3D Print magazine digitaal - mei 2015

Mei 2015 - digitaal

BMW: DTM-racewagens met 3D geprinte onderdelen 

Stratasys: van prototyping naar eindtoepassingen



Einde van de STL-file in zicht?



Duitse gereedschapmakers stappen wel in additive manufacturing

1

Gastcolumn door Autodesk CTO Jeff Kowalski

3D Print magazine digitaal mei 2015

3D Print magazine digitaal mei 2015

2

3D printen in een Inhoud

hogere versnelling 3D printen zit duidelijk in de lift. Er komen steeds meer toepassingen. En steeds meer grote spelers in de maakindustrie, van software ontwikkelaars tot en met machinebouwers, stappen in. Daarom brengen we naast de website en 2 gedrukte edities van het 3D Print magazine dit jaar ook 2 digitale edities uit. Deze onderscheiden zich duidelijk van de gedrukte edities, waarin we nog die-

Cover

per op zowel de technologie, de toe-

BMW DTM-racewagens rijden met 3D geprinte

passingen alsook de ervaringen in-

onderdelen aan boord.

gaan. Zo’n editie verschijnt weer in september, aan de vooravond van zowel EuroMold, de EMO als ook



Heeft STL-fileformaat de langste tijd gehad?



In 4 stappen naar 3D printstrategie Gastcolumn: Autodesk CTO Jeff Kowalski



formnext, de nieuwe beurs in Frankfurt. Het belooft een druk najaar te worden voor de 3D print industrie, met zoveel nieuwe beursconcepten.

We blijven het voor je volgen.

schetst 5 tekortkomingen 3D printen Stratasys 3D print 1000 onderdelen voor Air-

Veel leesplezier

bus A350 XWB

Franc Coenen



3D printen: een markt van 256 miljard dollar?

Reageren mag:



Duitse gereedschapmakers stappen wel in



redactie@made-in-europe.nu

additive manufacturing 

De winnaars van Additive World Challenge



3D printen met echt TPU

3

3D Print magazine digitaal mei 2015

Heeft het .STL formaat zijn langste tijd gehad?

Het .STL formaat en 3D printen horen bij elkaar als zon en zee.

De vraag lijkt echter gerechtvaardigd of het formaat niet zijn langste tijd heeft gehad. 3D printerfabrikanten én gebruikers vinden dat er te weinig informatie aan het bestand kan worden toegevoegd. Een consortium met onder andere HP en Microsoft heeft onlangs een nieuw dataformaat voor additive manufacturing aangekondigd.

Het STL-bestand is destijds ontwikkeld voor stereoli- is. Een boog opgebouwd uit driehoekjes zal echter thografie, de eerste vorm van additive manufactu-

nooit een ronde lijn te zien geven. Het consortium

ring. Het bestand verdeelt het oppervlak van het

praat momenteel over een nieuw format voor het

werkstuk in vlakke driehoekjes. Alleen de geometri-

opslaan van de benodigde informatie waarmee je

sche informatie wordt beschreven. Tegenwoordig

het printproces aanstuurt. Voor Luis Baldez, pro-

kunnen de STL-files veel nauwkeuriger worden ge-

grammamanager 3D printing bij HP, is dit één van

maakt dan in de beginjaren, waardoor de afwijking

de drie noodzakelijke stappen om additive manufac-

van het CAD-model en het STL-model minder groot turing industrierijp te maken. Nieuwe design apps 3D Print magazine digitaal mei 2015

4

en nieuwe analyse apps zijn de twee andere voor-

voor de industrialisatie van additive manufacturing.

waarden. Voor HP is de geometrische informatie die Siemens wil additive manufacturing integreren in de STL-file kan bevatten absoluut onvoldoende. Het een doorlopend proces, waarbij vanuit één dataforultieme doel van de multijet fusion printtechnologie maat alle noodzakelijke stappen worden aangevan HP is namelijk dat je straks met één basismate-

stuurd. Ulli Klenk: “In Siemens NX kiezen we de ei-

riaal meerdere kleuren kunt printen en meerdere

genschappen voor het 3D geprint product. Alles wat

eigenschappen aan hetzelfde materiaal mee geeft.

we tot nog toe subtractief in NX konden doen, kun-

“We hebben meerdere kleuren omdat we dan ande- nen we voortaan ook additief doen.” En daar loopt re agents gebruiken, maar het basismateriaal is ge-

Siemens tegen de beperkingen van het STL-formaat

lijk”, aldus Luis Baldez. “Daardoor kent onze techno- aan. Dat kan niet de informatie bevatten die noodlogie geen grens meer, noch qua kleur, noch qua

zakelijk is. Daarom zijn momenteel nog tussenstap-

textuur, elasticiteit, geleidbaarheid of een combina-

pen nodig, die wil ook Siemens elimineren.

tie.” HP is nog niet zover, maar voor Baldez is wel duidelijk dat het huidige .STL formaat niet meer volstaat. Ook professor Hod Lipson van Cornell Univer-

Consortium

sity in de VS verwacht dat we naar nieuwe standaar- Het consortium 3MF onder aanvoering van Microden gaan, die het mogelijk maken direct vanuit een

soft en HP wil een nieuwe standaard die gemakke-

CAD-omgeving te 3D printen.

lijk in gebruik is en data bevat over kleur, oppervlaktestructuur, mechanische eigenschappen et cetera.

Siemens: vanuit CAD 3D printen Dat zegt ook Ulli Klenk van Siemens. Hij is sinds 1

Microsoft heeft in Windows 8.1 al de mogelijkheid geïntegreerd om direct vanuit een applicatie een desktop 3D printer aan te sturen. In Windows 10.0

mei in het Center of Competence Additive Manufac- moet dit verder uitgebouwd worden. De naam van turing van Siemens in Erlangen verantwoordelijk

5

het consortium zegt eigenlijk alles. 3MF staat voor

3D Print magazine digitaal mei 2015

3D Manufacturing Format. De behoefte aan een

Initiatiefnemers van het 3MF consortium zijn

nieuwe standaard formaat is groot, vinden de initia- Dassault Systèmes, Autodesk en FIT AG / Netfabb tiefnemers. Het nieuwe 3MF moet een aantal tekort- (een Duits bedrijf dat software ontwikkelt om de komingen van het uit 1989 stammend formaat op-

brug tussen digitale file en 3D printer te slaan)

heffen. Zo moet het databestand een volledige be-

Microsoft, HP, Shapeways en SLM Solutions.

schrijving van het model bevatten, inclusief informatie over kleur en andere karakteristieken. Het moet uitgebreid kunnen worden, zodat het geschikt blijft als er innovaties komen. Een heel belangrijke voorwaarde die het consortium stelt is dat het een open formaat blijft, praktisch en eenvoudig te begrijpen.

Het 3MF formaat bevat de complete modelinformatie in één enkel archieffile: mesh, textuur, materiaal, kleur en printticket.

3D Print magazine digitaal mei 2015

6

3D print innovaties op Hannover Messe Bezoekers van de Hannover Messe hebben dit jaar kunnen zien dat Nederland een actieve 3D print community kent.

In de groep van Limburg Makers (onder de vlag van het Nederlandse collectief in hal 4) presenteerde ColofFabb zich met de Europese primeur van de 3D Stacker.

Gijs Houdijk van ColorFabb, filamentproducent: “De Stacker is een modulair systeem, dat uitgebreid kan worden in hoogte zodat je tot 60 centimer hoog kunt printen. En de printer wordt met 4 koppen geleverd, waarmee je echt kleine series kunt gaan printen.” Deze koppen printen parallel of kunnen afzonderlijk uitgeschakeld worden zodra je een groter werkstuk wilt 3D printen. Ook kan softwarematig per kop de temperatuur anders ingesteld worden. In theorie kun je zo in één keer vier verschillende materialen printen. Een andere verbetering ten opzichte van andere 3D printers is, aldus Gijs Houdijk, dat de printkop zodanig is geconstrueerd dat lekken niet meer kan gebeuren.

Info: ColorFabb

7

3D Print magazine digitaal mei 2015

3D Print magazine digitaal mei 2015

8

Vier stappen naar 3D print strategie Deelnemers Sculpteo-onderzoek schetsen hoekstenen 3D print strategie

Hoe ontwikkel je een strategie om additive manufacturing stap voor stap in je organisatie te integreren? In het trendonderzoek van het Franse 3D print platform Sculpteo geven de deelnemers de vier hoekstenen van zo'n strategie aan.

De eerste stap is in al je productprogramma's me-

helft dat ze met additive manufacturing hun pro-

thodisch de mogelijkheden voor additive manufac-

ductontwikkeling versnellen; bijna de helft ziet als

turing te onderzoeken. Bij veel deelnemers maakt

belangrijk voordeel het customizen van producten.

additive manufacturing permanent deel uit van alle

Co-creatie is de derde meest genoemde prioriteit.

programma's. De belangrijkste insteek hierbij is kijken naar mogelijke voordelen van 3D printen in het productieproces. Die vraag moet je jezelf stellen in

Leer werken in 3D

alle programma’s die je doorloopt. Dat moet je doen Een tweede hoeksteen van de strategie zou moeten naast het ontwikkelen van specifieke producten voor zijn het leren werken in 3D. Zorg in je organisatie 3D printen. Van de deelnemers aan het onderzoek

dat mensen het ontwerpen in 3D, het editen en het

die de technologie inzetten, zegt iets meer dan de

managen van de files onder de knie krijgen. Bij de

9

3D Print magazine digitaal mei 2015

In Europa (licht blauw) wordt 3D printen vooral nog gebruikt voor prototyping. Een kwart van de ondervraagden zet de technologie nu al in voor productie.

power-users die aan het onderzoek hebben meege- 85 % de uitgaven dit jaarte verhogen, tegen 68 % daan, beschikt 8 op de 10 bedrijven over die exper-

van alle respondenten. Een op de drie geeft zelfs

tise. Reken er niet op dat je deze competentie kunt

aan het budget meer dan te verdubbelen. Voldoen-

uitbesteden.

de financieel budget is dus blijkbaar een belangrijk gegeven waar je in je strategie rekening mee moet

Materialen Investeringen in bijvoorbeeld 3D metaalprinters zijn fors. Dat weerhoudt nogal wat bedrijven van de stap naar additive manufacturing. In het onderzoek door Sculpteo geven de deelnemers aan dat je met 3D printen stapsgewijs van kunststoffen naar andere

houden.

