kan worden hersteld, onderhouden of verduurzaamd met een minimum aan ingrijpende gevolgen. Methoden die Vogel KB regelmatig bij restauratieprojecten inzet. Bedrijfsleider Hans van den Hondel vertelt dat betonreparatietechnieken zoals handmatig repareren, het aanbrengen van spuitbeton en het injecteren van scheuren het meest voorkomen. “Daarnaast zijn er echter de technieken om metalen delen die in beton of metselwerk zijn verwerkt duurzaam tegen corrosie te

Sleuven in de voeg

Inbooranodes

beschermen waardoor beschadigingen aan beton of metselwerk worden voorkomen. Kathodische Bescherming is zo’n techniek. Daarmee voorkom je dat een monumentaal gebouw schade ‘in het zicht’ oploopt, dus wat de oorspronkelijke uitstraling betreft, maar draag je tevens bij aan een betere veiligheid; een aanzienlijk deel van de constructieve of 'dragende' elementen is bij jonge monumenten namelijk uitgevoerd in beton of staal.” Van den Hondel legt vervolgens uit dat belangrijke vormen van schades aan jonge monumenten wapeningscorrosie en scheurvorming of corroderende staalprofielen in metselwerk zijn. De oorzaak ligt vaak in ontwerp-, materiaal- of uitvoeringsfouten en de ouderdom van het monument, terwijl ook een agressief milieu vaak een nadelige invloed uitoefent. In de groep herstel- en preventietechnieken is Kathodische Bescherming (KB) de belangrijkste toepassing, geeft hij aan. “Hierbij wordt de potentiaal van het staal kunstmatig verlaagd door het opleggen van een elektrische spanning (met behulp van een stroombron of een onedel metaal zoals zink). Hierdoor stopt het roesten van het staal en zijn de optredende chemische reacties aan het staaloppervlak nog slechts kathodisch waarbij normaliter zuurstof en water worden omgezet in hydroxide.” Het kathodisch beschermen van wapeningstaal in beton of van metalen delen die zijn opgenomen in metselwerk heeft een aantal grote voordelen ten opzichte van traditioneel herstel, maakt Van den Hondel duidelijk. Zo zorgt KB voor een langdurige oplossing die eventueel met een verzekerde garantie kan worden afgedekt. Ook is er een financieel voordeel doordat de omvang van de saneringswerkzaamheden aan beton, metselwerk en staal doorgaans beperkt kan blijven tot het absoluut noodzakelijke. “Het toepassen van KB kan op diverse manieren en vraagt een specifieke kennis – de daarop betrekking hebbende eisen en criteria zijn dan ook vervat in een norm: NEN EN ISO 12696. Wij beschikken over de juiste expertise en dragen zo bij aan het behoud en herstel van onder meer jonge monumenten, gebouwen die men zo oorspronkelijk mogelijk voor het nageslacht wil bewaren.” ❚

Bouwen aan monumenten

161

amsterdam | De Potgieter

De Potgieter, Amsterdam: een biologisch monument

Integrale duurzaamheid Het Amsterdamse Stadsdeel West wil een bijdrage leveren aan de Amsterdamse klimaatdoelstelling om in 2025 40 % minder CO2 uit te stoten ten opzichte van 1990. De duurzame verbouwing van De Potgieterschool past in dit streven.

De eerste slag heeft een monument wat duurzaamheid betreft al binnen: dankzij de lange levensduur. Aan de andere kant is er vaak de eis het gebouw (grotendeels) in de authentieke staat te behouden. Dat brengt vaak beperkingen mee voor een duurzame verbouwing. Voor die uitdaging stond AAYU Architecten, ontwerpbureau voor biologische renovatie en nieuwbouw, eveneens bij de Potgieter in Amsterdam-West, de in 1886 gebouwde, voormalige Da Vinci-school waarin nu onder meer kinderopvang, een buurtkamer en verhuurbare ruimtes zijn ondergebracht.

162

Bouwen aan monumenten

Trappenhuis verplaatst Aan de indeling van de lokalen en de sportzaal is bij eerdere verbouwingen niet getornd, geeft architect Daniel Höwekamp aan. Wel werd in de jaren zeventig het trappenhuis verplaatst en werden de plafonds verlaagd. “Met het idee dat je bij lagere de ruimte erboven niet hoeft te verwarmen, maar dat klopt dus niet.” Het trappenhuis, zegt Höwekamp, is op zijn latere plek gehandhaafd. De entree daarentegen heeft weer een open karakter gekregen, met glazen puien die in stalen kaders – behandeld met azijn en olie voor een authentieke uitstraling – zijn gezet en

een brandvertragende werking hebben. De verlaagde plafonds zijn eruit gehaald en op de eerste verdieping is een hoekkamer – sinds de jaren zeventig in gebruik als toiletruimte – weer in ere hersteld. “Het is een kamer met veel licht, zonde om daar een dichte toiletruimte van te maken.”

