Jaarboek
Jaarboek over zonwering, rolluiken, klimaatbeheersing en afsluitingen
Jaarboek
Grootste assortiment zonweringproducten
B u i t e n z o n w e r i n g | R o l l u i k e n | Te r r a s o v e r k a p p i n g e n | B i n n e n z o n w e r i n g | G a r a g e d e u r e n | S o l a r De voordelen van Verano®: • Eén adres voor al uw zonweringproducten • Productie in eigen huis: zeer flexibel, hoge kwaliteit en korte levertijden • Dealers van Verano® ontvangen uitgebreide ondersteuning: consumentenacties, consumentenleads, showroominrichting,
B e l e e f z o n w e r i n g v a n Ve r a n o ®
online bestellen én ondersteuning via Mijn Verano
Neem contact met ons op voor úw mogelijkheden! www.verano.nl
Die goeie ouwe tijd… Toen ik eind jaren zestig, begin jaren zeventig naar de lagere en daarna naar de middelbare school ging, kon je nog echt trots zijn op Nederland (echt trots, niet Rita-trots). We hadden de beste medische voorzieningen de beste ouderenzorg, het beste openbaar vervoer, het beste onderwijs, noem het maar op. In alle statistieken die ertoe deden stonden we in de top. Behalve als het ging om de meeste ellende, dan stonden we achteraan, wat natuurlijk juist fijn is. Maar die tijd hebben we gehad. We zijn de laatste tien tot vijftien jaar afgezakt tot een middelmatig landje met een zesjescultuur. We lopen niet meer voorop. Integendeel, we hobbelen er een beetje achteraan en verkwanselen onze status van leidende en vernieuwende natie. Henk en Ingrid zijn aan de macht. En Halbe natuurlijk, om de cultuur de nek om te draaien. En Maxime, om ervoor te zorgen dat we een tweede kerncentrale krijgen, terwijl die dingen in andere landen juist worden gesloten. En Mark, want die is zo populair dat hij beleid dat smaakt naar niks als haute cuisine weet te verkopen. Bij de Duits-Nederlandse Handelskamer hebben ze recent ook al geklaagd (en gewaarschuwd). Het ging daarbij om innovatie en de energiemarkt: “Nederland dreigt op het gebied van duurzame energie de aansluiting aan andere landen te verliezen. Kansen die ontstaan, bijvoorbeeld door de Duitse energietransitie, worden niet voldoende aangegrepen. Eigen sterke punten zoals windenergie, biomassa en moderne netwerktechnieken moeten (…) sterker worden gestimuleerd.” Alweer een zesje; en ook nog met een lange min. Daarom dat ik terugverlang naar die goeie ouwe tijd, toen we nog toppers waren. Maar het verleden komt niet zomaar terug. Al wordt in dit Z&R Jaarboek een poging gedaan door beetje ‘oude tijd’ voor het voetlicht te brengen in een uitgebreid artikel over historische zonwering. Mooi om te zien hoe de zon in grootmoeders tijd werd geweerd. Tegenover oud staat nieuw in de vele bedrijfsreportages in dit Jaarboek, waarin bedrijven hun producten, maar vooral zichzelf presenteren. Ze maken het Jaarboek tot een naslagwerk en bewaarboek dat straks meegaat op vakantie. In de Z&R’s die de branche door het jaar leest, ligt de nadruk veelal op productinformatie en actualiteit. Het Z&R Jaarboek legt de focus juist op de achtergrond. Maar ook de tegenwoordige tijd en zelfs de (nabije) toekomst blijft niet onbesproken, en wel in een artikel over trends, gebaseerd op de Trendtable van Heimtextil. Heel interessant natuurlijk en nuttig voor mensen uit de branche die willen weten waar het met kleuren en vormen in de komende tijd naartoe gaat. Belangrijk ook omdat vormgeving steeds belangrijker wordt, niet in de laatste plaats omdat binnen en buiten steeds meer in elkaar overgaan. Het is te hopen dat we in de statistieken die ertoe doen ook weer een keer een nieuwe trend gaan zien. Een opwaartse als het even kan. Net als in die goeie ouwe tijd…
Thijs Pubben
Jaarboek over zonwering, rolluiken, klimaatbeheersing en afsluitingen
www.zenronline.nl
uitgever:
Schatbeurderlaan 6
Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland
T +31 (0)495 450095
F +31 (0)495 521335
E info@louwersuitgevers.nl
W www.louwersuitgevers.nl
Redactieteam
Jac Buchholz, Rob Buchholz,
Wim van Engelen, Rimke de Groot,
Jerry Helmers, Koen Mortelmans,
Luc de Smet, Bram Souffreau,
Bert Verbeke.
BLADMANAGEment:
John Kösters
E j.kosters@louwersuitgevers.nl
Maikel Wijman
E m.wijman@louwersuitgevers.nl
secretariaat:
redactie Ik heb de son in de suidersee sien sakken…
Historische ontwikkeling
12
Monumentale waarde
14
Typen zonwering
14
Onderhoud en herstel
23
Restauratie
23
Nieuwe invulling
23
ciers en zonweringdetaillisten.
Inbraakpreventie
23
Vormgeving/art direction:
Vergunning en subsidie
25
Colofon
25
Mariëlle van den Groenendaal
Advertenties:
Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland
T +31 (0)495 450095
E info@logobv.nl
DOELGROEP: Z&R JAARBOEK wordt verspreid onder alle bedrijven, die op enigerlei wijze bedrijfsmatig actief zijn in de zonweringbranche, waaronder fabrikanten, assem-
10
bleurs, groothandelaren, importeurs, toeleveran-
LOGO Reclame- Ontwerpbureau BV
Schatbeurderlaan 6, Postbus 631
6000 AP Weert, Nederland
Tessa van Gameren
T +31 (0)495 450095
E info@logobv.nl
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.
