Handboek 'Hoe je in een maand geschiedenis maakt'

Hoe je in een maand geschiedenis maakt

Tips, trucs en praktijkvoorbeelden voor het opzetten van je eigen Maand van de Geschiedenis-activiteit

Nacht van de Geschiedenis 2016, Rijksmuseum Amsterdam

Š 2017 Maand van de Geschiedenis Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieÍn, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Dankwoord

Wie zijn wij?

Wij willen een aantal mensen danken voor hun bijdrage aan de

Ontdek gisteren, begrijp vandaag

totstandkoming van dit boek. Om te beginnen de respondenten:

Geschiedenis is altijd aanwezig, maar moet wel verteld,

Anouk Estourgie en René Spork (De Stichting Rotterdamse

aangevuld, genuanceerd en gedeeld worden. Vanuit het

Geschiedenismanifestatie), Wouter Daemen en Monique Zoon

verleden kun je het heden beter begrijpen en zo ook een

(024 Geschiedenis Nijmegen), Niek Ravensbergen en Hans van

beter begrip vormen van jezelf, je eigen achtergrond

den Akker (Museum Bronbeek), Vanessa Jolink, Jojanneke van

of omgeving. Begrip leidt tot inzicht, nuancering en

Zandwijk en Margot America (Stuk van het Jaar), Marianne

mogelijk een andere kijk op de wereld. Daarom vinden

Lubrecht en Michel Lemaire (Geschiedenisplatform Limburg).

wij het belangrijk om één maand in het jaar geschie-

Wij hebben met hen uitgebreid kunnen spreken over hun inzet en

denis extra aandacht te geven. Zo laten we je gisteren

betrokkenheid bij de Maand van de Geschiedenis, hun ambities

ontdekken om vandaag te begrijpen.

en visie op het onderwerp. Uiteraard gaat onze dank ook uit naar de Maand van de Geschiedenis en dan in het bijzonder de orga-

Why

nisatoren van dit project: Ellen Snoep, Phebe Kloos en Padmini

Wij geloven dat kennis van het verleden bijdraagt

Kruitwagen. Zonder hen was deze publicatie en het bijbehorende

aan begrip van het heden en daaraan context geeft.

filmmateriaal niet tot stand gekomen.

Boris Franssen & Menne Scherpenzeel

How Wij brengen één maand in het jaar geschiedenis op een creatieve en opvallende manier onder de aandacht van publiek.

What Door middel van fysiek en online aanbod stimuleren we mensen door heel het land om op ontdekking te gaan.

Voorwoord Voor je ligt de publicatie Hoe je in een maand geschiedenis

Gebruikte symbolen* << E en instrument dat handig kan zijn bij

maakt die de weerslag is van het professionaliseringstraject

het ontwikkelen en/of uitvoeren van een

dat de Maand van de Geschiedenis in 2015 is gestart met drie

Maand van de Geschiedenis-activiteit

grote evenementen die onderdeel zijn van de programmering: Stuk van het Jaar, 024 Geschiedenis Nijmegen en de Dag van de Rotterdamse Geschiedenis. Dankzij subsidie van het Fonds voor Cultuurparticipatie kon de Maand van de Geschiedenis investeren in deze evenementen, die in samenwerking, opzet

<< E en belangrijk onderwerp << E en quote van een respondent

en enthousiasme voorbeeldstellend genoemd kunnen worden.

Aan de buitenkant veranderde er veel; de evenementen kregen

<< E en praktijkvoorbeeld

een nieuwe huisstijl als familieleden van de Maand en een bijbehorende website. Maar vooral ook van binnen kon er geïnnoveerd worden: bij de een betekende dit een duurzaam

<< E en waarschuwing.

organisatiemodel en een aangescherpte koers, bij de ander een visie op doelgroepen en samenwerking. Voor elk geldt dat zij een grote slag hebben gemaakt in de professionalisering van hun evenement. Deze gedreven professionals die vaak in vrije tijd werken aan deze projecten laten zien dat je met weinig middelen maar veel creativiteit en verbindend vermogen echt het verschil kunt maken. In deze publicatie worden de key learnings van deze projecten – en van een aantal andere opmerkelijke samenwerkingsverbanden binnen de Maand van de Geschiedenis – gedeeld en vertaald naar concrete werkwijzen. Veel leesplezier en inspiratie gewenst!

Willem Bijleveld Directeur Nederlands Openluchtmuseum

Het Nederlands Openluchtmuseum is organisator van de Maand van de Geschiedenis.

*Deze symbolen zijn ontleend aan het Handboek Cultureel Ondernemen, B. Franssen, P. Scholten en M. Altink.

Inhoudsopgave 1. Inleiding

1 9

2. Doe je mee?

2 12

3. Zij gingen je voor (1 & 2): 024 Geschiedenis Nijmegen & Stuk van het Jaar

3 18

4. Ontwikkel jouw eigen Maand van de Geschiedenis-activiteit

4 30

8

9

5. Zij gingen je voor (3): Dag van de Rotterdamse Geschiedenis

5 40

6. De implementatie

6 46

7. Zij gingen je voor (4 & 5): Museum Bronbeek & Geschiedenisplatform Limburg

7 52

8. Bijlagen

8 62

1. Inleiding Al meer dan 14 jaar staat oktober traditioneel in het teken van geschiedenis. Eerst met een Week van de Geschiedenis, sinds 2011 met de Maand van de Geschiedenis, hét grootste historische evenement van Nederland. Elk jaar wordt met een speciaal thema de tijd teruggespoeld. In 2016 bijvoorbeeld, was het thema Grenzen. In 2017 is het thema Geluk.

De landelijke organisatie van de Maand van de Geschiedenis is sinds 2012 in handen van het Nederlands Openluchtmuseum.

‘De Maand’ is een verbindende schakel tussen erfgoedinstellingen onderling (sectoroverstijgend), maatschappelijke partijen, literaire wereld, toeristische wereld en publiek. In het veld stimuleert het evenement samenwerking en kennisuitwisseling. Ook jaagt het collectieve promotie van de erfgoedsector aan.

Samen met zo’n 45 partners, 423 deelnemende instellingen en 865 boekhandels en bibliotheken slaagt het museum er jaarlijks in oktober in het teken van geschiedenis te zetten. Er vinden ca. 800 fysieke activiteiten door het hele land plaats en er is een speciale programmering op tv, radio en internet. Met een naamsbekendheid van 27% onder de bevolking 18+, een mediawaarde van 1,5 miljoen euro, tenminste 305.000 fysieke bezoekers en meer dan 4 miljoen online bezoekers, lezers, kijkers en luisteraars is de Maand van de Geschiedenis het grootste historische evenement van Nederland!1

Landelijke Netwerkbijeenkomst 2016

1

Deze cijfers hebben betrekking op de editie van 2016.

Waarom is de Maand zo succesvol?

Ellen Snoep (Projectmanager Maand van de Geschiedenis): ‘De Maand van de Geschiedenis is een krachtig concept door de ‘ontkokerde’ benadering. De aanpak is interdisciplinair, omdat allerlei instellingen uit verschillende domeinen elementen uit de geschiedenis belichten. En wat het verder bijzonder maakt: die verschillende instellingen organiseren vaak ook nog samen activiteiten, waardoor het aanbod een domeinoverstijgend karakter krijgt.’

‘Dit alles geeft een impuls aan het veld.

Er ontstaan nieuwe, functionele samenwerkingen die er voorheen niet waren maar die in het huidig tijdgewricht zo belangrijk zijn.

Denk aan thema’s als cultureel ondernemerschap en het bereiken van nieuw publiek.’

Ellen Snoep (Projectmanager Maand van de Geschiedenis)

1 11

Voorbeelden

Zonder de vele, gevarieerde activiteiten die jaarlijks door alle deelnemers worden georganiseerd, zou de Maand nooit zijn geworden tot wat deze nu is. Op de website van de Maand is veel informatie over deze activiteiten te vinden. In dit boek wordt uitgebreid stil gestaan bij een vijftal deelnemers: 024 Geschiedenis Nijmegen, Dag van de Rotterdamse Geschiedenis, Stuk van het Jaar, Geschiedenisplatform Limburg en Museum Bronbeek. De eerste drie van de vijf deelnemers nemen als ‘spin-off’ deel aan een Maand van de Geschiedenis-professionaliseringstraject.2 De voorbeelden in dit boek zijn gekozen omdat ze de veelzijdigheid en het ‘DNA’ van de Maand van de Geschiedenis illustreren en laten zien wat er allemaal mogelijk is. Ze laten zien dat je op uiteenlopende manieren kunt meedoen met een activiteit - offline en online, op buurt, lokaal, regionaal of landelijk niveau, als grotere instelling of juist als kleine werkgroep of comité van enthousiastelingen. Je kunt een lezing, debat, rondleiding, speciaal menu of expositie programmeren, of wat te denken van een columnwedstrijd, filmvertoning of evenement waar het grote publiek het meest speciale archiefstuk kan uitverkiezen? De activiteiten kunnen op één dag plaatsvinden, zich uitstrekken over een heel weekend, een hele week of zelfs een maand. Het concept van de Maand van de Geschiedenis biedt die ruimte.

Wat veel activiteiten ook gemeenschappelijk hebben, is hun ludieke, beeldende of in ieder geval pakkende en toegankelijke vertaling van het vigerende thema. En dat ze een programma neerzetten dat het verleden met het heden verbindt, bezoekers ‘context’ geeft, of zoals een van de respondenten stelt ‘hen een plaats geeft in de geschiedenis.’ De benadering van het publiek kenmerkt een transitie van de bezoeker als passieve toehoorder van een in beton gegoten ‘waarheid’, naar het bevorderen van een voor hem of haar actieve,

participerende rol. Waarin ruimte is voor verhalen, dialoog en het belichten van onderwerpen vanuit verschillende invalshoeken.

Tel daarbij op dat het aanbod niet alleen maar wordt geënt op de ‘veelgebruikers’, de bezoekers die je normaal ook al in musea, archieven etc. tegenkomt, maar ook op ‘the unusual suspects’. De samenwerking die wordt gezocht met (soms ook minder voor de hand liggende) instellingen of ‘venues’, helpt nieuw publiek te interesseren.

De in dit boek gepresenteerde voorbeelden laten zien dat een goed uitgewerkt idee, op basis van enthousiasme en creativiteit, belangrijker is dan grote budgetten.

2 Dit traject loopt van 2015 tot en met 2017.

Dit professionaliseringstraject is mogelijk gemaakt door het Fonds voor Cultuurparticipatie.

Doelgroep & leeswijzer

Overweeg je om mee te doen? Voor het eerst?

Of al eerder meegedaan maar op zoek naar meer voorbeelden en context bij de Maand van de Geschiedenis? Of heb je interesse in tips en tools voor het ontwikkelen en implementeren van een activiteit? Lees dan verder.

Misschien bieden de in dit boek gepresenteerde voorbeelden uit de theorie en praktijk inspiratie en helpen ze je op weg bij het ontwikkelen van je eigen Maand van de Geschiedenis-activiteit!

De opbouw is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt dieper ingegaan op de soorten activiteiten die in het kader van de Maand kunnen worden ontplooid en wat de voordelen van deelname precies zijn. In hoofdstuk 3 volgen interviews met de organisatoren van respectievelijk 024 Geschiedenis Nijmegen en Stuk van het Jaar. In hoofdstuk 4 volgen tips voor het ontwikkelen van een eigen Maand van de Geschiedenis-activiteit. Hoofdstuk 5 staat

in het teken van een interview met twee mede-initiatiefnemers van de Dag van de Rotterdamse Geschiedenis. Tips met betrekking tot de implementatie van je Maand van de Geschiedenis-activiteit komen aan de orde in hoofdstuk 6. In hoofdstuk 7 volgt een interview met twee medewerkers van Museum Bronbeek, en met twee mede-initiatiefnemers van Geschiedenisplatform Limburg.

1 13

2. Doe je mee?

De Maand van de Geschiedenis verwelkomt graag nieuwe deelnemers en nodigt geïnteresseerden uit een activiteit aan te melden.

Meer in dit hoofdstuk over wie kunnen meedoen en met welk soort activiteiten. Ook volgt informatie over de voordelen van deelname en over het tijdpad en de planning.

Insteek

Meedoen staat voor de Maand van de Geschiedenis gelijk aan het ontwikkelen van een activiteit met impact. Het gaat de Maand van de Geschiedenis niet zozeer om het soort deelnemende instelling of de soort activiteit, maar om de insteek en de betekenis van een project. Of zoals Phebe Kloos, Projectmedewerker & Coördinator Erfgoedmanifestaties van de Maand van de Geschiedenis stelt: ‘Het gaat erom dat we in oktober met alle deelnemers samen een verhaal vertellen en de relevantie opzoeken.

En onze merkbelofte “why, how & what” waarmaken: mensen gisteren laten ontdekken om vandaag te kunnen begrijpen.

Want begrip leidt tot inzicht, nuancering en mogelijk een andere kijk op de wereld.

Een kleine activiteit kan wat ons betreft net zoveel impact hebben als een groter project, als je maar je boodschap verteld.’

‘Het maakt niet uit of je een historische instelling, een theatergroep, een welzijnsorganisatie of een winkeliersvereniging bent.

Iedereen kan meedoen! ’

Soort activiteit

Voorbeeld

Lezingen, debatten en colleges

<< Talk ‘De andere kant van het verhaal: Over de dekolonisering van de geschiedschrijving’, een avond met drie historici die grensoverschrijdend onderzoek doen naar niet-Europese bronnen.

Van Gisteren en Felix Meritis << Lezing Herman Pleij, ‘De grensverleggende geschiedenis van Goeree-Overflakkee’, De Motte, Bibliotheek Zuid-Hollandse Delta en Streekmuseum Goeree-Overflakkee << Lezing door Joyce van Os: ‘Wat betekenen en betekenden 'grenzen' voor de Molukse gemeenschap in Nederland en Indonesië?’, de Jonge Historici << CollegeCafé Grenzen, ‘Welke rol spelen oude grenzen in onze hedendaagse context?’ Debatcentrum FLOOR en Hogeschool van Amsterdam

Phebe Kloos (Projectmedewerker & Coördinator Erfgoedmanifestaties Maand van de Geschiedenis)

Activiteiten

In de voorgaande edities van de Maand van de Geschiedenis zijn veel verschillende soorten activiteiten georganiseerd, waaronder lezingen, debatten, tentoonstellingen, kinderactiviteiten, verkiezingen, wandelen fietstochten en proeverijen. In het nu volgende overzicht een greep uit de activiteiten van de afgelopen jaren.

Tentoonstellingen

<< Tentoonstelling ‘De bewakers van Westerbork’, Herinneringscentrum Kamp Westerbork << Tentoonstelling ‘Amsterdam 1900- Foto's van Olie, Breitner, Eilers en tijdgenoten’, Stadsarchief Amsterdam << Expositie 'Grensverleggend verleden', Streekmuseum Goeree-Overflakkee, De Motte << Virtuele expositie ‘De familie Verdonck die in de jaren 50 naar Australië vertrok’, Bridging The Distance

Wandelen, fietsen etc.