Info: het rapport is gratis beschikbaar op de website van Sculpteo

High tech 3D printing: veel kunststof

materialen moet doorgroeien. Begin met plastics, bijvoorbeeld FDM-technologie. Die is betaalbaar. Ga daarna andere technologie bekijken, zoals harsen, metaal en keramiek.

Opvallend: van de high tech gebruikers van het 3D printplatform gebruikt 9 op de 10 vooral kunststoffen. Slechts 15 % past 3D metaalprinten toe, vergeleken met 26 % van alle power users. Wellicht heeft

Kosten De vierde hoeksteen van de strategie zijn de kosten.

Van de power-users van het Sculpteo platform zegt

3D Print magazine digitaal mei 2015

het te maken met het feit dat slechts 15 % van de high tech gebruikers eindproducten 3D print. 42 % maakt vooral prototypen.

10

Microlaserlassen meets 3D printen

Deelnemers Sculpteo-onderzoek schetsen hoekstenen 3D printstrategie

AAE presenteerde zich op RapidPro voor het eerst met een demoproduct, vervaardigd op onder andere de lasersmeltmachine van SLM Solutions.

Hierin was voor de oplettende bezoeker een bijzonderheid te ontdekken. De nagels van de vingers zijn namelijk gevormd van 316 L met een matrijs en daarna met microlaserlassen op de 3D geprinte vingers bevestigd. Deze oplossing is gekozen om het micro laserlassen aan additief vervaardigde onderdelen te onderzoeken. Henk Tils, business unit manager, constateert dat de beide technieken elkaar goed kunnen aanvullen. AAE illustreert hiermee dat je voor elke toepassing de juiste technologie moet kiezen en niet uitsluitend in één richting moet denken. “We willen niet 3D printen als de techniek neerzetten, maar de klant objectief een goed advies kunnen geven. Je moet in de designfase al nadenken over de vervolgbewerkingen na het printen. Als het stuk nog nagefreesd moet worden, moet je bijvoorbeeld een opspanvlak mee printen.”

AAE The Art of Mechatronics

11

3D Print magazine digitaal mei 2015

3D printen is waardeloos: de vijf grote pijnpunten

Door: Jeff Kowalski, CTO van Autodesk

Begrijp me niet verkeerd. Er zijn heel veel dingen die gaaf zijn aan 3D printen. Het geeft ons de mogelijkheid om met grote nauwkeurigheid zeer complexe dingen te maken. Onze verbeelding is de enige beperkende factor. En de belofte van ‘mass customization’ is natuurlijk enorm interessant. Maar er gaan een paar dingen niet helemaal goed. De technologie moest zorgen voor een productierevolutie. Creativiteit in ieders handen. Een nieuw productiemodel. Een printer in ieder huis. Maar op dit moment zitten we nog steeds aan de linkerkant van de hypecurve. Op het hoogtepunt van de opgeblazen verwachtingen, op weg naar het dal van de desillusie.

3D Print magazine digitaal mei 2015

12

Ik heb het nog niet opgegeven, hoor. Ik geloof in de zich spreekt. belofte van 3D printen. Maar we moeten het stadium van ‘belofte’ voorbij. Om dat voor elkaar te krijgen, moeten we de volgende vijf pijnpunten oplossen.

Workflow De workflow van 3D printers is oud en achterhaald, en nog steeds gebaseerd op de klassieke lineaire benadering. De mens ontwerpt, de computer docu-

Kwaliteit

menteert en analyseert. 3D printen maakt nog geen

Er zijn problemen met de kwaliteit van 3D printen.

gebruik van de ontwikkelingen op het vlak van

Onderdelen zijn vaak kwetsbaar en de resolutie van

‘generative design’, wat betekent dat de resultaten

de output is vaak te laag.

van 3D printen worden beperkt door de tekencapa-

Vroeger had ik het speelgoed ‘Shrinky Dinks’. Je te-

citeiten van mensen, en de tijd, het geld en het ge-

kende iets, stopte het in de oven, daar kromp het en duld dat ze hebben. Het zou beter zijn om het echte werd het hard. Vervolgens kwam je tot de conclusie

ontwerpen al voor een deel over te laten aan de

dat het overblijfsel niet de moeite waard was om te

computer. We moeten de computer niet langer zien

bewaren. Bij 3D printen moeten we omschakelen

als een middel om mee te tekenen, maar om moge-

van ‘Kijk, ik heb iets gemaakt!’, naar ‘Kijk eens wat ik lijkheden mee te verkennen. gemaakt heb!’. 3D printen is alleen toekomstbestendig als het constant hoge kwaliteit kan bieden met goede materialen en als er dingen geprint worden die niet op een andere manier gemaakt kunnen worden.

Doelen Mensen stellen de verkeerde doelen. We zijn tevreden met het maken van prototypes, onderdelen en leuke hebbedingetjes. Maar we moeten ons gaan richten op het vinden van oplossingen voor echte

Betrouwbaarheid

problemen. We moeten op een holistische manier

Het printproces is onbetrouwbaar. De complexiteit

naar 3D printen kijken. Bij 3D printen kun je de vier

is vaak ontmoedigend. Het gaat gepaard met ge-

facetten van productie - onderdelen, systeem, mate-

hannes met formats, parameters en mechanische

rialen en proces - niet los van elkaar zien. Een voor-

aanpassingen. 3D printers zijn transparant zodat we beeld: denk aan de motor van een sportauto. Een kunnen zien wat er gebeurt, maar het lijkt er vooral

bouwkundige stelt voor om de cilinderkoppen te

op dat ze zo gemaakt zijn zodat we kunnen ingrij-

printen met behulp van een licht weefsel. Dat is

pen als het mis gaat. We zijn nog te geobsedeerd

duurder dan het gebruikelijke, gefreesde, onderdeel.

door het proces van 3D printen. Het gaat om het

Het lijkt een slecht idee, totdat hij beseft wat een

resultaat. Ik kijk uit naar de dag dat 3D printers niet

lichtere cilinderkop betekent: een kleinere veer, een

meer transparant zijn, maar saaie zwarte dozen, om- korter ventiel en minder slijtage. Daardoor kan er dat het proces van ontwerp naar fabricage dan voor goedkoper materiaal worden gebruikt en wordt de 13

3D Print magazine digitaal mei 2015

hele motor kleiner. De bouwkundige zou dat niet kunnen bedenken wanneer hij elk onderdeel apart

Jeff Kowalski

zou benaderen. Ontwerpers leggen de lat nog veel te laag, en moeten hoger, maar vooral breder kij-

Als Chief Technology Officer (CTO) bij Auto-

ken.

desk is Jeff Kowalski verantwoordelijk voor het neerzetten van de langetermijnvisie van

Nog onvolwassen De markt denkt te vroeg volwassen te zijn. Fabrikanten verstikken met hun standaarden de innovatie. De gebruikers zijn liefhebbers, 3D printen heeft de grote massa nog niet bereikt. Als je naar de verdienmodellen van de fabrikanten kijkt, lijken zij te

het bedrijf op het gebied van technologie en het stimuleren van innovatie. Als doorgewinterde ondernemer heeft hij een reputatie opgebouwd door een diversiteit aan technische, zakelijke en ondernemende ideeën.

denken dat er al in elk huis een 3D printer staat. De

Kowalski heeft een bachelordiploma in de

focus zou op dit moment moeten liggen op open

elektrotechniek en een masterdiploma in de

innovatie. In plaats daarvan worden er ID-chips in

informatica.

cartridges geplaatst die moeten voorkomen dat ze hergebruikt kunnen worden. De focus van fabrikanten ligt op de verkoop van de ondersteunende materialen, terwijl de klant helemaal geen ondersteunende materialen wil. Dit zorgt voor een impasse.

De business wordt belangrijker gemaakt dan de ge-

De originele (Engelstalige) versie van dit artikel verscheen op Autodesk’s Line//Shape// Space, een website met het doel om ontwerpers en makers te inspireren.

bruiker, terwijl de 3D print industrie nog lang niet klaar is met innoveren.

Als ik het moet samenvatten in één zin: 3D printen moet ervoor zorgen dat problemen kunnen worden opgelost op nieuwe manieren, met minder moeite, met beter resultaat en via een betrouwbaar proces.

Alleen dan komen we het stadium van ‘belofte’ voorbij.

Autodesk heeft het Spark 3D printplatform ontwikkeld, een open softwareplatform om 3D modellen klaar te maken voor 3D printen.

3D Print magazine digitaal mei 2015

14

Greijn Form Technics wint Holland Innovation Award 2015

Het gaat in de prototyping wereld niet alleen om 3D printen.

Dat laat Greijn Form Technics zien. Op de Hannover Messe heeft het bedrijf de Holland Innovation Award gewonnen met Sizopreg vormdelen. Het gaat om een nieuw plaatmateriaal van kunststof, dat zowel in de meubel- als de interieurgebouw gebruikt kan worden. Sizopreg is ontwikkeld vanuit de cradle2cradle filosofie. Het basismateriaal kan telkens gebruikt worden.

Sizopreg bestaat uit een PLA met een jute kern en de platen laten zich goed vervormen met vacu端mvormen, een andere rapid prototyping of kleine serie technologie. Overigens: de positieve mal die je voor het vacu端mvormen nog hebt, kun je wel 3D printen van kunststof. Of frezen. Een van de bezoekers aan het Holland Paviljoen op de Hannover Messe was minister Henk Kamp (Economische Zaken).

