Maand van de Geschiedenis Magazine 2015 by Maand van de Geschiedenis

MAAND GESCHIEDENIS van de

oktober 2015

thema TUSSEN DROOM & DAAD INTERVIEW

ABOUTALEB

‘Een droom houdt je op de been’

... PIONIEREN IN DE POLDER ...

5 GROTE DROMERS UIT DE GESCHIEDENIS

AGENDA

... 18 OKTOBER GESCHIEDENIS FESTIVAL HISTORISCH NIEUWSBLAD 31 OKTOBER

NACHT VAN DE GESCHIEDENIS RIJKSMUSEUM EN MEER DAN 800 ACTIVITEITEN IN HEEL NEDERLAND!

NEEM GRATIS MEE!

Het vfonds wenst alle deelnemende organisaties en bezoekers een fantastische maand! Wij dromen over vrede, over de hele wereld. Wij willen jou graag prikkelen, inspireren en activeren om hier ook over te dromen. Maar ook om het dromen om te zetten in daden en om na te denken over vrede en democratie. Over doen of niets doen. Investeren in vrede is meer nodig dan ooit.

Waar droom jij over? Investeer in vrede en sms GESCHIEDENIS naar 4333 en doneer eenmalig â&#x201A;Ź 1,-

Het vfonds zet zich in voor de erkenning en waardering van geĂźniformeerden die, wereldwijd, in dienst zijn van de Nederlandse overheid. Daarnaast wil het vfonds de herinnering aan oorlog en vredesmissies levend houden door de slachtoffers te herdenken, maar boven alles ook de bevrijding, vrijheid en vrede te vieren. In het belang van de vrede, ondersteunt het vfonds diverse projecten die de vrede, democratie en rechtsstaat stimuleren. Daarmee willen we het maatschappelijk debat over vrede en veiligheid op gang brengen en houden.

En daarom is elke euro nodig om dit te realiseren. Doe je mee?

www.vfonds.nl

INHOUD

Tussen Droom & Daad Dromen doen we allemaal, maar wanneer worden dromen werkelijkheid? Wat waren de dromen van vroeger die de wereld van nu hebben geschapen? Met debatten, workshops, lezingen, voorstellingen en speciale rondleidingen staat de Maand van de Geschiedenis dit jaar in het teken van ‘Tussen Droom & Daad’. De Maand van de Geschiedenis wordt georganiseerd door het Nederlands Openluchtmuseum. Het Rijksmuseum is dit jaar verantwoordelijk voor de Nacht van de Geschiedenis op 31 oktober; het vfonds is hoofdpartner en -investeerder van beide evenementen. Op 18 oktober vindt in Haarlem nog een groot evenement plaats: daar presenteert Historisch Nieuwsblad voor het eerst het Geschiedenisfestival, een dag vol geschiedenis met tal van prominente binnen- en buitenlandse gasten. Maar de hele maand oktober wordt u verrast met mooie activiteiten, door heel Nederland. In de agenda vindt u een selectie. Historisch Nieuwsblad biedt in dit magazine verdieping bij het thema. Van de vijf

grootste idealisten uit de geschiedenis tot de socialistische droom over vrede, die met de Eerste Wereldoorlog uit elkaar spatte. Ahmed Aboutaleb, dit jaar de auteur van het Maand van de Geschiedenis-essay, vertelt in een interview over mensen die de moed hadden hun dromen in daden om te zetten. Het essay is een uitgave van CPNB en is in oktober te koop in de boekhandel. De VPRO biedt een overzicht van haar radio- en televisieprogramma’s die in oktober in het teken staan van ‘Tussen Droom & Daad’. Daarnaast worden de vijf genomineerden voor de Libris Geschiedenisprijs aan u voorgesteld. Wij wensen u een inspirerende oktobermaand!

16 Moscow calling Joris Ivens bleef geloven in de communistische heilstaat

28 5 Grote Dromen Van Utopia tot Mars

Willem Bijleveld Directeur-bestuurder Nederlands Openluchtmuseum Frans Smits Hoofdredacteur Historisch Nieuwsblad

Colofon Redactie Annemarie Lavèn, Frans Smits Eindredactie Marchien den Hertog Beeldredactie Annemarie Lavèn, Esther Ladiges Ontwerp Mick Peet, Barbara Dijkhuis

5 Historici, meng u in het politieke debat! Column Rutger Bregman

Vormgeving Janneke Louwaars, Melody Drost, Twin Media BV Druk NDC Print Medewerkers Meester Bart, Martin Bossenbroek, Rutger Bregman, Michael ButÔt, Geertje Dekkers,

Rob Hartmans, Ewout Kieft, Phebe Kloos (agenda), Bas Kromhout, Padmini Kruitwagen (agenda), Sophie Mol, Erica van Rijsewijk (correctie), Ellen Snoep, Eva Vriend, Sietske van der Veen (correctie)

32 De droom spat uiteen Niet iedereen mocht pionieren in de polder

De Maand van de Geschiedenis wordt mede mogelijk gemaakt door het vfonds met middelen uit de Nationale Postcode Loterij en de Bankgiro Loterij. Uw deelname aan deze loterijen wordt daarom van harte aanbevolen. Overige partners Maand van de Geschiedenis

39 Agenda Activiteiten en evenementen in de Maand van de Geschiedenis

FOTO OMSLAG MARTIJN VAN DE GRIENDT

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

boekenshop Bestel nu op historischnieuwsblad.nl/shop

nieuw!

De intriganten club

Filips II GEOFFREY PARKER

M.J.F. ROBIJNS

In 1848 geeft koning Willem II opdracht om een nieuwe grondwet te ontwerpen. Onder druk van de revolutiegolf die door Europa raast heeft hij weinig keus, maar ook chantage, intriges en manipulatie spelen een rol in zijn plotse bekering van conservatief tot liberaal.

Onze grote tegenstander in de Opstand, Filips II, heerste over een wereldrijk. Dat groeide hem uiteindelijk boven het hoofd. Parker schetst het leven van een hartstochtelijk katholiek die niet kon delegeren. Was zijn rijk simpelweg te groot of zat vooral zijn karakter hem in de weg?

• Veen Media / € 19,95

• Veen Media / € 34,99

→U it de biografieënreeks, in paperback

NU IN PAPERBACK

UNIEKE BIOGRAFIE

CADEAUTIP!

Churchill (PAPERBACK)

Napoleon (PAPERBACK) ALAN FORREST

Historische Scheurkalender 2016

Vijftig jaar geleden overleed een van de belangrijkste politici van de twintigste eeuw: Winston Churchill. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zorgde hij ervoor dat Engeland de moed niet verloor en onverschrokken bleef doorvechten.

Forrest legt uit hoe Napoleon bewust orkestreerde hoe de wereld over hem moest denken. Zijn Code Napoléon had een blijvende invloed in vele landen, maar de veldheer zelf wordt vooral herinnerd vanwege zijn oorlogen.

Word elke dag een beetje wijzer over het verleden met deze scheurkalender: een prettige mix van feiten, anekdotes en verrassende antwoorden op historische vragen. Met prachtige illustraties. 366 Historische Dagen in 2016.

• Veen Media / € 17,50

• Veen Media / € 14,99

• Veen Media / € 15,99

GEOFFREY BEST

COLUMN

Leve het anachronisme! Academische historici zijn veel te bang om lessen te trekken uit de geschiedenis. Hoog tijd om die scrupules opzij te zetten. Geschiedenis is een politieke wetenschap – en dat is een goede zaak. door Rutger Bregman

Het verleden moet meer in dienst komen te staan van het heden. Zo, het hoge woord is eruit. Tijdens mijn studie geschiedenis is me geleerd dat dit zo ongeveer de grootste zonde is die je kunt begaan: de geschiedenis voor je karretje spannen. Was het die oude Duitser niet, Leopold von Ranke, die leerde dat we moeten schrijven ‘wie es eigentlich gewesen’? Historici zouden onafhankelijke beschouwers moeten zijn, die zich in het verleden verdiepen om het verleden zelf. Toegegeven: we weten inmiddels dat het wat naïef is om te denken dat je een objectieve robot kunt zijn. Maar toch is het ideaal van de genuanceerde, teruggetrokken en onpartijdige historicus nog springlevend. Kijk maar eens naar de bescheiden rol die (met name academische) historici spelen in het publieke debat. En dat terwijl er zoveel voor het oprapen ligt. Als je één basale les uit ‘de geschiedenis’ kunt trekken, dan is die samen te vatten in drie woorden: het kan anders. De manier waarop de wereld is ingericht, is niet vanzelfsprekend. Het kan anders, het kan beter. Elke mijlpaal van de beschaving, van de democratie tot de verzorgingsstaat, begon als wereldvreemd idee in het hoofd van een gekkie. Juist dat inzicht maakt van de geschiedenis een politieke wetenschap – en dat is een goede zaak. We leven immers in een tijd van depolitisering. ‘Er is geen alternatief,’ zei Thatcher. Zeker in de mainstream-economische wetenschap overheerst dit denken, al zijn er gelukkig steeds meer uitzonderingen, vrijwel altijd bij interdisciplinaire denkers. Vooral de combinatie van economie en geschiedenis blijkt vruchtbaar. Of in twee woorden: Thomas Piketty. Als het om de economie gaat, dan is het ver-

leden – niet de wiskunde – onze belangrijkste bron van kennis. Daarom zouden historici zich veel meer moeten verdiepen in economische thema’s – zij zijn er immers in getraind om de historische wortels van de status-quo bloot te leggen. Zij kunnen wijzen op de overeenkomsten tussen de Gouden Standaard en de euro, of tussen het Verdrag van Versailles en het Dictaat voor Griekenland. Ze kunnen uitleggen dat je een land als Griekenland niet zomaar van bovenaf kunt ‘hervormen’. Nederlandse politicologen, filosofen en economen houden inmiddels gezamenlijke blogs bij, waarin ze vanuit hun expertise commentaar leveren op de actualiteit (zie stukroodvlees. nl, bijnaderinzien.nl en mejudice.nl). Waarom doen historici dit niet? De angst voor het anachronisme (waarbij heden en verleden door elkaar worden gehaald) en de obsessie met de ‘wetenschappelijkheid’ van het vak lijken hen hier parten te spelen. Het is hoog tijd om de scrupules opzij te zetten. Grondige kennis van het verleden helpt immers bij uitstek bij het verbeelden van een betere toekomst.

Verdrag van Versailles Net het Dictaat voor Griekenland? Berlijn 1919. Foto BPK Rutger Bregman is historicus en publicist, en schreef Met de kennis van toen. Actuele problemen in het licht van de geschiedenis en De geschiedenis van de vooruitgang.

❝

Elke mijlpaal van de beschaving begon als wereldvreemd idee in het hoofd van een gekkie

❞

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

INTERVIEW

‘Een droom houdt je op de been’ De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb schreef dit jaar het Maand van de Geschiedenis-essay, getiteld Droom & daad. ‘Om een droom in daden om te zetten heb je een “wij” nodig.’ door Bas Kromhout

Wat was uw eerste gedachte bij het thema?

Aboutaleb: ‘Iedereen droomt, toch? Je wilt ergens naartoe, een toekomst uitstippelen. Of je wilt ergens weg omdat het je er niet bevalt. In mijn geval was dat mijn geboorteomgeving in Noord-Marokko. Ik wist als kind niet precies waar ik naartoe wilde. Als ik eerlijk ben, weet ik het nog steeds niet. Maar de droom houdt je op de been.’ Leiden dromen vanzelf tot daden?

‘Daar moet je wel iets voor doen. Een Marokkaanse volkswijsheid zegt: “Kom in beweging en je krijgt je aandeel.” Weet ook dat je het nooit alleen kunt. Wij hebben geleerd onszelf centraal te stellen en alles om ons heen aan het eigen ik te relateren. Daar is niets mis mee. Maar alleen een “ik” is zwak. Om een droom in daden om te zetten heb je een “wij” nodig. De samenleving is een verzameling ikken. Hoe maak je daar een “wij” van? Daar gaat mijn essay over. Als voorbeeld gebruik ik een verhaal uit de Tweede Wereldoorlog dat mij heeft aangegre-

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Ahmed Aboutaleb schreef dit jaar het essay van de Maand van de Geschiedenis Droom & daad (CPNB, € 2,95).

pen. Het gaat over het 17-jarige Joodse meisje Rebecca Andriesse. Zij zat, samen met haar man en vier andere lotgenoten, 34 maanden ondergedoken op een kleine zolder achter het orgel van de Breepleinkerk in Rotterdam. De koster en zijn vrouw zorgden voor eten. Boeren en winkeliers stopten hun soms wat extra’s toe, met een begrijpende knipoog. In de koude winter van 1943-1944, terwijl ze was ondergedoken, kreeg Rebecca een zoon, Emiel. Hij werd liefdevol opgenomen in het kostersgezin. Rebecca en Emiel overleefden, doordat ze terechtkwamen in een warm nest van “wij”.’

❝

‘Wat laat je als bestuurder prevaleren? De wet? Of je geweten?’

❞

de bedelstaf. Zijn plek werd onmiddellijk ingenomen door een NSB’er. Collaborateurs waren mensen met een Nederlands paspoort, hè? Ik ben zelf weleens aangesproken op mijn buitenlandse paspoort en gevraagd of je daarmee loyaal kunt zijn. Dit waren mensen met een Nederlands paspoort, maar ze waren niet loyaal aan Nederland.’ Hebt u zich weleens afgevraagd wat u zou hebben gedaan als burgemeester in oorlogstijd?

Ahmed Aboutaleb Foto Martijn van de Griendt

Wat was de droom?

‘Voor de koster moet het de drang zijn geweest om, geïnspireerd door zijn religieuze overtuigingen, levens te redden. Ik denk dat hij daarin het idealisme heeft gevonden om te doen wat hij deed – met gevaar voor eigen leven. Bijna ging het fout. De Duitsers zijn een keer de kerk binnengetreden, maar hebben de schuilplaats achter het orgel nooit gevonden.’ Anderen hadden misschien ook wel dromen, maar zij kwamen niet tot daden. Lieten zij zich te veel weerhouden door wetten en praktische bezwaren?

‘Vooral door angst, denk ik. En is dat niet te billijken? Ik kan me heel goed voorstellen dat mensen niet durfden te handelen of niet wisten hoe. Reden te meer om enorm te applaudisseren voor degenen die wel de moed hadden hun dromen in daden om te zetten. Zoals de directeur van Blijdorp, die is ontslagen omdat hij weigerde een bordje “Verboden voor Joden” op te hangen. Hij gaf een voorname positie op en raakte aan

‘Dat is een ongelooflijk moeilijke vraag. Voor sommige dingen moet je willen staan. Het is van een heel andere orde, maar we hebben in Rotterdam, net als in de rest van Nederland, een debat gehad over wat je moet doen met asielzoekers die zijn uitgeprocedeerd. Ik heb, in de wetenschap dat mijn gemeenteraad hier zeer uiteenlopende opvattingen over heeft, de positie ingenomen dat in de stad waar ik burgemeester ben niemand buiten slaapt. Dat minimum van beschaving moet je bewaren. Het is op geen enkele manier te vergelijken met een oorlogssituatie, maar het gaat om de vraag wanneer je als mens je geweten laat spreken. Dat is voor een burgemeester niet gemakkelijk, omdat je er bent om de politiek te ondersteunen bij het nemen van beslissingen. Hoeveel ruimte heb je dan om toch iets met je geweten te doen? En wat laat je als bestuurder prevaleren? De wet? Die is helder: de mensen zijn uitgeprocedeerd en moeten weg. Of je geweten? Want de werkelijkheid is dat ze bij mij op de stoep staan. Dan schuurt het. Ik heb recent een moeilijk besluit moeten nemen over een Turkse meneer die ooit alleen naar Rotterdam was gekomen en hier eenzaam is overleden. Hij is begraven vanwege de gemeente, zoals dat heet. Pas later kwam de familie in Turkije er via een detective achter en vroeg het lichaam op. Maar de wet schrijft negen jaar grafrust voor. Moet ik dan het belang der wet laten prevaleren boven het belang van de familie? Ik heb uiteindelijk het stoffelijk overschot laten terugvliegen. Zo kom je ook in deze tijd gewetensvraagstukken tegen.’

Droom & Daad

tip

De eerste stap Tussen droom en daad ligt een belangrijk moment: het zetten van de eerste stap. Elke droom zou tot een daad kunnen leiden, maar waarom zetten we die eerste stap vaak niet? We worden denk ik weerhouden door vrees voor het onbekende, door vermeende risico’s, of door een nieuwe droom… Alleen maar blijven dagdromen is onbevredigend. Het is goed om die eerste stap te zetten en tot daden over te gaan. Zo ben ik museumdirecteur geworden: door het lef te hebben om het onbekende tegemoet te treden. Directeur zijn is niet moeilijk, maar je moet het wel even leren. En dat kan alleen in de praktijk. Ik heb nooit spijt gehad van die eerste stap! Willem Bijleveld Directeur-bestuurder Nederlands Openluchtmuseum

Bas Kromhout is historicus en journalist.

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

MAAND van de GESCHIEDENIS oktober 2015

Tijdens de Maand van de Geschiedenis slechts

... AHMED ABOUTALEB

Speciaal voor de Maand van de Geschiedenis schreef Ahmed Aboutaleb DROOM & DAAD. Het essay werd geschreven bij het thema van de Maand van de Geschiedenis 2015.

â&#x201A;Ź 2,95

DROOM & DAAD GA VOOR HET ESSAY DROOM & DAAD SNEL NAAR UW BOEKHANDEL

......

................. maandvandegeschiedenis.nl/aboutaleb ................................