<< Historische wandeling Schokland ‘Het leven van de Schokkers toen Schokland nog een eiland was in de Zuiderzee’, Werelderfgoed Schokland << ‘Wandelen op de bodem van de Zuiderzee’, Stichting Almeerdaagse << ‘Busritten langs Gronings erfgoed’, De Verhalen van Groningen << ’De Westelijke Eilanden. Grensgebied en Rafelrand’, wandeling Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis door het in de Gouden Eeuw ontwikkelde Amsterdam << Fiets- of wandelarrangement, Kempenmuseum De Acht Zaligheden

Kinderactiviteiten

<< ‘Opa’s en oma’s vertellen over de oorlog’, met persoonlijke verhalen, een film en rondleiding, Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 << Workshop ‘Ben jij een goede douanier?’, speur en onderzoek, Belasting & Douane Museum << ‘Ridders & Prinsessen Dag’, Markiezenhof

Van klein tot groot

Het deelnemersveld aan de Maand van de Geschiedenis is zeer divers en varieert van kleine werkcomités tot grotere instellingen.

Zij zorgen er gezamenlijk voor dat de Maand veel meer is dan de spreekwoordelijke som der delen. Sommige draaien op vrijwillige inzet, andere kunnen beschikken over een vaste kern van medewerkers. Veel deelnemers beschikken over een relatief klein budget voor hun activiteit. Er zijn ook instellingen die een beroep kunnen doen op verschillende financieringsbronnen en daarom kunnen werken met een bovengemiddelde begroting.

vervolg op volgende pagina >>

2 15

Voorstellingen (bijv. film, theater, dans)

Verkiezingen

Proeverijen

<< ‘De Grote Geschiedenisshow’, Jos Palm en Nelleke Noordervliet nemen bevriende historici mee naar het theater, Senf Theaterpartners << ‘De Oral History’, Theater over de dekolonisatie van NederlandsIndië, Stichting Samurau << ‘Vreemde krachten: arbeidsmigranten in de Limburgse Mijnstreek’, Parkstad Limburg Theaters << ‘Familievoorstelling: Grenzen van de Nederlanden’, Theater Stuiter << Verhalenwedstrijd 'Op de grens van arm en rijk'; Het Nederlands Volksbuurtmuseum in Utrecht << ‘Webquiz over de geschiedenis van Flevoland’, Servicecentrum Flevolandse Bibliotheken << ‘PubQuiz Drentse geschiedenis’, Drents Archief << ‘Barneveldse Geschiedenisquiz’, Gemeentearchief Barneveld << ‘Columnwedstrijd’, Geschiedenisplatform Limburg << ‘Geschiedenis van Zuid-Amerika in de ambiance van een ZuidAmerikaans restaurant’, Historie & Culinair.

‘Wij geloven dat kennis van het verleden bijdraagt aan begrip van het heden en daar context aan geeft. Begrip leidt tot inzicht, nuancering en mogelijk een andere kijk op de wereld. De Maand wil geschiedenis op een prikkelende manier brengen, gekoppeld aan de actualiteit. En we zijn daarbij ook op zoek naar de andere kant van verhalen, dus niet alleen het dominante discours.’

Ellen Snoep (Projectmanager Maand van de Geschiedenis)

Zo doe je mee

Om mee te doen moet je activiteit: << Zijn aangemeld op maandvandegeschiedenis.nl << Over geschiedenis gaan << Een directe link met het thema hebben, uitgewerkt in de beschrijving << Een verband leggen tussen verleden en heden << T oegankelijk zijn voor publiek.

Wat de promotie betreft is het volgende van belang: << Je zet het promotiemateriaal in de maand oktober in << Als deelnemer draag je samen met andere deelnemers en partners de Maand van de Geschiedenis uit. Dit doe je door bijvoorbeeld publiciteit te maken voor je activiteit en daarin ook de Maand van de Geschiedenis te noemen, het logo en indien van toepassing de templates te gebruiken.

Extra aandacht

v.l.n.r.: Ellen Snoep, Padmini Kruitwagen, Phebe Kloos

Sommige activiteiten zijn geschikter om via onze mediakanalen uit te zetten dan andere.

Activiteiten worden beloond voor: << Inspirerende sprekers die een jonger publiek aanspreken << Originaliteit in de vertaling naar het jaarthema << Koppeling met een of meer van de volgende domeinen: filosofie, muziek,

film, food, politiek, outdoor (wandelen/ fietsen), toerisme en bijzondere locaties << Exclusiviteit voor de Maand van de Geschiedenis.

Voordelen deelname

Deelnemen aan de Maand van de Geschiedenis brengt de volgende voordelen met zich mee: << Gebruikmaken van de kennis, ervaring en netwerken die de Maand van de Geschiedenis heeft opgebouwd en de mogelijkheid om kennis uit te wisselen met andere deelnemers << Meeliften op een grote landelijke en regionale mediacampagne (krant, tijdschrift, televisie, radio, online) << Kans op opname in het programmamagazine (oplage 180.000) << Kans op opname in een van de offlineen onlinekanalen van partners (bijvoorbeeld Museumkaartmailing, bijlage VPRO-Gids en regionale kranten) << Kans op opname in selecties voor landelijke en regionale pers << Gratis promotiepakket (banier, magazines, posters, ansichtkaarten) << Mogelijkheid om nieuw publiek te trekken << Nieuwe samenwerkingsmogelijkheden << Een eigen pagina voor je activiteit(en) op www.maandvandegeschiedenis.nl << De Maand van de Geschiedenis inspireert deelnemers om een mooi programma te ontwikkelen met het inspiratieboekje, een inspiratiedossier op de website, een landelijke netwerkbijeenkomst en provinciale inspiratiebijeenkomsten.

Praktisch

Wil je deelnemen aan de Maand? Je kunt je inschrijven door (gratis) een account aan te maken op www.maandvandegeschiedenis.nl.

Vervolgens kun je vanuit je account zelf activiteiten toevoegen. In onderstaand overzicht staat de globale planning (zie voor exacte data en locaties de website van de Maand).

2 17

Houd bij de ontwikkeling van jouw activiteit rekening met de volgende globale planning en ‘mijlpalen’ van de Maand van de Geschiedenis: ‘Mijlpalen’ Maand van de Geschiedenis

Globale planning

1. Bekendmaking thema Maand van de Geschiedenis

december

2. Aanmelden van jouw activiteit op maandvandegeschiedenis.nl

maart – september

3. Provinciale inspiratiebijeenkomsten voor deelnemers

maart - mei

FACTSHEET FACTSHEET MAAND VAN DE MAAND VAN DE GESCHIEDENIS 2016 GESCHIEDENIS 423

45

partners

deelnemende instellingen

786

4. Landelijke Netwerkbijeenkomst

maart - april

5. Deadline aanmelden voor bezoek van de Reizende Reporter

juli

865

6. Deadline inschrijving van activiteit(en) voor selecties offlinekanalen

augustus

deelnemende boekhandels en bibliotheken

7. Deelnemers ontvangen bevestiging van deelname

medio september

8. Deelnemers ontvangen het promotiepakket

september

9. Start van de Maand van de Geschiedenis

1 oktober

10. Afsluiting: Nacht van de Geschiedenis Rijksmuseum

eind oktober

fysieke activiteiten door heel Nederland. O.a. debat, colleges, lezingen, festivals, expo, game, tour, film.

2 19

27%

Nederlanders 18+ kent Maand van de Geschiedenis

aandacht in o.a.

> 4 miljoen

€ 1,5 miljoen mediawaarde (alleen print)

(online) kijkers, lezers en luisteraars

ca. 305.000 fysieke bezoekers

VPRO-gids Metro de Volkskrant het Parool De Wereld Draait Door Radio 1 Andere Tijden Historisch Nieuwsblad

7,5

7,9

waardering waardering publiek deelnemende instellingen

3. Zij gingen je voor (1):

24 Geschiedenis 0 Nijmegen Interview met: Wouter Daemen (Archivaris Regionaal Archief Nijmegen) en Monique Zoon (Medewerker Cultuurhistorie Gemeente Nijmegen)

Wouter Daemen: ‘Nijmegen heeft een rijk verleden. De verscheidenheid en gelaagdheid van het verleden kun je heel goed kwijt in het weekend dat we elk jaar organiseren.

Neem het thema ‘grenzen’ bijvoorbeeld, die lopen dwars door elkaar in deze stad, dat kun je laten zien. Dat geeft niet alleen maar betekenis maar ook besef.’

Paraplu

‘Als oudste stad van Nederland kunnen we niet ontbreken tijdens de Maand van de Geschiedenis. De Maand is een mooie paraplu, die de mogelijkheid biedt aan te sluiten bij een grote exposure, met tal van communicatie-uitingen. Het beeldmerk van de Maand is groter dan de stad, het is een landelijk evenement. Als kleine partij is het daarom interessant om mee te doen. Je kunt je op de inhoud focussen. De zaken daaromheen, bijvoorbeeld het landelijk onder de aandacht brengen, worden je uit handen genomen. Voor de deelnemende organisaties bij 024 Geschiedenis Nijmegen is deelname ook interessant omdat je in contact komt met nieuwe partijen.'

Drie locaties

De activiteiten worden in Mariënburg, het Valkhofkwartier en de Stevenskerk georganiseerd.

Het weekend in 2016 trapte af in de Stevenskerk. De openingsavond bood onder andere lezingen van Stine en Lotte Jensen en Dolly Verhoeven en muziek van dj Von Rosenthal. Er was een historische markt, met een bonte mix van presentaties, proeverijen, activiteiten en (korte) lezingen. In Mariënburg, het culturele hart van Nijmegen, was een veelzijdig programma voor alle leeftijden, met een Vrede van Nijmegenspel, een foto-expositie en een Grote Nijmeegse Geschiedenisquiz 2016. Het Valkhofkwartier bood een spannende familievoorstelling over grenzen van tijd en plaats. Andere activiteiten: het beklimmen van de resten van de oude stadsmuur, afdalen in een Duitse bunker, het ontdekken van de kade van de natuurlijke grens van de stad: de Waal.

Geen maand, maar weekend…

Grote Nijmeegse Geschiedenisquiz 2016

024 Geschiedenis Nijmegen is een samenwerkingsverband van meer dan 30 instellingen in Nijmegen, die de krachten hebben gebundeld en jaarlijks een weekend lang activiteiten organiseren in het kader van de Maand van de Geschiedenis. Centraal staat de oudste stad van Nederland, van Romeinse limes tot frontlijn, van vestingwerk tot toevluchtsoord.

‘Als oudste stad van het land, die zich ook als zodanig profileert, met een rijk verleden en rijke historie, mag je tijdens de Maand van Geschiedenis eenvoudigweg niet ontbreken.’

‘Door de Maand van de Geschiedenis stel je een hele andere vraag aan je eigen collectie of missie. Dat is het leuke. Je koppelt bijvoorbeeld het vraagstuk ‘arm’ en ‘rijk’ aan een historische begraafplaats en kijkt wat voor nieuwe informatie of onbelichte aspecten dit oplevert. Je wordt verleid ‘jouw’ erfgoed in een geheel nieuwe context te plaatsen. Je krijgt een nieuw venstertje aangereikt, waardoor je op een andere manier naar je eigen collectie, stad, heden en verleden gaat kijken. Je komt meer los van je eigen organisatie. En: het biedt inspiratie om dingen in de toekomst ook anders aan te gaan pakken.’

Wouter Daemen

Wouter Daemen

De oudste stad van Nederland staat in oktober een weekend lang in het teken van haar rijke verleden. Drie dagen lang, op een drietal centraal gelegen locaties organiseren tal van organisaties, verenigingen en individuen spannende historische activiteiten. De activiteiten trekken ieder jaar een stijgend aantal bezoekers met circa 5.000 bezoekers in 2016.

3 21

Programma-ontwikkeling

Wouter Daemen: ‘We werken bottom up.

024 Geschiedenis Nijmegen is voor en door 30 organisaties die zich op de een of andere manier met het onderwerp geschiedenis bezighouden. We beginnen met een blanco vel en proberen met elkaar zoveel mogelijk ideeën te genereren. We organiseren daarvoor de eerste bijeenkomsten in april en mei. Het gaat dan vooral om het spuien van zoveel mogelijk ideeën. We doen dat zo open mogelijk, zonder budgetten en uren, dat is dan nog niet aan de orde, het gaat echt om vrij denken.’

Over het screenen van ideeën: ‘Het thema is in de loop der jaren steeds leidender geworden. Daarnaast is samenwerking ook belangrijker geworden als criterium, in de zin van het leggen van dwarsverbanden, met meerdere partijen activiteiten organiseren en uitvoeren. Richting oktober gaan we selecteren, de haalbaarheid verder screenen, plannen concretiseren en uitwerken.’

Key learnings

Wouter: ‘Een daarvan is dat we het aantal locaties waar activiteiten werden uitgevoerd teruggebracht hebben van 10 à 15 plekken naar 3. Het is eigenlijk heel organisch en geleidelijk gegaan. Uit evaluaties kwam naar voren dat we alles zo handiger kunnen coördineren. We hebben dit soort besluiten steeds democratisch genomen. Dingen kunnen nog beter en efficiënter, dat realiseren we ons, en we kunnen een nog groter publiek bereiken.

Maar het proces en de wijze waarop we stapjes maken samen, is ook belangrijk. We hebben al mooie dingen bereikt. We zijn een hecht netwerk gaan vormen, niet alleen in het kader van het weekend, maar ook daarbuiten. We hebben meer een gezamenlijk doel. En: het weekend is voor ons een jaarlijks succesmoment dat we samen kunnen vieren.

Dat is ook een belangrijk resultaat!’

‘We zijn de eerste vijf jaar veel bezig geweest met het mobiliseren van alle organisaties en hun achterbannen. Nu dat is gelukt, kunnen we ons nog nadrukkelijker bezighouden met het betrekken van nieuw publiek. Nieuwe groepen voor het weekend interesseren. Ook willen we andere disciplines erbij betrekken: op het gebied van muziek, theater, literatuur. Het zou mooi zijn als we dat verder kunnen verbreden, zonder onze vaste kern en achterban te verliezen.’

Wouter Daemen

Professionaliseringstraject

Dankzij het professionaliseringstraject waar 024 Geschiedenis Nijmegen aan deelnam, kon men de toekomstplannen verder vormgeven. Het heeft de organisatie geholpen te bepalen waar men in de toekomst naartoe wil werken, bijvoorbeeld met betrekking tot het programma en het publieksbereik. Maar ook: hoe de werkorganisatie eruit moet gaan zien.

Daarmee heeft 024 Geschiedenis Nijmegen de ambities en beoogde resultaten scherper kunnen krijgen. En meer kunnen leren over zaken als doelgroepenbenadering.

Kennisoverdracht

‘Ja, dat hebben we heel praktisch gedaan, bijvoorbeeld via workshops over doelgroepenbenadering en social media. De workshops waren aanvankelijk door de Maand van de Geschiedenis aan ons als kernorganisatie aangeboden, die hebben wij op onze beurt weer aan onze deelnemende organisaties aangeboden. Opgedane kennis en ervaring kunnen ze voor het weekend inzetten, maar natuurlijk ook gewoon voor hun eigen ‘normale’ activiteiten.’

Persona’s

In het professionaliseringstraject kwamen ook de persona’s volgens het leefwereldenmodel van Motivaction International B.V. uitgebreid aan de orde (zie meer over de persona’s op pagina 37). In het gesprek wordt duidelijk dat de persona’s en het denken in profielen hebben bijgedragen aan het strategisch inzicht. Wouter Daemen: ‘De persona’s zijn interessant, die hebben ons geholpen beter te bepalen wie we willen benaderen.