Schaarste zeldzame aardmetalen bedreigt innovatie
26
inhoud
Wie verstandig is, gaat met de mode mee
28
Sobriety
30
Mix mash
32
Utility
34
Wilderness
36
Een renaissance van beige en bruin
38
Heimtextil trends 2012/13
39
Heimtextil verstevigt zijn positie
39
Een sterke Romazo is noodzaak
40
Strijd om de Z&R vakprijzen is losgebarsten!
Jaarboek
167
Uit de collectie van Glatz
Jaarboek over zonwering, rolluiken, klimaatbeheersing en afsluitingen
rubrieken Aandrijvingen & Besturingen
44
Knikarm- en uitvalschermen
76
Brustor NV
FAAC Benelux NV SA
Lewens Sonnenschutz-Systeme
Becker Benelux - Rolmatic BV
Rainbow Zonwering BV
Came Automatic Gates
Smits Rolluiken en Zonwering BV
elero Aandrijvingen en Besturingen Kaiser Nienhaus
Lichtstraatzonwering
Optisol
Vitrona/Schermned
Rademacher
Parasols
Somfy Nederland BV
88
90
Solero Trading
Geiger Antriebstechnik GmbH & Co KG
Poedercoating Garage- en Industriedeuren
68
Crawford Normstahl Benelux
Horren & insectenwering Altho BV
Euro-Bis Poedercoating
PROJECTZONWERING 72
94
Hulsman & de Veluwe Romazo Projecten Pirisol
96
inhoud
Raamdecoratie
104
Service, montage en onderhoud 136
Lecluyse NV
Resec Zonwering BV
Verano Nederland
Zonwering Montage Groep Bv
Copa Home
Terrasoverkappingen Rolluiken & Screens
113
142
Verano Nederland
Brustor NV Lakal
Zonweringdoek
Renson
Calcutta NV
Smits Rolluiken en Zonwering BV
Sattler AG
heroal
Copaco Screenweavers Dolan BV
Shutters
126
Sunshutters
MN Fabrics S. Ferrari SA Sattler AG
Serre- en Verandazonwering
130
Sunprotex BVBA
Brustor NV
Hylas
Stobag Benelux BV
Dickson Constant
146
Historische zonwering in de Lage Landen
Ik heb de son in de Suidersee sien sakken‌ In Z&R staat altijd het nieuwste van het nieuwste op het gebied van zonwering in de schijnwerpers. Maar natuurlijk hebben mensen ook vroeger de zon willen weren als ze overlast ondervonden. Welke middelen hebben onze voorouders daarvoor gebruikt? In het Z&R Jaarboek van 2010 is al aandacht besteed aan natuurlijke zonwering door middel van (lei)bomen. Eertijds heel belangrijk. Maar hoe zien de voorlopers van shutter, knikarmscherm en screen eruit? Een cursus historische zonwering voor ingewijden.
binnenluiken van een stadswoning geopend en gesloten.
Binnenluiken van een Groninger herenboerderij
10
Historische zonwering
Zonwering met blinden en zonneschermen bij het hoofdkantoor van de zorginstelling Zonnehuizen in Zeist.
Zonwering is de verzamelnaam voor allerlei constructies en voorzieningen
interieurs was het bovendien niet onbelangrijk dat zonwering kon helpen
die de overlast van zonnestraling moeten tegengaan. Al eeuwenlang wor-
om de verkleuring van onder andere schilderwerk, parketvloeren en meu-
den gebouwen van zonwering voorzien. Aanvankelijk waren dat eenvou-
belen door ultraviolet licht te beperken. Textiel is dan overigens doorgaans
dige luiken en gordijntjes. Later, toen vensters zich meer ontwikkelden,
het kwetsbaarst, omdat het zowel door zichtbaar als onzichtbaar licht
Zonwering heeft het directe doel om het binnenvallen van directe zon-
kan worden aangetast. ruitafmetingen groter werden, technische moge-
nestraling te voorkomen, de lichtinval te doseren en de binnentempera-
lijkheden in materialen en constructies toenamen en mensen meer over
tuur te temperen. Met name voor de welvarendere mensen met voorname
zonwering gingen nadenken kwamen er ook andere soorten bij.
â–ş
11
Zonwering had voor het begin van de achttiende eeuw niet zo veel aandacht. Naarmate de modernisering van de vensters op gang kwam, steeg echter de behoefte aan zonwering. Glasoppervlakten werden namelijk groter, waardoor de warmte in huizen en gebouwen toenam, waarmee ook de behoefte ontstond deze te weren. Toch duurde het nog tot het tweede kwart van de negentiende eeuw voordat er gespecialiseerde zonweringbedrijven actief werden. Mede door de opkomst van de industrialisatie kon er bij zonwering steeds meer geavanceerde techniek worden ingezet. Doordat de vraag toenam, werden er meer typen zonwering aangeboden, waardoor er voor iedere beurs en elke behoefte oplossingen op de markt kwamen. Indien gewenst werd de zonwering tegelijk met het huis ontworpen en vormde dan één geheel met de architectuur. De vele luiken bij zevenEen zeldzaam voorbeeld van sassinetten in een woonkamer met schuiframen In Huize Van Brienen in Amsterdam.
tiende-eeuwse kruiskozijnen zijn hier een karakteristiek voorbeeld van, evenals de later ontstane blinden. Bij panden uit de periode 1920-1965 kan men bijzondere varianten van de gebruikelijke typen zonwering
Zonwering heeft ook bijkomende voordelen. In de winterperiode kunnen
tegenkomen, in het bijzonder bij die panden waar de zonwering onderdeel
sommige soorten zonwering, zoals luiken, ertoe bijdragen om de koude
uitmaakt van het ontwerp. Ook op plaatsen waar niet direct zonwering
buiten te houden. Daardoor kunnen de inspanningen die nodig zijn om
nodig is, zoals de noordgevels van gebouwen, kan historische zonwering
het huis op temperatuur te houden worden verminderd en stookkosten
worden aangetroffen. Die zijn dan vaak om andere redenen toegepast,
worden beperkt. Luiken worden vaak ook in verband gebracht met vei-
zoals verduistering, inbraakpreventie, reclame, architectonische redenen
ligheid. Zij zijn zeer effectief tegen inbraak. Bovendien kan zonwering
of om het zonnige uiterlijk van het gebouw te verhogen.
de inkijk belemmeren. In situaties waar de huizen dicht langs de straat staan, kan dat een voordeel zijn.