COLUMN

Sarah Wat voor vader was haar vader? Daarover kan Sarah niet veel vertellen. Het enige wat ze nog van hem weet, is dat hij een droom had. Een droom om zijn Sarah groot te zien worden. door Meester Bart

In een van mijn klassen zit een bijzonder meisje, genaamd Sarah. Sarah is vijftien en doet de derde klas opnieuw. In samenspraak met haar moeder hebben we haar laten zitten. Sterker nog: we hebben Sarah laten doubleren, omdat ze dat zélf heel graag wilde. Ze zou haar beste vrienden naar het eindexamenjaar zien vertrekken. Ze zou de oudste van haar nieuwe klas gaan worden. Maar ze had het ervoor over. Vastberaden was ze, en niemand, zelfs haar moeder niet, kon haar van gedachten laten veranderen. Sarah verloor haar vader toen ze drie was. Een tijdje terug vroeg ik haar naar de herinneringen die ze aan hem heeft. Ze vertelde dat haar vader haar ooit ophaalde van de voorschool en dat ze samen boodschappen zouden doen. Het was het moment waarop Sarah haar vader voor het laatst zou zien. Hij besefte bij de kassa dat hij zijn portemonnee in zijn auto had laten liggen. Hij vroeg het kassameisje of hij even snel naar buiten mocht rennen. Kort daarop klonk het slippen van autobanden, gevolgd door een grote klap. Sarahs vader kwam nooit meer terug. Zijn droom om zijn Sarah oud te zien worden mocht niet uitkomen. De dood stond plots voor de deur, en hij was diegene die opendeed.

herinnert over haar vader. In die verhalen beschrijft ze vooral hoe hij eruitzag. Ook weet ze dat hij een eigen winkel had. Over wat voor vader hij was, kan ze niet veel vertellen.

Meester Bart Foto Spencer Samuels

Het enige wat ze weet, is dat hij een droom had. Een droom om zijn Sarah groot te zien worden. Ze wil het ouder worden nog een jaartje uitstellen. Nog een jaartje in de winkel werken, zodat ze misschien nog meer over haar vader te weten komt. Daarna is ze toe aan de stap richting de vierde klas. Pas dan is ze klaar om ouder te worden.

Meester Bart is leraar op een middelbare school in de Bijlmer. Op meesterbart.tumblr.com verzamelt hij uitspraken van zijn leerlingen. Met schrijver Mano Bouzamour, UNICEF-ambassadeur Renate Gerschtanowitz en Metro-journalist Erik Jonk vormt hij de jury van Talent voor Taal.

Doe mee aan Talent voor Taal 2015 Talent voor Taal is de grootste schrijfwedstrijd voor scholieren in Nederland. Het thema van dit jaar luidt: ‘Leef je droom’ en sluit daarmee aan bij het thema van de Maand van de Geschiedenis. De schrijvers van de winnende verhalen mogen met hun hele klas naar de musicalsensatie Billy Elliot; daarnaast worden de winnende verhalen

Sarah is nu kassameisje bij de Albert Heijn waar ze haar vader voor het laatst zag. Vorige week vertelde ze me dat ze zich steeds meer

gepubliceerd in Dagblad Metro! Scholieren kunnen hun verhaal insturen vóór 18 oktober. Kijk voor meer informatie op de website talentvoortaal.nu.

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

140 PAGINA’S DIK

DE SPANNENDSTE VERHALEN UIT 5 JAAR HISTORISCH NIEUWSBLAD! BEWAARSPECIAL VOOR IEDEREEN DIE VAN GESCHIEDENIS HOUDT

e redactie van Historisch Nieuwsblad selecteerde 14 fascinerende verhalen over de Groten uit de wereldgeschiedenis en bundelde deze in een speciale uitgave van maar liefst 140 pagina’s. Wat maakte deze historische figuren zo bijzonder? Lees over de intelligentie van Cleopatra en de ambities van Anthony Fokker. Was Christopher Columbus een genie of een dwaas en wat werd Floris V fataal?

Met prachtige illustraties, verhelderende infographics en uitgebreide boekentips. U ontvangt deze bewaarspecial nu voor €5,99.

BESTEL HEM NU! Ga naar historischnieuwsblad.nl/5jaar Of bel naar: 0900-04 01 353

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

Libris Geschiedenis Prijs De Libris Geschiedenis Prijs is een jaarlijkse prijs voor het beste geschiedenisboek en wordt dit jaar voor de negende keer uitgereikt. De prijs is een initiatief van Historisch Nieuwsblad, Libris, het Nederlands Openluchtmuseum, de NTR/VPRO, Rijksmuseum Amsterdam en de Volkskrant. Op 25 oktober 2015 wordt de Libris Geschiedenis Prijs 2015 uitgereikt door juryvoorzitter Bernard Wientjes tijdens een speciale live-uitzending van het radioprogramma OVT.

De Libris Geschiedenis Prijs 2015 Op zondag 25 oktober reikt juryvoorzitter Bernard Wientjes de Libris Geschiedenis Prijs uit voor het beste Nederlandse historische boek van het afgelopen jaar. Dit zijn de vijf genomineerden. Door Geertje Dekkers

‘De verschillen tussen nu en de jaren vijftig zijn enorm’ Gouden jaren Annegreet van Bergen 350 p. Atlas Contact, € 19,99

Een halve eeuw geleden aten veel Nederlanders nog een boterham met tevredenheid. Nu bestellen ze buiten de deur een broodje gezond. Annegreet van Bergen schreef Gouden jaren, over de indrukwekkende economische groei in de tussentijd en de gevolgen voor ons dagelijks leven.

‘W

e hebben het ongelooflijk goed in Nederland. Bijna iedereen heeft centrale verwarming, kan dagelijks douchen en heeft meer dan genoeg te eten. Veel Nederlanders hebben bovendien een auto en kunnen regelmatig op vakantie. In de jaren vijftig was dat totaal anders. Cv, een wasmachine en een auto waren voor de meesten onbereikbare luxe. En het eten was

FOTO’S ALLARD DE WITTE, ANJA VAN WIJGERDEN EN SANDER HEEZEN

veel kariger. Alleen al de twee stuks fruit die we tegenwoordig dagelijks zouden moeten eten, waren toen in de praktijk niet haalbaar. In mijn boek laat ik de gigantische verschillen tussen nu en de naoorlogse jaren zien. In de periode die ik beschrijf, is het reële inkomen per hoofd van de bevolking verviervoudigd. En dat heeft enorme gevolgen gehad voor het dagelijks leven: van de opkomst van de papieren zakdoek en de telefoon tot de vooruitgang in de geneeskunde. Toen ik het allemaal op een rijtje zette, zag ik pas hoe ingrijpend de veranderingen in zo’n korte tijd waren. Bij veel lezers roept het boek herinneringen op. Aan hoe het was om wakker te worden in een koude, onverwarmde slaapkamer met ijs op de ramen. Of aan de smaak van regeringsbrood, gemaakt van goedkoop graan en aardappel- en peulvruchtenmeel. Bakkers waren verplicht dat te produceren, zodat er voldoende oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

DE LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS 2015

betaalbaar brood was voor iedereen. Vanwege al die herinneringen wordt Gouden jaren wel een nostalgisch boek genoemd. Dat vind ik niet terecht, want al met al zijn er weinig mensen die terug willen naar het leven van de jaren vijftig en zestig. Neem alleen al het gedoe rond de menstruatie. Vrouwen gebruikten daarvoor badstoffen doekjes, die werden uitgewassen en aan de waslijn werden gedroogd. Bij jonge echtparen hield de buurt in de gaten of er wel regelmatig

van die lapjes hingen. Want anders was de vrouw waarschijnlijk zwanger. Dat die periode voorbij is – met de onhandige doekjes, maar vooral ook met de sociale controle – ervaar ik als vooruitgang. Tegelijkertijd was het geweldig om alle herinneringen aan die voorbije tijd vast te leggen. Daarnaast heb ik laten zien dat economische groei niet alleen gaat over cijfers van het CBS en het CPB, of over funshoppen, maar ook over de kwaliteit van het leven.’

‘Gerbrandy was rechtlijnig en een einzelgänger’ De koppige Pieter Sjoerds Gerbrandy was van 1940 tot en met 1945 minister-president. Vanuit ballingschap in Londen probeerde hij de moed erin te houden bij de Nederlandse bevolking. Historicus Cees Fasseur schreef een biografie van de eigenzinnige ARP-politicus.

‘G

erbrandy was een man uit één stuk; uit beton gegoten. Dat was zijn grote kracht tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen hij met de regering in Londen in ballingschap zat. Vanuit Londen nam Gerbrandy – die al voor de oorlog zeer betrokken was bij het radiowezen – het initiatief tot Radio Oranje. Daarop spraken koningin Wilhelmina, Gerbrandy en de rest van de regering het Nederlandse volk toe. Dat was goed voor de moraal in Nederland, al is het effect van Radio Oranje veel bediscussieerd. De regering was terughoudend om vanuit de relatieve veiligheid van Londen op te roepen tot verzet en zo mogelijk mensen in gevaar te brengen. Wilhelmina en Gerbrandy hebben vanwege die voorzichtigheid veel kritiek gekregen. De terughoudendheid op Radio Oranje illustreert de machteloosheid van de regering in ballingschap. In feite konden de ministers niet veel meer doen dan zich voorbereiden op de periode na de oorlog.

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Eigen meester, niemands knecht. Het leven van Pieter Sjoerds Gerbrandy Cees Fasseur 580 p.Balans, € 39,95

Al tijdens de oorlog werd duidelijk merkbaar dat Gerbrandy veel beperkingen had. Hij was rechtlijnig en een einzelgänger – moeilijk om mee samen te werken. Als Kamerlid, vanaf 1948, trok hij zich weinig aan van de lijn van zijn partij. Hij ging zijn eigen gang. Hij had vaste overtuigingen en was daarin niet door nuanceringen aan het wankelen te brengen. Zo was hij ervan overtuigd dat Indonesië met Nederland verbonden moest blijven in het Koninkrijk der Nederlanden. Hij verzette zich na de oorlog hevig tegen onafhankelijkheid. Zijn acties om de “Rijkseenheid” te bewaren, waren ronduit rabiaat. Maar al die eigentijdse beoordelingen anno 2015 doen voor mij niet zo ter zake. Als biograaf probeer ik de man vooral in zijn tijd te plaatsen en hem te begrijpen. Dat kon ik onder meer doen doordat ik voor eerdere boeken toegang had gekregen tot het Koninklijk Huisarchief. Daar lag interessante informatie over de moeizame verhouding tussen koningin Wilhelmina en Gerbrandy. Zo kon ik het beeld van Gerbrandy detail geven. Loe de Jong had weliswaar al veel over hem geschreven in zijn standaardwerk over de Tweede Wereldoorlog, maar De Jong werkte in de breedte, zoals bij een groot panorama past; ik zocht de diepte, waartoe een biografie zich bij uitstek leent.’

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

‘Intellectuelen dachten dat WOI veel goeds zou brengen’ Kunstenaars en denkers in heel Europa waren euforisch toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak. In zijn boek Oorlogsenthousiasme pluist historicus Ewoud Kieft uit hoe het geloof in de oorlog miljoenen in de ban kreeg.

Oorlogsenthousiasme. Europa 1900-1918 Ewoud Kieft De Bezige Bij, € 29,90

‘A

an het begin van de Eerste Wereldoorlog gingen overal in Europa mensen de straat op in nationalistische demonstraties. Ze schreeuwden leuzen tegen de vijanden van hun land en waren uitgelaten over de nieuwe oorlog. Terwijl de gevechten uitbraken, groeide hun aantal. In de eerste maanden van de oorlog was een belangrijk deel van Europa oorlogsenthousiast. Over dat opmerkelijke fenomeen gaat mijn boek. Historici wisten al dat fanatiekelingen geloofden dat de oorlog veel goeds zou brengen, maar ze dachten lang dat het een marginaal verschijnsel was. In mijn boek laat ik zien dat het iets anders lag. In de aanloop naar de oorlog was oorlogsenthousiasme inderdaad vooral iets voor studeerkamergeleerden en jongeman-

nen in een identiteitscrisis. Maar tijdens de eerste maanden en jaren van de oorlog sijpelde het door naar de massa’s. En binnen de culturele elite moest ik bijna zoeken naar mensen die níét enthousiast waren. Dat kwam door propaganda, maar ook door de stromen jonge mannen die naar het front trokken, en door de grote aantallen doden. Het was moeilijk te accepteren dat dat allemaal zinloos was. Dat is wat oorlog doet met mensen die er daadwerkelijk mee te maken krijgen. Ze gaan mee met de stroom, want pacifisme is in een oorlog veel lastiger vol te houden dan in vredestijd. Het “wij tegen zij-denken” verspreidt zich dan heel snel. Onder de enthousiasten waren opvallend veel vooruitstrevende mensen. Socialisten bijvoorbeeld, die teleurgesteld waren omdat de revolutie uitbleef. Zij zochten iets nieuws, iets mystieks, en vonden dat in de oorlog. Zo vervulde die oorlog voor iedereen in mijn boek verschillende behoeftes.’

‘Pas in ’93 kwam ik uit de kast als zoon van een SS’er’ Journalist Alexander Münninghoff (1944) groeide op als kleinzoon van een geslepen Nederlandse zakenman en als zoon van een oud-SS’er. Over het verleden van deze twee mannen – en over zijn afwezige moeder – schreef hij De stamhouder.

‘I

k wist al heel lang dat ik ooit een boek wilde schrijven over de vreemde geschiedenis van mijn vader en vooral ook van mijn grootvader. Het verhaal van mijn familie is een enorm kleurrijk palet en ik ben journalist, dus ik vond dat ik daar iets mee moest. Maar lang heb ik het verleden van mijn vader voor me gehouden – alleen mijn vrouw

De stamhouder Alexander Münninghoff 320 p. Prometheus, € 19,95

vertelde ik alles –, omdat het anders gedaan zou zijn met mijn carrière. Pas in 1993 ben ik uit de kast gekomen als zoon van een SS’er. Als de Tweede Wereldoorlog er niet was geweest, was mijn vader een vriendelijke, wat naïeve man gebleven. Maar hij is bij de SS gegaan en heeft aan het oostfront gevochten. Daaraan is hij kapotgegaan en dat heeft mijn jeugd voor een groot deel bepaald. Dat mijn vader bij de SS ging, was deels een daad van verzet tegen mijn dominante grootvader. Die wilde hem aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog dwingen te vertrekken uit Letland (waar mijn vader was opgegroeid) oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

DE LIBRIS GESCHIEDENIS PRIJS 2015

en naar Nederland te gaan. Mijn vader vond dat hij in het oosten thuishoorde, en toen hij zag dat al zijn vrienden in Letland een SSuniform aantrokken, meldde hij zich ook aan. Na de oorlog moest hij daarvoor terechtstaan. Hij was Nederlander en was in vreemde krijgsdienst gegaan. Maar toen heeft mijn grootvader zijn katholieke vrienden ingezet om aanklager Zaaijer – een vasthoudende nazi-jager – over te halen de aanklacht te laten vallen. En dat lukte ook nog. Een paar jaar na de geschrapte aanklacht zou mijn grootvader nog een keer drastisch

ingrijpen in het leven van zijn zoon. Dat gebeurde toen mijn ouders gescheiden waren en mijn moeder mij had meegenomen naar Duitsland. Mijn grootvader wilde koste wat kost dat ik – de stamhouder – opgroeide bij de familie Münninghoff. Daarom heeft hij me laten ontvoeren. Ik was pas zeven en liet me met een stuk chocola verleiden door twee vreemden. De rest van mijn jeugd bracht ik door bij een vader die veel te veel dronk en vertelde over de kameraadschap aan het oostfront. Toen hij overleed, besloot ik dat dit boek er moest komen.’

‘Woedend over het verleden’ Journalist en slavist Laura Starink reisde twee jaar door Letland, Rusland, Polen en Oekraïne, en zag hoe zwaar de Tweede Wereldoorlog en de erfenis van het communisme er nog doorwerken. Tijdens haar tocht brak het conflict tussen Rusland en Oekraïne uit.

‘H

et jaar 2014 zou weleens een waterscheiding kunnen blijken te zijn in de geschiedenis. De gebeurtenissen in Oekraïne hebben de verhoudingen tussen Rusland en het Westen ingrijpend beïnvloed. En juist in dat jaar werkte ik aan mijn boek over de gebieden die de Amerikaanse historicus Timothy Snyder de “bloedlanden” heeft genoemd: de landen die in de Tweede Wereldoorlog op de grens lagen tussen het fascisme en het communisme, en die hebben geleden onder zowel Hitler als Stalin. Ik wilde weten hoe de inwoners van Letland, Polen, Oekraïne en Rusland omgingen met dat verschrikkelijke verleden. Was er aandacht voor de zwarte bladzijden? Omdat de Tweede Wereldoorlog in dat gebied zo ongelooflijk belangrijk is geweest, moest ik dit nieuwe conflict een plaats geven in mijn boek. Rusland appelleert steeds aan de geschiedenis door te verkondigen dat de “fascisten” in Oekraïne de macht hebben overgenomen. Om dat te begrijpen, moet je het oorlogsverleden van de regio kennen. Mijn boek werd daardoor brandend actueel.

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Ook buiten Oekraïne speelt het oorlogsverleden nog erg. In het Poolse dorp Jedwabne werden in 1941 de Joden in een schuur gejaagd en levend verbrand. Decennialang was het verhaal dat de nazi’s dat hadden gedaan, maar in 2001 onthulde de historicus Jan Gross dat plaatselijke boeren de schuldigen waren. Die onthulling heeft Polen geschokt. Het politieke establishment heeft schuld bekend, maar de dorpsbewoners wijzen de waarheid nog steeds af. Het hele gebied heeft een dubbele bezetting gekend, door nazi-Duitsland en de SovjetUnie. De woede daarover is nog goed voelbaar en de crisis in Oekraïne heeft de angst doen opleven. Ik was in Riga toen Poetin op 9 mei de overwinning op de nazi’s vierde op de geannexeerde Krim. “Zie je wel,” zeiden de Letten tegen me, “de Russen zijn niet te vertrouwen.”’

De schaduw van de grote broer. Letten en Russen; Joden in Polen; Duits Kaliningrad; oorlog om Oekraïne Laura Starink Atlas Contact, 344 p. € 19,49

... Festival Volkskrant-journalist Martin Sommer interviewt de 5 kandidaten op het Geschiedenis Festival, dat Historisch Nieuwsblad op 18 oktober organiseert in de Philharmonie in Haarlem. Kijk op geschiedenisfestival.nl of bladzijde 22 van dit magazine.