Hergebruik Zo zijn er meer bouwkundige ingrepen uitgevoerd om het gebouw binnen een helder en eigentijds karakter te geven. Meest opvallende onderdeel van het verbouwingsproject is echter de nadruk op duurzaamheid. Tot in het detail is daar rekening

Plaatsnaam amsterdam | De Projectnaam Potgieter In overleg met Monumentenzorg zijn de ramen 'opgedikt', zodat ze konden worden voorzien van HR++ glas

mee gehouden, aldus Höwekamp. Wat het binnenklimaat betreft maar ook dankzij het hergebruik van materialen. “We hebben bijvoorbeeld oud hout uit het gebouw op allerlei manieren teruggebracht. Zoals in de houten wand bij de in het gebouw geïntegreerde buitenspeelplek, in de treden van de trap, in de deurtjes van de keuken en pantry’s.” Plafonds en wanden, zo gaat hij verder, zijn voorzien van natuurlijke isolatie en de wanden zijn op diverse plaatsen verdikt zodat de installaties erin konden worden verwerkt. “De aanpassingen zijn overal reversibel uitgevoerd.”

Hoge DUMO-score Er is gebruik gemaakt van wanden vloerverwarming en verder zijn in nauw overleg met Monumentenzorg de ramen opgedikt zodat ze konden worden voorzien van HR++ glas. Met CO2-gestuurde ventilatie met warmteterugwinning, LED-verlichting met bewegingsdetectie, daglichtregeling en andere voorzieningen is tevens voldaan aan de eisen voor het predicaat ‘frisse school’. Op het dak is een warmtepomp geplaatst en aan de achterzijde van de daken – uit het oog – zijn tevens zonnepanelen te vinden. Regenwater voor wordt opgevangen onder het gebouw. Een groen

dak zorgt voor een aangenaam klimaat in de slaapzaal. Höwekamp: “Dankzij alle maatregelen heeft het gebouw nu een EPC van 0,8 en een zeer hoge DUMO-score (voor duurzaam monument), onder meer ook omdat er dampopen materialen zijn toegepast, dat gebeurt nog te weinig, en geen pvc, steenwol of glaswol.” Het aanbrengen van die materialen gebeurde in nauwe en intensieve samenwerking met de timmerlieden goed; biologische materialen zoals houtvezelisolatie en leemstuc, zegt Höwekamp, zijn nog niet zeer bekend, maar worden heel positief ontvangen door de vaklui van aannemer MVB Bouw, omdat de verwerking aangenaam en ambachtelijk is. De Potgieter is nu van binnen niet alleen ‘fris en aangenaam’ wat klimaat betreft, maar ook in de uitstraling. “We zijn begonnen met het strippen van het hele gebouw op de monumentale delen na. Zo zit er nog een authentieke deur in. Verder hebben we zowel in de sportzaal en op zolder delen van respectievelijk het oude balkenplafond en de dakspanten zichtbaar gelaten. De duurzaamheidsambities van opdrachtgever Stadsdeel West komen hier in allerlei facetten terug.” ❚

Bouwen aan monumenten

163

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

Aannemers

Advies en Realisatie Historische Interieurs

BURGY BOUWBEDRIJF BV Amphoraweg 1, 2332 ED LEIDEN AANNEMINGSBEDRIJF NICO DE BONT B.V. Molenstraat 2, 5262 ED VUGHT Postbus 76, 4611 5260 AB VUGHT T ...................................... +31 (0)73 5189480 F ...................................... +31 (0)73 5189490 E info@nicodebont.nl W www.nicodebont.nl

Postbus 140, 2300 AC LEIDEN T......................................... +31 (0)71 5322405 F......................................... +31 (0)71 5318907 E info@burgy.nl W www.burgy.nl

Ruys Interieurs Utrechtseweg 89, 3702 AA ZEIST T ..................................... +31 (0)30 6922860 F ..................................... +31 (0)30 6916655 E info@ruys-zeist.com W www.ruys-zeist.com

