През пролетта на 1944-та, aз, военнопленникът от британската армия, защитен от Женевската конвенция, смених униформата си с мръсните раирани дрипи на един концлагерист. Малко по-късно, влачейки крака в средата на строя под погледите на есесовците, преминах през портала на концентрационния лагер „Аушвиц“. Направих го по собствена воля. Денис Ейви
ЦЕНА: 12,99
ЛВ
skyprintbg.com skyprintbooks.com
ДЕНИС ЕЙВИ ПРОНИКВАНЕ В АУШВИЦ
РОБ БРУМБИ
ЕДИН БРИТАНСКИ ВОЙНИК, СЪБРАЛ ХРАБРОСТТА НА ЦЯЛОТО ЧОВЕЧЕСТВО
ДЕНИС ЕЙВИ РОБ БРУМБИ
ПРОНИКВАНЕ В
АУШВИЦ
Denis Avey with Rob Broomby
The Man who Broke into Auschwitz Copyright ©2011 Denis Avey First published in Great Britain in 2011 by Hodder & Stoughton An Hachette UK company Foreword Copyright ©2011 Martin Gilbert All Rights Reserved. c/o Anthea Agency, Sofia
©2011 SKYPRINT 04 ©2011 Ìàðèí Çàãîð÷åâ – ïðåâîä ©SKYPRINT 04 – îôîðìëåíèå íà êîðèöàòà
Âñè÷êè ïðàâà çàïàçåíè. Íèêàêâà ÷àñò îò òîâà èçäàíèå íå ìîæå äà áúäå âúçïðîèçâåæäàíà è ðàçïðîñòðàíÿâàíà áåç ïðåäâàðèòåëíî ïèñìåíî ðàçðåøåíèå íà SKYPRINT 04 Ltd. ISBN 978-954-390-089-3
www.skyprintbg.com www.skyprintbooks.com
ДЕНИС ЕЙВИ РОБ БРУМБИ
ПРОНИКВАНЕ В
АУШВИЦ
2013
Тринайсета гла ва
Ò
àì, çàñòàíàë ïî ñðåäàòà íà „Àïåëïëàö“, ñúçíàâàõ, ÷å àêî áúäà ïðåäàäåí, åäèíñòâåíèòå ñâèäåòåëè íà ãèáåëòà ìè ùå ñà òåçè êëåòíèöè îêîëî ìåí. Êîëêî îò òÿõ ùÿõà äà ñà æèâè ñëåä òðè ìåñåöà? Íå ìíîãî. Ùÿõà äà ìå çàñòðåëÿò èëè îòêàðàò â ãàçîâàòà êàìåðà ïîä àáñóðäíèÿ ñúïðîâîä íà îðêåñòúðà. Ïî-êúñíî íàó÷èõ, ÷å ãè ïðèíóæäàâàëè äà ñâèðÿò íà åêçåêóöèèòå. Ñòîÿõ ñ íàâåäåíà ãëàâà, íî ïðè ìîÿ ðúñò âèæäàõ ëèöàòà íà åñåñîâöèòå, áåç äà ñå íàïðÿãàì. Âñÿêà ïðîìÿíà íà íàñòðîåíèåòî èëè âíèìàíèåòî îò òÿõíà ñòðàíà ìîæåøå äà å ñèãíàë çà îïàñíîñò. Àêî íÿêîé îò áðèãàäèðèòå ìå ïðåäàäåøå, ìîæåõà äà ãî íàãðàäÿò çà òîâà, íî ðèñêóâàøå ñúùî äà ãî çàïîäîçðàò. Íèêîé íå ãëåäàøå íèêîãî â î÷èòå. Òîâà ïðîñòî íå ñå ñëó÷âàøå. Çàïî÷íàõ äà äèøàì ïî-ëåêî. Ñëåä îùå åäíî ñâåðÿâàùî ïðåáðîÿâàíå áðîéêàòà èçëåçå. Äàäîõà íè „ñâîáîäíî“ è îìúðëóøåíèòå ðåäèöè îêîëî ìåí ñå ñúæèâèõà. Îãëåäàõ èçïèòèòå ëèöà, òúðñåéêè õîðàòà, êîèòî òðÿáâàøå äà ïîñëåäâàì â òîâà ãúìæèëî îò èçíîñåíè ðàèðàíè ðèçè. Íå ìîæåõ äà äîïóñíà äà ïðèâëåêà âíèìàíèåòî ñ îáúðêâàíåòî ñè. Àêî òðúãíà êúì ãðåøíî ñïàëíî, ùÿõ äà ðàçêðèÿ, ÷å ñúì âúíøåí ÷îâåê. Áÿõ ñúñðåäîòî÷åí è ïóëñúò ìè ïðåïóñêàøå, íî íå òðÿáâàøå äà ñè ïðîëè÷è. Òðÿáâàøå äà ïðîäúëæà äà ðàçñúæäàâàì òðåçâî, à äà ñå ïðåñòðóâàì íà ñëàá.
167
ПРОНИКВАНЕ В АУШВИЦ
Çàòâîðíèöèòå âå÷å ñå ðàçîòèâàõà, êîãàòî çàáåëÿçàõ åäèí îò ìîèòå õîðà è áåç äóìè òðúãíàõ ñëåä íåãî êúì ñïàëíîòî. Òîé íàâëåçå â åäèí òåñåí ïðîõîä ìåæäó áàðàêèòå. Êîãàòî âëÿçîõ, åäâà íå ïîâúðíàõ îò ñìðàäòà. Ìúæåòå áÿõà íàòúïêàíè ìåæäó ãðóáèòå äúðâåíè íàðîâå, íàðåäåíè íà òðè åòàæà â ìèçåðíîòî ïîìåùåíèå. Ìíîçèíà åäâà ñå êà÷âàõà íà ëåãëàòà è íà ìèãà çàñïèâàõà. Ïîñëåäâàõ äâàìàòà ñè âîäà÷è è òðèìàòà íàïðàâèõìå ñúùîòî, áåç äà ïðîäóìàìå. Òîâà áåøå òåñíèÿò íàð, êîéòî îáèêíîâåíî äåëÿõà ñ Õàíñ. Ñâèõ ñå ïîä çàâèâêèòå è çàïî÷íàõ äà ñëóøàì è íàáëþäàâàì. Òîâà íå áÿõà îáèêíîâåíè íàðîâå. Âìåñòî äà ëåæèì ïî äúëæèíà, êàêòî å íîðìàëíî, òðÿáâàøå äà ñïèì ïî òðèìà