Rijks museum zaterdag 31 oKtober 2015

tussen Droom&daad

NACHTELIJK DWALEN Ahmed Aboutaleb Lezingen Karin AmatmoeKrim Frits BolKestein Discussies Nawal el saadawi Beatrice de Graaf interviews Historisch Nieuwsblad Huis de Buren rondleidingen FreeK de Jonge Peter Knoope Generaal Tom Middendorp Gert Oostindie Vic van de reIJt Herman van rompuy

DOOr HET Rijks TicKets € 30 | studenten € 20 Rijksmuseum.nl / nacht

Met danK aan

Founder

hoofdsponsors

IDEALEN

Alles voor de communistische heilstaat Filmmaker Joris Ivens droomde van een communistische wereld. Zijn idealen brachten hem samen met de grote schrijver Ernest Hemingway naar de beproevingen van de Spaanse Burgeroorlog. Ondanks alle haat, nijd en moordpartijen tussen communisten, socialisten en anarchisten die hij daar zag, bleef Ivens overtuigd van de communistische utopie. door Martin Bossenbroek

rnest Hemingway klonk helemaal niet opgewonden toen Joris Ivens hem aan de lijn kreeg. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld was. ‘Morgen dineren we in het Witte Huis,’ deelde de grote schrijver mee. Zijn vriendin, journaliste Martha Gellhorn, had het geregeld. Zij kende first lady Eleanor Roosevelt goed, en die had hen spontaan uitgenodigd. Ze wilde de film weleens zien die Hemingway en Ivens hadden gemaakt over de Spaanse Burgeroorlog. En de president ook. Zo simpel was het. Filmmaker Joris Ivens was wel wat gewend, maar dit kwam zelfs voor hem als een verrassing. Een voorvertoning van The Spanish Earth (1937), exclusief voor de Roosevelts. Geen ingewikkeld gedoe, gewoon een telefoontje. En de president en zijn vrouw wisten echt wel

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

dat Ivens een bevlogen communist was. Nu maar hopen dat Hemingway en Ivens de president even apart konden spreken. Het ging om de strijd tegen het fascisme, het Spaanse volk moest gesteund. Als die boodschap overkwam, had Ivens zijn doel bereikt. De filmcamera was voor hem een wapen in de strijd. De ontvangst op het Witte Huis op 8 juli 1937 was een hoogtepunt in Ivens’ filmersleven. Zo’n eer was hem niet eerder te beurt gevallen, ook niet toen hij in Moskou werkte, in de door hem bewonderde Sovjet-Unie. Weliswaar had hij de muren van het Kremlin vanbinnen gezien, vrijwel direct nadat hij in april 1934 voor de derde keer was aangekomen in de stad, maar dat had niets te maken gehad met zijn werk en alles met zijn gezondheidstoestand. Zijn astma had weer eens opgespeeld; daar was bronchitis overheen

Bevlogen De camera was voor Ivens een wapen in de strijd. Foto HH/Rex Features

Dat was niet het enige. Tijdens zijn aanwezigheid werd het klimaat in de Sovjet-Unie met de dag grimmiger. Voordien was de harde hand van Sovjetleider Stalin vooral voelbaar geweest op het platteland. Na de moord op de Leningradse partijleider Sergej Kirov, op 1 december 1934, sloeg de terreur naar binnen, de partij in. Niemand was meer veilig voor Stalins paranoia. Honderdduizenden werden vermoord of opgesloten in kampen. Ook tal van Ivens’ collega’s. Hijzelf ontsprong bijtijds de dans. In januari 1936 deed zich een kans voor een werkbezoek te brengen aan de Verenigde Staten. Ondanks alles was zijn geloof in Stalin, de communistische partij en de Sovjet-Unie nog ongebroken, maar het leek hem toch beter om te vertrekken. Amerika bleek een verademing. Natuurlijk, alles draaide er om geld en efficiency. Voor Ivens stond vast dat ‘de Sovjetmaatschappij […] waar egoïsme en persoonlijk gewin door het systeem waren verslagen […] zich op een hoger niveau bevond dan de Amerikaanse’, maar dat werd ruimschoots gecompenseerd door de grotere artistieke vrijheid in de VS. Zijn faam was hem vooruitgesneld, en via de Amerikaanse communistische partij en vertegenwoordigers van de Komintern vond hij binnen de kortste keren aansluiting in progressieve kringen. Via die contacten raakte Ivens betrokken bij de Spaanse Burgeroorlog. Die begon met een opstand en een coup van nationalisten, onder wie de latere Spaanse leider Franco. De uitbraak van die opstand in juli 1936 leidde onder Amerikaanse intellectuelen en kunstenaars tot emotionele reacties. Somgekomen, en hij was met spoed opgenomen in de voor de nomenklatoera gereserveerde Kremlin-kliniek. Dat was geen flitsende start geweest van zijn derde verblijf in de Sovjet-Unie. Een voorteken van verder onheil. In de twintig maanden die Ivens vervolgens doorbracht in de Russische hoofdstad, regen de teleurstellingen zich aaneen. Van de vier projecten die filmmaatschappij Mezjrabpom hem in het vooruitzicht had gesteld, kon hij er slechts één realiseren.

❝

De strijd in Spanje werd van beide zijden gevoerd met nietsontziend fanatisme

❞

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

IDEALEN

migen meldden zich aan voor de Internationale Brigades, om zelf mee te vechten tegen Franco en de zijnen. Anderen organiseerden publiciteitscampagnes voor de republiek. Een van die initiatieven kwam van de Contemporary Historians, Inc., een gelegenheidscollectief van beroemde theatermakers en schrijvers, onder wie Ernest Hemingway en John Dos Passos. Doel was een geëngageerde reportage, te filmen door een regisseur die zijn sporen verdiend had. Joris Ivens dus. Hij vroeg en kreeg toestemming van zijn Russische filmbazen en nam in december 1936 de boot terug naar Europa. Spanje werd Ivens’ vuurdoop in een echte oorlog. De strijd werd van beide zijden gevoerd met nietsontziend fanatisme. Zijn eerste vijandelijke vuur, zijn eerste vliegtuigbommen, zijn eerste burgerslachtoffers. Het verging hem als de meeste oorlogsverslaggevers. De plotselinge dood greep hem aan, maar zijn camera bleef draaien, en de beelden stonden voor altijd op zijn netvlies. Ideologisch had hij daarentegen nergens last van. Veel idealistische Spanje-gangers raakten wel aan het twijfelen, vooral door de oorlog binnen de oorlog. De onderlinge haat, nijd en moordpartijen tussen communisten, socialisten en anarchisten, de sinistere complotten. Ze braken Dos Passos op toen hij kwam kijken, net als collega-schrijver George Orwell, voor wie de ‘Spaanse tragedie’ de definitieve breuk betekende met het stalinisme. Voor Ivens was de waarheid echter ‘dramatisch eenvoudig’. Hij zag de oorlog als de strijd van het Spaanse volk tegen het fascisme. Moskou gaf de middelen, de Komintern de richtlijnen en de Spaanse communistische partij het kader. Hemingway kon daarin meegaan. Het tweede deel van de opnamen draaide hij mee als volwaardig lid van de filmploeg. En na de eindmontage sprak hij een authentiek rauw commentaar in. De film bevat aangrijpende beelden, onder meer van het belegerde Madrid en een door Duitse vliegtuigen gebombardeerd dorp. Ondanks een magere verhaallijn was de documentaire indringend, heet van de naald, en dat kwam over. Eleanor Roosevelt was onder de indruk. In haar dagelijkse kranten-

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

column wijdde ze lovende woorden aan de film. Haar man sprak zich minder concreet uit. Ivens en Hemingway hadden gehoopt te kunnen pleiten voor opheffing van een Amerikaans wapenembargo, maar de president bood geen enkele opening. Hemingway en Gellhorn lieten zich hierdoor niet ontmoedigen. Ze bleven zich inzetten voor Spanje, tot het bittere einde van de oorlog in april 1939. Tot hun verbijstering haakte Ivens veel eerder af. Op last van Moskou verlegde hij zijn aandacht naar de andere kant van de wereld. Op 7 juli 1937 – daags voor de ontvangst op het Witte Huis – was Japan China binnengevallen. En eerder had Japan een Anti-Kominternpact gesloten met Duitsland en Italië. Dat betekende dat de opmars van Japan een bedreiging vormde voor de Sovjet-Unie. Ivens moest een film gaan maken over het heroïsche verzet van de Chinezen tegen hun overheersers. Eind januari 1938 nam hij een watervliegtuig richting Hongkong. In zijn bagage een nieuwe droom. Martin Bossenbroek won de Libris Geschiedenis Prijs 2013 voor De Boerenoorlog en is bezig met een boek over Nederland en de Koude Oorlog.

Spanje Ivens en Hemingway maakten een rauwe documentaire.

Burgeroorlog Falangisten vallen een dorp aan. Foto HH

MAAND van de GESCHIEDENIS oktober 2015

10 TOPTITELS TUSSEN

DROOM & DAAD

GA VOOR DE 10 TOPTITELS NAAR UW BOEKHANDEL OF BIBLIOTHEEK

......

........................ maandvandegeschiedenis.nl/toptitels ..........................

IDEALEN

De militair van nu wordt meestal geleid door idealen over vrede en gerechtigheid. Maar eenmaal in oorlogsgebied volgt vaak de confrontatie met de complexe, rauwe werkelijkheid. Wat blijft er vervolgens over van de oorspronkelijke dromen? Door Phebe Kloos/Foto’s Arie IJdo

Hoop na de oorlog Naam: Claudia Bisschops Leeftijd: 38 jaar Gediend in: Afghanistan in 2009-2011

‘Toen ik in Deh Rawod aankwam, was ik daar de eerste vrouwelijke geestelijk verzorger. Iedereen was benieuwd hoe de Afghaanse tolken bij ons op het kamp op mij zouden reageren, omdat een vrouw in een religieus ambt toch wel iets ongekends voor hen zou zijn. Ik stelde me voor en vertelde wat mijn functie was. Ze keken me aan en zeiden: “Welkom, mullah.” De vijf daaropvolgende maanden was ik dus de mullah. Geen probleem.’ Mijn droom vandaag:

‘Het zou mooi zijn als jongens en meisjes in landen als Afghanistan gelijke kansen op onderwijs zouden krijgen, en een betere toekomst, en als religie daarin een bevorderende in plaats van een belemmerende kracht zou zijn.’ Naam: C.J.W. (Cor) van Alderwegen Leeftijd: 66 jaar Gediend in: Cambodja in 1992-1993 en in voormalig Joegoslavië in 1995

‘Tijdens een patrouille in Cambodja in 1993 zagen wij voor ons tumult op de weg: een verkeersongeluk. Een Cambodjaanse taxichauffeur – een brommerrijder met een duozitje – bleek te zijn aangereden door een UNHCRLandrover, bestuurd door een Schotse officier die naar alcohol rook. De taxichauffeur was ernstig gewond, zijn passagiere had het ongeluk niet overleefd. Ik vroeg toestemming om haar naar haar dorp te brengen. Daar trof ik haar echtgenoot met een paar weken oude baby op de arm. Terwijl ik met hulp van onze tolk aan de nabestaanden uitlegde wat er gebeurd was, zag ik uit mijn ooghoek de Schot in zijn witte jeep naderen. Ik ben van Schotse afkomst en mij gaat die taal al foeterend redelijk af, en zo stuurde ik hem weg. Terug in Nederland begreep ik dat de doodgereden moeder was afgekocht met 75 dollar. De prijs voor een mensenleven volgens de VN!’ Mijn droom vandaag:

‘Dat de VN immer de juiste verantwoordelijkheid nemen in het op een menselijke manier afhandelen van door hun medewerkers veroorzaakt leed.’

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Naam: Hans van den Boogaard Leeftijd: 52 Gediend in: Libanon in 1983

‘In 2012 was ik in Tyre in Libanon. Op het balkon, onder het genot van een Almaza-biertje, vroeg Libanon-veteraan Chris Laarhoven mij wat ik nog eens wilde doen in mijn leven. Ik zei toen: parachutespringen, mijn wing (brevet) halen. Op 49-jarige leeftijd heb ik mijn wing gehaald in Hilversum bij PCMN. Later heb ik zelfs nog een duosprong gedaan in Ameland en een ballonvaart gemaakt, ondanks mijn hoogtevrees.’ Mijn droom vandaag:

‘In een F-16-straaljager zitten, of in een Chinook. Maar als Libanon-veteraan droom ik vooral van een wereld zonder oorlog, want zoals Thé Lau zong: “Iedereen is van de wereld en de wereld is van iedereen.”’

1997 (SFOR 1) ‘Bijzonder vond ik de kameraadschap tussen de Koninklijke Marechaussee (KMar) en de andere eenheden. Er was respect voor elkaars werk. Heel bijzonder en triest was het ongeluk met het pantservoertuig YPR tijdens het mijnen opsporen. Hierbij kwamen op 11 februari 1997 David van de Linden en Ronald Peter Wind om het leven. De brigade KMar heeft dit ongeval vervolgens op een heel professionele manier afgehandeld. Geschokt en gelaten heb ik gekeken naar de verwoestingen die de Bosniërs elkaar aandeden.’

Naam: Kolonel b.d. L.C. Schreuders Leeftijd: 91 jaar Gediend in: Nederlands-Indië in 1947-

1950 en Korea in 1950-1951 ‘Wij waren pas enkele jaren geleden bevrijd en ik wilde nu ook andermans vrijheid verdedigen. Na de oorlogservaringen (in WOII en Indië) kon ik maar moeilijk wennen aan het thuisleven in Nederland. Ik heb me daarom vrijwillig voor Korea gemeld. Als er iets bijzonders in de wereld gebeurde, wilde ik daarbij zijn. De dood lag altijd op de loer. Ik heb in Korea helaas veel van mijn maten zien sneuvelen. Zelf heb ik veel geluk gehad. Toen ik lag te slapen, werd ik voor een bespreking bij het bataljon geroepen. Ik had mijn slaapplaats nog maar net verlaten toen een granaatscherf door het tentzeiltje en mijn slaapzak vloog. Zonder geluk kom je er niet, zeggen ze weleens.’

Naam: Gerrit Storteboom Leeftijd: 61 jaar Gediend in: Busovaca, Bosnië in

Mijn droom vandaag: Mijn droom vandaag:

‘Dat de erkenning die de Zuid-Koreaanse bevolking voor oud-Korea-strijders toont, ook navolging in Nederland krijgt. Opdat men ook hier de “Vergeten Oorlog” nooit meer vergeet.’

‘Samen met mijn vrouw gelukkig oud worden en nog veel op onze kleinkinderen passen. Tevens wil ik actief blijven in het veteranenleven, bijvoorbeeld als medeorganisator van de herdenking van de bevrijding in Nunspeet.’

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

Het Geschiedenis Festival op zondag 18 oktober biedt voor elk wat wils!

BESTEL NU ETS JE TIieCdeK nisfestival.nl www.gesch

40 13 53 of be l m et 09 00 -0

voor de lachebek Diederik van Vleuten over Churchill, taalgrappen van Wim Daniëls, Her man Pleij en Maarten van Rossem

voor de lezer Jan Brokken over de Vergelding, Nelleke Noorder vliet en Annegreet van Bergen

voor de alleseter Redmond O’Hanlon’s favoriete ontdekkingsreizigers, Ian Kershaw, Luc Panhuysen en Ad van Liempt

voor de schrijver schrijftips van Sander Blom, bestsellerauteur Annejet van der Zijl en genomineerden van de Libris Geschiedenis Prijs

GS Archetypes_194x268.indd 1

En nog vele anderen. Kijk op www.geschiedenisfestival.nl voor het hele programma!

02-09-15 14:26

IDEALEN

De plasticdroom van Joost Elffers Het staat in de lijst van de belangrijkste uitvindingen: plastic. John Wesley Hyatt ontwikkelde het in de jaren 1860. Inmiddels kennen we de keerzijde van deze doorbraak: de plasticsoep in de oceanen. Joost Elffers is vastberaden daar iets aan te doen. Tijdens TEDxYouth 2015 gaf de twaalfjarige zijn visie op dit milieuprobleem. door Sophie Mol

Vind je plastic een goede uitvinding?

‘Het is een geweldige uitvinding, echt serieus een applausje voor degene die het heeft uitgevonden. Maar hoe wij ermee omgaan is niet goed. Als we het op de plek terugbrengen waar het is gemaakt en we het kunnen recyclen, dan heb ik er geen problemen mee.’ Wat is jouw droom?

‘Mijn droom is dat de toekomst beter wordt voor kinderen. Al het afval van de wereld in de prullenbak in plaats van op straat.’ Hoe heb je deze woorden omgezet in daden?

‘Gewoon doen! Op mijn vierde heb ik besloten: ik ga het plastic opruimen.’ Wat was de eerste stap?

‘Het begon bij mijn moeder. Zij twitterde met een kring mensen die ook iets aan de plasticsoep willen doen. Nu twitter ik zelf ook en maak ik zwerfies: foto’s met zwerfafval.’* Hoe ziet jouw droomwereld eruit? Wat is jouw rol daarin?

‘Ik hoop dat we in de toekomst beseffen dat we totaal de verkeerde richting op zijn gegaan. We zijn Moeder Aarde aan het vernietigen, en dat is niet de juiste weg. Ik wil mensen bewust maken. Later wil ik iets met

milieu doen en met plastic en afval. Ik ga nu eerst het vwo doen.’

FOTO REUTERS/KHAM

Wie is jouw voorbeeld? Door wie ben je geïnspireerd?

... Meedoen

‘Ik ben door mijzelf geïnspireerd. Ik ben er zelf mee begonnen en heb doorgezet. Van TEDx heb ik veel geleerd. Ik heb ook een presentatie gehouden op school. Ook Boyan Slat laat met The Ocean Cleanup zien dat het mogelijk is om plasticsoep op te ruimen, als je er maar voor gaat. Ik volg hem op Twitter. Ik heb contact gezocht, maar hij heeft nog niet gereageerd.’

Wil je meer weten over de plasticsoep en de strijd ertegen, kom dan op 4 oktober naar het Nederlands Watermuseum in Arnhem. Joost geeft samen met Peter Smit van Stichting Klean een interactieve presentatie.