De persona’s Jan Willem, Chris en Miranda zorgen ervoor dat je hetzelfde beeld hebt over het type bezoeker. Het helpt te focussen.

We spreken nu meer in termen van ‘dit is een echte Jan Willem-activiteit’ of ‘die van jou mag wat meer Miranda’. Verder heeft het denken in persona’s ons geholpen bij het aanscherpen van onze toekomstplannen.’

‘We redeneren nu echt meer vanuit onze doelgroepen en hoe we die kunnen interesseren. Als we bijvoorbeeld Chris willen bereiken, zitten we dan met een bepaalde activiteit wel op de goede locatie? Die discussie is interessant. Dat geldt ook voor de communicatie en de kanalen die we willen inzetten: kiezen we wel de juiste middelen en content om de beoogde doelgroepen te bereiken? En: indien we financiers willen gaan aantrekken, zullen die waarschijnlijk ook wel belang hechten aan wie we willen bereiken.’

Wouter Daemen

Organisatiemodel

Wouter en Monique breken een lans voor een kleine en slagvaardige kernorganisatie of werkgroep. Vooral wanneer je met een grote groep instellingen in een netwerk samenwerkt.

‘Dit soort projecten vraagt best veel van de deelnemende organisaties, vooral ook van de kleinere organisaties die dikwijls met vrijwilligers werken. Het is van belang ervoor te zorgen dat ze zich goed met de inhoud en de activiteiten bezig kunnen houden. En hen dingen uit handen te nemen: die faciliterende en wakende rol moet de kernorganisatie innemen. De kernorganisatie moet het overstijgende belang kunnen dienen, onafhankelijk zijn!’

Monique Zoon

Veel met weinig

O24 Geschiedenis Nijmegen heeft nauwelijks programmabudget. Er is wel een eenmalige bijdrage voor een impuls aan de programmering toegekend door het Fonds voor Cultuurparticipatie. De deelnemende organisaties zijn heel creatief in het mobiliseren van vrijwillige inzet en zaken als bartering (om niet gebruik van materialen etc.). Mondjesmaat worden ook middelen bij fondsen en sponsoren geworven. De uren voor de inzet van de vijf medewerkers uit de kernorganisatie worden beschikbaar gesteld door de Gemeente Nijmegen, Museum Het Valkhof en de leerstoel Nijmeegse Geschiedenis van de Radboud Universiteit. Zij dragen ook bij aan het communicatiebudget.

3 23

‘We kijken vooral naar wat we allemaal al hebben. Wat we zelf kunnen inzetten.

En dan hoeft het niet veel geld te kosten.

Sommigen hebben een locatie, waar anderen weer gebruik van kunnen maken, de ander heeft een mooi programma, enzovoort.’

Monique Zoon

Huis van de Nijmeegse Geschiedenis

024 Geschiedenis Nijmegen is nog geen stichting maar een groep van een dertigtal deelnemers. Uit deze deelnemers is voor aansturing en coördinatie een kernwerkgroep samengesteld. Er wordt onderzocht of een en ander kan worden ingebed binnen het Huis van de Nijmeegse Geschiedenis. Dat zou een voor de hand liggende plek zijn om het weekend en de deelname aan de Maand van de Geschiedenis verder te borgen en toekomstbestendig te maken. Aan een kernorganisatie wil men graag vasthouden. Zodat die zich richt op de organisatie, coördinatie, communicatie etc. Maar de ambities gaan nog veel verder. Monique: ‘Over vijf jaar willen we een nog groter samenwerkingsverband zijn, van instellingen die elkaar goed kunnen vinden, elkaar vertrouwen, niet alleen samenwerken in het geschiedenisweekend maar ook daarnaast. We willen ons inzetten om qua disciplines verder te verbreden, zodat we ook ondernemers en instellingen uit bijvoorbeeld het onderwijs kunnen betrekken. En: we willen meer interactie met het publiek .’

Vrede van Nijmegenspel, 2016

Tips 024 Geschiedenis Nijmegen: 1. I nhoud: kijk wat goed past bij je eigen organisatieredeneer vanuit je eigen ‘collectie’ en missie en bepaal: welk verhaal kan ik vertellen bij het vigerende thema?

Blijf te allen tijde dichtbij je eigen missie 2. Probeer samen te werken: ga als stad, dorp of buurt bij elkaar zitten en dan vanuit de thema’s en verhalen bekijken waar de raakvlakken liggen 3. T rek waar mogelijk gezamenlijk op maar benoem een klein kerngroepje dat verantwoordelijk is voor het geheel en de deelnemers helpt. Zodat zij zich op de inhoud en hun activiteit kunnen concentreren 4. Z et dingen op papier, maak een spoorboekje, beschrijf wat je doet, ook om dingen verder te kunnen aanscherpen 5. Begin gewoon en scherp dingen aan ‘along the way’ 6. W erk niet vanuit geld maar andersom: focus op wat je wilt doen en wilt realiseren, kijk vervolgens wat je zelf al in de gelederen hebt of om niet kunt mobiliseren om het plan uit te kunnen voeren.

3 25

3. Zij gingen je voor (2):

Stuk van het Jaar

Interview: Vanessa Jolink (Beleidsmedewerkster gemeente Gemert-Bakel), Jojanneke van Zandwijk (Communicatiemedewerkster Regionaal Archief Tilburg) en Margot America (Coördinator communicatie en promotie Brabants Historisch Informatie Centrum)

‘Er is door deelname aan de Maand van de Geschiedenis meer aandacht gekomen voor archieven en voor wat ze doen.

Archieven ontdekken dat ze hierdoor meer en makkelijker naamsbekendheid krijgen.

Als je zichtbaar bent en mensen betrekt, dan heb je legitimatie voor je eigen werk en het feit dat je subsidie krijgt. Je maakt je maatschappelijk relevant!’

Vanessa Jolink

Stuk van het Jaar

Stuk van het Jaar is een online publieksevenement, waaraan tijdens de recente editie maar liefst 48 archieven deelnamen.

Archieven kunnen ieder een bepaald archiefstuk nomineren, waarop vervolgens door het grote publiek online kan worden gestemd.

Winnaar is het Stuk van het Jaar. Het recept is verraderlijk eenvoudig.

De initiatiefnemers hebben met het door de Maand van de Geschiedenis aangereikte format een website gebouwd, social media ingezet en nieuwsbrieven naar deelnemende archieven gestuurd. Schrijfster Rosita Steenbeek was het boegbeeld van de editie 2016. Als klap op de vuurpijl vond de prijsuitreiking plaats tijdens de Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum.

Een groot deel van de deelnemende archieven is lid van de Brancheorganisatie BRAIN, 75% van de leden heeft deelgenomen aan Stuk van het Jaar.

Ontstaan Stuk van het Jaar is het online publieksevenement van de Nederlandse archieven. Gedurende de maand oktober presenteren alle deelnemende archieven hun archiefstuk op www.stukvanhetjaar.nl. Het publiek bepaalt door middel van stemmen hét Stuk van het Jaar.

Vanessa Jolink, Jojanneke van Zandwijk en Margot America

Het idee ontstond naar aanleiding van een bijeenkomst van brancheorganisatie BRAIN in 2012. Bedoeling was om die dag te spreken over de invulling en toekomst van de landelijke archievendag. BRAIN heeft de drie initiatiefneemsters vervolgens in de gelegenheid gesteld het plan verder uit te werken. Op basis van dit plan is een budget beschikbaar

gesteld voor out-of-pocket kosten. Alle werkzaamheden worden door de initiatiefnemers grotendeels in de eigen tijd gedaan.

‘De Landelijke archievendag was niet wat men ervan had gehoopt. Er werden met die dag geen nieuwe publieksgroepen bereikt, eerder de mensen die je normaliter toch al mocht verwelkomen. Geen verbreding dus, ook niet naar andersoortige instellingen.

De vraag was: denk met ons mee. Toen hebben we in 15 minuten tijd de titel en het format voor het Stuk van het Jaar bedacht!’

Vanessa Jolink

Kans

De archieven waren enthousiast om deel te nemen, niet alleen vanwege de landelijke en regionale aandacht die ermee is gemoeid, maar ook vanwege de laagdrempelige opzet.

Ze hebben alle vrijheid een eigen stuk te nomineren, mits het maar aansluit op het thema van de Maand van de Geschiedenis.

Deelnemende archieven kunnen van de nominatie desgewenst ook iets speciaals maken.

‘Ze kunnen zelf een voorverkiezing organiseren en op die manier hun eigen publiek nadrukkelijk in het voorproces betrekken.’

Jojanneke van Zandwijk

Urgentie

De dames benadrukken het belang voor archieven om deel te nemen. Daarmee worden ze ook aantrekkelijker voor het publiek. Margot: ‘Het is niet bepaald eenvoudig een archief in de picture te plaatsen. Ze hebben toch een grijs profiel.'

Vanessa: ‘Het beeld van archieven is vaak eenzijdig: mensen associëren het vooral met genealogie. Maar er is in de archieven veel meer te vinden dan stambomen en familie-informatie.’

3 27

Jojanneke: ‘Wat dacht je van het Feijenoord-kaartje van de UEFA Cup Finale dat in 2014 de verkiezing won! Maar ook plattegronden, liefdesbrieven, historische films, reisdagboeken, affiches, er is van alles, allerlei mooie bronnen voor verhalen! Wij presenteren de inzendingen op social media en een website, de deelnemers zelf bouwen er activiteiten omheen en betrekken het publiek erbij. Doel is zoveel mogelijk mensen te laten stemmen. Elk archief heeft de vrijheid om het zo groot en klein te maken als het wil.’

Ontwikkeling archieven

Deelname aan de Maand van de Geschiedenis draagt bij aan de promotie van de archieven in Nederland. Vanessa: ‘Er is zelfs competitie tussen de archieven onderling, in de goede zin van het woord. Men daagt elkaar uit om het nog beter te doen.

Archieven worden geprikkeld om iets anders te doen dan de traditionele archieftaken.

Veel archieven slagen erin met ludieke activiteiten te komen die opvallen. Ze komen daardoor positief in de media. Dit is goed voor het imago van de gehele archiefsector. Als je zichtbaar bent en mensen betrekt, dan heb je legitimatie voor je eigen werk en het feit dat je subsidie krijgt. Je maakt je maatschappelijk relevant!’

‘Het stuk van het jaar versterkt echt de samenwerking! We zijn als sector beter zichtbaar.’

Vanessa Jolink

Mini Maand

Vanuit Stuk van het Jaar zijn studiedagen georganiseerd voor de deelnemende archieven. Bijvoorbeeld over het gebruik van social media, het benaderen van de pers etc.

Jojanneke: ‘We bieden communicatietools aan de archieven, waaronder een standaard persbericht en online links naar het ingebrachte archiefstuk. Deelnemers ontvangen een persfoto, promotieposter, logo en checklist. We zijn ook een Campagne Handboek aan het ontwikkelen voor deelnemers. We zijn een soort Maand in het klein.’

De winnaar van het Stuk van het Jaar 2014 was de ontroerende liefdesbrief van een Friese soldaat die sneuvelde aan het front in Polen in 1811.

Het toegangskaartje voor de Europacupfinale Feyenoord-Celtic uit 1970 werd verkozen als ‘Stuk van het Jaar 2013’. Met deze inzending liet het Stadsarchief Rotterdam zien dat recente geschiedenis net zo tot de verbeelding spreekt als oudere historie.

Modernere benadering

Stuk van het Jaar probeert de publieksparticipatie te stimuleren. Margot: ‘Het moet niet alleen historisch interessant zijn, maar ook ontroering teweegbrengen. Het gaat erom visueel iets aantrekkelijk te maken, dus de presentatie is heel belangrijk. Juist dat willen we met het Stuk van het Jaar doen en stimuleren. Daar hoort ook het kiezen van nieuwe manieren van werken bij, lezingen organiseren, zorgen dat mensen met hun mobiele telefoon kunnen stemmen enzovoort. Daarbij is het persoonlijke verhaal achter de archiefstukken belangrijk. We willen het onderwerp archieven ook meer sexy maken, een beetje DWDD-achtig.’

Uitdagingen

Vanessa: ‘Archieven en het werven van publiek is een moeilijk onderwerp.

Sommigen hebben daarvoor onvoldoende tijd of menskracht. Er zijn archieven die geen uren hebben voor communicatie.

Er vindt wel een verschuiving plaats.’

Bijzondere stukken

Er worden van allerlei stukken ingebracht door de deelnemende archieven, waaronder: << Still van Sinti Meisje- Film Westerbork, met koppeling naar film. (1944) << Het Ligameisje (ca. 1923) << Tilburgse Muurkrant: activistische campagne (1978) << Tekening Siamese tweeling (1877) << Briefje van stadhouder Willem Frederik graaf van Nassau, met bloedspatten (1664) << Briefje bij een jongetje dat te vondeling was gelegd in Maastricht (1821) << Getuigenis van de laatste in Schiedam ter dood veroordeelde voor sodomie (1912)

Ontdek gisteren…

Vanessa: ‘De archiefstukken staan symbool voor vele verhalen. Met veel thema’s zitten we als maatschappij nu nog steeds te worstelen! Met Stuk van het Jaar spelen de archieven in op de merkbelofte van de Maand van de Geschiedenis: ontdek gisteren begrijp vandaag.’

Creatief proces

De aanpak voor het kiezen van de inzending wisselt per archief, maar veel kiezen ervoor hun publiek, vrijwilligers en medewerkers in het proces te betrekken. Margot heeft tips: ‘Leg het bij een aantal mensen neer, ook vrijwilligers, en vraag ze vanuit het thema te komen met een stuk waarvan zij denken: dat vind ik mooi! Geef aan waarom en schrijf er een verhaal over! Selecteer vervolgens het ‘Stuk’ dat wordt ingebracht. Je kunt ook bezoekers vragen dingen aan te dragen.

Of ze betrekken bij een voorverkiezing.’

3 29

Tips Stuk van het Jaar: 1. Zorg voor een goed team van enthousiaste, flexibele doorzetters 2. Hanteer korte communicatielijnen 3. Zorg voor verschillende competenties (pers, social media, organisatie, opstellen projectplannen, nieuwsbrieven, netwerken etc.)

4. Begin op tijd met de voorbereiding en reken op een tijdinvestering 5. Werk indien de budgetten beperkt zijn zoveel mogelijk met bijdragen in natura (gebruik faciliteiten en materialen om niet) 6. Breng focus aan qua mediakanalen, ‘liever weinig goed, dan veel matig’ 7. Zorg dat je zorgvuldig je doelgroepen kiest; die moeten wel zijn te combineren!

Uitreiking Stuk van het Jaar 2016

Implementatie

Het belang van het hebben en het monitoren van een strikte planning wordt onderstreept.

De werkgroep heeft mijlpalen naar de grote finale van het evenement benoemd, de prijsuitreiking van het Stuk van het Jaar. Die mijlpalen worden steeds actief gecommuniceerd aan alle deelnemers. Er vindt in feite een soort aftellen plaats richting het grote moment.

Jojanneke: ‘De stemcampagne moet uiteraard goed worden gecommuniceerd. Het is zaak dat de deelnemers hun achterbannen goed informeren dat er (nog) gestemd kan worden. En: richting de dag van de uitreiking is het geven van tussenstanden van belang.’

Margot: ‘De laatste edities hadden we een draaiboek. Dit was een afgeleide van ons projectplan. We zijn echter begonnen zonder draaiboek.’ Vanessa: ‘Documentatie van ons project werd wel meer en meer van belang,

8. Het verhaal moet raken ook omdat we bij BRAIN een voorstel voor financiering moeten doen, bijvoorbeeld voorzien van factsheets.’