Info: Greijn Form Technics

Materialise stapt in 3D metaalprinten

Kort Nieuws 15

Materialise heeft het Belgische 3D printservicebedrijf Aldema overgenomen. Dat is gespecialiseerd in de productie van metalen 3D geprinte componenten. Materialise begeeft zich hiermee voor het eerst in 25 jaar in de metaalmarkt. Gestart wordt met de aluminiumlegering. AlSi10MG is een legering die vanwege het geringe gewicht en de mechanische en thermische eigenschappen veelal in automotive, aerospace en automatisering wordt gebruikt. Toepassingen ziet men zowel in prototyping als in productie. Door een bestaand bedrijf over te nemen, wil Materialise een vliegende start maken omdat hiermee ook specifieke kennis in huis wordt gehaald.

Info: Materialise 3D Print magazine digitaal mei 2015

Stratasys: verschuiving 3D printmarkt; hogere printsnelheden

Van prototype naar eindtoepassing Stratasys ziet het 3D printen steeds meer opschuiven richting de productie van onderdelen voor eindtoepassingen of gereedschappen. De Airbus A350 XWB is daar een goed voorbeeld van.

Om op deze trendbreuk in te spelen, voert Stratasys de snelheden van de 3D printers op en brengt de fabrikant een grotere materiaalbox voor de Fortusserie uit, waarmee een heel weekend onbemand kan worden geprint.

Momenteel is nog de helft van het 3D printwerk op A350 XWB, 3D geprint. Deze onderdelen vervangen Stratasys-machines prototypewerk, zegt Imke

traditioneel vervaardigde componenten. Op die ma-

Miesch van Stratasys Duitsland. Dat verandert ech-

nier wil Airbus de flexibiliteit in de toeleverketen

ter in hoog tempo. “We zien het werk steeds meer

vergroten. Airbus print deze onderdelen van Ultem

opschuiven richting het 3D printen van eindpro-

9085, een FDM-materiaal van Sabic dat voor de

ducten, vooral opspan- en bevestigingsmiddelen.

toepassing van de vliegtuigbouwer is gecertificeerd.

Klanten ontdekken dat je meer kunt doen met 3D

Het biedt de combinatie van een hoge sterkte in

printen dan alleen prototypes maken.�

combinatie met een laag gewicht en voldoet aan de FST-regels (flame, smoke en toxicity) die in de

Airbus vliegt met 3D geprinte delen

luchtvaart gelden. Airbus zegt dat door de onderdelen te 3D printen, kosten worden gespaard, de

De vliegtuigbouwer Airbus heeft bijvoorbeeld meer doorlooptijd korter wordt en de onderdelen uiteindan 1.000 onderdelen voor de eerste versies van de delijk lichter zijn. Een andere reden voor Airbus om

3D Print magazine digitaal mei 2015

16

In de Airbus A350 XWB zitten al 1000 3D geprinte onderdelen. (Foto: Airbus)

deze technologie te kiezen, is het reduceren van het den.” Om het proces nog verder te versnellen, 3D risico van het A350 XWB programma, omdat men nu print men dikwijls alleen een insert die in een stanmeer flexibiliteit in de productie heeft.

daard matrijs wordt geplaatst. Dat gebeurt dan weer op een Objet 3D printer vanwege de hogere opper-

Matrijzen 3D printen Een andere groeiende toepassing is het 3D printen van matrijzen voor het maken van carbon-

vlaktenauwkeurigheden.

Tot halvering printtijd

onderdelen. Met name in de autosportwereld speelt Om in te spelen op de vraag naar 3D printers met dit omdat het vaak om slechts enkele stuks gaat. De een hogere productiviteit, brengt Stratasys de nieugeprinte vormen worden in de automobielindustrie

we, snellere printtechnologie op de markt als Ob-

ook gebruikt om via de verloren was methode snel

jet1000 Plus. Deze 3D printer is gebaseerd op de

en zonder dure matrijs tot een metalen gietstuk te

polyjet-technologie van Stratasys. De software up-

komen. Unilever is één van de klanten die het 3D

date optimaliseert de bewegingen van de printkop

printen zelfs inzet voor het maken van spuitgietma-

en past de laagdikte waarmee geprint wordt aan.

trijzen. “Voor series tot 100 stuks spuitgietproducten Wat het bewegingsalgoritme betreft: in plaats van gaat dit heel goed”, aldus Imke Miesch. “De fabri-

telkens de hele bouwplaat te bestrijken, beweegt de

kant heeft dan 100 spuitgietproducten voor een

printkop nu alleen op die plaatsen waar materiaal

productie-introductie of voor een certificering, zon-

opgebouwd moet worden. Dat scheelt veel loze be-

der dat al meteen de matrijs gemaakt hoeft te wor-

wegingen en dus verloren tijd. “De tweede verande-

17

3D Print magazine digitaal mei 2015

Foto links: Een opspangereedschap, 3D geprint op een machine van Stratasys.

Foto rechts: voor kleine series volstaan de 3D geprinte matrijzen.

ring is dat we de laagdikte 2 µm verhogen, naar 34

geschikt voor de 3D printer.

µm. Voor het oog is dat niet zichtbaar en kwalitatief scheelt het niet, maar het levert wel tijdwinst op”, zo verduidelijkt Imke Miesch de verbeteringen. Dat geldt met name bij het 3D printen van grote werk-

Grotere voorraad materiaal Ook bij de Fortusserie voert Stratasys verbeteringen

stukken. Dan wordt de tijdbesparing wezenlijk. Stra- door die de machine nog meer geschikt maken tasys voert de snelheid van de Objet1000 3D printer voor productietoepassingen. Zo is er een nieuwe op door een software-aanpassing. De uiteindelijke

Xtend 500 materiaalbox voor deze FDM-printer ont-

tijdbesparing bedraagt tussen de 15 en 50 procent,

wikkeld, waarin 5 keer zoveel materiaal past als in

afhankelijk van de grootte van het product. Deze

de standaard cartridge. Hiermee kunnen deze 3D

tijdwinst maakt de machine meer geschikt voor pro- printers in principe een heel weekend onbemand ductiedoeleinden. Ook andere 3D printers krijgen

printen, wat tot nog toe niet mogelijk was. De

deze upgrade die ze meer geschikt maken voor

Xtend 500 is alleen leverbaar voor AB S M30 en PC.

productiewerk. De Objet1000 Plus bestrijkt een totaal bouwvolume van 1000 bij 800 bij 500 mm. Bij dergelijke grote volumes leveren deze maatregelen een merkbaar effect op, zo blijkt uit de eerste ervaringen. Sommige werkstukken vergden tot nog toe meer dan een week tijd om te 3D printen, dat wordt nu verkort tot enkele dagen. Alle gangbare materialen inclusief het polypropyleenachtige Endur zijn 3D Print magazine digitaal mei 2015

18

ULA 3D print onderdeel raketmotor

Het Ultem 9085 materiaal voor de Fortus 3D prin-

tale kosten met 57 procent dalen. Het Ultem-

ters van Stratasys is een kunststof die inzetbaar is

materiaal weerstaat zowel de temperatuursschom-

in een gebied met een grote variatie in thermische

melingen alsook de enorme krachten en trillingen

belasting. Het Amerikaanse United Launch Alliance, die tijdens de lancering vrij komen. Het is de befabrikant van lanceerraketten voor onder andere

doeling dat NASA in 2016 de liefst 165 miljoen dol-

NASA, heeft het materiaal getest onder zowel zeer

lar kostende raket gebruikt voor het lanceren van

lage temperaturen als hoge. Tegen beide is het be- satellieten. stand. Omdat het ook mechanisch bestand is tegen de krachten die vrij komen tijdens de lancering van een raket, heeft ULA voor Ultem 9085 gekozen als materiaal waarmee het een ECS-buis voor een lan-

Info: Stratasys ULA

ceerraket 3D print. Tijdens de countdown vlak voor de lancering worden gevoelige sensoren via dit kanaal gekoeld met stikstof. De vorige, traditioneel gemaakte samenstelling bestond uit 140 onderdelen. Door het te 3D printen, kan ULA het onderdeel voor raketten maken uit 16 delen, waardoor de to-

19

3D Print magazine digitaal mei 2015

Additief produceren rechtvaardigt geen speciaal softwarepakket

De komende jaren zullen 3D printfuncties waarschijnlijk onderdeel worden van CAD-programma's. Dat verwacht Jan Willem Gunnink, bij Delcam verantwoordelijk voor research en projecten. Delcam denkt dat additive manufacturing een productietechnologie wordt zoals frezen, draaien, lassen en andere veel gebruikte technieken. Maar zonder verspaning zul je in de productie weinig lol aan additive manufacturing beleven.

3D Print magazine digitaal mei 2015

20

21

3D Print magazine digitaal mei 2015

Als je puur naar het 3D metaalprinten kijkt, kun

printen van een metalen component om de nauw-

je volgens Jan Willem Gunnink volstaan met ex- keurige eindcontouren te realiseren, zegt Jan Willem tra functionaliteiten te integreren in bestaande

Gunnink.

softwarepakketten van Delcam. Hij ziet op dit moment weinig in een extra pakket, enkel en alleen bedoeld voor additive manufacturing van metalen componenten. "Marketingtechnisch fantastisch, maar misschien kan de klant al volstaan met CADCAM software waarin specifieke

Frezen voorkomt crackvorming Topologie optimalisatie is het sleutelwoord in poederbedtechnologie, aldus pleitbezorgers van additive manufacturing. Door de bijna onbegrensde geometrie vrijheid van 3D printen kun je gewicht bespa-

tools voor additive manufacturing zitten, net zo- ren met bijzondere structuren die het product wel als we die nu ook hebben voor het voorbereivoldoende sterk maken. Jan Willem Gunnink vraagt den van een gietstuk", zegt hij.

zich af of dat voor sectoren zoals de luchtvaartindustrie wel toepasbaar is. "Door het smelten van het

Verspaning altijd nodig

poeder is de hele buitenkant van het product eigenlijk één groot risico op microscheuren, op crackvor-

Het onderzoeksteam van Delcam komt tot deze visie ming. Al die lagen bevatten initiële scheurkansen. door de ervaring die de afgelopen jaren is opgedaan Als het onderdeel belast wordt, zul je het dus vollemet de nieuwe maaktechnologie. Om te weten wat

dig moeten nafrezen." Ook qua functionaliteit ziet hij

additive manufacturing kan en wat er vanuit de

soms dat de technologie de beloftes niet helemaal

CADCAM-omgeving nodig is, is de softwareontwik-

waarmaakt. Waar hij nog het meeste van verwacht

kelaar in een groot aantal onderzoeksprojecten ge-

voor de korte termijn, zijn de processen waarbij veel

stapt. Deze hebben zowel betrekking op poederbed- materiaal in korte tijd in een ruwe vorm wordt getechnologie, bijvoorbeeld samen met GKN Aerospa- smolten met een relatief koude techniek zoals ce alsook de zogenaamde high rate deposition tech- Rawfeed. Digitaal gieten wordt dit ook wel genieken, zoals Rawfeed. Ook Reclaim, het repareren

noemd. "Gietstukken voor de luchtvaartindustrie

van high value componenten met lasercladden en

kennen nu maandenlange levertijden. Als je met een

verspanen, is een project waaraan Delcam heeft

robot het materiaal oplegt en dan nafreest, bespaar

deelgenomen. Hieruit is de hybride-kit van Hybrid

je veel tijd. Daar zien wij toepassingen voor."