* Er bestaat een officieel #zwerfie-kanaal op stichtingklean.nl. Raap elke dag een stuk zwerfvuil op, maak er een foto van en plaats die op social media met #zwerfie.

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

IDEALEN Welke impact hebben legendarische toespraken op de wereldgeschiedenis gehad? De VPRO laat het zien in een nieuwe reeks van de serie Speeches, vanaf zondag 20 december, zes weken lang om 20.15 uur op NPO2. Een voorproefje. Door Michael Butôt en Geertje Dekkers

I have a dream… SALMAN RUSHDIE 11 december 1991, Universiteit van Columbia, VS

Citaat

‘Vrijheid van meningsuiting is alles, het enige waar het om draait. Vrijheid van meningsuiting is het leven zelf.’ Luchtballon

Rushdie vergelijkt zijn onderduikperiode met een reis in een heteluchtballon die kapotgaat en dreigt neer te storten. De ballon daalt onder de last van handelsrelaties, wapenovereenkomsten en de machtsbalans in de Golfstaten. Rushdie dreigt te pletter te slaan als martelaar van de vrijheid van meningsuiting. Bewondering

Fatwa

In 1988 verschijnt Salman Rushdies boek De Duivelsverzen. De titel slaat op het idee dat de Koran Mohammed is ingefluisterd door de duivel, en niet door Allah. Blasfemie, oordeelt de Iraanse ayatollah Khomeini, en hij spreekt een fatwa uit. Rushdie krijgt meerdere prijzen op zijn hoofd, waarvan de hoogste 3 miljoen dollar bedraagt. Hij moet onderduiken. Toch geeft Rushdie in 1991 (onaangekondigd) een lezing tijdens een bijeenkomst over de vrijheid van meningsuiting aan de Columbia-universiteit. Titel: ‘Duizend dagen als gevangene van een metafoor.’

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Pulitzer Prize-winnaar J. Anthony Lukas is aanwezig bij de verrassingslezing. De abstracte kwestie van de vrijheid van meningsuiting, zegt hij, komt op indrukwekkende manier tot leven door het lijden van deze ene creatieveling wiens leven wordt gedwarsboomd. Angst

In 1998 wordt de fatwa opgeheven, maar Rushdie is pessimistisch over de westerse bereidheid om te vechten voor de vrijheid van meningsuiting. We zijn geneigd het extremisten naar de zin te maken, stelt hij – veel meer dan een kwarteeuw geleden. Toen kreeg hij massale steunbetuigingen, maar hij betwijfelt of dat nu ook zou gebeuren.

RONALD REAGAN

28 januari 1986, Witte Huis, Washington Crash

Op 28 januari 1986 mislukt de lancering van de spaceshuttle Challenger. Na een vlucht van 73 seconden ontploft het ruimteveer. Miljoenen mensen zien het live gebeuren. President Reagan besluit de geplande State of the Union te verzetten en geeft op nationale televisie een toespraak over het ongeluk. Citaat

‘De toekomst is niet voor watjes, maar voor de dapperen. De crew van de Challenger leidde ons naar de toekomst, en we zullen hen blijven volgen.’

hun land. De astronauten waren een voorbeeld voor Amerika – aldus Reagan – en hebben zich opgeofferd voor hun land en voor de wereld. Spreektalent

Vanwege zijn uitzonderlijke communicatieve kwaliteiten wordt Reagan ook wel The Great Communicator genoemd. Met zijn persoonlijke medeleven en zijn nadruk op het nationale belang van de expeditie, weet hij zijn publiek ook in deze speech te raken. De toespraak wordt gezien als een zeer sterk staaltje van politieke speechkunst.

Opoffering

Reagan geeft zijn toespraak een persoonlijk tintje door de Amerikanen te vertellen dat het ongeluk hem en zijn vrouw veel pijn doet. Hij noemt de namen van de dode astronauten en prijst hen voor hun uitzonderlijke moed en voor de ontdekkingen die ze zouden doen voor

LUMUMBA

30 juni 1960, Ceremonie voor de Proclamatie van de onafhankelijkheid van Congo, Congo Kolonie-af

Congo is onafhankelijk! Na jaren van verzet tegen het racistische koloniale regime uit België bereiken de vrijheidsstrijders in 1960 hun doel. Een van hun aanvoerders, Patrice Lumumba, wordt premier. Op de onafhankelijkheidsceremonie geeft de Belgische koning Boudewijn een afscheidsspeech die weinig blijk geeft van inzicht in de ellende die zijn land de Congolezen heeft aangedaan. Hij verheerlijkt het kolonialisme en het optreden van zijn grootvader Leopold II. Lumumba ergert zich mateloos en besluit ter plekke een toespraak te houden.

Citaat

‘We zijn niet vergeten dat de wet nooit hetzelfde was voor blanken en voor zwarten. Dat hij soepel was voor de ene groep en wreed en onmenselijk voor de andere.’ Slavernij

Lumumba beschrijft het kolonialisme als een vernederende vorm van slavernij die met geweld werd opgelegd, en prijst de moed van de onafhankelijkheidsstrijders. Dat er in de strijd doden vielen, was volgens hem onvermijdelijk. Kwade koning

Koning Boudewijn is niet gediend van Lumumba’s vlammende betoog, maar de Congolezen geven hem een daverend applaus. Scherp

Lumumba Drie weken na de onafhankelijkheid van Congo. Foto HH/Corbis

De toespraak wordt nog steeds gevierd vanwege de scherpe kritiek op het kolonialisme en de scheve verhoudingen tussen Europa en Afrika. oktober 2015... Maand van de Geschiedenis

UTOPIEËN

Toen in 1914 de eerste treinen vol jonge soldaten naar het front vertrokken, was het gedaan met het pacifisme van de socialistische partijen. Hun roep om internationale solidariteit bleek niet bestand tegen angst, haat en het verlangen naar heroïek. door Ewoud Kieft

De pacifistische droom vervloog

an het begin van de twintigste eeuw leek het goed te gaan met het pacifisme in Europa. Overal ontstonden clubs van wereldverbeteraars: tolstoianen, natuurhervormers en theosofen. Allemaal droomden ze van een nieuwe wereld, een wereld waarin het vrede zou zijn. Zo had het Theosofisch Genootschap als een grondbeginsel: ‘Het vormen van een kern van de algemene broederschap der mensheid, zonder aanzien van ras, geslacht, kaste of kleur.’ De droom van vrede leek daadwerkelijk dichterbij te komen toen de socialistische partijen in verschillende Europese landen enorme verkiezingswinsten behaalden. In Duitsland werd de SPD in 1912 de grootste partij van het parlement. In Frankrijk had het linkse blok tijdens de verkiezingen van 1910 bijna 40 procent van de stemmen gekregen. De socialistische partijen van Europa werkten al jaren met elkaar samen. Ze zouden de handen ineenslaan op het moment dat er oorlog zou dreigen, hadden ze op de Tweede Internationale afgesproken. De solidariteit tussen de arbeiders uit alle landen zou voorkomen dat er een gewelddadig conflict tussen Europese naties zou kunnen uitbreken. Maar alle mooie voornemens bleken niet tegen

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

de praktijk bestand toen het tijdens de zomer van 1914 oorlog werd. Aanvankelijk organiseerden de socialisten nog massale protesten. In Oostenrijk, waar de crisis begon, verklaarde de SDAP op 23 juli nog plechtig dat ze nooit zou toelaten dat de arbeiders van Europa tegen elkaar zouden strijden. In Duitsland organiseerden de sociaal-democraten overal in het land anti-oorlogsdemonstraties, waar in totaal meer dan 750.000 mensen aan meededen. In Frankrijk en Engeland gebeurde hetzelfde. Maar het tegengeluid verstomde snel binnen de anderhalve week dat in Europa de oorlog uitbrak. Toen in Oostenrijk het parlement de oorlogskredieten goedkeurde, verwelkomden dezelfde sociaal-democraten die beslissing als een die ‘de waardigheid, grootsheid en voortreffelijkheid van de Duitse geest tentoonspreidt’. Ook de Duitse sociaal-democraten stemden – unaniem – vóór de oorlogskredieten op 4 augustus 1914, de beslissing werd door het hele parlement oorverdovend toegejuicht. In anderhalve week tijd was de weerstand van Europa’s pacifisten vrijwel geheel verstomd. Het keerpunt was in alle landen hetzelfde: de afkondiging van de mobilisatie. Zodra de eerste treinen vol jonge soldaten uit alle rangen en standen naar het front vertrok-

Uiteengespat Joodse patriotten betuigen hun vaderlandsliefde. op de tweede dag van de mobilisatie. Parijs, 1 augustus 1914. Foto HH/Roger Viollet

Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van

‘Hét platform voor de 100-jarige herdenking van de Eerste Wereldoorlog.’

ken, was de tijd van oppositie voorbij. Vanaf dat moment veranderde de oorlog in een nationale gebeurtenis waarbij iedereen betrokken was, waarbij iedereen wat te verliezen had, waarbij iedereen wel iemand kende die aan het front zijn leven waagde. Van toen af aan was er geen terugkeer meer mogelijk. De oorlog duldde geen tegenspraak meer. Tijdens de daaropvolgende maanden waren het slechts enkelingen die zich openlijk tegen de oorlog bleven verzetten. Ze werden voor landverrader uitgemaakt, soms ook door degenen die het kort daarvoor nog met hen eens waren geweest. Veel pacifisten bleken op het moment suprême een nationalistischer inborst te hebben dan ze van zichzelf hadden gedacht. Velen gaven de propaganda over landsgevaar en nationale zelfverdediging voorlopig het voordeel van de twijfel. En er waren daden van stil protest. In München sprong eind augustus een soldaat van het dak van de Türkenkazerne. In zijn zak had hij een briefje. ‘Mijzelf kan ik doden – anderen niet,’ stond er. Van de hoop op internationale solidariteit was in het najaar van 1914 weinig over, constateerde de Italiaanse socialist Benito Mussolini in november 1914 voor de Milanese afdeling van de

socialistische partij. ‘De Internationale is dood […] Het sentiment van nationalisme bestaat en kan niet ontkend worden.’ Het uitbreken van de Grote Oorlog had laten zien dat de voorstanders van oorlog het altijd van de pacifisten zouden winnen, schreef Mussolini jaren later in zijn autobiografie: omdat nationalisten een beroep konden doen op passies en instincten, op angst, haat en het verlangen naar heroïek – sentimenten waar hij als leider van het fascistische Italië volop gebruik van had gemaakt. Pacifisten waren aangewezen op een fragiele droom, die tijdens de zomer van 1914 met te weinig passie verdedigd werd. Ewoud Kieft is historicus en publicist.

... FESTIVAL

Ewout Kieft is samen

met talloze prominente historici te gast op het Geschiedenis Festival, dat Historisch Nieuwsblad op 18 oktober organiseert in de Philharmonie in Haarlem. Hij vertelt er over zijn onderzoek. Kijk op bladzijde 9 voor meer informatie.

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

UTOPIEËN

Veel utopisten hebben hun ideale samenleving beschreven. Die vertoont vaak dictatoriale trekken, getuigt van nogal particuliere obsessies of is het product van technologische hoogstandjes. Vijf voorbeelden. Door Rob Hartmans

En de zee verandert in limonade Plato (ca. 427-347 v.Chr.) De eerste beschrijving van een ideale samenleving staat op naam van Plato. In zijn Politeia schetste hij de contouren van een maatschappij die een alternatief moest bieden voor de democratische, in zijn ogen chaotische en hedonistische werkelijkheid van het Athene van de vierde eeuw voor Christus. Plato’s ideale samenleving bestaat uit drie klassen: de meeste mensen behoren tot de ‘werkers’, die in de materiële behoeften moeten voorzien; de veiligheid wordt gegarandeerd door de ‘wachters’ of militairen, uit wier midden de beste en filosofisch meest geschoolde leden worden gekozen om de functie van ‘heerser’ te vervullen. Omdat wachters en heersers veel macht uitoefenen, dienen zij volstrekt onbaatzuchtig en welwillend te zijn, wat alleen mogelijk is als ze in een gemeenschap leven en geen bezittingen hebben. Ook vrouwen en kinderen worden gedeeld, en er wordt een speciaal fokprogramma opgezet om te garanderen dat alleen de besten zich voortplanten.

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Om de deugdzaamheid te bevorderen en te voorkomen dat mensen zich onbeheerst gedragen moeten literatuur en andere vormen van kunst geen aandacht schenken aan mateloos en bandeloos gedrag. Vandaar dat ook extatische muziek taboe is en erop toegezien moet worden dat ambachtslieden geen smakeloze voorwerpen maken.

Thomas More (1478-1535) In 1516 publiceerde de Engelse humanist en politicus Thomas More een Latijns boekje met als titel Over de beste vorm van samenleving en het nieuwe eiland Utopia, waarmee hij de ideale maatschappij haar naam gaf. Hierin beschreef hij niet alleen de misstanden van zijn eigen tijd, maar tekende hij ook het verhaal op van een fictieve zeevaarder die op het zuidelijk halfrond een eiland had bezocht waar mensen een harmonieus en rechtvaardig leven leidden. Op Utopia bestaat geen privébezit, wonen mensen in geometrisch geordende wijken met

De ochtend Schilderij door Frederic Leon Henri Marie uit 1901. Afb. HH/Bridgeman Images/ Musee d’Orsay, Paris

Charles Fourier (1772-1837)

allemaal dezelfde huizen, dragen ze dezelfde kleren van ongeverfde wol, en gebruiken ze de maaltijd in gemeenschappelijke eetzalen. Luxe en weelde zijn afwezig, zodat niemand werkt om rijk te worden of carrière te maken. Iedereen doet dat wat het best hij hem of haar past, en voor het vuile, zware en onaangename werk zijn er krijgsgevangenen, die als slaven worden ingezet. Thomas More scheef Utopia, waarin regelmatig naar Plato werd verwezen, niet als blauwdruk voor een socialistische samenleving, maar mengde zich in een debat dat toen actueel was, over de vraag wat de doorslag diende te geven: de menselijke rede of de goddelijke openbaring? Uit de vele contradicties en absurditeiten blijkt dat More – een conservatieve katholiek en fanatieke ketterjager – de niet-christelijke Utopiërs gebruikte om de menselijke hoogmoed aan de kaak te stellen.

De Franse zakenman Fourier was wél een socialist en geloofde dat de vooruitgang van de samenleving niet het gevolg kon zijn van competitie, maar alleen van samenwerking en zorgzaamheid van mensen jegens elkaar. Deze harmonieuze zorgzaamheid kon echter niet worden afgedwongen door een almachtige staat, maar zou voortkomen uit een stelsel van kleine, basisdemocratische eenheden, die hij phalanges noemde en die in zogenoemde phalanstères woonden. Fourier meende op wetenschappelijke wijze te hebben aangetoond dat de mens gedreven werd door twaalf hartstochten, die er in verschillende combinaties toe leidden dat er 810 verschillende persoonlijkheidstypen waren. De ideale phalange diende van elk menstype twee vertegenwoordigers te tellen, zodat deze uit 1620 mensen bestond. In zijn uit vier dikke delen bestaande Théorie de l’Unité universelle (1821-1842) werkte hij tot in detail uit hoe phalanges georganiseerd moesten worden en hoe deze eenheden met elkaar konden samenwerken. Evenals Plato en Thomas More bemoeide hij zich met het privéleven van de bewoners van deze utopische samenleving, waarin het traditionele huwelijk niet meer voorkwam. Anders dan zijn voorgangers kwam hij op voor de rechten van vrouwen. Bovendien zag hij in homoseksualiteit geen zonde of misdrijf, maar gewoon de persoonlijke voorkeur van sommige mensen. Tegelijkertijd geloofde hij dat met het bereiken van de wereldharmonie de zeeën minder zout zouden worden en in limonade

tip

Droom & Daad

Wingewest Wat gebeurde er met de Nederlandse droom van een overzees rijk? J.P. Coen paste al op grote schaal geweld toe. Daarna zijn gewapende conflicten niet meer weg te denken uit de Nederlands-Indonesische geschiedenis. Steeds bedekt met eufemistische termen als ‘strafexpeditie’ of ‘pacificatieoorlog’. Wat zat er achter deze aaneenschakeling van bloederige dadendrang? Waren de idealen van kolonialen louter ingegeven door hebzucht? Mijn tip is: de Week van de Koloniale Geschiedenis in Bronbeek. Martine Gosselink Hoofd Geschiedenis Rijksmuseum

❝

Voor het vuile, zware en onaangename werk zijn er slaven

❞

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

5 REDENEN OM

HISTORISCH NIEUWSBLAD

TE LEZEN

Grote gebeurtenissen

Historisch Nieuwsblad biedt iedere maand spannende en verrassende verhalen over de grote gebeurtenissen in de geschiedenis van Nederland en daar buiten.

Sublieme auteurs

Grote historici als Ad van Liempt en Maarten van Rossem schrijven in Historisch Nieuwsblad. Verhalenvertellers als Annejet van der Zijl, Annegreet van Bergen en Jaap Scholten nemen je mee naar onbekende werelden.

Liefde & leed

Liefde en leed als rode draad in de geschiedenis – van de meest ontroerende liefdesbrieven tot huiveringwekkende dagboeken uit de Eerste Wereldoorlog.

Rijk geïllustreerd

Alle verhalen zijn geïllustreerd met een overvloed aan prachtige en intrigerende afbeeldingen: schilderijen, foto’s, affiches, voorwerpen, kaarten, prenten en de mooiste infographics.

Zo veel meer

Historisch Nieuwsblad is zo veel meer dan alleen een tijdschrift. Denk aan collegedagen, het Geschiedenis Festival, biografieën van bijzondere personen en een gloednieuwe website met een uitgebreide verzameling artikelen en nieuws.

