Maand van de Geschiedenis magazine 2017 by Maand van de Geschiedenis

MAAND VAN DE GESCHIEDENIS OKTOBER 2017 EROP UIT! DE BESTE TIPS

MEER DAN 500 ACTIVITEITEN IN HEEL NEDERLAND

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS DE VIJF GENOMINEERDEN AAN HET WOORD

NEEM GRATIS MEE

HERMAN PLEIJ ‘GELUK LAAT ZICH NIET REGISSEREN’ PROPERE HUISJES

ARBEIDERS LEREN HOE TE WONEN

GELUK EN OOK NOG: COLUMNS VAN LILIANNE PLOUMEN EN LEO BORMANS JAN LUITEN VAN JORT KELDER: ‘WE WILLEN ALTIJD MEER, MOOIER, ZANDEN MEET HISTORISCH ONGELUK MIDDENSTANDSGELUK IN BEELD WIE WINT DE GROTE ARCHEOLOGIEPRIJS? BETER’

.NL

WW W.C U

LTU U

RPA

RTI C

PAT IE

He t Cu Fond l s we tuurp voor n a be st al rticip le d z ati de oeke e e rs a lne e Ge sch m a ied n de ers e He Ma en n t Fo i s an nds v Cu eel dv ltu v p stim urpa oor lez an r tic ule ier ip aan er t ! he atie cu

advertentie geschiedenis.indd 1

tm ltu ers ur en eedo t de e Ma euner is trot n a se v Ge sch nd va an nd ied e eni s. ond

25-08-17 15:52

WOORD VOORAF

GELUK: EEN KEUZE? Is geluk alleen een product van deze tijd of zijn mensen altijd bezig geweest het geluk te vinden? De Maand van de Geschiedenis gaat dit jaar over geluk. Van gelukszoekers tot weldoeners, van Fortuna tot vrijheid. Oktober staat garant voor een veelzijdig landelijk programma met actuele talks, festivals, tours, tentoonstellingen, verkiezingen, tv- en radioprogramma’s, boeken en meer. Door heel Nederland doen honderden instellingen mee. Het Nederlands Openluchtmuseum organiseert de Maand van de Geschiedenis, in samenwerking met vele partners. Een daarvan, Historisch Nieuwsblad, organiseert op 7 oktober voor de derde maal het Geschiedenis Festival in de Philharmonie in Haarlem. Op zaterdag 28 oktober sluit de Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum de Maand af. Het Fonds voor Cultuurparticipatie is hoofdinvesteerder van de Maand van de Geschiedenis.

Historisch Nieuwsblad biedt in dit magazine verdieping bij het thema, met onder meer columns van Lilianne Ploumen en geluksprofessor Leo Bormans, portretten van de vijf genomineerden voor de Libris Geschiedenis Prijs 2017 en een interview met Herman Pleij. Hij is de auteur van het essay van de Maand van de Geschiedenis Geluk!? Van hemelse gave tot hebbeding, dat de hele maand oktober in de boekhandel te koop is. De VPRO geeft een overzicht van radio- en televisieprogramma’s die in het teken staan van geluk. In de Agenda is een selectie te vinden uit de vele bijzondere activiteiten rond het thema. Een mooie oktobermaand gewenst! Willem Bijleveld

directeur Nederlands Openluchtmuseum Annemarie Lavèn

hoofdredacteur a.i. Historisch Nieuwsblad

6 ‘Als je niet gelukkig bent, ben je een loser’ Interview Herman Pleij

16 Boeven en gekken Wat we van ongeluk kunnen leren over geluk 25 Met 7 kinderen in een kelderwoning Hoe burgerjuffrouwen het volk verhieven 30 Toen was geluk heel gewoon Beeldessay over de wederopbouw

COLOFON Redactie en eindredactie Annemarie Lavèn, Ellen Snoep, Anne Burgers, Mirjam Janssen, Geertje Dekkers en Marchien den Hertog Beeldredactie Esther Ladiges

Ontwerp Ingrid van Dijk Vormgeving Nancy Panjoel, Dennis Douze, Twin Media BV Druk NDC Print Medewerkers Leo Bormans, Menke

van Daalen (correctie), Judith Kruidenberg (agenda), Ad van Liempt, Jan Luiten van Zanden, Alies Pegtel, Lilianne Ploumen en Sietske van der Veen (correctie en redactie).

41 Agenda Activiteiten en evenementen in de Maand van de Gesciedenis

Overige partners Maand van de Geschiedenis:

ERFGOEDPARTNERS

R O M E I N S E

LIMES NEDERLAND

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Een historische dag vol lezingen, de beste sprekers, frisse inzichten, films, scherpe discussies, ontmoetingen met beroemde historici uit binnen- en buitenland, interviews en leerzame workshops. Met onder anderen Antony Beevor, Herman Pleij, Maarten van Rossem, Felix Klos, Frits van Oostrom, Luc Panhuysen, Nelleke Noordervliet en Willem Melching.

Abonnees â&#x201A;Ź 49,95 Regulier â&#x201A;Ź 59,95

Of bel met 088-7002799

DOOR LILIANNE PLOUMEN

LILIANNE PLOUMEN

‘GELUK IS DE AFWEZIGHEID VAN ONGELUK’ Als minister van Ontwikkelingssamenwerking kwam Lilianne Ploumen de afgelopen vijf jaar in alle uithoeken van de wereld. Ze ontmoette veel mensen aan wie alle vormen van geluk voorbij zijn gegaan.

k ben geboren in 1962 in een goed bestuurd land. Die toevallige omstandigheden hebben in hoge mate mijn levensgeluk bepaald. 1962, dat was zeventien jaar na het einde van de laatste oorlog die dit land meemaakte. Dat is belangrijk: de voornaamste voorwaarde voor geluk is de afwezigheid van ongeluk. 1962 was ook het jaar dat de eerste succesvolle anticonceptiepil op de markt kwam. Die pil heeft het leven van vrouwen in dit deel van de wereld onherkenbaar veranderd. Eindelijk baas in eigen buik, dat heeft de vrouwenemancipatie met sprongen vooruitgeholpen. Sowieso was het een tijd van snelle emancipatie van mijn soort mensen: kleine ondernemers, de lagere middenklasse. Gedurende mijn jeugd nam de welvaart zienderogen toe – iedereen een auto en een ijskast. Die snelle groei had zijn keerzijde. Die ijskasten dreven, zodra ze kapot waren, in de jaren zeventig met enige regelmaat in de vijvers. Op veel plaatsen was het water zo vervuild dat de vissen misvormd raakten of gewoon verdwenen. Wat we nu in China zien gebeuren – een explosie van obesitas bijvoorbeeld – is een herhaling van onze ervaringen in de jaren zeventig. Nederlanders konden opeens roken, eten en drinken wat ze wilden, en dat deden ze dan ook, met alle gezondheidspro-

Eerdere generaties vrouwen werden bekneld door religie en tradities

blemen en verkeersongelukken van dien. Maar Nederland heeft een openbaar bestuur dat goed functioneert. Interessante statistieken illustreren dat. Die van verkeersongelukken bijvoorbeeld. Gedurende de jaren zestig en zeventig stijgt dat aantal spectaculair. En dan volgt een dramatische knik naar beneden in 1975. Toen gebeurden er twee dingen: er kwam een alcohollimiet voor bestuurders en inzittenden werden verplicht een autogordel te dragen. Technologische vooruitgang transformeerde economie en maatschappij, het openbaar bestuur leidde dat in goede banen en de seksuele revolutie veranderde en passant de maatschappelijke orde. De generaties vrouwen voor ons konden zich maar beperkt ontplooien, bekneld als ze werden door religie en tradities. Maar ik kon begin jaren tachtig in Rotterdam gaan studeren, als eerste in onze familie. Ik mocht mijn eigen studiekeuze bepalen, op mezelf wonen, in volledige vrijheid mijn eigen partner kiezen, ik kreeg kinderen en ik deed steeds interessanter werk. De afgelopen vijf jaar ben ik in alle uithoeken van de wereld geweest. En daar ben ik heel veel mensen tegengekomen aan wie al die vormen van geluk voorbij zijn gegaan. Die in plaats daarvan heel veel met ongeluk te maken hebben gehad: oorlog, natuurrampen, dictatuur of gewoon beroerd bestuur. En wat de vrouwen betreft: geen pil, geen emancipatie, geen werk, geen zelfontplooiing. Ik heb gedaan voor die mensen wat ik kon, maar tegelijk blijft het knagen: ik heb bijna onbehoorlijk veel geluk gehad met waar en op welk moment ik ben geboren.

LILIANNE PLOUMEN is minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in het kabinetRutte II.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

DOOR ALIES PEGTEL FOTO SANDER HEEZEN

INTERVIEW

HERMAN PLEIJ

‘GELUK LAAT ZICH NIET REGISSEREN. HET OVERKOMT JE’ Herman Pleij (1943), emeritus hoogleraar historische Nederlandse letterkunde, is essayist van de Maand van de Geschiedenis. Hij boog zich over de vraag of de zoektocht naar geluk van alle tijden is. U SCHRIJFT IN UW ESSAY DAT ER VANDAAG DE DAG ‘EEN GROEIMARKT IS VOOR MAAKBAAR GELUK’?

‘Jazeker, er is een complete geluksindustrie opgetuigd, en de markt lijkt voorlopig nog niet verzadigd. Er worden talloze masterclasses en workshops geluk aangeboden, waarbij de belofte luidt dat geluk voor iedereen is weggelegd. Juist toen ik dit essay aan het schrijven was, bracht de glossy Happinez het honderdste nummer uit. Tussen vele advertenties verkoopt Happinez in het dikke jubileumnummer onder meer yogalessen, verre reizen en geluksrichtlijnen. Geluk is dus simpelweg te koop, succes wordt gegarandeerd. De gedachte overheerst dat geluk maakbaar is. Als je er niet in slaagt om gelukkig te zijn, dan ben je een loser.’ IS HET VOOR HET EERST IN DE GESCHIEDENIS DAT MEN DENKT DAT GELUK ‘MAAKBAAR’ IS?

‘Sinds het einde van de achttiende eeuw is men van mening dat de mens recht heeft op geluk, en daarmee hangt samen de opvatting

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

dat je een gelukkige samenleving kunt maken. In de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring van 1776 is letterlijk geschreven dat de staat de burger behulpzaam dient te zijn bij diens pursuit of happiness. Streven naar geluk werd zodoende de centrale doelstelling van de Amerikaanse staat. In Nederland staat dit niet in de grondwet, maar wij hebben wel overheidsdienaren die zich bekommeren om het geluk van de burgers. Zo hebben Schagen en Almelo een geluksambtenaar in dienst.’ HOE ZAT HET MET HET RECHT OP GELUK IN DE MIDDELEEUWEN?

‘In de Middeleeuwen was het najagen van aards geluk door de kerk streng verboden. Het draaide tenslotte allemaal om het

‘Ik keek uit over de Italiaanse natuur; mijn geliefde zat naast me, een goed glas wijn in mijn hand – alles viel op z’n plek’

praktijk weinig van hebben aangetrokken. Een simpele rekensom leert dat de mensheid anders allang uitgestorven zou zijn.’ MIDDELEEUWERS DEELDEN DE OPVATTING WEL DAT HUN HEIMELIJKE GELUKSGEVOELENS ZONDIG WAREN?

ULTIEM GELUK Een middeleeuwse voorstelling van het paradijs. Geschilderd rond 1415. Afbeelding: Bridgeman

eeuwige leven in het hiernamaals, in het hemels paradijs. Alle geneugten zoals muziek, dans en seks, die geluksgevoelens in mensen konden ontsteken, werden verdacht gemaakt als verleidingstechnieken van de duivel, die erop uit was om mensen op het foute pad te brengen. Dat was hem bij Adam en Eva ook gelukt; hoogmoed leidde tot de zondeval en daardoor verloren ze de beheersing over hun lichaam. Seksuele gemeenschap was voorbehouden aan gehuwden en mocht alleen plaatshebben op de vruchtbare dagen van de vrouw. Artsen wisten toen al precies hoe het zat met de vruchtbare periode; er waren tabellen beschikbaar die gehuwden konden raadplegen.’ SEKS, VOLGENS U ‘WAARSCHIJNLIJK DE VOORNAAMSTE GELUKBEZORGER ALLER TIJDEN’, GEEFT HET GROOTSTE RISICO OP CONTROLEVERLIES.

‘Haha, dat de kerk seks verbood, wil nog niet zeggen dat mensen zich daar ook aan hielden. In theorie was seks meer dan de helft van het jaar verboden, namelijk ook op zonen feestdagen, maar biologen hebben vastgesteld dat mensen zich daar in de

Images

Dit jaar wordt het essay voor de Maand van de Geschiedenis geschreven door Herman Pleij. Pleij, emeritus hoogleraar Nederlandse Letterkunde, schrijft over het opgedrongen, verboden en vervlogen geluk. Pleij neemt de gigantische geluksindustrie als aanknopingspunt. Het essay wordt door de CPNB uitgegeven en is heel oktober in de boekhandel te koop voor € 3,50.

‘In de veertiende eeuw groeide het verlangen onder de bevolking om aards geluk te voelen. Hoe kon iets wat instinctief zo natuurlijk aanvoelde als dansen of seks eigenlijk slecht zijn? Kunstenaars en schrijvers bekritiseerden openlijk de houding van de kerk om te waarschuwen tegen alles wat genot bracht. Een van de populairste middeleeuwse romans, de Roman de la rose, verheerlijkt buitenechtelijke liefde. De romantekst werd met veel succes voorgedragen op pleinen en verspreidde de boodschap dat hemels geluk ook op aarde voor het grijpen lag. Tegelijkertijd hadden intellectuelen ook wel bedenkingen bij het najagen van aards geluk. In zijn satire Utopia, uit 1516, waarschuwt de Brit Thomas More dat als je geluk collectief gaat regelen deze exercitie kan uitmonden in een doodenge dictatoriale samenleving. En kijk maar eens naar het hedendaagse NoordKorea: de Koreanen huilen en lachen op commando. More had gelijk.’ HOE KWAM U ERBIJ OM ZO’N WEIDS THEMA ALS GELUK IN HISTORISCH PERSPECTIEF TE PLAATSEN?

‘Ik werk momenteel aan een boek over rechtvaardiging van geluk en genot in de middeleeuwse literatuur en beeldende kunsten; dat zal over twee jaar verschijnen. Ik was dus al bezig met het onderwerp, vandaar dat het me niet afschrikte. Maar het containerbegrip “geluk” is in mijn ogen wel gedevalueerd. Eigenlijk bedoelt men vaak “welbevinden” of “welzijn”, en dat wordt verward met geluk. Welbevinden laat zich regisseren, geluk niet. Geluk overkomt je.’ HEBT U ZELF ERVARING MET GELUK?

‘Zeker, ik heb gelukkige momenten gekend. Mijn meest recente geluksmoment had ik terwijl ik uitkeek over de Italiaanse natuur; mijn geliefde zat naast me, een goed glas wijn in mijn hand – alles viel op z’n plek. Geluk staat voor mij voor een intieme privé-ervaring, je kunt het niet afdwingen.’ ALIES PEGTEL is historicus en journalist. Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Filosofie & Geschiedenis bij

‘Arendt wist als geen ander: despoten hebben lak aan de feiten, sjoemelen voortdurend met de waarheid en leggen de vrije pers aan banden.’ – NRC Handelsblad

‘Kunnen we de aarde redden? Ten Bos pleit voor geduld, scepsis en terughoudendheid.’ **** – De Morgen

‘Magnum opus van een doen-denker.’ – Trouw

In Zeven politieke levens. Herinneringen in dossiers beschrijft Frits Korthals Altes de belangrijkste gebeurtenissen uit zijn politieke carrière. Het boek is geen gewone biografie en bevat meer dan alleen herinneringen.

‘Nieuwe technologieën brengen tal van aardschokken teweeg, ook in onverwachte hoeken.’ **** – De Volkskrant

‘Nederland als dapper kleintje dat het water én de tirannieke Spanjaarden wist te verslaan.’ – Trouw

Volg ons nu ook op Facebook en Twitter In de boekhandel of via boomfilosofie.nl & boomgeschiedenis.nl Boom_Adv_194x268_sep17_01.indd 1

06-09-17 09:38

VIJFTIG VENSTERS

VAN HUNEBED TOT HEDEN Hoe is Nederland geworden tot wat het nu is? Dat is te zien in de vijftig vensters van de Canon van Nederland. De Canon neemt bezoekers mee langs de belangrijkste gebeurtenissen, personen, voorwerpen en ontwikkelingen. Ontdek de Canon in het Openluchtmuseum in Arnhem en op veel andere plaatsen door heel Nederland.

et Nederlands Openluchtmuseum heeft op 23 september de Canonpresentatie geopend: een overzicht van de Nederlandse geschiedenis van hunebed tot heden. De nieuwe Canonpresentatie kwam tot stand in nauwe samenwerking met het Rijksmuseum. In tien enorme ‘filmsets’ komen de hoogte- en dieptepunten uit verschillende tijdvakken langs. Elk tijdvak vertelt aan de hand van een of meer ‘Canonvensters’ over een periode uit de Nederlandse geschiedenis. Hedendaagse voorwerpen vormen de link met het heden. De ‘gewone mensen’ uit het verleden staan centraal. Ook kun je je laten fotograferen voor een ‘historisch’ groepsportret. VAN GRACHTENGORDEL TOT SLAVERNIJ Tijdens de Canonpresentatie zie, hoor en ervaar je dat in elk tijdvak een verandering optreedt. Door een persoon, voorwerp, gebeurtenis of reeks van gebeurtenissen ontstaat een dynamiek die een nieuwe periode inluidt. Van Willem van Oranje tot Aletta Jacobs en van de grachtengordel tot de slavernij: ze komen allemaal langs in de nieuwe overzichtspresentatie.

De Canon van Nederland komt in het hele land terug, want het Openluchtmuseum is tevens de initiatiefnemer van het Canonnetwerk. Vanaf 24 oktober sluiten andere culturele instellingen aan om de Canon in de schijnwerpers te zetten. TOPSTUKKEN In musea door heel Nederland kun je vanaf dat moment bijzondere ‘topstukken’ bekijken, die de hoogte- en dieptepunten uit de Nederlandse geschiedenis weergeven. Deze topstukken openen vensters naar een andere tijd. Aan het Canonnetwerk zijn elf musea verbonden, waarvan er negen historische topstukken uit hun collectie hebben geselecteerd. Het Allard Pierson Museum en het Rijksmuseum adviseren de musea hierover. Ook de website www.entoen.nu werkt mee. De topstukken zijn te zien in het Amsterdam Museum, het Hunebedcentrum, Museum Catharijneconvent, Museum Prinsenhof Delft, het Nationaal Militair Museum, het Tropenmuseum, het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, het Rijksmuseum van Oudheden en het Scheepvaartmuseum.