Manufacturing Technologies voortgekomen, waarmee HMT dit jaar de IAMA Award van VDW en AMT heeft gewonnen. Uit al die projecten blijkt echter dat verspanende bewerking altijd nodig is na het 3D

3D Print magazine digitaal mei 2015

Een van de bewerkingstechnieken Jan Willem Gunnink is overtuigd dat additive manu-

22

Delcam heeft onder andere de besturingssoftware ontwikkeld voor de cladkop in het bewerkingscentrum van Hamuel en MTC, een hybridemachine die vorige maand de eerste International Additive Manufacturing Award heeft gewonnen, een prijs van de VDW en AMT.

facturing een plekje gaat veroveren. Maar hij voegt vooraf al meenemen in het ontwerp, bijvoorbeeld er aan toe dat hij voor de poederbedtechnologie

door referentievlakken aan te brengen of door op-

de killer application nog niet heeft gezien. Je moet

spanvlakken in het ontwerp te integreren. Als je

dus, is zijn visie, de sterke kansen van de technolo-

additive manufacturing ziet als een van de vele pro-

gie zien te benutten, in combinatie met bestaande

ductietechnieken, is de logische stap specifieke

bewerkingstechnologieĂŤn. "Additief vervaardigde

functionaliteiten hiervoor te integreren in de be-

producten hebben altijd nog nabewerking nodig.

staande softwarepakketten. Jan Willem Gunnink

Het is niet een kwestie van op de knop drukken en

gelooft ook dat verspaners nodig blijven. Je hebt

het product rolt eruit." Daarom ziet hij 3D metaal-

de kennis en ervaring met verspanende processen

printen vooralsnog als een bewerkingstechnologie

nodig om producten die je additief gaat vervaardi-

naast de bestaande zoals frezen, draaien, vonkero-

gen, goed te kunnen ontwerpen. Automatisering

deren et cetera. Als ontwerper moet je vooraf goed door nieuwe software features is slechts in beperknadenken over hoe je het product maakt. Kies je

te mate mogelijk, denkt hij. "Je kunt de designer

voor 3D printen, dan moet je de freesbewerking

gereedschappen aanbieden, bijvoorbeeld om het

23

3D Print magazine digitaal mei 2015

product te oriĂŤnteren of automatisch een toegift aan te brengen waar je gaat frezen. Maar je moet weten wat de verspanende technologie doet, dat kun je niet in een magische formule samenvatten."

Zelfs in adaptieve freesprocessen blijft de verspaner volgens hem in de werkvoorbereiding een essentiĂŤle rol spelen.

Info: Delcam

AM machines vaak nog black box Jan Willem Gunnink ziet nog een heel andere, prak- en draaicentra. Delcam kan software hiervoor onttische reden waarom je op korte termijn niet het

wikkelen omdat het exact weet wat er binnen zo'n

hele printproces kunt aansturen vanuit de CAD-

machine gebeurt. Ook dit is een reden waarom Jan

omgeving. De fabrikanten van de 3D metaalprinters Willem Gunnink enthousiast is over de Rawfeedschermen hun machines nog steeds af. Delcam is al technologie. Deze is qua aansturing vrij eenvoudig, lange tijd bezig om kennis van het additieve proces omdat je te maken hebt met een robot en een te vergaren, maar merkt dat ontwikkelaars en servi- lastoorts, twee bekende technieken. cebureaus niet scheutig zijn deze te delen en dat veel machinebouwers de hele aansturing en parametersetting van hun machines afschermen. "Als softwareleverancier kunnen we een fantastische geometrie beschrijven, maar we weten niet hoe de machinebouwer de slices maakt, hoe de laserintensiteit is, hoe snel de coater gaat. Dat is de kern van de AM-machines en die geven de fabrikanten nog niet vrij." Daar zit een groot verschil met de frees-

3D Print magazine digitaal mei 2015

24

3D printen: markt van 256 miljard dollar?

De groei van de additive industriemarkt versnelt. En sinds afgelopen jaar op het vlak van lasersinteren een belangrijk patent is afgelopen, zie je nieuwe aanbieders komen. De huidige fabrikanten voelen echter vooral de hete adem van HP in hun nek.

Dat zijn enkele kernpunten uit het betoog van Terry Wohlers is optimistisch over de toekomst van de Wohlers op Materialise World Conference in Brus-

industrie. Zelfs als 3D printen slechts 2 procent van

sel. De Amerikaan denkt dat de gevestigde fabri-

de totale maakindustrie pakt, praat je over een

kanten hun innovatietempo opvoeren nu HP in

markt van 256 miljard dollar. Vergelijk dat met de 4

2016 op de markt komt met een machine die veel

miljard die afgelopen jaar in deze sector omging.

sneller 3D print dan de huidige systemen. Terry

Het groeiperspectief van additive manufacturing is

Wohlers gaf als voorbeeld een product dat op een

dus gigantisch, zelfs als de technologie slechts een

FDM-machine 83 uur productietijd kost, dat op de

beperkt aandeel van de totale maakindustrie ver-

machine van HP in 3 uur tijd kan worden gemaakt.

overt.

Op een huidige generatie lasersintermachine vergt het nog altijd 18 uur. “We hebben lange tijd geen echte innovatie gezien. De komst van HP motiveert mensen om sneller te innoveren. Concurrentie is

In de printversie van 3D print magazine verschijnt

goed�, aldus de Amerikaan. Wohlers ziet de techno- een uitgebreid verslag van Materialise World Confelogie nu al opschuiven richting productie. Ook Air-

rence.

bus zet sterk in op 3D printen, gaf hij te kennen.

25

3D Print magazine digitaal mei 2015

Rapidpro 2.0: next step in 3D printen Het was de 5e editie van Rapidpro, toch lijkt de titel Rapidpro 2.0 beter op zijn plaats. Waarom? Omdat de beurs duidelijk illustreerde hoe additive manufacturing bezig is door te dringen in de productie. Niet alleen waren er concrete applicaties en businesmodellen te vinden op de beurs, voor het eerst presenteerde zich een veel completere keten dan voorgaande edities.

De killer app voor 3D printen - of additive manufac- van de mogelijkheden die stereolithografie toen al turing zoals sommigen liever zeggen - was lange

bood. Kofferfabrikant Samsonite werkt er ook al ja-

tijd prototyping. De engineers van Daimler hebben

ren mee. Prototyping wás de killer app, zo betoogde

voor de eerste Smart modellen in de jaren negentig Fried Vancraen, CEO van Materialise, op Rapidpro. In in het ontwikkeltraject dankbaar gebruik gemaakt

de printfabriek van het Belgische bedrijf worden momenteel elk jaar zo’n 150.000 producten 3D geprint. Tot nog toe uitsluitend van kunststoffen, nu gaat Materialise ook 3D metaalprinten. “We moeten naar de productie gaan”, aldus de Materialise CEO. Hij verwacht dat verschillende medische implantaten binnen niet al te lange tijd alleen nog gemaakt

Bendertechniek liet deze ophangbeugel zien, 3D geprint van een aluminiummagnesium legering op een Eosint M270.

3D Print magazine digitaal mei 2015

26

De micropomp (rechts) gemaakt met additive manufacturing.

zullen worden via additive manufacturing. “Hier

pidpro naast de kunststofprinters van 3D Systems

neemt 3D printen de traditionele productieproces-

ook de lasersmeltmachine van Concept Laser toon-

sen geleidelijk over.” De reden voor deze stap is in

de. “Je merkt dat veel bedrijven de techniek volgen

zijn ogen dat de nieuwe technologie kosten be-

omdat ze zien dat OEM’ers volop met deze ontwik-

spaart en betere producten maakt, bijvoorbeeld

keling bezig zijn. Het kriebelt in de metaalmarkt.”

doordat menselijk weefsel beter ingroeit in 3D ge-

Massa- en flowoptimalisatie is een van de drijfveren

printe implantaten. De allerbelangrijkste reden is

bij dergelijke componenten om 3D metaalprinten in

aldus Vancraen echter dat 3D printen waarde toe-

te zetten. GE met de injectornozzle is het bekendste

voegt. “Dat is de nieuwe killer app voor 3D printen.

voorbeeld, maar ook een Nederlands bedrijf als Hit-

Producten waarbij 3D printen waarde toevoegt.”