Professionalisering

Jojanneke: ‘Als spin-off3 van de Maand van de Geschiedenis konden we deelnemen aan een professionaliseringstraject. We kregen ook een bedrag waarmee we als organisatie effectiever kunnen worden.

We hebben een marketingbureau kunnen vinden dat ons hierbij begeleidt. Inmiddels is er een campagnehandboek gemaakt. Dit jaar organiseren we een dag speciaal voor alle archieven, waarbij we weer doorgeven wat wij hebben geleerd.’

Spin-offs van de Maand van de Geschiedenis zijn: Stuk van het Jaar, Dag van de Arnhemse Geschiedenis, 024 Geschiedenis Nijmegen en Dag van de Rotterdamse Geschiedenis. Zie voor meer informatie: http://www.maandvandegeschiedenis.nl/familie

3

9. Houd rekening met piektijden en zorg bijvoorbeeld voor een social media-rooster 10. Val op: maak iets bijzonders, met een pakkende naam 11. Wees vindingrijk in het bereiken van nieuw publiek.

3 31

Geïnspireerd geraakt en zin om mee te doen aan de Maand van de Geschiedenis?

Maar vraag je je af hoe en waar te beginnen?

Zoals we in de vorige hoofdstukken zagen zijn er legio mogelijkheden om mee te doen.

Er zijn van allerlei activiteiten waaruit je kan kiezen. We gaan ervan uit dat je kiest voor het ontwikkelen van een exclusieve of bijzondere activiteit. Iets speciaals voor de Maand dus!

Exclusieve of speciaal ontwikkelde activiteiten worden door de Maand van de Geschiedenis meegenomen in de promotiecampagne (en genereren dus veel aandacht!)

4

Keuzes maken is het parool. ‘Iedereen bedienen is niemand bedienen’. Geef een profiel van jouw beoogde publiek- laat je inspireren door de persona’s (zie o.a. p. 39) of kies eigen profielen. Verplaats je zo goed mogelijk in jouw publiek: wat trekt jouw bezoekers aan? Willen ze iets leren, geïnspireerd worden, zich vermaken, ontroerd raken, of participeren (bijv. meedoen aan een wedstrijd of debat) etc. (zie p. 39)?

Wat hebben ze over voor hun deelname? (reizen, verplaatsen, entree etc.)

Wat voor soort activiteit past bij het beoogde publiek? Kijk vooral naar ‘buiten’! In welk krachtenveld plaats je jouw activiteit? Welk ander aanbod is er van vergelijkbare aanbieders en van meer ‘indirecte concurrenten’ (andersoortige vrijetijdsbestedingen)? Belangrijk: vat concurrentie nooit te beperkt op!4 Wat is (zijn) de locatie(s) waar je activiteit(en) plaatsvind(t)(en)? Wat is je werkgebied?

Werk je lokaal of regionaal of landelijk?

Zie het profiel van jouw doelgroep. Hoe maak je ze attent op jouw activiteit(en)?

Langs welke (on- en offline) kanalen?

Samen kun je vaak veel meer bereiken, je beschikt over meer expertise en slagkracht.

Met een gezamenlijk ontwikkelde activiteit kun je misschien ook nieuwe doelgroepen interesseren.

Wie doet de algehele coördinatie? Is er een kerngroep? Wie doet wat? Zijn er vrijwilligers?

Begin op tijd. En faseer. Knip op in delen. Vanaf de ontwikkeling, uitvoering tot evaluatie en afwikkeling van je activiteit.

Ben je een werkcomité of werkgroep (al dan niet als samenwerkingsverband)? Binnen een speciaal opgerichte rechtspersoon of niet?

Wat heb je precies nodig? Begroot eerder (te) conservatief dan (te) rooskleurig. Wat kun je met gesloten beurs verkrijgen? Wat blijft erover dat je moet inkopen of huren? Wat is daarvoor het benodigde bedrag?

En: hoe verzeker je je van de benodigde inzet en middelen? Is er nog budget nodig? Kun/wil je bezoekers een bijdrage vragen? Wat is er nodig van subsidiënten, fondsen, sponsoren etc.? Wie kun je daarvoor benaderen? Wat vinden ze belangrijk?

2. Op welk publiek mik je? Wie zijn dat en wat is hun behoefte?

3. Met welk aanbod voorzie je in die behoefte? En: wat maakt jouw aanbod bijzonder en/of onderscheidend?

4. Waar vindt jouw aanbod plaats?

5. Hoe bereik je de doelgroep?

6. Met wie voer je het project uit?

7. Hoe is de werkverdeling?

8. En planning?

9. Welk organisatiemodel kies je?

10. Wat heb je allemaal nodig aan mensen, middelen en munten? En: hoe mobiliseer je de benodigde mensen, middelen en munten?

Handboek Cultureel Ondernemen, B. Franssen, P. Scholten & M. Altink.

Wat voor verhaal of boodschap wil je centraal stellen en waarom?

Maar hoe pak je dat aan? Hier volgen tips en trucs waarmee je een eigen activiteit kunt bedenken en op haalbaarheid en andere relevante criteria kunt toetsen. Je wilt natuurlijk een haalbare, succesvolle activiteit, die aan ieders verwachtingen voldoet.

Ook volgen suggesties voor de uitwerking van het gekozen project en punten waar je dan in het bijzonder op kunt letten.

1. Waarom wil je precies meedoen? En: op welk publiek mik je? Wie zijn dat?

Het ontwikkelen van een Maand van de Geschiedenis-activiteit is een inspirerend en enthousiasmerend proces. Het is uitdagend en doet een beroep op je creativiteit, gezond verstand en op het doorzettingsvermogen van jou en je collega’s. Inzicht in welke onderwerpen hierbij relevant zijn en waar je allemaal aan moet denken, kan het werk enorm vergemakkelijken en stimulerend zijn voor de ‘moraal’. Zie daarom onderstaande checklist, die bedoeld is als ruggensteuntje. Misschien kan deze helpen bij het ontwikkelen van jouw activiteit.

Toelichting

Wat erbij komt kijken

Onderwerp

Checklist

4. Ontwikkel jouw eigen Maand van de Geschiedenis-activiteit

4 33

Start

Je gaat dus een eigen activiteit ontwikkelen en meedoen aan de Maand van de Geschiedenis. Dan is het goed jezelf de volgende vragen te stellen: met wie ga je het plan ontwikkelen? Doe je het alleen of met collega’s? Betrek je ook partners (andere organisaties etc.) erbij? Maak je een kleine werkgroep? Zo ja, probeer dan alvast – al is het grofweg – wat rollen te verdelen.

Wie is de trekker, wie ondersteunt etc.

Probeer ook afspraken te maken over een tijdpad en verzeker je van het commitment en enthousiasme van alle deelnemers.

Voorbereiding

<< Raak geïnspireerd door het Maand van de Geschiedenis-thema! Bezoek de inspiratiepagina op de website van de Maand van de Geschiedenis en lees het inspiratieboekje << Stof je missie of doel van jouw stichting, comité/werkverband nog even af en check de raakvlakken met het Maand van de Geschiedenis-thema << Indien je die missie in beleid hebt vertaald (wat je wil doen dit jaar, met wie, waar, welke middelen – budget, faciliteiten, vrijwilligers, vaste mensen etc.), bekijk dit beleid dan nog even goed.

Ontplooi geen wezensvreemde activiteiten, die niet passen bij het beleid of het gewenste profiel van jouw organisatie (of werkgroep, comité) << Kijk goed naar de activa van je organisatie (of werkgroep): over welke materiële en immateriële activa beschikken jullie?

Powering Social Change, Community Wealth Ventures, 2003

5

Activa zijn dingen die jouw organisatie of werkgroep: << ‘Bezit’ (tastbare of immateriële activa, bijv. faciliteiten, collectie, imago, merk, naamsbekendheid, toegang tot bepaalde hulpbronnen, (relatie)netwerk, keurmerk, ‘boegbeeld’) << ‘Kan’ (innovatiekracht, organisatietalent, goed in het produceren van bepaalde zaken etc.) << ‘Weet’ (over specifieke onderwerpen, een bepaalde sector of aandachtsgebied, processen etc.).5

Basisvoorwaarden

Verder is het goed om een kort lijstje met ‘basisvoorwaarden’ op te stellen, dat als referentiekader kan fungeren bij het ontwikkelen, screenen en selecteren van activiteiten.

Bijvoorbeeld: Roept de activiteit enthousiasme op?

Speelt deze in op onze activa?

Past de activiteit goed bij onze missie/ beleid/visie?

Is de activiteit bijzonder of relevant?

Voordat we verder inzoomen op de daadwerkelijke ontwikkeling van je Maand van de Geschiedenis-activiteit nog een waarschuwing.

First things first!

Werk bij het ontwikkelen van een activiteit achterstevoren, start dus met het beoogde resultaat. En niet met de benodigde mensen, munten en middelen. Wanneer je start met deze vraag, is dat niet bevorderlijk voor het creatief proces. Het zorgt er dikwijls ook voor dat excessief grote begrotingen ontstaan, die de nadruk leggen op hoeveel geld er nodig is.

Een ander verkeerd vertrekpunt: beginnen bij je aanbod. Gevaar hiervan is dat je niet werkt vanuit een bepaalde vraag of behoefte, een bepaalde missie of een bepaalde kans om iets op de agenda te plaatsen. Let in het ontwikkelingsproces erop dat je zoveel mogelijk werkt vanuit achtereenvolgens (1) de impact, (2) de activiteiten, (3) de organisatie, (4) op wat je uit eigen gelederen kunt inzetten of van partners kunt mobiliseren.

En als laatste pas: (5) wat je moet kopen, inhuren etc. Focus op de impact dus, die je voor jouw publiek wilt realiseren (zie tabel).6

1. Impact Wanneer is het een succes? Hoe ziet een geslaagde activiteit eruit in de ogen van het publiek dat we willen interesseren?

2. Wat we moeten doen Wat moeten we allemaal doen om de activiteit mogelijk te maken in de gewenste vorm? Waar moeten we heel goed in zijn, wat is cruciaal?

3. Hoe we het gaan doen Wie zijn verantwoordelijk voor de uitvoering? Welke eventuele partners kunnen iets toevoegen aan 1 en 2? Wie hebben belang bij wat we willen bereiken? Hoe werven we partners? Hoe zorg je voor een goede coördinatie en afstemming? Wat is het meest geschikte organisatiemodel?

4. Wat we nodig hebben Wat hebben we nodig aan menskracht en middelen (materialen, faciliteiten, communicatiemiddelen etc.)?

Wat hebben we al? Wat nog niet?

Wie kan voorzien in wat bij ons nog ontbreekt? Kan dat met gesloten beurs?

5. Begroting & dekking Inventariseer welke kosten moeten worden gemaakt (op basis van 4) waarvoor nog geen dekking is, dus de dingen waarvoor geld benodigd is van derden of het publiek.

Stel een begroting op en een dekkingsplan (inclusief btw!). Beschrijf welke financiers worden benaderd en welke eigen inkomsten worden verwacht.

6 Gebaseerd op G. Dees, Assess your resource needs entrepreneurially, in: Enterprising Nonprofits: A Toolkit for Social Entrepreneurs (G. Dees, J. Emerson, P. Economy).

4 35

Bronbeek, Week van de Koloniale Geschiedenis 2016

Proces

Volgens bedrijfskundige en oud-politicus P. Winsemius voltrekken alle ‘duurinspanningen’ zich in drie fasen: Deel 1 om op gang te komen, deel 2 om vast te houden en deel 3 ‘om naar huis te fietsen’.7 Nu is meedoen aan de Maand geen duurinspanning, maar wel een bijzonder project.

Benader het ook als zodanig en maak het behapbaar door het op te knippen in delen. In dit hoofdstuk hanteren we de volgende fasen: 1. Bedenken van activiteiten 2. Selectie 3. Plan van aanpak.

Erop en erover, P. Winsemius.

Handboek Cultureel Ondernemen, B. Franssen, P. Scholten & M. Altink.

7

8

Alleen of samen?

Je kunt een activiteit alleen opzetten en uitvoeren, maar zoals veel voorbeelden laten zien, kun je met vereende krachten waarschijnlijk (veel) meer bereiken. Het onderwerp geschiedenis leent zich juist voor verschillende invalshoeken en perspectieven.

Daarbij kan samenwerking met andere instellingen - zoals we in diverse interviews zagen - toegang tot nieuwe publieksgroepen bevorderen en je activiteit meer middenin de maatschappij plaatsen!

1. Bedenken van activiteiten Deze fase staat in het teken van activiteiten bedenken. Dit kan je alleen doen, maar het wordt interessanter en vooral veel ‘gekker’ wanneer je het in groepsverband doet. Zoals uit de interviews naar voren komt, is gezamenlijk brainstormen populair. Je kunt op deze manier redelijk eenvoudig veel ideeën genereren. Een ander voordeel van gezamenlijk activiteiten bedenken, is dat van begin af aan draagvlak wordt gecreëerd.8

Wanneer je met een leeg blaadje begint, kun je bij jezelf of in de groep op verschillende manieren de creativiteit oproepen. Je kunt: Werken vanuit het thema en de raakvlakken van het thema met jouw missie Jouw visie op het onderwerp als vertrekpunt nemen Het verband dat het thema tussen verleden en heden legt als uitgangspunt nemen Je verplaatsen in een bekend persoon en bedenken hoe hij/zij het onderwerp zou benaderen of belichten (of je verplaatsen in een bepaalde groep: zie het voorbeeld van Museum Bronbeek en de film die de politionele acties belicht vanuit het perspectief van de Indonesiërs, hoofdstuk 7) Beginnen bij een bepaalde persoon die je als bezoeker zou willen bereiken en je verdiepen in wat hij/zij zou willen Redeneren vanuit een bepaalde (nieuwe) publieksgroep die je zou willen bereiken of in contact met een andere groep zou willen brengen (zie bijvoorbeeld het voorbeeld Noord-Zuid bij de Dag van de Rotterdamse Geschiedenis, hoofdstuk 5) Beginnen met wat voor unieke activiteit of evenement je zou kunnen opzetten om het thema te belichten (zie voor voorbeelden van activiteiten hoofdstuk 2 maar natuurlijk ook www.maandvandegeschiedenis.nl) Werken vanuit een bepaalde (historische) plaats, gebouw, kunstwerk of ander voorwerp, of een route De ambitie centraal stellen om het thema vanuit meerdere disciplines (museaal, archief, culinair etc.) te belichten.

2. Selectie Wanneer je de geïnventariseerde ideeën toetst aan je eerder opgestelde lijst met randvoorwaarden kun je waarschijnlijk snel afvallers aanwijzen (en ook verwijderen van de lijst). Na verdere bespreking en discussie kan meestal een tweede schifting plaatsvinden. Probeer vervolgens tot een shortlist

van ideeën te komen, laten we zeggen drie (tot maximaal vijf).

Toets de resterende ideeën met behulp van de volgende vragen:9 Is de activiteit inhoudelijk haalbaar?

Kunnen we de gewenste doelgroep wel bereiken, ook in de beoogde aantallen? Zo ja, hoe dan? Is er wel behoefte en vraag?