VADER DES VADERLANDS Natuurlijk kan Willem van Oranje niet ontbreken in de Canon van Nederland. Afbeelding: Rijksmuseum, Amsterdam

TIJDENS DE NACHT VAN DE GESCHIEDENIS OP 28 OKTOBER IN HET RIJKSMUSEUM STAAT HET CANONNETWERK OOK OP HET PROGRAMMA. En vanaf 24 oktober vind je op canonvannederland.nl alle informatie over de deelnemende musea en topstukken. Houd de site in de gaten!

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Zaterdag 28 oktober Geschiedenis, kunst & Geluk

Nachtelijk dwalen Rijksmuseum.nl/nacht

Vrouw aanschouwt de maan en sterren, Jan Luyken, 1687

ers sprek ters Pee m koen s Blo Philip o Lodge Edd reni- an Pleij Herm

Rijks museum founder

in samenwerking met

Hoofdsponsoren

De Nacht van de Geschiedenis wordt mede mogelijk gemaakt door een particuliere schenking

RIJKS_ADV 194 x 268 mm_NACHT VAN..._29AUG17_To LENOIR.indd 1

29-08-17 16:52

DOOR GEERTJE DEKKERS

BESTE BOEKEN Op 29 oktober reikt juryvoorzitter Lilianne Ploumen de Libris Geschiedenis Prijs uit voor het beste Nederlandse geschiedenisboek van het afgelopen jaar. Een interview met de vijf genomineerden, in alfabetische volgorde.

HET BESTE HISTORISCHE BOEK VAN 2017 1

OVER EN WEER VERKETTERD

Filmmaker Joris Ivens schaarde zich in de Koude Oorlog aan de kant van communistische dictators. Politicus Luns koos voor rechts en Amerika. Door de ogen van deze twee tegenpolen vertelt Martin Bossenbroek de geschiedenis van 1945-1989 en laat hij zien hoe diep de kloof was tussen links en rechts.

‘Ivens en Joseph Luns waren twee karakteristieke mannen met uitgesproken persoonlijkheden die de hele periode van de Koude Oorlog actief zijn geweest. En die bovendien – dat vond ik heel plezierig – de Nederlandse geschiedenis verbonden met de internationale context. Ze

hebben de hele wereld rondgereisd en contacten gehad met de groten der aarde. Allebei waren ze “fout” in de ogen van de andere kant. Dat is wat ik bedoel met het “fout” in de titel van mijn boek: het was een oordeel dat destijds tussen links en rechts werd uitgesproken, over en weer. De lezer zou in de verleiding kunnen zijn dat op te vatten als een oordeel van mij, de schrijver. Maar dat is niet de bedoeling. Ik heb juist geprobeerd de periode door

de ogen van beide mannen te laten zien. Daarbij probeer ik zo veel mogelijk in de huid van mijn hoofdpersonen te kruipen. Zo wil ik duidelijk maken dat Nederland in die tijd heel verdeeld was. Scheidslijnen gingen vooral in de jaren tachtig dwars door families heen. Als je in de ogen van de ander niet de juiste opvattingen had over Amerika, of over kernbommen, dan werd je verketterd. Ruud Lubbers bijvoorbeeld, was voor Luns een totale minkukel omdat

Martin Bossenbroek Fout in de Koude Oorlog. Nederland in tweestrijd, 1945-1989 Bert Bakker 300 p. € 19,95

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

‘Scheidslijnen gingen in de jaren tachtig dwars door families heen’ hij de vredesbeweging serieus nam. En door linkse mensen werd Luns weer veroordeeld als bondgenoot van de Amerikanen. Een midden was er bijna niet. Achteraf is het oordeel over links milder dan over rechts. Ivens wordt nog geëerd maar Luns heeft de laatste decennia veel kritiek gehad, onder andere omdat hij lid is geweest van de NSB en daarover loog. Volgens mij komt dit doordat Nederland zeer geraakt is door de Tweede Wereldoorlog. Die is nog steeds de morele maatstaf, daarom worden rechtse dictaturen harder veroordeeld dan linkse. Die hebben Nederlanders niet aan den lijve ondervonden en daarom vinden ze hun aanhangers minder verwerpelijk.’

OPGEJAAGD OM HET GELOOF

Bekeringen zetten de levens van de familie Ronlandus in de zestiende en zeventiende eeuw meer dan eens op hun kop: van katholiek naar protestant en weer terug. De Amerikaanse historicus Craig Harline schreef een indringend familieportret.

‘In het Rijksarchief in Brussel was ik op zoek naar iets heel anders – zo gaat het vaak als je een mooie bron vindt – toen ik het merkwaardige dagboek van de jonge Jacobus Rolandus tegenkwam. Het is deels in code geschreven maar uit de delen die ik direct kon lezen, werd duidelijk dat Jacob in de problemen zat en dat die te maken hadden met religie en met zijn vader. Ik ben drie dagen bezig geweest om de code te ontcijferen.

Jacob was zijn familie ontvlucht omdat hij zich als protestant had bekeerd tot het katholicisme, terwijl hij minderjarig was en een dominee als vader had. In een grote stad als Amsterdam kon zoiets in de zeventiende eeuw misschien nog, maar in het kleine Brabantse Boxtel waar de familie Rolandus woonde leverde dit geheid problemen op. De geschiedenis van godsdienst heeft me beziggehouden sinds ik als student naar België en Nederland kwam. Ik was hier als jonge Mormoon ook om mensen te bekeren. Dat is me niet één keer gelukt. Maar ik raakte wel geboeid door het enorme effect dat een bekering kan hebben op een familie. De meeste mensen blijven bij of verlaten een

LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS 2017 De Libris Geschiedenis Prijs is een jaarlijkse prijs voor het beste geschiedenisboek in Nederland. De prijs is een initiatief van Historisch Nieuwsblad, Libris, het Nederlands Openluchtmuseum, de VPRO, het Rijksmuseum en de Volkskrant. Dit is het elfde jaar dat de prijs, een bedrag van € 20.000,-, wordt uitgereikt. Dat gebeurt door juryvoorzitter Lilianne Ploumen op 29 oktober 2017 in een speciale live-uitzending van het radioprogramma OVT.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Craig Harline Jacobs vlucht. Een familiesaga uit de Gouden Eeuw Vantilt 352 p. € 24,95

godsdienst om dezelfde reden: sociale verhoudingen. Beloven nieuwe verhoudingen meer, dan zullen ze overgaan naar een ander geloof. Zo ging dat ook bij Jacob. Hij woonde als een van de weinige protestanten in een katholiek gebied en maakte daar katholieke vrienden. Hij merkte dat die mensen niet zo vreemd waren als hem altijd was verteld en bekeerde zich. Voor zijn familie was dat een ramp. Naar dit soort verhalen – doorleefde religieuze verhalen – ben ik altijd op zoek. Ik probeer de mensen in mijn boeken vlees en bloed te geven en dat is moeilijk met de korte fragmenten die ik meestal tegenkom. Maar bij de familie Rolandus had ik mooie bronnen, waardoor ik een levendig verhaal kon schrijven over verschillende generaties.’

GIFTIGE PASSAGES

Wat maakte het nazisme zo aantrekkelijk voor grote groepen Europeanen? Met die vraag las historicus Ewoud Kieft Mein Kampf. Hij ontdekte dat het boek dichterbij stond dan hem lief was.

‘Moeten we dit haatdragende vullus wel opnieuw uitgeven? Dat heb ik me kort afgevraagd toen ik bezig was met mijn onderzoek. Oorspronkelijk zou ik een voorwoord schrijven bij een geannoteerde uitgave van Mein Kampf en ik twijfelde of die er wel moest komen. Eerder had ik al stukken uit het boek gelezen, maar dat was altijd op redelijk veilige afstand. Nu moest ik het secuur lezen, dag in, dag uit. Dat was iets heel anders. De twijfel verdween snel, omdat Mein Kampf zo relevant is. En toen bovendien bleek dat een nieuwe uitgave er toch niet zou komen, heb ik dit boek geschreven. De beladen passages zijn nog steeds actueel en Mein Kampf heeft meer met ons te maken dan we zelf zouden willen. Dat werd de invalshoek voor mijn boek. Niet alles is herkenbaar. De giftigste racistische passages uit Hitlers boek zijn voor onze tijd te extreem. Die hoorden bij een tijd waarin eugenetica bon ton was. Door de Tweede Wereldoorlog accepteren we dat soort taal niet meer. Honderd jaar geleden hadden politici die tegen

immigratie waren er geen problemen mee om op verschillen in ras te wijzen. Nu hebben Wilders, Trump en Le Pen het over religie. Maar intussen zit racisme in iedereen. Mijn benedenbuurman Wahab zegt het zo: “Iedereen is racistisch. Ik begrijp niet dat jullie Nederlanders denken dat jullie niet racistisch zijn.” Het meest interessant vind ik hoe Hitler schreef over de omgang met publiek en media. Hij wist dat hij op bijeenkomsten een gevoel van saamhorigheid moest

opwekken. Vandaar de vaandels, de uniformen, de muziek en de zorgvuldig opgebouwde toespraken. Hij beschreef het allemaal als een marketingman. In dat opzicht is het een verrassend modern boek. En Mein Kampf gaat ook over feitenvrije politiek. Volgens Hitler deed het er niet toe of iets waar was of niet. Het ging er om dat je je boodschap uitentreuren herhaalde. En als de leugen uitkwam, bleef er toch altijd wel iets van hangen.’

Ewoud Kieft Het verboden boek. Mein Kampf en de aantrekkingskracht van het nazisme Atlas Contact 288 p. € 19,99

BRILJANT MANNETJE VERSUS GLAMOURKONING

De theatrale Franse zonnekoning Lodewijk XIV en de nurkse prins Willem III stonden een leven lang tegenover elkaar. Luc Panhuysen beschrijft de levens van deze twee zo verschillende personen en laat zien hoe de zucht naar grootsheid en veiligheid de twee onlosmakelijk met elkaar verbond.

‘Angstige mannen reageren op dreiging met agressie, die de angst weer voedt, en zo escaleert de zaak. Zo ging het ook met Lodewijk XIV. Hij had een visie van

grootsheid, van gloire, maar tegelijkertijd verlangde hij erg naar veiligheid. Zijn streven naar die veiligheid ging altijd vergezeld van het klaroengeschal van de gloire, maar in feite zijn die twee onverenigbaar. In zijn zoektocht naar veiligheid bleef Lodewijk maar duwen; hij bleef maar grensstreken inlijven. En zo creëerde hij

zijn eigen Angstgegner. Dat was Willem III. Willem was de grootste staatsman die Nederland heeft voortgebracht. Hij was heel goed in het smeden van coalities en kon twijfelende vorsten overhalen samen te werken tegen het Franse gevaar. En daarbij had hij één grote medestander: Lodewijk zelf, die elke dreiging waarmaakte.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Luc Panhuysen Oranje tegen de Zonnekoning. De strijd tussen Willem III en Lodewijk XIV om Europa Atlas Contact 588p. € 34,99

SLACHTOFFER VAN MAO

De Joodse Selma overleefde de oorlog en werd verliefd op een Chinese man. Met hun kinderen woonden ze in China tijdens de zwaarste jaren van Mao’s regime en werden twee van zijn miljoenen slachtoffers. Carolijn Visser tekende het verhaal op uit de mond van hun kinderen.

‘Het verhaal van Selma is uniek. Ze was Joods en dook in de Tweede Wereldoorlog onder. Daarna belandde ze in maoïstisch China, als enige Nederlandse die daar permanent woonde. Er was wel ambassadepersoneel, maar die mensen bleven maar een jaar of twee en vertrokken dan weer. Zodra Selma hoorde dat er een Nederlander in Peking was, zocht ze die op. Ze had enorme behoefte aan gezelschap, en aan Nederlands praten. Haar liefde voor de taal was groot. Dit soort karaktereigenschappen van Selma heb ik leren kennen in lange gesprekken met mensen om haar heen, en vooral met haar twee kinderen Dop en Greta, die sinds de jaren zeventig in Nederland wonen. Zij benaderden mij in de pauze van een lezing, rond 2007. Ze waren rond de zestig en

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

zagen hun pensioen naderen. Op die leeftijd gaan mensen terugkijken op hun leven en Dop en Greta vonden het belangrijk dat er een boek kwam over hun moeder. Voor hen waren de gesprekken zwaar en ik vond het soms akelig hun dat aan te doen. De herinneringen aan hun vader en moeder kwelden hen nog steeds. Selma zat vast in China. Een keer, in een periode dat het heel moeilijk was, heeft ze gedacht over weggaan, via de SovjetUnie. Maar ze had twee tienerkinderen die niet mee zouden mogen, terwijl ze heel sterk aan het moederschap hechtte. Als er hongersnood heerste bijvoorbeeld, deed ze er alles aan om de kinderen daar zo min mogelijk van te laten merken. Ze was de hele dag op zoek naar boodschappen en vroeg familie in Nederland om pakketten, ook al was dat lastig.

Carolijn Visser Selma. Aan Hitler ontsnapt, gevangene van Mao Atlas Contact, 288 p. € 19,99

Vrij kort voor ze stierf, dacht Selma dat het rustiger werd. Ze had al zo veel campagnes van Mao voorbij zien komen, dat ze dacht dat de volgende ook wel weer voorbij zou waaien. Maar toen kwam er nog een campagne, speciaal gericht op mensen zoals zij: intellectuelen met buitenlandse contacten. De handdoek werd nóg een keer uitgewrongen en dat werd haar dood.’

ONTMOET DE GENOMINEERDEN

Jurylid en Volkskrant-journalist Martin Sommer interviewt de vijf kandidaten op het Geschiedenis Festival van Historisch Nieuwsblad. Dit vindt plaats op zaterdag 7 oktober in de Philharmonie in Haarlem. Kijk op geschiedenisfestival.nl of op p. 34 van dit magazine.

Foto’s: Maria van Rooijen; Sander Heezen; Job Boersma; Annaleen Louwes

Het Rampjaar, waarin Lodewijk de Republiek binnenviel, betekende Willems politieke geboorte. Hij greep zijn kans om de macht in handen te krijgen en maakte een einde aan het burgerlijke tijdperk van de Republiek. Voor de goede verstaander werd toen duidelijk wat voor briljant mannetje hij was. Zijn grote talent was dat hij macht effectief wist te maken door die te delen. Dat was typisch voor de Nederlanden; een echt poldermodel. Lodewijk had andere talenten. Hij heeft een enorme stap gezet in de eenwording van Frankrijk en de domesticatie van lastige Franse edelen. Bovendien heeft hij het centrale gezag ongekende glamour en charisma gegeven. Maar in zijn zucht om de macht te behouden creëerde hij angst bij zijn vijanden, die daardoor Willems bondgenootschap zochten.’

Martin bracht de samenleving in beweging

Majoor Bosshardt bracht Amsterdam in beweging

Abraham bracht de politiek in beweging

Johann bracht de muziek in beweging

Maar ten bracht de kerk in beweging

Willem bracht de lage landen in beweging

Florence bracht de zorg in beweging

Rembrandt bracht de kunst in beweging

Al eeuwenlang inspireert het protestantisme ons. Protestanten verhieven hun stem. Al eeuwenlang inspireert het protestantisme ons. Protestanten verhieven hun stem. Ze staken hun handen uit de mouwen of boden een helpende hand. Ze staken hun handen uit de mouwen of boden een helpende hand. Politiek, kunst of grootse idealen. Protestanten roerden zich tot op de dag van vandaag. Politiek, kunst of grootse idealen. Protestanten roerden zich tot op de dag van vandaag. Op 31 oktober is het precies 500 jaar geleden dat de beweging begon. Op 31 oktober is het precies 500 jaar geleden dat de beweging begon. En het gaat nog altijd door. God zij dank! En het gaat nog altijd door. God zij dank!

Ga naar: Ga naar:

DOOR JAN LUITEN VAN ZANDEN

THEMA ESSAY ZELFMOORD, GEVANGENISSEN, PSYCHIATRISCH PATIËNTEN

EEN GESCHIEDENIS VAN HET ONGELUK Het is lastig voor een historicus om te onderzoeken hoe gelukkig mensen zich vroeger voelden. We kunnen het ze niet meer vragen, en ze schreven er zelden over. Maar van bepaalde groepen kunnen we wel aannemen dat ze ongelukkig waren. Zo kan een ongeluksindex gemaakt worden voor het verleden.

conomische prestaties van landen worden vaak afgemeten aan het nationale inkomen per hoofd van de bevolking. Ook historici doen dat, in het voetspoor van economen als Simon Kuznets en Angus Maddison, die beiden pionierden in de geschiedenis van nationaal inkomen. Maar er is in toenemende mate kritiek op deze benadering, omdat inkomen maar een van de vele dimensies van welzijn is. Economisch historici gaan mee in deze kritiek en hebben, onder andere in een rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), geprobeerd de langetermijnontwikkeling van het welbevinden van bepaalde landen en de wereld als geheel op multidimensionale manier te meten. Daarbij hebben we gekeken naar levensverwachting, kwaliteit van de leefomgeving, scholingsniveau, de blootstelling aan misdaad en diverse andere factoren die de kwaliteit van het bestaan bepalen. Over bijna alle facetten van welbevinden kunnen gegevens verzameld worden, al is dat soms lastig. Maar

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

ZELFMOORD In de Oudheid was suïcide veel minder taboe dan later.

wat we niet kunnen meten is het geluksgevoel – de subjectieve welzijnsbeleving – van mensen in het verleden. Bij de gesprekken met de OESO-deskundigen werd de vraag regelmatig gesteld: is geluk in het verleden toch niet meetbaar? Je kunt wel kijken hoe vaak begrippen als ‘geluk’ en ‘gelukkig’ gebruikt worden in grote historische databestanden zoals Delpher, met daarin vrijwel alle kranten van Nederland. Geluk lijkt een uitvinding van de Verlichting te zijn – mensen in de zeventiende eeuw stelden zich blijkbaar nog niet de vraag of ze gelukkig waren. Maar wat zegt dat over het geluksgevoel van de Nederlander (of de buitenlander) in deze periode? Kun je gelukkig zijn zonder het begrip ‘geluk’ te kennen? PSYCHIATRISCHE KLINIEK We zullen het nooit weten, denk ik, want het blijft lastig om zeventiende-eeuwers te interviewen. Maar misschien kunnen we de vraag naar de historische ontwikkeling van geluk wel op een heel andere manier benaderen. We weten niet hoe gelukkig men in het verleden is geweest, maar misschien kunnen we wel iets zeggen over hoe ongelukkig men was. En dan niet door te interviewen, maar door te kijken naar feitelijk gedrag. Iemand die zelfmoord pleegt,

ONDERZOEK

bijvoorbeeld, is extreem ongelukkig – al hangt de vraag of men daartoe overgaat natuurlijk af van de normen en waarden van de samenleving (in de Griekse en Romeinse oudheid was suïcide veel minder taboe dan in de Middeleeuwen). Iemand die in de gevangenis zit, zal relatief ongelukkig zijn, want dat is de essentie van het opgesloten worden: men moet boeten voor wangedrag en daarvoor wordt een deel van de kwaliteit van leven (vrijheid) afgenomen. In het vroegere verleden werden misdadigers zelden voor langere tijd opgesloten, maar verbannen of ter dood veroordeeld. Daarmee verdwijnen ze in zekere zin uit de boeken – een factor waarmee rekening gehouden moet worden. Slachtoffers van geweld zijn een derde uiterst ‘ongelukkige’ bevolkingsgroep. De vierde groep zijn psychiatrisch patiënten – al dan niet opgesloten. Deze vier groepen ‘ongelukkigen’ zouden we door de tijd kunnen volgen. Hoe heeft het fenomeen suïcide zich ontwikkeld? Waarom komt het in sommige landen tot een epidemie van zelfmoorden? Waarom zijn er meer

In How Was Life? Global Well-being since 1820 onderzocht een groep historici, onder wie Jan Luiten van Zanden, het welbevinden van de wereld aan de hand van tien factoren. Gezondheid kan bijvoorbeeld worden gereconstrueerd aan de hand van lichaamslengte, onderwijs aan de mate van geletterdheid. Een van de conclusies van het onderzoek, uitgevoerd in opdracht van de OESO, is dat het verschil in welzijn wereldwijd kleiner is geworden, terwijl de inkomensongelijkheid juist groter is.

zelfmoorden in landen met lange, donkere winters? In welke mate is zelfmoord in de loop der tijden in frequentie af- dan wel toegenomen?