Leveranciers Luiken en blinden werden doorgaans gemaakt door een timmerman
Door herbestemming van historische gebouwen en door hogere eisen op
of een aannemer. Voor gordijnen ging men naar een gordijnenmaker.
het gebied van het leefcomfort is er een toenemende aandacht voor zon-
Vanaf de negentiende eeuw was men voor andere typen zonwering aan-
wering bij eigenaren van historische gebouwen en monumenten. Daarom
gewezen op gespecialiseerde bedrijven. In vrijwel alle grote plaatsen in
een overzicht van de verschillende (historische) zonweringen die in het
ons land waren er wel een of meer van dergelijke bedrijven gevestigd.
verleden zijn toegepast. Kennis ervan kan de zonweringspecialist van nu
Van oorsprong waren het gordijnenleveranciers, schoonmaakbedrijven,
helpen om mogelijk met moderne middelen, verantwoord op historische
glazenwassers, schilderbedrijven of timmerbedrijven. De namen van de
situaties te anticiperen. Restauratie of vervanging van een historische
leveranciers zijn terug te vinden in toenmalige brochures en advertenties,
zonwering is immers niet altijd een optie.
en op onderdelen en rekeningen van historische zonweringen. Zij kunnen dus iets over de herkomst en de ouderdom zeggen.
HISTORISCHE ONTWIKKELING Voor de zeventiende eeuw werden vensteropeningen eenvoudigweg afgesloten met houten luiken. Door ze open te klappen, konden licht en frisse lucht worden toegelaten. Bij winkels en ook wel bij huizen kwam het voor dat luiken horizontaal werden uitgeklapt om dienst te doen voor uitstal-
12
ling. Toen de glasramen hun intrede deden, verschoof de functie van de
Advertentie van Heineken’s
luiken naar verduistering en zonwering.
zonweringfabriek in Amsterdam.
►
ProLine 2 Afstandsbediening met het koppie ! Bidirectionele afstandsbediening voor:
Rolluiken en zonweringen worden met ProLine 2, de nieuwe bidirectionele afstandsbediening van elero, betrouwbaarder, productiever en inzichtelijker bediend. Echte netwerkrouting zorgt voor een zekere overdracht van signalen. Zodra de opdracht uitgevoerd is of een fout optreedt, wordt een terugmelding gegeven. Voor de bediening zijn vier handzenders in een compleet nieuw design ontwikkeld: MonoTel 2, LumeroTel 2, VarioTel 2 en TempoTel 2. Deze zijn volledig compatibel met elero’s unidirectionele ProLine producten en kunnen daarmee probleemloos in bestaande systemen ingezet worden.
Goed op de hoogte! Knowing what‘s up!
Dankzij ProLine 2 kan de gebruiker de status van het systeem zien en is daarmee goed op de hoogte!
www.elero.nl
Wilt u meer over ProLine 2 weten? Vraag dan direct informatiemateriaal bij ons aan !
elero Postbus 414 NL 2740 AK Waddinxveen T: +31 (0) 182 619266 F: +31 (0) 182 611794 www.elero.nl info@elero.nl l
l
l
l
l
l
MONUMENTALE WAARDE Historische zonwering vormt een onderdeel van de cultuurhistorische waarden van een pand. Zonwering toont deels de historische ontwikkeling van een
Luiken aan een historisch pand in het Zuid-Hollandse Schoonhoven. Alleen de onderste vensters worden afgesloten.
gebouw. Binnenzonwering hangt vaak samen met de architectuur, decoratie en stoffering van het interieur. Er is veelal een samenhang met de vensters. Op veel oude foto’s is zonwering te zien. Luikhouder. Als de luiken aan een gevel zijn verwijderd, zijn dit soort houders en duimen vaak de enige resten
Na de Tweede Wereldoorlog echter
die zijn gebleven.
is zonwering geleidelijk verdwenen. De herstel- en onderhoudskosten gaven veel eigenaren aanleiding om ze weg te halen. Hier en daar zijn er resten achtergebleven, zoals duimen voor gehengen en jaloeziekapjes. Veel historische zonwering is geruisloos verdwenen, zonder dat er iets van is gedocumenteerd. Dat is jammer, want het wegvallen van zonwering verarmt het beeld van een historisch gebouw.
Ook bij deze historische Brabantse boerderij in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem worden alleen de onderste vensters door luiken afgesloten. De bovenramen die voor de lichttoetreding moesten zorgen, zijn met glas-in-lood afgesloten.
TYPEN ZONWERING Waaraan moeten we denken bij historische zonwering? Om daarvan een
In de regel draaien de luiken horizontaal
beeld te geven, worden hieronder de bekendste typen zonwering op een rij
open en dicht. Bij een enkel gebouw
gezet die vijftig jaar of langer geleden werden toegepast. Van de meeste
zijn de luiken zo gemonteerd dat zij
typen zijn verschillende varianten en soorten bekend, zoals van hout en
verticaal kunnen worden opengedraaid
ijzer.
en aan de draagbalken kunnen worden opgehangen. Bij sterk seizoensge-
Luiken
bonden en semipermanente gebouwen
Luiken zijn een degelijke en duurzame voorziening.
worden luiken vaak vastgeschroefd.