PROBEER HISTORISCH NIEUWSBLAD NU! VIA WWW.HISTORISCHNIEUWSBLAD.NL/NIEUW ONTVANG JE NU 5 NUMMERS VOOR MAAR € 19,95

UTOPIEËN

Utopia Kaart van de ideale maatschappij. Gravure uit 1516. Afb. Imageselect/AKG

Charles Fourier Schilderij door Jean Francois Gigoux. Afb. HH/Bridgeman Images

De door egoïsme en materialisme ziek geworden burgerlijke samenleving zou volgens Van Eeden weer gezond kunnen worden als de mensen in communes gingen wonen en gezamenlijk het land zouden bewerken. Van deze hooggestemde idealen kwam echter niets terecht, omdat de bewoners van Walden allesbehalve een eenheid vormden. De kunstenaars en intellectuelen liepen de kantjes eraf en discussieerden, waarmee ze de paar arbeiders en boeren van zich vervreemdden. Terwijl Van Eedens psychiatrisch patiënten ook niet erg productief waren en voor onrust zorgden. En als men al aan het werk was, werd men dikwijls afgeleid door de nieuwsgierige bezoekers en de vele vriendinnen van Van Eeden. Reeds na enkele jaren ging dit agrarische utopia ter ziele. zouden veranderen, terwijl het klimaat op de Noordpool milder zou zijn dan rond de Middellandse Zee.

Frederik van Eeden (1890-1932) De ideeën van Fourier vonden in Frankrijk weinig weerklank, maar in Noord-Amerika ontstonden in de negentiende eeuw tal van kolonies die door hem geïnspireerd werden. In deze jonge samenleving waren meer mensen die droomden van een eenvoudig leven in harmonie met de natuur. Een van hen was Henry David Thoreau, die in 1854 de bestseller Walden publiceerde. Dit vormde weer de inspiratiebron voor de Nederlandse psychiater, schrijver, spiritist en wereldverbeteraar Frederik van Eeden, die in 1898 in Bussum een gelijknamige landbouwcommune oprichtte.

❝

Waarom men op Mars zou willen wonen blijft volstrekt onduidelijk

❞

Mars One (2026- ?) Waar Van Eeden op de Bussumse hei een ideale samenleving probeerde te verwezenlijken, zoekt het Mars One Project het aanzienlijk verder weg. Deze Nederlandse stichting, die losstaat van andere clubs met soortgelijke plannen, wil in 2026 vier mensen naar Mars sturen. Zij zullen na een reis van zeven maanden op de planeet aankomen, om daar vervolgens de eerste ruimtekolonie te vestigen. Hierna zullen geregeld nieuwe kolonisten volgen, maar eventuele spijtoptanten zullen nooit terug kunnen naar de aarde, omdat er geen mogelijkheid zal zijn op Mars een retourraket te lanceren. Op de website van het project (www.marsone.com) wordt uitgebreid ingegaan op de selectiecriteria voor de astronauten en de technische haalbaarheid van de onderneming, maar er wordt in alle talen gezwegen over het doel van dit galactische utopia. Van het streven naar een rechtvaardige, harmonieuze samenleving is geen sprake, en waarom men op Mars zou willen wonen blijft volstrekt onduidelijk. Het middel is een doel geworden. Gewoon, omdat het kan, of althans zou moeten kunnen. Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

PLANOLOGIE

Darwin in de polder Tienduizenden mannen en vrouwen aasden in de jaren na de Tweede Wereldoorlog op een fonkelnieuw rijtjeshuis in Flevoland, of op een rijzige boerderij in de nieuwe polder. Maar deze droom bleef voor de meesten buiten bereik. door Eva Vriend

ertus Lokhorst trok in het voorjaar van 1944 naar de Noordoostpolder. Hij bracht zijn eigen schop mee, waarmee hij hielp sloten te graven. Hard werken, niet zeuren. Niet omdat hij aan de verplichte tewerkstelling in nazi-Duitsland wilde ontkomen. Nee, zoals velen had Lokhorst een ander doel. De 26-jarige hoopte dat zijn inspanningen zouden worden beloond met een eigen boerderij. Tevergeefs. In de verhalen die hij me vertelt komt één zinnetje telkens terug: ‘De polder heeft mij niet gebracht wat ik had verwacht.’ De droom van mannen als Lokhorst begon met de visionair Cornelis Lely, de oervader van Flevoland, de aanstichter van de poldervariant van the American dream: de Polderdroom. Begonnen als jonge ingenieur in dienst van de Zuiderzeevereniging, een club van notabelen, presenteerde Lely als minister in 1892 zijn eerste voorstel voor de Afsluitdijk. Maar de geesten waren er nog niet rijp voor. De Zuiderzee afsluiten met een kilometerslange dijk? De meeste mensen vonden het idee te bizar om erover na te denken. Had die Lely niets beters te doen?

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

De Eerste Wereldoorlog (waardoor een voedseltekort ontstond) en een heftige stormvloed in 1916 (waarbij negentien mensen omkwamen) maakten dat de stemming keerde ten gunste van de plannen van Lely. In juni 1918 kreeg hij eindelijk een Kamermeerderheid voor het plan. Daarmee stond het kabinet-Cort van der Linden aan de basis van het Zuiderzeeproject. Het kabinet dat het kiesrecht verruimde en dat de schoolstrijd beslechtte, legde ook het fundament voor de grootste polder ter wereld. De Polderdroom reikte verder dan het ruimtelijke-ordeningsplan en behelsde ook de bevolking. Niet alleen het landschap van Flevoland werd tot op de laatste centimeter op de tekentafel uitgedacht, ook de nieuwe bewoners werden langs de meetlat gelegd. Het paste bij de ontwikkeling van social engineering: de notie dat de mens – net als een polder – grotendeels maakbaar was. De Homo Zuiderzeelandicus moest passen in de mal van die maakbaarheid. Zo ontstond voor het nieuwe land de grootste en meest verregaande selectieprocedure die de Nederlandse overheid ooit voor nieuw grondgebied heeft uitgevoerd – en waarbij Bertus Lokhorst afviel.

Geslaagd Boeren die de selectie hebben doorstaan zetten de tarwe op schoven. 12 september 1947. Foto HH/ Spaarnestad Photo

Droom & Daad

tip

Erkenning

Cornelis Lely overleed in 1929, drie jaar voor de voltooiing van de Afsluitdijk. De leiding van de zoektocht naar de nieuwe poldermens kwam in handen van professor Henri Nicolaas ter Veen. Hij was werkzaam bij de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolder, het zelfstandig rijksorgaan dat verantwoordelijk was voor de drooglegging, de inrichting en de bevolking van het nieuwe land. Ter Veen beschreef de polderpioniers als een aparte menssoort met een ondernemend, vitaal karakter. Zij waren ‘flinker en kloeker’, en daarnaast ‘rationeel, nuchter, materialistisch en praktisch’. De professor voorspelde dat ‘zij weldra zelfbewuste, vooruitstrevende wegbereiders, maatschappelijke voortrekkers’ zouden worden, ‘ook op andere dan economisch terrein. Hierin ligt hun grote economische en culturele waarde voor een volk als geheel.’ Ter Veen baseerde zich op zijn promotieonderzoek naar de eerste generatie bewoners van de Haarlemmerpolder, drooggelegd in het midden van de negentiende eeuw. Het rijk had deze polder aangelegd om Amsterdam en Leiden te beschermen tegen overstromingen en bemoeide zich verder nergens mee. En dat was te merken. Het werd ‘ploeteren in de drassige bende’, in de woorden van Ter Veen. Bewo-

ners vluchtten in de drank en de prostitutie. Epidemieën van cholera en malaria braken uit, terwijl er nauwelijks medische zorg was. Het was terug te zien in de sterftecijfers. Voor de bewoners was het een afgrijselijke periode, concludeerde de professor. Maar hij zag ook een voordeel. Hier was sprake van survival of the fittest. De zwakkeren werden weggevaagd, terwijl de sterken kansen kregen. Darwin in de polder. Ter Veen liet zich ook inspireren door eugenetici, aanhangers van de leer van de rasverbetering, die stellen dat menselijke eigenschappen erfelijk overdraagbaar zijn. Op basis van dit idee voerden bijvoorbeeld de VS en Zweden in de eerste helft van de vorige eeuw sterilisatiewetten in voor verstandelijk gehandicapten en andere ‘minusvarianten’, zoals criminelen en psychopaten. In de IJsselmeerpolders wilde Ter Veen het eugenetisch gedachtegoed op een tegengestelde manier toepassen: de ‘plusvarianten’ bij elkaar zetten om zo tot een sterker nageslacht te komen: geen ‘natuurlijke’ selectie achteraf, maar een sociale ‘zeving’ vooraf. Voor de selectie kregen alle potentiële ‘plusvarianten’ thuis bezoek van twee selectieambtenaren. Dat gebeurde onaangekondigd:

Je staat er niet bij stil wat een oorlogsveteraan te wachten staat als hij terugkeert. Tegenwoordig is er veel geregeld. Hoe anders was dat vlak na de Tweede Wereldoorlog. Er was vrijwel niets; geen opvang, geen begeleiding naar een nieuw bestaan. Het was de droom van bankier en oud-verzetsstrijder Bib van Lanschot en generaal Ted Meines hier verandering in te brengen. Van Lanschot stond aan de wieg van het vfonds, dat zich over deze groep ontfermde. Hoe kan het, vroeg Meines zich af, dat iemand die zijn leven in de waagschaal stelt voor anderen zo weinig steun en erkenning krijgt? Pas enkele jaren geleden werden beide goed geregeld in de Veteranenwet. Een droom werd daad. Ton Heerts Directeur vfonds

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

Geschiedenis meesterlijk beschreven

W W W. O M N I B O E K . N L

Robert K. Massie Peter de Grote

Lisa Jardine De vreselijke dood van Willem de Zwijger

Andrew Roberts De Slag bij Waterloo

Arnout van Cruyningen Het Koninklijk Huis der Nederlanden

De beste en meest uitvoerige biografie over de Russische tsaar Peter de Grote die tot op heden is verschenen. Bekroond met de Pulitzerprijs

‘Krachtig en geweldig verteld… Populaire geschiedenis op zijn best – vlot, duidelijk, gedetailleerd en bijzonder onderhoudend.’ – Newsday

‘Roberts heeft altijd iets origineels te zeggen, en hier presenteert hij een bondig verslag.’ – Tom Pocock, Literary Review

Herziene en geactualiseerde uitgave naar aanleiding van het 200-jarig bestaan van Het Koninklijk Huis der Nederlanden

ISBN 978 94 019 0392 9 800 pagina’s (!) € 24,99

ISBN 978 94 019 0383 7 192 pagina’s € 17,50

ISBN 978 94 019 0390 5 240 pagina’s € 16,99

ISBN 978 94 019 0596 1 320 pagina’s € 18,99

KOM OP AUDIËNTIE BIJ KONING WILLEM I

TENTOONSTELLING VAN 28 AUGUSTUS 2015 T/M 17 JULI 2016 IN HET NATIONAAL ARCHIEF

WERELDMUSEUM

ROTTERDAM ART GALLERY

gahetna.nl/willem MvdG.indd 1

04-09-15 08:09

PLANOLOGIE

Darwin Alleen sterke en betrouwbare boeren mochten in de polder komen wonen. Foto HH/Maria Austria Instituut

plotseling stonden de twee heren op de stoep. Zo kregen de kandidaten geen tijd zich beter voor te doen dan ze waren – niet snel nog even opruimen, de stal op orde brengen, een doekje over het aanrecht halen. De kandidaten die bezoek kregen, voldeden al aan basiscriteria voor opleiding en ervaring. Ze stonden er financieel goed voor. En – niet onbelangrijk – ze waren getrouwd. Vrijgezellen werden afgewezen omdat ze te wispelturig zouden zijn. Een echtpaar zou beter bestand zijn tegen de ontberingen van het kale land, zo was het idee, en kon meer bijdragen aan de op te bouwen gemeenschap. Tijdens het thuisbezoek vond de zwaarste toets plaats van de selectieprocedure: beschikte de gegadigde over de pioniersmentaliteit die professor Ter Veen had voorgeschreven? Over elk selectiebezoek vulden de ambtenaren een uitgebreid beoordelingsformulier in. Een paar daarvan zijn bewaard en laten zien dat selectieambtenaren nietsontziend te werk gingen. Over een 34-jarige kandidaat schreven ze bijvoorbeeld: ‘Als persoon lijkt hij mij een inhalige schraper die altijd ongerust is te weinig te ontvangen en steeds er voor klaar staat om overal te gaan protesteren en klagen. Geen sympathieke man.’ Een 26-jarige sollicitant, weliswaar ‘een stevig gebouwde, goedwillende, plichtsgetrouwe jonge man’, werd afgewezen omdat hij ‘slecht ontwikkeld en dom’ was. Een

44-jarige belangstellende kon het wel vergeten: ‘’t Is een ploeteraar. Een matig ontwikkelde man. Hij lijkt niet lui en wel eerlijk en betrouwbaar. Zijn vee is maar van heel gewone kwaliteit en ziet er niet erg verzorgd uit. Om huis is het rommelig en slordig. Hij zal geen brokken maken, maar we kunnen er wel beter krijgen.’ In de jaren zestig van de vorige eeuw werd de selectiemethode voor de niet-agrarische, nieuwe Flevolanders noodgedwongen losgelaten. Er dienden zich steeds minder kandidaten aan en er viel niet zoveel meer te kiezen. Maar de boeren die zich meldden, werden tot in de jaren tachtig nog wel met de strenge procedure geconfronteerd. Inclusief huisbezoek. Bertus Lokhorst bleef zich jaar in jaar uit tevergeefs inschrijven voor een boerderij, maar kreeg steeds opnieuw een afwijzing. Hij was alleen welkom als arbeider. De teleurstelling daarover zat diep. ‘Je kunt er wel over praten, maar dan doet het alleen maar meer zeer.’ Alleen dat ene zinnetje, dat bleef hij herhalen: ‘De polder heeft mij niet gebracht wat ik had verwacht.’

Blinde geul Het laatste van vier sluitgaten in de Afsluitdijk wordt gedicht. Schilderij door Johan Mastenbroek uit 1931. Afb. Zuiderzeemuseum, Enkhuizen

Eva Vriend is historicus en journalist. In 2013 publiceerde zij Het nieuwe land, over het ontstaan van Flevoland. In januari verschijnt haar tweede boek De helpende hand. De verborgen geschiedenis van de gezinszorg in Nederland.

❝

Een aspirant-bewoner werd afgewezen omdat hij ‘slecht ontwikkeld en dom’ was

❞

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

maand van de geschiedenis

Tussen droom & daad op tv, radio en internet

OVT OVT zendt in de Maand van de Geschiedenis rechtstreeks uit op locatie. Zondag 4 oktober is het thema Droom van het nieuwe land, over het ontstaan van de Noordoostpolder. Vanuit een boerenschuur van een van de eerste landverhuizers in Emmeloord. Zondag 11 oktober is het thema Droom van de nieuwe stad, over het Rotterdam van de jaren twintig en de periode van wederopbouw na het bombardement van 1940. Vanaf een locatie in Rotterdam. Zondag 18 oktober tijdens het door Historisch Nieuwsblad georganiseerde eerste Geschiedenis Festival (lezingen, workshops, debatten) in de Philharmonie, Haarlem. Uitzending vanuit de Schouwburg Haarlem. Zondag 25 oktober wordt in OVT de winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs 2015 bekendgemaakt, in aanwezigheid van de vijf genomineerde auteurs. Vanuit Felix Meritis in Amsterdam.

Andere tijden Naar aanleiding van het thema ‘Tussen droom & daad’ wijdt Andere tijden op 20 oktober een uitzending aan wapendroppings in Noord-Holland tijdens de Tweede Wereldoorlog. In 1944 zette de regering in Londen een netwerk op poten dat wapens die in de kop van Noord-Holland waren gedropt naar verzetsgroepen in de Zaanstreek en Amsterdam smokkelde. Mannen en jongens hielden zich bezig met het ophalen, verbergen en vervoeren – per tuindersvlet – van de wapens. Meisjes werden ingezet als koeriersters. In de uitzending vertellen betrokkenen broodnuchter hoe dat in z’n werk ging.

> Dinsdag 20 oktober, NPO 2, 21.15-22.00 uur

> Zondag 4, 11, 18 en 25 oktober, NPO Radio 1, 10.00-12.00 uur

In De Eyeopener praat Sarina Vitta naar aanleiding van de Maand van de Geschiedenis met mensen uit verschillende disciplines over documentaires die hun leven en werk hebben beïnvloed. Op zondag 11 oktober een gesprek met Marja Vuijsje over documentaire 444-Day Face-Off (Mohammad Shirvani, 2008), dat de kiem legde voor haar boek Het rijbewijs van Nematollah. Aansluitend wordt de documentaire uitgezonden.

> Zondag 11, 18 en 25 oktober, 21.15 uur

NPO Doc De driedelige documentaireserie The Greeks: Crucible of Civilization gaat over het Griekenland van de vierde en vijfde eeuw voor Christus, waarin de basis werd gelegd voor de Westerse beschaving.

> Zondag 4, 11 en 18 oktober, 12.00 uur

In de themaweek ‘In een ideale wereld’ programmeert NPO Doc documentaires over utopieën en utopisch denken: Utopia Londen (Tom Cordell, 2010) portretteert een groep architecten die in de jaren vijftig grootse plannen hadden voor de wederopbouw van het platgebombardeerde Londen. Wat is er in 21ste-eeuws Londen over van hun idealen? Ecomania in China (Anna-Karin Grönroos, 2013) gaat over de ambitieuze plannen van de Finse ingenieur Eero Paloheimo en de Chinese multimiljonair Zhang Yue om in China een ecotopie van zelfvoorzienende hightech ecovalley’s te verwezenlijken. In Atlantis (Marijke Rawie, 1999) wordt het bestaan van het mythische, verzonken eilandenrijk onderzocht. Is het een historische plek of een metafoor voor een ideale samenleving? Transcendant Man (Robert Ptolemy, 2009) is een portret van de futuroloog Ray Kurzweil en zijn toekomstdromen. Hij voorspelt de creatie van een ‘transhumaan’ die het eeuwige leven zou hebben.

