Hondekoppen
Vergeeld maar niet vergeten Frank Oude Elferink
Tweewagenstellen
Vierwagenstellen
Beneluxstellen
321-334 (Plan F)
711-741 (Plan F)
1201-1208 (eigendom NS)
335-350 (Plan G)
742-757 (Plan G)
220.901-220.904 (eigendom NMBS)
351-365 (Plan M)
761-765 (Plan P1)
371-378 (plan Q1)
766-770 (Plan P2)
379-386 (Plan Q2)
771-775 (Plan P3)
387-393 (Plan Q3)
776-781 (Plan P4) 782-786 (Plan P5)
hun binnenlandse soortgenoten. Met de term “Hondekop” worden dan binnenlandse stellen van het materieel ’54 bedoeld. De 141 Hondekoppen werden gebouwd door Allan, Beijnes en Werkspoor met elektrische installaties van Heemaf en Smit. De Beneluxstellen werden geconstrueerd door Werkspoor, de elektrische installaties kwamen van ACEC en SEM. De Hondekoptweetjes hadden de bakken (= rijtuigen) ABDk + Bk, de viertjes BDk + B + A + Bk, de Beneluxstellen oorspronkelijk ABKk + BDk. Later, nadat
rond 1980 de keuken werd verwijderd, werd dit ABk + Bk. Wat betekenen deze letters? A = 1e klas, B = 2e klas, D = bagageruimte, K = keuken, k = koprijtuig met cabine. Een bak met de aanduiding ABDk is dus een rijtuig met zowel 1e als 2e klas, een bagageruimte en een cabine, een A-bak is een tussenrijtuig met volledig 1e klasse. De tweewagenstellen hadden alleen twee stroomafnemers (ook wel pantografen of kortweg panto genoemd) op de ABDk, de vierwagenstellen twee op de BDk en twee op de Bk.
Beneluxtreinstel 1208 te Roosendaal op 9 november 1985. Vooraan de BDk met de gestreken Belgische stroomafnemer. Het stel heeft net als al zijn andere blauwe soortgenoten de neusladders behouden.
-5-
Het aantal beschikbare Hondekop-tweetjes kwam in de zomer door veel schadegevallen flink onder druk te staan. De kans een viertje te zien op de plaats van een tweetje werd wat groter. Zo bestond de trein van Enschede naar Rotterdam CS op 16 juli 1986 in de avondspits uit twee bakken meer dan gebruikelijk. De 712 + 726 snellen Enschede uit op weg naar Hengelo. Vanuit de keuken wordt kennelijk wat water geloosd.
Op 8 augustus 1986 loopt de 1743 Tilburg binnen en passeert de ex-279 van materieel ’46. Dit treinstel is eind 1985/ begin 1986 verbouwd tot proefstel voor draaistroomtractie. Het stel is daarna opnieuw geschilderd, kreeg het dienstwagennummer 80 84 978 2 505-5 en heeft vanuit Tilburg een aantal proefritten gemaakt.
- 29 -
De 741 kwam op 30 augustus 1993 samen met de 731 en 742 uit Arnhem aan in Zwolle. Deze drie stellen kwamen direct naast de spoordijk te staan op Zwolle Rangeerstation, waarbij de ramen aan ĂŠĂŠn zijde werden dichtgelast met staalplaten. Stel 741 lijkt op 12 september 1993 zo weer de volgende dienst in te gaan.
Het tweede stel dat zijn afscheid op opvallende wijze afsloot was de 321, dat ten behoeve van de NVBS-afscheidsritten op 11 en 12 september groen werd geschilderd. De 359 kreeg daarbij zijn grijze snor uit 1968 terug. Op 18 september 1993 is de 321 te gast in Rotterdam vanwege de opening van de Willemsspoortunnel.
Terwijl de groene 321 buitendienst ging, bleef de 359 met het laatste overgebleven groepje nog doorrijden tot het einde. Op 9 oktober 1993 rijdt het stel bij Gorssel achter vierwagenstel 783 van Roosendaal naar Zwolle.
- 56 -
Oldenzaalse ontmoetingen Reuze spannend was het natuurlijk niet, die eeuwige Hondekop-twee tussen Hengelo en Oldenzaal. Soms bivakkeerde dagenlang hetzelfde stel in deze pendeldienst. Om wat afwisseling te krijgen in de foto’s ga je dan op zoek naar variatie. Die werd gevonden in de ontmoetingen tussen de Hondekop naar Hengelo en de internationale treinen uit de richting Hannover, die ééns in de twee uur op spoor 1 binnenkwamen. De pendeltrein kwam dan op spoor 2 te staan. De kunst was het dan om elk type E-loc naast de Hondekop op één lijn te krijgen voor de foto. Dat lukte lang niet altijd omdat één van beide treinen soms te vroeg stopte of te ver doorreed om een goede foto te maken. Soms mislukte het helemaal, als de trein uit Duitsland veel vertraging had en de Hondekop reeds vertrokken was. Toen na een paar maanden de 1100, 1200, 1300 en 1600 er goed op stonden, was het kwartet compleet. Ook nog een blauwe 1100 en een nog niet gerenoveerde 1300 als aanvulling hierop was kennelijk teveel moeite, want die foto’s heb ik niet gemaakt.