tech liet op de beurs een warmtewisselaar zien

Vancraen ziet de medische sector en de aerospace

waarbij juist dit aspect meerwaarde aan 3D printen

industrie als zeer kansrijke sectoren. Wessel Smit,

geeft. Marco Verloop, directeur projecten, ziet ook

onderzoeker aan de TU Twente, denkt eveneens dat kostenbesparing als een drijfveer voor 3D printen, de additive manufacturing technologie zeer ge-

maar alleen als het design wordt aangepast speci-

schikt is voor aerospacetoepassingen. Hij presen-

fiek voor de mogelijkheden van additive manufac-

teerde in Veldhoven de ontwikkeling van een mi-

turing en de technologie ingebed wordt in een

cropomp voor een satelliet, geproduceerd via het

complete productieketen, inclusief de nabewerking.

lasersmelten van metaal. Daarmee kun je lekdichte producten maken, maar, waarschuwde hij wel: hou er rekening mee dat nog de nodige zijstappen nodig zijn, omdat de technologie nog altijd niet is uit- Reinigen en polijsten gerijpt. “Metaalprinten gaat komen”, zegt ook Jan

De 3D geprinte metaaldelen zijn meestal niet direct

Floor van Egmond, directeur van Landré dat op Ra- inzetbaar: ze moeten vaak nog nabewerkt worden, 27

3D Print magazine digitaal mei 2015

bijvoorbeeld passingsvlakken frezen of draaien, polijsten en reinigen Gibac Chemie, voor het eerst aanwezig op Rapidpro, ziet nieuwe kansen, niet alleen voor metalen componenten maar ook voor het reinigen van kunststof onderdelen. Tjeert Kaastra: “De vraag naar oplossingen heeft onze verwachtingen op Rapidpro overtroffen.” Een ander teken dat zich rondom 3D printen een hele keten begint te vormen, was op de beurs de aanwezigheid van fabrikanten van 3D meettechnologie. GOM is al vanaf de eerste editie erbij geweest, met name omdat men vraag naar reverse engineering ziet en om de optische meetinstrumenten in te zetten voor kwaliteitscontrole.

Nieuwe businessmodellen Additive manufacturing schept kansen voor nieuPaul Hunck van Builder 3D Printers voor de Big Builder Dual Feed 3D printer. Met deze printer heeft de Nederlandse fabrikant ook de industrie als doelgroep voor ogen.

we businessmodellen. Onno Ponfoort van Berenschot bestempelt dit als een van de voordelen van de nieuwe technologie. On demand productie bijvoorbeeld. Hij ziet dit als een van de transformaties waar de maakindustrie in zit. In plaats van producten distribueren schuiven we op richting modellen waarin juist de productie gedistribueerd wordt. Produceren dichtbij de klant. Dat schept kansen voor nieuwe spelers, zoals servicebureaus, micro fabrieken maar ook concepten waarbij instore producten 3D geprint worden. JB Ventures in Nijverdal is al ver met production on demand.

Sinds een jaar werkt het bedrijf zelfs met een geautomatiseerd calculatiesysteem voor 3D printdelen, beschikbaar via RapidPrototyping.nl. Jorn Be-

Renishaw toonde de complete mountainbike waarvan het frame is gemaakt met selective lasermelting.

3D Print magazine digitaal mei 2015

rends van JB Ventures: “Behalve dat klanten 24 uur per dag een offerte willen, scheelt deze automatiseringsstap ons mankracht.” Via de website kan eenieder zijn model uploaden, een 3D print28

Vink heeft een 3D print business unit opgericht. Hierbinnen wordt onder de naam XS2design een eigen filamentlijn aangeboden. Ook werkt Vink met partners aan de ontwikkeling van nieuwe filamenten.

techniek kiezen, de eventuele afwerking van het

dat niet alles kan.”

product en dan een offerte krijgen. Van daaruit kan online direct de order worden geplaatst. De eerste stap - de prijs vragen - kan anoniem; de tweede de order - kan pas gedaan worden als je een ac-

Productie kunststof 3D prints Ook op het vlak van kunststoffen is 3D printen vol-

count hebt aangemaakt. Het systeem dat JB Ventu- wassen geworden en schuift de technologie in res heeft ontwikkeld, geeft niet alleen inzicht in de

hoog tempo op richting productie. Prodways

prijs maar adviseert tevens. “Afhankelijk van het

bouwt 3D printers die zowel het werkveld van ste-

product krijgt de klant een aantal productiemoge-

reolithografie als DLP-technologie afdekken. De 3D

lijkheden te zien met voorbeelden, afhankelijk van

printers belichten met 2 miljoen pixels per keer een

de functies die de klant zoekt.” Op de achtergrond

groot oppervlak, dat per laag wel uit een half mil-

wordt voordat een order in productie gaat, ook

jard pixels kan bestaan. Deze moving light techno-

nog een oogje in het zeil gehouden. Het servicebu- logie zoals Prodways de techniek bestempelt, leent reau uit Nijverdal wil deze online service ook gaan

zich vanwege de snelheid en het groot werkbereik

uitbreiden naar freesdelen en vacuümgietstukken.

voor toepassingen in de productie, aldus Bart Lefe-

“We krijgen positieve reacties en zien een stijgende rink, bij het Franse bedrijf verantwoordelijk voor de lijn in de opdrachten”, aldus Jorn Berends. De groei distributiekanalen in Europa, Midden-Oosten en van de vraag naar 3D print producten neemt echter Azië. Om 3D printen in de productie in te zetten, niet zo hard toe als eerder verwacht. “Men ontdekt 29

heb je machines nodig die snel zijn, een groot 3D Print magazine digitaal mei 2015

Kwaliteitscontrole en reverse engineering zijn de twee aspecten waar GOM op inzet als het om additive manufacturing gaat.

worden verkocht. Qua materialen ontwikkelt Vink samen met een partner hoogwaardig filament, dat onder de naam XS2design op de markt wordt gebracht. Door bepaalde additieven is het filament minder breekbaar. Een filament dat nog in ontwikkeling is, is een PE en PP filament. “De industrie is gewend daarmee te werken en wil hiermee 3D printen. Met een fabrikant ontwikkelen we dit. We zijn zelfs bezig met een glasvezel gevuld filament”, laat bouwvolume hebben en een groot reservoir voor

Heidy van Amerongen weten wat er in de toekomst

de vloeibare fotopolyperen voor lange productietij- zit aan te komen. Tegen het eind van dit jaar wil den zonder onderbreking. Prodways is al volop ac-

men ook een filament lanceren dat gemaakt is van

tief in de juwelen en biomedische industrie. Sinds

gerecycled kunststof. Vink verzamelt nogal een flin-

de overname van het bedrijf door het Franse con-

ke hoeveelheid kunststof afval bij klanten en wil dit

glomeraat Group Gorgé richt Prodways zich inten-

inzetten om er een nieuw filament mee te maken.

sief op industriële toepassingen en werkt onder an- Heidy van Amerongen ziet dat het midden- en dere met DSM Somos samen aan nieuwe materia-

kleinbedrijf stilaan de stap naar 3D printen maakt.

len.

“We zien de vraag komen voor prototypes en ook kleine series.” Precies daarom levert Vink één 3D

Vink start 3D print business Een ander bewijs voor Rapidpro 2.0 is te vinden bij

printer van het Litouwse merk Massportal rechtstreeks aan de industriële eindklant. Deze FDM printer haalt de nauwkeurigheden en kwaliteit die

Vink, de leverancier van kunststof halffabrikaten die voldoen aan de eisen voor prototyping in de induseen nieuwe divisie 3D printing is gestart. Vink ziet

trie.

de opmars van het 3D printen van kunststof en wil deze technologie en materialen ook aanbieden, zo verklaart Heidy van Amerongen, business unit manager, deze stap. Dat aanbod bestaat uit zowel ma- Info: Rapidpro terialen als 3D printers die vooral aan groothandels

3D Print magazine digitaal mei 2015

30

Het 3D Innovationlab van het VU Medisch Centrum heeft de Rapidpro Award 2015 gewonnen. Het team ontving de onderscheiding, een 3D geprinte kristalvormig kunstwerk van Makerpoint. Arbug sleepte met de Freeformer de nominatie in de wacht.

Een primeur op Rapidpro was er bij Seido Systems, dat voor het eerst de Stratasys Fortus 450 M in de Benelux toonde.

Seido Systems probeert overigens met een huurkoopsysteem de markt sneller te laten groeien. Machines kunnen gehuurd worden voor 12 maanden.

3D Robot Printing is een Nederlandse start up die de robot als gereedschap voor het 3D printen van grote onderdelen inzet.

31

3D Print magazine digitaal mei 2015

BMW racet met 3D geprinte waterpomp

BMW heeft al 500 waterpompwielen voor de DTM racewagens 3D geprint. BMW bestempelt additive manufacturing als een ideale productietechniek voor de kleine series waarin deze componenten nodig zijn.

3D Print magazine digitaal mei 2015

32

33

3D Print magazine digitaal mei 2015

De wagens die de BMW-coureurs gebruiken in de

ke details. Dat is met andere productietechnieken

Touring Car Masters worden niet ontzien. De aan-

veel moeilijker te realiseren. Met name het aerody-

drijflijnen staan zo’n 70 procent van de tijd dat een

namisch gedrag van het wiel verbetert hierdoor

heat duurt onder volle belasting. Juist vanwege deze aanzienlijk. Daarnaast zijn geen dure, complexe gehoge belasting heeft het engineeringteam van BMW reedschappen nodig, wat anders wel geldt als je deal in 2010 besloten om deze wielen niet langer van

ze onderdelen bijvoorbeeld zou aluminium hoge-

kunststof te maken maar van metaal. Om precies te

drukgieten. De nauwkeurigheid is verder telkens

zijn van een aluminiumlegering.

gelijk. BMW zet het 3D metaalprinten in als een soort spare part on demand. Als na een DTM-race

Spare part on demand

de pomp vervangen moet worden, wordt in het Rapid Technologies Center binnen het Forschungs &

De productie gebeurt op een poederbedmachine,

Innovations Zentrum van BMW het onderdeel pas

een selective laser melting (SLM) proces dus. In

geprint. In dit centrum worden jaarlijks 25.000 pro-

dunne laagjes van 0,05 mm wordt het wiel opge-

totypen en 100.000 onderdelen additief vervaar-

bouwd. Het grote voordeel dat de engineers in de

digd, enkel voor afdelingen van BMW. De autofabri-

productietechniek zien, is de ontwerpvrijheid. Het

kant past deze pomphuiswielen niet alleen in de

centrifugaal pompwiel telt zes bladen met specifie-

DTM racewagens toe, maar ook in de Z4 GT3. Dit

3D Print magazine digitaal mei 2015

34

model is bedoeld voor rijden op de weg, een gewo- de motorsport producten van BMW. Meixlsperger ne productieauto dus.

ziet ook de beperkingen van de technologie. De toepassing van additive manufacturing in de serieproductie zal nog even op zich laten wachten.