â ëåãëî, ðàçïîëîæåíè äèàãîíàëíî. Ëåæàõìå âñåêè ñ ãëàâà êúì êðàêàòà íà ñúñåäà, íî, òúé êàòî íàðúò áå øèðîê ìàëêî íàä ìåòúð è ïîëîâèíà, òðÿáâàøå äà ñå ñâèÿ, çà äà ñå ïîáåðà. Ïî ñúùàòà ïðè÷èíà ëåæàùèÿò ïî ñðåäàòà èìàøå ïî åäèí ÷èôò ñìúðäÿùè êðàêà îò äâåòå ñòðàíè íà ãëàâàòà. Ëåæàõ ñ ëèöå êúì âúòðåøíàòà ñòðàíà íà íàðà è êðàêà êúì êîðèäîðà, çà äà íå ìå âèæäàò. Çàä ãëàâèòå íè èìàøå òúíêà äúðâåíà ïðåãðàäà, à îò äðóãàòà º ñòðàíà – îùå íàðîâå ñ âìèðèñàíè çàòâîðíèöè. Çàñåãà ñúñåäèòå ìè ëåæàõà ñ ãëàâèòå íà åäíà ñòðàíà è àç çà ïúðâè ïúò óñïÿõ äà ãè âèäÿ îòáëèçî. Ëèöàòà èì áÿõà èçïèòè è èçìîðåíè, ñúñòàðåíè, íî âúïðåêè òîâà èçãëåæäàõà ïî-ñèëíè îò ìíîçèíà äðóãè. Åäèíèÿò áåøå ãåðìàíñêè åâðåèí, à äðóãèÿò – ïîëñêè. Ñ ãåðìàíåöà ñå ðàçãîâàðÿøå ïî-ëåñíî. Ïîçíàíèÿòà ìè ïî íåìñêè áÿõà ñëàáè, íî âñå ïîâå÷å ñå óñúâúðøåíñòâàõà, à òîé çíàåøå ìàëêî àíãëèéñêè.  ëàãåðèòå îôèöèàëíèÿò åçèê áå íåìñêèÿò, íî òîâà íå îçíà÷àâàøå, ÷å âñè÷êè ãî ãîâîðÿò äîáðå, çàòîâà îáùóâàíåòî ñ ïîëÿêà áåøå îãðàíè÷åíî. ×óõ ñèëíè ãëàñîâå íà ñòðàííè åçèöè îò êîðèäîðà ïðè âõîäà. Çâó÷åøå êàòî ñïîð. Íîùíàòà òúðãîâèÿ, çà êîÿòî áÿõ ñëóøàë òîëêîâà ìíîãî, áå çàïî÷íàëà. Âñè÷êî, íàìåðåíî 168
ДЕНИС ЕЙВИ
ïðåç äåíÿ, âñè÷êî, êîåòî áåøå íåùî, âñè÷êî, êîåòî ÷îâåê ìîæå äà ïðèòåæàâà, êîëêîòî è ìàëêî äà áåøå, ñå òúðãóâàøå îò õîðàòà, ñâðåíè â êîðèäîðà. Êîï÷å, êîíåö, àêî íÿêîé ñå íóæäàå îò òÿõ, äîðè ãâîçäåé – âñè÷êî èìàøå ñòîéíîñò. Àêî ìîæåøå äà ñå èçïîëçâà çà íåùî, àêî íÿêîé ãî èñêàøå, ìîæåøå äà ñå ïðîäàäå è ïðåïðîäàäå ñðåùó íÿêîëêî äîïúëíèòåëíè êàëîðèè. Íÿìàõ ÷àñîâíèê, íî ïî ñâåòëèíàòà íàâúí è âðåìåòî, êîåòî áå ìèíàëî, ïðåöåíèõ, ÷å å íÿêúäå ñåäåì-îñåì ÷àñúò. Ïîâå÷åòî çàòâîðíèöè îêîëî ìåí ñå áÿõà ïðîñíàëè íà ëåãëàòà è íå èçâúðøâàõà èçëèøíè äâèæåíèÿ. Ëåæàõà è ñå îïèòâàõà äà çàïàçÿò åíåðãèÿòà ñè. ×ó ñå âíåçàïåí ìåòàëåí òðÿñúê è íîâà âîíÿ íà ãíèëî èçïúëíè ïîìåùåíèåòî. Ñóïàòà çà âå÷åðÿ ïðèñòèãíà â ãîëÿìà áàêà. Ñïàëíîòî áå ïðåòúïêàíî è äóøíî, íî òàçè îñòðà ìèðèçìà áúðçî èçìåñòè âñè÷êè äðóãè. Çàòâîðíèöèòå ñå íàðåäèõà íà îïàøêà, ïîäàâàõà êóïè÷êèòå ñè è ñå äîòúòðÿõà îáðàòíî äî ëåãëàòà äà ÿäàò. Îñòàíàõ íà íàðà. Íå èñêàõ äà ïðèâëè÷àì âíèìàíèåòî, ïúê è áåç òîâà íÿìàøå äà ìîãà äà õàïíà îò òàçè ãàäîñò. Áåøå ïðèãîòâåíà îò ãíèëî çåëå, ðàçâàðåíè êàðòîôåíè êîðè è Áîã çíàå îùå êàêâî. Îò ñàìàòà º ìèðèçìà ìè ñå ãàäåøå. Âñå îùå ìå ïîääúðæàøå àäðåíàëèíúò è çàòîâà ëåñíî ìîæåõ äà ñå ëèøà îò ñóïàòà. Äðóãèòå íÿìàõà èçáîð. Òðÿáâàøå äà ÿäàò. Âñåêè çàòâîðíèê ïàçåøå ìåòàëíàòà êóïè÷êà ñ öåíàòà íà æèâîòà ñè, íÿêîè äîðè ãè áÿõà âúðçàëè çà êîëàíèòå ñè. Áåç êóïè÷êà íÿìàøå ñóïà, à áåç òàçè ïîìèÿ, íÿìàøå æèâîò. Ïîêúñíî, êîãàòî ñúíÿò ãè íàäâèåøå, êóïè÷êèòå ñå ïðåâðúùàõà â òâúðäè âúçãëàâíèöè, êîèòî ïðèòèñêàõà ñ âñå ñèëà, äîðè êîãàòî ñïÿõà äúëáîêî. Òàêà è íå ïîïèòàõ çà èìåíàòà íà çàêðèëíèöèòå ñè, íî ñè ñïîìíÿì, ÷å íå ìè ïðèëè÷àõà ìíîãî íà åâðåè. Àëà â êðàéíà 169
ПРОНИКВАНЕ В АУШВИЦ