> Zaterdag 10 t/m vrijdag 16 oktober

NPO Geschiedenis In geen andere eeuw is zoveel maatschappelijk afgedroomd als in de vorige. Voor OVT’s ‘Het spoor terug’ in 1999 aanleiding om een jaar lang de dromen van die twintigste eeuw in kaart te brengen. De 52 afleveringen zijn speciaal voor de Maand van de Geschiedenis gedigitaliseerd. Luister naar hoe de wereld zou zijn als we onze dromen van de twintigste eeuw wat vaker in daden hadden omgezet. Verder: hoe zou het verkeer eruit zien wanneer de regel ‘rechts heeft voorrang’ werd opgeheven? Hiervoor ijverde begin jaren zestig een groep idealisten in Comité Links Voorrang, maar ANWB en gevestigde orde bleven onvermurwbaar. Wat ging er mis? Over de verraderlijke drempel tussen droom en daad. www.npogeschiedenis/droomendaad

Reizen met verdieping

ZUID-AFRIKA 20 OKTOBER T/M 5 NOVEMBER 2015

Inclusief safari Krugerpark

Historisch Nieuwsblad geeft u diepgang, historie en achtergronden tijdens uw reis. Verrijk uw wereld en ga met ons mee!

Reis tijdens viering 40 jaar onafhankelijkheid

SURINAME 18 NOVEMBER T/M 1 DECEMBER 2015

Reispartner: Historizon

Historisch Nieuwsblad biedt u de kans Zuid-Afrika op een unieke manier te leren kennen. Ga met ons mee langs de belangrijkste plekken waar Nederlanders en hun afstammelingen in de loop der eeuwen sporen hebben nagelaten. En maak intensief kennis met het taalkundige en culturele erfgoed, maar ook met de gevolgen van slavernij en apartheid. Zo gaat u van de VOC geschiedenis in Kaapstad, via de gevechten tijdens de Boerenoorlog in Bloemfontein naar het hart van de Boerenrepubliek in Transvaal. We besluiten de reis met een safari in het Krugerpark. Reis mee en ontdek samen met Zuid-Afrikaanse historici zowel de oude als de huidige staat van het land.

Suriname, tot 1975 een land binnen het Koninkrijk der Nederlanden, is een bezoek meer dan waard. Denk aan de grote verscheidenheid aan culturen, godsdiensten en talen die Suriname hebben gevormd. En natuurlijk de tropische flora en fauna. Na een lange vlucht over de oceaan, in het oerwoud uit het vliegtuig te stappen en daar aangesproken te worden in je moerstaal, is een beleving op zich. We organiseren boeiende ontmoetingen met culinaire, politieke, maar ook religieuze themaâ&#x20AC;&#x2122;s. Zo is Suriname het enige land ter wereld waar een synagoge en een moskee naast elkaar staan. Uniek is dat we tijdens deze reis de viering van 40 jaar onafhankelijkheid in Paramaribo meemaken.

Meer informatie over deze reizen vindt u op: â&#x2020;&#x2019; historischnieuwsblad.nl/reizen

Volg de Maand van de Geschiedenis

Facebook.com/maandvandegeschiedenis Twitter@MaandvdGesch

Agenda Foto Auke Vleer

Activiteitenoverzicht Tijdens de Maand van de Geschiedenis organiseren honderden instellingen in heel Nederland activiteiten voor jong en oud. Op de volgende paginaâ&#x20AC;&#x2122;s vindt u een selectie. Kijk voor het complete aanbod op maandvandegeschiedenis.nl.

P42 Nacht van de Geschiedenis

P45 Groningse dromen & daden

P51 Prijs PublieksÂ archeologie oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

Agenda Drenthe Speuren naar hunebedbouwers Rondleiding. Hoe zijn de hunebedden gebouwd? Kom het te weten tijdens de rondleiding door het Hunebedcentrum. Borger Hunebedcentrum 3, 10, 17, 24, 31 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/hunebed

Petticoat & minirok Spel. Welk team weet het meest van de dromen en daden uit de jaren vijftig en zestig? In de quiz ‘Assen. Back to the Sixties’ gaan bezoekers de strijd met elkaar aan.

Flevoland

6 meter onder de zeespiegel In Flevoland loopt u letterlijk over de zeebodem. Ingenieur Cornelis Lely maakte de plannen voor de inpoldering van de toenmalige Zuiderzee. Duizenden arbeiders begonnen er in 1924 aan, met als resultaat: Flevoland, de grootste polder ter wereld. Waar eerst alleen maar water was, is een uniek gebied ontstaan, zes meter onder zeeniveau. In de bodem worden nog steeds objecten gevonden, zoals wrakken van vergane schepen. Door

de inpoldering werden de voormalige eilanden Urk en Schokland ineens eilanden op het droge – een uniek verschijnsel in de wereld. Schokland is als eerste Nederlandse monument opgenomen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Tijdens de Maand van de Geschiedenis vinden in Flevoland activiteiten plaats bij onder andere Museum Nieuw Land, Bataviawerf en Museum Schokland. Meer informatie: ookflevoland.nl/geschiedenis

Assen Drents Archief 6 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/petticoat

Beilen Nassaucollege en Boekhandel Het Logboek 7 oktober maandvandegeschiedenis.nl/westerman

Flevoland Pompen of verzuipen Tentoonstelling. Pompen of verzuipen is een tentoon-

Hans Goedkoop over De IJzeren Eeuw Lezing. Duik met Hans Goedkoop in de geschiedenis van het moderne Nederland. Met presentatie van het boek De IJzeren Eeuw. Lelystad Flevomeer Bibliotheek 28 oktober, 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ goedkooplelystad. Kijk voor alle lezingen door Hans Goedkoop in oktober op maandvandegeschiedenis.nl/ hansgoedkoop

Friesland

De Slag om Srebrenica Collegetour en dinerlezing. Twee bijeenkomsten met Frank Westerman over de Slag om Srebrenica. Deze zomer verscheen het gelijknamige boek van Westerman over deze zwarte bladzijde.

Dronten Flevomeer Bibliotheek 16 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ lingbeekdronten Zeewolde Flevomeer Bibliotheek 16 oktober, 18.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/lingbeekzeewolde

Genealogische contactdag

stelling over de Nederlandse droom om het water de baas te blijven. Over het (over)leven op de grens tussen land en water. Wij Nederlanders malen droog, polderen in en wonen zelfs onder de waterspiegel.

Een schat op zolder?

Lelystad Nieuw Land Erfgoedcentrum 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ pompenofverzuipen

Lelystad Nieuw Land Erfgoedcentrum 11 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ lingbeeklelystad

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Taxatie. Droomt u ook van een schat op zolder? Taxateur Poekelien Lingbeek taxeert tijdens de Maand van de Geschiedenis kunst en antiek op drie locaties.

Open dag. Deze veertiende Friese contactdag staat in het teken van het thema ‘Tussen Droom & Daad’, vrij vertaald: ‘van berg papier tot publicatie’. Met tips voor leesbare genealogische publicaties. Leeuwarden Tresoar 17 oktober, 10.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/friesegenealogie

Helden! Lezing. Jannie van der Molen geeft een Lezing over haar boek Helden!, over moedige mensen met

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

een groot hart en dadendrang. Oosterwolde Bibliotheek Oosterwolde 24 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/helden

De Eerste Wereldoorlog Lezing. In twee lezingen gaan historici Paul Moeyes en Willem Melching dieper in op de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog en de gevolgen van het conflict voor Nederland. Leeuwarden Tresoar 25 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/tresoarwo1

Gelderland Leef je droom! Interactieve tour. Wat moesten onze voorouders doen om rijk, beroemd en/ of gelukkig te worden? U krijgt tijdens een tour door het museumpark interactieve opdrachten die helpen historische dromen in daden om te zetten. Zie p. 55, ‘Voor kinderen’. Arnhem Nederlands Openluchtmuseum 3 t/m 31 oktober (weekenden en herfstvakantie) maandvandegeschiedenis. nl/leefjedroom

Wageningen: Geen daden maar dromen Tentoonstelling. Een spoorlijn Utrecht-Wageningen? Een stadswijk in de uiterwaarden? Geen daden maar dromen toont twee

eeuwen plannenmakerij uit het bezit van het Wagenings Gemeentearchief. Wageningen Museum De Casteelse Poort 3 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ wageningen

Barneveldse Geschiedenisquiz Spel. Teams strijden om de titel Geschiedeniskenner van 2015. Barneveld Raadzaal 15 oktober, 19.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/barneveldsequiz

DAG van de Arnhemse geschiedenis Evenement. Zie p. 42, ‘Grote evenementen’. Arnhem Erfgoedcentrum Rozet 17 oktober maandvandegeschiedenis.nl/arnhemsegeschiedenisdag

Week van de koloniale geschiedenis Evenement. Zie p. 42,

‘Grote evenementen’. Arnhem Museum Bronbeek 17 t/m 23 oktober maandvandegeschiedenis.nl/kolonialegeschiedenis

De Gelderse Museumdag 2015 Evenement. Zie p. 54, ‘Voor kinderen’. Heel Gelderland 24 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ geldersemuseumdag

Arnhemse Luchtkastelen

Gekomen vanwege dromen en idealen Live magazine. Onderdeel van de Week van de Koloniale Geschiedenis, zie p. 42, ‘Grote evenementen’. Een ‘live magazine’ met talkshows en rondleidingen door de Stichting Moluks Historisch Museum. Arnhem Museum Bronbeek 20 oktober maandvandegeschiedenis.nl/dromenenidealen

Nijmegen draait door...

Lezing. Onderdeel van de DAG van de Arnhemse geschiedenis, zie p. 42, ‘Grote evenementen’. Negen beschouwingen over bouwplannen waarvan sommige werkelijkheid werden en andere in duigen vielen.

Live magazine. Onderdeel van 024 Geschiedenis, zie p. 42, ‘Grote evenementen’. Avondvullende aftrap van 024 Geschiedenis met pittige interviews, verhalen, muziek, een vooruitblik op een weekend boordevol historie en gelegenheid om elkaar te ontmoeten.

Arnhem Erfgoedcentrum Rozet 17 oktober, 11.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ luchtkastelen

Nijmegen Stevenskerk 23 oktober, 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/nijmegendraaitdoor

Gelderland

Ontdek het verhaal van Gelderland Beleef dit najaar de spannende geschiedenis van Gelderland: gedurende 16 weken staat steeds een andere historische periode centraal, van de prehistorie tot en met de twintigste eeuw. Elke maandagavond is er een tv-programma Ridders van Gelre op Omroep Gelderland, met beelden van

locaties die in die periode passen. Op de zaterdag daarna is er een speciale ‘Gelre-dag’. Dan kunt u een kijkje nemen op een

bijzondere plek en deelnemen aan demonstraties en rondleidingen. Verder kunt u een live radio-uitzending van Omroep Gelderland bijwonen. ’s Ochtends is de toegang gratis. Kijk, luister en geniet! Het uitgebreide programma van de 16 Gelre-dagen staat op spannendegeschiedenis.nl.

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

Grote evenementen Een selectie van de grotere evenementen tijdens de Maand van de Geschiedenis.

Gelderland DAG van de Arnhemse geschiedenis 17 oktober is de Dag van de Arnhemse Geschiedenis. Met tientallen activiteiten over de daadwerkelijke of gedroomde geschiedenis van Arnhem en omstreken. Arnhem Diverse plekken 17 oktober maandvandegeschiedenis.nl/arnhemsegeschiedenisdag

steedt samen met andere instellingen een week lang extra aandacht aan de koloniale geschiedenis. Het programma omvat onder meer een symposium rond de dekolonisatieperiode en een filmavond. Arnhem Museum Bronbeek 17 t/m 23 oktober maandvandegeschiedenis.nl/kolonialegeschiedenis

Groningen

Week van de koloniale geschiedenis

Dag van de Groninger Geschiedenis

Museum Bronbeek be-

De 29ste editie van het

Gelderland

024 Geschiedenis De oudste stad van Nederland staat van vrijdag 23 t/m zondag 25 oktober in het teken van haar rijke verleden, met dromers en denkers, doeners en daders. Op 23 oktober vindt de avondvullende aftrap plaats in de Stevenskerk, in de vorm van een live magazine. Op 24 en 25 oktober zijn er diverse activiteiten op drie locaties: het Valkhofkwartier, de Mariënburg en de Stevenskerk. Zo kunt u op 24 oktober in de Mariënburg meedoen aan een Droom

grootste geschiedenisevenement van Groningen, met muziekoptredens, lezingen, tentoonstellingen, excursies, kinderactiviteiten en een informatie- en boekenmarkt.

2010-2014), Nawal elSadaawi (Egyptisch politiek activiste en schrijfster) en Ahmed Aboutaleb (burgemeester van Amsterdam). Afsluitend kan er gedanst worden!

Groningen RHC Groninger Archieven 10 oktober maandvandegeschiedenis.nl/dagvandegroningergeschiedenis

Amsterdam Rijksmuseum 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/nacht

Noord-Holland Geschiedenis Festival

Opening Maand van de Geschiedenis

Historisch Nieuwsblad organiseert zondag 18 oktober het Geschiedenis Festival, vol debatten, workshops en zelfs een stand-up historyteller. Een dagvullend programma met onder anderen cabaretier Diederik van Vleuten, natuurhistoricus Redmond O’Hanlon, Hitler-biograaf Ian Kershaw en Maarten van Rossem. Zie ook p. 9.

Op 30 september wordt de Maand van de Geschiedenis feestelijk geopend bij Beeld en Geluid in Hilversum. Historicus Rutger Bregman houdt een kritisch pleidooi, het Maand van de Geschiedenis-essay van de hand van Ahmed Aboutaleb wordt gepresenteerd en we geven een voorproefje van wat oktober in petto heeft. Toegang op uitnodiging.

Haarlem Philharmonie 18 oktober maandvandegeschiedenis. nl/geschiedenisfestival

Hilversum Beeld en Geluid 30 september maandvandegeschiedenis.nl/opening2015

Nacht van de Geschiedenis & Daad Filmcompetitie. Op 25 oktober bezoekt u de Valkhofbunker of de tentoonstelling High Tech Romeinen, met speciale kinderactiviteiten. Nijmegen Valkhofkwartier, Mariënburg en Stevenskerk 23 t/m 25 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ nijmegen

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Utrecht

Op 31 oktober 2015 organiseert het Rijksmuseum de Nacht van de Geschiedenis. Deze Nacht gaat het museum in op drie onderwerpen die nauw aansluiten bij het thema Tussen Droom & Daad: Dromen van Europa, Onafhankelijkheidsstrijd en Tegenbewegingen/Terrorisme. Met onder meer Herman van Rompuy, (‘president van Europa’

Zuid-Holland Dag van de Rotterdamse Geschiedenis Rotterdammers van diverse leeftijden bouwen onder leiding van een stedenbouwkundige symbolisch een nieuw Rotterdam van Lego. Rotterdam Centrale bibliotheek 4 oktober 13.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ dvdrg

isbn 9789461050366 | ¤ 39,90

Oorlogen overzee Dit monumentale werk beschrijft de complexe activiteiten van de Nederlandse krijgsmacht in de overzeese gebieden in de Oost en de West. Tweede deel in de reeks Militaire geschiedenis van Nederland. isbn 9789089533586 | ¤ 45,00

Waterloo

ag, dat zoeken we zo weer eventjes 0p!

Genuanceerd beeld van een man die we als de grondlegger van het VOC-imperium kunnen beschouwen. Coen wordt neergezet als een intelligente manager en niet als bloeddorstige houwdegen. – Roelof van Gelder in NRC Handelsblad ****

wie heeft dat ook alweer gezegd?

Jan Pieterszoon Coen

Een goed overzicht van de aanloop naar de slag, de krijgshandelingen en de (politieke) nasleep ervan. – Bart Funekotter in NRC Handelsblad **** isbn 9789089534743 | ¤ 19,90

Boom

a r t i ke l ge mi s t.nl

Nu te koop bij de boekhandel en via www.uitgeverijboom.nl a r t i ke l ge m i s t.nl

CAMERATA TRAJECTINA DE HIT VAN HET FESTIVAL OUDE MUZIEK 2015 ArtikelGemist

Nu verkrijgbaar op cd via www.camerata-trajectina.nl GLO 5260

DOWLAND IN HOLLAND

NEDERLANDSE LIEDEREN OP ENGELSE WIJZEN IN DE GOUDEN EEUW VAN JAN JANSZ. STARTER EN DIRCK CAMPHUYSEN

www.globerecords.nl

GLO [15-835] Adv Historisch Nieuwsblad - GLO5260 + .indd 1

02-09-15 09:01

Agenda Heel Nederland

De Tweeling De Tweeling is een nieuwe Nederlandse musical, gebaseerd op de bestseller van Tessa de Loo en de Oscar-genomineerde verfilming daarvan. Ilse DeLange en JB Meijers schreven de muziek, de regie is van Ruut Weissman en Kees Prins en Frank Ketelaar schreven het script. De musical reist na de première op 11 oktober langs de Nederlandse theaters. Ook gaat er vanaf januari

een tentoonstelling mee, bedacht en ontworpen door Ad van Liempt, met verhalen uit de oorlogstijd. Wanneer u nu kaarten boekt voor een voorstelling in de maand oktober, ontvangt u € 5,- korting per kaart en een speciale uitgave van het boek van Tessa de Loo. Meer informatie op maandvandegeschiedenis.nl/ detweeling.

Heel Nederland

50 Nelsons gezocht! De Maand van de Geschiedenis organiseert in samenwerking met MasterPeace, Lemniscaat en RNW Media de verkiezing 50 Nelsons gezocht!. In de geschiedenis zijn het dikwijls individuen die het verschil hebben gemaakt. Hoe zal de toekomst eruitzien als er overal ter wereld nieuwe Nelson Mandela’s opstaan? Met de verkiezing wil de Maand van de Geschiedenis jonge mensen de

mogelijkheid bieden hun ideaal te verwezenlijken. Tijdens de Nacht van de Geschiedenis op 31 oktober wordt de hoofdprijs uitgereikt: 1000 euro startgeld en een Droomfabrieksessie onder leiding van Ilco van der Linde, oprichter van MasterPeace en auteur van het boek Be a Nelson. Nieuwsgierig naar de Nelsons die zich gemeld hebben? Kijk op www.maandvandegeschiedenis.nl/50nelsons.