Na de middeleeuwen kregen luiken ook een zon-
Binnenschuifluiken kennen we al in de
werende functie, terwijl zij daarvoor een belang-
achttiende eeuw, maar de toepassing
rijke rol bij ventilatie en bescherming en beveiliging
van buitenschuifluiken vond pas na
(inbraakpreventie) hadden. Luiken werden zowel
1900 plaats.
aan de buitenzijde als aan de binnenzijde aangebracht. Er kunnen ook binnen- en buitenluiken aan hetzelfde venster bevestigd zijn, zoals bij oranjerieĂŤn of bij melkkelders van boerderijen. De luiken hebben dan een beschermende functie om de kou buiten of zoals bij een melkkelder de koelte juist
Het stadhuis van Zeist uit 1909,
binnen te houden. Gewoonlijk sloten luiken de ven-
met een karakteristieke zonwe-
Jongere en oudere vensters en lui-
sters geheel af, maar het kwam ook voor dat zij dat
ring van luiken, gecombineerd
ken van een gebouw in Amersfoort.
slechts gedeeltelijk deden.
met markiezen.
14
Historische zonwering
uittillen en opbergen van deze luiken is lastig en heeft menige ruit beschadigd. Om deze reden zal men ze vrijwel nergens meer tegenkomen. Luiken versus blinden Hoewel blinden en luiken veel op elkaar lijken, is er een wezenlijk verschil. Luiken komen van oudsher voor bij kruiskozijnen, kloosterkozijnen, bolkozijnen en dergelijke, terwijl blinden ontwikkeld zijn voor de modernere schuiframen. Blinden bestaan pas vanaf de achttiende eeuw. Je kunt zeggen dat de blinden voortgekomen zijn uit de luiken. Boerderij op het landgoed Twickel. De luiken zijn in zwart en wit geschilderd, de kleuren van het landgoed.
Blinden komen alleen binnen voor en zijn in het algemeen afgestemd op de raamin-
Naast vlakke opgeklampte luiken bestaan er ook bespiegelde luiken, dus
deling. Ze zijn in vergelijking met luiken
Blinden in de woonkamer van een
met versierende geprofileerde latten, en luiken met een of meer panelen,
veel verfijnder, dunner, gedetailleerder
voormalige onderwijzerswoning in het
al of niet in combinatie met versieringen. Er zijn gebouwen waarbij de
en lichter in uitvoering.
Noord-Limburgse Broehuizenvorst.
luiken in lokale traditionele kleuren zijn geschilderd. Andere kunnen zijn geschilderd in de heraldische kleuren van het buitenhuis waar zij
Bij luiken worden zware duimen en gehengen gebruikt om ze op te han-
toe behoren, zoals die van pachtboerderijen. De kleuren hebben in veel
gen. Bij boerderijen kunnen de toepassingen soms vragen oproepen. In
gevallen dus een betekenis. Bijzonder en uiterst zeldzaam zijn deco-
ieder geval kan worden gesteld dat alles wat opgeklampt is luiken zijn.
ratieve beschilderingen op luiken. Jongere verflagen kunnen dergelijke
Opgeklampte blinden bestaan dus niet.
schilderingen verbergen. Persiennes Blinden
Laat-negentiende-eeuwse binnenluiken in de biljartzaal van
Vanaf de achttiende eeuw komen ook persiennes Blinden komen vanaf de achttiende
voor. In Nederland zijn ze echter met name in
eeuw voor en zijn veelal van hout. Er zijn
de negentiende eeuw op grote schaal toege-
twee typen te onderscheiden, te weten
past, vooral bij huizen. Persiennes bestaan uit
de vouw- of slagblinden en de schuif-
schuin geplaatste houten latjes, schoepen of
blinden. Ineengevouwen worden vouw-
windbordjes genoemd, in een omlijsting. Met
blinden vaak in open blindenkasten van
behulp van scharnieren kunnen zij net als luiken
aansluitende betimmeringen gedraaid.
dichtgeklapt worden voor een venster. Door de
Schuifblinden kunnen weggeschoven
plaatsing van de latjes is ventilatie voldoende
worden in een smalle uitgespaarde ruim-
gegarandeerd en blinderen zij de binnenruimte
te tussen de betimmeringen.
minder dan luiken. Persiennes komen alleen
Persiennes met klapdeurtje van architect Zwiers uit 1924.
Kasteel De Haar in Haarzuilens,
aan de buitenzijde voor en worden door storm-
bij Utrecht.
haken of windwervels op hun plaats gehouden. De kleur is afhankelijk van de architectuur en de kleurstelling van het gebouw, maar de meest
Doorgaans is de indeling van de blinden afgestemd op de indeling van de
gangbare kleuren zijn donkergroen, wit en oker. Bij persiennes zijn soms
ramen. Gemoderniseerde ramen zijn hierdoor meestal eenvoudig te her-
– meestal in het onderste gedeelte – enkele schoepen draaibaar gemaakt
kennen, omdat de afstemming ontbreekt. De rijke blinden zijn voorzien
ten behoeve van het contact met de buitenwereld. Persiennes hebben de
van panelen, de eenvoudige zijn vlak, met aan de achterzijde een klamp.
vorm en maat van het raam: rechthoekig bij rechthoekige ramen, rond bij
Losse blinden, ook wel inzetblinden genoemd, komen ook voor. Het in- en
ronde ramen.
