Schakelzone
tussen stad en strand Landschapsontwerp voor een landschappelijke parkzone tussen Den Haag en Westland
’ n e n i u d e d r e t h c a n e i a a w ‘uit
Milja van Hooft - juni 2015
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
1
Colofon Auteur, ontwerp en opmaak Milja van Hooft Begeleiders Adrian Noortman Cees Zoon Renzo Veenstra Ivar Branderhorst Groepsgenoten De analyse is tot stand gekomen in samenwerking met: Jelle Engelchor Maartje Webbers Mariska Blankespoor Viktor Groen Fotografie grotendeels Milja van Hooft Geprint Velp, 2015 Copyleft Het is mijn droom om de wereld een beetje mooier te maken en anderen daartoe te inspireren. Alles uit dit boek (waarbij geen andere bron vermeldt staat) mag je daarom kopiĂŤren, fotograferen, naspelen in films of toneelstukken, nabouwen of uitbeitelen in rotsen. Alles kan, maar vind het wel tof als je me als bron noemt en me dan een mailtje stuurt. Alvast bedankt voor het helpen verspreiden van deze informatie en ideeĂŤn. Dat maakt de wereld een beetje mooier. (deze tekst en het idee is gebaseerd op Drurftevragen Copyleft)
2
Schakelzone tussen stad en strand Landschapsontwerp voor een landschappelijke parkzone tussen Den Haag en Westland Milja van Hooft - juni 2015
’ n e n i du e d ter h c a ien a a w ‘uit
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
3
Samenvatting Problemen: onsamenhangend, desoriënterend, onaantrekkelijk.
Visie: Schakelzone tussen stad en strand aantrekkelijk groen recreatielandschap
n’ ter de duine ‘uitwaaien ach
Masterplan Schakelzone: het nieuwe gele fietspad is de snelste fietsroute naar zee en doorkruist duidelijk herkenbare landschappen en leuke recreatiepunten. Met duidelijke entrees, een vastgestelde parkrand en functiezoneringen is dit gebied toekomstbestendig tegen versnippering.
Deelontwerp Recreatiepark Madestein: een stoer park om helemaal in uit te waaien. De historie en de slotgrachten als inspiratiebron voor functie, vorm en sfeer.
Toegankelijkheid verbeteren
herkenbaar en uitgebreid routenetwerk duidelijke randen en entrees gebouw met recreatieve functie en ter oriëntatie
Identiteiten, landschapskenmerken versterken zee, strand duinen en duinvallei landgoed Ockenburg en bossen recreatiepark rond slot Madestein polders tot aan Midden-Delfland
zee
Den Haag
Recreatieve hoofdfuncties afgestemd op context strandtoerisme wellness, toeristisch verblijf rust, flaneren wateravontuur landleven met volkstuin, boomgaard
Westland
Midden-Delfland
kust
Westland
Den Haag
0
50 m
250 m
Midden-Delfland
Detailuitwerking Slot Madestein: het hart van het park, waar historie, landschappelijke context, en uitwaaien ontspannen aan elkaar geschakeld wordt.
4
Recreatief hoogtepunt vanaf de uitkijktoren over park en landschap naar zee. De vloer is geel, net als het gele fietspad.
De grootste natuurspeeltuin in de geschiedenis. In het speel-kasteel rondom de uitkijktoren kun je ravotten in de natuur.
Compositie: Zowel heel park Madestein als centraal gelegen slot Madestein zijn verankerd in hun omgeving. Metname met water.
Zicht over de spiegelvijver naar Slot Madestein, vanaf de Stenen Kamer. Een plek voor reflectie op de geschiedenis of om even helemaal nergens aan te hoeven denken.
wonen aan de rand
gele pad
andere paden waterbeheersing en waterbeleving
park om in uit te waaien
Een gezond en gelukkig mens, dat dankzij de natuur dichtbij huis, een liefhebber is geworden van landschap, sport, zichzelf en anderen. Dat is duurzaamheid.
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
5
6
Voorwoord Dit project is tot stand gekomen als afstudeeropdracht maar eigenlijk was het ook gewoon heel leuk. Ik heb veel zelf gedaan, maar velen hebben mij gemotiveerd of aangenaam afgeleid.
D-J, tijger, je bent geweldig. Als vriendje, maar ook als time-advisor en kok. Bedankt voor de prettige samenwerking: het openhartig delen van informatie en inspiratie, en de gezelligheid! Mariska, Viktor, Jelle, Maartje. Het maakte de begeleidingsvrijdagen tot een dag waar ik naar uitkeek en vaak vrolijk van thuiskwam. Veel dank voor de vakkundige begeleiding en eerlijke reflectie, Adrian, Cees, Renzo, Ivar. Inspirerend! Jullie maken me enthousiast voor het vak. Dick Hoppenbrouwer, dank voor alle informatie over je beleving als bewoner van het gebied. En voor de mooiste foto’s. Dat maakte dit project extra levendig. Sandwijckers, ik heb het jullie te weinig laten zien, maar toen waren jullie een fijn klankbord. Sowieso fijn om elke zaterdag met jullie op Sandwijck uit te waaien. Ik heb het gevoel dat veel vaardigheden en kennis op hun potjes terecht komen. Zin in de toekomst! Op naar meer toe landschappen! Milja
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
7
Inhoud 9
1. Inleiding
74
Bronnen Woorden
10
2. Eerste indruk
76
Bijlagen
16
3. Analyse
los
Kaarten Masterplan Schakelzone Deelontwerp Park Madestein Detailuitwerking Slot Madestein
26
4. Masterplan Schakelzone
44
5. Deelontwerp Park Madestein
60
6. Detailuitwerking Slot Madestein
8
1.1 Doel en doelgroep 1.2 Leeswijzer 2.1 Opgave vanuit Larenstein 2.2 Locatiekeuze 2.3 Schakelzone’s kwaliteiten en problemen 2.4 Voorlopige opdrachtformulering 3.1 Landschapskenmerken 3.2 Maatschappelijke context en behoeften 3.3 Infrastructuur 3.4 Overzicht kwaliteiten en problemen 3.5 Opdrachtformulering
Visies Natuurbeleving Duurzaamheid Hardlopen
4.1 Uitgangspunten 4.2 Masterplankaart 4.4 Randen en entrees 4.5 Verbindend netwerk 4.6 Recreatieve punten
5. 1 Locatiekeuze 5.2 Beleving van het parklandschap 5.3 Randen en entrees 5.4 Recreatief netwerk en routes 5.5 Recreatieve plekken 6.1 Locatiekeuze 6.2 Kaart detailuitwerking 6.3 Slot Madestein 6.4 Uitkijktoren 6.5 Spiegelvijver 6.6 Beplanting
72
1. Inleiding 1.1 Doel en doelgroep
Het doel van dit masterplanrapport is docenten en begeleiders inzicht geven in mijn kennis en vaardigheden als landschapsontwerper. Het gebied rond de Lozerlaan in Den Haag is de plek waarvoor ik het ontwerp ga maken.
1.2 Leeswijzer
De opbouw van dit rapport is volgens de gangbare chronologische opzet waarop het plan tot stand is gekomen. Natuurlijk is door de schalen heen en weer terug ontworpen, maar het rapport zou een logisch lopend verhaal moeten zijn... Een eerste kennismaking met de opgave en het plangebied staat in het hoofdstuk na deze inleiding. Daaruit volgt een voorlopige opgaveformulering. Om te kijken of dat voeten in de aarde heeft wordt een diepe analyse uitgevoerd met de bevindingen in hoofdstuk 3. Dat bleek gelukkig zo te zijn, dus wordt in hoofdstuk 4 een visie geformuleerd, concept geschetst en masterplan ontwikkeld. Het is een vlekken-, lijnen, en punten-plan, wat in 4 lagen het verhaal verteld over een alles aan elkaar schakelende gele route naar zee. In hoofdstuk vijf wordt deelgebied Park Madestein verder ontworpen, en krijgt de lezer aan de hand van doorsneden langs het gele pad een indruk van het stoere park vol slotgrachten. Tot slot is er Slot Madestein. Letterlijk het recreatieve hoogtepunt van het park is hier in detail uitgewerkt. Veel lees- en kijkplezier! Milja
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
9
2. Eerste indruk
’ van strand tot stad n e n i u d t a w n e d n a r s d a ‘st 2.1 Opgave vanuit Larenstein 2.2 Locatiekeuze 2.3 Schakelzone’s kwaliteiten en problemen 2.4 Voorlopige opdrachtformulering
Eerste kennismaking ‘Hoi, ik heet Milja. En wie ben jij?’ Als je het de Schakelzone zou kunnen vragen zou het misschien zeggen: ‘Eh... dat heeft niemand me ooit gevraagd. Ik, eh... ben bijna de zee?’. Maar niet helemaal dus. Dit hoofdstuk geeft een eerste impressie van het projectgebied met alle in het oog springende kwaliteiten en problemen. Waarvan een identiteitscrisis er dus één is. 10
2.1 Opgave vanuit Larenstein Duurzaamheid als ruimtelijke ontwerpopgave
Het afstudeerthema van dit jaar is duurzaamheid als ruimtelijke ontwerpopgave. Duurzaamheid is een containerbegrip dat in dit plan is ingekaderd tot drie begrippen: toekomstgericht, milieuvriendelijk en natuurlijk menslievend. Natuur is voor veel mensen namelijk de plek om tot zichzelf te komen, om uit te waaien. Mensen die lekker in hun vel zitten zijn fijne mensen. Dat lijkt mij van levensbelang voor het voortbestaan van een sociale maatschappij en voor waardering en aandacht voor onze leefomgeving. Duurzaamheid is voor mij dus te vatten in de nabijheid van landschap en natuur bij de stad. Beleefbaar groen dichtbij huis. Meer toelichting over mijn onderzoek naar natuurbeleving onder hardlopers en mijn uitgebreide visie op duurzaamheid staan in de gelijknamige bijlagen.