“Componenten moeten complex zijn, dan haal je

Te duur voor serieproductie

momenteel de meerwaarde van de technologie er-

In een presentatie heeft Maximilian Meixlsperger,

uit.” Leichtbau speelt 3D printen in de kaart. De

werkzaam bij het BMW Rapid Technologies Center,

grootste uitdaging die hij ziet, is het verlagen van

al eens aangegeven dat de autofabrikant nooit zo-

de kostprijs van 3D geprinte onderdelen en wel zo-

veel verschillende modellen zou kunnen ontwikke-

danig dat de meerkosten opwegen tegen de voor-

len zonder additive manufacturing. BMW bouwt

delen van de technologie. Grotere machines met

zo’n 100 prototypes van elke auto voordat het defi- meer capaciteit zijn volgens hem een van de mogenitieve model wordt vrijgegeven voor de productie. lijke oplossingen. “Machinekosten omlaag, capaci“Hiervoor zijn onderdelen nodig met eigenschap-

teit omhoog, materiaalkosten naar beneden.”

pen die gelijk zijn aan die van de productiedelen.”

De groep 3D print daarom veel onderdelen die direct in een auto worden ingezet. Bijvoorbeeld voor

35

3D Print magazine digitaal mei 2015

Duitse gereedschapmakers stappen wèl in 3D metaalprinten

De Duitse maakindustrie lijkt het 3D metaalprinten sneller te omarmen dan de Nederlandse. Tijdens de eerste editie van Moulding Expo in Stuttgart presenteerden meerdere toeleveranciers die zich uitsluitend bezig houden met 3D metaalprinten. 'Lohnfertigung' met additive manufacturing.

De kritische geluiden zijn al eerder geuit: additive

technologie zag. FIT is namelijk al in 1995 gestart,

manufacturing geniet in Nederland een enorme be- telt momenteel 180 medewerkers en boekte vorig langstelling vanuit de maakindustrie. Maar daadwer- jaar een omzet van 16,8 miljoen euro. Sinds 2005 kelijk investeren in de high end machines, met name beschikt FIT over een elektronenstraal installatie de machines om met metaal te werken, gebeurt

voor het produceren van 3D geprinte metalen com-

zeer beperkt. Duitsland lijkt hiermee verder te zijn

ponenten. Tanja Geiger waarschuwt dat de stap naar

dan Nederland. Waarom: omdat Duitse bedrijven de serieproductie met additive manufacturing niet gekansen zien. "Additive manufacturing is nu al goed

makkelijk is, omdat veel factoren van invloed zijn op

toepasbaar", aldus Tanja Geiger, product manager

de uiteindelijke mechanische eigenschappen. "Je

medical implants bij FIT. Dit is een van de eerste

kunt niet zo maar een freesconstructie of een giet-

Duitse bedrijven geweest die het potentieel van de

concept gebruiken. Je moet voor additive manufac-

3D Print magazine digitaal mei 2015

36

Een 3D geprint prototype van 3D -Laserdruck.

turing ontwerpen."

bewerken op plaatsen waar hogere nauwkeurigheden nodig zijn, gebeurt door het moederbedrijf.

Functionele prototypes Die ervaring heeft ook Sven Skerbis van 3DLaserdruck opgedaan. Dit is nog een jong bedrijf in

Nauwkeuriger 3D printen Dat nabewerken bestaat voor een ander 3D print

de additive manufacturing industrie, voortgekomen servicebedrijf Jell Werkzeugelemente enkel uit het uit een gereedschapmaker in Reutlingen. Op een

polijsten. Ook Jell Werkzeugelemente is een jobber

Renishaw 250 AM lasersmeltmachine produceert

op het gebied van 3D metaalprinten, ontstaan uit

men nu vooral prototpyes. Daar ligt volgens Sven

een constructiebureau voor gereedschappen. Het

op dit moment nog de markt. "Een automobielbe-

lasersmelt onder andere inserts voor spuitgietma-

drijf wil een model voor een gietstuk minstens vijf

trijzen met complexe inwendige koelkanalen. Door

keer aanpassen voordat het definitief is. Wij kunnen de parametersettings van de machine van Concept binnen enkele dagen een volledig functioneel pro-

Laser zodanig te tweaken en met het materiaal te

totype leveren dat geschikt is voor inbouw in een

spelen, slaagt Michael Jell erin om met een hoge

auto en voor testen, zonder dat men in een duur

nauwkeurigheid 3D te printen. "Wij printen met een

gereedschap hoeft te investeren." 3D Laserdruck

nauwkeurigheid van 0,05 mm in metaal." Het ver-

maakt dan ook veel metalen prototypes van stuk-

baast Gregor Jell dat er in de Benelux weinig 3D

ken die uiteindelijk gegoten gaan worden. Het na-

metaalprint toeleveranciers zijn. "De vraag van Ne-

37

3D Print magazine digitaal mei 2015

derlandse en Belgische bezoekers op de beurs was groot. We hebben er veel gesproken die concrete ideeĂŤn hebben."

Foto boven: rechts het onderdeel zoals Jell dat 3D metaalprint, links na het zandstralen.

Info: FIT 3D –Laserdruck JELL

Foto onder: FIT zet EBM-technologie in voor de serieproductie van deze wervelprothesen.

Rapid.Tech Erfurt

Op 10 en 11 juni vindt in Erfurt het jaarlijkse additive manufacturing event Rapid.Tech plaats. Dit is een combinatie van congres met beurs. Het congres besteedt aandacht aan onder meer toepassingen voor aerospace, medische industrie, gereedschappen en algemene ontwikkelingen op het vlak van additive manufacturing.

Info: Rapid.Tech Tagungen

3D Print magazine digitaal mei 2015

38

Concept Laser plaatst M2 multilaser machine bij luchtvaarttoeleverancier met 20 medewerkers Het Amerikaanse Faustson Tool in Colorado is een

De Amerikaanse luchtvaarttoeleverancier begint

van de eerste bedrijven die gaat werken met de

met de metalen nikkellegering 718 en CL 92PH, een

nieuwe M2 cusing multilaser machine van Concept

onlangs geĂŻntroduceerd poeder dat vergelijkbaar is

Laser. De Duitse fabrikant heeft deze 3D metaalprin- met 17-4 PH roestvaststaal. Faustson is een toeleveter eind vorig jaar voor het eerst getoomd op Euro- rancier met 20 medewerkers. Het heeft tot nog toe mold. De M2 is uitgerust met 2 x 400 W lasers. Heidi onder andere meegewerkt aan het Kepler teleHostetter, vice president bij Faustson Tool, ziet

scoopprogramma van Nasa en maakt samen met

voordelen in het gebruik van twee kleinere laser-

een andere toeleverancier onderdelen voor de Joint

bronnen in plaats van ĂŠĂŠn zwaardere. De multilaser

Strike Fighter.

machine levert dezelfde hoge productiviteit, maar behoudt wel de precisie en nauwkeurige afwerking die typerend is voor machines met laserbronnen die een geringer vermogen hebben. Concept Laser

Info: Concept Laser Faustson Tool

biedt de dubbele laserbron aan als een optie op de nieuwe M2. Naast 2 keer 400 W is de machine leverbaar met 2 x 200 W vermogen. De dubbele lader verhoogt de productiviteit met een factor 1,8 vergeleken met de machine met een enkele laserbron. De uiteindelijke productiviteitwinst hangt mede af van de complexiteit van de geometrie van het werkstuk.

39

3D Print magazine digitaal mei 2015

Retrofit Boeing-motoren met 3D geprinte sensorbehuizing Het 3D metaalprinten voor aerospace toepassingen komt in een stroomversnelling. De Amerikaanse Federal Aviation Administration (FAA) heeft het licht op groen gezet om in commerciÍle vliegtuigen 3D geprinte onderdelen van metaal in te zetten. De toezichthouder heeft GE goedkeuring gegeven om de sensorbehuizing T25, een kritisch onderdeel uit een vliegtuigmotor, te produceren met lasersmelten. GE wil samen met Boeing zo’n 400 GE90/94B straalmotoren retrofitten met de geprinte metalen behuizing. GE heeft veel 3D printkennis in huis gehaald door het team van Greg Morris, een van de 3D printpioniers, te kopen. Verleden jaar zei Greg Morris op de Additive Manufacturing Conference tijdens de IMTS nog dat hij denkt dat het 3D metaalprinten een goede vervanging is van gieten en smeden voor bepaalde toepassingen.

Met name de materiaaleigenschappen scoren er goed, aldus Morris. Metaalmoeheid

Kort Nieuws

komt bij 3D geprinte onderdelen nauwelijks voor en oppervlaktespanningen kun je weghalen door de nabewerking die toch al vaak nodig is.