Idealistenmuziek In de maand oktober staat het thema ‘Tussen Droom & Daad’ centraal bij de televisiezenders Brava en DJAZZ.tv. De muzikale voorkeuren van Piet Mondriaan, Martin Luther King en Nelson Mandela komen aan bod bij DJAZZ.tv. Met extra aandacht voor dominee en mensenrechtenactivist Desmond Tutu. Hij ontving de Nobelprijs voor de vrede vanwege zijn strijd tegen de apartheid. Muziek speelt een belangrijke rol in Tutu’s leven. U kunt bij Brava genieten van onder anderen Richard Wagner, George Gershwin en het virtuoze orkest Sinfónica Simón Bolivar onder leiding van Gustavo Dudamel. Gershwin componeerde de meesterwerken An American in Paris en de opera Porgy and Bess, waarin alle rollen worden vertolkt door zwarte zangers en zangeressen. En dat was in 1935 niet gebruikelijk. Ook tegenwoordig mag deze opera uitsluitend met zwarte zangers en zangeressen worden uitgevoerd. Voor meer informatie over deze themaprogrammering kunt u kijken op djazz.tv en bravanlklassiek.nl.

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

Vergeten eten Kookworkshop. Tijdens de historische kookworkshop ‘Vergeten eten’ gaan we aan de slag met recepten van gerechten die verschenen op de tafels van rijke lieden. Het gewone volk kon daar alleen maar van dromen. Nijmegen Historisch Kookatelier Eet!verleden 31 oktober, 18.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/vergeteneten

Groningen Dag van de Groninger Geschiedenis Evenement. Zie p. 42, ‘Grote evenementen’. Groningen RHC Groninger Archieven 10 oktober maandvandegeschiedenis.nl/dagvandegroningergeschiedenis

Ontroerende verhalen Rondleiding, theatervoorstelling. Vertelgroep Twoes vertelt spannende, ontroerende en grappige verhalen in de authentieke huisjes van het Openluchtmuseum in Warffum. Onder begeleiding bezoekt u verschillende huisjes van het museum. Warffum Openluchtmuseum ’t Hoogeland 24 oktober, 19.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/hoogeland

Multatuli, leven tussen droom en daad Lezing. Manuel Claassen spreekt over Multatuli

wiens leven zich voortdurend afspeelde tussen droom en daad. Stadskanaal Streekhistorisch Centrum 25 oktober, 14.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/ multatuli

Limburg Antihelden uit de Franse tijd Lezing. Joost Welten vertelt over het leven van gewone Nederlanders en Vlamingen in de Franse tijd. Sittard Oos Zittesj Hoes 5 oktober, 19.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/antihelden

Offers aan de goden Rondleiding. De verhalen van de offers uit de collectie Top!stukken van het Rijksmuseum van Oudheden worden verteld door conservator Benoit Mater. Er werden offers aan de

doden meegegeven in de hoop in het hiernamaals een goed en eeuwig leven te leiden, de goden te danken of hulp te krijgen.

Venlo Limburgs Museum 14 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/offers

leven fors heeft veranderd. Weert Bibliocenter Weert 22 oktober, 19.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/goudenjaren

Noord-Brabant

Open Archieven Dag

Gindra op herhaling

Open dag. Tijdens de Open Archieven Dag zijn gratis lezingen bij te wonen over jongerencentrum Donkiesjot en het Graetheide-comité. Daarnaast vinden er rondleidingen door het archiefdepot plaats.

Tentoonstelling. Het Kempenmuseum nodigt (amateur)fotografen en kunstenaars uit vervolgwerken te maken op die van de Belgische kunstenaar Joseph Gindra. De inzendingen met de meeste stemmen krijgen een plekje op de tentoonstelling.

Sittard Archief De Domijnen 03 17 oktober, 11.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/dedomijnen

Gouden jaren Lezing. Annegreet van Bergen, auteur van het boek Gouden jaren, vertelt het verhaal van de ongekende naoorlogse groei die ons

Eersel Kempenmuseum De Acht Zaligheden maandvandegeschiedenis.nl/gindra

Landkunst op de Buisse Heide Tentoonstelling, film. Kunst- en gedichtenroute op het landgoed de Buisse Heide, met vertoning van

Groningen

Groningse dromen en daden

Waar droomden Abel Tasman, Willem Albert Scholten en Aletta Jacobs van? Wat bracht de industrialisatie de Groningse boer? ‘Verhalen van Groningen’ gaat op zoek naar

het antwoord, samen met archieven, musea, borgen en andere cultuurhistorische organisaties. Dit jaar worden er op de zaterdagen in oktober busritten georganiseerd langs activiteiten in de provincie. Tijdens deze rondreizen igaan we op bezoek bij Groningse dromen die daad geworden zijn. Onderweg vertellen gidsen verhalen

over de bestemmingen, het landschap en de geschiedenis. Op 10 oktober, tijdens de Dag van de Groninger Geschiedenis, komen (n)ooit gerealiseerde droomgebouwen aan bod. Meer informatie over de busritten, de Dag van de Groninger Geschiedenis en alle andere activiteiten: deverhalenvangroningen.nl

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

Agenda Suriname-Nederland 40 jaar later

Op 25 november 2015 is het veertig jaar geleden dat Suriname onafhankelijk werd van Nederland. In het project Suriname-Nederland 40 jaar later wordt de re-

de film Droom en Daad, over Henriette Roland Holst. Zundert Buisse Heide Achtmaal 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ landkunst

Crossroads Overloon Evenement. Het Oorlogsmuseum Overloon gedenkt in het eerste weekend van oktober de bevrijding van Zuidoost-Nederland. Daarbij staan ooggetuigen centraal. Overloon Oorlogsmuseum Overloon 3 en 4 oktober maandvandegeschiedenis.nl/crossroads

Archeologische stadswandeling Wandeling. Stichting In den Scherminckel verzorgt op zaterdag 17 oktober de archeologische stadswande-

latie Suriname-Nederland onder de loep genomen aan de hand van een tentoonstelling, filmretrospectief, educatieprogramma, debat en literaire talkshow. Vragen die aan de orde komen zijn: hoe kijken beide landen terug op de relatie Suriname-Nederland? Wat is er terechtgekomen van de dromen van toen? Hilversum Beeld en Geluid Opening Maand van de Geschiedenis 30 september: Su-

ling ‘Tussen droom en daad’.

Bergen op Zoom Grote Markt (voor Oude Stadhuis) 17 oktober 13.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/stadswandelingbergenopzoom

Halloween versus Allerzielen Spel. Dromen worden soms nachtmerries. Vroeger was dat niet anders, alleen werden nachtmerries toen bevolkt door demonen, dwaallichten, weerwolven en geesten. Ga in de avondschemering op een queeste en verlos de dorpelingen van het stadje Endehoven van deze kwelgeesten. Eindhoven Eindhoven Museum 30 oktober, 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ halloween

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

riname en Nederland in beeld, compilatie van beeldmateriaal over Suriname-Nederland over de afgelopen 40 jaar. Leiden Museum Volkenkunde Vanaf 22 oktober: expositie over de hoogte- en dieptepunten in de relatie Suriname-Nederland. Amsterdam Tropenmuseum 24 en 25 oktober: Filmretrospectief ‘De onafhankelijkheid van Suriname’. Debat met historici en een literaire talkshow. maandvandegeschiedenis. nl/suriname

Noord-Holland Opening Maand van de Geschiedenis Zie p. 42, ‘Grote evenementen’. Hilversum Beeld en Geluid 30 september maandvandegeschiedenis.nl/opening2015

Niet-uitgevoerde plannen Webexpositie. In het verleden zijn veel plannen voor de openbare ruimte bedacht waar uiteindelijk niets van terecht is gekomen. Het Streekarchief Gooi en Vechtstreek laat tijdens de Maand van de Geschiedenis de mooiste en bijzonderste plannen zien op www.gooienvechthistorisch.nl.

Online 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/web expo

Holland op z’n smalst Tentoonstelling. Een expositie over de wording van het Noordzeekanaal. In 1816 zette koning Willem I een streep op de kaart vanaf Amsterdam dwars door Holland op z’n smalst met de woorden ‘Graaf hier uw kanaal’. Pas in 1876 werd zijn droom een daad. IJmuiden IJmuider Zee- en Havenmuseum ‘de Visserijschool’ 2 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/noordzeekanaal

Bachelor’s Delight Tentoonstelling. Jasmijn Visser verbindt kunst met de wereld van de zeventiende-eeuwse ontdekkingsreiziger. Ze maakte een hedendaagse atlas in de vorm van een Google Earth-achtige website. Daarbij liet ze zich inspireren door mythische invullingen van de wereldkaart uit de zeventiende eeuw, toen de geografische kennis nog beperkt was. Amsterdam Museum van Loon 2 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/bachelorsdelight

Utopisch Amsterdam Wandeling. Georganiseerd door het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Tijdens de

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

inleiding in Café del Mondo vertelt historicus Henk Looijesteijn over de geschiedenis van Amsterdam als utopie en als vrijplaats voor utopisten. Daarna volgt een rondwandeling. Amsterdam Beginpunt Café del Mondo 4 en 11 oktober, 11.00-13.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ utopischamsterdam

Wortels van de deeleconomie Symposium. De deeleconomie is booming. Tijdens deze avond wordt het hedendaagse ‘deel-ideaal’ in historisch perspectief geplaatst. Lijken de utopisten van vroeger op de wereldverbeteraars en de oprichters van deelplat-

form-en van vandaag? Onderdeel van het tweeluik ‘Opnieuw op zoek naar Utopia?’. Amsterdam Trippenhuis KNAW 6 oktober, 18.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ sharingeconomy

Het leven van Jan Amos Comenius Lezing. Lezingenreeks over het leven en werk van Jan Amos Comenius I ( 1592-1670), theoloog, pedagoog en politiek denker. Met onder meer aandacht voor zijn streven naar vrede. Naarden Comenius Museum 7, 14 en 28 oktober, 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ comenius

Noord-Holland

Magnum Contact Sheets De tentoonstelling Magnum Contact Sheets gaat over de magie rond het allesomvattende ‘beslissende moment’ en het ontstaan van iconische beelden. Aan de hand van originele contactvellen wordt inzicht gegeven in het werkproces van ’s werelds beroemdste journalistiek fotografen, van de jaren 1930 tot 2010. Bezoek samen met een (beeld)redacteur de tentoonstelling en bekijk hoe deze beelden tot stand zijn gekomen. De gratis

rondleiding is elke donderdagavond in oktober. Amsterdam Foam 1, 8, 15, 22, 29 oktober maandvandegeschiedenis.nl/magnumrondleiding

Ga voor meer informatie en het bestellen van tickets naar: geschiedenisfestival.nl oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

EEn schokkEndE niEuwE kijk op dE holocaust van de auteur van Bloedlanden

22 oktober in

De Balie Amsterdam www.debalie.nl

‘In dit opmerkelijke en vernieuwende boek kijkt Snyder met een frisse blik naar de intellectuele oorsprong van de Holocaust.’ — Anne Applebaum

‘Timothy Snyders gedurfde nieuwe kijk op de Holocaust verbindt Hitlers raciale wereldbeeld met de vernietiging van staten en de zoektocht naar land en voedsel. Aan dit inzicht ontleent hij conclusies die verontrustend zijn en tot nadenken stemmen.’ — Ian Kershaw

30 september in de boekhandel www.amboanthos.nl

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

Nationale Archeo logiedagen Evenement. Veel van onze verre geschiedenis ligt onder onze voeten. Archeologen kunnen aan de hand van die sporen veel vertellen over het leven van onze verre voorouders. Tijdens de eerste Nationale Archeologiedagen op vrijdag 16, zaterdag 17 en zondag 18 oktober kunt u dat verleden zelf ontdekken door te kijken, te luisteren en te graven op tal van locaties. Het is voor het eerst dat de Nationale Archeologiedagen worden georganiseerd. In landen om ons heen is deze traditie al veel ouder. Deze eerste editie wordt gehouden in drie provincies (Noord- en Zuid-Holland en Utrecht). Het complete overzicht van alle activiteiten voor jong en oud(er): www.archeologiedagen.nl

Geschiedenisfestival Festival. Zie ook p. 42, ‘Grote evenementen’. Dagvullend festival in de Philharmonie in Haarlem met prominente gasten uit binnen- en buitenland; onder anderen Ian Kershaw, Redmond O’Hanlon, Annejet van der Zijl, Diederik van Vleuten en Henk Wesseling maken hun opwachting. Met lezingen, debatten, muziek, cabaret en workshops. Haarlem Philharmonie 18 oktober maandvandegeschiedenis. nl/geschiedenisfestival

Geschiedenisquiz

Spel. Op donderdag 22

oktober organiseert Foam in samenwerking met Beeld en Geluid en Lavinia een avond om zintuigen én geest te prikkelen. Ontdek de verhalen achter iconische foto’s uit de tentoonstelling Magnum Contact Sheets en ervaar markante momenten in de wereldgeschiedenis tijdens flitsrondleidingen, sound- en videoscapes en een semi-serieuze quiz, waarin uw historisch besef getest wordt. Amsterdam Foam 22 oktober 18.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/foamquiz

Ondernemers in Haarlem Film. Avond met historische filmbeelden van diverse ondernemingen, zoals machinefabriek Figee, chocoladefabriek Droste, tijdschriftenuitgeverij De Spaarnestad en de suikerfabriek in Halfweg. De beelden tonen de trots van de ondernemers en het optimisme over hun toekomst. Haarlem Noord-Hollands Archief 22 oktober, 19.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/ filmavondhaarlem

Suriname-Nederland 40 jaar later Debat, film. Zie ook p. 42, ‘Grote evenementen’. Filmretrospectief over de onafhankelijkheid van Suriname. Daarnaast vinden er een debat met historici en een literaire talkshow plaats.

RTV NH duikt in de geschiedenis Op woensdag 30 september is RTV NH live aanwezig bij de opening van de Maand van de Geschiedenis vanuit Beeld en Geluid in Hilversum. De uitzending begint om 12.15 uur in NH Lunchroom. De organisatie van de Maand van de Geschiedenis is op donderdag 1 oktober om 13.00 uur te gast in de studio bij presentatrice Patricia Nagelkerke van NH Lunchroom. Elke week in oktober duikt geschiedenisverslaggever Samanta de

Amsterdam Tropenmuseum 24 en 25 oktober maandvandegeschiedenis.nl/tropenmuseumsuriname

De NDSM en de Limburgse mijnbouw Discussie. Kunstenaars gaan in gesprek met elkaar en het publiek over het Limburgse mijnverleden en de geschiedenis van de NDSM-werf. Op 18 oktober opent een tentoonstelling waarin de historische en contemporaine relatie tussen Heerlen en Amsterdam centraal staat. Amsterdam Framer Framed 27 oktober, 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ framerframed

Groot in het rijke verleden van Noord-Holland. In haar zoektocht naar dromen en daden in de geschiedenis van NoordHolland stuitte ze onder andere op een wel heel bijzonder legaat. Een klein dorpje in NoordHolland blijkt erfgenaam te zijn van de laatste telg van een steenrijke familie. Halverwege de negentiende eeuw kreeg het dorp een erfenis van enorme omvang. Tot op de dag van vandaag komt er geld uit het legaat.

Europa als buitenbeentje Lezing. Europa is niet alleen het meest welvarende, maar ook het gelukkigste continent. Hoe lang is ‘The West’ al anders dan ‘The Rest’? Europa-kenner Thomas von der Dunk legt u aan de hand van tweeduizend jaar Europese geschiedenis uit hoe het allemaal gekomen is. Amsterdam Zuiderkerk 30 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/watiseuropa Kijk voor alle lezingen van Von der Dunk in oktober op maandvandegeschiedenis.nl/ vonderdunk

Nacht van de Geschiedenis Evenement. Zie p. 42,

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

Agenda ‘Grote evenementen’. Op 31 oktober organiseert het Rijksmuseum de Nacht van de Geschiedenis, de jaarlijkse afsluiting van de Maand van de Geschiedenis. Het programma gaat over dromen van Europese eenwording, de onafhankelijkheid van Indonesië en Suriname en de geschiedenis van tegenbewegingen en terrorisme. Met lezingen van onder meer Herman van Rompuy en Ahmed Aboutaleb en bijdragen van Frits Bolkestein, Freek de Jonge en Karin Amatmoekrim. De Nacht wordt dansend afgesloten. Amsterdam Rijksmuseum 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/nacht

Utrecht

De jaren vijftig en zestig

Emigranten uit Spakenburg

Tentoonstelling. Beleef de huiselijke jaren vijftig en de roerige jaren zestig opnieuw.

Tentoonstelling. Over dromen en daden van emigranten uit BunschotenSpakenburg.

Zwolle Stedelijk Museum Zwolle 1 t/m 25 oktober maandvandegeschiedenis.nl/fotoontdekkingen

Bunschoten-Spakenburg Museum Spakenburg 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/spakenburg

Amersfoort Bibliotheek Eemhuis 5 oktober, 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/poetin

Historische wandeling door Zwolle

Geschiedenis van DOMunder

Wandeling. Historicus Ewout Klei neemt u mee op een historische ontdekkingstocht en laat u de interessantste plekken van de oude binnenstad zien.

Lezing. DOMunder, onder het Domplein in Utrecht, is een onmogelijk project. Initiatiefnemer Theo van Wijk vertelt hoe een droom werkelijkheid werd.

Zwolle Station Zwolle 7 en 10 oktober maandvandegeschiedenis.nl/wandelingzwolle

Utrecht DOMunder 5 en 26 oktober maandvandegeschiedenis.nl/domunder

Rondleiding. Elke dinsdag in oktober organiseert Archief Eemland een rondleiding over de droom van Kattenbroek. Bezoekers mogen archiefstukken bekijken in de Studeerkamer.

Utrecht

Kruisvaarders en weldoeners Geheime genootschappen, ridderlijke ordes en ronde tafels klinken als zaken uit een ver verleden. Maar in Utrecht bestaan ze nog steeds. Kruisvaarders en weldoeners - een documentaire van RTV Utrecht en van een tentoonstelling van Centraal Museum Utrecht - vertelt het verhaal van de Ridderlijke Duitsche Orde Balije van Utrecht. De kruisridderorde streed voor het christelijk geloof in het Heilige Land Palestina en aan de Oostzee. De

Rusland van Poetin

Overijssel

ridders geven nog steeds geld aan goede doelen, wat vrijwel niemand weet. De dromen van de Orde zijn door de eeuwen heen veranderd, maar nog steeds idealistisch. De orde heeft sinds 1231 een vestiging in Utrecht. In de documentaire vertelt

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

Lezing. Lezing over de recente geschiedenis van Rusland door NOS-verslaggever Peter d’Hamecourt. Hij was twintig jaar lang het gezicht in Moskou van het NOS-Journaal.