Ecosysteemdiensten (internet)
Buiten in de natuur is alles beter (internet)
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
11
2.2 Locatiekeuze 2.2.1 Vanuit duurzaamheid
De westelijke stadsrand van Den Haag vervult voor omwonenden al ruim 60 jaar de eervolle functie ‘uitloopgebied’. Dat sluit aan bij mijn visie op duurzaamheid: landschap dichtbij de stad. De insteek van dit plan is daarom gericht op natuurbeleving. Buiten uitwaaien is immers een van de mooiste functies die een stadsrand kan vervullen, zeker zo dicht bij zee.
2.2.2 Topografische ligging
Den Haag
Zuidoost van de stad Den Haag. Een toerist zou de ligging omschrijven als: dat stuk tussen de afrit van de snelweg (A4 en binnenkort ook A12) en de zee bij Kijkduin, waar s´zomers altijd file staat´. Een Hagenaar zou zeggen: ‘Dat stuk groen, park, wat is het, en daarachter beginnen de kassen van Westland’.
9 km
Westland
3 km
Midden-Delfland
Ligging van de groene Schakelzone in de steeds stedelijker wordende regio. De gordel rond Den Haag is al onderbroken door de kassen. Voor natuur een hindernis.
12
Projectgrens De plangrenzen voor ‘Schakelzone Lozerlaan’ zoals de gemeente ze aanwees, strekken zich tot ongeveer een km vanaf de Lozerlaan het groen in. Maar aangezien dit deel van de stadsrand, wat een soort (onderbroken) groene gordel rond de stad, is het belangrijk de projectgrens uit te breiden. In totaal is de Schakelzone dus zo’n 3 bij 9 km groot.
2.3 Schakelzone’s kwaliteiten en problemen 2.3.1 Beleid
Aanleiding “Den Haag, mooie stad achter de duinen”. Een bekende uitspraak. Maar de ambitie van de Gemeente Den Haag is zelfs om “Wéreldstad aan zee” te worden. Niet dat deze stadsrand die wens kan vervullen, maar op z’n minst is het belangrijk om te weten wat men er wél mee wil. De groene stadsrand heet in beleidstermen nu ‘Schakelzone Lozerlaan’, maar verder is de visie vrijwel onbekend. Restgebied met restfuncties Het is sinds de (deels geplande) aanleg namelijk een beetje een rommelig gebied geworden. Niet gek, in 45 jaar kan heel wat gebeuren, en er staan nog meer stedelijke voorzieningen te trappelen om er een plekje te verwerven als uitbreiding van de stad. Maar gaat dat niet ten koste van de groene ruimtelijke kwaliteit? Wat is belangrijk? Daarom dit landschapsontwerp.
2.3.2 Bezoek
Een klein beetje chaotisch... Er is veel te doen, het is groen, er zijn hele mooie plekjes bij, maar toch is het niet aantrekkelijk genoeg om te dienen als stadspark. Met de zee en de duinen op een steenworp afstand is dat niet heel vreemd, maar toch ook wel: vanaf daar ben je immers op een steenworp afstand! En zoveel groen is er niet in de buurt. Toch kan het even zoeken zijn. Het ligt afgesneden door drukke wegen en de entrees vallen niet echt op. Door de hekken van de verschillende sportclubs, vakantieparken, begraafplaatsen en volkstuintjes oogt het ook niet heel uitnodigend. Wat een wirwar aan mogelijkheden. Een stukje Uithofspolder is bewaard gebleven, de rest is bebost en bebouwd. Het lijkt me prima weidevogelgebied. In een natuurstrook verderop staan Schotse Hooglanders. :)
Landgoed Ockenburg, recentelijk opgeknapt en drukbezocht park, maar het landhuis uit de 19e eeuw staat al jaren te koop. Het is een goed herkenningspunt op
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
13
kwaliteiten en kansen in de Schakelzone
Onaantrekkelijke paden richting zee en strand. Is dit trouwens de entree van het park, of waren we daar net al?
groen gebied met mooie plekken overwegend groene omgeving / uitloopgebied zee, strand en duinen bijzonder mooi landschapje veel recreatieve mogelijkheden aantrekkingskracht vanuit de hele stad/regio attractie / recreatieve voorziening / sportveld vaarnetwerkje fietsroute kust tramlijn
Eén van de vele, vele, vele hekwerken. Ze staan rond sportclubs, verlaten sportclubs, volkstuintjes, de begraafplaats... Niet erg verwelkomend.
veel (potentiële) gebruikers hoge lokale druk lokale druk, toekomst hoge druk studenten duizenden hardlopers, fietsers, honden woon/werkgebied herstructureringsplannen braakliggend terrein / tijdelijke invulling plangrens Schakelzone
Een slotgracht rondom de villawijk?! Wel een toffe brug....
Ringweg Lozerlaan, 50 km/u behalve bij zomerfile... Dit is de enige brug voor langzaamverkeer, verder zijn de stoplichten een barrière om in het park te komen. Rechts in beeld is trouwens het enige doorkijkje vanaf de weg het park in.
Recreanten op een rijtje... Den Haag telt: 500.000 inwoners
50.000 in Den Haag
16.000 in Den Haag
70.000 in Den Haag
14
2.3.3 Overzicht kwaliteiten en problemen In een notendop is het dus helaas: • Onsamenhangend • Ontoegankelijk • Desoriënterend Maar ook is het: • Mogelijk (niet aantrekkelijk) maar wel mogelijk, om vanuit de polders door te lopen tot in de golven van de zee. Dat is bijzonder. • Gunstig gelegen groen naast de dichtbebouwde stad. Overvloed aan potentiele gebruikers dus. • Een gebied bomvol recreatieve mogelijkheden en voorzieningen. In hoofdstuk 3 Analyse worden deze factoren nader onderzocht. Want ik wil weten:
Kwaliteiten en Kansen
Problemen en Knelpunten
2.4 Voorlopige opdrachtformulering Hoe kan de Schakelzone een samenhangende, aantrekkelijk beleefbare plek worden, waar Hagenezen en Westlanders kunnen uitwaaien achter de duinen, en waar de kust met Midden-Delfland verbonden wordt?
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
15
3. Analyse de diepte in
zocht e g t i u m e bod tot op de
Hierin worden enkele thema’s tot in detail onderzocht. Andere onderwerpen zijn ook geanalyseerd, maar bleken minder bij te dragen aan het verhaal voor dit plan en zijn dus niet opgenomen.
16
kaartje met recreatieve mogelijkheden in de Schakelzone
3.1 Landschapskenmerken 3.1.1 Dichtgroei van het groen 3.1.2 Bodem zegt nog maar weinig 3.2 Maatschappelijke context en behoeften 3.2.1 Herkomst van de gebruikers 3.2.2 Huidig programma 3.3 Infrastructuur 3.3.1 Recreatiedruk 3.3.2 DesoriĂŤnterend 3.3.3 Er is wat loos met de Lozerlaan 3.4 Overzicht kwaliteiten en problemen 3.4.1 Kwaliteiten en kansen 3.4.2 Problemen en knelpunten 3.5 Opdrachtformulering
3.1 Landschapskenmerken 3.1.1 Dichtgroei van het groen
Het landschap is in dit deel van de randstad continue in beweging. Sinds 1850 ging het al hard (zie historische reeks). Den Haag is ontstaan uit aan elkaar gegroeide dorpen op strandwallen. Het wegenpatroon van de stad volgt nog steeds dit grid. Op de zuidwestelijke punt ligt landgoed Ockenburg als zuidelijkste van de landgoederengordel die zich langs de kust strekt. Op weilanden en akkers werden huizen en kassen gebouwd. De gemeente Westland is nu een ‘glazen landschap’. In Den Haag wijken kassen al sinds 1950 voor meer woningen en in de jaren ‘70 is bewust een groene buffer aangelegd als uitloopgebied. Ook in Westland, tegen de Haagse grens, zullen in de toekomst kassen wijken voor woningen. De recreatieve druk op de Schakelzone stijgt dan enorm. De kans dat het verder dichtslibt met restfuncties is onacceptabel. Waar trek je de grens? Zie kaartje hiernaast.
toegankelijkheid en leesbaarheid
Huidige randen en entrees. Het is een beetje een vage overgang soms.