ñìåòêà êàê èçãëåæäàõà åâðåèòå? Íå áÿõ ñèãóðåí, ÷å çíàì. Êîãàòî â ïîìåùåíèåòî ñå âúçöàðè ìðàê, ñòàíà ïî-ëåñíî äà ïðèêàçâàìå. Íå áåøå ãëàäúê ðàçãîâîð. Çàäàâàõ âúïðîñè íà íåìñêè è àíãëèéñêè è åäâà øåïíåõìå. Ñúñåäèòå ìè ïî ëåãëî èìàõà õëúòíàëè î÷è êàòî âñè÷êè îñòàíàëè, íî èçãëåæäàõà ïî-ìàëêî óïëàøåíè îò îáêðúæåíèåòî ñè, îòêîëêîòî ïîâå÷åòî çàòâîðíèöè. Îñòàíàõ ñ âïå÷àòëåíèåòî, ÷å ñà îòñêîðî â ëàãåðà. Ïîìèñëèõ ñè, ÷å íàñòðîåíèåòî èì å ïðèïîâäèãíàòî îò öèãàðèòå, êîèòî èì áÿõ èçïðàòèë ïî Õàíñ, è ìèñúëòà çà îíåçè, êîèòî ùÿõà äà ïîëó÷àò, ñëåä êàòî ñå ïðèáåðà áëàãîïîëó÷íî – öèãàðè, êîèòî ùÿõà äà ðàçìåíÿò çà õðàíà. Äîêîëêîòî ìîæåõ äà ïðåöåíÿ, â ñïàëíîòî èìàøå íÿêúäå ìåæäó ñòî è ñòî è ïåòäåñåò äóøè. Ñèãóðåí áÿõ, ÷å ìíîçèíà îò òÿõ ñà æèâåëè îõîëíî – áèëè ñà ïðîôåñîðè, ó÷èòåëè, òúðãîâöè, êîèòî ñåãà áÿõà ëèøåíè îò âñè÷êî è õâúðëåíè çàåäíî òóê. Ñåãà àç ñå áîðåõ çà ãëúòêà âúçäóõ ñðåä âîíÿòà íà èçïðàæíåíèÿòà è ïîòòà èì. Òîâà áå ìèðèçìà íà ñìúðò, íå ìîæåõ äà ÿ ñáúðêàì. Îòâðàòèòåëíà è íàòðàï÷èâà. Ìàëêî ïî ìàëêî, øåïíåøêîì, äðóãàðèòå ìè ïî ëåãëî ìè îáðèñóâàõà æèâîòà â „Àóøâèö III“. Ðàçêàçàõà ìè çà îãðàäåíèÿ áîëíè÷åí áëîê – Krankenbau, áåç ìåäèöèíñêè óäîáñòâà, êúäåòî èçïðàùàëè òåæêî áîëíèòå. Àêî íå ñå âäèãíåëè íà êðàêà äî äâå ñåäìèöè, îòèâàëè ñ êàìèîíèòå â „Áèðêåíàó“ çà åëèìèíèðàíå. Ðàçêàçàõà ìè çà æåíèòå, çàòâîðåíè â òàêà íàðå÷åíèÿ Frauenhaus, êúäåòî ãè èçïîëçâàëè êàòî ïðîñòèòóòêè. Áèëè øåñòíàéñåò-ñåäåìíàéñåò. Áðèãàäèðèòå-ãåðìàíöè íàé-÷åñòî õîäåëè òàì. Òîâà áèëà íàãðàäàòà èì çà íàêàçàíèÿòà, êîèòî íàëàãàëè íà äðóãèòå çàòâîðíèöè. Ðàçêàçúò çà òåçè çâåðñêè ìú÷åíèÿ èçâèêà ðàçìàçàíè îáðàçè ïðåä î÷èòå ìè â ìðàêà. Áîæå ìèëè! Èìàéêè ïðåäâèä êàêâè õîðà áÿõà áðèãàäèðèòå – çàêîðàâåëè ïðåñòúïíèöè, 170
ДЕНИС ЕЙВИ
âåðîÿòíî èçíàñèëâà÷è è óáèéöè, íå èñêàõ äà ìèñëÿ êàêâî ñòàâà òàì. Îïèòàõ ñå äà çàïîìíÿ èìåíàòà èì, à ñúùî íà íàäçèðàòåëèòå åñåñîâöè, íî ñå îáúðêàõ. Ïðåäè äà äîéäà òóê, èñêàõ äà óçíàÿ ïîâå÷å çà ñåëåêöèÿòà, çà ãàçîâèòå êàìåðè, íî ñåãà îñúçíàõ, ÷å íå ñúì ïîïàäíàë íà ïðàâèëíîòî ìÿñòî çà òîâà. Ëàãåðèòå áÿõà îòäåëåíè, íî íåðàçðèâíî ñâúðçàíè. Òåçè õîðà ïîñòîÿííî áÿõà òëàñêàíè êúì ðúáà – àêî ðóõíåõà ïñèõè÷åñêè èëè ôèçè÷åñêè, îòèâàõà â ãàçîâèòå êàìåðè. Èìàøå ìíîãî ÷àñòè, íî âñè÷êî áåøå åäíà ìàøèíà. Ñëåä èçâåñòíî âðåìå ïîëñêèÿò ìè äðóãàð çàñïà íåñïîêîåí ñúí. Ãåðìàíåöúò ñå îïèòâàøå äà îòãîâàðÿ íà âúïðîñèòå ìè, íî ïàóçèòå ñòàâàõà âñå ïî-äúëãè, à äóìèòå ìó – ïî-íåÿñíè. Ëåæàõ è ñëóøàõ õðèïòåíåòî è ñòîíîâåòå íà äðóãèòå â ìðàêà. Íÿêîé ñè ãîâîðåøå ñàì, ïîâòàðÿøå âñå åäíè è ñúùè ìîíîòîííè ôðàçè. Íå áåøå åäèíñòâåí. ×óâàõ ïèñúöè: íà õîðà, êîèòî â ñúíÿ ñè îòíîâî ïðåæèâÿâàõà óæàñèòå îò äåíÿ – ïîáîé, îáåñâàíå, ñåëåêöèÿ. Çà äðóãè – çàãóáàòà íà æåíà, ìàéêà èëè äåòå âåäíàãà ñëåä ïðèñòèãàíåòî èì. Êîãàòî ñå ñúáóäåõà, êîøìàðèòå ïðîäúëæàâàõà îêîëî òÿõ. Íå ìîæåõà äà èçáÿãàò. Êîãàòî ñå ïðåäàäåø, âå÷å äîðè íå èçïèòâàø áîëêà. Âñè÷êè åìîöèè è ÷óâñòâà ñå ïðåêúñâàò. Òàêà áåøå ñ òÿõ. Òàêà áåøå ñ ìåí. Çàäúõâàõ ñå. Áåøå íåòúðïèìî ãîðåùî è âîíåøå íà ãíèåùè òåëà. „Àóøâèö III“ íå ïðèëè÷àøå íà íèêîå äðóãî ìÿñòî íà ñâåòà. Òîâà áå àäúò íà çåìÿòà. Âèäÿõ ãî ñúñ ñîáñòâåíèòå ñè î÷è – áåøå çëîâåùî, óæàñíî ïðåæèâÿâàíå. Ñâèâàõ ñå ñðåä òåçè òëååùè äóøè, íî, çà ðàçëèêà îò òÿõ, áÿõ äîøúë ïî ñîáñòâåíî æåëàíèå. Áÿõ ïëàíèðàë, óáåæäàâàë è ïîäêóïâàë, çà äà âèäÿ òîâà, è, ñëåä êàòî ñúì áèë âúòðå, ùÿõ äà èçëÿçà, íå íà ñâîáîäà, âñå îùå íå, à çà äà îòèäà íà 171