►
15
De ramen van de zuidgevels van kasteel Duivenvoorde in Voorschoten hebben persiennes om de zon te weren.
Jaloezieën
De voordelen van jaloezieën zijn de relatief lage aanschafprijs, de
Jaloezieën worden ook wel zonneblinden genoemd en komen vanaf de
eenvoudige montage en de mogelijkheid om door middel van het
negentiende eeuw in Nederland op. In ander Europese landen waaronder
draaien van de schoepen gedoseerd licht toe te laten. Verder namen
België worden ze al vanaf de achttiende eeuw toegepast. Buitenlandse
zij weinig ruimte in. Een nadeel is
firma’s boden jaloezieën soms aan onder de aanduiding ‘persiennes
dat het reinigen een lastig karwei is.
Hollandaises’ of ‘Venetian blinds’. Jaloezieën bestaan uit beweegbare
Aan de buitenzijde werden jaloezieën
schoepen van latwerk of ander materiaal. De schoepen sluiten dicht op
in opgehaalde stand ‘verstopt’ achter
elkaar aan, in tegenstelling tot schermlatten op kassen. Ze zijn zowel
een jaloeziekapje of koof van hout of
binnen als buiten toegepast. Door een ingenieus systeem kon de stand
zink. Meestal kon het kapje binnen het
van de schoepen worden aangepast. Met behulp van bandoprollers kun-
gevelvlak worden geplaatst, zodat het
nen jaloezieën verticaal worden opgehaald en neergelaten. Jaloezieën
16
passen het best bij rechthoekige vensters. Bij ronde ramen bracht men
Buitenjaloezieën bij een herenhuis in Middelburg,
in het ronde bovengedeelte veelal een vast passtuk van latjes aan.
Rotterdamse Kaai Oost 241 rond 1900.
Historische zonwering
niet naar voren uitstak. Soms zijn er geleiders op of tussen het kozijn
ken is dat de samenstellende delen van het luik
geplaatst. In de regel zijn jaloezieën van een palinrichting voorzien,
zelf goed en dicht op elkaar aansluiten. De toege-
bestaande uit een houten as of rol, een palrad en pal, en een trek- en
paste geprofileerde onderdelen laten aanzienlijke
palkoord, met daarbij voor de afstelling een tuimelkoord.
verschillen zien. Net als de andere typen is dit type zonwering steeds meer geperfectioneerd.
Na de Tweede Wereldoorlog zijn er kunststof jaloezieën op de markt
Kleine rolluiken kon men bedienen met de hand
gekomen. Bekend is de vanaf 1951 aangeboden Luxaflex, die wel als
via een rolband. Grotere en zwaardere rolluiken
trekjaloezie wordt aangeduid. Verwant hieraan zijn de Balastores, ofwel
werden met een windwerk bediend. Later kwam
de papieren plissé’s, die sterk vergelen.
de mogelijkheid van elektrische bediening.
Rolluiken
Rolluiken worden aan de buiten- of aan de bin-
Het rolluik is in het tweede kwart van de negentiende eeuw ontwikkeld.
nenzijde geplaatst. De rolkast zal in het ene geval
Verschillende benamingen zijn in het verleden aan rolluiken gegeven,
boven aan de buitenzijde en in het andere geval
zoals ‘roljalousien’, ‘rolblinden’ en ‘volets roulants à charnières’. Na 1900
boven aan de binnenzijde van het kozijn worden aangebracht, terwijl de
werden ze ook in Nederland geproduceerd. Tegenwoordig kennen wij uit-
bediening alleen aan de binnenzijde mogelijk is. Buiten zal in de meeste
sluitend metalen rolluiken, maar voor 1950 werden ook houten rolluiken
gevallen de kast buiten het gevelvlak uitsteken. Er zijn ook toepassingen
geleverd. Voor een goede geleiding van de geprofileerde latten of metalen
bekend waar de rolkast beneden het kozijn is geplaatst. Aan de binnen-
strips zijn lopers langs het kozijn essentieel. Een kenmerk van de rollui-
zijde kan de kast zijn weggewerkt in de betimmeringen.
Buitenrolluiken.
►
Advertentie
Solero parasols
Een opsteker voor uw terras!
Solero Parasols Industrieweg 210 5683 CH Best tel. 0499-375 327 info@parasols.nl www.parasols.nl
Bel of mail ons voor een dealerpakket. 17
De beste screens komen gewoon uit Cuijk
SR-Screen De SR-screen is een bijzonder type screen waarbij aan de zijkanten een geleidingssysteem met rits zit. Door dit speciale geleidingsysteem met rits:
Windtunneltest
XX is de screen windvast in elke positie tot windkracht 8
windtunnel, 145 km/h, doorstaan. Na de test was
XX is er geen opening tussen geleider en doek
geen onomkeerbare schade of blijvende vervorm-
XX wordt het doek strak gehouden
ing waargenomen. De SR-screen en motor waren
XX is de screen insectenwerend in gesloten positie
na de test nog operationeel.
Op 6 juli 2010 heeft de SR-screen tijdens een windtunneltest de maximale snelheid van de
Gebruik de QR-code die hiernaast staat afgebeeld om de windtunnelfilm op uw smartphone te bekijken, of ga naar www.smitsrolluiken.nl
www.smitsrolluiken.nl
Historische zonwering
Zonneschermen
Markiezen
Zonneschermen – in de achttiende eeuw ontstaan – bestaan uit een raamwerk waarover een schermdoek is gespannen. Tegenwoordig noemt men ze uitvalschermen. Zowel losse als vaste schermen zijn toegepast. De losse schermen kunnen telkens na gebruik worden verwijderd. De vaste schermen kunnen worden opgerold. Zonneschermen trof men het meest bij woningen en winkels aan. Het raamwerk kan in hout of in metaal zijn uitgevoerd. Bij de oudere en veelal kleinere typen is gebruikgemaakt van scharnierarmen of van een raamwerk met laag scharnierpunt. Schermen met telescoop- of knikarmen behoren tot de modernste typen.