Dromen in Eemland

Amersfoort Archief Eemland 6, 13, 20 en 27 oktober, 15.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/archiefeemland

Braziliaanse Koorts professor Renger de Bruin, conservator Stadsgeschiedenis van het Centraal Museum, het verhaal van de Duitsche Orde. Ook komt de huidige landcommandeur, baron De Vos van Steenwijk, aan het woord. Hij werd als jongen van zes jaar expectant van de Orde. De documentaire wordt uitgezonden op 2 oktober 2015 bij RTV Utrecht. De tentoonstelling is tot en met 29 november 2015 te zien in het Centraal Museum Utrecht.

Film. Filmdocumentaire over de geschiedenis van zevenhonderd Zeeuwen die tussen 1858-1862 naar Brazilië emigreerden in de hoop op een beter leven. Utrecht Filmtheater ’t Hoogt 11 oktober, 15.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/braziliaansekoorts

Bewoners van Oud-Amelisweerd Lezing. In de lezingencyclus over de illustere bewoners van buitenplaats Oud-Amelisweerd wordt een beeld geschetst van de

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

Mijn stad...

Heel Nederland

Prijs der Nederlandse Publieksarcheologie De grond onder onze voeten herbergt tal van verhalen over het verleden. De Stichting Archeologie en Publiek reikt voor de tweede keer de Prijs der Nederlandse Publieksarcheologie uit aan een aansprekend, innovatief en creatief project. Dit jaar in samenwerking met de Maand van de Geschiedenis. De prijs wordt toegekend aan het project met de meest

tijd en van het leven van de baron, de koning, de burgemeester en uiteindelijk de kunstenaar die het Huis bewoonden. Bunnik Museum Oud Amelisweerd 14, 21 en 28 oktober, 11.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/amelisweerd

Zeeland Schieten tegen het vergeten Tentoonstelling. Foto’s die Zeeuwen hebben gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog staan centraal in deze tentoonstelling in het Zeeuws Museum. Middelburg Zeeuws Museum 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/schietentegenhetvergeten

publieksvriendelijke presentatie. Het oordeel is niet alleen aan de jury, maar ook aan het publiek! Stemmen kan vanaf 10 oktober via maandvandegeschiedenis. nl/prijspublieksarcheologie

De Stichting Archeologie en Publiek is een platform voor iedereen die zich betrokken voelt bij archeologie en kennisuitwisseling daarover.

545 jaar toren Westkapelle Beeldverslag. De toren van Westkapelle begon als kerktoren, werd vuurtoren en heeft nu een belangrijke rol in de telefonie. In de toekomst krijgt de toren een museale functie. Westkapelle Vuurtoren Westkapelle 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ vuurtorenwestkapelle

Nacht van de Nacht Evenement. Op zaterdagavond 24 oktober opent het Zeeuws Museum de deuren met een programma voor dromers en nachtbrakers. Tijdens de Nacht van de Nacht maken kinderen een glow-in-the-dark dromenvanger en gaan de lichten uit. Droom even weg en luister naar de verhalen op

VOOR JONG EN OUD!

MET EEN VOORWOORD VAN BURGEMEESTER

AHMED ABOUTALEB

Deel 2 in populaire serie Mijn stad… Een reis door de geschiedenis van Rotterdam. Van de eerste bewoners, de Hoeken en Kabeljouwen, Kaat Mossel, tot de opkomst van de haven, het bombardement en de wederopbouw. Mijn stad, Rotterdam ISBN 978 90 452 0994 4 Prijs € 19,95

Historische Scheurkalender 2016 Elke dag een beetje wijzer

Met de Historische Scheurkalender 2016 wordt u elke dag een beetje wijzer over het verleden. Fascinerende verhalen nemen u mee op ontdekkingstocht in het verleden. De kalender beantwoordt een verrassende variatie vragen, zoals: Wat deed Angela Merkel toen de Berlijnse Muur viel? En wie waren de eerste bewoners van het Amerikaanse continent?

95 € 15,

Historischnieuwsblad.nl/scheurkalender oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

Collegedagen 2015 Wegens het grote succes van de afgelopen jaren presenteert Historisch Nieuwsblad in het najaar van 2015 opnieuw uitzonderlijke collegedagen met zeer uiteenlopende thema’s. In korte tijd wordt u op de hoogte gebracht van de nieuwste inzichten rond een historisch onderwerp. Een dag bestaat uit lezingen van vier tophistorici, een lunch, koffie en thee, en dat alles op een prachtige locatie: het Koninklijk Instituut voor de Tropen te Amsterdam.

→ COLLEGEDAG

Hans Blom zal de dag inleiden met een college over de jaren 50. Vervolgens vertelt James Kennedy u alles over de jaren 60. Het derde college staat in het teken van de jaren 70 en wordt gegeven door Duco Hellema. Maarten van Rossem zal de dag afsluiten met een concluderend college.

David Barnouw begint de dag met een college over het verzet. Vervolgens zal Bas Kromhout in zijn college aandacht besteden aan foute Nederlanders en de collaboratie. Ad van Liempt vertelt uitgebreid over de Jodenvervolg. Tot slot zal Hein Klemann u alles vertellen over de economie gedurende de Tweede Wereldoorlog.

NEDERLAND NA 1945 9 OKTOBER

TWEEDE WERELDOORLOG 13 NOVEMBER

Locatie: Datum: Tijd: Prijs:

Koninklijk Instituut voor de Tropen te Amsterdam 9 oktober 2015 en 13 november 2015 09.00 – 17.00 uur, start college 09.30 uur € 69,95 voor abonnees, € 89,95 voor niet-abonnees (prijs per collegedag). Inclusief: vier colleges door tophistorici, lunch en drie consumptiemunten Contact: Heeft u vragen? Neem contact met ons op via: collegedagen@historischnieuwsblad.nl

Ga naar: historischnieuwsblad.nl/collegedagen

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

de banken in de donkere tapijtenzaal. In samenwerking met Scoop, Kunstbende, Meet Me Events en Kunsteducatie Walcheren. Middelburg Zeeuws Museum 24 oktober, 19.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ nachtvandenacht

Plannen met Zierikzee Open dag. Dromen en daden op Schouwen-Duiveland worden geïllustreerd aan de hand van archiefstukken, prenten en kaarten. Met bijzondere aandacht het plan om in Zierikzee de hoogste toren van Nederland te bouwen. Zierikzee Gemeentearchief Schouwen-Duiveland 31 oktober, 10.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/droomendaadzierikzee

Zuid-Holland Goeree-Overflakkee Tentoonstelling. Expositie waarin dromers van Goeree-Overflakkee en hun dromen centraal staan. Maak kennis met een ambitieus eiland. Sommelsdijk Streekmuseum Goeree-Overflakkee 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/streekmuseumgoeree

De idealen van Willem van Oranje Rondleiding, speurtocht. Ontdek in het museum aan de hand van de ‘droom-

kaart’ wat Willem van Oranje allemaal moest doen om zijn droom te bereiken. Leer hoe Willems leven zich afspeelde tussen droom en daad. De droomkaart is een grote uitvouwbare kenniskaart waarop tien daden van Willem van Oranje worden uitgelicht. Delft Museum Prinsenhof 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/willemvanoranje

Vlaardingen hielp Waterloo Tentoonstelling. Over de hulpactie die de inwoners van Vlaardingen op touw zetten om de slachtoffers van de Slag bij Waterloo bij te staan. Vlaardingen Stadsarchief 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/waterloovlaardingen

24 uur met Willem I Tentoonstelling. Na 1815 stak koning Willem I tomeloze energie in het door oorlog verarmde Nederland. Met topstukken van het Nationaal Archief, zoals de eerste grondwet en de eerste troonrede en persoonlijke bezittingen van Willem I uit het Koninklijk Huisarchief die de bezoeker dichtbij Willem I brengen. Den Haag Nationaal Archief 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/24uurwillem

Held op Sokkel Tentoonstelling. In deze

ONS in teken geschiedenis ONS is dé zender voor 49-plussers. Met programma’s voor mensen die midden in het leven staan en op de hoogte willen blijven van de laatste trends op het gebied van reizen, films en koken. En die houden van goede series, Nederlandse speelfilms, geschiedenis, muziek en entertainment. Naast bestaande programma’s zendt ONS veel eigen producties uit, waaronder een gloednieuw middagprogramma. ONS is partner van de Maand van de Geschiedenis en zendt in oktober historische programma’s uit die passen binnen het thema ‘Tussen Droom & Daad’.

tentoonstelling in het Haags Historisch Museum komen tien helden aan bod, van Willem van Oranje tot Nelson Mandela. Wat dreef hen en waarom verdienden zij een standbeeld? Den Haag Haags Historisch Museum 3 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/heldopsokkel

Dag van de Rotterdamse Geschiedenis Evenement. Zie p. 42, ‘Grote evenementen’. Rotterdam Centrale Bibliotheek 4 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ dvdrg

Strijd van de arbeiders Debat, tv-uitzending. Vanaf 9 oktober is er op tien vrijdagavonden De Strijd, een televisieserie over de Gouden Eeuw van de arbeider. De Strijd wordt gepresenteerd door

oud-Kamervoorzitter en PvdA’er Gerdi Verbeet. Op vijf donderdagavonden wordt de aflevering die de dag daarna op de televisie te zien is op een groot scherm gepresenteerd. U kunt daarbij zijn. De avonden worden geleid door de eindredacteur van de serie Kees Driehuis. Eerste editie Rotterdam Maritiem Museum Rotterdam 8 oktober, 19.30 uur, daarna onder meer in het Nederlands Openluchtmuseum maandvandegeschiedenis.nl/destrijd

Het Zingende Paard Theatervoorstelling. Verrassende avond met verhalen en gedichten over dromen en daden, denken en doen, leven en overleven, omlijst met muziek. Krimpen aan den IJssel Streekmuseum Krimpenerwaard 29 oktober 20.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/zingendpaard

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

Voor kinderen Een selectie van kinderactiviteiten tijdens de Maand van de Geschiedenis. Kijk voor het complete overzicht op maandvandegeschiedenis.nl/kinderen.

Flevoland Maak je eigen dromenvanger De indianen geloven dat als je een dromenvanger boven je bed hangt, die alle nare dromen zal tegenhouden. Tijdens de herfstvakantie kun je er zelf een maken. Lelystad Nieuw Land Erfgoedcentrum 17 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/ dromenvangernieuwland

Friesland Dromen van onderduikers Theatervoorstelling over kinderen die verstopt zijn op een zolder. Leo gaat heel zacht voorlezen uit een dik boek. Al snel beginnen de kinderen de avonturen na te spelen. Lukt dit zonder lawaai te maken?

& Daad’-spel en ontdek welke keuzes jij maakt. Aan het eind van deze ontdekkingstocht weet jij wie je bent: een idealist, iemand die neutraal blijft of een verzetsstrijder. Oosterbeek Airborne Museum Hartenstein maandvande geschiedenis.nl/dromer ofdoener

Groningen Teken je eigen kasteel Haal bij de Menkemaborg een tekening op van het

Ben jij een idealist of een doener?

Uithuizen Dromen op de Menkemaborg 1 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis. nl/56752/nl/dromen-op-demenkemaborg

Archeologische Schervenmiddag

Limburg Cadeaus voor de goden Benoit Mater vertelt spannende verhalen over offers aan de goden. Deze geschenken werden meegegeven aan de doden in de hoop op een goed en

Gelderse Museumdag in een van de vele Gelderse musea. Voor de tiende keer zijn kinderen welkom in meer dan 75 musea in Gelderland. Elk museum organiseert activiteiten voor gezinnen. De entree is 1 euro per persoon. Met een droomticket kunnen deze dag dromen van kinderen zelfs uitkomen! Evenement. Waar droomden Gelderlanders door de eeuwen heen van? Beleef het op 24 oktober op de

Speel het ‘Tussen Droom

eeuwig leven in het hiernamaals.

Gelderse Museumdag voor gezinnen

Leeuwarden Fries Museum 21 oktober, 13.30 uur maandvandegeschiedenis.nl/fluisterverhalen

Gelderland

oude steenhuis en maak hier je eigen droomkasteel van. Wie een mooi droomkasteel bedenkt, krijgt een spannend boek. Ook krijgen winnaars een privérondleiding door kamers die gewone bezoekers niet in mogen.

Maand van de Geschiedenis ... oktober 2015

zaterdag 24 oktober Meer informatie: geldersemuseumdag.nl

Venlo Limburgs Museum 7 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/goden

Noord-Brabant

In de archeologie dromen we vaak van mooie en bijzondere vondsten. Helaas worden deze dromen meestal geen werkelijkheid. In Bergen op Zoom worden erg veel aardewerkscherven gevonden, die pas na veel werk aan elkaar gezet kunnen worden. Lukt het jou om een échte middeleeuwse schervenpuzzel op te lossen? Bergen op Zoom Stichting in den Scharminkel Centrum 17 oktober 15.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/schervenmiddag

Toverkollen & Heksenketels Je ontmoet allerlei lieden uit 1578 die vertellen over hun visie op heksen. Uiteraard ga je ook zelf aan de slag: kruidenbrouwsels maken, runespiraal lopen, amuletten en je eigen heksenbezem maken, kaarsen dompelen, vuurlopen. En je kunt natuurlijk gewogen worden op de heksenwaag! Eindhoven Eindhoven Museum 24 t/m 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/toverkollen

voor het volledige programma: maandvandegeschiedenis.nl

Noord-Holland Ontmoet Jan en Henk in Verzetsmuseum Junior Henk en Jan maakten de Tweede Wereldoorlog mee. Jans ouders zaten in het verzet, en Henk kwam uit een alledaags gezin. Waarom verstopten ze bij Jan thuis een piloot in de kerk? Waarom vielen er granaatscherven in de dakgoot van Henk? Je kan ze alles vragen in Verzetsmuseum Amsterdam. Amsterdam Verzetsmuseum Amsterdam 21 oktober 11.00 uur (Jan) en 28 oktober 14.00 uur (Henk) maandvandegeschiedenis.nl/henkenjan

Utrecht Grote militaire uitvindingen Vuursteen, buskruit, de telefoon en de computer zijn belangrijke uitvindingen die grote gevolgen hebben gehad voor de manier waarop oorlog wordt gevoerd. De voorstelling RAAK!! gaat over militaire uitvindingen. Hoe veranderde gereedschap in een wapen? En zou meneer Bell ooit hebben geweten wat de telefoon voor de troepen in de Eerste Wereldoorlog heeft betekend? Soest Nationaal Militair Museum 3, 4, 10, 11, 24, 25 oktober maandvandegeschiedenis. nl/raak

Leef je droom! Interactieve tour. ‘En ze leefden nog lang en gelukkig...’ Dromen van een beter leven is van alle tijden. Waar droomden onze voorouders van en wat moesten zij doen om rijk, beroemd en/of gelukkig te worden? Werd je ooit ‘een kwartje’ als je voor ‘een dubbeltje’ geboren was? Tijdens een interactieve tour door het museumpark krijgt u opdrachten die helpen historische dromen in daden om te zetten. U wordt op de proef gesteld: bent u een doorzetter, hebt u lef en werkt u hard? Bent

Wek het konijn Help jij mee het beroemde konijn van Museum Speelklok wakker te maken? Tijdens de Maand van de Geschiedenis staat de kinderrondleiding op woensdagmiddag in het teken van dromen. Utrecht Museum Speelklok 7, 14, 21 en 28 oktober, 14.00 uur maandvandegeschiedenis. nl/kinderrondleidingspeelklok

u trouw en kunt u tegen een stootje, of bent u voor het geluk geboren? Speel mee in het Nederlands Openluchtmuseum en leef nog lang en gelukkig. Bedoeld voor gezinnen met kinderen t/m 12 jaar. Elk

weekend in oktober en in de herfstvakantie van 17 oktober t/m 1 november. Arnhem Nederlands Openluchtmuseum 3 oktober t/m 1 november maandvandegeschiedenis.nl/leefjedroom

Een circus of dierentuin, een achtbaan of speelbos? Je mag het helemaal zelf weten! Bouw of teken je eigen droomfort en wie weet win je een 3D-tekening van jouw ontwerp.

gewone mensen die leefden in een ongewone tijd.

Bunnik Fort bij Vechten 14, 19, 26 en 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/droomfort

Als je goed oplet, zie je overal in de stad standbeelden staan. Maar wie zijn al deze helden op een sokkel? Ontdek meer over de standbeelden in Den Haag in de tentoonstelling Held op Sokkel en maak daarna tijdens de workshop een standbeeld van jouw eigen held!

Zuid-Holland

Ontwerp je eigen droomfort!

Een koffer vol verhalen

Knutselen. Op Fort bij Vechten is een nieuw museum gebouwd: het Waterliniemuseum. Maar wat als jij de baas van dit fort zou zijn? Wat zou jij hier maken?

Kom naar het verteltheater want er is een koffer gevonden met voorwerpen uit de Tweede Wereldoorlog. Luister naar het persoonlijke verhaal en ontdek dat geschiedenis gaat over heel

Den Haag Museon 17 en 31 oktober maandvandegeschiedenis.nl/koffervolverhalen

Zet je held op een sokkel

Den Haag Haags Historisch Museum 28 oktober 13.00 uur maandvandegeschiedenis.nl/ sokkelkinderen

oktober 2015 ... Maand van de Geschiedenis

NEW PRODUCTIONS PRESENTEERT

foto’s:van JorisBennekom van Bennekom Fotograﬁe: Joris

SOLDAATVANORANJE.NL I 0900 1353

(45 cpm)

AL 5 JAAR UITVERKOCHT THEATERHANGAAR | VLIEGVELD VALKENBURG | KATWIJK

IN SAMENWERKING MET

MEDIAPARTNER

IN SAMENWERKING MET

MEDIAPARTNER