ПРОНИКВАНЕ В АУШВИЦ
ïî-äîáðî ìÿñòî. Ùÿõ äà îñòàâÿ òåçè õîðà íà ñúäáàòà èì è Õàíñ ùåøå äà ñå âúðíå íà òîçè óæàñåí íàð. Ñúùèòå òåçè èçìú÷åíè çâóöè îòíîâî ùÿõà äà èçïúëâàò ãëàâàòà ìó. Ùåøå äà ñå îïèòâà äà èçïëóâà íàä âñè÷êî òîâà, íî ëåãíàë íà êúñîòî ëåãëî, ñ êîëåíå, ïðèòèñíàòè â êîñòèòå íà åäèí íåïîçíàò, àç ñè äàâàõ ñìåòêà, ÷å êðàÿò å íåèçáåæåí. Óíåñîõ ñå â òðåâîæåí ñúí, äîêàòî îùå ñëóøàõ íåñâúðçàíèòå äóìè íà ÷îâåê, çà êîãîòî çíàåõ, ÷å ñêîðî ùå áúäå ìúðòúâ. Ñúáóäèõ ñå ñ ÷óâñòâî íà êðàéíî îò÷àÿíèå. Áðèãàäèðúò îáèêàëÿøå ïîìåùåíèåòî è ðèòàøå ëåãëàòà. Êðåùåøå çàïîâåäè, êîèòî åõòÿõà îò ãðóáèÿ áåòîíåí ïîä. Ëàìïèòå ñâåòíàõà. Ñèãóðíî áåøå îêîëî ÷åòèðè ñóòðèíòà. ×óõ, ÷å áèÿò íÿêîãî, çàùîòî ñå äâèæåë òâúðäå áàâíî. Âñåêè, êîéòî áåøå òâúðäå ñëàá, çà äà ñòîè, âñè÷êè, ÷èåòî ñúñòîÿíèå ñå áåøå âëîøèëî ïðåç íîùòà, áÿõà èçáóòàíè íà åäíà ñòðàíà. Äîñåùàõ ñå êàêâî ùå ñòàíå ñ òÿõ. Çà çàêóñêà ïîëó÷èõìå ÷åðåí õëÿá ñúñ ñòðàíåí âêóñ, íàìàçàí ñ íåùî, êîåòî ïðèëè÷àøå íà ãðàíÿñàë ìàðãàðèí. Ìèíàâàõìå ìåæäó ìàñèòå, êàòî âçåìàõìå ïî åäíà ôèëèéêà. Íÿìàøå âðúùàíå. Âúðâÿõ ñ íàâåäåíà ãëàâà, âçåõ õëÿáà è ïðîäúëæèõ. Áÿõ ãëàäåí, íî âúïðåêè òîâà íå ìîæåõ äà ÿì. Ñïîìíèõ ñè èçîáèëèåòî îò áÿë õëÿá, êîåòî èìàõìå â áðèòàíñêèÿ ëàãåð; ÿéöàòà, êîèòî ìîæåõìå äà ñè íàáàâèì ñ ïàðè èëè ðàçìåííà òúðãîâèÿ. Äîðè â íàøèÿ ëàãåð ïîñòîÿííî ñè ìå÷òàåõ çà õðàíà, íî è äóìà íå ìîæåøå äà ñòàâà çà ñðàâíåíèå ñ æèâîòà òóê. Èçîáùî! Ïðè òåõíèÿ ðåæèì íà õðàíåíå ñìúðòòà áå ñèãóðíà, ñàìî âúïðîñ íà âðåìå. Âå÷å ìèñëåõ â ïåðñïåêòèâà, ïîäãîòâÿõ ñå çà ñëåäâàùîòî èçïèòàíèå – êàê ùÿõ äà ñå èçìúêíà îòòóê. Èçëÿçîõìå íà ãëàâíèÿ ïëàö, êúäåòî îòíîâî íè ïðåáðîèõà íÿêîëêî ïúòè. Êîãàòî òîâà ñâúðøè, òðúãíàõìå êúì ïîðòàëà ïîä íàäçîðà íà åñåñîâöèòå. Îòíîâî ñå èçïú÷èõ. Òúðñåõà çàòâîðíèöè, êîèòî 172
ДЕНИС ЕЙВИ
ñà òâúðäå ñëàáè, çà äà ðàáîòÿò. Ñëåä êàòî èçëÿçîõìå îò ëàãåðà, çàâèõìå íàäÿñíî êúì ïúòÿ, êîéòî âîäåøå çà êîìïëåêñà íà „Èà Ôàðáåí“. Çà ïúðâè ïúò ñè îòäúõíàõ. Âñå îùå ìè ïðåäñòîåøå äà íàïðàâÿ îáðàòíàòà ðàçìÿíà, íî äîðè ñúñ ñòúðæåù ñòîìàõ, ïðèâåòñòâàõ ïðåäñòîÿùèÿ äúëúã äåí. Áÿõ èçëÿçúë îò îíîâà óæàñíî ìÿñòî è êîïíååõ îòíîâî äà ÷óÿ àíãëèéñêà ðå÷ è äà ñè âúðíà óíèôîðìàòà. Âëÿçîõìå â ñòðîèòåëíèÿ îáåêò è ñëåä ìàëêî çàáåëÿçàõ áðèòàíñêèòå ñè äðóãàðè. Íàäÿâàõ ñå, ÷å íÿêúäå ñðåä òÿõ å Õàíñ. Ñ òåçè äðèïè áåøå ìíîãî òðóäíî äà ñå äâèæà, à ñ óíèôîðìàòà èìàõ çàùèòåíèÿ ñòàòóò íà âîåííîïëåííèê. Âåäíàãà ùîì êîëîíàòà âëåçå â îáåêòà, ïîñëåäâà êðàòêî çàòèøèå ïðåäè ðåäîâíèÿ èíñòðóêòàæ è àç èçïîëçâàõ òîâà, çà äà îòèäà äà ñå ñêðèÿ â áàðàêàòà, êàêòî ñå áÿõìå ðàçáðàëè. Áÿõ êàçàë íà Õàíñ äà ãëåäà çà ìåí. Âèäÿ ìå è áúðçî ìå ïîñëåäâà. Àêî íÿêîÿ îò äâåòå ãðóïè ñå áåøå çàáàâèëà çàðàäè òâúðäå äúëãî ïðåáðîÿâàíå, ùÿõìå äà èìàìå òðóäíîñòè. Ñåãà ðàçìÿíàòà ìîæåøå äà ñòàíå ïðåäè çàïî÷âàíåòî íà ðàáîòàòà. Ñàìî òîëêîâà ìîæåõ äà ïëàíèðàì ïðåäâàðèòåëíî, çà îñòàíàëîòî òðÿáâàøå äà èìïðîâèçèðàì. Òîâà ìè ñå óäàâàøå, íî ïàê èìàõ íóæäà îò ìíîãî êúñìåò. Êîãàòî ñå ïîÿâè ñ ìîÿòà óíèôîðìà, åâðåèíúò èçãëåæäàøå âúçáóäåí, íî äîðè äà íå èñêàøå ïàê äà ñå ñìåíèì, íå êàçà íèùî òàêîâà. Íå ïðèêàçâàøå. Õàíñ áåøå ñâåñòåí ÷îâåê è âÿðâàõ, ÷å íÿìà äà ìå èçìàìè. Âúïðåêè òîâà ïî÷óâñòâàõ îáëåê÷åíèå, ÷å ãî âèæäàì. Çíàåõ, ÷å àêî áåøå èçïàäíàë â ïàíèêà íàâúí è íå áåøå ïîæåëàë äà ñå âúðíå, è çà äâàìàòà áå ñâúðøåíî. Êîãàòî èçëåçåõìå îò áàðàêàòà, òîé ïàê ùåøå äà å êîíöëàãåðèñò è ìíîãî äîáðå ñúçíàâàøå êàêâî îçíà÷àâà òîâà. Èñêàøå äà ïðîäúëæèì ïî ïëàíà. Îùå ïðåäè äà äîéäå, áÿõ èçâàäèë îáóâêèòå ñè îò ìÿñòîòî, êúäåòî ãè áÿõ ñêðèë è íàëúìèòå ìó ãî ÷àêàõà. Ñúáëÿêîõ ðàèðàíèòå ìó äðèïè è ñ îáëåê÷åíèå îòíîâî 173