Markiezen bij een bovenwoning aan de Gasthuisstraat in Venlo, eerst helft van de vorige eeuw.
Ronde markiezen bij station Haarlem, begin vorige eeuw.
Markiezen, nauw verwant aan de zonneschermen, komen al in de achttiende eeuw voor. Er zijn twee basistypen te onderscheiden. Het ene type is een vast gemonteerd afdakje van schermdoek boven vensters en deuren. Het andere type is een opvouwbaar scherm. Van dit type zijn de Ronde markies bij een winkel.
klassieke, in doorsnede kwartronde schermen veel toegepast. Het bredere model (het zogenoemde voorsprongmodel), het verkorte model
(het zogenoemde petmodel) en het ronde model (met een ronde plattegrond) zijn latere varianten. Zij bestaan alle uit een aantal portaalvormige of ronde raamwerken van metaal of hout, die door schermdoek aan elkaar zijn verbonden. Onderin zijn de raamwerken gefixeerd met scharnieren. Opgetrokken vinden zij bescherming onder een kap van kantlatten. De toepassing is altijd aan de buitenzijde. Gordijnen Voor 1630 kwamen gordijnen slechts sporadisch voor en alleen in de belangrijkste ruimtes. Tot het einde van de zeventiende eeuw is er bijna altijd sprake van enkele gordijnen. Daarna komen de dubbele gordijnen op, een links en een rechts. Overgordijnen zijn, net als glasgordijnen, in allerlei uitvoeringen een prima zonwering. Zij kunnen er bovendien toe bijdragen om de kou die via de ramen binnendringt tegen te houden. Ook de inkijk kan door gordijnen beperkt worden. Via een rail, stok of buis kunnen gordijnen in horizontale richting verschoven worden. Bij de rijke interieurs komen gordijnkappen, lambrekijns (soort draperie), embrasses (ophouders) en patères (knoppen) voor.
►
Zonneschermen in de binnenstad van Venlo in de eerste helft van de negentiende eeuw. Eenvoudige enkele gordijnen bij een boerderij in het openluchtmuseum van Bokrijk.
Glasgordijnen bij een herenhuis.
19
triebe GmbH Steuerungen für Rollläden, Sonnenschutz und Tore ert-Straße 2-4 · D-35764 Sinn · Tel.: 0 2772/507-0 · Fax: 0 2772/507-110 -antriebe.com · www.becker-antriebe.de
Totale controle 2011 01 b.pdf
17-01-2011
08:57:35
in alle gevallen!
iseren t a m o t u A ker met Bec
5-Kanal Handsender Centronic EasyControl EC545-II Bis zu 5 verschiedene Empfänger oder Empfänger-Gruppen Einzel-, Gruppen-, Zentralsteuerung Anzeige per LED Rückseitiges Beschriftungsschild Störunempfindliche Sendefrequenz Zwei Farbvarianten Wechselcode im Sendeprotokoll Becker-Antriebe bietet das, was Ihre
Becker Kunden Benelux suchen. – Rolmatic B.V. Watermolen 17 - NL-6229 PM Maastricht Weitere unter Tel.: +31Infos 43 3613800 Telefon: 273613792 72/507-0 Fax: +31 043 sales@becker-benelux.nl www.becker-benelux.nl
Zo eenvoudig is dat.
Historische zonwering
In de vroege achttiende eeuw zijn de festoen- of ophaalgordijnen ont-
Sassinetten
staan, die door een koord konden worden bediend. Een bijzondere plaats
Een sassinet is een beschilderd voorzetraam,
nemen de rolgordijnen in, die in dezelfde periode opkomen. Zij kunnen
dat vervaardigd is uit een smal houten
verticaal worden opgerold. In de negentiende eeuw konden op bestelling
raamwerk dat bespannen is met zijde. Het
beschilderde rolgordijnen geleverd worden. Bij winkeliers was deze vorm
raamwerk werd vanaf het laatste kwart van de
van zonwering erg in trek.
zeventiende eeuw als zonwering in het bovengedeelte van het kruiskozijn geplaatst, maar door de verandering en ontwikkeling van de ramen belandde het in de achttiende eeuw tegen het ondergedeelte van het raam, ter hoogte van de vensterbank. Daar vervulde het tevens een functie tegen inkijk. Sassinetten zijn thans uiterst zeldzaam geworden.
Nogmaals de zeldzame sassinetten in Huize Van Brienen in Amsterdam.
Horren Gevlochten tenen ‘hordekens’ komen in de zeventiende eeuw al voor. Op enkele schilderijen van zeventiende-eeuwse interieurs zijn zij te zien. In eerste instantie werden zij geplaatst om bij ventilatie insecten buiten te houden. Maar zij hadden ook een zonwerende functie, die mede werd bepaald door de gekozen gaassoort. Tegen de inkijk werden ze ook geplaatst. Tegenwoordig worden zij nog slechts toegepast tegen insecten.
►
De voorloper van de gevlochten hordekens: vensterafdichting uit gevlochten Overgordijnen met gestof-
tenen bij een boerderij in
feerde gordijnkap.
het openluchtmuseum van Bokrijk die ook als zonwering dienst kon doen. Glasgordijnen bij een negentiende-eeuwse notariswoning in Dussen.