entrees kleine ingang duidelijke uitnodigende entree begrenzing groengebied duidelijk begrensd vage overgang, onuitnodigend plangrens Schakelzone
1850
bosachtig / landgoed
Den Haag
1950
2010
Kijkduin
park Ockenburg
landbouw kassen historische reeks: landschapsstructuren door de eeuwen heen (door Viktor Groen)
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
17
A
3.1.2 Bodem zegt nog maar weinig Waterlopen, grondgebruik, beplanting... Voor 1900 was het nog makkelijk om je te oriënteren aan de hand van landschappelijke kenmerken die gekoppeld waren aan de bodemsoort en de grondwaterstand. Maar dat landschap is op veel plekken veranderd. Ingepolderd, omdijkt, vruchtbaar gemaakt of bouwrijp. De bodem is hier zo drastisch op de schop gegaan, en ingericht zonder rekening te houden met historische structuren en materialen, dat de aantrekkelijkheid en kenmerkendheid van het gebied verloren is. Er zijn nog een paar mooie plekjes over. De rest is een stamppotlandschap: overal zo’n beetje van hetzelfde. Identiteit verloren. De beplanting helpt een geoefend oog nog wel, maar voor velen is dat onzichtbaar. De schematische schetsmatige doorsnede laat zien hoe het nu is. Met namen van de deelgebieden en een overdreven impressie van het reliëf.
bodemkaart ± 1980. Veel is op de schop geweest A’
schematische doorsnede met herkenningspunten
A zee zandmotor
duinen
zandmotor, strand en zee
18
ingepolderde duinvallei landgoed Ockenburg
duinen en de in 1967 kunstmatig opgeworpen Puinduinen
sportvelden op een ingepolderde duinvallei
Madestein
Vroondaal
Landgoed Ockenburg en bossen
Madestein
De Uithof
Vroondaal, de villawijk met de slotgracht... dit appartementengebouw en rhododendrons...
Uithofspolder
Recreatiepark Madestein, zandwinplassen zijn nu zwemplassen met delen weelderigheid
A’ Uithofspolder
Een stukje Uithofspolder is bewaard gebleven, de rest is bebost en bebouwd
Polders van Westland (ander type polder, maar dat is voor dit plan minder relevant. Ze worden in het masterplan dus bij de Uithofspolder gerekend.)
Midden-Delfland
weiden en molens (middendelfland.nl)
Schakelzone tussen Stad en Strand
19
3.2 Maatschappelijke context en behoeften 3.2.1 Herkomst van de gebruikers
Een inschatting van de behoeften van omwonenden en gebruikers kan helpen een gewenst programma te bepalen. Er is in dit afstudeerproject geen tijd voor een enquete, maar ik ken toevallig iemand die er woont. Hij heeft me vanalles verteld. In de kaart en foto´s een greep.
omliggende wijken zijn weinig groen, dus waarschijnlijk ook erg heet. Behoefte aan verkoeling in groengebieden stijgt met de klimaatverandering.
Vroondaal: geïsoleerde villawijk met vrije kavels: verkoopt niet. Maar de stijl van de inrichting is mooi en stoer. Ze hebben zelfs een slotgracht! Wat een overdaad.
Kijkduin: badplaats met regionale aantrekkingskracht Kijkduin 1900 1923 1962
Noordzee
duinen
Bohemen + Meer en Bosch 1927 na WOII
Puinduinen 1968
Waldeck
Loosduinen
bungalows jaren ‘90
gemeente Den Haag
camping Waterzuivering 1954 duinen
landgoed Ockenburg 1650
Ockenrode hyacintenbos 1998 Ockenburg 1650 Madestein ‘70
Loosduinen 1200, 1920 1960 - 1980
Houtwijk vanaf 1980 Kerketuinen ‘70
Kraayenstein 1975 Zichtenburg ‘70
Parnassia Vroondaal 2005-heden Madestein Vroondaal 2.0 ‘70 tekentafel
Polanen
De Uithof vanaf1967
Berestein 1956-1967 Bouwlust 1956-1967
Escamp gemeente Den Haag
Monster
Veilinghallen
Gemeente Westland
Vrederust ±1960 2007
Uithofspolder 1800 Wateringen
Poeldijk
Namen en bouwjaar rond en in de Schakelzone 1:25000
0
500 m
1 km
Honselersdijk
Westland: nu nog kassen langs de gemeentegrens, maar die houden het niet lang meer vol. Er liggen al bouwplannen voor woonwijken. Daardoor zal de recreatiedruk enorm toenemen.
20
Kwintsheul
Den Haag: diverse type woningen grenzen aan de Schakelzone. Voornamelijk zijn het rijtjeshuizen en hoogbouw voor de middenklasse. Er is geen overdaad aan openbaar groen, dus er is baat bij een park zoals de Schakelzone zou kunnen zijn. Volkstuinen en sportroutes zijn bij hen vooral in trek.
3.2.2 Huidig programma
Veel te doen, maar misplaatst en chaotisch. Sommige functies bijten elkaar. Niet altijd letterlijk, maar hier twee voorbeelden: Vooral Ockenburg is een geliefde plek om honden uit te laten. Andere wandelaars haten dat. En aan de toeristisch aantrekkelijke kust ligt een van de plaatselijke hockeyclubs, en een km zuidelijker nog een, en in de wijk nog twee... Verplaatsen van van een aantal functies lijkt een noodzaak. Het aanbrengen van zonering kan structuur bieden. Dat helpt ook oriënteren.
3.3.2 Beperkte toegankelijkheid
Op sommige plekken zijn zo veel hekken... Dat werkt: • niet uitnodigend • desoriënterend Geeft een • opgesloten gevoel En heeft als aantoonbaar gevolg dat er eigenlijk weinig écht openbaar toegankelijk is. Versnippering van het groen en de beleving dus.
zandmotor. top voor watersport
Functiekaartje. Veel te doen, maar waar? Structuur nodig. 1:25000 0
Openbaar toegankelijk groengebied. Niet eens de helft blijft over! Ernstige versnippering tot gevolg. 1:25000
500 m
1 km
0
500 m
1 km
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
21
3.3 Infrastructuur ‘We zijn er bijna, maar nog niet helemaal...!’ 3.3.1 Recreatiedruk
Het is te druk op de fietspaden in de Schakelzone. Voetgangers, skeeleraars, wielrenners, alles gaat er door elkaar. Een aaneengesloten stuk onverharde paden ontbreekt, jammer voor de hardlopers en crossfietsers. Aan ruiters is wel gedacht, en ook kleine bootjes hebben rustig vaarwater voor minstens een halve dag ronddobberen.
3.3.2 Desoriënterend
Er zijn een aantal missende schakels of onduidelijke kruisingen in het netwerk, en er is geen eenheid in materiaalgebruik waardoor je al gauw de weg kwijt bent. Er zijn ook niet altijd herkenningspunten in de omgeving. Het routenetwerk is dus redelijk op de goede weg. Het lijkt alleen alsof er behoefte is aan hiërarchie, samenhang en meer mogelijke routes om de druk te spreiden.
In Madestein is 1 smal pad voor álle soorten langzaamverkeer: meestal overvol.
22
3.3.3 Er is wat loos met de Lozerlaan
Zoals gezegd in de verkenning is de Lozerlaan een barrière voor langzaamverkeer. Dat zorgt voor onduidelijke en weinig entrees naar het parkgebied. Snel fietsen over de Lozerlaan kan trouwens niet. De vele stoplichten staan erg lang op rood. ’s Zomers staat de file naar het strand tot halverwege de afrit van de snelweg. Fietsen vanaf daar zou sneller zijn. Dus: ‘We zijn er bijna, we zijn er bijna.... maar nog niet helemaal!’
De n
He ld er
weg/straat straat fietspad voetpad verhard/onverhard problemen auto zomerfile naar zee P! overvolle parkeerplaats groot hinderlijk kruispunt ? wielrenners op Lozerlaan ondanks stoplichten fietsroutenetwerk suboptimaal voor snelfietsers ? gedesoriënteerde en gehinderde wandelaar tram met halte niet in het park of Westland
P! P!
kwaliteiten bus ook naar Kijkduin fietsbrug vaarroute Westland - DH centrum startpunt vaarroute ruiter inframanege en routes in de Schakelzone
P!
Ho ek
va n
Ho l
la nd
zee infrastructuur plangrens Schakelzone N-weg (50km/u) weg weg/straat straat fietspad voetpad verhard/onverhard
? P!
problemen auto zomerfile naar zee P! overvolle parkeerplaats groot hinderlijk kruispunt ? wielrenners op Lozerlaan ondanks stoplichten fietsroutenetwerk suboptimaal voor snelfietsers ? gedesoriënteerde en gehinderde wandelaar tram met halte niet in het park of Westland
?
kwaliteiten routes bus autoook naar Kijkduin fietsbrug bus vaarroute Westland - DH centrum tram met halte startpunt vaarroute fietsroutenetwerk ruiter manege vaarroute Westland - DH centrum
M De idd lfl en an d
1:25000 0
500 m
zee iconen plangrens Schakelzone zomerfile naar zee fietsbrug groot hinderlijk kruispunt ? snelwielers op Lozerlaan ondanks stoplichten startpunt vaarroute manege ? gedesoriënteerde wandelaar P! overvolle parkeerplaats Kaart infrastructuur en veelgebruikte routes
1 km
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
23
3.4 Overzicht kwaliteiten en problemen 3.4.1 Kwaliteiten en kansen
500.000 inwoners
kwaliteiten en kansen in de Schakelzone groen gebied mooie 50.000 met in Den Haag plekken overwegend groene omgeving / uitloopgebied zee, strand en duinen bijzonder mooi landschapje 16.000 in Den Haag
veel recreatieve mogelijkheden aantrekkingskracht vanuit de hele stad/regio 70.000 in Den Haag voorziening / sportveld attractie / recreatieve vaarnetwerkje fietsroute kust tramlijn veel (potentiĂŤle) gebruikers hoge lokale druk lokale druk, toekomst hoge druk studenten duizenden hardlopers, fietsers, honden woon/werkgebied herstructureringsplannen braakliggend terrein / tijdelijke invulling plangrens Schakelzone
24
3.4.2 Problemen en knelpunten
3.5 Opdrachtformulering Hoe kan de Schakelzone een • samenhangende, aantrekkelijk beleefbare plek worden, • waar Hagenezen en Westlanders kunnen uitwaaien achter de duinen, • en waar de kust met Midden-Delfland verbonden wordt, voor zowel strandtoeristen als natuur?