ПРОНИКВАНЕ В АУШВИЦ
ñëîæèõ êóðòêàòà è ïàíòàëîíèòå ñè. Ñåãà ùÿõ äà ñå âúðíà ïðè ñâîèòå, äà ïîëó÷à îáðàòíî ñòàòóòà ñè íà çàùèòåí âîåííîïëåííèê, à òîé – äà ãî çàãóáè.  áúðçèíàòà íå ñå çàìèñëèõ çà ñèìâîëèçìà íà òîâà äåéñòâèå. Èñêàõ ÷àñ ïî-ñêîðî äà ñâúðøâà. Ïðåäè äà ñå ðàçìåíèì, ïîâòîðèõ ïðåäóïðåæäåíèÿòà, êîèòî âå÷å ìó áÿõ äàë: äà çàïàçè ñïîêîéñòâèå è äà íå áÿãà. Åäâà ëè ñå íàëàãàøå äà ìó íàïîìíÿì êàê äà ñå äúðæè êàòî õåôòëèíã. Íå áÿõ ñèãóðåí, ÷å ñúçíàâà íàïúëíî êàêâî ñòàâà. Òîé èçëåçå âåäíàãà, ñëåä êàòî ñå ïî÷óâñòâà ãîòîâ. Íÿêîëêî äíè òðÿáâàøå äà ìèíàò, äîêàòî ñúáåðà êóðàæà äà ñå çàìèñëÿ çà îíåçè ÷àñîâå â „Àóøâèö III“ è äà îöåíÿ êðàéíàòà áåçíàäåæäíîñò íà òîâà ìÿñòî. Îñúçíàõ, ÷å òîâà å íàé-ëîøîòî íåùî, êîåòî ìîæå äà ñå ïðè÷èíè íà åäèí ÷îâåê. Äà ìó âçåìåø âñè÷êî – ñîáñòâåíîñòòà, äîñòîéíñòâîòî, ñàìîóâàæåíèåòî – è ïîñëå äà ãî óáèåø. Äà ãî óáèâàø áàâíî. Òîâà íå ìîæåøå äà ñå îáÿñíè ïðîñòî ñ âðîäåíàòà àãðåñèâíîñò íà ÷îâåêà êúì ñåáåïîäîáíèòå. Òî áåøå ìíîãî ïî-óæàñíî îò îíîâà, êîåòî áÿõ âèäÿë â ïóñòèííàòà âîéíà. Òîãàâà ïðåä ìåí èìàøå êîíêðåòåí âðàã è àç èçïúëíÿâàõ äúëãà ñè. Âúðøåõ äîáðå ðàáîòàòà ñè è çàòîâà áÿõ îöåëÿë. Çà ðàçìÿíàòà áÿõ ðàç÷èòàë íà ìíîãî êúñìåò, íî îíîâà, êîåòî íàó÷èõ ïðè êðàòêàòà ñè åêñêóðçèÿ, ìå ðàçî÷àðîâà. Íà òâúðäå ìíîãî âúïðîñè âñå îùå íå ìîæåõ äà îòãîâîðÿ, íî âñå ïàê áÿõ âèäÿë ñúñ ñîáñòâåíèòå ñè î÷è êàêâî ñòàâà è òîâà áåøå äîáðî íà÷àëî. Ñïîìåíèòå îò îíîâà ìÿñòî íå ìè äàâàõà ñïîêîéñòâèå. Âúðíàõ ñå ïðè áðèòàíñêèòå âîåííîïëåííèöè è ìîíîòîííîòî åæåäíåâèå çàïî÷íà. Èìàøå öÿëà êóï÷èíà çàâàðåíè òðúáè çà òîâàðåíå è îùå ìíîãî ñïèðàòåëíè êðàíîâå. Òåæàõà ïî òðèéñåòèíà êèëîãðàìà. Êà÷âàíåòî èì íà êîëè÷êèòå áå òåæêà ðàáîòà, íî òðúãíåõà ëè, âå÷å ñòàâàøå ïîíîñèìî. Ñëåä êàòî ãè ïðåêàðâàõìå â äðóãèÿ êðàé íà îáåêòà, ãè ðàçòîâàð174
ДЕНИС ЕЙВИ
âàõìå ãîòîâè çà ìîíòèðàíå è òàêà ïðîäúëæàâàøå. Åäâà íà îáÿä èìàõ âúçìîæíîñò äà õàïíà íåùî è äîòîãàâà àïåòèòúò ìè ñå áåøå âúðíàë. Ñëåä èçâåñòíî âðåìå óñïÿõ äà ïîãîâîðÿ ñ Áèë. Áÿõ ñèãóðåí, ÷å ùå óñïåå äà ïîêðèå Õàíñ, âÿðâàõ ìó. Îêàçà ñå, ÷å Äæèìè å ïîìàãàë ìíîãî ïî-ìàëêî, íî áÿõà ñâúðøèëè ðàáîòàòà. Áèë áúðçî âêàðàë åâðåèíà è ãî ñêðèë äîáðå â ëåãëîòî ìè â çàäíèÿ êðàé íà ñïàëíîòî ïîìåùåíèå. È äâàìàòà ñå áÿõà çàêëåëè äà ïàçÿò òàéíàòà. Íèêîãà íå ñå áÿõìå äîâåðÿâàëè íà íèêîãî, çàòîâà êîëêîòî ïî-ìàëêî õîðà çíàåõà, òîëêîâà ïî-äîáðå. Åéâè å áîëåí, òàêà êàçàëè íà äðóãèòå – ÷å ñúì ñè ëåãíàë è èñêàì äà íå ìå áåçïîêîÿò. Áèë çàíåñúë õðàíà è âîäà íà Õàíñ è òîé ñòîÿë ñ íàâåäåíà ãëàâà ïðåç öÿëàòà âå÷åð. Íèêîé îò íàñ íå ïîçíàâàøå ïî ëèöå âñè÷êè áðèòàíñêè ïëåííèöè â ëàãåðà, áÿõìå òâúðäå ìíîãî, íî ñàìèòå ñïàëíè áÿõà ñðàâíèòåëíî ìàëêè, çàòîâà íà âñÿêà öåíà òðÿáâàøå äà ãî