In de vroege achttiende eeuw zijn de festoen- of ophaalgordijnen ontstaan, die door een koord konden worden bediend. Een bijzondere plaats nemen de rolgordijnen in, die in dezelfde periode opkomen. Zij kunnen verticaal worden opgerold. In de negentiende eeuw konden op bestelling beschilderde rolgordijnen geleverd worden. Bij winkeliers was deze vorm van zonwering erg in trek
21
Luifels
boden. Het duurde zo’n tien tot vijftien jaar eer zij enige omvang
Luifels als onderdeel van de architectuur van een pand kunnen uitstekend
kregen en hun nut konden bewijzen. Van oudsher werden ook bij sme-
als zonwering dienen. De toepassing is vanwege de zonnestand alleen
derijen bomen geplant om de temperatuur in het zomerseizoen in de
zinvol bij een zuidgevel. Als een luifel te weinig bescherming biedt, kun-
werkplaats niet te hoog op te laten lopen. Dergelijke bomen werden
nen korte of langere stroken schermdoek aan een of meer zijden worden
vaak niet gecultiveerd.
aangehaakt. Aangebouwde veranda’s, pergola’s en balkons bieden ook zonwering.
Groene zonwering met leibomen gecombineerd met luiken bij museumboerderij de Bovenstreek in Oldebroek.
Kaszonwering: schermlatten, schermdoek en rietmatten Bij historische kassen werd zonwering uitsluitend aan de buitenzijde aangebracht. Men gebruikte vanaf de achttiende eeuw oprolbare
schermlat-
ten. Deze latten werEen winkelpand met luifel aan de Voorstraat in Brielle, gefotografeerd na de restauratie in 1931.
den horizontaal over het dak uitgerold. Het nadeel was dat de rol-
Inmiddels bijzonder zeldzaam: een traditionele kaszonwering.
len telkens weer moesten worden afgenomen en daarna opgeslagen in Groen als zonwering
een schuur. Vanaf 1900 komen vaste toepassingen aan de nok van de
Bomen kunnen alleen in het seizoen als zonwering dienen. Dikwijls
kas voor, zodat men geen losse rollen meer hoefde aan te brengen. Bij
worden zij voor dit doel in een bepaalde vorm in cultuur gehouden.
de noktoepassing worden de schermlatten met behulp van een rol en
Een duidelijk voorbeeld hiervan zijn de leilinden voor woningen, waar-
een palinrichting verticaal neergelaten. Door aan het palkoord te trekken
aan in het Z&R Jaarboek 2010 uitgebreid aandacht is besteed. Men
schiet de pal uit de tanden van het palrad, waardoor de schermlatten
treft ze merendeels buiten de bebouwde kom aan, waar weinig scha-
zakken. Verder werd in de achttiende en negentiende eeuw bij kassen
duwwerking van andere bebouwing is.
schermdoek toegepast, dat losjes over het dak werd gelegd. Voorts waren er ook matten, al of niet oprolbaar, van riet, stro en bamboe in gebruik.
22
Bomen kunnen een reductie van het zonlicht geven van 35 tot 50
Zonwering in de vorm van een kalkoplossing werd na 1900 hoofdzakelijk
procent. Bijkomend voordeel was dat zij ook tegen storm bescherming
in de glastuinbouw toegepast.
Historische zonwering
ONDERHOUD EN HERSTEL
NIEUWE INVULLING
Historische zonwering heeft regelmatig onderhoud nodig. In tegenstel-
Naast het herstel van historische zonwering zijn er ook mogelijkheden
ling tot het schilderwerk wordt er doorgaans aan het hang- en sluit-
om nieuwe zonwering toe te passen op plaatsen waar de historische
werk minder aandacht besteed, maar het tijdig vervangen van kapotte
zonwering is verdwenen. Hetzelfde geldt als het pand oorspronkelijk geen
onderdelen voorkomt vervolgschade. Zo kan het ontbreken van een
voorzieningen voor zonwering had.
stormhaak tot gevolg hebben dat met een storm een luik naar beneden valt, met alle gevolgen van dien. Het op gezette tijden reinigen
Er is tegenwoordig een keur aan mogelijkheden, van zeer geavanceerde,
met water en een schoonmaakmiddel zal het behoud van zonwering
zongestuurde systemen tot eenvoudige, strakke schermen. Moderne typen
bevorderen. Sommige typen zonwering, zoals jaloezieën, kunnen van
voor binnen zijn onder andere plissés, lamellen, rol- en vouwgordijnen
de muur genomen worden om gereinigd te worden. Een zinvol moment
en glasfolies. Voor buiten zijn er verticale schermen, rolluiken, lamel-
is het najaar, wanneer er aan zonwering minder behoefte is. Vroeger
len, markisolettes en schermen aan telescoop- en knikarmen. Ook vaste
was het gebruikelijk om sommige soorten zonwering, zoals markiezen,
roosters worden voor dit doel wel aangewend. Moeilijke raamvormen of
’s winters op te slaan in een droge omgeving.
schuine vlakken vormen tegenwoordig vrijwel geen enkel probleem meer. Dus bijna overal kan een oplossing voor worden aangedragen.
RESTAURATIE Soms zijn luiken, persiennes of andere vormen van zonwering ooit afgenomen en opgeslagen omdat zij aan groot onderhoud toe waren, maar nooit teruggeplaatst. In deze gevallen is na reparatie en een eventuele schilderbeurt de zonwering eenvoudig terug te plaatsen. Indien reparatie niet meer mogelijk is, zal men ze moeten vervangen. Zinvol is om de oude zonwering dan te documenteren, zodat deze kan dienen voor de vervaardiging van de nieuwe. Het is daarom raadzaam om oude zonwering niet weg te doen. Reconstructie Indien de historische zonwering geheel of gedeeltelijk is verdwenen kan overwogen worden deze weer aan te brengen. In dat geval kunnen oude foto’s, tekeningen en rekeningen goede diensten bewijzen. In
Markisolettes bij het historische kasteel Endegeest in Oegstgeest.
gunstige gevallen zijn bijvoorbeeld de duimen van luiken of persiennes aan de gevel blijven zitten.