Schakelzone tussen Stad en Strand
25
4. Masterplan Schakelzone van stad naar strand
n’ e n i u d e d r e t h c a n e i a a w t ‘ui
In dit hoofdstuk wordt duidelijk wat de Schakelzone kan zijn. Het masterplan wordt uitgelegd in vier planlagen.
26
Hardloopwedstrijd in het plangebied
4.1 Uitgangspunten 4.1.1 Opgaveformulering 4.1.2 Visie in woord en beeld 4.1.3 Concept 4.2 Masterplankaart 4.3 De landschappen 4.3.1 Zee, strand en duinen 4.3.2 Landgoed Ockenburg en bossen 4.3.3 Recreatiepark Madestein 4.3.4 Polders tot aan Midden-Delfland 4.4 Randen en entrees 4.5 Verbindend netwerk 4.5.1 Routes en infrastructuur 4.5.2 Herkenbaar netwerk voor eenheid en identiteit 4.5.3 Het gele pad maken 4.6 Recreatieve punten
4.1 Uitgangspunten 4.1.1 Visie Schakelzone tussen stad en strand aantrekkelijk groen recreatielandschap
en’ hter de duin ‘uitwaaien ac
landhuis Ockenburg is een goed herkenningspunt (nu nog een recreatieve functie vinden...)
referentie struinnatuur (blogspot.com)
recreatiegebied Madestein
gebruiksgemak • toegankelijkheid optimaliseren door meer entrees en uitbreiding van het routenetwerk • oriëntatie verhelderen door duidelijke entrees, herkenningspunten en het versterken van typerende landschapskenmerken • functies afstemmen op de gebruikers
belevingswaarde voor omwonenden en toeristen • uitwaaien in de diverse landschappen, natuur en cultuur • op actieve of ontspannende wijze (is goed voor lichaam en geest, en dat is duurzaam) • over een uitgebreid afwisselend padennetwerk of zelfs daarbuiten • of verblijven op recreatieve hotspots of kleine leuke plekjes
duurzaamheid • beleefbare natuur dichtbij huis maakt mensen tot liefhebbers, met verantwoordelijkheidsgevoel • inzetten op milieuvriendelijke vervoersmogelijkheden (is gelijk meer lichaamsbeweging) • ecosysteemdiensten van natuur benutten voor klimaatadaptatie • natuurwaarden verhogen voor ecologie en biodiversiteit
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
27
g
zee
Legenda bij concept Toegankelijkheid verbeteren
Den Haag
herkenbaar en uitgebreid routenetwerk duidelijke randen en entrees gebouw met recreatieve functie en ter oriëntatie
Toegankelijkheid verbeteren Identiteiten, landschapskenmerken versterken herkenbaar en routenetwerk zee, strand Legenda bij conceptuitgebreid + masterplan
zee
duidelijke randen en entrees duinen en duinvallei gebouw met recreatieve functie en ter oriëntatie landgoed Ockenburg en bossen recreatiepark rond slot Madestein polders landschapskenmerken tot aan Midden-Delfland versterken Identiteiten, zee, strand Recreatieve hoofdfuncties duinen en duinvallei afgestemd op context landgoed Ockenburg en bossen strandtoerisme wellness, toeristisch verblijf recreatiepark rond slot Madestein rust, flaneren polders tot aan Midden-Delfland wateravontuur landleven met volkstuin, boomgaard Recreatieve hoofdfuncties afgestemd op context
Westland
Midden-Delfland
4.1.2 Concept
strandtoerisme wellness, toeristisch verblijf rust, flaneren wateravontuur landleven met volkstuin, boomgaard
Westland
Westland
Legenda bij masterplan
Het gebied, genaamd de Schakelzone, moet een verbindende schakel worden. kust
Een schakel tussen: • Den Haag - Westland • toerist - strand • groen Midden Delfland - kustnatuur • omwonenden - parklandschap - strand
zee
kust
De duif symboliseert duurzaamheid: • Een toekomstgericht plan, • wat milieu-vriendelijk en • menslievend is.
Westland
Den Haag
28
Westland
Den Haag
4.2 Masterplankaart Dit is het belangrijkste deel. In de bijlage is een grotere afdruk opgenomen met het hele gebied erop.
Masterplan Het masterplan bestaat uit vier lagen die samen de naam Schakelzone eer aan doen.
deelontwerp
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
29
4.3 Landschappen 4.3.1 Zee, strand en duinen Landschapskenmerken
In de bredere kalkrijke duinen zijn vaak vier zones te zien, die door hun steeds verder van de zee verwijderde ligging sterk verschillen in plantengroei.1Deze situatie wordt hier opnieuw nagebootst. Dus van strand naar duinen (in dit geval de in 1967 kunstmatig opgeworpen Puinduinen), dan nieuwe lagere middenduinen met een nieuw water in een duinvallei. Deze nieuwe/herstelde middenduinen vormen een zachte overgang naar de binnenduinen waar landgoed Ockenburg op ligt (zie 5.2). Zo wordt de overgang van zee landinwaarts aantrekkelijk. Beplanting Passend bij de gradiĂŤnt van duinen aan de kust. Zie afbeeldingen op de volgende pagina.
Deel van het masterplan: de duinen aan zee
30
Functies
Struinen Er moeten een aantal sportvelden en volkstuinen weg, dat wordt gecompenseerd in de andere gebieden. Hier komen middenduinen om vrij in te struinen. En een nieuwe waterplas om met een bootje in te dobberen, of yoga aan de oever. Rustige sporten zoals golf past hier prima. Wellness Wat past er nou beter bij een kustplaats dan een spa of wellnessresort? Hoogwaardige ontspanning is een opwaardering voor dit toeristische gebied. Aan de Lozerlaanzijde kan dit prominente serene gebouw een entree en herkenningspunt voor het gebied vormen.
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
31
4.3.2 Landgoed Ockenburg en bossen Landschapskenmerken
wilde hyacint
Landgoed Ockenburg werd rond 1650 gesticht als buitenplaats. Dit lommerrijke park wordt momenteel hersteld in Engelse landschapsstijl. Om de omgeving bij deze allure te betrekken kunnen bomenlanen doorgezet worden in aangrenzende bossen en wijken. Beplanting Landgoederen hebben vaak stinsenplanten, bomenlanen, en rhododendrons. Het bos is gemengd loof-naaldbos. In dit bos ligt ook het bekende hyacintenbos, wat in de lente bijzonder prachtig is. Zie afbeeldingen op de volgende pagina.
zorg
Deel van het masterplan: landgoed Ockenburg en de bossen
32
Functies
Wandelen Dit park is bij uitstek geschikt voor een ommetje met de picknickmand. Landhuis Landhuis Ockenburg krijgt een recreatieve bestemming als hotel en unieke trouwlocatie. Begraafplaats De begraafplaats zet overdag de hekken open. Niet weggestopt in een donker hoekje, maar geliefd en deel van ons leven. Twee hoogomheide volkstuintjes moeten worden verplaatst naar de Uithofspolder en in de plaats komt dan natuurbegraafplaats.
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
33
4.3.3 Recreatiepark Madestein Landschapskenmerken
In villawijk Vroondaal komt het nieuwe hart van recreatiepark Madestein. Zo wordt de wijk sfeermaker in plaats van spelbreker. De bestaande slotgracht om de villawijk zet de sfeer van een onneembaar slot namelijk krachtig neer. Water is ook het thema van de rest van het park. Meer natuurvriendelijke oevers met ruimte voor peilfluctuatie maken het gebied klimaatbestendiger en ruiger. Deze robuuste insteek wordt in het hele park doorgevoerd om tegelijk de kwaliteit van de buitenruimte op te waarderen. Een plek vol avontuur en sterke verhalen die reiken tot ver voorbij de parkgrenzen. Vaargeulen, ophaalbruggen en bomenlanen lonken vanuit de stedelijke omgeving het groen in. De welgestelde buitenplaats die het vroeger was, wordt nu een plek om uit te waaien voor iedereen.
waterlelie, riet
Deel van het masterplan
34
Beplanting Madestein krijgt diversere begroeiing, met meer bloei en opvallende herfstkleuren. De natuur daagt je uit om op ontdekkingstocht te gaan. Zie afbeeldingen op de volgende pagina.