FATALE LIEFDE Verbeelding van een middeleeuwse liefdesgeschiedenis met een dramatische afloop.

BEWUST ONGELUKKIG De hypothese zou kunnen zijn dat met de opkomst van het begrip ‘geluk’, met het belangrijker worden van de norm dat men gelukkig hoort te zijn, meer mensen ook ‘bewust’ ongelukkig zijn geworden – of zich bewust werden van het feit dat ze ongelukkig waren. Met andere woorden, het geluksdenken dat met de Verlichting is opgekomen, heeft ook duidelijk gemaakt dat er ongelukkige mensen zijn, die daar, in het uiterste geval, de uiterste consequentie aan verbinden. Volgens deze gedachte zouden er weinig zelfmoorden moeten zijn voor de achttiende eeuw. Intuïtief denk ik dat het klopt, maar heeft iemand dat ooit uitgezocht? Zelfmoord is waarschijnlijk de meest pure indicator van ‘ongeluk’. Gevangenispopulaties zijn van een andere orde, in die zin dat daar de relatie met de repressie door de staat

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

een essentiële rol speelt – ook een factor in het welzijn van de burger. Wat zegt het over de ongelukkigheid van de Amerikaan dat dit land per hoofd van de bevolking verreweg de meeste inmates heeft? Rusland en Cuba strijden om de tweede plek in het percentage opgesloten mensen. Het zou me niet verbazen als Rusland (met zijn Goelagarchipel, en verbanningen naar Siberië al onder de tsaren) een historische claim heeft op een voortrekkersrol in dezen. MISERABILITEITSINDEX Voor het al genoemde OESO-onderzoek hebben we op een rij gezet wat we weten over de frequentie van moorden in verleden en heden. Op de lange termijn daalt het geweld, en de afname van de ‘moordfrequentie’ is daar een sterk voorbeeld van. Bijgevolg is het aantal slachtoffers van geweld sterk afgenomen, al is dat in de Verenigde Staten bijvoorbeeld veel minder het geval dan in het ‘beschaafde’ West-Europa. Tot de gevaarlijkste plekken in de wereld behoren momenteel Rusland, Brazilië en Zuid-Afrika, met moordfrequenties die drie tot vier keer zo hoog zijn als in de Verenigde Staten. De geschiedenis van het opsluiten van psychiatrisch patiënten is te complex om hier even samen te vatten. En het feit dat men wel of niet opgesloten is, zegt natuurlijk nog niet veel over de onderliggende problematiek van psychische ziektes en hoe vaak die voorkomen. Hebben we enig idee of ze in de loop der tijden zijn toegenomen? Zijn we gekker geworden sinds Freud of juist minder gek? Om dit weer terug te vertalen naar het meten van historisch (on)geluk: als we gegevens hebben over groepen ongelukkigen zou een alternatieve, historische miserabiliteitsindex gemaakt kunnen worden, de tegenhanger van de geluksgetallen die tegenwoordig door onderzoekers van het subjectieve welbevinden gemaakt worden. Ik denk dat op basis van de gegevens die nu beschikbaar zijn Rusland een goede kans maakt deze scorelijst aan te voeren. En het zou interessant zijn om te kijken of het zo gemeten ongeluk op de lange termijn minder is geworden of toegenomen.

NARRENFEESTEN Zotten kaalscheren was een ritueel bij narrenfeesten. Afb. Rijksmuseum, Amsterdam

Het aantal slachtoffers van geweld is sterk afgenomen

Tot slot dit. Een van de aanhangers van de ‘geluksindustrie’, een academicus die zich intensief bezighield met het meten van geluk, heeft me weleens toevertrouwd dat de

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

SPINOZAPREMIE

belangrijkste conclusie uit dit type onderzoek is dat we niet zoveel kunnen veranderen aan het geluksgevoel van de gemiddelde burger. Als we ons gemiddelde geluk willen opkrikken, dan moeten we vooral investeren in het geluk van de zeer ongelukkigen – van de psychiatrisch patiënten, geweldscriminelen, misdaadslachtoffers en potentiële zelfmoordenaars. Daar zijn bovendien sterke ethische gronden voor, althans voor hen die geloven in een eerlijke verdeling van geluk.

Jan Luiten van Zanden is hoogleraar economische en sociale geschiedenis aan de Universiteit Utrecht. Hij doet kwantitatief onderzoek naar de economische geschiedenis van Nederland en Indonesië, en reconstrueerde onder meer de nationale rekeningen tussen 1800 en 1940. In 2003 kreeg hij de Spinozapremie, met name vanwege de grote internationale projecten die hij heeft opgezet en geleid. Van Zanden besteedt veel aandacht aan het meten van welvaart in heden en verleden. Met de Rabobank ontwikkelde hij de Brede Welvaartsindicator (BWI), die in 2016 werd gepresenteerd. De BWI meet ‘niet alleen de economische situatie van Nederlanders, maar ook andere factoren die het welzijn bepalen, zoals werkgelegenheid, baanzekerheid, onderwijs, gezondheid, milieu, huisvesting, veiligheid, politieke participatie en geluk.

10 X FESTIVALS CULTURELE ZONDAG DOESBURG Op 28 plekken in het centrum van de historische Hanzestad Doesburg zijn er gratis activiteiten rond het thema ‘geluk’ te bezoeken. Doesburg diverse locaties, 1 oktober 12.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/culturelezondag

GESCHIEDENIS FESTIVAL Historisch Nieuwsblad organiseert voor de derde keer het Geschiedenis Festival met sprekers en historici uit binnen- en buitenland, muziektheater, boeken en meer. Met onder anderen Adrian Goldsworthy over het Romeinse Rijk, Herman Pleij over geluk in de Middeleeuwen en Luc Panhuysen over de beroemde rokkenjager Casanova. Haarlem

Philharmonie, 7 oktober 09.00-18.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/geschiedenisfestival2017

HISTORISCHE ROMAN FESTIVAL Schrijvers en lezers ontmoeten elkaar tijdens lezingen en workshops op de eerste editie van het Historische Roman Festival in Cultuurtheater De Witte Lely. Met onder anderen Marrigje Paijmans, Marijke Laurense en Aleid Truijens. Utrecht De Witte Lely, 8

oktober 13.00-17.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/historischeromanfestival

HEERENVEEN GESCHIEDENIS WEEKEND Heerenveen staat vier dagen in het teken van geschiedenis. Het programma omvat onder meer lezingen, een pop-uptentoonstelling, muziek, rondleidingen en de Heerenveense Geschiedenis Quiz. Heerenveen diverse locaties, 12 t/m 15 oktober maandvande geschiedenis.nl/heerenveen

024 GESCHIEDENIS Nijmegen pakt op drie locaties een weekend lang uit met gelukshistorie. Met onder meer een openingsavond en pop-upmuseum in de Stevenskerk, de Grote Nijmeegse Geschiede-

nisquiz in LUX, lezingenprogramma Radboud in de stad en een film over Nijmeegs geluk. Nijmegen drie

FEEST

locaties, 13 t/m 15 oktober 024geschiedenis.nl

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS De 31ste Dag van de Groninger Geschiedenis in en rondom RHC Groninger Archieven, met eenmalig een unieke verzameling van zeven Groninger muntschatten. Geluk en ongeluk komen aan bod in een gevarieerd programma met onder meer lezingen. Groningen RHC, 14 oktober 11.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/groningergeschiedenis

KOLONIALE GESCHIEDENIS Museum Bronbeek besteedt in de Week van de Koloniale Geschiedenis aandacht aan koloniaal ‘geluk’ in de Oost en de West. Arnhem Museum Bronbeek, 22 t/m 29 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ kolonialegeschiedenis

NACHT IN SCHIEDAM Lezingen en muziek op verschillende historische locaties in Schiedam. Schiedam

diverse locaties, 21 en 22 oktober 20.0001.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ nachtschiedam

DAG VAN DE ARNHEMSE GESCHIEDENIS Tijdens de DAG komt de Arnhemse geschiedenis tot leven met tientallen activiteiten zoals lezingen, rondleidingen, muziek, boeken, spellen en filmvoorstellingen. Arnhem diverse locaties, 28 oktober 12.00-16.00 uur dagvandearnhemsegeschiedenis.nl

Op 28 oktober sluit de Nacht van de Geschiedenis de Maand feestelijk af in het Rijksmuseum.

NACHT VAN DE GESCHIEDENIS RIJKSMUSEUM

De Nacht van de Geschiedenis is dé feestelijke afsluiting van de Maand van de Geschiedenis. Met de Britse auteur Reni Eddo-Lodge over hoe mensen van kleur gelukkig kunnen worden in een witte samenleving, de Duitse historicus Philipp Blom over de invloed van vrijheid, tolerantie en klimaat op ons geluk, Herman Pleij over geluk dat zich niet laat dirigeren en journalist Mark Traa over ontroerende en hilarische contactadvertenties uit het verleden. Bezoekers kunnen ook dwalen door het Rijksmuseum. Amsterdam Rijksmuseum, 28 oktober 20.00-01.00 uur rijksmuseum.nl/nacht

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

in oktober

De door Sybold van Ravesteyn ontworpen Diergaarde Blijdorp in Rotterdam telt niet minder dan 21 rijksmonumenten. VPRO’s OVT zendt op 15 oktober rechtstreeks uit vanuit Blijdorp. door maarten van bracht

In de Maand van de Geschiedenis komt VPRO’s geschiedenisprogramma OVT vijf keer rechtstreeks vanaf een historierijke locatie in den lande, onder meer vanuit Diergaarde Blijdorp en vanuit Beeld en Geluid in het kader van 25 jaar OVT. 1 oktober komt OVT recht-

29 oktober vindt de uitreiking

streeks vanuit het Openlucht-

plaats van de Libris Geschiede-

museum in Arnhem, initiatief-

nisprijs 2017 in de Rode Hoed in

nemer van de Maand van de Ge-

Amsterdam. In aanwezigheid

schiedenis. Gast: Herman Pleij

van de vijf genomineerden

8 oktober staat de uitzending

maakt juryvoorzitter en demis-

vanuit het Academiegebouw in

sionair minister Lilianne Plou-

Utrecht in het teken van het

men de winnaar bekend

project Kasboekje van Nederland

OVT

15 oktober wordt uitgezonden

ZONDAG 1,8,15,22 EN 29 OKTOBER,

vanuit de Rotterdamse Dier-

NPO RADIO 1, 10.00-12.00 UUR

gaarde Blijdorp, die 160 jaar bestaat. Zie het artikel hiernaast

Publiek is steeds welkom.

22 oktober komt de jubileum-

Aanmelden: ovtlive@vpro.nl

uitzending – OVT bestaat 25 jaar – vanuit het gebouw van Beeld en Geluid in Hilversum

Tot

1940 bevond de dierentuin van Rotterdam zich in de binnenstad. Omdat de grond daar duur was en de gemeente bouwplannen had, werd besloten de uit 1857 daterende Rotterdamsche Diergaarde te sluiten en een nieuwe dierentuin aan te leggen aan de rand van de stad, waar in de jaren dertig de wijken Blijdorp en Bergpolder werden gebouwd. Eerst werd Leendert van der Vlugt aangezocht, ontwerper van de Van Nellefabriek, maar toen die plotseling overleed viel de keuze op de in Rotterdam geboren architect Sybold van Ravesteyn, die in dienst van de Spoorwegen overal in Nederland stations en seinhuizen ontwierp. Hij kreeg de unieke opdracht om in z’n eentje in een keer de hele dierentuin te ontwerpen, dus niet alleen de gebouwen maar ook de interieurs, stallen, looproutes, buitenverblijven en beplanting. Van Ravesteyn was aanvankelijk een aanhanger van het Nieuwe Bouwen, dat zakelijkheid en functionaliteit voorstond, maar hij miste daarin de esthetiek en ging over op gebogen lijnen, ornamenten en toegepaste kunst. Zijn eigenzinnigheid en speelsheid, destijds niet door iedereen gewaardeerd, komen in Diergaarde Blijdorp – rijksmonument sinds 2007 – op een unieke manier tot uiting. In Ir. S. Van Ravesteyn – Diergaarde Blijdorp, een zwart-witfotoboek van Joh. de Vries over de

Monumentaal Blijdorp aanleg van de in 1940 geopende dierentuin, vraagt Carel Weeber zich in het voorwoord af ‘hoe het mogelijk is dat deze architect kans zag tot zulke radicale buitelingen’. Die speelsheid is al meteen zichtbaar bij de oude hoofdingang aan de Van Aerssenlaan – de nieuwe ligt vanwege de ruime parkeergelegenheid sinds de uitbreiding van Blijdorp aan gene zijde van de spoorlijn –, een uitnodigende entree met twee golvende inhammen, de ene met drie smeedijzeren hekken tussen hoge met marmer beklede kolommen waarop dierenfiguren staan, de andere met vijf kassa’s op een rij onder een luifel. De entree is in 2011

gerestaureerd, vertelt woordvoerder Constance Alderlieste, tevens hoofdredacteur van magazine De Giraffe dat de 115.000 abonnementhouders krijgen toegezonden. Een enorme historische foto die op het 160-jarig bestaan attendeert moet verhullen dat onlangs een auto tegen het hek is gebotst – het wordt nu hersteld. ‘Diergaarde Blijdorp,’ staat in sierlijke, ijle neonletters boven de kassa’s, met daarnaast het logo van de dierentuin: twee gestileerde giraffenkoppen.

Onder de kassa’s zijn op kinderooghoogte kleine keramische figuurtjes aangebracht, en op de ronde Winkel van Sinkel meteen daarachter staan >

Het Giraffenhuis (links), door een colonnade verbonden met de Theeschenkerij

Rotterdam in 1940 werden de overgebleven dieren uit de oude diergaarde naar de nieuwe overgebracht, die in december officieel werd geopend. Naast lof kreeg Van

gerrit burg / het nieuwe instituut

gelakte metalen aapjes. Overal in de gaarde zijn dergelijke speelse ornamenten te vinden. Van Ravesteyn schakelde schilders en beeldhouwers in en gaf hun in opdracht vervaardigde kunstwerken een plaats in zijn architectonisch concept. Laverend tussen de vele bezoekers op deze regenachtige vakantiedag, geeft Alderlieste een rondleiding langs de 21 rijksmonumenten waarop Van Ravesteyn zijn stempel drukte en waarvan een deel inmiddels is gerestaureerd en gemoderniseerd. Aan een symmetrische as in de lengterichting lagen achter elkaar het berentheater, het roofdierengebouw, de Rivièrahal, de in 1972 wegens bouwvalligheid afgebroken uitzichttoren, een vijver met bassins, het giraffenhuis en het theehuis. Links en rechts van de as waaierden de paden en buitenverblijven uit, een patroon dat ondanks alle aanpassingen en verbouwingen nog steeds herkenbaar is. De architect gaf blijk van moderne inzichten door betrekkelijk ruime dierenverblijven te ontwerpen en als afscheiding greppels en grachten in plaats van tralies en hekken. Toch stonden voor hem architectuur en esthetiek nog centraal; de dieren en hun welzijn kwamen op de tweede plaats. Na het bombardement op

In het midden: Sybold van Ravesteyn

Ravesteyn ook kritiek omdat zijn ontwerp te weinig dienstbaar en behaagziek zou zijn, maar de architect geloofde nu eenmaal in ‘feestelijke architectuur met een welhaast bezwerende werking ten aanzien van het naderend onheil’. De bij de opening aanwezige Duitse bezetter toonde geen bezwaar, ondanks al het door de architect gebruikte beton, glas en staal, zijn zwierig golvende daken en ronde stalen ramen. De Rivièrahal, het hoofdgebouw, was een wintertuin met tropische planten. De bezoeker moest zich aan de Franse Rivièra wanen, in een exotische omgeving. De hal, die oogt als een kathedraal, werd in en na de oorlog gebruikt voor grote diners, concerten, modeshows en bokswedstrijden – half Rotterdam lag immers in puin. Nu is het een binnenspeeltuin, waarvan op deze regendag onder oorverdovend kinderlawaai

Toen was geluk... In de Maand van de Geschiedenis presenteert Hans Goedkoop de quiz Van alle tijden en verschijnt een boek over de transformatie van het platteland in de vorige eeuw. door maarten van bracht

foto spies / het nieuwe instituut

Het

gretig gebruik wordt gemaakt. In de gerestaureerde linkervleugel zijn dikhuiden ondergebracht, waaronder drie uiterst zeldzame zwarte neushoorns. Sluitstuk van de rondleiding zijn het fraai gerestaureerde voormalige Giraffenhuis en de Theeschenkerij, twee symmetrische gebouwen die door een colonnade worden verbonden. Een moderne dierentuin stelt heel andere eisen aan de inrichting dan tachtig jaar geleden, maar in Blijdorp wordt geprobeerd om de erfenis van Van Ravesteyn te combineren met veranderende inzichten op het gebied van dierenwelzijn, presentatie, educatie en exploitatie. Alderlieste: ‘We proberen steeds met alle betrokkenen, zoals architecten, de Commissie Welstand en dierenverzorgers, de monumenten aan te passen, met behoud van het oorspronkelijke karakter.’