Architecten Koninklijke Woudenberg Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE AKERBOUW BV Geesterweg 6, 1911 NB UITGEEST Postbus 19, 1920 AA AKERSLOOT T ..................................... +31 (0)251 315817 F .................................... +31 (0)251 315909 E info@akerbouw.nl W www.akerbouw.nl

T .......................................+31 (0)183 606606

BOUWBEDRIJF VAN SCHAIK BV Poeldijk 1, 3621 CZ BREUKELEN Postbus 11, 3620 AA BREUKELEN T .......................................+31 (0)346-262344 F .......................................+31 (0) 346264064 E info@bouwbedrijfvanschaik.nl W info@bouwbedrijfvanschaik.nl

ADEMA ARCHITECTEN

F .......................................+31 (0)183 602667 ADEMA ARCHITECTEN Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

E info@koninklijkewoudenberg.nl W www.koninklijkewoudenberg.nl

Adviesbureaus

Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

groot gunneweg

VAN HOOGEVEST ARCHITECTEN Westsingel 9, 3811 BA AMERSFOORT T ..................................... +31 (0)33 4631705 F ..................................... +31 (0)33 4610854 E bureau@vanhoogevest.nl W www.vanhoogevest.nl

delft

restauratie advies & bouwmateriaalkundig onderzoek

DE BONTH VAN HULTEN BV Postbus 115, 5250 AC VLIJMEN T .......................................+31 (0)73 5119022 F .......................................+31 (0)73 5117387 E info@debontvanhulten.nl W www.bonthvanhulten.nl

Bouw – restauratiebedrijf van de Burgt en Strooij Amsterdamseweg 155 3812 RR AMERSFOORT T......................................... +31 (0)33 4450100 F......................................... +31 (0)33 4450101 E info@vandeburgtenstrooij.nl W www.vandeburgtenstrooij.nl

164

Bouwen aan monumenten

GROOT GUNNEWEG DELFT RESTAURATIE ADVIES Postbus 43, 1399 ZG MUIDERBERG T ...................................... +31 (0)6 10061050 E info@grootgunnewegdelft.nl W www.grootgunnewegdelft.nl

NIBAG B.V. Postbus 75, 7570 AB OLDENZAAL T ...................................... +31 (0)541 585858 F ...................................... +31 (0)541 585859 E info@nibag.nl W www.nibag.nl

JORISSEN SIMONETTI ARCHITECTEN DOETINCHEM LEIDEN MAARSSEN RIJSSEN STEENWIJK Postbus 203, 7460 AE RIJSSEN T......................................... +31 (0)548 518888 E info@jsagroep.nl W www.jorissensimonettiarchitecten.nl

TAK ARCHITECTEN Zocherweg 2a, 2313 ZV DELFT Van Oldenbarneveldtstraat 92-2, 6827 AN ARNHEM T ...................................... +31 (0)15 2125903 E info@takarchitecten.nl W www.takarchitecten.nl

Bakstenen

STEENFABRIEK BIEZEVELD B.V. Lange Weistraat 25, 5331 LH KERKDRIEL T .......................................+31 (0)418 631719 E info@brickburgers.com W www.biezeveld.nl BRICKBURGERS B.V. St. Jozefweg 66b, 5953 JP REUVER T .......................................+31 (0)77 4742920 F .......................................+31 (0)77 4745170 E info@brickburgers.com W www.brickburgers.com

Betonrestauratie

REPSTONE Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T......................................... +31 (0)183 606699 F......................................... +31 (0)183 606637 E info@repstone.nl W www.repstone.nl

Constructie

CONSTRUCTIEBUREAU DE PROUW Vossegatsedijk 2a, 3981 HS BUNNIK Postbus 164, 3980 CD BUNNIK T.................................. +31 (0) 30 254 08 88 E buro@de-prouw.nl W www.de.prouw.nl

Constructie/straalbedrijf

Lilian Fopma

Gevelonderhoud

Gevelreiniging

CONSTRUCTIE & STRAALBEDRIJF LILIAN FOPMA Industrieweg 22, 8861 VH HARLINGEN T......................................... +31 (0)517 431011 F......................................... +31 (0)517 431031

Dakbedekking

W.H. VAN DE KAMP DAKBEDEKKING BV Wattstraat 4, 3771 AG BARNEVELD T ........................................+31 (0) 342 405060 W www.vandekampdakbedekkingen.nl