Kunnen we de beoogde activiteiten ook uitvoeren? En: de gewenste kwaliteit leveren? Zijn er afbreukrisico’s? Zo ja, hoe groot zijn die en hoe kunnen we die ondervangen?

Organisatorisch? Beschikken we over die kennis, kunde en capaciteiten? Ja, in voldoende mate? Zo nee, kunnen we die mobiliseren bij partners? Welk organisatiemodel kiezen we? Zijn we een werkcomité of richten we een speciale stichting op (bijvoorbeeld om subsidies en donaties te kunnen werven)?

En qua mensen, munten en middelen?

Hebben we de juiste expertise, faciliteiten, middelen en menskracht (regulier personeel, vrijwilligers etc.) in de gelederen of kunnen we die mobiliseren bij partners?

Kan dit met gesloten beurs? Wat moeten we inkopen en inhuren? Is dat financieel mogelijk? Hoe dan?

Focus!

Het belangrijkste is om altijd de beoogde doelgroep als vertrek- en eindpunt te nemen.

Dus verplaats je zo goed mogelijk in het publiek dat je met je activiteit voor ogen hebt. De Maand van de Geschiedenis streeft ernaar om voor een breed publiek relevant te zijn. Maar: ’iedereen bedienen is niemand bedienen’. Breng focus aan en concentreer je op één of meer nader gespecificeerde doelgroepen.

9 Handboek Cultureel Ondernemen, Hoofdstuk 6 ‘Eigen inkomsten voor culturele ondernemers’, B. Franssen, P. Scholten & M. Altink.

4 37

‘Kun je ook op verschillende publieksgroepen ‘mikken’? Dat kan, maar het betekent dat je in je aanbod, de locatie en vooral ook de communicatie-uitingen wel moet differentiëren. Je kunt niet zomaar uitgaan van een ‘one size fits all’-aanpak. Als je dat doet, word je onherkenbaar, weten mensen niet waarvoor je staat en voor wie je bent.

Als je differentieert kan het dus zeker, zie het dan als één huis, met verschillend ingerichte kamers.’

Padmini Kruitwagen (Communicatiemanager Maand van de Geschiedenis)

Persona’s

De keuze van je doelgroep geeft kleur aan de inhoud en vorm van je programma.

De Maand van de Geschiedenis werkt met drie persona’s (doelgroepen). De persona’s zijn ontwikkeld door onderzoeksbureau Motivaction International B.V. en vertegenwoordigen verschillende leefmilieus.

Dankzij het vaststellen van de persona’s krijg je beter inzicht in hoe iemand naar de wereld kijkt en zijn/haar keuzes maakt.

Hierdoor geef je jezelf focus en creëer je je merkidentiteit. De drie persona’s kunnen zowel vrouwen als mannen zijn.

‘Jan Willem-proof’ zijn activiteiten die: Inhoudelijk en relevant zijn Historische context en perspectief bieden Maatschappijkritisch zijn Intellectuele uitdaging in zich hebben Bekende historische sprekers, wetenschappers of politici programmeren Authentieke locaties kiezen Gekenmerkt worden door een rustig programma waar men de tijd voor kan nemen Cultuur en natuur combineren In het teken staan van een tentoonstelling, rondleiding, wandelen, fietsen, lezing, of debat.

Kenmerken van een ‘Miranda-proof’ activiteit: Totaalbeleving: aanraken, ruiken, horen Onderwerp of opzet moet groots, spectaculair en spannend zijn Op games en entertainment gericht Aanbod is populair, laagdrempelig en toegankelijk Programma is geschikt voor meerdere leeftijden Prijsgevoelig Goed bereikbaar Lokaal georiënteerd.

‘Waarin onderscheidt dit model zich van het meer traditioneel segmenteren? Voorheen werd vaak gesegmenteerd op sociodemografische gegevens, maar dat is achterhaald. Bijvoorbeeld: iemand van 17 kan dezelfde interesse hebben als iemand van 60. Dus die grenzen vervagen steeds meer. Je deelt nu meer in op basis van normen en waarden, interesses, wereldbeeld, overtuiging, levensstijlen. Met de persona’s heb je een beter inzicht in iemand en hoe hij/zij naar de wereld kijkt en allerlei keuzes maakt.’

‘Chris-proof’ zijn activiteiten die: Geschiedenis relevant en interessant maken Het effect aantonen van historische feiten en gebeurtenissen op de huidige maatschappij Vertellen vanuit het perspectief van een interessant persoon Geschiedenis als middel gebruiken om de blik op wereld te verbreden of te verdiepen Een verrassende invalshoek kiezen om iets te vertellen Gaan over unieke of bijzondere evenementen Plaatsvinden op een onontdekt plekje.

‘In de presentaties en trainingen die we geven tijdens de netwerkdagen wordt het persona’s-model door de deelnemers enthousiast ontvangen. Het helpt hen focus aan te brengen in hun activiteiten. Waar het om draait is dat je jouw beoogde doelgroep weet te raken en daarvoor inhoud ontwikkelt. Met de persona’s breng je potentiële publieksgroepen tot leven.

Organisaties kunnen hiermee hun aanbod beter afstemmen op het publiek. Door te denken in persona’s kunnen ze zichzelf ook beter ‘branden’, een merkidentiteit creëren.

Daarmee kunnen organisaties hun onderscheidend vermogen beter bepalen.’

Padmini Kruitwagen (Communicatiemanager Maand van de Geschiedenis)

Padmini Kruitwagen (Communicatiemanager Maand van de Geschiedenis)

4 39

Vormen van participatie

Je kunt je publiek niet alleen passief – als gewone bezoeker – laten deelnemen, maar ook nog op andere manieren betrekken bij je activiteit. In hoofdstuk 5 komen de organisatoren van de Dag van de Rotterdamse Geschiedenis aan het woord, die hun deelnemers ook echt meenemen in hun activiteiten en niet alleen tot deelnemers maar ook tot ambassadeurs willen maken! Er zijn dus allerlei gradaties van publieksparticipatie.

Onderscheiden worden: het informeren (iets vertellen als deskundige of autoriteit op een bepaald gebied), dingen leren (interpretatie), de nieuwsgierigheid prikkelen (ervaring bieden), of als partner benaderen (maken van een connectie) tot de laatste stap: empowerment van je publiek (debat en discussie faciliteren). Die gradaties vragen een andere rol van jou als aanbieder: van expert, educator, inspirator/verhalenverteller, partner tot gelijkwaardige facilitator. In de laatste

Deliver

Inform

Involve

Co-create

Empower

We believe Museum collections and research underpin our civilisation

We believe Education sets you free and improves your live

We believe Museums inspire curiosity and free the imagination

We believe Sharing experiences and identities builds community

We believe Sharing ideas builds an empathetic and participatory society

Personality Trusted expert

Personality Benevolent educator

Personality Inspirational storyteller

Personality Generous partner

Personality Egalitarian facilitator

The museum is a Storehouse of knowledge

The museum is a Centre for learning

The museum is a Portal to an amazing world

The museum is a Community builder

The museum is a Platform for ideas

We offer Authoritative reference

We offer Interpretation

We offer Immersive experiences

We offer Emotional connections

We offer Debate and discussion

You’ll get Knowledge

You’ll get Understanding

You’ll get Active engagement

You’ll get A sense of community

You’ll get New perspectives

Our promise Our expert knowledge is credible, authoritative and accurate

Our promise We will open your mind and expand your horizons

Our promise We make learning and discovery fun and magical

Our promise Share your story and ours to find personal relevance

Our promise You will not be judged and can make up your own mind

Our brand essence Keepers of the flame

Our brand essence Explain the world

Our brand essence Hands on, minds on

Our brand essence Self discovery + Shared identity + Community

Our brand essence Safe place for unsafe ideas

Our key asset Collections, research, knowledge

Our key asset Our interpreted collections

Our key asset Immersive environment

Our key asset Stories, ideas, partnerships, people

Our key asset Access to our power knowledge, skills, resources, research

Content of exchange Artifact

Content of exchange Artifact and story

Content of exchange Multisensory

Content of exchange Personal

Content of exchange Ideas and beliefs

Context for exchange Institutional

Context for exchange Personal

Context for exchange Social

Context for exchange Communal

Context for exchange Societal

Our communication style Single, authoritative voice

Our communication style One group telling another

Our communication style Telling relevant stories

Our communication style Two-way exchange

Our communication style Multiple viewpoints with as many questions and answers

Spectrum of Audience Engagement, Morris, Hargraves & Mcintire.

10

Zoals in onderstaand ‘spectrum of audience engagement’ van Morris, Hargraves & Mcintire wordt weergegeven, kun je jouw publiek op verschillende manieren benaderen.10

variant bied je een ‘platform’, in de eerste variant ben je een ‘instituut met kennis’.

Hoe benader jij je publiek? En wat betekent dat voor je eigen ‘opstelling’?

3. Plan van aanpak De initiatiefnemers van 024 Geschiedenis Nijmegen kwamen in hoofdstuk 3 aan het woord; pas na een paar jaar hebben zij hun werkmodel en activiteiten op papier gezet.

Nu is er een werkdocument, dat als basis dient voor de organisatie, de planning en uitvoering van de activiteiten. Een soort plan van aanpak dus.

De ene organisatie maakt een uitgebreid plan van aanpak, de ander kiest ervoor de plannen op één of twee A4’tjes te zetten (vanuit het credo: less is more). Hoe het ook zij: je kunt een activiteit met succes plannen en uitvoeren zonder plan van aanpak, maar het wordt niet aangeraden. De waarde van het opstellen van een plan, zit hem, zoals met zo veel dingen in het leven, in het proces…

Je kunt in dit proces je plannen verfijnen, puntjes op de ‘i’ zetten en eventuele weeffouten traceren en nog verhelpen. Minstens even belangrijk: je kunt met een plan intern

de gelederen gesloten houden, ervoor zorgen dat voor eenieder de ‘why, how en what’ duidelijk is. Je plan van aanpak kan nog een functie vervullen, namelijk naar externen toe. Wat te denken van partners en financiers? Die vragen altijd om een document.

En nog los van deze zaken, kom je op gegeven moment ook in de fase van uitvoering.

Zoals in hoofdstuk 6 wordt beschreven, is daarvoor een draaiboek zeer aan te bevelen.

En dat draaiboek stoel je op... Jawel: je plan van aanpak.

Onderdelen van een plan van aanpak zijn: De activiteit (why/how/what) Publiek (doelgroep) Organisatie Realisering en tijdpad Begroting en dekkingsplan 4 41

5. Zij gingen je voor (3):

ag van de Rotterdamse D Geschiedenis

Interview: Anouk Estourgie (Directrice Stichting Rotterdamse Geschiedsmanifestaties) en René Spork (Projectmanager Stadsarchief Rotterdam)

‘Je deelt heel vaak geen verleden in Rotterdam, maar wel een toekomst.

Wij willen mensen met elkaar in contact brengen.’

Anouk Estourgie

Wie?

Stichting Rotterdamse Geschiedenismanifestaties is een samenwerking van het Museum Rotterdam, het Stadsarchief Rotterdam en Rotterdam Festivals. De Stichting organiseert jaarlijks de Dag van de Rotterdamse Geschiedenis. Anouk Estourgie: ‘Wij hebben een stichting opgericht, met één medewerker. De stichting was nodig om fondsen te kunnen werven.'

Zonder Zuid geen Noord!

De Dag van de Rotterdamse Geschiedenis 2016 stond in het teken van: Zonder Zuid geen Noord! Een belangrijke grens in Rotterdam is de Maas. Volgens Anouk deelt de Maas Rotterdam op in een ‘beter bedeeld’ Noord en een ‘relatief arm’ Zuid.

42

Op de Dag van de Rotterdamse Geschiedenis wordt de Rotterdamse bevolking op een laagdrempelige, actieve en enthousiaste manier het besef meegegeven van de enorme rijkdom van hun verleden. De ambitie is om met een activiteit buiten de museum- en archiefmuren niet alleen passanten en deelnemers iets mee te geven over hun eigen stadsgeschiedenis, maar om veel meer mensen, inwoners van Rotterdam en de omliggende regio, te bereiken. Bij dit evenement hoort een jaarlijks educatieproject, waarmee circa 500 leerlingen worden bereikt.

‘We gingen aan de slag met deze stelling ‘Zonder Zuid geen Noord’ en stelden ons de vraag: klopt dat beeld? We vroegen ons af: hoe zit het met de geschiedenis van Noord en Zuid? Een belangrijk element in de economische ontwikkeling van Rotterdam is de aanleg van de Nieuwe-Waterweg in 1872 in Rotterdam Zuid. Duidelijk werd dat Zuid dus onlosmakelijk verbonden is met heel Rotterdam en een wezenlijk onderdeel is voor de ontwikkeling van de stad.’

Anouk Estourgie

Tandem

Het idee was Noorderlingen die dag per tandem de Erasmusbrug over te laten gaan, naar Rotterdam Zuid. Met de Zuiderling als gids voorop, die de Noorderling rondleidt op bijzondere plekken. Het Verhalenhuis Belvedère op Katendrecht was op de heenen terugreis de plek om verhaal te halen en verhaal te doen. De afsluiting vond ook in Belvédère plaats met een optreden van Romero Haynes en een borrel.

‘De Maas is een letterlijke grens, maar ook een mentale vanwege de brug. Er wordt vaak negatief over Zuid gesproken. Dit is niet terecht. Voor ons was dit de aanleiding om mensen uit Noord en Zuid met elkaar in contact te brengen, met de Zuiderling in de lead! En te zorgen dat er dan een band ontstaat, zodat de Zuiderlingen ook wordt gevraagd in Noord te komen kijken.’

Anouk Estourgie

‘De Dag van de Rotterdamse Geschiedenis heeft het doel een historisch verhaal van de stad te vertellen en om mensen met elkaar in contact te brengen en elkaars verhaal te laten aanhoren. We willen het verhaal van de Rotterdammers verbinden met het verhaal van de stad. Je deelt heel vaak geen verleden in Rotterdam maar wel een toekomst. Rotterdam is soms ook een moeilijke stad om van te houden, of om te kennen, te weten waar je moet zijn. Als ik mensen door Rotterdam meeneem, dan hoor ik vaak: “ik wist niet dat Rotterdam zo leuk was”.’

Unusual suspects

Anouk: ‘We richten ons niet alleen op mensen die naar musea gaan of culturele instellingen.

Veel mensen in Rotterdam hebben van huis uit niet de traditie om culturele instellingen te bezoeken. Die mensen willen we erbij betrekken en met elkaar in contact brengen.’

5 43

René Spork van het Stadsarchief Rotterdam vult aan: ‘Wij hebben een fascinatie voor de unusual suspects: enerzijds hebben we een vaste klantengroep, die we goed bedienen, maar we gaan verder en op zoek naar anderen die je ook kunt interesseren.’

‘Wij combineren altijd de moeilijk bereikbare doelgroep met de Rotterdammers die alles over de stad kunnen vertellen.

En: we werken met organisaties, bijvoorbeeld de Weekendschool, waardoor kinderen uit kansarme gezinnen meedoen die anders niet worden bereikt.’

Anouk Estourgie

Bijzondere verhalen

‘We bereiken onze doelgroep door een gekke activiteit te verzinnen die de media ook oppakken en doorgeven. Het idee voor de activiteit zetten we vervolgens goed neer op de website.’ Bij het bereiken van die ‘unusual suspects’ spelen bijzondere verhalen een belangrijke rol. ‘We proberen bijzondere verhalen te verzamelen, bijvoorbeeld in ons project over 100 jaar Eerste Wereldoorlog/ Belgische Vluchtelingen. Iemand meldde zichzelf bij ons, een 100-jarige, die uit het huwelijk tussen een gevluchte Belg en Rotterdammer is voortgekomen! Dat zijn bijzondere verhalen waarmee we het thema heel goed kunnen laden.’