boek Andere tijden in het dorp, onder redactie van Marchien den Hertog is gebaseerd op eerder uitgezonden afleveringen van het geschiedenisprogramma, met name op de begeleidende teksten op de website. In tien hoofdstukken wordt verhaald hoe het platteland in de vorige eeuw ingrijpend is veranderd. Kleinschaligheid en traditie, waarnaar nu vaak wordt terugverlangd, hadden toen ook een keerzijde, zoals grote standsverschillen, werkloosheid, de macht van kerk en clerus, hard werken en bittere armoede. Pas in de jaren vijftig en zestig kwam daar verandering in en deed de moderne tijd zijn intrede in het Nederlandse dorpsleven. In het voorwoord van het boek haalt Hans Goedkoop, presentator van Andere tijden, herinneringen op aan

het opgroeien als buitenstaander in een dorp op de Veluwe. Dezelfde Goedkoop presenteert vanaf 9 oktober de werkdagelijkse quiz Van alle tijden, waarin 32 kandidaten in zestien teams in een knock-outsysteem strijden om de titel ‘Geschiedeniskenners 2017’. In de uitzendingen van Andere tijden staat in oktober steeds het thema ‘geluk’ centraal. Andere tijden in het dorp. De stille revolutie op het Nederlandse platteland (uitgeverij Walburg Pers)

Van alle tijden ( NTR ) WERKDAGELIJKS VAN 9 OKTOBER T/M

2 NOVEMBER, NPO 2, 19.55-20.25 UUR

Andere tijden ( NTR + VPRO) ZATERDAG 7, 14, 21 EN 28 OKTOBER, NPO 2, 21.20-22.00 UUR

EEN AANBOD VOOR IEDERE DAG! Neem nu een abonnement en ontvang gratis de Historische Scheurkalender 2018 t.w.v. € 15,99 NU 5 NUMMERS + KALENDER

€ I.P.29,95 V. € 55,94

t.w.v. € 15,99

Historisch Nieuwsblad brengt spannende, ontroerende en belangwekkende verhalen van alle tijden samen. Samen met prominente historici nemen we een kijkje in het verleden, onthullen we feiten die u nog niet wist en leggen we verbanden die u nog niet kende. Als u nu een abonnement afsluit ontvangt u 5 nummers voor maar € 29,95 én gratis de Historische Scheurkalender 2018 t.w.v. € 15,99. De Historische Scheurkalender verrast u elke dag met een nieuwe anekdote, een bijzonder feitje of een antwoord op een geschiedkundige vraag. Zo leert u elke dag een stukje meer over de geschiedenis. Een aanwinst voor iedere geschiedenisliefhebber. Bestel nu op www.historischnieuwsblad.nl/abonneren. Bent u al abonnee maar wilt u de scheurkalender alsnog ontvangen? Vernieuw dan uw abonnement door te bellen met de lezersservice (088-7002799).

NIEUWSGIERIG? GA NAAR: WWW.HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/ABONNEREN

DOOR MARCHIEN DEN HERTOG

SOCIALE KWESTIE

HOE DE ARBEIDER LEERT WONEN

‘ZO GELUKKIG ALS EEN BARONES’ Dat je als mens het recht hebt om gelukkig te zijn, en je daar zelf ook iets aan kunt doen, is een idee uit de Verlichting. Die gedachte leidde al snel tot het beschavingsoffensief: burgerinitiatieven om de leefwereld van de onderklasse te verbeteren. Daar werd niet alleen de arbeider gelukkiger van.

et is juli 1895. Johanna ter Meulen koopt zestien vaasjes. Als een huurder zijn nieuwe woning betrekt in haar complex aan de Amsterdamse Tuinstraat staan er bloemen in de huiskamer. Een jaar eerder is Johanna begonnen met de aankoop van huizen in verregaande staat van ontbinding: ‘[...] de achterkamer leverde een treurig, griezelig gezicht op. Daar woont een door en door verwaarloosd gezin. Geen tafel, geen enkel meubel, alleen een plank en twee stoelen, en toch rommel en onreinheid, te midden waarvan vijf kinderen, een

PAUPERPARADIJS ‘Onbewoonbaar verklaarde woning’, staat op de bordjes boven de voordeuren. Foto: Stadsarchief Amsterdam

Liefdadigheid is een verboden begrip

kromgetrokken van de Engelsche ziekte, rondspeelden.’ Maanden heeft ze gewacht op goedkeuring voor de bouwplannen. Met elk detail heeft ze zich bemoeid. Nu kijkt ze blij naar de zestien nieuwe arbeiderswoningen, met een aparte keuken, privaat en portaal. ‘En daarbij en boven alles het heerlijke licht, het zonlicht dat speelt op gangen en portalen.’ Juffrouw Ter Meulen groeit op aan de Herengracht – zo ongeveer om de hoek van de Tuinstraat, maar in een andere wereld, die van de gegoede burger in Amsterdam. Vol idealen en op zoek naar een zinvolle dagbesteding komt ze terecht in sociaal-liberale kring. Ze logeert bij Arnold Kerdijk, hoofdredacteur van het Sociaal Weekblad, en ze ontmoet Helene Mercier, die eerst een volkskeuken runt en vervolgens Ons Huis, een buurthuis avant la lettre in de Jordaan. Deze volksverheffers zoeken naar een oplossing voor de sociale kwestie: de pijnlijke armoede en achterstelling van de arbeiders. Gezinnen van vijf, zeven, tien mensen wonen in armetierige eenkamerwoningen, krotten en vochtige kelders. Ze slapen op de grond of met z’n allen in een bed, doen hun behoefte in een emmer in de hoek. Ze drinken, ruziën, schelden – en sterven aan de cholera. Er moet iets gebeuren. In 1901 zal de staat zich met de Woningwet eindelijk bemoeien met wat volkshuisvesting gaat heten. Maar nu is het nog de particulier die zich inspant om de barre leefwereld van het volk te verbeteren. Mercier wijst Johanna op het werk van Octavia Hill in Londen. Hill is al tientallen jaren actief met het kopen, opknappen en verhuren van goed-

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

kope woningen. Maar ze doet meer. Ze weet: met licht en lucht ben je er niet. De arbeiders moeten leren wonen. Zedelijkheid en zindelijkheid: de rommel opgeruimd, de trap geboend. En nee, de natte was mag niet in de kamer; dan wordt het huis nog vochtiger. Ouders, jongens, meisjes horen in aparte bedden. En: bemoei je alleen met je eigen gezin, niet met de buren. Als Octavia de huur ophaalt, maakt ze een praatje en kijkt ze rond of het huis aan kant is. Hoe het met de kinderen gaat, vraagt ze, en heeft de heer des huizes nog werk? Octavia geeft raad en helpt waar ze kan. Ze stuurt kinderen naar school, richt clubjes op en spant zich in voor groen in de wijk. Naar voorbeeld van Hill ontstaat in Nederland iets wat we nu woonmaatschappelijk werk noemen en waar in Amsterdam twee burgermeisjes in pionieren. Johanna ter Meulen en Louise Went lopen stage in Londen en gaan in Nederland aan de slag als woningopzichteres. Ze zijn daarmee onderdeel van wat het beschavingsoffensief wordt genoemd: die aardige, soms tergend bevoogdende, misschien wel naïeve pogingen om de arbeider niet alleen materieel, maar ook moreel te verheffen. Aan de basis van dat verheffen ligt goed wonen, want in een schoon huis floreert het gezin, en dat is de hoeksteen van de maatschappij. Er is veel gediscussieerd over motieven van de

‘De achterkamer leverde een treurig, griezelig gezicht op. Daar woont een door en door verwaarloosd gezin’

TEVREDEN HUURDERS

VOORUITGANG Dankzij de inspanningen van juffrouwen als Johanna kregen Jordaanbewoners een beter bestaan. Foto: Spaarnestad Photo

beschavers. ‘Eigenbelang,’ roepen de socialisten, machteloze pogingen om de revolutie te keren. Een pleister op het schuldgevoel van de elite. Argeloos paternalisme is misschien de minst negatieve kwalificatie. Maar mogen de ontvangers zelf ook een oordeel vellen? Beleefden ze de hulp als een offensief – opgedrongen, bevoogdend, vernederend? Of waren ze blij met elk initiatief om hun bestaan te verbeteren? De stem van de onderklasse is opgelost in de tijd. Maar Johanna’s aantekeningen in haar Dagboek mijner woningbemoeiing werpen wat licht op de kwestie. In eerste instantie ontmoet Ter

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Een van de bewoonsters van Johanna’s nieuwe complex vergist zich in de maar liefst drie op haar portaal uitkomende deuren en komt terecht op het privaat in plaats van in de keuken. Ze vertelt erover aan Ter Meulen, die noteert: ‘Juffrouw, verbeeldt u eens dat idee van in uw eigen woning te kunnen verdwalen, zei zij tegen mij.’

ROKIN De sombere toestand in Amsterdam vormde een geliefd thema voor Breitner. Afbeelding: Rijksmuseum, Amsterdam

‘Het is zulk een heerlijk werk gewenste woningen te verhuren’ Meulen weerstand. ‘Ik woon op een woning, men noemt het een krot/ Maar ik zie geen enkel bewijs/ Er staat aan de deur: “Onbewoonbaar verklaard”/ Voor mij blijft ’t toch een paleis,’ zingt Johnny Jordaan. En dat merkt Ter Meulen als ze met geld van suikermagnaat Willem Spakler in 1894 een blok woningen koopt in de Jordaan. Een deel van de woningen zal worden gesloopt en een deel wordt opgeknapt. Als Ter Meulen daarom de huur komt opzeggen zijn de bewoners bepaald niet gelukkig. Een metselaar barst uit in ‘grote drift’. Maar na een kalmerend gesprek geeft de metselaar toe: ‘Wat ik het allerergst vind in onze maatschappij zijn de woningen van ons menschen; het moest veel meer gebeuren. Ik vind het goed en mooi en nodig.’ En als de huurders hun nieuwe huisjes betrekken, zijn ze onmiskenbaar blij: ‘Een vrouwtje zeide: Ik voel me in ’t bezit mijner drie vertrekken zo gelukkig als een barones.’ Johanna en haar Woningmaatschappij Oud-Amsterdam NV hebben 94 woningen in beheer. Trap op, trap af, dag in dag uit, om de huur op te halen, te kijken of de kamers juist worden gebruikt, ruzies bij te leggen en klachten te horen over onderhoud.

VERWAARLOZING De Jodenbuurt was een van de vele verwaarloosde wijken van de hoofdstad. Afbeelding: Stadsarchief Amsterdam

Wie niet betaalt of zich niet aan de regels houdt, vliegt eruit – liefdadigheid is een verboden begrip en de opzichteres vertegenwoordigt ook de belangen van de verhuurder. Het gaat hier om een zakelijke overeenkomst, maar wel een die bedoeld is om de klassen tot elkaar te brengen. Want: ‘Uit wekelijkse bezoeken ontstaat bij den een spoedig, bij den ander na korter of langer tijd, toenadering tussen de opzichteres en de bewoners. Hoe meer de woningopzichteres de kunst verstaat het vertrouwen, de vriendschap harer huurders te winnen, des te groter zal haar invloed zijn,’ legt een opzichteres uit. En dat lijkt te werken. ‘Vandaag was het innen der huren een genot, de mensen waren zo aardig en het was als begon de rechte verhouding al zo zoetjes aan tussen ons te heersen,’ noteert Johanna. Ze hoort over lief en leed van de kinderen, schrijft een dochter in bij de huishoudschool, opent een spaarbankboekje voor de huisvrouw die wat overhoudt. Ze heeft een kleine bibliotheek in haar kantoortje, leert de kruidenierster boekhouden en neemt de kinderen mee naar het park, naar Artis of uit varen. In de loop der jaren willen linkse kranten nog weleens tekeergaan over willekeur en machtsmisbruik onder de opzichteressen. ‘Deze jonge dame toch, schijnt zich te verbeelden, dat zij en haar ambt, zoo iets als alleenheerscheres is.’ En in de Amsterdamse gemeenteraad ontstaat discussie of ze tegen de wil van de huurders een woning mogen betreden. Maar de opzichteressen opereren met tact en respect: ‘Vóór alles hoede zij zich iets te forceren. Haar invloed moet groeien, alle gedwongenheid moet verre blijven.’ In de zomer van ’95 komt Johanna in het trappenhuis een nieuwe huurder tegen, die over haar bloemen zegt: ‘Juffrouw dat tekent de verhouding die tussen u en de huurders zal bestaan beter dan iets anders.’ De meeste mensen lijken haar bemoeienissen op prijs te stellen. ‘Het is zulk een heerlijk werk gewenste woningen te verhuren, men ziet zulke gelukkige gezichten en wordt met zulk hartelijk vertrouwen bejegend.’ MARCHIEN DEN HERTOG is historicus en journalist.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

‘IK HAD VAAK GELUK, JUIST DOOR EEN ONVOORZICHTIGE STAP’

SAMENGESTELD DOOR DE CPNB

TIPS VAN DE CPNB

Giacomo Casanova

Een boek over een vrouwenversierder? Of over een baanbrekende journalist? Of een Duitse familie? Vijf bevlogen lezers vertellen wat voor hen het geschiedenisboek van dit moment is.

Boeroes Karin Sitalsing 272 p. Atlas Contact, € 21,99

WITTE SURINAMERS

ROERIG VERLEDEN

Douwe van der Bijl, bibliothecaris Groninger Forum,

Karina Koot, boekverkoper boekhandel Kramer

Groningen: ‘In Boeroes. Een familiegeschiedenis van witte Surinamers beschrijft Karin Sitalsing het verhaal van een groep Nederlanders die in 1845 emigreerden naar Suriname. Zij staan nu nog bekend als de “boeroes”: witte Surinamers. Het is een boeiend verhaal over het doorzettingsvermogen, de tragiek en de strijd van een groep mensen die in een voor hen volkomen vreemde wereld op zoek gaan naar geluk.’

& Van Doorn, Zeist: ‘Dit is het verhaal over een houten huis aan de oever van een meer vlak bij Berlijn, een bouwwerk dat vijf gezinnen koesterden en weer kwijtraakten. Een verhaal over huiselijk geluk en drama’s, over huwelijken en geboortes, intimidatie en moord.’

TAAIE VEERKRACHT Anita Ruder, pr-medewerker KopGroep Bibliotheken, Den Helder: ‘Steffie van den Oord portretteerde

Honkvast. Van oude huizen, de mensen die blijven Steffie van den Oord 240 p. Atlas Contact, € 19,99

vijftien mensen, een prachtig vervolg op haar bestseller Eeuwelingen. Oude, geheimzinnig ogende huizen en hun bewoners hebben Van den Oord altijd al gefascineerd. “Gewoon doorgaan” is de rode draad in hun verhalen. Honkvast gaat over taaie, veerkrachtige mensen die standhouden in hun oude huizen, waar de tijd heeft stilgestaan en waar zij jarenlang gelukkig zijn geweest.’

UNDERCOVERJOURNALIST Herman Pleij, essayist Maand van de Geschiedenis 2017: ‘Rond 1900 schreef M.J. Brusse aangrij-

Onder de mensen. M.J. Brusse (1873-1941), journalist Peter Brusse 320 p. Balans, € 22,50

pende krantenverslagen over werklozen, zwerfkinderen en zuipschuiten. Met zijn succesvolle Boefje (boek, toneelstuk en film) wist Brusse het hele land te confronteren met deze tragische gelukzoekers, die in feite geen enkele kans hadden. Zijn zoon Peter Brusse, ook journalist, is erin geslaagd om de speurtocht naar zijn vader te verheffen tot een aangrijpende geboorteschets van een even onthullende als maatschappelijk bevlogen undercoverjournalist.’

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Het huis aan het meer. Eén huis. Vijf families. Honderd jaar Duitse geschiedenis. Thomas Harding 409 p. De Arbeiderspers, € 22,99

TALENT VOOR GELUK Marleen Pelle, inkoper boekhandel Hijman Ongerijmd, Arnhem: ‘“Ik heb heel vaak

meegemaakt dat geluk mij ten deel viel als gevolg van een onvoorzichtige stap waardoor ik eigenlijk in de afgrond had moeten storten,” schrijft levenskunstenaar Giacomo Casanova in de inleiding van zijn memoires. Hij werd onsterfelijk als de grote vrouwenversierder. Maar Casanova was ook acteur, beroepsgokker, musicus, rechtsgeleerde, wiskundige en bovenal een fantastisch schrijver.’

Het verhaal van mijn leven (drie delen) Giacomo Casanova 4000 p. Van Oorschot, € 175,-

DOOR STICHTING ARCHEOLOGIE EN PUBLIEK

BIJZONDERE VONDSTEN

WIE WINT DE GROTE ARCHEOLOGIE PRIJS 2017?

n oktober reikt de Stichting Archeologie en Publiek (SAP) in samenwerking met de Maand van de Geschiedenis voor de derde keer de Grote Archeologie Prijs uit. De prijs is bestemd voor een project dat op een creatieve, aansprekende en succesvolle wijze archeologie breed onder de aandacht weet te brengen. Alle archeologische projecten die deze discipline toegankelijk proberen te maken voor het publiek komen in aanmerking voor de landelijke prijs – dit jaar in het bijzonder inzendingen die betrekking hebben op het thema ‘geluk’. Geluk is dankzij de vele toevalsvondsten voor archeologen geen onbekend begrip. Van de achttien inzendingen heeft een deskundige jury inmiddels vier archeologische projecten genomineerd voor de shortlist. Vanaf 1 oktober, de start van de Maand van de Geschiedenis, mag het publiek zich uitspreken. Dan kan iedereen stemmen op zijn of haar favoriet voor de Grote Archeologie Prijs 2017. De winnaar wordt bekendgemaakt tijdens de Nacht van de Geschiedenis op 28 oktober in het Rijksmuseum in Amsterdam. Het aanbod aan toegankelijke archeologische projecten is divers, blijkt uit de inzendingen. Zo kan het publiek meepuzzelen met opgravingsmateriaal (ArcheoHotspots) of zelf meegraven (Schat van Dalfsen), maar ook helpen bij het maken van digitale toepassingen (Zaamslag 850 jaar, Rotterdamse Baan, Livius.org). Ook voor kinderen is er genoeg te doen: van archeologische spellen spelen (Kist van Kees, Archeologische VindSpeelplaats) tot leren determineren (Historische

BOOMSTAMPUT Kunstenaar Lou Vos maakte in het kader van Expositie (H)OUTPUT een potje met oren, waarbij zij hout van middeleeuwse boomstamputten gebruikte.