äúðæèì ñêðèò. Çà ùàñòèå õîðàòà íå ñå èíòåðåñóâàõà ìíîãî îò äðóãèòå è âñè÷êî ìèíàëî áåç óñëîæíåíèÿ. Çà Õàíñ çàãîâîðúò è ðèñêúò ñè ñòðóâàøå çàðàäè öèãàðèòå, îò êîèòî ìîæåøå äà èçâëå÷å ïîëçà. Äîïúëíèòåëíèòå äàæáè, êîèòî áå ïîëó÷èë â áðèòàíñêèÿ ëàãåð ñèãóðíî ìó áÿõà äàëè åíåðãèÿ, ìàëêî ïîâå÷å êàëîðèè. Åäâà ñëåä êàòî ïîãîâîðèõìå íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî, ìè äîâåðè, ÷å îò õðàíàòà ìó ñòàíàëî ëîøî. Ñëåä ìåñåöè íàðåä íà âîíÿùàòà çåëåâà ñóïà, ïîëó÷èë ðàçñòðîéñòâî. Òîâà íÿìàøå êàê äà ñå ïðåäâèäè, íî íîâèíàòà ìå øîêèðà. Ñÿêàø òàêà îáåçñìèñëÿøå äî èçâåñòíà ñòåïåí ïîäâèãà ìè. Äîáðå ïîíå, ÷å ñè å ïî÷èíàë óäîáíî íà ñëàìåíèêà ìè, ïîä îäåÿëàòà, íàïðàâåíè îò îíåçè ñòðàííè äúðâåñíè âëàêíà. Áèëî ìó å ïî-äîáðå, îòêîëêîòî â äðóãèÿ ëàãåð, è ïîíå çà åäíà íîù å áèë äàëå÷ îò õîðàòà, êîèòî èñêàõà äà ãî óáèÿò. Êîëêîòî äî áðèãàäèðà, ñëåä êàòî âå÷å áÿõ â áåçîïàñ175
ПРОНИКВАНЕ В АУШВИЦ
íîñò, òðÿáâàøå äà ìó äàì îáåùàíàòà âòîðà ïîðöèÿ öèãàðè. Óñïÿõ äà ìó ñå èçïëàòÿ ñëåä íÿêîëêî äíè. Ìèíàõ íåïðèíóäåíî ïîêðàé íåãî è ïðîøåïíàõ ñ úãúë÷åòî íà óñòàòà ñè, ÷å ùå ãî ÷àêàì ñëåä íÿêîëêî ìèíóòè â åäíà ìàëêà ñãðàäà íàáëèçî. Òîé äîéäå è ìó äàäîõ öèãàðèòå. Ñêðè ãè â ðàèðàíàòà ñè ðèçà è ñè òðúãíà. Íàïðàâèõìå ãî, ñÿêàø áÿõ ñêúñàë íÿêîÿ áàíêíîòà îò äâàéñåò ëèðè íà äâå è ìó áÿõ äàë ñàìî åäíàòà ïîëîâèíà. Òðÿáâàøå äà èçïúëíÿ ñâîÿòà ÷àñò îò ñäåëêàòà. Öÿëîòî ïðèêëþ÷åíèå áå äîñòà äðúçêî. Îò ãëåäíà òî÷êà íà ñåãàøíèÿ íè êîìôîðò ìîæå áè èçãëåæäà àáñóðäíî è íåâúçìîæíî, íî âñå ïàê ñå ñëó÷è. Ãîðå-äîëó ïî òîâà âðåìå ñå ïîÿâè íîâà è ìàëêî èðîíè÷íà îïàñíîñò. Êúì ñðåäàòà íà 1944 ã. Ñúþçíèöèòå îñúçíàõà, ÷å çàâîäúò çà áóíà íà „Èà Ôàðáåí“ å â îáñåãà íà àìåðèêàíñêèòå ëåòÿùè êðåïîñòè è äîáðà ìèøåíà çà áîìáàðäèðàíå. Çàòâîðíèöèòå åâðåè ïðèâåòñòâàõà íàïàäåíèÿòà âúïðåêè îïàñíîñòòà. Çíàåõà, ÷å ïèëîòèòå âèñîêî íàä ãëàâèòå èì ñà òåõíè ïðèÿòåëè è íîñÿò ñâîáîäà, íî âñå ïàê ñå ñòðàõóâàõà. Ñèãíàëúò çà âúçäóøíà òðåâîãà íà îáåêòà áå ãîëÿìà êîøíèöà â ÷åðâåíî è æúëòî, çàêà÷åíà íà åäèí îò âèñîêèòå êîìèíè íà „Êðàëèöà Ìåðè“. Âäèãàõà ÿ, êîãàòî ïðèáëèæàâàõà áîìáàðäèðîâà÷è, êîëêîòî ïî-áëèçî – òîëêîâà ïî-âèñîêî. Ñòèãíåøå ëè äî âúðõà, ñàìîëåòèòå áÿõà íàä ãëàâèòå íè. Àêî ïî âðåìå íà âúçäóøíîòî íàïàäåíèå áÿõìå íà ðàáîòà, âñåêè ñå ñêðèâàøå êàêòî ìîæå. Çàëÿãàõìå â êàíàâêè èëè çàä ñòåíè, íÿêîè ñå ñâèðàõà â òðúáèòå. Âåäíúæ óñïÿõ äà ñå âìúêíà â åäíà øàõòà, âîäåùà äî øèðîê êàíàë, êîéòî ñå èçëèâàøå â ðåêàòà, è ñå îçîâàõ ìåæäó ÷åòèðèéñåòèíà öèâèëíè ðàáîòíèöè è íàäçèðàòåëè. Ïîçâîëèõà ìè äà îñòàíà. Íàîêîëî èìàøå ìàëêè áåòîííè áóíêåðè çà ïàçà÷èòå, òà äà ìîãàò äà îòáðàíÿâàò ïîñòîâåòå ñè ïðè íàïàäåíèå. Íà îáåêòà èìàøå è ãðàìàäåí áåòîíåí ïðîòèâîâúçäóøåí áóíêåð – ïî-âèñîê îò ïîâå÷åòî ñãðàäè, ñèâ, êâàäðàòåí è ãðî176
ДЕНИС ЕЙВИ