Info: GE Advanced Manufacturing

Toolcraft 3D print Scalmalloy poeder

Het Duitse Toolcraft, producent van precisie-onderdelen, matrijzen en spuitgietdelen, werkt sinds kort samen met Airbus APWorks. Hiermee vergroot Toolcraft de toepassingsmogelijkheden voor het lasersmelten van metaalpoeders. Enerzijds doordat er

3D Print magazine digitaal mei 2015

40

meer mogelijkheden komen voor topologie-optimalisatie en het redesignen van componenten specifiek voor additive manufacturing. Anderzijds doordat APWorks specifieke legeringen heeft. “De Airbus groep heeft een poedertype dat niet alleen de positieve eigenschappen van aluminium heeft, maar tevens sterk is in combinatie met een goede elongatie bij breuk. Dat maakt het uniek in deze markt”, aldus Christoph Hauck, directeur van Toolcraft. Hij doelt op Scalmalloy, een speciale luchtvaartlegering van aluminium en magnesium en scandium. Het aluminiumachtig materiaal is twee keer zo sterk als het aluminium-siliconenpoeder dat momenteel gebruikt wordt voor 3D metaalprinten. Het heeft de sterkte van titanium. APWorks heeft het poeder ontwikkelt en verkoopt het.

Info: Toolcraft

Eerste Europees Makerbot Innovation Center in Italië De Cattaneo Universiteit in het Italiaanse Castellan-

teit al eerder heeft opgericht. Studenten dragen via

za krijgt het eerste Makerbot Innovation Center in

onderzoek en projecten de betekenis en de moge-

Europa. Daartoe hebben de 3D printerfabrikant én

lijkheden van digitale productie uit. Bedrijven kun-

de universiteit een overeenkomst gesloten. Engi-

nen zo laagdrempelig 3D printen inzetten om te

neeringstudenten krijgen de beschikking over een

innoveren en nieuwe markten te ontwikkelen. Ook

volledig ingericht 3D print centrum, waarin ze zelf

kunnen ze bij het instituut terecht voor trainingen

ervaring kunnen opdoen met digitale fabricage en

en opleidingen. In de VS heeft Makerbot al meerde-

gelijktijdig het regionale bedrijfsleven ondersteu-

re van dergelijke innovatiecentra ingericht.

nen. Makerbot richt zich met dit innovatiecentrum eveneens op het regionale bedrijfsleven. Bedrijven kunnen zich aansluiten bij SmartUp, dat de universi-

41

Info: Makerbot

3D Print magazine digitaal mei 2015

Additive World Conference schetst oplossingen om 3D printen rijp te maken voor serieproductie

Een van de belangrijkste tekortkomingen van additive manufacturing is de factor machine repeatability. Meerdere componenten 3D metaalprinten op machines van dezelfde fabrikant, met dezelfde parameters, maar op een andere locatie, betekent nog niet hetzelfde resultaat. Daarnaast is er nog teveel trial and error nodig om de technologie echt geschikt te maken voor productie. Op Additive World Conference in Eindhoven werden echter aanzetten gegeven voor oplossingen.

3D Print magazine digitaal mei 2015

42

De grootste uitdaging voor de fabrikanten van ad-

probleem op.

ditive manufacturing machines voor metaal, is het verbeteren van de robuustheid van het proces. Die ligt op een te laag niveau om de technologie inzet-

Integratie in de productielijn

baar te maken in een productieomgeving, zegt

Een andere stap die de fabrikanten zullen moeten

Benjamin Denayer. Hij werkt bij het Belgische Sirris

zetten voordat de technologie daadwerkelijk rijp is

en houdt zich al vele jaren bezig met het onder-

voor de productieomgeving, is de integratie van

werp additive manufacturing, niet alleen met me-

postprocessing. Benjamin Denayer zegt dat dit het

taal, ook met andere materialen. “Momenteel is 10

derde belangrijke aspect is, waarbij hij zich baseert

tot 30 procent van de productie van zo'n machine

op de vele contacten die Sirris over dit onderwerp

nog scrap”, zegt Denayer. Praat je met bedrijven

met de maakindustrie heeft. “Men wil integratie van

over additive manufacturing als productietechnolo- procesketens.” Zowel Sirris in België alsook Additive gie, dan is voor hen een bovengrens van 1 procent

Industries werken aan dit punt. Beiden ontwikkelen

noodzakelijk. “Terwijl het doel zero defects moet

een concept voor een 3D metaalprinter die ofwel in

zijn.”

een bestaande productielijn kan worden gezet (Sirris) of een aantal andere technologieën inte-

Lage snelheid geen probleem

greert (Additive Industries), zodat er een compleet afgewerkt product uit de 3D metaalprinter komt. In

Ook de Amerikaan Brent Stucker, hoogleraar aan de Eindhoven denkt men na de zomer een eerste conuniversiteit van St. Louis en oprichter en CEO van

cept gereed te hebben, waarin kwaliteitscontrole en

3DSIM, bestempelt de reproduceerbaarheid van

ook postprocessing geïntegreerd zijn. Deze nieuwe

kwaliteit als een van de grootste belemmeringen

3D metaalprinter zal dan eind dit jaar in een aantal

van 3D metaalprinten. De herhaalnauwkeurigheid

industriële testomgevingen in gebruik worden ge-

van hetzelfde werkstuk op dezelfde machine is in

nomen voor verdere ontwikkeling.

zijn ogen een minder groot probleem. “Het gaat om de reproduceerbaarheid tussen machines. Dat heeft te maken met de strategie en de wijze waarop

Thermisch gedrag poeders beheersen

de machines worden gebouwd.” Hij wijst onder

Op het punt van kwaliteitscontrole - en dus het ro-

meer op de scanstrategie bij poederbedmachines.

buuster maken van het proces - werkt Additive In-

De wijze waarop het metaalpoeder wordt belicht,

dustries nauw samen met zowel 3DSIM van Brent

heeft invloed op de kwaliteit van het product. Ook

Stucker alsook Sigma Labs, een andere Amerikaan-

de positie op het bouwplatform is van invloed. Dat

se onderneming. Mark Cola, CEO van Sigma Labs

zijn allemaal zaken waar de machinefabrikanten tot Inc., was eveneens een van de sprekers op de connog toe via trial and error verbeteringen voor heb-

ferentie in Eindhoven. In zijn ogen draait het bij

ben ontwikkeld. Kwaliteit is ook nog wel een issue;

kwaliteit en reproduceerbaarheid maar om één

de snelheid, die laag is, levert volgens hem geen

ding: het thermisch gedrag van het metaalpoeder

43

3D Print magazine digitaal mei 2015

met een aantal sensoren en andere hardware, stelt dit hem in staat om vooruit te kijken in het proces en dat real time bij te sturen op basis van wat er in het smeltbad gebeurt en de data over goed en fout die bekend zijn. “Met die tools kun je de snelheid van het proces verhogen. Ons ultieme doel is enkel stuks direct goed produceren.” Printride 3D, zoals het pakket heet, is een softwarepakket waarin meerdere tools zijn ondergebracht. Deform is het eerste pakket dat nu beschikbaar is en laag voor laag beelden van het smeltproces vergelijkt met het CADmodel. De andere pakketten komen in de loop van dit jaar op de markt.

Simulatie 3DSIM zoekt het eigenlijk in een eerdere stap in het proces. Het team van Brent Stucker heeft software ontwikkeld waarmee je kunt voorspellen hoe de mechanische eigenschappen van een 3D geprint metalen component uitvallen onder bepaalde productiecondities. “Wij ontwikkelen een richtlijn voor Foto boven: Brent Stucker: snellere data -analyse

constructeurs hoe de machine te gebruiken, waar je

noodzakelijk.

support nodig hebt, hoe het stuk te positioneren

Foto onder: Benjamin Denayer: foutpercentage moet flink omlaag.

om tot het goede resultaat te komen”, schetst Stucker de oplossing die ook in de machine van Additive Industries beschikbaar zal komen. “Wij voorspellen de performance van een onderdeel nog voordat

kennen en beheersen. “De productiviteit hangt af

het gemaakt is.” Ook zaken als interne spanningen

van wat je met big data uit het proces doet”, aldus

zullen door de software vooraf voorspeld worden.

de Amerikaan. Afhankelijk van het product, kan de

Uiteindelijk wil het team van Brent Stucker veel ver-

hoeveelheid data oplopen tot 100 Terrabyte en zelfs der gaan dan alleen simulatie. De oplossingen moetot meer dan één Petabyte. De oplossing van Sigma ten eveneens bijdragen aan procesbewaking tijdens Labs ligt daarom in een speciaal algoritme dat het

het 3D metaalprinten en aan certificering van de

team van Marc Cola heeft ontwikkeld. In combinatie werkstukken. De software komt in de cloud beschik-

3D Print magazine digitaal mei 2015

44

baar. Ook 3DSIM heeft een algoritme ontwikkeld dat het analyseren van de enorme hoeveelheid data aanzienlijk versnelt. Ga je die met de huidige computers en software analyseren, dan laat het resultaat op zich wachten. Brent Stucker geeft als voorbeeld

Info: Additive World Sirris

een klein complex deel van 40 bij 50 mm zonder

3DSIM

support: dat bevat al meer dan 13 miljoen posities

SigmaLabs Inc.

van de laserstraal. “Dat met de huidige softwarearchitectuur analyseren, kost 150 jaar tijd.” 3DSIM doet het in een fractie daarvan.

Samenwerking met EOS Sigma Labs heeft een eerste release van Printride 3D geïnstalleerd in het eigen laboratorium, waar het onder meer getest wordt met een EOS M290 machine. De Duitse machinebouwer doet mee aan de verdere ontwikkeling. Want ook de fabrikanten beseffen dat de reproduceerbaarheid omhoog moet en het foutpercentage fors omlaag. En dat moet je in de machine doen, beklemtoont Marc Cola nogmaals. Marc Cola: vooruit kijken in het lasersmeltproces “Features extraheren en die koppelen aan metallur- en realtime bijsturen. gische features. Wat gebeurde er op dit plek in het proces en hoe verifieer je dat?” Op die manier maakt Sigma Labs een vingerafdruk van het proces en bewaart deze voor latere verificatie bij nieuwe printopdrachten.

45

3D Print magazine digitaal mei 2015

Winnaars Additive World Challenge

3D metaalprinten brengt elektrische e-Move Adventure dichterbij

Team e-Move Adventure is de winnaar van de Additive World Design for Additive Manufacturing Challenge in de categorie professionals. Gilbert Peters en zijn team ontwikkelen een elektrisch aangedreven motorfiets.