Vereniging Loppersum). De projecten lopen van de prehistorie (Medel te Tiel, Urnenveld Anloo), via de Romeinen (Romeinse Tuin in Cuijk, Rome, Eeuwig Jachtveld van de Archeoloog, Thesaurus Fectio) tot de vroegmoderne (Dichterbij Maria Tesselschade) en de moderne tijd (Publieksopgraving Kamp Vught). Het heden is ook niet ver weg: zo maken hedendaagse kunstenaars zelfs een Gesammtkunstwerk uit archeologische vondsten (Expositie (H)OUTPUT) en is het mogelijk te ontsnappen uit een heuse archeologische escape room (Museum Escape). Benieuwd welke projecten de shortlist hebben gehaald? Ga dan nu naar www.grotearcheologieprijs.nl en stem!

Ook archeologen kennen geluk, dankzij vele toevallige vondsten

LIEFDESGODEN Zalfpot, opgegraven in Tiel.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

DOOR AD VAN LIEMPT

BEELD ESSAY

HET BESTE MOET NOG KOMEN Vol verwachting kijken ze je aan, de mannen, vrouwen en kinderen die tijdens de wederopbouw met de camera werden vastgelegd. Ad van Liempt selecteert foto’s waarop hij het ultieme geluk signaleert: de voorpret.

an Liempt vond de foto’s toen hij werkte aan het boek Van stadsie tot stad. Utrecht 1950-1975. De beelden tonen een samenleving die opklimt uit een arme, droevige tijd en op weg is naar weidse mogelijkheden van welvaart. ONDEUGEND ‘De eerste naoorlogse jaren werden getekend door teleurstelling. Na de Tweede Wereldoorlog waren de verwachtingen hooggespannen, maar de economische groei bleef uit en Nederland stortte zich in een nieuwe oorlog in Indonesië. Vanaf 1950 ging het beter en konden steeds meer mensen profiteren van de welvaart. En met een beetje inbeeldingsvermogen zie je in de foto’s van toen ook de revoluties van de jaren zestig terug: kijken de kinderen in carnavalskledij op p. 33 niet een tikje ondeugender dan hun leeftijdsgenoten in de rij voor de winterdierentuin?’

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Van Liempt: ‘Begin jaren zestig kwam de transistorradio op. Dat was de vrijheid van die tijd: een radio op je kamer, zelf kiezen wat je luisterde.’

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

DE LEGE STAD Van Liempt: ‘Een vader fotografeert in 1965 zijn piepjonge dochter, in de piepjonge Utrechtse wijk Kanaleneiland terwijl ze de wereld verkent. Een ontroerende foto.’

FRUITFEE Van Liempt: ‘Tot in de jaren zestig organiseerde Goes een jaarlijks Fruitcorso. De ‘fruitfee’, geflankeerd door twee ‘hofdames’, overhandigt hier een fruitmand aan de wethouder. Streektradities zoals deze zijn grotendeels verdwenen, maar het Gelderse Tiel kent nog een jaarlijks fruitcorso - met uit fruit opgebouwde praalwagens.’

BOEKUITLEEN Van Liempt: ‘Deze buurtwinkel toont het geluk van de middenstand, waar ik dol op ben. In twintig jaar tijd verdwenen er honderdduizend winkels uit het Nederlandse straatbeeld. Dat had een ongelooflijke verarming van het wijkleven tot gevolg. Deze buurtwinkel, een kantoorboekhandel, had iets bijzonders: een commerciële boekuitleen. Zo verhief de middenstander meteen het volk.’

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

ZONDER HOOLIGANS Van Liempt: ‘In de jaren vijftig werd er nog gevoetbald zonder prikkeldraad. Het stadion is afgeladen, zelfs de trappen zitten vol. De jongetjes zitten aan de rand van het veld en kijken ademloos naar een belangrijke wedstrijd van een voorloper van FC Utrecht.’

COWBOYHOEDEN Van Liempt: ‘Carnaval op de Gerardus Majellaschool in Heulten, 1970. De welvaart is duidelijk al een stukje verder: de kinderen dragen leukere verkleedkleren, met cowboyhoeden bijvoorbeeld. Echt een foto waar het geluk vanaf straalt.’

stelling voor de winterdierentuin in de Jaarbeurs in Utrecht, dat het evenement zelfs werd verlengd. In de stromende regen – toch zie je nauwelijks paraplu’s, was dat nog een luxeaccessoire? – wachten de kinderen vol spanning op wat komen gaat. Let ook op dat jongetje dat zijn tong uitsteekt.’

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Foto’s uit besproken boek en ZB/Beeldbank Zeeland; Westbrabants Archief

KERSTVAKANTIE Van Liempt: ‘In 1955 was er zoveel belang-

Geschiedenis & Filosofie bij

â&#x20AC;&#x2DC;Bijna alle geschiedenissen van de Verenigde Staten zijn door Amerikanen zelf geschreven. Met de verwondering van een Europeaan onderzoekt Verhagen die vragen die de Amerikanen zelf niet stellen.â&#x20AC;&#x2122;

eind september verkrijgbaar

IS TRUMP DE NIEUWE CAESAR?

Boeklancering in Paradiso 10 oktober

De ondergang van het Avondland. Meer dan een boek.

www.LeesSpengler.nl

Volg ons nu ook op Facebook en Twitter In de boekhandel of via boomgeschiedenis.nl & boomfilosofie.nl

DOOR LEO BORMANS FOTO YANN BERTRAND

LEO BORMANS

‘WERELDWIJD ZIJN MENSEN OP ZOEK NAAR HETZELFDE’ Valt geluk te onderzoeken? En is het maakbaar? Jazeker, meent Leo Bormans. Hij reisde de hele wereld af, op zoek naar wetenschappelijke antwoorden op deze vragen. Zijn advies: negeer de commercie, geluk zit ’m niet in bezit.

oe leuk geschiedenis kan zijn, ontdekte ik toen ik een eenvoudige stamboom opstelde met mijn familie. Geen ingewikkeld onderzoek, gewoon op basis van de beschikbare documenten en herinneringen. Plots kwam zelfs de Eerste Wereldoorlog over de keukentafel gemarcheerd. We ontdekten dat er nog een oude tante leefde die we al lang niet meer hadden gezien. We zochten haar op en het werd een verrassende ontmoeting die we nooit zullen vergeten. Uit onderzoek blijkt dat juist dit soort activiteiten gelukkig maakt. Wetenschappelijk onderzoek naar geluk bestaat pas vrij kort. Dertig jaar geleden werd zoiets ‘onwetenschappelijks’ als geluk, hoop of liefde nog niet bestudeerd. Nu zijn er duizenden onderzoekers mee bezig. Ik zocht er driehonderd op in meer dan vijftig landen. Hun inzichten bundelde ik in The World Book of Hope, The World Book of Love en The World Book of Happiness. In enkele jaren werden mijn boeken in meer dan twaalf talen vertaald en groeiden ze uit tot echte bestsellers, waaruit blijkt hoe geïnteresseerd de moderne mens is in onderzoek naar deze

De Afghaanse vluchtelingen in ons dorp kennen in hun taal niet eens een woord voor ‘geluk’

thema’s. Bij sceptici blijven de twijfels of je geluk wel kunt onderzoeken. Dat is ondertussen aan vele universiteiten wel degelijk staalhard aangetoond. We kunnen het niet alleen onderzoeken, het is zelfs een beetje maakbaar. De geschiedenis laat zien dat de zoektocht naar geluk zo oud is als de mens zelf. Het is de drijfveer van ons handelen. Als je wereldwijd aan mensen vraagt waarom ze de dingen doen die ze doen, is het antwoord vaak: ‘Ik wil gelukkig zijn en ervoor zorgen dat mijn familie en vrienden gelukkig zijn.’ Dat lukt alleen als we ook een samenleving opbouwen die de voorwaarden schept om een beetje gelukkig te zijn: goed onderwijs, goede gezondheidszorg, gelijke kansen, vertrouwen, vrijheid en rechtvaardigheid. Het gezin Afghaanse vluchtelingen dat in ons dorp arriveerde kent in hun taal niet eens een woord voor ‘geluk’. Het heeft tot in de Verlichting geduurd voor we inzagen dat geluk niet aan de goden of het (nood)lot moet worden toevertrouwd. In de huidige tijd lijkt het evenwicht weer even zoek. Geluk lijkt nu overal te koop. Uiteraard is het dat niet. Het wetenschappelijk geluks onderzoek houdt ons gelukkig bij de les en leert ons dat het maken van een stamboom of samen praten over wat de geschiedenis ons leert veel gelukkiger maakt dan wat men ons als ‘consument van geluk’ probeert op te dringen. Geluk hangt vooral samen met ‘andere mensen’. En juist in de geschiedenis kunnen we de verhalen, ervaringen en inzichten van ‘andere mensen’ ontdekken en gebruiken om een zinvol, warm, betekenisvol en… gelukkig leven te leiden.

LEO BORMANS bestudeert het wetenschappelijk geluksonderzoek. Hij schreef onder meer Geluk. The World Book of Happiness. Zie www.leobormans.be en www.theworldbookof happiness.com voor meer.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

Geluk zit soms i foto: Teylers Museum, Haarlem

n een klein hoek je

Mouseion. Ooit een plaats of tempel gewijd aan de Muzen, de Griekse godinnen van de kunsten. In onze tijd is het museum een plaats van verbazing. Verwondering. Ontroering. Prettige verwarring. Musea zijn ook plekken van onverwacht geluk. Wie wel eens in een museum komt kent het. Dat plotselinge, heerlijke, onverklaarbare geluksgevoel. Je wordt erdoor overvallen bij het zien van een Rembrandt, met al z’n psychologische diepte. Bij de aanblik van een onooglijk voorwerp uit de steentijd. Een beeldhouwwerk van een niet te omschrijven harmonie. Het zijn de momenten dat een object of kunstwerk iets op z’n plaats laat vallen. Je even helemaal heel maakt. Je verbindt met alle tijden en alle mensen. Met jezelf. Het design van een klassieke auto dat vreemd perfect is. De kleurenpracht van een eeuwenoud geïllustreerd manuscript. Prachtig houtsnijwerk in een hoekje van een 17de-eeuwse slaapkamer. Klein geluk. Of juist groot geluk? Jouw geluksmomenten wachten op je. In het museum.

Goud voor jong en oud Heb jij al een Museumkaart? Die geeft je een jaar lang toegang tot meer dan 400 grote en kleinere Nederlandse musea. Die samen miljoenen museumschatten herbergen. Ons échte goud. Er is een Museumkaart voor volwassenen en jongeren. En voor de jongste museumbezoekers is er de MuseumKidskaart. Bestel je Museumkaart(en) vandaag nog op museumkaart.nl.

10 X TOURS MET DE TREKSCHUIT Muzikale, theatrale tour met trekschuit langs de Angstel van Baambrugge tot Loenersloot. Rit in een koets en bezoek aan een barokconcert behoren ook tot de mogelijkheden.

Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, 8 oktober 13.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/fieldtrip

TOUR D’AMOUR De VVV Midden-Limburg organiseert een avondwandeling langs romantische plekjes in Roermond, begeleid door een gids met verhalen over liefde door de eeuwen heen.

FOTOTOUR Waar in Den Bosch waren mensen in het verleden het meest gelukkig, of juist ongelukkig? Fotografeer het geluk van de stad met een gids en deel de beelden met je telefoon. Den Bosch StadsBiEB

Baambrugge Café De Punt of Kasteel Loenersloot, 1 oktober 12.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/trekschuit

Roermond VVV, 7 oktober 19.00-20.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/tourdamour

NARE ZIEKTEN Museum Vrolik laat aan de hand van onder meer vervormde skeletten de ongelukkige gevolgen zien van nare ziekten in de negentiende eeuw. Amsterdam Museum

Vrolik, 7 en 8 oktober 11.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ongelukstour

KUNST IN DE POLDER Route door de Wijkermeer, waarlangs gedurende een etmaal kunstwerken worden opgesteld of ter plekke tot stand gebracht. Assendelft Het Groene Buitenland, 7 en 8 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ bovendepolder

GELUK IN BETON GEGOTEN? Betondorp werd in de jaren twintig gebouwd door de modernste architecten met de modernste materialen. Tijdens een wandeling door deze wijk wordt duidelijk hoe men bijna honderd jaar geleden dacht dat architectuur en geluk hand in hand gaan. Amsterdam

Eetcafé De Avonden, 7 en 15 oktober 11.00-13.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/betondorp

FIELD TRIP Maak een field trip langs de slagvelden van Market Garden in een authentieke Willys MB uit de Tweede Wereldoorlog. Groesbeek

Centrum, 1 oktober 13.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/fototour

DUITSE BUNKER Bezoek een vrijwel intacte Duitse R703 antitankbunker die meestal gesloten is voor publiek. Met tentoonstelling en uitgebreide uitleg. Melick, 14 en 15 oktober 10.00-17.00

SCHATRIJK Dat de zesjarige Evert van Lewe tot Middelstum zoon van schatrijke, Groningse ouders is, zie je aan zijn luxueuze kleding en aan de borg op de achtergrond: het woonhuis van de familie.

uur maandvandegeschiedenis.nl/bunker

FLUWEELENGROT Avondrondleidingen door de ‘Fluweelengrot’, een van de oudste ondergrondse gangenstelsels van Zuid-Limburg. Valken-

burg Fluweelengrot, 14, 17, 18 en 21 oktober maandvandegeschiedenis.nl/fluweelengrot

RIJK IN GRONINGEN

Vooraanstaande Groningse families woonden in de zeventiende en achttiende eeuw op borgen en in stadspaleizen. Voor deze adellijke families zijn ontelbare bijzondere voorwerpen gemaakt. Waren ze naast rijk ook gelukkig? De tentoonstelling Rijk in Groningen – Borgen en Stadspaleizen 1600-1800 brengt de grootste schatten uit deze periode in Groningen samen. Elke zondag in oktober is er een speciale excursie vanuit het Groninger Museum naar een van de museale borgen. Groningen Groninger Museum, 8, 15, 22 en 29 oktober 12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/rijkingroningen

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

BIG HISTORY:

de nieuwe benadering van geschiedenis Waar de klassieke geschiedenis de mens centraal stelt, stelt Big History het universum centraal. Het staat voor héél grote geschiedenis. Groot in de zin van ‘diep’, want ze begint heel lang geleden, om precies te zijn 13,8 miljard jaar terug, bij de oerknal. Groot ook in de zin van ‘breed’, want de geschiedenis wordt vanuit verschillende invalshoeken benaderd. Het Big History Boek is een prachtig geïllustreerd boek dat aantoont hoe het universum steeds complexer en meer divers werd en hoe het ontstaan van de mens daarin een van de cruciale stappen betekende, naast de ontwikkeling van de sterren, de aarde, het leven, enz.

‘Big History biedt een kader om onze hele geschiedenis te begrijpen, vanaf de Big Bang tot vandaag.’ - Bill Gates Het Big History Boek. Een geschiedenis van alles | ISBN 9789401447027 | € 39,99 | lannoo.nl

DOOR ANNE BURGERS FOTO MARTE RGB

JORT KELDER

‘WE WILLEN ALTIJD MEER, MOOIER, BETER’ De moderne mens heeft veel noten op zijn zang, vindt journalist en televisiepresentator Jort Kelder. Pas bij vier vliegvakanties per jaar, episch snel breedbandinternet en onbeperkt quinoasalade eten is er sprake van een beetje tevredenheid. IS HET VAN ALLE TIJDEN OM JE AF TE VRAGEN OF JE GELUKKIG BENT?

‘Geluk is een universeel streven door alle tijden, maar de definitie schuift wel op. Ik veronderstel dat voor een middeleeuwer een zeker geluksgevoel al werd ontketend door het uitblijven van oorlog of ziekte. Terwijl de westerse mens – dankzij twee generaties vrede en voortschrijdende medische wetenschap – tegenwoordig pas een glimp van tevredenheid openbaart bij ten minste vier vliegvakanties per jaar, episch snel breedbandinternet en onbeperkt quinoasalade eten. De mens is gulzig naar geluk. Dat is goed en zal ook altijd zo blijven. Als je die middeleeuwer zou moeten uitleggen dat hele volksstammen in het moderne Holland lijden aan keuzestress, anorexia en glutenallergie zou hij ongetwijfeld niet-begrijpend zijn strijdbijl heffen. Maar de evolutie is nooit af: er komt vast een moment dat nouveaux riches pruilend klagen dat ze al weken niet op Pluto zijn geweest. We willen altijd meer, mooier, beter.’ WELKE HISTORISCHE FIGUUR IS VOOR U EEN TOONBEELD VAN GELUK?

‘Winston Churchill. Hij was een enorm karakter, en meende alleen al dankzij zijn band met de hertogen van Marlborough te zijn voorbestemd voor grote daden. Na een vliegende start als jonge strijder in India, Soedan en Zuid-Afrika volgde een veelbelovende politieke carrière, die haperde na de rampzalige landingen op het Turkse schiereiland Gallipoli in de Eerste Wereldoorlog.

In de pacifistische jaren dertig kwam Churchills loopbaan vrijwel tot stilstand. Zonder Hitler zou hij in vergetelheid zijn geraakt, maar toen was daar ineens die tiende mei 1940 die alles veranderde en hem definitief de rol bezorgde waar hij zijn hele leven al recht op meende te hebben: hij werd premier van Groot-Brittannië en de stem van de vrije wereld.’

JORT KELDER is journalist en televisiepresentator. Hij was onder meer het gezicht van TEN STRIJDE!, een programma over historische Nederlandse veld- en zeeslagen.

IN WELKE TIJD ZOU U HET MEEST GELUKKIG ZIJN?

‘Zo’n honderd jaar geleden, in de nieuwe, naïeve eeuw, die eindigt met het zinken van de Titanic in 1912 en de start van de wereldoorlog. Dankzij de toenemende welvaart en technologische doorbraken als de auto en het vliegtuig werd de wereld leefbaar en bereikbaar. Het eind van de negentiende eeuw zag een enorme versnelling op allerlei fronten, die in de westerse wereld een jaloersmakende bloeiperiode inluidde. Als tweede periode zou ik willen leven in de roaring twenties. Rare tijd, maar als je centen had kon het leven uiterst comfortabel zijn. Uiteraard waardeer ik het The Great Gatsby-element van dat decennium, de meedogenloze romantiek en de decadentie - die om een afstraffing vroegen.’