S.M.B. WERVELREINIGING BV Houtkopersstraat 40, 3334 KD ZWIJNDRECHT T..........................................+31 (0)78 6104110 M.........................................+31 (0)6 53267367 E info@s-m-b.nl W www@s-m-b.nl

Duivenwering

VOGEL BV Fruitenierstraat 13, 3334 KA ZWIJNDRECHT Postbus 1100, 3330 CC ZWIJNDRECHT T .......................................+31 (0)78 6100400 F .......................................+31 (0)78 6100480 E vogel@vogel-bv.nl W www.vogel-bv.nl

Beurzen

Evenementenhal Venray De Voorde 30, 5807 EZ VENRAY T....................................... +31 (0)478 519 790 F....................................... +31 (0)478 519 780 E venray@evenementenhal.nl W www.evenementenhal.nl

Bladgoud

Gerdon Duivenwering Postbus 43, 6720 AA BENNEKOM T........................................ +31 (0)6 53189373 F........................................ +31 (0)31 8419949 E info@gerdon.nl W www.gerdon.nl

Funderingstechnieken

P. VAN ‘T WOUT FUNDERINGSTECHNIEKEN bv Exportweg 50, 2742 RC WADDINXVEEN Postbus 431, 2740 AK WADDINXVEEN T.........................................+31 (0) 182 617767 T......................................... +31 (0)182 611376 E info@pvantwout.nl W www.pvantwout.nl

Glas

E.V.M. NV Westkaai 6, B-8930 MENEN T....................................... +32 (0) 56 5113 97 F......................................... +31 (0)30 2722220 E info@evmglass.com W www.evmglass.com

Gevel

MEER LICHT LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 F .......................................+31 (0)575 542311 E info@linova.nl W www.linova.nl

SUPERLOOK BV De Gevelreiningsexpert en meer Postbus 8791, 4820 BB BREDA T .......................................+31 (0)76 5874207 M ....................................... +31 (06) 55327598 E info@superlook.nl W www.superlook.nl

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

MHB bv Onderstalstraat 3, 6674 ME HERVELD Postbus 6, 6674 ZG HERVELD T..........................................+31 (0)488 451951 F..........................................+31 (0)488 452022 E info@mhb.nl W www.mhb.nl

STOLKER GLAS Wijde wade 2, 3439 NP NIEUWEGEIN T ................................................ 030 2855400 F ................................................ 030 2672902 E info@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl STOLKER GLAS Galvanistraat 88, 6716 AE EDE T .............................................. 0318 64 12 14 F .............................................. 0318 63 22 89 E ede@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl

Bouwen aan monumenten

165

Vanaf â&#x201A;Ź 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

Hoveniers VAN KEULEN B.V. Postbus 1, 4640 AA OSSENDRECHT T......................................... +31 (0)164 672387 F........................................ +31 (0)164 672069 E info@vankeulen-loodgieters.nl W www.vankeulen-loodgieters.nl

ISOGLAS HAARLEM BV Jan Tademaweg 19, 2031 CT HAARLEM T .......................................+31 (0)23 5319036 F .......................................+31 (0)23 5341022 E info@isoglas.nl W www.isoglas.nl

Glas in Lood

Glas in lood

JILLEBA Amphoraweg 5, 2332 ED LEIDEN T.........................................+ 31 (0)71 5318323 F..........................................+31 (0)71 5313443 E info@jilleba.nl W www.jilleba.nl

VAN DER TOL GROEP BV Postbus 9349, 1006 AH AMSTERDAM T..........................................+31 (0)20 6677777 F..........................................+31 (0)20 6677778 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nlRegio Zuid-Holland Van der Tol Groep BV Morsestraat 12, BERKEL EN RODENRIJS T..........................................+31 (0)10 4400822 F..........................................+31 (0)10 4400829 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl Regio Utrecht Van der Tol Groep BV Tolakkerweg 18, HOLLANDSCHE RADING T.........................................+31 (0) 35 5248920 F.........................................+31 (0) 35 5248929 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

Kalk LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T..........................................+31 (0)24 6841555 F..........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

Glasateliers

ARTE CONSTRUCTO Molenberghei 18, B-2627 SCHELLE T........................................... +32 (0)3 8807373 F........................................... +32 (0)3 8807370 E Info@arteconstructo.be W www.arteconstructo.be

Hydraulische Kalkmortels GLASATELIERS STEF HAGEMEIER Hoefstraat 199, 5014 NL TILBURG T .........................................+31 (0)13 5360818 F .........................................+31 (0)13 5358655 E info@glasinloodnet.nl W www.glasinloodnet.nl

LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T..........................................+31 (0)24 6841555 F..........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

VAN DE KIMMENADE BV Hof Bruheze 404, 5704 NR HELMOND T........................................ + 31 (0)492 512164 F........................................ + 31 (0)492 558867 E info@leiendaken.nl W www.leiendaken.nl

RIDDER METALEN DAK- WANDSYSTEMEN Vestiging Ridder Noord Marowijne 41, 1689 AR ZWAAG Postbus 4149, 1620 HC HOORN T .........................................+31 (0)88 8111888 F .........................................+31 (0)88 8111800 E info@riddersystems.nl W www.riddersystems.nl Vestiging Ridder Zuid Dommelstraat 31, 5347 JK OSS F .........................................+31 (0)412 658397

LOODGIETERS- EN LEIDEKKERSBEDRIJF VAN WELY BV Kerkakkers 46, 6923 BZ GROESSEN T......................................... +31 (0)316 524050 F......................................... +31 (0)316 526950 E info@vanwelyleidekkers.nl W www.vanwelyleidekkers.nl

drij

Walter Verhoeven BV loodgieters& leidekkersbedrijf Walter Verhoeven BV Bezoekadres

Nieuwkuijksestraat 103

BOFIMEX Lissenveld 9-13, 4941 VK RAAMSDONKSVEER Postbus 52, 4940 AB RAAMSDONKSVEER T .........................................+31 (0)162 514750 F .........................................+31 (0)162 522483 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl

Leidekkers

loodgieters& leidekkersbedrijf loodgieters& leidekkersbedrijf 5253 AE Nieuwkuijk Bezoekadres Bezoekadres

Postadres Nieuwkuijksestraat 103

Bezoekadres Nieuwkuijksestraat 103

Postbus 14103 5253 AE Nieuwkuijk 5253 AE Nieuwkuijk 5253 ZG Nieuwkuijk Postadres

5253 AE NieuwkuijkNieuwkuijksestraat Postadres

Postbus 14 Postadres 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon

Postbus 14 14 oper-, zinkwerken Postbus 5253 ZG00 Nieuwkuijk Koper-,loodlood- en en zinkwerken 073 - 513 49 5253 ZG Nieuwkuijk WALTER VERHOEVEN BV Telefoon Lei bedekkingen loodenzinkwerken zinkwerken 073Telefax Koper-, lood- en LeiKoper-, bedekkingen - 513 00- 49 073 - 51376 0073 49 Loodgieters073 511 Loodgieters werken & Leidekkersbedrijf Telefax Leibedekkingen bedekkingen Nieuwkuijksestraat AE NIEUWKUIJK Lei - 511 76 Loodgieters werken 103, 5253073Internet 073 73 - 511 76 73 www.walterverhoeven.nl Telefoon

073 - 513 00 49

Telefax

073 - 511 76 73

Telefoon

Internet

www.walterverhoeven.nl Telefax

E-mail

info@walterverhoeven.nl

Loodgieters Postbus 14,werken 5253 ZG NIEUWKUIJK Internet www.walterverhoeven.nl E-mail Loodgieters werken www.walterverhoeven.nl Internet

info@walterverhoeven.nl T.........................................E-mail +31 (0)73 5130049 info@walterverhoeven.nl E-mail E info@walterverhoeven.nl W www.walterverhoeven.nl

Leisteen Importeurs

Houthandel

HOUTHANDEL HOUTEX BV Willem de Zwijgerstraat 1, 2741 DA WADDINXVEEN T..........................................+31 (0)182 615933 F..........................................+31 (0)182 610105 E info@houtex.nl W www.houtex.nl

166

Bouwen aan monumenten

Bogaerts-Van Nuland BV Walstraat 3-5, 5371 AL RAVENSTEIN Postbus 15, 5370 AA RAVENSTEIN T......................................... +31 (0)486 411586 F......................................... +31 (0)486 413722 E info@bogaerts-van-nuland.nl W www.bogaerts-van-nuland.nl

LEI-IMPORT B.V. Postbus 7015 6050 AA MAASBRACHT T........................................ +31 (0)475 436439 F....................................... +31 (0)475 436882 E info@lei-import.nl W www.lei-import.nl

... vak

Steenhouwerij

Meubelstoffering Meubelstoffering

... vakma n in to taalo nderh

OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T..........................................+31 (0)348 471921 F......................................... +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl

Natuurlijke hydraulische kalk

REYNCHEMIE NV Industrieweg 25B, 8800 ROESELARE T............................................+32 (0)51 242527 F............................................+32 (0)51 229892 E reynchemie@skynet.be W www.reynchemie.com

Ongediertebestrijding

oud

Schults Schilders Deltastraat 4, 4301 RC ZIERIKZEE T......................................... +31 (0)111 414065 F......................................... +31 (0)111 417295 E info@schultsschilders.nl W www.schultsschilders.nl

Restauratiesloop

Steenhouwerij Zederik Hogewaard 6, 4235 VS TIENHOVEN T .........................................+31 (0)183 606635 F..........................................+31 (0)183-601144 E info@zederik.biz W www.zederik.net

Steigerbouw VAN RIJSWIJK PRECISIESLOOP BV Veldweg 12, 5061 KJ OISTERWIJK Postbus 80, 5060 AB OISTERWIJK T......................................... +31 (0)13 5283934 F......................................... +31 (0)13 5216349 E info@precisiesloop.nl W www.restauratiesloop.nl, www.precisiesloop.nl

Smederijen VAN LIEROP CONSERVEERT & HERSTELT HOUT | VERDRIJFT VOCHT Regio Noord Postbus 52, 2400 AB ALPHEN A/D RIJN T..........................................+31 (0)172 433514 E info@vanlierop.nl W www.vanlierop.nl Regio Zuid en Belgie postbus 48, 5298 PB LIEMPDE T..........................................+31 (0)411 632647 E info@vanlieropzuid.nl W www.vanlierop.nl

SMEDERIJ FRITS KRAMER Goejanverwelle 62, 3467 PR HEKENDORP T........................................ +31 (0)182 501340 F........................................ +31 (0)182 503094 E frits@fritskramer.nl W www.fritskramer.nl

DEJO STEIGERS BV Havenstraat 7-1, 3861 VS NIJKERK T........................................ +31 (0)33 2571390 F........................................ +31 (0)33 2544250 E info@dejosteigers.nl W www.dejosteigers.nl

Stukadoors

Restauratoren

VAN MILT RESTAURATEURS BV Kauwenhoven 38, 6741 PW LUNTEREN T ...................................... +31 (0)318 482256 F ...................................... +31 (0)318 484189 E info@vanmiltrestaurateurs.nl W www.vanmiltrestaurateurs.nl stau

Restauratiemortels

Restauratieschilders

STUKADOORS- EN AFBOUWBEDRIJF GENNISSEN BV De Bouterhoek 1a, 3985 AK WERKHOVEN T........................................ +31 (0)343 551426 F......................................... +31 (0)343 551686 E gennissenbv@planet.nl SMEDERIJ LEMSTERHOEK Uitheijing 11, 8531 XJ LEMMER T .........................................+31 (0)514 533100 F..........................................+31 (0)514 533005 E info@smederijlemsterhoek.nl W www.smederijlemsterhoek.nl

SMEDERIJ OLDENHAVE BV Bedrijvenweg 6, 7251 KX VORDEN T......................................... +31 (0)575 551428 F......................................... +31 (0)575 551714 E info@smederijoldenhave.nl W www.smederijoldenhave.nl

Tegels

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

ALBARELLO BV Berltsumerdyk 35, 9036 MT MENALDUM T......................................... +31 (0)518 481923 F......................................... +31 (0)518 482081 E info@albarello.nl W www.albarello.nl

Timmerfabrieken

Energieweg 19

Studio Kei

4231 DJ Meerkerk

STUDIO KEI Postbus 4 Noord Bevelandstraat 17, 1025 NP AMSTERDAM T .........................................+314230 (0)20BA 6364121 Meerkerk M ........................................+31 (0)6 55166349 E mail@studiokei.nl W www.studiokei.nl

Tel. 0183-358777

SMEED- EN CONSTRUCTIEBEDRIJF VAN DER VEGT BV Energieweg 19, 4230 BA MEERKERK T......................................... +31 (0)183 358777 F......................................... +31 (0)183 358787 E info@vandervegt.nl W www.derestauratiesmid.nl

TIMMERFABRIEK GEBRS BOS BV Zuidzijde 152, Postbus 4, 2977 ZG GOUDRIAAN T......................................... +31 (0)183 583583 F......................................... +31 (0)183 582678 E info@tifabos.nl W www.tifabos.nl