Van boven naar beneden: 1127 met trein 2042 en 348 (tr. 7656) op 14 september 1985. 1217 met trein 2246 en 360 (tr. 7664) op 7 februari 1986. 1307 met trein 2244 en 344 (tr. 7648) op 29 november 1985. 1646 met trein 2042 en 389 (tr. 7656) op 9 april 1986.
Treinstel 393 is de aanrijding van 28 juni 1985 al lang niet meer aan te zien. Het stel is op 26 juli 1994 onderweg naar Emmen als trein 8039 en is zojuist vertrokken uit Ommen.
Zwolle Rangeerstation wordt in hoog tempo leeggehaald. Op 26 juli 1994 zijn er van de oorspronkelijke 146 rijtuigen met asbest nog maar 64 over (10 tweetjes en 11 viertjes). De 723 wordt geflankeerd door een roze plan K en twee rijtuigen plan E. Verderop staan enkele afgevoerde buffetrijtuigen.
- 66 -
1995 Op 01-01-1995 zijn 45 treinstellen aanwezig. Tweewagenstellen (20): 371-379, 381-384, 386-390, 392, 393 Vierwagenstellen (25): 761-775, 777-786 In 1995 werden 32 treinstellen afgevoerd: per 15-01-95: 371-373, 375, 377, 762, 763, 772, 782-785 per 28-05-95: 376, 378, 381, 383, 393, 764, 768, 769, 773, 779 per 19-06-95: 374, 379, 382, 387, 390, 767, 771, 777, 778, 786. De 765 kreeg in januari in grijs op beide koppen de proefsnor. Nog eens drie treinstellen kregen een speciale beschildering: de witte 763 in verband met 50 jaar vrijheid, de groene 381 voor een afscheidsrit op 5 juni en de geel/rode 374 vanwege een rit op 14 oktober, georganiseerd door het blad Railhobby.
Treinstel 375 verdween in februari naar het Verkeerspark Assen om daar dienst te doen als horecaruimte. De 376 kreeg in oktober een nieuwe functie als oefenobject bij NS Beveiliging Services te Utrecht. Naar de sloop gingen in 1995 slechts vier rijtuigbakken, deze waren betrokken bij de grote botsingen in 1993 te Arnhem en Utrecht: tweewagenstel 385 en de rijtuigen B 776 (ex-785) en Bk 776 verdwenen in de tweede helft van maart naar sloper HKS (voorheen Hollandia).
Vierwagenstel 1789 heeft bij zijn opknapbeurt enkele jaren geleden zijn oude nummer teruggekregen. De (nu weer) 777 rijdt op 26 februari 1995 de traditionele carnavalstreinen naar Oldenzaal en is hier bij Deurningen op de terugweg naar Hengelo.
- 69 -
Gele Hondekoppen: jarenlang waren ze een vertrouwd beeld in met name de InterCitydiensten. Door zijn stoere uiterlijk, betrouwbaarheid en degelijke rijeigenschappen was de Hondekop geliefd, zowel bij kenners als bij gewone reizigers. En dan ineens zitten we zomaar in de jaren negentig, heeft NS de Hondekoppen niet meer nodig en gaan ze in grote groepen massaal aan de kant. Met name 1993 en 1995 waren slechte jaren voor de Hondekoppen. De laatste stellen gingen medio januari 1996 buiten dienst, de sloop strekte zich uit tot in de herfst van 1997. De bekende (model)spoorkenner Frank Oude Elferink heeft voor dit boek uit zijn verzameling spoorwegfoto’s een selectie gemaakt van de mooiste en interessantste opnames van Hondekoppen. Daarbij werden de blauwe Benelux-Hondekoppen, waarvan de laatsten al in 1988 het veld moest ruimen, niet vergeten. We zien de Hondekoppen op diverse locaties in het land, soms samen met ander materieel en bij het afscheid, zodat een goed beeld wordt gegeven van een boeiend tijdvak op het Nederlandse spoor. Hondekoppen misschien wel de meest imposante serie treinstellen die NS ooit gekend heeft. Geniet nog eens van deze markante materieelsoort, die thans alweer bijna 20 jaar uit de dienst is verdwenen.
Lycka till FĂśrlag 9 789492 040015