‘Op een dag klagen nouveaux riches dat ze al weken niet op Pluto zijn geweest’ Ontdek gisteren, begrijp vandaag

GE S C H I EDEN I S B I J

€ 10,- korting tijdens de Maand van de Geschiedenis Een epische wereldgeschiedenis van de negentiende eeuw, die laat zien dat katoen de drijvende kracht achter de industriële revolutie is geweest. sven beckert – katoen | gebonden € 49,99 1-10 t/m 31-10 voor € 39,99 van € 49,99

voor € 39,99 Een monumentale nieuwe biografie, waaruit blijkt dat Hitler nog veel ingrijpender betrokken was bij de organisatie van het Derde Rijk dan tot nu toe werd gedacht. peter longerich – hitler | gebonden € 59,99 1-10 t/m 31-10 voor € 49,99

van € 59,99

voor € 49,99

Will Englund voert ons met een goudmijn aan historische bronnen mee langs alle grote thema’s van deze turbulente tijd: een sleutelmoment in de wereldgeschiedenis. will englund – maart 1917 | paperback € 29,99 1-10 t/m 31-10 voor € 19,99 van € 29,99

voor € 19,99

Wilt u op de hoogte blijven van onze boeken? Schrijf u in voor de nieuwsbrief via www.hollandsdiep.nl

Volg de Maand van de Geschiedenis

AGENDA

Facebook.com/maandvandegeschiedenis Twitter@MaandvdGesch

OKTOBER 2017 ACTIVITEITENOVERZICHT

FOTO MASHA BAKKER

Tijdens de Maand van de Geschiedenis organiseren honderden instellingen in heel Nederland activiteiten voor jong en oud. Op de volgende pagina’s vind je een selectie. Kijk voor het complete aanbod op maandvandegeschiedenis.nl

TWITTER MEE

#DITISGELUK P44 Romeinse limes

P45 Tour d’Amour Roermond

P47 024 Geschiedenis Nijmegen

AGENDA

OKTOBER 2017

DOORLOPENDE ACTIVITEITEN

Museum, 1 t/m 31 oktober elke zondag 12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/rijkingro-

INGELOOT OF UITGELOOT

ningen

TOUR. In de tijd van Napoleon bepaalde men aan de hand van een lotingstrommel het geluk of ongeluk van jonge mannen.

LIEFDE BEDREIGD

maandvandegeschiedenis.

Fietstocht van het HEMbrugterrein in Zaandam naar Fort Benoorden in Purmerend, langs panelen met een liefdesverhaal uit de Tweede Wereldoorlog.

nl/ingeloot

ZAANDAM HEMbrugterrein/

SOEST Nationaal Militair Museum, 1 t/m 29 oktober

TOUR EN EXPO.

Purmerend Fort Benoorden,

TEGELTJESWIJSHEDEN IN HET VOLKSBUURTMUSEUM

GELUK OP SABA RONDLEIDING EN EXPO.

EXPO. Interviews met (oud-) bewoners van de volksbuurt Wijk C in Utrecht over hun geluk en volkse wijsheden op tegeltjes.

Al sinds 1640 zochten en vonden Nederlanders geluk op Saba. 1 t/m 31 oktober maand-

UTRECHT Nederlands

vandegeschiedenis.nl/

Volksbuurtmuseum, 1 t/m 31

gelukopsaba

DUTCH MUSEUM SABA,

oktober maandvandegeschiedenis.nl/volksbuurtmuseum

NEMO-QUIZ HISTORISCH GELUK

PRIL GELUK BIJ VROEDVROUWEN EXPO. Foto’s uit de archieven van de Zuid-Limburgse Vroedvrouwenschool.

OP ZOEK NAAR HUWELIJKSGELUK

1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/

ONLINE QUIZ. Met vragen over geluk in de geschiedenis.

EXPO. Tentoonstelling over

liefdebedreigd

1 t/m 31 oktober maand-

Céramique, 1 t/m 29 oktober

vandegeschiedenis.nl/

maandvandegeschie-

nemoquiz

denis.nl/prilgeluk

verloven en trouwen in de polder van 1850 tot nu. HOOFDDORP Historisch Museum Haarlemmermeer, 1 t/m 31 oktober maand vandegeschiedenis.nl/ huwelijksgeluk

GELUK IN DE MENKEMABORG TOUR. Kom erachter wat geluk in de 18de eeuw betekende voor de bewoners van de Menkemaborg in Uithuizen.

DROOMCABINE

UITHUIZEN Menkemaborg,

Leg je eigen idealen vast op film in een van de droomcabines in de tentoonstelling We Have a Dream over drie wereldverbeteraars: Mahatma Gandhi, Martin Luther King en Nelson Mandela.

1 t/m 31 oktober maandvan-

EXPO.

AMSTERDAM Nieuwe Kerk, 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ droomcabine

RIJK IN GRONINGEN EXCURSIE. Elke zondag is

degeschiedenis.nl/ menkemaborggeluk

KOLONIAAL GELUK

Over hoe mensen in Indië en Suriname hun koloniale ‘geluk’ voor de Tweede Wereldoorlog in foto’s lieten zien. De tentoonstelling Toen was koloniaal geluk heel gewoon is onderdeel van de Week van de Koloniale Geschiedenis. MINI-EXPO.

er een excursie naar een van de museale borgen in Groningen.

1 t/m 31 oktober maand-

GRONINGEN Groninger

koloniaalgeluk

ARNHEM Museum Bronbeek, vandegeschiedenis.nl/

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

UTRECHT ALTIJD

GELUK BIJ EEN ONGELUK. Een

MAASTRICHT Centre

nadeel voor de een, een voordeel voor de ander. Zelden wordt geluk los gezien van ongeluk. Het is maar net vanuit welk perspectief je kijkt. Zo werd Amersfoort een bedevaartsoord doordat Geertje Arends zich schaamde voor een talisman. En het Rietveld Schröderhuis zou misschien niet hebben bestaan als opdrachtgever Truus Schröder naar Amsterdam was verhuisd. In de serie ‘Wat een geluk!?’ op UtrechtAltijd.nl lees je alles over (on)fortuinlijke verhalen uit de Utrechtse geschiedenis. utrechtaltijd.nl

10 X TALKS CONNIE PALMEN IN LIMBURG Een middag met interviews, muziek, vertellingen en discussies. Met onder anderen Connie Palmen en Marcia Luyten.

Heerlen Theater LIMBURGzaal, 1 oktober 14.30-18.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/gelukvanlimburg

PAUL SCHEFFER OVER VRIJHEID We zien vrijheid als belangrijke voorwaarde voor een gelukkig leven, maar weten niet wat het precies behelst. Scheffer schreef er een boek over: De vorm van vrijheid. Sittard De Domijnen, 3 oktober 15.00-16.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/paulscheffer

NAOORLOGS UTRECHT Auteur/journalist Ad van Liempt vertelt over naoorlogs Utrecht, mede naar aanleiding van het boek Van stadsie tot stad. Utrecht 1950-1975, over het herstel van Utrecht na de oorlog. Vleuten Bibliotheek Vleuterweide,

3 oktober 20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/vanstadsietotstad

TWAN HUYS IN WEERT Presentator en voormalig Amerika-correspondent Twan Huys spreekt bij het Bibliocenter in Weert over geluk en meer in de Verenigde Staten. Weert Bibliocenter, 5

oktober 19.00-20.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/twaninweert

HET AVONDLAND Presentatie van de nieuwe Nederlandse vertaling van Der Untergang des Abendlandes van cultuurhistoricus Oscar Spengler met aansluitend een uitgebreid programma. Met onder meer vertaler Mark Wildschut, Denker des Vaderlands René ten Bos en Afshin Ellian. Amsterdam Paradiso, 10 oktober

20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/avondland

DE VOLKSWIL De Groningse studievereniging Ubbo Emmius organiseert haar jaarlijkse historisch

congres. Dit jaar over de pluriformiteit van het populisme.

Groningen GHD Ubbo Emmius, 13 oktober maandvandegeschiedenis.nl/verderdandevolkswil

COLLEGE HERMAN PLEIJ Pleij beantwoordt de vraag hoe radio, tv en internet ons geluk beïnvloeden. Zie voor alle lezingen van Herman Pleij p. 51.

Hilversum Beeld en Geluid, 15 oktober 14.00-15.30 uur maandvandegeschiedenis. nl/gelukcollege

GELUKSZOEKERS Nederlanders migreerden naar het buitenland, op zoek naar een beter bestaan.

GOUDEN JAREN Avond in het teken van Gouden jaren van Annegreet van Bergen. Zij vertelt hoe volkomen anders ons leven er een halve eeuw geleden uitzag. Middelharnis Het Rondeel,

25 oktober 20.00-22.15 uur maandvandegeschiedenis.nl/avondvandegeschiedenis

WIM DANIËLS Wim Daniëls presenteert een avond over geluk met ‘geluksprofessor’ Patrick van Hees en Jente Posthuma, schrijfster van Mensen zonder uitstraling. Veldhoven De Bibliotheek, 26 oktober 20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/wimdaniels

NEDERLANDSE MIGRANTEN

Van Gisteren organiseert in De Nieuwe Liefde een avond over Nederlandse gelukszoekers door de eeuwen heen. Migranten trekken in onze tijd om uiteenlopende redenen over land en zee op zoek naar een betere toekomst in Europa, ‘het beloofde land’. Dat leidt tot hoofdbrekens in de westerse wereld, maar ooit reisden vele Nederlanders zelf de wereld rond. Met onder meer Karin van den Born (eindredacteur Andere Tijden), Hylke Speerstra (journalist en schrijver) en Barbara Hanlo (beeldend kunstenaar en filmmaker). Amsterdam De Nieuwe Liefde, 17 oktober 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/nederlandsegelukszoekers

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

AGENDA

OKTOBER 2017

DE FAMILIE WEGERIF

GELUK IN HET SPEL

WANDELING. Ontdek tijdens

MINI-EXPO. In het Belasting

een wandeling de sporen die de familie Wegerif in Apeldoorn heeft nagelaten.

geschiedenis.nl/wegerif

& Douanemuseum zijn vanaf 3 oktober oude loten, een 19de-eeuwse lotingstrommel, loterijpenningen en trekkingsscènes uit verschillende tijden te zien.

GELUKKIGSTE KOOPSTAD

Douanemuseum, 3 t/m 31

EXPO. Medewerkers van het Zeeuws Archief selecteerden archiefstukken rond het thema Middelburg & Geluk.

oktober maandvandege-

APELDOORN CODA, 1, 8, 22 en 29 oktober 13.3014.30 uur maandvande-

ROTTERDAM Belasting &

MIDDELBURG Zeeuws Archief, 2 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis. nl/expomiddelburg

RETRO IN HET STREEKMUSEUM EXPO. Over geluk in het alledaagse, met speciale aandacht voor items uit de jaren 50, 60 en 70 en beeldmateriaal van het dagelijks leven op GoereeOverflakkee halverwege de vorige eeuw.

schiedenis.nl/gelukinhetspel

DIVERSE ACTIVITEITEN. De Cultuurfabriek presenteert de hele maand oktober diverse activiteiten rondom het thema Geluk, waaronder een tentoonstelling over gelukssymbolen en een uitgebreid programma op zaterdag 21 oktober.

VEENENDAAL De Cultuurfabriek, 3 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.

BURGH-HAAMSTEDE

FLUWEELENGROT

nl/gelukindecultuurfabriek

Museum de Burghse Schoole,

RONDLEIDING. Avond-

4 t/m 28 oktober maandvandegeschiedenis.nl/indeklas

rondleidingen door de Fluweelengrot.

GELUKKIG MAAR

14, 17, 18 en 21 oktober

ZO KLONK GELUK

seum Goeree-Overflakkee,

EXPO. Over muziek uit het hippietijdperk met film- en muziekfragmenten en oude posters van The Dream.

maandvandegeschiedenis. nl/retrostreekmuseum

DE ROMEINSE LIMES, de grens van het Romeinse Rijk, liep dwars door ons land langs de Rijn. Als geluk bij een ongeluk ontdekte men tijdens de Tweede Wereldoorlog onder de verwoeste Grote Kerk in Elst fundamenten van twee Romeinse tempels, waarvan de ‘jongste’ een van de grootste Romeinse tempels boven de Alpen bleek te zijn. Speciaal voor de Maand van de Geschiedenis zijn deze twee tempels nu te bezoeken. Reserveren is noodzakelijk. ELST Grote Kerk, 14 en 15 oktober tussen 13.30 en 16.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/tempelselst

GELUK IN DE CULTUURFABRIEK

SOMMELSDIJK Streekmu3 t/m 28 oktober

GELUK LANGS DE ROMEINSE LIMES

TIEL Regionaal Archief

VALKENBURG Fluweelengrot, LEZING EN RONDLEIDING.

maandvandegeschiedenis.

In het Westfries Archief is een lezing te beluisteren over geluk door de eeuwen heen, gevolgd door een rondleiding door de depots.

nl/fluweelengrot

RADIOPROGRAMMA. In oktober zendt OVT vijf keer live uit op locatie. De tournee van OVT begint in het Openluchtmuseum in Arnhem. Zie ook p. 50.

ARCHIEVENKABINET

Rivierenland, 3 t/m 31 oktober

EXPO. Digitale tentoonstel-

maandvandegeschiedenis.

ling over diverse uitingen van ons liefdesgeluk door de eeuwen heen.

nl/zoklinktgeluk

SCHOOLHERINNERINGEN

HOORN Westfries Archief,

ZIERIKZEE Stadhuismuseum,

ACTIVITEIT. Bezoekers

6 t/m 27 oktober elke vrijdag

3 t/m 29 oktober maandvan-

mogen hun meest gelukkige of juist ongelukkige schoolherinnering tekenen.

13.45-17.00 uur

degeschiedenis.nl/tekenenvanliefde

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

maandvandegeschiedenis. nl/gelukkigmaar

WEEK 39/40 1 T/M 8 OKTOBER OVT OP TOURNEE @ OPENLUCHTMUSEUM

AGENDA

ARNHEM Nederlands Openluchtmuseum, 1 oktober 10.00-12.00 uur Radio 1 maand vandegeschiedenis.nl/ovt

HET GELUK VAN LIMBURG DIVERSE ACTIVITEITEN. Start van de Maand van de Geschiedenis Limburg. Een middag met interviews, muziek, vertellingen en discussies. Met onder anderen Connie Palmen, Marcia Luyten en Petra Stienen. Met historische markt.

CULTURELE ZONDAG DOESBURG

VLEUTEN Bibliotheek

TWAN HUYS IN WEERT

Vleuterweide, 3 oktober

LEZING. Oorlogsverslaggever

EVENEMENT. Op 28 plekken in het centrum van de historische Hanzestad Doesburg zijn gratis activiteiten rond het thema Geluk te bezoeken.

20.00-22.00 uur maandvan-

en correspondent Twan Huys spreekt bij het Bibliocenter in Weert over geluk en meer in de Verenigde Staten.

MINISYMPOSIUM. Over

WEERT Bibliocenter, 5 oktober

DOESBURG diverse locaties,

restitutie van Joodse oorlogstegoeden. Georganiseerd door het Nationaal Holocaust Museum in oprichting in samenwerking met de Vrije Universiteit Amsterdam.

19.00-20.30 uur maandvande-

1 oktober 12.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/culturelezondag

GELUKZALIG MAKEND

degeschiedenis.nl/vanstadsietotstad

EINDELIJK RESTITUTIE

HEERLEN Theater LIMBURG-

DIVERSE ACTIVITEITEN. O.a. tour met trekschuit langs de Angstel.

Holocaust Museum, 4 oktober

zaal, 1 oktober 14.30-18.30 uur

BAAMBRUGGE Café de Punt,

13.00-17.00 uur maandvande-

maandvandegeschiedenis.

1 oktober 12.00-17.00 uur

geschiedenis.nl/restitutie

nl/gelukvanlimburg

maandvandegeschiedenis. nl/trekschuit

FOTOTOUR GELUK

AMSTERDAM Nationaal

geschiedenis.nl/twaninweert

ORGELZOLDERS – ONDERDUIKERS IN DE KERK LEZING. Tijdens de oorlog zaten op twee zolderruimtes achter het orgel van de Rotterdamse Breepleinkerk jarenlang drie Joodse

TOUR D’AMOUR

geschiedenis.nl/fototour

LEZING. Niemand weet wat vrijheid precies behelst, maar het vormt een belangrijk ingrediënt voor geluk. Paul Scheffer heeft zijn ideeën hierover uitgewerkt in het boek De vorm van vrijheid.

De VVV Midden-Limburg organiseert een avondwandeling langs romantische plekjes in Roermond, stad aan de Roer én stad van de eeuwige liefde. De gids neemt je mee naar bijzondere plekken in de sfeervol verlichte binnenstad en in het in donker gehulde Stadspark De Karthuis, langs symbolen van liefde en geluk. Waar Roer en Maas lieflijk samenvloeien, eindigt de wandeling. Kijk voor alle activiteiten van VVV Midden-Limburg op de website. ROERMOND VVV, 7 oktober 19.00-20.30 uur

SITTARD De Domijnen,

maandvandegeschiedenis.nl/tourdamour

CACAOBRANDEN

3 oktober 15.00-16.30

LEZING. De cacao-industrie

maandvandegeschiedenis.

bracht geluk in de Zaan streek, maar er school ook een groot gevaar in. Er braken meerdere malen in de geschiedenis hevige cacaobranden uit in de fabrieken.

nl/paulscheffer

TOUR EN WORKSHOP.

Wandel met een stadsgids langs de geluksplekken van Den Bosch, leg ze vast en deel ze op de digitale kaart van de gemeente. ‘S-HERTOGENBOSCH StadsBiEB Centrum, 1 oktober 13.00-16.00 uur maandvande-

WORMERVEER Zaans Erfgoed, 1 oktober 14.30-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/cacaobranden

PAUL SCHEFFER OVER VRIJHEID

TOUR.

GELUK IN NAOORLOGS UTRECHT LEZING. Auteur/journalist Ad van Liempt vertelt over naoorlogs Utrecht, mede naar aanleiding van het boek Van stadsie tot stad. Utrecht 1950-1975, over het herstel van Utrecht na de oorlog.

AGENDA

OKTOBER 2017

gezinnen verborgen. Anja Matser en Henk de Haan vertellen daarover.

PROEF GELUK

HAARLEM Philharmonie,

AMSTERDAM Museum Vrolik,

PROEVERIJ. Luister tijdens

7 oktober maandvandege-

7 en 8 oktober 11.00-17.00 uur

schiedenis.nl/geschiede-

maandvandegeschiedenis.

nisfestival2017

nl/ongelukstour

maandvandegeschiedenis.

een proeverij van Rotterdamse gerechten naar verhalen over Echt Rotterdams Erfgoed.

TALEN NAAR GELUK

MAAKT GELD GELUKKIG?

nl/orgelzolders

ROTTERDAM Rotterdam

LEZING. Historicus Girbe

LEZING EN RADIOPROGRAM-

Museum, 7 oktober 12.00-14.00

Buist vraagt zich af hoeveel waarheid er nog schuilt in oude Nederlandse geluksspreekwoorden.

MA. Simon Lelieveldt van Financieel Erfgoed laat in een lezing zien hoe diep geld en geluk in onze menselijke geest verweven zijn. Radioprogramma OVT behandelt in een live locatie-uitzending de vraag of geld gelukkig maakt. De uitzending van OVT en de lezing zijn onderdeel van de open dag van de vakgroep Financiële Geschiedenis van de Universiteit Utrecht (10.00-17.00 uur).