Ambassadeurs

Een belangrijk doel is om het publiek onderdeel te laten zijn van het project als ambassadeur. Anouk: ‘We hebben de Rotterdammers training gegeven in ‘’hoe leid je iemand rond in de stad.” Wanneer ze niet alleen zelf wat over de stad leren, maar dat ook nog overdragen aan anderen, heb je twee vliegen in een klap.’

Creatief proces

Het creatief proces voltrekt zich in gezamenlijkheid met de partners. René Spork: ‘Zodra het thema bekend is, gaan we bij het Stadsarchief aan de slag. We noteren meteen een paar A4’tjes met ideeën. Ook vanuit het museum komt men met ideeën. Dan gaan we vervolgens gezamenlijk brainstormen, met de vraag: hoe kunnen we iets geks verzinnen, dat opzienbarend is en inhoudelijk klopt.’

‘Hoe komen we op dit soort ideeën?

We gaan te werk vanuit het thema van de Maand van de Geschiedenis. Hoe vertaalt het landelijk thema zich naar Rotterdam en hoe kunnen we dat idee laagdrempelig en aan zoveel mogelijk mensen vertellen? We zoeken altijd naar iets bijzonders, naar een apart project in de buitenruimte, daar willen we wat aan geschiedenis doen! Maar… We brengen het niet per se als geschiedenis, meer als een leuke activiteit, waarmee we mensen met elkaar in contact kunnen brengen, en tegelijkertijd iets over de stad leren. Dus een historische gebeurtenis maar altijd met de link naar nu.’

Anouk Estourgie

Criteria

De Dag van de Rotterdamse Geschiedenis heeft een aantal selectiecriteria op basis waarvan de ideeën worden ‘gefilterd’: Past het bij Rotterdam?

Kunnen we juist die mensen bereiken die normaal niet naar het museum of een culturele activiteit gaan?

Kunnen we tegelijkertijd ook die mensen betrekken die iets van de stad weten en daarover kunnen vertellen?

Kunnen mensen met elkaar in contact worden gebracht?

‘Kijk ook naar het onderscheidende, waarmee je kunt verrassen, dat maakt het voor jezelf het leukste. Een beetje een paarse koe creëren ja.’

René Spork

Waarom de Maand van de Geschiedenis?

Anouk en René onderstrepen dat deelname aan de Maand van de Geschiedenis ervoor zorgt dat een groter publieksbereik mogelijk is. De Maand is een begrip, het beeldmerk is overal te zien. Als je aanhaakt, beschik je meteen over een flink aantal communicatiekanalen. Anouk stelt dat de Maand voor Rotterdam belangrijk is. De roots van de huidige Rotterdammers liggen over het algemeen niet in Rotterdam. Hoewel ze samen een toekomst hebben in de stad, hebben ze er geen gedeeld verleden. ‘Het is dan interessant om iets van je omgeving te weten. Mensen hebben daarin ook een eigen verhaal. We willen de stad met die persoonlijke verhalen combineren. Als je iets van elkaar weet, dan heb je iets met elkaar, dat is van belang voor de stad. Daarom doen we graag mee aan de Maand van de Geschiedenis.’ René Spork stelt dat de Maand in meerdere opzichten uitkomst bood, vooral omdat er in Rotterdam evenementen werden gezocht waar je het publiek echt kunt laten participeren in plaats van ‘voorbij kunt laten trekken langs wat kraampjes of activiteiten’.

De impact van deelname aan de Maand van de Geschiedenis gaat nog verder en beïnvloedt de deelnemende instellingen ook in hun ‘core business’.

Financiering

Anouk: ‘Een van de uitdagingen is de financiering: we beginnen elk jaar weer vanaf 0.

We hebben geluk dat Stadsarchief Rotterdam en Museum Rotterdam meehelpen en de boodschap helpen uitdragen. Anouk verzucht: ‘Een groter structureel budget zou fijn zijn. Het is een halfjaar van tevoren vaak nog onduidelijk of het gaat lukken.’

René Spork ziet wel onbedoelde voordelen hiervan: ‘Onze grassroot of guerilla-aanpak, waarbij we met heel weinig middelen creatief en slim moeten zijn, stimuleert ons buiten de gebaande paden te lopen.’

Trots

Tijdens het gesprek wordt meer en meer duidelijk dat de Dag van de Rotterdamse Geschiedenis een heuse katalysator is voor samenwerking. Anouk: ‘Jazeker, samenwerking tussen allerlei soorten instellingen!

En niet alleen geschiedenisinstellingen, maar organisaties uit allerlei sectoren, we zijn dus echt sectoroverstijgend.‘

‘Het mooiste moment was tijdens de laatste editie, toen we terugkwamen van de tandemtocht. De reacties waren positief en hartverwarmend. Als iets in goede aarde valt, krijg je echt het gevoel van ‘’we hebben het goed gedaan.” O ja, en één groep kwam niet op tijd binnen. Ze kwamen echt veel te laat. Ze waren thee blijven drinken in de Turkse Moskee. En vertelden ons: we gaan die mensen nooit meer vergeten.’

Anouk Estourgie

‘We grijpen de Maand van de Geschiedenis aan om met onze instellingen nieuwe mensen en groepen te bereiken. Dus zo beklijft alles ook nog!’

René Spork

5 45

Tips Dag van de Rotterdamse Geschiedenis: 1. Hoe klein of groot je ook bent: doe mee!

2. Denk goed na over het verhaal dat je wilt vertellen 3. De focus is belangrijk: wie wil je bereiken en hoe?

Stem de activiteit specifiek op een publieksgroep af 4. Zorg dat je een laagdrempelige activiteit organiseert; je kunt altijd extra lagen aanbrengen in het programma, maar de â&#x20AC;&#x2DC;entreeâ&#x20AC;&#x2122; moet gemakkelijk zijn 5. Houd je plan van aanpak kort en bondig 6. Zorg voor een heldere en haalbare begroting, en schrijf alle te maken kosten goed op 7. Ben je niet gewend om te organiseren: vraag of je hulp kan krijgen van een organisatie die ook baat heeft bij wat je wilt gaan doen 8. Zoek naar een partner die niet alleen iets kan toevoegen maar ook de tijd en middelen heeft om mee te doen 9. Begin klein, bewijs je, en ga daarna pas groeien en uitbouwen.

De Belgen Komen! Dag van de Rotterdamse Geschiedenis, 19 oktober 2014

5 47

6. De implementatie Was het verzinnen en ontwikkelen van een activiteit al een spannende en inspirerende exercitie? Dan wordt het nu wellicht nog enerverender. De implementatie is ‘the proof of the pudding’. In dit hoofdstuk volgen in vogelvlucht de belangrijkste fasen die hierin kunnen worden onderscheiden. Zoals deskundigen vaak adviseren: knip dingen in drieën. In dit hoofdstuk onderscheiden we: De voorbereiding De daadwerkelijke uitvoering van ‘ jouw’ Maand van de Geschiedenis-activiteit En de fase van evaluatie & afsluiting.

3 Evaluatie & afsluiting

1 Voorbereiding

2 Implementatie

Voorbereiding

Vanaf het moment dat je besluit mee te gaan doen aan de Maand van de Geschiedenis kun je eigenlijk al spreken van de voorbereiding.

In hoofdstuk 4 kwam het bedenken van activiteiten, de selectie en uitwerking in een plan van aanpak al aan de orde. Nu komt de uitvoering van de activiteit in zicht en is het zaak de kans op succes zo groot mogelijk te maken. In de voorbereiding op de implementatie zijn de volgende onderwerpen van groot belang.

Werkverdeling Of je nu een werkgroep, comité of stichting bent: als het goed is, heb je mensen in de organisatie met verschillende achtergronden, competenties, affiniteiten etc. Die diversiteit heeft zich waarschijnlijk ook al uitbetaald bij het ontwikkelen van jouw activiteit. Voor de

uitvoering van de activiteit en ook de afhandeling, is het belangrijk goede afspraken te maken over wie wat doet en waarom. Net als bij andere projecten binnen een organisatie, kun je daarbij een onderscheid maken tussen verschillende soorten werkzaamheden, waaronder de algemene coördinatie, de uitvoering van de activiteiten, de werving van vrijwilligers, de marketing & communicatie, het mobiliseren van munten en middelen enzovoort. Het is goed de bovengenoemde (en andere) werkzaamheden die voor jouw activiteit van belang zijn te inventariseren en te verdelen. Natuurlijk kunnen verschillende werkzaamheden bij één en dezelfde persoon worden belegd, houdt er echter wel rekening mee dat: De algemene coördinatie en praktische uitvoering beter kunnen worden verdeeld (wie houdt anders het overzicht?)

De continuïteit er niet bij gebaat is wanneer alles afhankelijk is van één persoon; denk aan risicospreiding.

stek alles wordt uitgevoerd.11 Wanneer je op verschillende locaties werkt, kun je ook nog deel-draaiboeken opnemen. Een draaiboek helpt degenen die belast zijn met de coördinatie ook bij het houden van het benodigde overzicht. En voordat er misverstanden ontstaan: het document is bij voorkeur ‘lean and mean’. Tuig dus niet een hele papierwinkel op!

Net als bij het maken van een projectplan schuilt de meerwaarde van het opstellen van een draaiboek al voor een groot deel in het proces. De geplande activiteit kan dan nog eens goed van a tot z worden doorgenomen. Eventuele onduidelijkheden, leemten of misschien zelfs ‘weeffouten’ kunnen hierdoor tijdig worden getraceerd. En nog voor de daadwerkelijke implementatie van de activiteit worden hersteld.

De interviews met de respondenten leren dat een goede organisatie van groot belang is. Zeker wanneer sprake is van samenwerkende organisaties, meerdere activiteiten die worden uitgevoerd, op meerdere locaties etc. Daarbij maakt het ook nog verschil of de activiteiten zich over meerdere dagen uitstrekken of niet.

Tips voor het draaiboek:12 << I n de beperking toont zich de meester: houd het zo beknopt en zo overzichtelijk mogelijk << Richt je alleen op zaken die cruciaal zijn voor het welslagen van de activiteit << Begin ruim van tevoren met het opstellen van het draaiboek; doe dit op basis van je plan van aanpak en betrek je collega’s en relevante andere partijen (samenwerkingspartners etc.) erbij << Last but not least: denk bij het opstellen van het draaiboek aan de gebruiker en de gebruiker alleen (!); degenen dus die belast zijn met de coördinatie en uitvoering.

Draaiboek De praktijk leert dat een draaiboek essentieel is. Zeker, er zijn succesvolle evenementen georganiseerd zonder, maar waarom zou je je projectplan niet uitwerken in een handzaam ‘spoorboekje’? Het voorkomt kostbare tijd, verwarring en mogelijk ‘ongelukken’ in de uitvoering. Je kunt er alle betrokkenen mee ‘briefen’, de werkverdeling vaststellen en beschrijven hoe, waar en binnen welk tijdsbe-

Financiering & Case for support De interviews maken duidelijk dat er ‘veel met weinig’ wordt gedaan. Dikwijls worden zelfs grootschalige activiteiten en evenementen uitgevoerd, met beperkte financiële middelen! Hiermee zijn de voorbeelden een illustratie van wat in hoofdstuk 4 als aanbeveling is opgenomen: begin met wat je wilt doen en voor wie, wat je daarvoor moet doen, hoe je het organiseert, wat je in de eigen

gelederen of via partners aan hulpbronnen kunt mobiliseren (met gesloten beurs) en kijk pas daarna wat je moet inhuren of kopen.

Zoals in de interviews naar voren komt, wordt veel financiering in de vorm van sponsoring in natura (het ter beschikking stellen van middelen of faciliteiten) gemobiliseerd.

Om bedrijven en organisaties in natura te laten bijdragen, moet je net zo goed een overtuigend verhaal hebben als wanneer je geldmiddelen probeert te werven. Het hebben van een snedige en overtuigende ‘case for support’ helpt daarbij.

Elementen Case for Support13 << J ouw organisatie of comité: wie ben je, waar sta je voor? (visie en missie) << De ‘uitdaging’: wat ga je doen, welke (maatschappelijke/culturele) toegevoegde waarde heeft dit en voor wie? Waarom is het van belang dat dit wordt gedaan?

Is er misschien zelfs een bepaalde urgentie mee gemoeid? << De activiteit: Welke concrete activiteit(en) wordt (of worden) uitgevoerd, binnen welk tijdbestek en met welk resultaat? << Realisatie van de activiteit(en): wie dragen er allemaal bij, op welke manieren (mensen, middelen en munten), wat is er nog benodigd en moet dus worden geworven? << Welke opbrengst krijgt de financier?

(Maatschappelijke opbrengst, naamsbekendheid etc.).

Of je nu een gesprek voert met een potentiële financier, een presentatie mag geven of een schriftelijk verzoek bij hem of haar indient: zorg dat jouw case for support een aansprekend, overtuigend en duidelijk verhaal is. En: zorg ervoor dat het enthousiasme voor jouw eigen activiteit er vooral in doorklinkt!

Zo Organiseer je een… Event, R. Grit & M. Gerritsma. www.knkv.nl/knkv-corporate/kennisbank/ het-opstellen-van-een-draaiboek/ 13 Grote giftenwerving in 60 minuten, H. van der Westen & N. Teunissen.

11

12

6 49

Financieringstips

<< Wanneer harde €’s nodig zijn voor de realisatie van jouw activiteit kun je verschillende financieringsbronnen overwegen.

Zo zijn er allerlei fondsen actief, sommige landelijk, andere regionaal of lokaal. Op websites als die van de www.verenigingvanfondsen.nl en www.vermogensfondsen. startpagina.nl kun je informatie vinden over fondsen. Denk ook aan het Fondsenboek, waar heel veel fondsen in staan genomen (gerubriceerd naar aandachts- en werkgebied, aanvraagprocedure etc.). Je kunt ook denken aan sponsors. Talloze bedrijven sponsoren maatschappelijke en culturele initiatieven. Uiteraard kun je ook aankloppen bij de overheid (bijv. (deel) gemeente of provincie etc.). Check ook eens de websites, jaarverslagen, posters of flyers van andere organisaties en kijk welke financiers zij aan zich hebben weten te binden. Mogelijk zitten hier ook partijen bij die je kunt benaderen. << ’Verkoop’ aan potentiële financiers niet je ‘organisatienoden’, maar de maatschappelijke resultaten die je wilt realiseren met jouw activiteit! Dan geef je hen het gevoel dat ze investeren in een bepaald maatschappelijk rendement (in plaats van in het ‘voertuig’ daarvoor). Een goed onderbouwd plan van aanpak helpt financiers over de streep te trekken, evenals een presentatie (al is het een hele korte elevator pitch) waarin de geplande activiteit wordt toegelicht.14

Handboek Cultureel Ondernemen, B. Franssen, P. Scholten & M. Altink.