Functies
Bewegen is stoer De omgeving is ingericht om te bewegen. De natuur mag gebruikt worden. Natuurspeeltuinen voor jong en oud zijn uitermate geschikt als hindernisparcours voor hardlopers. Er zijn kano’s te huur en natuurlijk zijn er zwemstrandjes om het water op allerlei manieren te beleven. Rustmoment De omgeving spreekt tot de verbeelding. Stoere materialen en lieflijke bloemen. Het geluid van vogels, honden en spelende kinderen op een plek waar historie is weggevaagd en nieu-
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
35
4.3.4 Polders tot aan Midden-Deland Landschapskenmerken
Slootjes en lijnbeplanting versterken het poldergevoel, ook in het bos. Beplanting Inheemse soorten met veel vruchten maken dit een smakelijk landschap om naar te kijken en om letterlijk de vruchten van te plukken. In boomgaarden staan fruit- en notenbomenLangs houtwallen staan bessen en bramen. De volkstuintjes en bloementuintjes van de bewoners verhogen ook de biodiversiteit.
Functies
Eten en gezelligheid In de flats aan de rand van het park wonen vooral oudere mensen. In de wijk Escamp wonen nu veel allochtonen. In de verschillende volkstuintjes, bbq-plaatsen en ligweides komen voedsel en gezelligheid bij elkaar. En wie weet, als de kudde Schotse hooglanders aan de wennetjessloot te groot wordt... Landleven Ook de 2 maneges versterken het vrije landelijke buitengevoel, op steenworp afstand van de stad. Een camping aan de rand van Midden-Delfland voor natuurliefhebbers. Tussen de Uithofspolder en Midden-Delfland worden kassen geruimd om plaats te maken voor woningbouw. Dat is een goede expirimentele zone voor een natuur- en recreatieve verbinding met daarin glazen eco-woningen die refereren aan de kassen. Een rood voor groen regeling dus.
Deel van het masterplan
36
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
37
4.4 Randen en entrees Randen
Duidelijke begrenzing van de Schakelzone voorkomt verder dichtslibben met stedelijke functies. Alle functies binnen de grenzen moeten bijdragen aan de parkbeleving. De randen moeten een voorkant aan het park hebben en doorkijkjes het groen in.
Entrees
Uitnodigende entrees aan de dichtbewoonde context maken het park vindbaar en toegankelijk. Soms zijn het hoofdentrees met borden, bruggen of poorten, soms kleine paadjes met een accent het groen in.
38
Borden en eenheid
Dezelfde kleur en borden schept eenheid binnen een deelgebied.
kleine impressie van een entree met een bord en kunst.
gewoon het bord stijlvol grijs verven en wat bosjes kappen
Bruggen
Bijzondere bruggen over de Lozerlaan of watergangen, zetten het karakter van de deelgebieden op de kaart, en trekken de aandacht: ‘hé, wat is dat? waar gaat dat naar toe?’
De hoofdentree van Ockenburg is een kort entreemoment op de brug, maar daarna is er nog een lange aanloop over de zichtas naar het landhuis. Spannend! Er worden hoge verwachtingen gewekt.
Een klein sprongetje naar een ander deel van Ockenburg (onderste twee foto’s Mariska Blankespoor)
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
39
4.5 Verbindend netwerk
Voetpaden, ruige paden en ruiterpaden zijn op deze schaal niet ingetekend, maar ook hiervoor is een uitgebreid padenstelsel het uitgangspunt. Grotendeels al aanwezig zelfs! Daarover meer in het deelontwerp.
4.5.1 Routes en infrastructuur
Doel Een recreatief netwerk, wat trouwens ook prima gebruikt kan worden voor woon-werkverkeer. Daarbij is ingezet op duurzame vervoersmiddelen, want de tram is sneller en de fiets is leuker. Zo worden zelfs een goede conditie en een beter milieu bereikbaar. Netwerk voor iedereen Een netwerk van fietspaden en tramlijnen sluit aan op het stedelijk weefsel. Gele pad Het gele pad leidt naar zee. Of naar Midden-Delfland, afhankelijk van welke kant je op fietst. Skaten of wandelen kan trouwens ook op dit gele pad. Het is de snelste route, daar gaat het om. Makkelijk te herkennen, en veel gewone fietspaden takken er op aan. Zie twee pagina’s verder voor meer uitleg over het uiterlijk. Park & Bike & Tram Dit zijn Herkenbare overstappunten vergemakkelijken het gebruik van een (elektrische) (bak-)fiets of de tram. Ook voor toeristen die de zomer-zee-file willen vermijden. Er zijn hier 3 strategische punten gekozen. De verste is 6km van het strand weg, ofwel een half uurtje fietsen door vier prachtige landschappen. Tram Nieuwe tramlijn over de Lozerlaan verbindt het ov-netwerk straks ook haaks op alle andere tramlijnen. En lijn 4 wordt doorgetrokken naar Westland, Zoetermeer.
4.5.2 Herkenbaar netwerk voor eenheid en identiteit
Het materiaal is per type pad in de gehele Schakelzone hetzelfde. Dit schept eenheid en herkenbaarheid. Geïnspireerd op de ligging aan zee, is gekozen voor materiaal met schelpen erin verwerkt en voor zonnig geel asfalt. Voor een overzicht en impressie: zie de matrix op de volgende pagina.
40
toegankelijkheid entree duidelijke begrenzing Schakelzone Uitgebreid netwerk voor elke doelgroep routenetwerk belangrijke weg het gele pad is de snelste route naar zee fietsroutenetwerk met aantakkingen op het gele pad vaarroutes voor lage bootjes tram en eindhalte park+bike: overstappunt van auto naar fiets of ov gebouw voor recreatie en/of oriëntatie groot en hoog oriëntatie/recreatiepunt kleine recreatieve voorziening landschappen / gebiedsidentiteit zee, strand duinen landgoed Ockenburg en bossen
Park & Bike & Tram
Herkenbare overstappunten vergemakkelijken het gebruik van duurzame vervoersmiddelen.
Gele pad
Hét snelste en meest herkenbare pad tussen strand en Midden-Delfland. De onmisbare schakel.
voornaamste gebruiker materiaal
landschappen
het gele pad
ďŹ etspad
voetpad
actief pad
vaarweg
Zee, strand en duinen referentie
referentie
Landgoed Ockenburg en bossen
Recreatiepark Madestein referentie
referentie
Polders tot aan Midden-Delfland referentie
referentie
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
41
4.5.3 Het gele pad maken
Wat is daar voor nodig? Niet veel. De afbeeldingen schetsen een voor- en nabeeld van vier plekken die typerend zijn voor de Schakelzone. Je ziet dat het de gebieden, hoe verschillend ook, eenheid geeft, ofwel aan elkaar schakelt. Ook accentueert het gele pad met een subtiele rand de identiteit van elk gebied. Het direct ernaast gelegen voetpad heeft per gebied namelijk een typerend materiaal.
duinen: zandpaadje erlangs en volg het reliĂŤf. Hier en daar een boom voor wat verkoeling op hete dagen...
park slot Madestein: een strook kinderkopjes geflankeerd door (gele) elzen
landgoed: houtsnipperpad en een rij bomen
de Uithofspolder: grind, knotwilgen en liefst een oude treksloot
42
4.6 Recreatieve punten Al besproken bij de landschapskenmerken en functies. Hier staat de ordening van grote en kleine punten. Ze kunnen ook dienst doen als entree-markering van het gebied. Een nieuwe wellnessgebouw aan de Lozerlaan bijv.
OriĂŤntatiepunten
Ho lla nd
en
De
n
He ld er
Hoge herkenningspunten met recreatieve functie zoals de Uithof (ook klimmen, karten). Wie weet wordt landhuis Ockenburg ooit een hotel-restaurant of trouwlocatie. En in Madestein komt volgens dit plan een recreatief slot met uitkijktoren. Daarover meer (heel veel meer) in de detailuitwerking H6.
kv an
Kleine punten
fie
tsp
ad
tu
ss en
Ho e
Recreatieve voorzieningen zoals een kinderboerderij, theehuis, restaurant... Ze veraangenamen het verblijf in de Schakelzone.
r
ee
m
sen tus duin aat ijk ng nK laa er e zer ld Lo po jn ofs mli ith tra+B U P
r te
oe ,Z nd
tla
elt
irk
es ,W
CS
nH
De
lij
m
tra
c n4
g aa
herkenbaar, nu nog een functie
de Uithof. Orientatiepunt en attractie op regionaal niveau
oor
dd
spa
fiet nd
lfla
-De
den
Mid rG
naa nR
ae
oud am
erd ott
referentie. een restaurant of theehuis als klein punt. deze specifieke kas-vorm alleen nabij Westland
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
43
6. Deelontwerp Park Madestein 5. 1 Locatiekeuze 5.2 Beleving van het parklandschap 5.2.1 Stoere stijl en sfeer 5.2.2 Vormgeefprincipes 5.2.3 Waterproblemen opgelost 5.3 Randen en entrees 5.3.1 Entrees 5.3.2 Randbebouwing 5.3.3 Wonen in de parkweide 5.4 Recreatief netwerk en routes 5.5 Recreatieve plekken 5.5.1 Recreatief hoogtepunt 5.5.2 Leuke plekken en voorzieningen
n’ e l a h r e v e k r e r st o o v k r a p r e ‘sto
Bruggen slaan
Hier wordt ingezoomd op een deelgebied van het masterplan: Madestein. In een plankaart en doorsneden is onder andere te zien hoe de gele route door dit afwisselende park gaat. Er worden, soms letterlijk, bruggen geslagen tussen historie en waterbeleving. Een park waarin je flink kunt uitwaaien! doorsnede impressie van de nieuwe brug over de zuidelijke zwemplas van Madestein
44
5.1 Locatiekeuze 5.1.1 Haastige spoed
500.000 inwoners
Deelgebied Madestein is gekozen om verder te ontwerpen, want er liggen nu al plannen voor het gebied die niet aansluiten bij het masterplan. Er is dus haast bij om deze plannen bij te sturen.