SPIJKENISSE De Boekenberg, 5 oktober 19.30-20.45 uur

TOT OP DE DRAAD

uur maandvandegeschiede-

LEZING. Historica Ileen Montijn vertelt over de vele levens van oude kleren en de invloed die onze kleding heeft op het gevoel van geluk.

nis.nl/proeveninrotterdam

DRUNEN Bibliotheek Heusden, 7 oktober 11.00-12.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/totopdedraad

GESCHIEDENIS FESTIVAL EVENEMENT. Historisch

ZWOLLE Zerboltstraat,

Nieuwsblad organiseert voor de derde keer het Geschiedenis Festival met o.a. sprekers en historici uit binnen- en buitenland. Zie p. 4.

7 oktober 20.00-20.30 uur

HET GELUK VAN AUTORIJDEN

Op zaterdag 14 oktober zoomen het Nederlands Openluchtmuseum en de stichting Mobiele Collectie Nederland in op de ‘sixties’ – de tijd waarin de auto ook voor de gewone man bereikbaar werd – en daarmee op de individuele vrijheid om eigen keuzes te maken, een voorwaarde voor geluk. Met o.a. presentaties over ‘het geluk van de auto’ en een levendige parade met oldtimers. ARNHEM Nederlands Openluchtmuseum, 14 oktober 10.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ autogeluk

maandvandegeschiedenis. nl/talennaargeluk

EN BOVEN DE POLDER DE HEMEL WANDELING. Route door de Wijkermeer, waarlangs kunst wordt opgesteld of uitgevoerd.

UTRECHT Academiegebouw,

ASSENDELFT Het Groene

8 oktober OVT: 10.00-12.00 uur

Buitenland, 7 en 8 oktober

maandvandegeschiedenis.nl/

maandvandegeschiedenis.

ovt Lezing: 13.45-14.15 uur

nl/bovendepolder

maandvandegeschiedenis. nl/geld

GELUK IN BETON GEGOTEN? WANDELING. Aan de hand

van een wandeling door Betondorp wordt duidelijk hoe men bijna honderd jaar geleden dacht dat architectuur en geluk hand in hand gaan. AMSTERDAM Eetcafé De

DROMEN VAN VERVLOGEN TIJDEN LEZING. Frank Huygens, curator van de tentoonstelling Kastelen om van te dromen, vertelt over het wel en wee van enkele van de mooiste neogotische kastelen in West-Europa.

Avonden, 7 en 15 oktober

ROERMOND Cuypershuis,

11.00-13.00 uur maandvande-

8 oktober 14.00-15.30 uur

geschiedenis.nl/betondorp

maandvandegeschiedenis. nl/kastelenomvantedromen

ONGELUKSTOUR RONDLEIDING. Bekijk de ongelukkige gevolgen van nare ziekten in de 19de eeuw.

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

HISTORISCHE ROMAN FESTIVAL EVENEMENT. Schrijvers en lezers ontmoeten elkaar

TIP

AGENDA

DAG VAN DE ROTTERDAMSE GESCHIEDENIS

DE VERSCHILLENDE NATIONALITEITEN VAN ROTTERDAM (CIRCA 170) BEPALEN GEZAMENLIJK HET DNA VAN DE STAD. OP ZONDAG 29 OKTOBER WORDT EEN ODE GEBRACHT AAN DE LANGE MIGRATIEGESCHIEDENIS VAN ROTTERDAM. ROTTERDAM, DIVERSE LOCATIES, 29 OKTOBER MAANDVANDEGESCHIEDENIS. NL/SOHAPPYTOGETHER

tijdens lezingen en workshops op het Historische Roman Festival in Cultuurtheater De Witte Lely. Met o.a. Marrigje Paijmans, Marijke Laurense en Aleid Truijens.

Griekse gastarbeiders op zoek naar een betere toekomst in München, Duitsland. ENSCHEDE

BOMEN DIE NOOIT WORTEL SCHOTEN LEZING. Levensverhalen van

024 GESCHIEDENIS

EVENEMENT. Historisch Nijmegen pakt op drie locaties

UTRECHT De Witte Lely

Prismare, 11 oktober 19.00-21.30

8 oktober 13.00-17.30 uur

uur maandvandegeschie-

drie dagen lang uit met een weekend boordevol gelukshistorie. Met onder meer een openingsavond en pop-upmuseum in de Stevenskerk, de Nijmeegse Grote Geschiedenisquiz in LUX, lezingenprogramma Radboud in de stad en een film over Nijmeegs geluk. NIJMEGEN drie locaties, 13 tot en met 15 oktober

maandvandegeschiedenis.

denis.nl/grieken

024geschiedenis.nl

nl/historischeromanfestival

DE BETEKENIS VAN WONINGCORPORATIES LEZING. Honderd jaar

geleden verrezen in Amsterdam de eerste buurten die werden gebouwd door woningbouwverenigingen.

VIEZE LIEDJES UIT DE 18DE EEUW CONCERTLEZING. Een speciale concertlezing inclusief vieze liedjes, in het kader van de tentoonstelling Vieze liedjes op deftige speelklokken.

UTRECHT Museum Speelklok,

AMSTERDAM Krugerkamer,

12 oktober 19.00-22.00 uur

8 oktober 15.00- 17.00 uur

maandvandegeschiedenis.

nl/viezeliedjes

nl/woningcorporaties

WEEK 41 9 T/M 15 OKTOBER DE ONDERGANG VAN HET AVONDLAND BOEKPRESENTATIE. De

nieuwe Nederlandse vertaling van Der Untergang des Abendlandes van cultuurhistoricus Oswald Spengler wordt deze avond gepresenteerd met een uitgebreid programma. Met onder meer: vertaler Mark Wildschut, Denker des Vaderlands René ten Bos, Arnold Heumakers en Afshin Ellian. AMSTERDAM Paradiso, 10 oktober 20.00-22.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/avondland

HEERENVEEN diverse locaties, 12 t/m 15 oktober

BARNEVELDSE GESCHIEDENISQUIZ QUIZ. De deelnemers worden getest op hun kennis van de vaderlandse en de wereldgeschiedenis en op die van het verleden van de gemeente Barneveld. BARNEVELD

Gemeentearchief, 12 oktober

maandvandegeschiedenis. nl/heerenveen

VERDER DAN DE VOLKSWIL

GELUK OP TAFEL IN DE GOUDEN EEUW KOOKWORKSHOP. Deze workshop geeft een kijkje in de 17de-eeuwse keuken van de gegoede burgerij.

CONGRES. Jaarlijks historisch

NIJMEGEN eet!verleden, 14

congres van studievereniging Ubbo Emmius, dit jaar over de pluriformiteit van het populisme.

oktober 17.30-22.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/gelukoptafel

19.00-21.00 uur maandvande-

GRONINGEN Ubbo Emmius,

BEZOEK EEN BUNKER

geschiedenis.nl/barneveld

13 oktober maandvandege-

RONDLEIDING. Bezoek een

schiedenis.nl/verderdande-

Duitse R703-bunker die doorgaans gesloten is voor publiek. MELICK Dorpsstraat,

HEERENVEEN GESCHIEDENIS WEEKEND

volkswil

EVENEMENT. Van 12 tot en met 15 oktober staat Heerenveen in het teken van geschiedenis. Het programma omvat o.a. lezingen, een pop-uptentoonstelling, muziek, rondleidingen en de Heerenveense Geschiedenis Quiz.

DAG VAN DE GRONINGER GESCHIEDENIS

14 en 15 oktober 10.00-17.00 uur

EVENEMENT. De 31ste Dag

nl/bunker

van de Groninger Geschiedenis in en rondom RHC Groninger Archieven.

GEBOORTE- EN HUWELIJKSGELUK IN KERAMIEK

GRONINGEN RHC, 14 oktober maandvandegeschiedenis. nl/ groningergeschiedenis

maandvandegeschiedenis.

ACTIVITEIT EN EXPO. Bekijk historische wandborden en maak je eigen herinnerings-

BOEKEN DIE DE GESCHIEDENIS TOT LEVEN BRENGEN

‘De strijd tegen Japan in de Pacific. Daarover vertelt Toll op sublieme wijze!’ – Historisch Nieuwsblad – ISBN 978 90 452 1086 5

Indrukwekkende tv-serie The Mighty Eighth van Steven Spielberg en Tom Hanks gebaseerd op dit boek is vanaf 2019 te zien.

‘Erik Larson maakt van de Duitse aanslag op het passagiersschip Lusitania in 1915 een ware thriller!’ – de Standaard

– ISBN 978 90 452 1055 1

‘Fantastische pageturner voor de liefhebbers van waargebeurde Tweede Wereldoorlogverhalen!’ – www.Go2War.nl

Militairen betalen een hoge prijs voor hun loyaliteit en inzet. Vanaf 2 november in de bioscoop! – ISBN 978 90 452 1373 6

VERSCHIJNT: OKTOBER 2017

‘Doordrenkt van het motto van de SEALS: “Geef nooit op” – Een must read!’ – Scott McEwen, The New York Times-bestsellerauteur

Prijs: € 22,99 – paperback – ca. 384 pag.

– ISBN 978 90 452 1113 8 Prijs: € 19,99 – paperback – ca. 320 pag.

Prijs: € 19,99 – paperback – 368 pag. – ISBN 978 90 452 0950 0

Prijs: € 19,99 – paperback – 280 pag.

Prijs: € 19,95 – paperback – 352 pag.

‘Leest als een avonturenroman!’ – NBD Biblion

– ISBN 978 90 452 0870 1

‘Goed verteld en knap geschreven!’ – VN’s Detective & Thrillergids

– ISBN 978 90 452 1065 0

– ISBN 978 90 452 1441 2

Prijs: € 19,99 – gebonden – 304 pag.

Prijs: € 24,99 – gebonden – 512 pag.

– ISBN 978 90 452 1353 8

‘Een fascinerende biografie!’ – NBD Biblion

VERSCHIJNT: JANUARI 2018

VERSCHIJNT: FEBRUARI 2018

Een fascinerend verhaal. James Bonds Q in real life!

The New York Timesbestseller!

– ISBN 978 90 452 1525 9

– ISBN 978 90 452 1505 1

– ISBN 978 90 452 1485 6

HISTORISCH

Prijs: € 24,99 – gebonden – ca. 400 pag.

Het verhaal van de grootste – maar minst bekende – ontsnapping uit een krijgsgevangenenkamp tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Prijs: € 27,95 – gebonden – 368 pag.

Prijs: € 19,99 – paperback – 744 pag.

Prijs: € 34,95 – gebonden – 688 pag.

Prijs: € 19,99 – paperback – 320 pag.

OVERWELDIGEND, ONTROEREND, ONTHUTSEND, FASCINEREND, BOEIEND EN TRAGISCH

KARAKTER

Alle titels zijn ook verkrijgbaar als e-book

AGENDA

bord in het Keramiekcentrum. TEGELEN Keramiekcentrum Tiendschuur, 14 en 21 oktober 14.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/keramiek

GELUKSBEER IN OORLOGSTIJD

HET WONDERJAAR 1683 LEZING. Door historicus en

journalist Luc Panhuysen. In 1683 belegerde de Turkse grootvizier Kara Moestafa de stad Wenen. Een internationale hulpactie was het resultaat. LEEUWARDEN Tresoar,

DOCUMENTAIRE. RTV

15 oktober 14.00-16.00 uur

Utrecht zendt 14 en 15 oktober de documentaire Geluksbeer in Oorlogstijd uit, over de bijbehorende tentoonstelling in Huis Doorn en de tekenaar van Winnie de Poeh.

maandvandegeschiedenis.

RTV Utrecht, 14 en 15 oktober

nl/wonderjaar

POËZIE OP NIENOORD POËZIEMIDDAG. Onderdeel

van de kunstbeurs Kunst op Nienoord. Er is ook aandacht voor kinderpoëzie.

07.15-23.45 uur maandvande-

LEEK Museum Nienoord,

geschiedenis.nl/geluksbeer

15 oktober 14.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.

STIFTDAMES IN THORN WANDELING. Tijdens deze

wandeling door Thorn vertelt de VVV-gids meer over de adellijke dames die in de Middeleeuwen kozen voor een verblijf in het stift van Thorn. THORN VVV, 15 oktober 14.00-15.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/stiftdames

GELUKSWORKSHOP ROERDALEN WORKSHOP. Rondleiding met opdrachten door een gelukscoach op Kasteel Aerwinkel in Posterholt. Ontwikkeld door Leo Bormans, auteur van The World Book of Happiness.

nl/nienoord

WEEK 42 16 T/M 22 OKTOBER NEDERLANDSE GELUKSZOEKERS DOOR DE EEUWEN HEEN THEMA-AVOND. Migranten trekken om uiteenlopende redenen over land en zee op zoek naar een betere toekomst in Europa. Het is goed te bedenken dat wij Nederlanders ooit zelf in groten getale de wereld rondreisden. Casestudies en ondersteunende columns van o.a. Karin van den Born, Koen de Groot en Karin Sitalsing.

POSTERHOLT Kasteel

AMSTERDAM De Nieuwe

Aerwinkel, 15 oktober

Liefde, 17 oktober 20.00-22.30

14.00-16.30 uur maandvande-

uur maandvandegeschie-

geschiedenis.nl/gelukswork-

denis.nl/nederlandsegeluks-

shop

zoekers

HISTORISCHE SCHEUR KALENDER 2018 Honderd jaar geleden, in maart 1918, sloot Rusland op eigen houtje vrede met de Duitsers. De andere geallieerden vochten nog een half jaar door. Waarom? U leest het in de Historische Scheurkalender 2018. Daarmee leert u elke dag meer over het verleden. Fascinerende verhalen nemen u mee op ontdekkingstocht. U krijgt antwoord op vragen als:

ELKE DAG EEN BEETJE WIJZER

€15,95

→ Waarom werd Willem van Oranje vogelvrij verklaard? → Wat was het ‘sneeuwoproer’? → Hoe komen we aan het woord ‘shampoo’? → Welke politicus schreef brieven aan ‘mijn lief zoet Madonnaatje’? → Wist u dat koningin Wilhelmina protesteerde tegen de komst van vluchtelingen naar de Veluwe?

HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/SCHEURKALENDER

10 X THUIS OVT OP LOCATIE Elke zondag in oktober zendt de VPRO het radioprogramma OVT uit vanaf een bijzondere locatie. De uitzendingen staan in het teken van geluk in de geschiedenis. Op 1 oktober start de Maand van de Geschiedenis met een OVT-uitzending vanuit het Nederlands Openluchtmuseum. Radio 1 elke

zondag, 10.00-12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ovt

MAAND VAN DE GESCHIEDENISESSAY Het Maand van de Geschiedenis-essay, getiteld Geluk!? Van hemelse gave tot hebbeding, is geschreven door Herman Pleij en is de hele maand oktober in de boekhandel te koop voor € 3,50. Pleij treedt in oktober ook diverse malen op. maandvandegeschiedenis.nl/hermanpleij

WINNIE DE POEH RTV Utrecht zendt op 14 en 15 oktober de documentaire Geluksbeer in Oorlogstijd uit, die aansluit bij de tentoonstelling in Huis Doorn over Winnie de Poeh. In de documentaire vertelt de conservator van Huis Doorn over de familie van de tekenaar, het verhaal van de Duitse keizer en Huis Doorn tijdens de Eerste Wereldoorlog en natuurlijk over de bekendste knuffelbeer aller tijden. RTV Utrecht 14 en 15 oktober maandvandegeschiedenis.nl/geluksbeer

NEMO KENNISQUIZ NEMO organiseert een kennisquiz met vragen over geluk in de geschiedenis. Onder de goede inzendingen worden 2 x 2 vrijkaartjes voor NEMO verloot. Deelnemen kan tot en met 31 oktober. nemokennislink.nl

GROTE ARCHEOLOGIE PRIJS De Grote Archeologie Prijs bekroont een project dat archeologie op een creatieve, aansprekende en succesvolle wijze onder de aandacht van het publiek weet te brengen. Het publiek kan vanaf 1 oktober online meestemmen.

DE STUDIO UIT Paul van der

Zie ook p. 29. grotearcheologieprijs.nl

Gaag (l) en Jos Palm presente-

HISTORIEK In het online geschiedenismagazine Historiek.net zijn de leukste geschiedenisactiviteiten te vinden, naast artikelen, boekentips en columns. historiek.net

van de Geschiedenis elke zondag vanaf een bijzondere locatie.

UTRECHTALTIJD In de serie Wat een geluk!? op UtrechtAltijd.nl zijn (on)fortuinlijke verhalen uit de Utrechtse geschiedenis te lezen.utrechtaltijd.nl GROOTSTE MIDDELBURGER Welke historische inwoner van Middelburg wordt verkozen tot ‘de grootste Middelburger aller tijden’? Wie maakte het verschil? Wie was of is nog steeds van grote betekenis? Online stemmen kan van 14 tot en met 26 oktober. zeeuwsarchief.nl en pzc.nl

REALMAG. Het oktobernummer van REALmag. staat in het teken van gelukszoekers en dwaalgasten. Met dit thema wil het blad een bijdrage leveren aan het denken over identiteit en de zoektocht naar geluk door de eeuwen heen. realmag.nl

ren OVT gedurende de Maand

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

METRO COLUMNWEDSTRIJD

In samenwerking met de Maand van de Geschiedenis organiseert Metro een columnwedstrijd voor lezers rond het thema ‘geluk’. De winnende columnist mag zijn of haar verhaal voorlezen op de Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum op zaterdag 28 oktober. Columns kunnen ingestuurd worden van 28 september tot en met 12 oktober. maandvandegeschiedenis.nl/metro

AGENDA

HET GROTE GESCHIEDENIS DOEBOEK HERMAN PLEIJ ON TOUR

Herman Pleij over Geluk!? Van hemelse gave tot hebbeding. INTERVIEW. Radio 1 OVT in het Openluchtmuseum in Arnhem, 1 oktober 10.00-12.00 uur LEZING. Geschiedenis Festival Philharmonie Haarlem, 7 oktober 09.00-18.00 uur LEZING. Oosterwolde, Bibliotheek 14 oktober 14.00-16.00 uur GELUKCOLLEGE. Hilversum, Beeld en Geluid 15 oktober 14.00-15.30 uur LEZING. Den Haag, Boekhandel Paagman 21 oktober 13.00-15.00 uur LEZING. Arnhem, Erfgoedcentrum Rozet 25 oktober 20.00-22.00 uur THEATERLEZING. Met Carrie Jansen, columniste AD. Rotterdam, Bibliotheek, 26 oktober 20.00-21.30 uur LEZING. Nacht van de Geschiedenis, Rijksmuseum Amsterdam, 28 oktober 20.00-01.00 uur

ONGELUKKIGE GESCHIEDSCHRIJVING

nl/zijnzijnougek

THEMA-AVOND. Voordrach-

PROEVERIJ. Historische

ten, discussie en liederen rond thema ‘Mythevorming in de geschiedschrijving’.

proeverij op een onverwachte locatie: de Albert Heijn in Hoogkarspel.