Ook op het gebied van schermdoek bestaat er tegenwoordig een grote
Ook bewaard gebleven onderdelen op zolder, in de schuur of de kelder
keuze. Er zijn soorten die licht filteren, die slechts ultraviolet licht filte-
kunnen helpen bij de reconstructie. Aan de hand van de historische
ren of warmte weren. De grote keuze aan kleuren, patronen en effecten
gegevens, de historische waarden, de financiën, de wensen van de
maken dat zonwering steeds meer gezien gaat worden als raamdecoratie.
opdrachtgever en de wettelijke mogelijkheden kan een deskundige een
De verschillende glassoorten met zonwerende eigenschappen zijn hier
reconstructieplan maken.
buiten beschouwing gebleven. Historische raamconstructies laten veelal het plaatsen van dubbel glas niet toe.
Bescherming van het interieur Een bijzonder argument om de zonwering van een historisch pand aan nische redenen voor het interieur moet worden beperkt. Hier is sprake
INBRAAKPREVENTIE
van een heel gericht en beperkt doel, waar ook moderne materialen
Enkele typen zonwering kunnen bijdragen aan inbraakpreventie. Bij blin-
en producten uitstekend in kunnen voorzien. Verder kunnen museum-
den en luiken kunnen naast de aanwezige vergrendelingen sluitbomen voor
functies ook aanleiding geven om het geheel aan licht- en zonwering
extra veiligheid zorgen. Ook rolluiken en persiennes kunnen voor dit doel
uit te breiden.
worden ingezet.
te vullen is het feit dat de ultraviolette straling om conserveringstech-
►
23
De toekomst in huisautomatisering is vandaag al werkelijkheid geworden...
het k e o z Be use o H n o oti M e m o a H n e r A a in Vill am! rd Amste geopend) elijks e etage, dag (2
www.somfy.nl www.homemotionhouse.nl
Historische zonwering
VERGUNNING EN SUBSIDIE
COLOFON
Bij het restaureren van de zonwering van een gebouw met monumen-
Dit artikel is gebaseerd op de brochure Cultuurhistorie van de
tenstatus is er meestal sprake van een ingreep die als een wijziging
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, verschenen 17 oktober
van het monument moet worden aangemerkt. Voor het wijzigen van
2010:
een monument is een vergunning vereist, verleend door de gemeente.
Eindredactie: Dirk Snoodijk.
Het herstel van zonwering wordt in beginsel aangemerkt als subsi-
Redactieraad: Ruben Abeling, Mieke van Bers, Taco Hermans,
diabele werkzaamheid in het kader
Eloy Koldeweij, Cor van Kooten, Marc Stappers, Michiel Verweij,
van het Besluit rijkssubsidiëring
Annemieke Vos en Henk Wiegman.
instandhouding
Tekst: Ben Kooij.
monumenten.
Voor zover het reconstructie, nieu-
Afbeeldingen: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Henk
we zonwering of roerende zaken
Frons, Thijs Pubben, Nederlands Openluchtmuseum, Arnhem,
betreft, is subsidiëring normaal
Openluchtmuseum Bokrijk.
gesproken niet mogelijk. Informatie en advies Wilt u meer weten of advies over dit onderwerp, neem dan contact Blinden met sluitboom voor extra veiligheid in de voorkamer.
op met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Ben Kooij, 033 - 4217368, b.kooij@cultureelerfgoed.nl. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Smallepad 5 3811 MG Amersfoort Postbus 1600 3800 BP Amersfoort 033 - 4217421 info@cultureelerfgoed.nl www.cultureelerfgoed.nl
■
25
Schaarste zeldzame aardmetalen bedreigt innovatie
“Veel mensen in de branche realiseren zich niet hoe erg zij hiermee te maken krijgen” Gallium, germanium, telluur en lithium. Het zijn namen die waarschijnlijk niet direct een belletje doen rinkelen en die niet meteen in verband zullen worden gebracht met de zonweringindustrie. Toch vormen deze zeldzame aardmetalen belangrijke grondstoffen voor producten en technologie die met name in de toekomst veel gebruikt zullen worden in de zonweringbranche. Het was dan ook schrikken toen China afgelopen najaar een exportrestrictie op zeldzame aardmetalen aankondigde.
Althans, voor degenen die zich bewust zijn van de gevolgen die deze exportrestrictie kan hebben voor de innovatie in de zonweringbranche. En dat is maar een select gezelschap, zo vertelt Arie Barendregt, strategic marketing manager bij Somfy. “Zeldzame aardmetalen zijn materialen waar de normale sterveling nauwelijks over nadenkt, maar die vooral gebruikt worden in producten die één stap verder gaan dan de fase waarin de zonweringindustrie nu zit. Ze zitten bijvoorbeeld in zonnepanelen en batterijen, maar ook in telefoons, laptops en flatscreens. Dat laatste is vooral relevant omdat we niet zo ver verwijderd zijn van het punt waarop zonwering bediend gaat worden vanaf iPhones en iPads.” Binnen de zonweringmarkt worden nu al oplossingen aangeboden waarbij bijvoorbeeld rolgordijnen met een klein motortje kunnen worden bediend. “Dat motortje functioneert op een batterij. Die heeft wel een levensduur van een paar jaar, maar het betekent wel dat je binnenshuis in toenemende mate van batterijen afhankelijk wordt”, stelt Barendregt. “Dat kan gevolgen hebben voor de zonweringbranche en voor de consument.” Exportrestrictie Hoewel geen van de zeventien zeldzame aardmetalen nu al echt zeldzaam is en alleen de metalen die in super high end elektronicatoepas-
26