5.1.2 De opgave
Recreatiedruk Daarnaast komt hier de opgave goed naar voren. Er is namelijk een gebrek aan eenheid in het gebied, maar het heeft de potentie om een van de drukst bezochte parken van de Schakelzone te worden. Er is namelijk sprake van het slopen van kassen voor woningbouw waardoor de recreatiedruk van omwonenden in de toekomst enorm zal stijgen. Water als kracht en dreiging Water is een belangrijk element in Madestein. Het bied structuur en stijl aan het gebied, (of heeft de potentie dat te doen), er zijn twee grote recreatieplassen (70’er jaren zandwinplassen voor de naastgelegen wijken), er is een kanoroute, en wat win de wind wuivende rietkragen waar watervogels in broeden. Maar het is soms ook wat hinderlijk. Het is een van de laagstgelegen gebieden van de Schakelzone, wat vooral ‘s winters te zien is aan de plassen op de paden en de ligweiden. Met het oog op klimaatverandering en piekbuien is dat een probleem.
natte paden en ligweiden bij veel regenval
50.000 in Den Haag
16.000 in Den Haag
70.000 in Den Haag
Kwaliteiten en kansen
Problemen en knelpunten
best prima: zwemplas, ruiterpad/crosspad, restaurant
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
45
o mb
detailuitwerking
D” A”
D
C”
C B
en/ aard g ie p trainin t i l po den hon
ud
erho
d non groe . gem
Zie bijlage voor een grote afdruk.
46
B”
A
Deelontwerpkaart begrenzing visie en park parkgrens Schakelzone (geen filter) ontwerp voor park Madestein (filter 30%) relevante context met ontwerpsuggestie (filter 70%) relevante context, niet aan ontworpen
recreatieve hotspots bestaand voormalig landhuis, nu ruïne de Stenen Kamer van Madestein kinderboerderij en zorgboerderij Pluk!
bebouwing recreatieve voorziening in gebouw nieuwe woning bestaande bebouwing kavel (of buiten de visiegrens) verbindend netwerk voor de vele diverse gebruikers tram N-weg (50km/u) weg straat parkeerplaats het gele pad, de makkelijkste route naar het strand fietspad ruiterpad voetpad schelpen onverhard paadje voor bijv. crossfietsen en hardlopen divers en weelderig groen voor verkoeling, ontspanning en natuur bomenlaan voor het aanzetten van belangrijke routes geelbladige boom langs het gele pad bos en bosjes met hoofdzakelijk inheemse soorten moeras- of oevervegetatie gras, variërend van bloemrijke berm of wei tot ligweide sportveld, paardenbak boomgaard, volkstuin zand, zwemstrandje water in alle soorten en maten voor structuur, recreatie en natuur groot (vaar)water zoals zwemplas en zandwinplas zeer brede watergang met natuurvriendelijke oevers sloot al dan niet met natuurvriendelijke oever greppel, kleine sloot, of infiltratiestrook
kanoverhuur restaurant
nieuw Slot Madestein: uitkijktoren en natuurspeeltuin zet de historie, zee en actief buiten zijn weer op de kaart zwemwater krijgt strandjes schapenweiden, of, wanneer de schapen elders staan: parkweiden, om in te vliegeren bijvoorbeeld manege met openbare paden (verplaatsing zie masterplan) nieuwe hondenspeelweide haalt de druk van Ockenburg af en is jaarrond open
doorsneden op de volgende pagina’s
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
47
5.2 Beleving van het parklandschap 5.2.1 Stoere stijl en sfeer
Inspiratie uit vervreemding en historie Vroondaal is de villawijk met slotgracht. Een beetje afgezonderd van de buitenwereld, verkoopt slecht... Maar aangezien het omringende park Madestein toe is aan een opknapbeurt, is dit dé kans om Madestein opnieuw op de kaart te zetten als een slot met allure. De brug over de slotgracht als inspiratie voor stijl. Door een kasteelachtige sfeer neer te zetten wordt meteen een stukje historie nieuw leven in gebracht. Niet dat de Stenen Kamer van Madestein ooit een echt slot was, maar destijds toch wel het statigste huis in het gebied (zie kaartje uit 1899) met vijverpartijen en landerijen. Nu is de ruïne niet meer dan een rustig plekje weggemoffeld in een bosje. Zonering bepalen Dit gebied van 2x3 km heeft dienst gedaan in de tuinbouwsector, maar met de bouw van steeds meer Haagse woonwijken werden in de jaren ‘70 zelfs kassen geruimd om plek te maken voor een groene buffer tussen steen en glas. Alles is weinig subtiel op de schop gegaan, en dat is nu recreatiegebied Madestein. Vroondaal hecht ook al geen waarde aan oude landschapsstructuren, dus kunnen de nieuw in te richten delen een mengelmoes worden van oude en nieuwe structuren en een beetje fantasie. Samen levert dat een landschappelijke sfeer-zonering op in deelgebieden zoals in het zoneringskaartje.
Historische topografische kaart uit 1899, in het vierkantje de huidige Stenen Kamer
het gele pad tipt aan elke zone en sfeer de overgang tussen nat Madestein en droge landgoedbossen oud en nieuw Slot Madestein betrekken Vroondaal erbij het oude deel van park Madestein polderlandschap met grazige weiden en veel sloten wonen in de weiden Vroondaal villa’s en driehoekige vormen
Stoere brug over de slotgracht van Vroondaal - Madestein inspireert
48
wonen aan de rand, rest van de wijk volgens historisch kavelpatroon
Landschappelijke zonering in Madestein wordt bepaald of begeleid door bestaande en nieuwe waterstructuren, sfeer en functie.
De vele gezichten van het water in Madestein. Links cultuurlijk (de vijverpartij bij het nieuwe slot), slotgrachten, infiltratiezones, zwemstrandjes, speelwater en rechts de meest natuurlijke oevers
5.2.2 Vormgeefprincipes
Bruggen slaan Water is hier het belangrijkste structurerende en sfeer gevende ontwerpmiddel. De foto’s hierboven tonen dat het een veelzijdig element is. Het water begeleid zichtassen al dan niet naar slot Madestein of de Stenen Kamer, structureert de nieuwe woonwijken en vervult de rol van missende schakel in de verankering met de context. Daarnaast kunnen bomenlanen, historische verkaveling, en kleine details in de inrichtingselementen heel park Madestein tot een vorstelijk oord maken. Dat noem ik nog eens bruggen slaan! 5.2.3 Waterproblemen opgelost Infiltratiezones Infiltratiestroken aan de rand van de ligweides en langs paden moeten dat gaan afvangen. Dit zijn ook leuke plekken om te spelen met stapstenen. Meer sloten en bredere oevers Een polder blijft een minder veilige plek in tijden van extreem hoog water. Wat wel kan helpen aan de piekbergingscapaciteit zijn meer sloten met een breder profiel. In de toekomstige woonwijken wordt daarom het historisch slotenpatroon opengegraven. Het flauwe oeverprofiel geeft ook ruimte voor natuur. In de hieropvolgende pagina’s staan doorsneden en referentiefoto’s met voorbeelden. De compositie van slot Madestein is verankerd in de structuur van de rest van het park en de omgeving.
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
49
5.3 Entrees en randen
5.3.2 Randbebouwing
Alle ontwikkelingen aan de rand moeten bijdragen aan de parkrand. Voorkant aan het park, en de ruimtelijke opzet en vormentaal bijdragen aan het karakter van de streek. Voor Vroondaal Zuid betekent dat dat het eigenlijke plan (zie afbeelding) iets bijgeschaafd moet worden. De Wennetjessloot vanuit de Uithofspolder in het zuiden wordt doorgetrokken zodat de link met Madestein verbeterd wordt. De andere, centrale, waterloop wordt ook iets verplaatst zodat het samenvalt met het historische slotenpatroon. Om dezelfde reden draait de kavelrichting.
5.3.1 Entrees
Visuele en fysieke aansluitingen op het park en entreemomenten zorgen voor een betere toenadering van het gebied. Sommige wegen en waterlopen krijgen een voetgangers/fietsbrug. Meer doorkijkjes vanaf de Lozerlaan maken de weg zelf ook interessanter. Zie zichtlijnenkaartje en impressie entree. gele pad ruimtes beleefbaar vanaf het gele pad zichtlijnen vanaf de randen het park in zicht van en naar slot Madestein
er /wat risch ans o t is h iste k gem
ink de l
sen
mis
zichtlijnenkaartje met enige overlap in zichtvlakken
te herzien plan voor woonwijken Vroondaal in Madestein
Voetgangersbrug
Over de Lozerlaan is een bijzondere of gewonere brug nodig om het park beter bereikbaar te maken voor fietsers en voetgangers.
impressie van een entree met een bord en kunst
50
A”
A
ligging doorsnede A-A” ‘de rand’
Randbebouwing
Wonen met uitzicht op het park. Hieronder een bestaande woning waar de nieuwe huizen een voorbeeld aan kunnen nemen.