15 S. Kamerbeek, Werven van vrijwilligers - 12 tips voor succesvolle werving, Movisie 16 Idem, 17 Idem.

14

Werven (en behouden!) van vrijwilligers Veel maatschappelijke en culturele projecten steunen op vrijwillige inzet. De praktijk leert dat mensen zich graag ergens vrijwillig voor inzetten, maar op een andere manier dan vroeger het geval was. Er wordt meer en meer om inzet op concrete activiteiten, binnen stipt afgebakende tijdstippen gevraagd. Mensen willen zich niet zomaar meer in algemene zin voor langere periode aan een organisatie of doel verbinden. Feitelijk wordt er door vrijwilligers meer en meer ‘geshopt’. De redenen om vrijwilligerswerk te doen kunnen legio zijn en per persoon weer verschillen. De een wil aan cv-building doen, de ander wil zich graag inzetten voor een doel waar hij/zij zich nauw bij betrokken voelt, terwijl weer een ander meer belang hecht aan het opdoen van sociale contacten.15 Van groot belang is dat je duidelijk weet op welke soort vrijwilligers je mikt (net als bij het bepalen van de publieksgroep van je activiteit). En zo specifiek mogelijk aangeeft wat de werkzaamheden zijn, hoe de taakomschrijving luidt en het profiel, wat de werktijden zijn enzovoort.16 Sandra Kamerbeek, adviseur afdeling vrijwillige inzet van Movisie geeft in haar artikel ‘Werven van vrijwilligers - 12 tips voor succesvolle werving’ onder andere de volgende tips:17 << ‘Vrijwilligers willen vooraf graag duidelijke informatie over de duur van de taak of activiteit, de werktijden, het resultaat, de beloning, de manier van inwerken en begeleiding en regels waaraan zij zich moeten houden’ << ‘Beperk het werven van nieuwe vrijwilligers niet tot een taak voor 1 of 2 personen. Zorg dat iedereen binnen de organisatie er zich verantwoordelijk voor voelt’ << ‘Als je iedereen wilt werven, dan bereik je niemand! Algemene wervingsboodschappen die bedoeld zijn voor zoveel mogelijk mensen werken niet’ << ‘Waar je wervingsboodschap te lezen is, bepaalt wie het leest’

<< ‘Stel jezelf de vraag: ‘Waarom zou iemand vrijwilliger bij mijn organisatie willen worden?’ Dus: wat heb je vrijwilligers eigenlijk te bieden?’ << ‘Zorg dat je wervingsboodschap aansluit bij de beoogde vrijwilliger: vrijwilligers voelen zich positief aangesproken als zij gevraagd worden op basis van hun ervaringen of kennis die ze hebben, wanneer je aansluit bij dromen, wensen of specifieke beloningen of door persoonlijke relaties.’

Implementatie

De implementatie van je activiteit is uiteraard het spannendste moment in het hele traject.

Wanneer een activiteit op verschillende locaties wordt uitgevoerd, is dit voor de werkgroep of kernorganisatie een oefening in loslaten.

Veel ligt dan in handen van de uitvoerders van de activiteit ter plekke. Bij de gelijktijdige uitvoering van activiteiten op meerdere locaties kunnen de betrokkenen ook niet zomaar meer de koppen bij elkaar steken om te overleggen. Het is dan aan de algemene leiding/coördinatie om alles te overzien en te coördineren. Een handige tip kan zijn om de coördinatie over bepaalde subonderdelen (bijvoorbeeld op één specifieke locatie) te delegeren. Dit werkt doorgaans efficiënter en effectiever.

Het draaiboek is in de uitvoering een handig (en volgens velen cruciaal) kompas. Tijdens de implementatie is een goede interne communicatie essentieel. Creëer dus korte lijnen tussen alle betrokkenen!

Uiteraard moeten de bezoekers van de activiteit(en) over de juiste informatie kunnen beschikken, denk aan programmaboekjes, flyers etc. Maar ook partnerorganisaties en relevante media (kranten, tijdschriften etc.) moeten van informatie worden voorzien. Zorg ervoor dat de website steeds wordt geactualiseerd en de social media worden bijgehouden.

Last but not least nog de volgende tip: denk aan de optekening van leermomenten tijdens de uitvoering. Dit voedt de evaluatie en draagt bij aan het principe van ‘leren en verbeteren’. Wie weet wil je namelijk ook in de toekomst nog meedoen aan de Maand van de Geschiedenis en de opgedane ervaring dan in de praktijk brengen.

Evaluatie en afsluiting

De Maand-activiteit zit erop en zal ongetwijfeld hoge ogen hebben gegooid. Tijd voor de evaluatie. Op basis van een gezamenlijke terugblik, mede aan de hand van de tijdens de uitvoering opgetekende ervaringen en een evaluatie onder het publiek, kunnen leerpunten worden besproken. En weer worden gebruikt voor een nieuwe editie van de Maand van de Geschiedenis.

Financiers stellen in de regel als voorwaarde dat zij een eindevaluatie en eindafrekening ontvangen. Daarin kunnen de geboekte successen maar ook de geïdentificeerde leerpunten worden besproken. Hoewel het thema van de eerstvolgende Maand-editie wellicht nog moet worden gecommuniceerd en dus nog onbekend is, kan misschien al een ambitie of agenda voor de toekomst worden opgesteld. In de zin van: hoe pakken we het een volgende keer aan, wat willen we ‘vasthouden’ en wat verder ontwikkelen en/of verbeteren?

6 51

7. Zij gingen je voor (4):

Museum Bronbeek

Interview: Niek Ravensbergen (Medewerker publiekscommunicatie Museum Bronbeek) en Hans van den Akker (Conservator/ Plv. Hoofd Museum Bronbeek)

is geweest. Onze koloniale geschiedenis is ook nog steeds van invloed op onze rol in de wereld. Er zijn talloze connotaties met actuele vraagstukken als die van vluchtelingen. Denk maar aan de Molukkers. Maar ook in andere opzichten heeft het verleden nog steeds actualiteitswaarde. Onlangs is Martijn Kitzen gepromoveerd op de overeenkomsten tussen de politionele acties in Atjeh en de acties in Uruzgan.’

‘De Maand van de Geschiedenis is een uitgelezen mogelijkheid om de koloniale geschiedenis uit te lichten en in context te plaatsen.’

Ongemakkelijke onderwerpen Hans van den Akker belicht ook hoe ze omgaan met ongemakkelijke onderwerpen die de koloniale geschiedenis automatisch met zich meebrengt: ‘We mijden niet de moeilijke thema’s, we hebben bijvoorbeeld de film Merah Putih getoond en besproken.

In die film wordt de dekolonisatieoorlog vanuit Indonesische kant belicht. Vanuit de andere kant dus. Dat is heel confronterend.

Die film hebben we aan het grote publiek getoond, waaronder ook nazaten van KNILmilitairen. We mijden dit soort dingen dus niet. Daarnaast willen we ook agenderend zijn, onderwerpen in de actualiteit plaatsen.’

Niek Ravensbergen

Nederlands-Indisch Leger (KNIL) centraal.

Museum Bronbeek organiseert i.s.m. met IndoFILMcafe Nijmegen en Stichting Moluks Historisch Museum de 'Week van de koloniale geschiedenis' (Thema ‘Grenzen’, 2016).18 Grenzen verschuiven. Gedeelde geschiedenissen worden opnieuw onder de loep genomen. Want door toename van de stromen mensen, goederen en informatie wereldwijd zijn we meer dan ooit met elkaar verweven. In hoeverre zijn gebeurtenissen en structuren die in het verleden zijn gesmeed nu nog van belang? Zitten we vast aan het verleden of zijn we gedekoloniseerd? Het koloniale verleden is actueler dan ooit.

Museum Bronbeek

Programma

We zijn te gast bij Niek Ravensbergen en Hans van den Akker in Museum Bronbeek waar de koloniale geschiedenis van Nederland wordt belicht. Daar staat de invloed van de overheid op de koloniale samenleving en het optreden van het Koninklijk

Het verhaal van Indië’ is de vaste tentoonstelling over de geschiedenis van de Nederlandse aanwezigheid in Nederlands-Indië. Er zijn ook tijdelijke tentoonstellingen. Het museum organiseert diverse publieksactiviteiten, zoals de jaarlijkse Krissendag. En: is deelnemer aan de Maand van de Geschiedenis.

Koloniale Geschiedenis onderbelicht

Hans van den Akker steekt van wal en stelt: ‘De koloniale geschiedenis is als thema ondergewaardeerd, afwezig of onvoldoende belicht in Nederland. Aan ons de taak om daar wat aan te doen. Want de koloniale geschiedenis is van belang! Het is onderdeel van onze identiteit. We hebben meer dan één miljoen mensen in Nederland die hun roots hebben in de voormalige koloniën. En nog veel meer mensen in de voormalige koloniën voor wie de koloniale geschiedenis bepalend

15 oktober 15.00 - 17.00 uur ‘De erfenis van de koloniale geschiedenis’ Onder leiding van Remco Raben gaan Ewald Vanvugt, Gert Oostindie en Karin Amatmoekrim met elkaar het publiek in debat aan de hand van diverse stellingen.

18 Bron: www.maandvandegeschiedenis.nl/page/2986/ week-van-de-koloniale-geschiedenis.

16 oktober 15.00 - 17.00 uur De Handel van de Verenigde OostIndische Compagnie en economische ontwikkeling in Azië Lezing door dr. P. de Zwart 18 oktober 10.00 - 16.00 uur Over Grenzen: 65 jaar Molukkers in Nederland Live magazine van de Stichting Moluks Historisch Museum met talkshow en debat 19 oktober 19.30 - 21.00 uur Merah Putih Deel van een filmtrilogie over de onafhankelijkheidsstrijd, met een inleiding door Hans van den Akker, in het IndoFILMcafé Nijmegen.

23 oktober 15.00 - 16.15 uur Tjoet Nja Din. Postkoloniale herinneringen aan de Atjeese verzetsheld in boek en film Lezing met filmfragmenten door emeritus hoogleraar Pamela Pattynama.

De hele maand oktober Jungle Lab 2.0, een artistieke installatie die je dichter bij de tropen brengt.

7 55

‘Als historisch museum niet meedoen aan de Maand van de Geschiedenis is geen optie.’

Niek Ravensbergen

Creatief proces

Niek Ravensbergen: ‘We brainstormen in een groepje. We hebben ook de ambitie om met andere partners samen te werken zodat wij zelf buiten Museum Bronbeek komen. We stellen anderzijds ook graag onze locatie beschikbaar voor partners, zodat zij met hun achterban bij ons binnen komen, Stichting Moluks Historisch Museum bijvoorbeeld.’

‘Wat interessant is aan dit soort samenwerkingen is dat de perspectieven wisselen en dat vanuit verschillende invalshoeken naar onderwerpen uit de koloniale geschiedenis wordt gekeken. Illustratief was de samenwerking met de Stichting Moluks Historisch Museum tijdens de laatste editie.

Wij spraken over het Moluks Museum en zij over Museum Bronbeek.’

Hans van den Akker

Waarom we meedoen?

Niek Ravensbergen: ‘De Maand heeft mooie instrumenten om een groot publiek te bereiken, bijvoorbeeld de website. Voor de activiteit van elke deelnemer hebben ze een aparte webpage, dat ziet er prachtig uit.

Je hoort dan helemaal bij het merk!’

Hij noemt nog andere voordelen van het meedoen: ‘Een kans om mensen te bereiken die normaal niet naar het museum komen, of misschien niet eens van ons bestaan afwisten. Met de Maand bereik je dus niet alleen insiders, die komen toch wel. Het grotere bereik komt vooral door de extra kanalen die de Maand aanbiedt. Via de

bezoekers van het IndoFilmcafé in Nijmegen bereikten we een andere groep dan voorheen, waaronder veel studenten. Met het programmaonderdeel dat Stichting Moluks Historisch Museum verzorgde, bezochten ook veel Molukkers ons museum. Die zouden normaal minder gemakkelijk komen. Daarbij hadden we nog een kunstenaar in ons museum uitgenodigd om een installatie te bouwen.

Dat trok ook nieuwe bezoekers. Maar: het gaat niet om de grote aantallen maar vooral dat we de koloniale geschiedenis voor het voetlicht brengen, dat is het belangrijkste!’

‘En vergeet niet: de Maand is landelijk, gaat over geschiedenis en is razend populair! Dat helpt dus enorm!’

Niek Ravensbergen

Financiering

Niek Ravensbergen: ‘Wij zijn onderdeel van het Ministerie van Defensie. Wanneer we middelen nodig hebben, moeten die bij het Ministerie worden aangevraagd. Daar is dan iemand die het verzoek in behandeling neemt en ja of nee zegt. In de praktijk kunnen we echter veel met gesloten beurzen doen voor de Week van de Koloniale Geschiedenis.

Wij kunnen onze medewerkers inzetten voor de week, maar we hebben daarnaast ook veel vrijwilligers waarop we een beroep kunnen doen, ook voor onze Week van de Koloniale Geschiedenis.’

Tips Museum Bronbeek: 1. Begin vroeg! Niek Ravensbergen: ‘Wij starten 9 maanden voor onze Week van de koloniale geschiedenis, dus in januari al’ 2. Beleg brainstorms; hoe meer ideeën hoe beter 3. Werk samen met partners, haal die naar binnen en ga zelf met hen naar buiten; dat geeft nieuwe gezichtspunten, nieuwe energie en nieuw publiek 4. Screen op haalbaarheid en check bijvoorbeeld of er deskundigen beschikbaar zijn die een lezing over het gewenste onderwerp kunnen geven. En: is het betaalbaar? Wees praktisch 5. Niek Ravensbergen: ‘Een themarondleiding ontwerpen kostte ons veel tijd. Onze ervaring is dat daar maar een handjevol mensen op afkomt.

Kortom: programmeer geen tijdrovende dingen.’

6. Niek Ravensbergen: ‘Wij zijn altijd heel kien op het traceren van verbeterpunten; zo leren we elke editie weer nieuwe dingen.'

7. Zorg voor verschillende expertises in je projectgroep (educatie, facilitair, publiek, financiën etc.).

7 57

7. Zij gingen je voor (5):

eschiedenisplatform G Limburg

Interview: Marianne Lubrecht (Gastconservator Team Tentoonstellingen Centre Céramique) en Michel Lemaire (Stadshistoricus Heerlen Historisch Goud)

‘Vanwege de invalshoek en manier van werken is deelname aan de Maand van de Geschiedenis zo interessant: dingen niet van bovenaf opleggen, maar in cocreatie tot stand brengen, en daarbij ook domeinoverstijgend te werk gaan. Het concept van de Maand van de Geschiedenis draagt bovendien de boodschap uit dat iedereen welkom is. Die uitnodiging herkennen en waarderen wij!’

Marianne Lubrecht

Geschiedenisplatform Limburg Het Geschiedenisplatform Limburg bestaat uit Centre Céramique, Limburgs Geschieden Oudheidkundig Genootschap, Limburgs Museum, Regionaal Historisch Centrum Limburg en het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg. Marianne: ‘We waren als instellingen al op zoek naar mogelijkheden om meer samen te werken, en de Maand van de Geschiedenis bood hiervoor een aantrekkelijke gelegenheid. Dit was het eerste project waarin die samenwerking gestalte kreeg.’

In het Centre Céramique in Maastricht opende op 1 oktober 2016 de Maand van de Geschiedenis in Limburg. De bijeenkomst werd georganiseerd door het Geschiedenisplatform Limburg, een samenwerkingsverband van het Centre Céramique, Limburgs Museum, Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, Regionaal Historisch Centrum Limburg en het Sociaal

Organisatie

Marianne: ‘We hebben een werkgroep in het leven geroepen, met vertegenwoordigers van de respectievelijke instellingen. Ik ken weinig werkgroepen die zo succesvol zijn geweest; vooral inhoudelijk was het heel inspirerend!’