çåí. Ãåðìàíöèòå íàðè÷àõà òàçè ôîðìà klotzig. Îòèâàøå ìó. Ñèãóðíî ìîæåøå äà èçäúðæè ïðÿêî ïîïàäåíèå. Êàçâàëè ñà ìè, ÷å îùå ñòîè. Åâðåèòå ñå îïèòâàõà äà ñå ñïàñÿò, êàòî ëÿãàõà ïî êîðåì íà çåìÿòà è èçïîëçâàõà âñÿêî âúçìîæíî ïðèêðèòèå íà òåðåíà. Íÿêîè ñå ñêóï÷âàõà îêîëî íàñ, êàòî ñè ìèñëåõà, ÷å ñúþçíè÷åñêèòå ïëåííèöè ñå ðàäâàò íà íÿêàêâà ñïåöèàëíà çàùèòà èëè ïúê çíàÿò êúäå ùå ïàäíàò áîìáèòå. Íÿìàøå íèùî ïîäîáíî. *** Äâàéñåòè àâãóñò 1944 ã. áåøå ïðèÿòåí ëåòåí äåí ïî àóøâèöêèòå ñòàíäàðòè. Òîâà áå åäíà îò îíåçè ðåäêè íåäåëè, êîãàòî íå íè êàðàõà äà ðàáîòèì è íÿêîè îò ìîì÷åòàòà îðãàíèçèðàõà, êàêòî ÿ íàðè÷àõà, ãàëà. Áåøå îò÷àÿí îïèò çà ïîâäèãàíå íà äóõà, íî íå ïîìàãàøå ìíîãî. Èìàøå íÿêîëêî èìïðîâèçèðàíè ïðåäñòàâëåíèÿ – ñ äðúíêàíå ïî òåíåêèåíè êóòèè è äðóãè ïîäîáíè. ×óõ ñèðåíàòà çà âúçäóøíî íàïàäåíèå è íàñòðîåíèåòî ñå ïðîìåíè. Áúðçî èçëÿçîõìå îò áàðàêèòå è èçáÿãàõìå íà ïîëåòî îòçàä, êúäåòî ñêëîíúò ñå ñïóñêàøå. Èìàøå îòâîäíèòåëíà êàíàâêà, îðèåíòèðàíà â ïîñîêà èçòîê-çàïàä, è ìàëêî áîìáîóáåæèùå â íàé-èçòî÷íàòà ÷àñò. Íå áåøå êàòî îãðîìíèÿ áóíêåð â çàâîäñêèÿ êîìïëåêñ, íî âñå ïàê áå äîñòà ñîëèäíî. Íå èñêàõ äà âëèçàì. Âèíàãè â òàêèâà ìîìåíòè ñè ñïîìíÿõ ñëóõîâåòå çà ãàçîâèòå êàìåðè, âåðíè èëè íå. Òåæêàòà ñòîìàíåíà âðàòà èìàøå ãîëÿìî ìåòàëíî ðåçå îò âúíøíàòà ñòðàíà è òîâà âúçáóæäàøå ïîäîçðåíèÿòà ìè. Âúòðå áå òúìíî è çëîâåùî. Ïðåäïî÷åòîõ äà ðèñêóâàì íàâúí â êàíàâêàòà. Íå áÿõ åäèíñòâåí. Ìíîãî îò ìîì÷åòàòà ñòèãàõà äî îãðàäåíàòà ðàìïà íà óáåæèùåòî, êîÿòî ïðåìèíàâàøå ïîêðàé âðàòàòà, è òàì ñïèðàõà. Ñìÿòàõà, ÷å å ïî-áåçîïàñíî äà íå âëèçàò. 177
ПРОНИКВАНЕ В АУШВИЦ
Èç ëàãåðà âå÷å ñå ñòåëåøå ïóøåê îò äèìêè, õâúðëåíè â þæíèÿ êðàé íà êîìïëåêñà. Öåëòà áå äà îáâèÿò â ìúãëà öåëèÿ ðàéîí, äà îòâëåêàò âíèìàíèåòî íà ïèëîòèòå îò çàâîäà çà áóíà è äà íàïðàâÿò íåâúçìîæíî òî÷íîòî ïðèöåëâàíå. Îò âèñî÷èíàòà, íà êîÿòî ëåòÿõà, àìåðèêàíöèòå è áåç òîâà åäâà ëè ìîæåõà äà ñà ìíîãî ïðåöèçíè. ×óõ çëîâåùîòî áðúì÷åíå íà áîìáàðäèðîâà÷èòå âèñîêî â íåáåòî. Èçãëåæäà, ÷å èäâàõà îò þã. Ñâèõ ñå â êàíàâêàòà è îêîëî ìåí çàñâèñòÿõà áîìáè. Òîâà, ÷å ãè ïóñêàõà íàøèòå ñúþçíèöè, íå ìå óñïîêîÿâàøå ìíîãî. Êàíàâêàòà áåøå ïúëíà ñ âîäà è êðàêàòà ìè ñêîðî ïîäãèçíàõà. Ïðèòèñíàõ ëèöåòî ñè â áðåãà è ïîêðèõ ãëàâàòà ñè ñ ðúöå. Íà ÷åòèðèéñåòèíà ìåòðà îò ìåí èçáóõíà óæàñåí âçðèâ . Ïî÷óâñòâàõ óäàðíàòà âúëíà, èäâàøå îòêúì áîìáîóáåæèùåòî. Ïî-íàòàì, îòêúì çàâîäñêèÿ êîìïëåêñ, ñå ÷óõà îùå âçðèâîâå. Íàïàäåíèåòî ïðîäúëæè ïåòíàéñåòèíà ìèíóòè. Åäâà ñëåä òîâà ñå èçïðàâèõ äà âèäÿ êàêâè ñà ïîðàæåíèÿòà. Èçòè÷àõ ïðè ñêðèâàëèùåòî. Íà ìÿñòîòî íà ðàìïàòà èìàøå ïúëíà ñ áåòîííè îòëîìêè äóïêà ñ äúëáî÷èíà îêîëî ïåò ìåòðà. Íàîêîëî áÿõà ðàçõâúðëÿíè òåëà è ÷àñòè îò òåëà. Ìîì÷åòàòà áÿõà ïîïàäíàëè â åïèöåíòúðà íà âçðèâà. Ñêðèòèòå âúòðå áÿõà îöåëåëè – èçëÿçîõà îò äðóã âõîä. Èìàøå íÿêîëêî ðàíåíè, íî ïîâå÷åòî îò îíåçè, êîèòî ñà áèëè îêîëî âðàòàòà íà óáåæèùåòî, áÿõà ìúðòâè, çàòðóïàíè ïîä îòëîìêèòå. – Èìà ëè íÿêîé ìèíüîð? – êðåùåøå íÿêîé. Åäèí îò ìîì÷åòàòà çàïî÷íà äà ðàç÷èñòâà ïàð÷åòàòà, íî íå äîïðèíàñÿøå ìíîãî. Áåøå â øîê è òâúðäå ñëàá çà òàçè ðàáîòà. Èçâèêàõ ìó äà ñå îòäðúïíå, çàñòàíàõ íà íåãîâîòî ìÿñòî è çàïî÷íàõ äà ðîâÿ íåóìîðíî. Èçìúêâàõ âñÿêà îòëîìêà âíèìàòåëíî, çà äà íå ïðèïëúçíå íÿêîé îò ïî-ãîëåìèòå áåòîííè áëîêîâå è äà íå çàòðóïà íÿêîé îò âåðîÿòíèòå îöåëåëè. Èçâèêàõ äà ìè íàìåðÿò âúæåòà è ñëåä èçâåñòíî çàáàâÿ178
ДЕНИС ЕЙВИ