Het gele pad
Hier is het gele pad de rand van het park. Er zijn veel doorkijkjes en rijke beplanting voor een uitnodigende sfeer.
Infiltratiezone
Zo blijven de speelweiden droog. Speelobjecten zoals stapstenen zijn ook leuke hindernissen op een hardlooproute.
ligging doorsnede A -A” ‘de rand’
Schakelzone tussen Stad en Strand
51
5.3.3 Wonen in de parkweide
Aangezien de uitbreiding van villawijk Vroondaal al gepland staat, wordt er een uitzondering gemaakt voor bouwen in het groengebied. Voor dat deel is wel een drastisch ander ontwerp nodig om het parklandschap de ruimtelijke en recreatieve kwaliteit te geven die past bij Slot Madestein. Maar dan heb je ook wat: Weids wonen ten top. Schapen tot aan je voordeur en altijd een weitje om in te vliegeren. Deze nieuwe woonwijk wordt deel van het park. Er zijn maar een paar voorwaarden:
Type huis
D”
D
Vorm Gebaseerd op de verhoudingen van dit tuindershuis. Met max drie uitstulpingen (bv. dakkapel, serre) is de vorm nog herkenbaar.
De vorm van het huis en de positionering op de kavel moet gebaseerd zijn op de huizen uit de streek. Dat toont van eenvoud, maar de afwisseling in materiaalgebruik is legio. Als het maar natuurlijk materiaal is, en geen felle kleurtjes. Veel glas (refereert aan de kassen van Westland) heeft de voorkeur. En misschien is er korting te regelen op de kavelverkoop: hoe ecologischer verantwoord je bouwplan, hoe goedkoper?
Tuin
Schapen in je achtertuin zegt het al een beetje: geen fratsen, want die worden opgegeten. Ook geen hekjes.
D
52
doorsnede D-D” ‘het weiland’, een polder in park Madestein
Positionering Voorkant (lange zijde) naar de structuurdragende weg. Afstand tot de weg, buren en sloot is vrij.
ligging doorsnede D-D” ‘het weiland’
Weids wonen
Een voorbeeld van een huis dat optimaal geniet van de ruimte en het water.
Fasering Multifunctionele weiden
Schapen beheren hier het park. Hun gegraas samen met maaien voor wintervoer houdt de weiden open. Wanneer ze elders staan is dit gebied vrij om te struinen, picknicken, yoga, vliegeren: uitwaaien!
Sloot
Historisch slotenpatroon wordt hersteld. Het natuurvriendelijke oeverprofiel is ook geschikt voor piekberging.
Fase 1 Sloten graven, paden aanleggen (met veeroosters), en klaar is het park. Bestaande huizen blijven.
Het gele pad
Hoog en droog met uitzicht over de weiden.
Fase 2 Aan de hoofdweg worden zijtakken gemaakt met daaraan hofjes. Pas als een hofje bijna volgebouwd is, wordt een nieuw hofje begonnen. 0
50 m
Laatste fase Alle zijtakken zijn gemaakt, de hofjes zijn vol.
Wonen in de bospolder 250 m
Dit is de overgangszone van een Madesteinse polder naar de bossen van de landgoedzone. De regels zijn net als bij het bestaande Vroondaal: bouw je eigen villa.
D�
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
53
bebouwing recreatieve voorziening in gebouw nieuwe woning bestaande bebouwing kavel (of buiten de visiegrens)
5.4 Recreatief netwerk en routes Het gele pad Het gele pad heeft in Madestein, zoals uitgelegd in het masterplan, overal een breedte van 5 meter plus een flankerend voetpad van kinderkopjes voor een ridderlijk karakter. In de doorsnedes van dit hoofdstuk is te zien dat de omgeving en beplanting langs de route heel afwisselend zijn, en dat de gele els een speelse begeleider is. Beeldenroute De gewone voetpaden leiden door een landschappelijk park. Op opvallende en minder in het oog springende plekken staat een wisselcollectie van beeldende kunst. Bij bijzondere doorkijkjes op de natuur zijn serene zitplekjes ingericht. Om te zitten kijken, of voor een momentje rust. Ruige paadjes De stoere sporter kan zich uitleven op de bochtige blubberpaadjes die door heel het park lopen. Langs de route, of als onderdeel van de route, zijn verschillende hindernissen opgenomen. Het nieuwe grondlichaam van 10 meter hoog en de trenches zullen het goed doen bij een hardloopstormbaan-evenement zoals de Mudmasters!
Een hindernisparcours is als een speeltuin voor volwassenen! Uitwaaien!
Betere en meer fietsenrekken.
54
veerpontje tussen resaurant en slot. omlopen kan ook... ;)
verbindend netwerk voor de vele diverse gebruikers tram begrenzing en park N-weg visie (50km/u) parkgrens Schakelzone weg (geen straatfilter) ontwerp voor park Madestein parkeerplaats (filter 30%) relevante context met ontwerpsuggestie het gele pad, de makkelijkste route naar het strand (filter 70%) relevante context, niet aan ontworpen fietspad bebouwing ruiterpad C recreatieve voorziening in gebouw voetpad schelpen nieuwe woning onverhard paadje voor bijv. crossfietsen en hardlopen bestaande bebouwing divers en weelderig groen voor verkoeling, ontspanning en natuur kavel (of buiten de visiegrens) bomenlaan voor het aanzetten van belangrijke routes ligging doorsnede C-C” natte natuur geelbladige boom langs het diverse gele pad verbindend netwerk voor de vele gebruikers tram bos en bosjes met hoofdzakelijk inheemse soorten N-weg (50km/u) moerasof oevervegetatie weg gras, variërend van bloemrijke berm of wei tot ligweide straat sportveld, paardenbak parkeerplaats boomgaard, volkstuin het gele pad, de makkelijkste route naar het strand zand, zwemstrandje fietspad water in alle soorten en maten voor structuur, recreatie en natuur ruiterpad groot (vaar)water voetpad schelpen zoals zwemplas en zandwinplas onverhard voor met bijv. natuurvriendelijke crossfietsen en hardlopen zeer bredepaadje watergang oevers vaarroute voorniet kleine stille bootjes sloot al dan met natuurvriendelijke oever divers en weelderig groen voor verkoeling, ontspanning en natuur greppel, kleine of infiltratiestrook bomenlaan voorsloot, het aanzetten van belangrijke routes geelbladige boom langs het gele pad bos en bosjes met hoofdzakelijk inheemse soorten moeras- of oevervegetatie gras, variërend van bloemrijke berm of wei tot ligweide sportveld, paardenbak boomgaard, volkstuin zand, zwemstrandje
water in alle soorten en maten voor structuur, recreatie en natuur groot (vaar)water zoals zwemplas en zandwinplas zeer brede watergang met natuurvriendelijke oevers sloot al dan niet met natuurvriendelijke oever greppel, kleine sloot, of infiltratiestrook
0
50 m
250 m
0
50 m
250 m
C”
Zicht op natuur
Natte zones, weiden... Ecologisch waardevol, maar ook prachtig om naar te kijken vanaf een rustig plekje.
Ruiterpaden
Ook voor hen afwisselend open en dichte omgevingen vanaf maneges, door het hele gebied tot aan zee.
doorsnede C-C� natte natuur, met daarlangs het gele pad en aan de andere zijde de villa’s van Vroondaal. Daar komen veel routes samen onderweg naar Slot Madestein.
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
55
5.5 Recreatieve plekken 5.5.1 Recreatief hoogtepunt
Madestein’s nieuwe slot Geschiedenis en verhalen van vroeger kunnen heel gaaf zijn, maar de Stenen Kamer is geen plek om zelf avonturen te beleven (zie volgende paragraaf ). Om de toerist en omwonenden een beetje tegemoet te komen in de fantasie, is er een dimensie toegevoegd die de belevingswaarde letterlijk verhoogd: een uitkijktoren! De nieuwe uitkijktoren van Madestein is zo’n 8 etages hoog (24 m) en kijkt uit over de hele Schakelzone, tot aan zee natuurlijk. Daaromheen is een natuurspeeltuin/survivalpark voor de echte helden, met nog meer water dan in het Zuiderpark in Den Haag. Het geheel wordt omzoomd door een groene wand en slotgrachten. Veel meer hierover in de detailuitwerking - hoofdstuk 6.
Uitkijktoren
Een nieuw recreatief hoogtepunt van Madestein, en het schakelt alles aan elkaar. Zichtlijnen binnen het park, naar zee, historie, beleving, activiteiten... En bovenop vang je lekker veel wind: uitwaaien ten top.
referentie Zuiderpark Den Haag, met impressie van de uitkijktoren
56
Ligging Slot Madestein ligt in het midden van Madestein, met zichtas naar de Stenen Kamer aan de ene kant, en naar het restaurant aan de andere kant. Het groene park rond appartementencomplex van Vroondaal haakt dwars aan op dit hoogwaardige parkdeel. Zo wordt alles aan elkaar geschakeld.