Michel: ‘Wat goed werkt is dat we als werkgroep veel vrijheid hebben gekregen vanuit de instellingen.’

Historisch Centrum voor Limburg. Voor de Maand van de Geschiedenis sloot ook Parkstad Limburg Theaters zich aan. Philip Dröge hield een lezing over zijn boek Moresnet - opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje. Verder is door het Geschiedenisplatform een columnwedstrijd gelanceerd - samen met Dagblad De Limburger/ Het Limburgs Dagblad. Inzenders werd gevraagd om in 500 woorden iets te zeggen over het thema Grenzen.

‘Wat maakt het platform zo krachtig?

Het initiatief om op provinciaal niveau samen te werken!’

Marianne Lubrecht

Creatief proces

De werkgroep heeft de plannen gezamenlijk ontwikkeld. Er waren veel ideeën geïnventariseerd, waardoor er ruime keuze was. Michel: ‘We keken bijvoorbeeld hoe het thema is geïnterpreteerd en of het thema meer leeftijdsgroepen kan aanspreken. Daarom hebben we ook gekozen voor Philip Dröge met Moresnet, iemand met een frisse blik op geschiedenis. Over dat soort dingen hebben we goed nagedacht.’

Persona’s

Het Geschiedenisplatform Limburg probeert doelgroepoverstijgend te werken. Er is zowel gemikt op de ‘veelgebruikers’, als op de mensen die normaal bij dit soort evenementen ontbreken. De persona’s van de Maand van de Geschiedenis - Jan Willem, Chris en Miranda waren daarbij een zinvolle ondersteuning.

Start van de Maand en Columnwedstrijd

Michel en Marianne vertellen meer over hun activiteit, ‘Start van de Maand van de Geschiedenis in Limburg’. Dit was het openingsevenement op 1 oktober 2016 in het Centre Céramique in Maastricht. Hieraan gekoppeld was de columnwedstrijd ‘Waar ligt mijn grens?’ De leden van de vakjury Barbara Beckers, Wiel Kusters en Marianne Lubrecht - waren niet alleen onder de indruk van het grote aantal inzendingen, maar vooral van de excellente kwaliteit ervan.

Tijdens het evenement verzorgde onderzoeksjournalist Philip Dröge een lezing over neutraal Moresnet, en droegen de drie genomineerden van de wedstrijd hun columns voor. Ook het publiek is op de middag zelf gevraagd een stem uit te brengen op een van de drie voorgedragen bijdragen. Na de bekendmaking van de winnaar (gekozen door de vakjury én door het publiek), volgde de uitreiking van de prijzen - een boekenpakket en publicatie van de columns in Dagblad De Limburger/Het Limburgs Dagblad. De middag werd afgesloten met een borrel.

7 59

Actrice en presentatrice Kiki van Aubel heeft de hele middag op een soepele wijze de regie gevoerd.

Zo’n 100 mensen bezochten de Start van de Maand van de Geschiedenis in Limburg.

De columnwedstrijd was goed voor 130 inzendingen uit heel Nederland en enkele uit België. Michel: ‘Het participerende onderdeel, de columnwedstrijd, bleek zeer succesvol en kan ook wat betreft begeleidend journalist Guus Urlings van Dagblad De Limburger/ Het Limburgs Dagblad een vast onderdeel vormen van de volgende editie.’

Aandacht

De werkgroep heeft het bereik goed bijgehouden. Er werden door heel Limburg 5.000 programmafolders verspreid en via de gezamenlijke social media zijn zo’n 26.578 personen bereikt. Michel: ‘Onze activiteiten zijn onder andere verschillende malen vermeld in zowel het Dagblad De Limburger/

Het Limburgs Dagblad als in het Maand van de Geschiedenis-magazine. Ook hebben de Reizende Reporters van de Maand van de Geschiedenis ons bezocht. De winnende column is - met een verwijzing naar ons platform - geplaatst op ’Food for Thought’, een online rubriek van de Maand. Verder is het programma ook gedeeld via de social media van de Provincie Limburg.’

Voordelen deelname

Michel: ‘Door deel te nemen kom je min of meer automatisch in een bepaalde schwung terecht, in een groot evenement met de focus op geschiedenis, mooi dat het bestaat!

Ons openingsevenement en de columnwedstrijd boden ook een goede mogelijkheid om nieuwe bezoekers te bereiken. Ik sprak mensen die zeiden: “normaal kom ik hier niet”.'

De toegevoegde waarde van de Maand van de Geschiedenis zit ook in de extra materialen die worden aangereikt.

Je hebt dan een format qua vormgeving, een eigen pagina op de website van de Maand van de Geschiedenis plus het promotiemateriaal. En niet onbelangrijk: wat ook heel erg helpt is dat er allerlei deadlines aan deelname zijn verbonden. Dat is een voordeel en werkt goed!’

Verbindingen

Marianne: ‘Het deelnemersveld is divers, de opzet laagdrempelig. Zelfs voor kleine instellingen met een klein budget zijn er geen drempels.’ Ze vervolgt: ‘De kracht zit hem ook in één centraal evenement waarbinnen ieder zijn eigen activiteiten kan uitvoeren, onder één paraplu. De kracht zit in de diversiteit, in de verbindingen die daardoor tussen groepen kunnen ontstaan. We hebben ervoor gezorgd alles gebundeld voor het voetlicht te brengen.

Je legt daarbij weer nieuwe contacten en kunt meevaren op de bekendheid van de Maand. Het zorgt ervoor dat je meer buiten de eigen muren denkt en treedt.’

‘Denk niet te gering over je eigen capaciteiten - hoe bescheiden je initiatief ook is, doe mee!’

Marianne Lubrecht

Publiek betrekken

Prijsuitreiking Columnwedstrijd, 2016

Marianne vindt het heel belangrijk goed na te denken over het betrekken van het publiek bij het onderwerp geschiedenis. Vanuit haar reguliere werk als conservator Culturele Biografie bij het Centre Céramique richt zij zich in het bijzonder op het levensverhaal van de stad, en hoe je dat onder de aandacht kunt brengen. En zoals zij zelf nog eens benadrukt: ‘vooral ook hoe je de bewoners bij hun eigen stad kunt betrekken!’

Marianne gaat nog verder op het onderwerp ‘publieksparticipatie’ in: ‘Dat gaan wij in Centre Céramique samen met partners nog verder ontwikkelen.’ Een geslaagd

voorbeeld daarvan is wat haar betreft het Maastrichts Struikelsteentjesproject - een particulier initiatief – waaraan vorig jaar een tentoonstelling in het Centre Céramique is gewijd: ‘Struikelsteentjes zijn kleine betonnen blokken met een messing bovenlaag die ter nagedachtenis in het trottoir geplaatst worden voor het huis waaruit Maastrichtse Joden, Sinti en verzetsmensen tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd. In het messing zijn handmatig – als protest tegen de industriële massavernietiging van de Nazi’s – de namen van de slachtoffers gestanst. Betekenisvol is dat er een openbare erkenning plaatsvindt, waardoor de nabestaanden niet alleen respect betoond wordt, maar de gebeurtenissen geplaatst worden in de context van de toenmalige Maastrichtse samenleving. Deze erkenning van misdaden in het verleden, wordt vereenvoudigd door het individuele karakter van de kleine monumenten. En heel belangrijk: erkenning en identificatie verkleinen de kans op herhaling in de toekomst. Het is indrukwekkend te zien hoe sterk de reactie en bewustwording is van de Maastrichtse bevolking. Dit is slechts een van de vele initiatieven die ruim aandacht verdienen tijdens de Maand van de Geschiedenis.’

Mensen onderdeel maken van de geschiedenis

Marianne stelt dat dit ook een andere benadering van het publiek vraagt. Je kunt wat haar betreft niet meer uitsluitend volstaan met de traditionele manier. Het gaat erom mensen kans en gelegenheid te bieden hun verhaal kwijt te kunnen over de expositie of activiteit, zodat er een wisselwerking ontstaat. Marianne: ‘Ik zou heel graag de wijkgeschiedenis in Maastricht met de bewoners zelf willen gaan maken! Dat is zo’n beetje de meest vergaande vorm van publieksparticipatie. De stad is eigenlijk zelf het museum.

Het proces van voortdurende verandering én onze reactie daarop, is op verschillende niveaus zichtbaar in onze stad. Zaak is ervoor

7 61

te zorgen dat Maastrichtenaren zich daarvan bewust blijven, en zich uitgenodigd voelen eraan bij te dragen. Dat mag ook wrijven en schuren, het is hoe dan ook van toegevoegde waarde.’

Het is volgens Marianne van belang burgers op een directe en laagdrempelige manier in contact te brengen of te laten zijn met hun eigen geschiedenis: ‘Mensen in een traditie te plaatsen, en voorkomen dat ze zich gedesoriënteerd en ontpersoonlijkt weten. Mensen krijgen en voelen een identiteit, en dat is niet alleen van groot belang voor het individu maar ook voor de gemeenschap.’

Financiering

Het Geschiedenisplatform Limburg heeft met een klein budget gewerkt. Michel: ‘We hebben in totaal €2.800,- uitgegeven. Daarmee is alles - de productie van de folder, de honoraria voor de gastspreker en presentatrice, de borrel – betaald.’

Marianne: ‘Dat kan alleen door veel enthousiasme. Michel is behalve historicus ook grafisch vormgever, en hij heeft in de avonduren de folder in elkaar gezet. We hebben verder veel sponsoren, van groter tot heel klein. En het genoemde bedrag is over al de deelnemers hoofdelijk omgeslagen. Kortom: geld is geen reden om wel of niet mee te doen!’

‘Vanwege de invalshoek en manier van werken is deelname aan de Maand van de Geschiedenis zo interessant: dingen niet van bovenaf opleggen, maar in co-creatie tot stand brengen, en daarbij ook domeinoverstijgend te werk gaan. Het concept van de Maand van de Geschiedenis draagt bovendien de boodschap uit dat iedereen welkom is.

Die uitnodiging herkennen en waarderen wij!’

Marianne Lubrecht

Tips Geschiedenisplatform Limburg: 1. Denk niet te gering over je eigen capaciteiten hoe bescheiden je initiatief ook is, doe mee!

2. Geld is geen reden om wel of niet mee te doen: wees creatief en probeer - wanneer je niet of nauwelijks over budget beschikt - zoveel mogelijk met gesloten beurzen te werken 3. Breng mensen in contact met hun eigen geschiedenis, ‘plaats ze in een traditie’ en doe dit op een laagdrempelige manier 4. Werk met verhalen en laat die bij mensen beter beklijven door er een object bij te tonen 5. Werk samen, waar mogelijk ook met partners uit andere domeinen 6. Maak optimaal gebruik van de Maand van de Geschiedenis-exposure en door de Maand beschikbaar gestelde (communicatie)middelen 7. En: vaar mee op de planning van de Maand van de Geschiedenis en hun deadlines; dan weet je dat alles op tijd af komt!

7 63

8. Bijlagen Respondenten:

<< Ellen Snoep (Maand van de Geschiedenis) << Phebe Kloos (Maand van de Geschiedenis) << Padmini Kruitwagen (Maand van de Geschiedenis) << Anouk Estourgie (Dag van de Rotterdamse Geschiedenis) << RenĂŠ Spork (Dag van de Rotterdamse Geschiedenis) << Monique Zoon (024 Geschiedenis Nijmegen) << Wouter Daemen (024 Geschiedenis Nijmegen) << Vanessa Jolink (Stuk van het Jaar) << Jojanneke van Zandwijk (Stuk van het Jaar) << Margot America (Stuk van het Jaar) << Marianne Lubrecht (Geschiedenisplatform Limburg) << Michel Lemaire (Geschiedenisplatform Limburg) << Hans van den Akker (Museum Bronbeek) << Niek Ravensbergen (Museum Bronbeek).

Geraadpleegde literatuur:

<< Handboek Cultureel Ondernemen, B. Franssen, P. Scholten & Marc Altink << What is strategy?, Michael Porter, Harvard Business Review << Het disruptieve museum, A. Odding << Assess your resource needs entrepreneurially, G. Dees, in: Enterprising Nonprofits: A Toolkit for Social Entrepreneurs (G. Dees, J. Emerson & P. Economy) << Spectrum of audience engagement, Morris, Hargraves & Mcintire, opvraagbaar via: http://visitors.org.uk/wp-content/uploads/2015/04/VSG2015_Workshop_ AndrewMcIntyre_Spectrum_of_audiences_engagement.pdf << Werven van vrijwilligers - 12 tips voor succesvolle werving, S. Kamerbeek, Movisie, opvraagbaar via: www.kennisbankvrijwilligerswerk.nl/sites/default/files/instrumenten/ werven_van_vrijwilligers.pdf << Het opstellen van een draaiboek, KNKV, opvraagbaar via www.knkv.nl/knkv-corporate/kennisbank/het-opstellen-van-een-draaiboek/ << Zo organiseer je een event, R. Grit & M. Gerritsma << Erop en erover, P. Winsemius << Grote giftenwerving in 60 minuten, Hans van der Westen & Nienke Teunissen << Ontdek Gisteren Begrijp Vandaag, 2016, Maand van de Geschiedenis << Inspiratieboek Maand van de Geschiedenis 2016 << Brand ID, W. Michels & I. Huyskens << What is Strategy, M. Sniukas, opvraagbaar via: www.slideshare.net/sniukas/ what-is-strategy-1687829/52-Putting_strategy_in_its_placeStrategic.

Overige bronnen:

<< www.maandvandegeschiedenis.nl << www.defensie.nl/onderwerpen/bronbeek << www.dagvanderotterdamsegeschiedenis.nl << www.024geschiedenis.nl << www.stukvanhetjaar.nl << www.zakelijk.infonu.nl/management/83900-faseplan-evenementen.html << www.knkv.nl/knkv-corporate/kennisbank/het-opstellen-van-een-draaiboek/ << www.jongnederland.nl/informatie/handleiding-evenementen << www.verenigingvanfondsen.nl << www.vermogensfondsen.startpagina.nl 8 65

Colofon

Partners Hoofdorganisator Maand van de Geschiedenis

Hoofdorganisator Nacht van de Geschiedenis

Investeerder Maand van de Geschiedenis

<< Tekst: Boris Franssen << Samenstelling, interviews en redactie: Boris Franssen en Menne Scherpenzeel (www.blauwenoordzee.nl)

<< Fotografie: Jan Swienink, Masha Bakker, Rachelle Stoffels, Eva Broekema en Michèle Giebing << Drukwerk: Drukkerij Zwaan << Vormgeving: Studio Hands (www.studiohands.nl)

Maand van de Geschiedenis

<< Phebe Kloos coĂśrdinator erfgoedmanifestaties << Ellen Snoep projectmanager << Padmini Kruitwagen communicatiemanager

Contactgegevens

Nederlands Openluchtmuseum T.a.v. Maand van de Geschiedenis Postbus 649, 6800 AP Arnhem Hoeferlaan 4, 6816 SG Arnhem T: +31 (0) 263576282 E: maand@openluchtmuseum.nl Maandvandegeschiedenis.nl

ONTDEK GISTEREN BEGRIJP VANDAAG

OKTOBER IS DE MAAND VAN DE GESCHIEDENIS