íå äîíåñîõà. Âðúçâàõ êðàÿ íà âúæåòî çà ãîëåìèòå áåòîííè ïëî÷è è ìîì÷åòàòà íà ðúáà íà êðàòåðà ãè ïîâäèãàõà, çà äà ìîãà äà ïðîâåðÿ êàêâî èìà îòäîëó. Íàìèðàõìå ñàìî ñìàçàíè òåëà, íÿêîè ñ îòêúñíàòè êðàéíèöè, äðóãè – ðàçêúñàíè èëè ñìà÷êàíè ïîä îòëîìêèòå. Åäíî ãîëÿìî ïàð÷å áåòîí íè ïðå÷åøå äà êîïàåì ïî-íàäîëó. Íàëîæè ñå äà ãî ïðåìåñòèì. Àêî îòäîëó âñå îùå èìàøå íÿêîé æèâ, òðÿáâàøå áúðçî äà ñòèãíåì äî íåãî. Óñïÿõ äà ðàçêëàòÿ ïëî÷àòà, íî ìîæåøå äà ñå ïîìåñòè ñàìî â åäíà ïîñîêà. Çà öåëòà òðÿáâàøå äà ÿ èçáóòàìå âúðõó ãëàâàòà íà åäèí ìúðòúâ âîéíèê, çàòèñíàò ïîä îòëîìêèòå. Çíàåõ, ÷å ãî ïðàâèì, çà äà ñïàñèì îöåëåëèòå, àêî èìà òàêèâà, íî åäèí îò äðóãèòå ñå îïèòà äà ìå ñïðå. – Òîçè íåùàñòíèê å ìúðòúâ – êîíòðèðàõ àç. – Êàêâî äðóãî ïðåäëàãàø? Òîé îñúçíà, ÷å íÿìà äðóã íà÷èí è îòñòúïè. Ïîåõ ñè äúëáîêî âúçäóõ è çàïî÷íàõ äà áóòàì. Íàêðàÿ óñïÿõ äà èçìúêíà òðóïà è äà ãî ïðåäàì íà ñòîÿùèòå èçâúí êðàòåðà. Ïðîäúëæèõ äà êîïàÿ. Äîáðàõìå ñå ïî÷òè äî âðàòàòà íà óáåæèùåòî, íî íàäåæäèòå íè äà íàìåðèì îöåëåëè íå ñå îïðàâäàâàõà. Èçâåäíúæ ÷óõ ñïîäàâåí çâóê è îñúçíàõ, ÷å èìà íÿêîé æèâ. Èçâàäèõ îùå íÿêîëêî êàìúêà, äîêàòî îòâîðèõ äóïêà, äîñòàòú÷íî ãîëÿìà, çà äà ïðîïúëçÿ âúòðå. Êîãàòî ñòèãíàõ äî îöåëåëèÿ, áåøå ïî÷òè â áåçñúçíàíèå. Ïîïèòàõ ãî êîÿ ÷àñò îò òÿëîòî ìó å çàòèñíàòà. Íå ìîæà äà îòãîâîðè. Ïîèñêàõ äà ìè äîíåñàò âîäà è ñå âúðíàõ ñ åäíà êóïè÷êà, çà äà íàïëèñêàì ëèöåòî ìó. Òîé äîéäå â ñúçíàíèå, íåùî ãî ÿäîñà è çàïî÷íà äà ïñóâà. Ñúçäàäå ìè ìíîãî çàòðóäíåíèÿ, íî íàêðàÿ ãî èçìúêíàõìå. Äúëæåøå æèâîòà ñè íà åäíî òðèêðàêî äúðâåíî ñòîë÷å, êîåòî áå ïîäïðÿëî ÷àñò îò îòëîìêèòå è ñúçäàëî çàùèòíà êàìåðà îêîëî íåãî. Íàâúí ìîì÷åòàòà ïîìàãàõà íà ðàíåíèòå. Èìàøå èçâàäå179
ПРОНИКВАНЕ В АУШВИЦ
íè ïîâå÷å îò òðèéñåò òðóïà. Êîìïëåêòîâàõìå îòêúñíàòèòå èì êðàéíèöè, äîêîëêîòî ìîæàõìå è âåäíàãà ãè çàøèõìå â îäåÿëà. Áåøå çëîâåùà çàäà÷à. Òîâà áÿõà íàøè ïðèÿòåëè. Îêîëî íàñ ïîñòîÿííî óìèðàõà íåâèííè õîðà, íî êîãàòî ñå ñëó÷âà ñ òâîè äðóãàðè, å äðóãî. Òîâà íàíåñå ñåðèîçåí óäàð íà áîéíèÿ íè äóõ, îáà÷å òðÿáâàøå äà ãî ïðåæèâååì. Ïî-êúñíî ñå ïîÿâèõà òâúðäåíèÿ – ñòðóâà ìè ñå îò ×åðâåíèÿ êðúñò – ÷å ìîì÷åòàòà çàãèíàëè, çàùîòî „ãëåäàëè ïðåäñòàâëåíèåòî“. Íÿìàøå íèùî òàêîâà. Òå ìèñëåõà, ÷å ñà â áåçîïàñíîñò. Òåëàòà òðÿáâàøå äà áúäàò ïîãðåáàíè â ãðîáèùåòî íà ÷åðêâàòà „Âúçíåñåíèå Áîãîðîäè÷íî“ â Îñâèåíöèì. Èçïðàòèõà ìå ñ Áèë Ìåðåäèò – åäíî ìîì÷å îò Ëèâúðïóë – äà ïîìàãàìå çà èçêîïàâàíåòî íà ìàñîâ ãðîá äî ñòåíàòà.  êðàÿ íà àëåÿòà èìàøå ìàëúê ïàðàêëèñ è çà ïúðâè ïúò âèäÿõ ïàìåòíè ïëî÷è ñúñ ñíèìêè íà òÿõ. Ñòîðè ìè ñå ñòðàííî. Ñúáëÿêîõìå ñå äî êðúñòà è çàïî÷íàõìå äà êîïàåì. Êîãàòî ñâúðøèõìå, äîéäå êàìèîíúò ñ òðóïîâåòå â êàðîñåðèÿòà. Èìàøå íÿêîëêî ìîì÷åòà, íî íå ñè ñïîìíÿì íÿêàêâà öåðåìîíèÿ èëè ñëóæáà. Ñâàëÿõà òðóïîâåòå, à íèå ñ Áèë ãè ïîäðåæäàõìå â çåìÿòà åäèí äî äðóã. Áåøå êàòî â ïóñòèíÿòà. Çà ïúðâè ïúò îò äîñòà âðåìå ñè ñïîìíèõ ìúæåòå, êîèòî áÿõ çàðîâèë â ïÿñúêà è çà Ëåñ, êîãîòî îñòàâèõ íåïîãðåáàí. Íÿìàøå âðåìå çà ïîñëåäíà ïî÷èò. Çàïîâÿäàõà íè äà ñå êà÷âàìå â êàìèîíà è îñòàâèõìå òðóïîâåòå íåçàðèòè. Íå çíàì êîé å çàòðóïàë ãðîáà. Ñëåä òðè ñåäìèöè åäíà áîìáà ïàäíà â ãðîáèùåòî è ãî óíèùîæè. Ñëåä âîéíàòà òðóïîâåòå, ÷èÿòî ñàìîëè÷íîñò ìîæåøå äà ñå óñòàíîâè, è íÿêîëêî, íà êîèòî íå ìîæåøå, áÿõà ïðåìåñòåíè â îôèöèàëíîòî âîåííî ãðîáèùå â Êðàêîâ, êúäåòî è ñåãà ïî÷èâàò.
180