Ze hebben de award gewonnen door de achterwiel ophanging compleet te redesignen, specifiek voor additive manufacturing als productietechnologie. Gilbert: “Eerst hebben we de vorm topologisch geoptimaliseerd om gewicht te besparen. Daarna hebben we gezocht naar functieintegratie. Dat laatste is het belangrijkste voordeel, ook al is gewichtsbesparing bij een elektrische adventure motorfiets goed omdat daardoor de handling verbetert.” Doordat het team de ophanging gaat 3D metaalprinten, kan men de remleiding en de remklauw integreren in de ophanging.

Hierdoor is het totaal aantal componenten van 16 naar 1 teruggebracht, wat assemblage scheelt. “Bovendien is het onderdeel lichter én stijver.”

Méér over het team e-Move Adventure

3D Print magazine digitaal mei 2015

46

Elektriciteit uit warmte computerprocessor

Jonas Deitschum en zijn team aan de Universiteit van Bremen hebben de design challenge in de categorie studenten gewonnen. Zij ontwikkelden een koelconcept voor een computerprocessor.

Cooling with Heat zet de warmte van de processor om in elektriciteit waarmee een ventilator wordt aangedreven. Ze gebruiken hiervoor een via 3D metaalprinten gemaakte warmtewisselaar. Allereerst hebben ze inspiratie opgedaan in de natuur: de wisselaar heeft de structuur van een boom. “Deze vorm kun je niet anders dan 3D printen�, zegt Jonas Deitschum. De kanalen in de warmtewisselaar zorgen voor een 100 keer sneller transport dan bij traditionele heatpipes. Hiermee hebben de studenten de jury overtuigd. Ze hebben maximaal gebruik gemaakt van de mogelijkheden die additive manufacturing biedt.

Meer over de design challenge

47

3D Print magazine digitaal mei 2015

dddrop: 3D printer met een Hollands smaakje Hollandser kan een naam voor een Nederlandse 3D printer niet zijn: dddrop. De FDM-printer is echter beslist niet bedoeld voor de consument, maar juist voor de maakindustrie. En bedenker Alfred Uytdewilligen wil de printer internationaal aan de man brengen. Uit de eerste serie is al een aantal naar China verkocht.

Alfred Uytdewilligen (l) met Bert Smeitink bij de Bètaserie van de dddrop 3D printer.

3D Print magazine digitaal mei 2015

48

Alfred Uytdewilligen springt met dddrop 3D printer in gat tussen desktop en professional printers

Waarom nu nog een 3D printer ontwikkelen op

mag kosten.”

basis van de al zo vaak gekopieerde FDMtechnologie? Dat is de eerste vraag die komt op-

borrelen als de dddrop 3D printer ter sprake komt. Industriële klant stelt hoge eisen Alfred Uytdewilligen, beroepsuitvinder en innova-

Uytdewilligen wil geen kwaad woord kwijt over de

tor en eigenaar van CAD2M, ziet een gat tussen de open source community. “Voor de prijzen die zij desktopmarkt en de dure systemen van de grote vragen, doen de printers al heel veel. Technisch spelers in deze wereld. Met CAD2M, reseller van

leveren zij een prima product. Maar in de industrie

Solidworks software, heeft hij ervaring opgedaan

stelt de klant hogere eisen.” Bijvoorbeeld ten aan-

met de systemen van Stratasys.

zien van de robuustheid en betrouwbaarheid.

Daarom werkt hij met een gesloten kast en een

Gapend gat

verwarmd printbed, twee essentiële zaken om tot 30 cm hoog te kunnen printen. Zonder dure air-

Alfred Uytdewilligen merkt dat de maakindustrie –

conditionsystemen slaagt hij er wel in met lucht-

zowel bedrijven als engineeringbureaus – grote

koeling en deze twee features bij hoge producten

belangstelling tonen voor 3D printen. De investering in printers van tienduizend euro en meer, is voor de meesten op dit moment echter een stap te ver. En de goedkope desktopprinters bieden in zijn ogen onvoldoende continue kwaliteit direct uit de doos. Voor de zakelijke doelgroep telt dat ze zonder er naar om te kijken direct een goed product uit hun machine krijgen. “Ik verwachtte dat de printercommunity hun machines snel zouden ontwikkelen richting de professionele systemen en dat de grote partijen hun prijzen zouden aanpassen onder druk van de open source community”, schetst Alfred zijn verwachtingen die hij twee jaar geleden had. Beide ontwikkelingen zijn niet op gang gekomen. “Er gaapt een gat tussen de professionele en de betaalbare systemen.” Daarom springt hij met de dddrop 3D printer in. “Wij denken dat een professionele printer maximaal 5 mille 49

3D Print magazine digitaal mei 2015

het temperatuurverschil tussen de boven- en onderkant van het product zo klein mogelijk te houden. Dat vermindert de kans op scheef trekken. Een ander punt waarop dddrop voor een andere oplossing kiest, is de plaats van de motor voor het filamenttransport. Die zit vlak bij de kop voor meer nauwkeurigheid. Hiervoor is ook de Y-as voorzien van dubbele motoren, links en rechts. De geleidingen en het frame zijn verzwaard voor meer stabiliteit. De standaard nozzle is 0,4 mm, er komt nog een 0,2 uitvoering. De verwarmde glasplaat waarop geprint wordt, hoeft niet te worden afgeplakt maar kan met een speciale reiniger gemakkelijk worden schoongemaakt. Momenteel worden de 3D printers gebouwd met ĂŠĂŠn kop, er is ruimte voor een tweede. Het printformaat is 30 bij 30 bij 30 centimeter.

Door de stabiliteit en de juiste parametersetting, kan supportmateriaal vaak achterwege blijven, ook bij het printen van overhangende delen.

Export De 3D printer is opgebouwd uit hoogwaardige

Onderscheidend is verder de manier waarop de

componenten voor maximale stabiliteit.

dddrop 3D printer gebouwd gaat worden. De meeste componenten komen van Nederlandse toe-

3D Print magazine digitaal mei 2015

50

Smart factory voor

Colofon

productie 3D printers De productie van de dddrop 3D printer gebeurt door IF Adamas BV, een speciaal hiervoor opgericht bedrijf. Dit wordt voor CAD2M tevens een real live smart industry lab, waar nieuwe tools getest en doorontwikkeld kunnen worden. Zo gaat het bedrijf onder andere met modelbased design van Solidworks werken. In plaats van tekeningen krijgen toeleveranciers 3D modellen. Alfred Uytdewilligen verwacht dat optimalisatie en doorontwikkeling hierdoor sneller zullen verlopen, omdat toeleveranciers inzage krijgen in de hele module waarin hun onderdeel wordt toegepast. Via smart industry tools wordt straks de hele waardeketen aangestuurd. leveranciers. Voor de hele keten wordt momenteel een smart industry fabriek ingericht in Doetinchem, waar in kleine series op een lean manier de machines gebouwd gaan worden. Alfred Uytdewilligen, aanhanger van open innovatie: “We willen leren van de gebruikers. Daarom bouwen we kleine series, zodat elke serie beter kan zijn dan de vorige.” Smart industry achtige oplossingen gaan samen met de nieuwe 3D printer.

Zo komt er een app om de printer te delen. Klanten kunnen ook terugvallen op een database waarin alle kennis die de gebruikers en de fabrikant opdoen wordt verzameld. Delen is de kern van smart industry, aldus de Achterhoekse ondernemer. En CAD2M, dat de distributie gaat doen, neemt training, opleiding en ondersteuning voor haar rekening. Ook dat wil de industriële klant. De distributie gebeurt in eerste instantie in de Benelux, volgend jaar gaat CAD2M met deze 3Dprinter Europa in. “De eerste orders uit China hebben we echter al binnen, daar hebben we er al een aantal verkocht”, zegt Uytdewilligen, die enkele jaren in de Chinese industrie heeft gewerkt. Ook daar wil de maakindustrie een no nonsense

Het 3D-Print Magazine voor de maakindustrie is Uitgave van Made-in-Europe.nu en 54U Media, uitgever in de metaal, over additive manufacturing in de maakindustrie. Dit magazine informeert over nieuwe ontwikkelingen in 3D-printen, reikt praktische how to informatie aan en toont best practices. Het wil behalve informeren ook bijdragen aan de leercurve die bedrijven door moeten in de transitie naar deze nieuwe technologie, maar spreekt tevens ook de professional aan, die al meer ervaring heeft. Het magazine wordt verspreid onder maakbedrijven uit zowel de metaal- als kunststofverwerkende industrie en engineeringbureaus en productontwikkelaars. Het 3D-Print Magazine verschijnt 2x in printvorm (betaald) en 2x digitaal (gratis) naast de website, de nieuwsbrieven en de online digimagazines van Made-in-Europe. De oplage is 4.700 exemplaren.

Redactie Franc Coenen (hoofdredacteur) Schuttersdreef 72 6181 DS Elsloo Tel: +31 46 4333123 Email: info@made-in-europe.nu Uitgeverij 54U Media Postbus 2108 7302 EM Apeldoorn Prinsenweide 26 7317 BB Apeldoorn T: +31 (0) 55 360 10 60 F: +31 (0) 55 360 08 60 I: info@54umedia.nl E: www.54umedia.nl Advertentie-exploitatie Vincent Span T: +31 (0)55 360 62 27 M: +31 (0)6 511 93 408 E: v.span@54umedia.nl Harold Draaijer T: +31 (0)55 360 64 20 M: +31 (0)6 51 19 31 32 E: h.draaijer@54umedia.nl

Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regelen voor het Advertentiewezen, gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland (exemplaar op aanvraag kosteloos verkrijgbaar).

Vormgeving en opmaak Rijnier van Kesteren Copyright Artikelen uit de digitale editie mogen gelinkt worden of met bronvermelding en link worden overgenomen.

We waarderen wel een berichtje met een link.

product.

Info: dddrop

51

3D Print magazine digitaal mei 2015

3D Print magazine digitaal mei 2015

52