NIEUW! € 12,50

PROEF DE GESCHIEDENIS

LANDGRAAF An de

HOOGKARSPEL Albert Heijn,

Voeëgel-sjtang, 19 oktober

20 oktober maandvandege-

19.30-21.45 uur maandvande-

schiedenis.nl/proefdege-

geschiedenis.nl/mythevor-

schiedenis

ming

ZIJN ZIJ NOU GEK OF WIJ?

‘HET LEUKSTE CADEAU VOOR IEDER NIEUWSGIERIG KIND!’

NACHT VAN DE GESCHIEDENIS SCHIEDAM

LEZING. Ruslanddeskundige Marie-Thérèse ter Haar kijkt in haar boek Zijn zij nou gek of zijn wij het? naar de rol van westerse en Russische media in conflicten.

EVENEMENT. Expositie, talkshow, lezingen en muziek op verschillende historische locaties in Schiedam.

UDEN Bibliotheek,

20.00-01.00 uur

19 oktober 20.00-22.00 uur

maandvandegeschiedenis.

nl/nachtschiedam

Het grote Geschiedenis Doeboek staat vol met fascinerende feitjes, spannende puzzels en sterke verhalen. Op vakantie of lekker thuis; met Het grote Geschiedenis Doeboek vermaak je je uren!

SCHIEDAM diverse locaties, 21 en 22 oktober

NU VERKRIJGBAAR OP HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/DOEBOEK

Hantaï & Scarlatti SONATES VOOR KLAVECIMBEL 6 OKT

BLOKFLUIT & KLAVECIMBEL

3 NOV

Mini Mozart Festival 15 T/M 20 OKT WWW.TIVOLIVREDENBURG.NL

Delfts blauw, pot met deksel. Rijksmuseum.

24.02.2017 t/m 07.01.2018

TENTOONSTELLING DEN HAAG GAHETNA.NL

‘RUSSEN MOET JE ALS PERMANENTE RAMP BESCHOUWEN’

D O M DOMMER DOMST & MASTERCLASS POPULISME

LEREN VAN MEIN KAMPF

SEPTEMBER - NOVEMBER 2017

14 MEGABLUNDERS

VVD: kampioen wanbeleid

Collegium Vocale Gent i ivalt

Luie kiezers

WAAROM DEMOCRATIE NOOIT WERKT

OOK INTELLIGENTE MENSEN DOEN DOMME DINGEN

1 MRT

fest

10 JAAR Thierry Baudet

SLIMME MENSEN

DE GOUDEN EEUW VAN DE JACOBIJNSE CONSORTMUZIEK

12 JUN

- NOVEMBER 2017

NARCISTISCHE FOPINTELLECTUEEL BLAD VOOR

Ferrabosco & Tijdgenoten

O.L.V. PHILIPPE HERREWEGHE

NUMMER 3 I SEPTEMBER

DE WERELD VOLGENS VAN ROSSEM

HOUDT JE SCHERP!

Bosgraaf, Corti & Telemann

NÚ IN DE WINKEL! HOE DOMMERIKEN ONS LEVE N FRUSTREREN

MAX WESTERMAN

‘ TRUMP SCOORDE PAS TOEN WAANIDEE BEGON TE VERSP HIJ EEN REIDEN’

€ 6,99

Oude Muziek

☛ NÚ VERKRIJGBAAR OP MAARTENONLINE.NL/SHOP

No Delft Without China Marinus Plantema Foundation

Bilateral relationships between The Netherlands and Indonesia in the field of culture, education and science.

TIP

AGENDA

GELUKSMUSEUM DOOR SYRISCHE SCHOLIEREN ONDER DE VLUCH-

TELINGEN DIE SOMMIGEN OMSCHRIJVEN ALS ‘GELUKSZOEKERS’ BEVINDEN ZICH OOK JONGEREN. EEN GROEP JONGE SYRISCHE SCHOLIEREN RICHTTE IN HET FLIPJE EN STREEKMUSEUM HUN EIGEN ‘GELUKSMUSEUM’ IN. AAN DE HAND VAN DE VERHALEN VAN VLUCHTELINGEN UIT DE TWEEDE WERELDOORLOG MAAKTEN ZIJ DAARBIJ EEN TONEELSTUK OVER HUN GELUK EN HUN VERLANGEN, MAAR OOK OVER HUN VERDRIET. TIEL, FLIPJE EN STREEKMUSEUM, 29 OKTOBER 14.00-16.00 UUR MAANDVANDEGESCHIEDENIS.NL/SYRISCHESCHOLIEREN

WEEK VAN DE KOLONIALE GESCHIEDENIS EVENEMENT. Museum Bronbeek besteedt in de Week van de Koloniale Geschiedenis aandacht aan koloniaal ‘geluk’ in de Oost en de West.

Molukse gemeenschap in diaspora. Deze activiteit is onderdeel van de Week van de Koloniale Geschiedenis.

gewild.

ARNHEM Museum Bronbeek

DE MOOISTE JAREN VAN NEDERLAND

VERJAARDAG VAN AMSTERDAM

Mensen zonder uitstraling.

APELDOORN CODA,

VELDHOVEN De Bibliotheek,

25 oktober 15.00-17.00 uur

26 oktober 20.00-22.00 uur

maandvandegeschie-

maandvandegeschiedenis.

denis.nl/vr

nl/wimdaniels

en Stichting Moluks Historisch Museum, 24 oktober 10.0016.00 uur maandvandege-

22 t/m 29 oktober maandvan-

AFRICAN JIM

degeschiedenis.nl/kolonia-

MUZIEKFILM. Over het leven

LEZING. Historicus Han van der Horst over zijn boek De mooiste jaren van Nederland.

legeschiedenis

in de townships in de jaren veertig van de vorige eeuw.

5 oktober 20.00-21.30 uur

EXPO. Op 27 oktober 1275 ondertekende graaf Floris V een tolbrief waarin de naam Amestelledamme – later Amsterdam – voor het eerst werd genoemd. MUIDEN

schiedenis.nl/molukken

ARNHEM Museum Bronbeek,

BOXMEER Biblioplus, 2

GELUK IN DE OORLOG

AMSTERDAM Zuid-Afrika-

maandvandegeschiedenis.

Muiderslot, 27 oktober

VERHALEN. Is er eigenlijk wel

huis, 24 oktober 19.30-21.00 uur

nl/hanvanderhorst

10.00-17.00 uur maandvande-

plek voor geluk in de oorlog? Conservator Johan van der Hoeven vertelt enkele vergeten geluksverhalen uit de Tweede Wereldoorlog.

maandvandegeschiedenis.

ROTTERDAM Museum

geschiedenis.nl/verjaardag-

nl/africanjim

LEZING ALEXANDER MÜNNINGHOFF

VIA APPIA

LEZING. De stamhouder. Een familiekroniek won in 2015 de Libris Geschiedenis Prijs.

BOEKPRESENTATIE. Fik

14.00-15.00 uur maandvande-

Meijer presenteert zijn nieuwste boek over de Via Appia. LEIDEN Rijksmuseum

geschiedenis.nl/vergetenver-

van Oudheden, 24 oktober

20.00-22.30 maandvandege-

halen

19.30-22.00 uur maandvande-

schiedenis.nl/lezingmun-

Rotterdam, 22 oktober

LELYSTAD FlevoMeer Bibliotheek, 25 oktober

geschiedenis.nl/viaappia

ninghoff

FLORIS DE VIJFDE VERRADEN

EENZAME ARCHITECTUUR

LEZING. Wat was de

FILMPREMIÈRE. Documen-

GESCHIEDENIS MET ANNEGREET VAN BERGEN

aanleiding voor de moord op Floris V? Historicus dr. Jan Willem Verkaik legt het internationale complot bloot dat de Hollandse graaf het leven kostte. SCHIEDAM De

taire op basis van de getuigenissen van de Nederlandse architect Han van Loghem over zijn werk in de Sovjet-Unie van de jaren twintig.

THEMA-AVOND. Avond in het teken van het boek Gouden jaren van Annegreet van Bergen.

Illustere School, 22 oktober

AMSTERDAM Eye, 24 oktober

maandvandegeschiedenis.

15.00-18.00 uur maandvande-

maandvandegeschiedenis.

nl/avondvandegeschiedenis

geschiedenis.nl/floris

nl/bouwentemiddenvaneen-

WEEK 43 23 T/M 29 OKTOBER

EEN AVOND OVER GELUK MET WIM DANIËLS

PLEKKEN BEZOEKEN IN VR

THEMA-AVOND. Wim Daniëls presenteert een avond over geluk. Zijn gasten zijn ‘geluksprofessor’ Patrick van Hees en Jente Posthuma, schrijfster van

ACTIVITEIT. Bezoek in

LIVE MAGAZINE. Presentator Rocky Tuhuteru verkent met verschillende gasten het geluksgevoel van de

CODA VR Lab plekken uit onze geschiedenis of plaatsen op aarde waar je altijd al eens naartoe hebt

HET FESTIJN VAN TACHTIG POËZIEFESTIJN. Ontdek het

rebelse literaire Amsterdam van eind 19de eeuw en de zoektocht naar het geluk van de dichters, schrijvers en schilders rond 1880. Met theater, muziek, poëzie en film. AMSTERDAM Tropeninstituut, 27 t/m 29 oktober maandvandegeschiedenis.nl/festijnvantachtig

MIDDELHARNIS Het Rondeel, 25 oktober 20.00-22.15 uur

zaamheid

GELUK OF HET LOT

vanamsterdam

DAG VAN DE ARNHEMSE GESCHIEDENIS EVENEMENT. Tijdens de Dag van de Arnhemse Geschiedenis komt de Arnhemse geschiedenis tot leven. Tientallen activiteiten op meerdere locaties in Arnhem.

ARNHEM diverse locaties, 28 oktober 12.00-16.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/

AGENDA

OKTOBER 2017

dagarnhemsegeschiedenis

nis.nl/buitenmuseum

nacht

gasten.

AVOND IN HET BUITENMUSEUM

NACHT VAN DE GESCHIEDENIS

PARELS VAN SINT PETERSBURG

29 oktober 15.00-20.00 uur

DIVERSE ACTIVITEITEN.

CONCERT. Het Nijmeegs Strijkersgilde speelt werk van vijf componisten die rond de Russische Revolutie van 1917 leefden en werkten in Sint-Petersburg.

maandvandegeschiedenis.

ENKHUIZEN Zuiderzeemu-

EVENEMENT. Avondvullend programma rond geluk in de geschiedenis met grote sprekers en de mogelijkheid om nachtelijk te dwalen door het Rijksmuseum. Zie p. 10.

ARNHEM Koepelkerk, 28

seum, 28 oktober 18.00-21.00

AMSTERDAM Rijksmuseum,

oktober 20.15-22.00 uur

uur maandvandegeschiede-

28 oktober rijksmuseum.nl/

maandvandegeschiedenis. nl/parelsvansintpetersburg

RONDLEIDING. In Arnhem zijn acht bewoonde museumwoningen te bezichtigen.

(UN)SHARED HISTORIES

29 oktober 13.30-16.30 uur

EXPO EN PERFORMANCE.

maandvandegeschiedenis.

Kunstenaar Guy Königstein stelt de vraag hoe je de zoektocht naar het materiële en mentale geluk uit de koloniale tijd kunt terugvinden in de huidige Zuid-Afrikaanse samenleving.

nl/volkswoning

Demonstraties van ambachten, een boottocht over de grachten, muzikale optredens en een vuurwerkshow ter afsluiting.

BEELD EN GELUID

Op 15 oktober geeft Herman Pleij, essayist van de Maand van de Geschiedenis, een Gelukcollege in Beeld en Geluid. Centraal staat daarin de vraag: hoe zijn radio, tv en internet van invloed op ons geluk? Herman Pleij spreekt bij Beeld en Geluid niet alleen over het geluk, maar ook het ongeluk dat deze massamedia in ons leven hebben gebracht. Net als bij zijn televisieoptredens (o.a. veelvuldig bij DWDD), neemt Pleij je aan de hand van persoonlijke verhalen en aansprekende fragmenten mee terug in de tijd. Daarnaast viert het historische radioprogramma OVT op 22 oktober het 25-jarig bestaan met een live-uitzending vanuit Beeld en Geluid. Rode draad in de uitzending is het jaar van de eerste uitzending, 1992. Deze uitzending kan worden bijgewoond. HILVERSUM Beeld en Geluid, 15 en 22 oktober 10.00-12.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ hermanpleij en maandvandegeschiedenis.nl/ovt

AMSTERDAM Zuid-Afrikahuis, 28 en 29 oktober 12.00-17.00 uur

gasten

GEWOON GELUKKIG IN EEN OUDE VOLKSWONING

WEEK 44 30 T/M 31 OKTOBER DE MIERLOSE KERMIS VERHALEN EN ACTIVITEITEN.

Onder andere met verhalen van jongeren van vroeger en nu over hun momenten van klein geluk op de Mierlose kermis.

maandvandegeschiedenis.

MIERLO Jongerencentrum

nl/unsharedhistories

Loesje, 31 oktober 18.30-20.00

N8VDN8 SCHOKLAND

nis.nl/mierlosekermis

uur maandvandegeschiedeDIVERSE ACTIVITITEITEN.

Maaltijd en wandeling met gids op Werelderfgoed Schokland. 17.00-22.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/n8vdn8

GELUKZOEKERS EN DWAALGASTEN RELEASE MAGAZINE. Ieder jaar organiseert REALmag. een event rondom de release van het magazine. Dit jaar rond het thema Gelukzoekers en Dwaal-

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

nl/gelukzoekersendwaal-

ARNHEM diverse locaties,

SCHOKLAND, 29 oktober

ROTTERDAM Kaus Australis,

NACHT VAN HET ARCHIEF VERHALEN. Reis deze

Halloween door de donkerste geschiedenis van het rivierengebied en ontdek de gruwelijkheden die zich hier hebben afgespeeld. TIEL Regionaal Archief Rivierenland, 31 oktober 18.30-22.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/nachtvanhetarchief

VOOR KINDEREN

KIEK! HET GELUK VAN TECHNIEK WORKSHOP. Maak je eigen

AGENDA

ARCHEOLOGIETOCHT ACTIVITEIT. Kinderen maken

kennis met het werk van een archeoloog en mogen daarna zelf aan de slag met een metaaldetector.

KIDSBINGO

ACTIVITEIT. Kom naar het Belasting & Douane

vandegeschiedenis.nl/

Museum en bekijk de mini-expo Geluk in het spel. Hoeveel geluk heb jij? Er zijn veel prijzen te winnen tijdens de Maand van de Geschiedenis in het museum. Wat je wint, mag je mee naar huis nemen. Deelname kost €2,50. Geschikt voor de hele familie. ROTTERDAM Belasting & Douane Museum, 15 oktober 14.00-16.00 uur maandvande-

SPEURTOCHT VOOR GELUKSZOEKERS

archeologietocht

geschiedenis.nl/kidsbingo

TOUR. Het Streekmuseum Stevensweert/Ohé en Laak organiseert samen met de VVV Midden-Limburg een speurtocht door het museum.

VOORLEESUURTJE OP AERWINKEL

camera om mooie herinneringen vast te leggen. ZIERIKZEE Cameramuseum, 1 t/m 31 oktober

SOMMELSDIJK Streek-

maandvandegeschiedenis.

museum Goeree-Overflakkee,

nl/kiek

14, 18 en 28 oktober maand-

museum, 1 t/m 31 oktober

VERHALEN. Muriël Consten, beter bekend als PuurMuur, komt voorlezen in de trouwzaal van kasteel Aerwinkel. Voor kinderen van 4 t/m 8 jaar.

maandvandegeschie-

POSTERHOLT Kasteel

denis.nl/speurtocht

Aerwinkel, 15 oktober

STEVENSWEERT Streek-

12.00-13.00 uur maandvan-

KINDEREN OP VOC-SCHEPEN

degeschiedenis.nl/aerwinkel

LEZING. Vibeke Roeper, auteur van het kinderboek Zwarte peper, scheurbuik, vertelt over het leven van kinderen aan boord van VOC-schepen.

verhalen over geluksmomenten uit onze geschiedenis en de avonturen die daarbij hoorden.

DEN HAAG Nationaal Archief,

APELDOORN CODA,

8 oktober 13.00- 14.00 uur

18 oktober 13.30-15.00 uur

maandvandegeschiedenis.

nl/ kinderenopvocschepen

VERHALENMIDDAG CODA VERHALEN. Vertellers delen

MUZIEKSPROOKJE BELLE EN HET BEEST

Pakhuis, 28 oktober maand-

VOORSTELLING. Bewerking

vandegeschiedenis.nl/ romeinsespelletjes

nl/codaverhalenmiddag

van het bekende 18de-eeuwse sprookje, waarin de muziekinstrumenten van het museum klinken. UTRECHT Museum Speelklok,

GELUKKIG KASTEELLEVEN

WEG MET HET KORSET

14 t/m 22 oktober maand

RONDLEIDING. Kasteelbewoonster Lila Violet logeert tijdelijk in het Cuypershuis en laat kinderen een glimp van het kasteelleven zien.

ACTIVITEIT. Ontwerp en maak ‘vrije’ mode van rond 1900. In deze workshop leren tieners op een speelse, beeldende manier over het begrip emancipatie.

vandegeschiedenis.nl/

ACTIVITEIT. Tussen 1875 en 2003 werden op het HEMbrugterrein bommen en granaten gemaakt. Kinderen kunnen nu zelf met reageerbuisjes aan de slag om (minder gevaarlijke) uitvindingen te doen.

ROERMOND Cuypershuis,

DEN HAAG Haags Kinderate-

8 oktober 14.30-15.15 uur

lier, 20 oktober 11.00-12.30 uur

maandvandegeschie-

denis.nl/kasteelleven

denis.nl/korset

muzieksprookje

GELUK AAN JE ZIJDE ACTIVITEIT. Romeinen speel-

den vaak bordspelen zoals het molenspel, de tangram en het deltaspel. Zal het geluk aan jouw zijde zijn tijdens het spel?

ERMELO Museum Het

UITVINDINGEN IN HET HEMLAB

ZAANDAM HEMbrugterrein, 28 en 29 oktober 14.00-17.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/hemlab

HERMAN PLEIJ

GELUK!? VAN HEMELSE GAVE TOT HEBBEDING

IN OKTOBER TE KOOP VOOR

â&#x201A;¬ 3,50