Fax 0183-358787 • Alle voorkomende info@vandervegt.nl

staalconstructies, trappen, hekwerken zowel in staal, aluminium en roestvrijstaal

Bouwen aan monumenten

167

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

168

Verzekeringen

Wandspanning

specialist in timmerwerken oude stijl

monumentaal en modern

Veilingstraat 56 HENK ALFERINK BV T:0591 392270 TIMMERFABRIEK 7833 HN Nieuw-Amsterdam M:06 22780846 Veilingstraat 56, 7833 HN NIEUW-AMSTERDAM www.henkalferink.nl E:info@henkalferink.nl Postbus 36, 7833 ZG NIEUW-AMSTERDAM T..........................................+31 (0)591 392270 F..........................................+31 (0)591 552263 E info@henkalferink.nl W www.henkalferink.nl

Verf fabrikanten

DONATUS VERZEKERINGEN Hoff van Hollantlaan 8, 5243 SR ROSMALEN Postbus 500, 5240 AM ROSMALEN T .........................................+31 (0)73 5221700 F .........................................+31 (0)73 5221717 E info@donatus.nl W www.donatus.nl

Vochtbestrijding

HERSFT & HELDER B.V. Bouwweg 19, 8243 PJ LELYSTAD Postbus 2074, 8203 AB LELYSTAD T......................................... +31 (0)320 260616 F......................................... +31 (0)320 261184 E info@herfstenhelder.nl W www.herfstenhelder.nl

KÖSTER AFDICHTINGSSYSTEMEN BV Postbus 432, 3840 AK HARDERWIJK T......................................... +31 (0)341 467090 F......................................... +31 (0)341 467099 E info@koster-afdichtingssystemen.nl W www.koster-afdichtingssystemen.nl

Zonwering

SCHERMNED Grote Woerdlaan 36c, 2671 CL NAALDWIJK T......................................... +31 (0)174 622214 F......................................... +31 (0)174 622687 E info@schermned.nl W www.schermned.nl

VerVerf producten

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 E info@linova.nl W www.linova.nl,

Bouwen aan monumenten

r Hieg ? o o l w u

Neem contact op met Niek Oostendorp voor alle informatie: T +31 (0)495 450095 E n.oostendorp@louwersuitgevers.nl

OOSTENDORP Interieur- en meubelstoffering B.V.

Oostendorp Interieur- en meubelstoffering is een ambachtelijk bedrijf. Wij restaureren en reconstrueren onder andere wandbespanningen, gordijnen, traplopers en meubelstoffering. Hierbij maken wij gebruik van originele materialen en technieken. In onze showroom hebben wij een uitgebreide collectie stoffen en tapijten uit diverse stijlperiodes.

MAKING BUILDINGS BEAUTIFUL

Lid van Restauratoren Nederland en Restauratieconvergent. Voor meer informatie hierover kunt u terecht op: www.restauratieconvergent.nl

RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM

Ridder Leidekkers en Koperslagers heeft afgelopen jaar alle ornamenten van het Rijksmuseum gerestaureerd. Kijk voor meer informatie over restauratie van leistenen daken en metalen ornamenten op onze nieuwe website:

Vlasakker 12 T (0348) 47 19 21 3417 XT Montfoort F (0348) 47 44 67

E info@skinsforbuildings.com T +31 (0)888 111 888 www.ridderleidekkers.com

ADVRidder.indd 1

10-12-12 12:08

E info@oostendorp.biz I www.oostendorp-stoffering.nl

Op de foto: “Sinds de 14e eeuw werd Slot Well, markering langs de Maas, bewoond door de familie van Malsen. Het heeft vele oorlogen doorstaan. Tijdens de Franse oorlog is zelfs de linkerkant van het kasteel afgebroken. In de 19 eeuw werd dit gedeelte weer aangebouwd door toenmalig eigenaar Baron Slingerland. Daarom zie je nu een middeleeuwse toren met een neo-middeleeuws zijgedeelte.” “In 2001 heb ik het kasteel gekocht en grondig gerestaureerd. Het is een bijzonder bezit, zodra je de poort doorrijdt, word je betoverd. De entree is prachtig, maar toch knus. Precies dát is de kracht van Slot Well. Dikke muren, kantelen, grachten, een ophaalbrug, en toch een behaaglijke woonomgeving, met koetshuis. Ook heel bijzonder is het dubbele grachtenstelsel, onderhand zeldzaam in ons land.” “Op de foto zit ik in de salon, het mooiste gedeelte van het huis. Compleet met een prachtige schouw en een interieur dat past bij de stijl van het monument. Zelfs het behang is eeuwenoud en monumentaal.” Dhr. E. Schermerhorn, eigenaar en ondernemer

onatus verzekert vertrouwd sinds 1852

www.donatus.nl tel. 073 - 5221700

Monumenten worden met veel zorg omgeven door hun eigenaren en beheerders. Dat is belangrijk en nodig. Net als het kiezen van de juiste verzekering. Al sinds 1852 heeft Donatus ervaring in het verzekeren van monumentale kerken en gebouwen. Als onderlinge maatschappij werken wij zonder winstoogmerk. Wij hebben dan ook geen klanten, maar leden. Maak vrijblijvend kennis met Donatus. Onze expertise zal u verbazen en verrassen, evenals onze jaarlijkse premierestitutie.

Ringovenpark Helden

Duurzaamheid in de praktijk Sinds jaren wordt er gesproken over allerlei vormen van duurzaamheid. Allerlei certificeringen worden gehanteerd om aan te bewijzen dat iets “duurzaam” is. Het lijkt erop dat de traditionele stedenbouwkundige en de landschapsarchitecten de afgelopen decennia dit over het hoofd hebben gezien. Volgens ons is duurzaamheid van alle tijden. Kragten adviseert reeds 60 jaren in het werkveld van de (openbare) ruimte. Duurzaamheid betekent voor Kragten meer dan alleen het voldoen aan allerlei certificaten, zoals Breeam, GPR’s , Greencalc of Woonkeur. Als voorbeeld geven wij een binnenstedelijke ontwikkeling van ruim 10 jaar geleden. Een gebiedstransformatie, gelegen tegen het dorpscentrum, waar naast woningbouw ook kantoren een plek zouden moeten vinden. Ook in 2004 was de ontwikkeling en de uiteindelijke verschijningsvorm van de functies niet duidelijk omkaderd. Kragten heeft voor het gehele gebied definitieve en potentiele bouwlocaties, speelen parkfuncties een eindbeeld ontwikkeld samen met de gemeente en marktpartijen. Het gehele groenframe is inclusief de potentiele bouwlocaties reeds woonrijp gemaakt. In de communicatie is steeds het eindbeeld geschetst en aangegeven dat er geen langjarige bouwput en bouwterrein zou worden gecreëerd maar een groen park voor de gemeenschap van Helden. Duurzaamheid wordt binnen Kragten op zowel strategisch, tactisch als operationeel niveau toegepast.

Het plan heeft binnen de gemeenschap letterlijk kunnen groeien en wordt nog steeds, ondanks de bouwactiviteiten in de laatste jaren, gezien als hun park en niet als bouwlocatie. Een park dat bewezen heeft met de veranderingen in de markt en de samenleving mee te kunnen bewegen zonder de beoogde kwaliteit en uitstraling, maar ook het multifunctionele karakter te verliezen. Een plek die door alle stakeholders als waardevol wordt gezien, een plek zonder een certificering maar wel met een duurzame verankering. Naast archeologische aspecten, ruimtelijke kwaliteit, de relatie met de omgeving, de robuustheid van toegepaste materialen en de visuele kwaliteit, of anders genoemd de schoonheid, maken dat dit één van de duurzaamste parken is. Naast de gemeente, de omwonenden en gebruikers zijn ook wij nog steeds trots op het gerealiseerde resultaat.

InformatIe info@kragten.nl www.kragten.nl

t 088 - 3366333

roermond SchoolStraat 8, herten PoStbuS 14 6040 aa roermond

‘s-HertogenboscH hambakenwetering 5-j PoStbuS 2309 5202 ch ‘S-hertogenboSch

ik voel me super, man! Wij wilen dat leerlingen de held zijn en zich elke dag super voelen. Zodat ze zich ongestoord kunnen ontwikkelen tot wat ze later willen zijn. Daarom creĂŤren we gezonde klaslokalen die goed zijn geventileerd en waarin sprake is van een lage CO2-concentratie. ComfoSchool is een innovatief, duurzaam ventilatieplafond voor klaslokalen. Het voorziet in een constant frisse luchtkwaliteit, uitstekende akoestiek en draagt bij aan een optimale temperatuurbeheersing. Meer informatie? Kijk op www.comfoschool.nl of scan de QR-code.

ComfoSchool, het gezonde ventilatieplafond: constant frisse lucht, uitstekende akoestiek