B”
B ligging doorsnede B-B” een brug over de zuidelijke zwemplas
Diep hoogtepunt
Voormalig zandwinplas van minstens 20 meter diep. Zwemmen kan veilig tot aan de dobbers, maar op deze brug kan de horizontale ruimte in zijn volle breedte (690 meter!) worden ervaren. Het water weerspiegelt daar mooi de hoogte van de lucht.
Heuvel
Het nieuwe grondlichaam van 10 meter hoog (met glijbaan tot in het water!) daagt iedereen uit. Midden tussen twee zwemstrandjes en deel van een ruige route voor sporters.
betreffende zwemplas in de oude situatie (foto Viktor Groen)
doorsnede B-B” het gele pad gaat over een brug over de zuidelijke zwemplas. Herkenningspunt in het landschap. Je hoort de verhalen al: ´... die ene zwemplas met die gele brug erover, je weet wel, die met al die ruimte rondom je heen’.
Schakelzone tussen Stad en Strand
57
5.5.2 Leuke plekken en voorzieningen
Er is eigenlijk al behoorlijk veel te doen in dit park. In een notendop: kinderboerderij en zorgboerderij Pluk!, heemtuin, kanoverhuur, restaurant (lijkt wel toe aan een nieuwe en grotere ruimte), en natuurlijk de Stenen Kamer.
recreatieve hotspots bestaand voormalig landhuis, nu ru誰ne de Stenen Kamer van Madestein kinderboerderij en zorgboerderij Pluk!
Daaraan toegevoegd: De grootste natuurspeeltuin van Den Haag in Slot Madestein, een nieuwe berg met glijbaan bij de zwemplas, bredere strandjes, etc.
kanoverhuur restaurant
nieuw Slot Madestein: uitkijktoren en natuurspeeltuin zet de historie, zee en actief buiten zijn weer op de kaart zwemwater krijgt strandjes schapenweiden, of, wanneer de schapen elders staan: vliegervelden manege met openbare paden (verplaatsing zie masterplan) nieuwe hondenspeelweide haalt de druk van Ockenburg af en is jaarrond open
uitkijktoren (Murturm)
centraal restaurant heeft duidelijk behoefte aan meer ruimte, kan vervangen door iets wat beter in de omgeving past zoals deze kas
58
Deelontwerpkaart met belangrijkste recreatieve voorzieningen
0
50 m
250 m
Zie bijlage voor een grote afdruk.
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
59
6. Detailuitwerking Slot Madestein unt!’ p e t g o o h f e i ‘recreat
What’s in a name...
Madestein. De naam doet vermoeden dat er in de buurt een statig kasteel opdoemt aan de horizon. Met daarin een machtig heerser die vanuit zijn torenkamer uitzicht heeft over al zijn landerijen en de stad die zich uitstrekt tot aan zee... De meeste dromen zijn bedrog, maar dit plan ontwaakt de ridder of schoone deerne in elke recreant. Dit is een cruciaal detail van het plan, zo kan het er uit gaan zien in het hart van Madestein. 60
visualisatie impressie vanaf de uitkijktoren van slot Madestein
6.1 Locatiekeuze 6.1.1 Aanhaken op... 6.2 Kaart detailuitwerking 6.3 Slot Madestein 6.3.1 Natuur-kas-teel-speel-tuin 6.3.2 Berceau maakt het een kas-teel 6.3.3 Vormen en materialen 6.4 Uitkijktoren 6.4.1 Functie refereert aan het gele pad 6.4.2 Vormgeving in spiegelbeeld 6.5 Spiegelvijver 6.5.1 Reflecteren 6.5.2 Zicht op verleden, heden en hogelijkheden 6.5.3 Vorm en stijl 6.6 Beplanting 6.6.1 Cultuurlijke deel 6.6.2 Natuurlijke deel 6.6.3 Het gele pad
6.1 Locatiekeuze Dit is het hart van Madestein, de plek waar het ontwerp zijn sfeer, compositie en naamsbekendheid aan ontleent. Het slot schakelt alles aan elkaar. Zelfs de zee, 3km verderop.
6.1.1 Aanhaken op...
Madestein’s Stenen Kamer In de middeleeuwen (13e eeuw) stond hier Huis de Camp. Een voorname boerderij met 1 stenen kamer en een brede sloot rondom benadrukte dat het een belangrijke adellijke familie was. Daarna ging het van hand tot hand en elke keer werd er een kamer bij gebouwd. In de 14e eeuw ging het huis over naar de heren Van der Made die deel voor deel het hele gebouw herbouwde in steen. In 1973 is de boerderij afgebroken, maar zijn de archeologische resten bewaard. Deze ruïne is nu een kleine bezienswaardigheid in park Madestein. De bankjes bieden een rustige zitplek. Dat is de inspirerende achtergrond voor dit detailontwerp. Madestein’s nieuwe slot Om de toerist en omwonenden een beetje tegemoet te komen in de fantasie, is er een dimensie toegevoegd die de belevingswaarde letterlijk verhoogd: een uitkijktoren!
De Stenen Kamer is leuk, maar geen topattractie. Op de vlonderbankjes kun je wel genieten van de rust en het water.
Dit appartementenblok staat midden in Vroondaal
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
61
Slot Madestein kas-teel pergola met klimplanten waarvan de vorm refereert aan een kas en een kasteel uitkijktoren trappen aan het water plein met flexibele inrichting plein met waterspel nevel de grootste natuurspeeltuin van Den Haag, met veel water solitaire boom, bijzondere soort
Park Madestein appartementenflat van Vroondaal Stenen Kamer, de ru誰ne van voormalig huize Madestein het gele pad, hier met padrand van kinderkopjes en geflankeerd door gele els straat met eikenlaan fietspad van lichtgekleurd asfalt voetpad schelpen vlonderpad bos met struweel natte vegetatie weelderig gras met bloemen en kruiden ligweide slotgracht, spiegelvijver of sloot fontein op de zichtas tussen Stenen Kamer, Slot Madestein en appartementengebouw
Huidige situatie: er is helemaal niks daar. De kassen zijn net weg.
62
6.2 Kaart detailuitwerking
6.5 Vijverpartij
In de bijlage zit een grote versie hiervan
6.3 Uitkijktoren
6.4 Slot Madestein’s speel-kasteel
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
63
6.3 Slot Madestein 6.3.1 Natuur-kas-teel-speel-tuin
De grootste natuurspeeltuin in de geschiedenis. In het speel-kas-teel rondom de uitkijktoren kun je ravotten in de natuur. Water, klimmen, klauteren, vies worden, ontdekken, rennen, springen, vallen en weer opstaan. Gekkigheid kent geen leeftijd. Als je je hart maar volgt in het hart van het park.
Berceau op een taludje van een meter of twee boven de waterspiegel. De begroeiing wordt door de jaren heen steeds dichter. Poortjes open blijven snoeien dus.
6.3.2 Berceau maakt het een kas-teel
Voor wie liever toekijkt vanonder een verkoelend bladerdak is er een berceau met bankjes. De loofgang heeft de vorm van een kas en een kasteel in één. Het bovenaanzicht is als van een kasteel met torens, en van de zijkant is de vorm van een kas duidelijk herkenbaar. Kas-teel. Punt is dat het onder al die mooie klimplanten lekker koel is in de zomer.
6.3.3 Vormen en materialen
De driehoeken zijn een inspiratie voor de plattegrond. Vanaf de uitkijktoren is dat een leuk lijnenspel. Alle slootjes zijn geweldig om in te spelen, zeker in combinatie met inrichtingselementen zoals van natuurspeeltuinen. Kabelbaan, touwbrug, palen, stapstenen, hutten. Allemaal van hout, en als er per se een accentkleur moet zijn is dat natuurlijk geel. Ook in de noodzakelijke voorzieningen wordt aandacht besteed aan de details. Natuurlijke materialen en geïntegreerd in de omgeving.
Parkeerplaats. Lijnen benadrukken de zichtlijn naar de fontein. Bomen en hagen verkoelen en schermen het zicht af.
Fietsenrekken die bij beide ingangen in de pergola kunnen staan.
Kunst van cortenstaal, doet denken aan een omhelzing en is stiekem een prima verstoppertjesplek?
deel van de detailkaart
referentiebeelden voor de natuurspeeltuin
64
Impressie van het speel-kas-teel. Een natuurspeeltuin met veel water en een sprookjesachtige setting door de link met de historie van Madestein.
Schakelzone tussen Stad en Strand
65
66
6.4 Uitkijktoren 6.4.1 Functie refereert aan het gele pad
Het recreatieve hoogtepunt van Madestein is al ge誰ntroduceerd in het vorige hoofdstuk. Uitzicht over de boomtoppen, alsof het een moderne torenkamer is. Een toevoeging daarbij is dat het materiaal cortenstaal en ijzerkleur is, net als de andere inrichtingselementen. Behalve de trap, die is geel, want, net als het gele fietspad, is het de snelste manier om de zee in zicht te krijgen.
6.4.2 Vormgeving in spiegelbeeld
Het is de Murturm van architecten Klaus Loenhart en Christoph Mayr, met een kleine wijziging in materiaaluitvoering en omgeving. Door de toren in het water te plaatsen weerspiegelt zijn reflectie. Het trappenhuis is hol, waardoor je naar beneden kunt kijken in het spiegelende water en een soort tunneleffect ziet en de wolken langs ziet drijven. uitkijktoren (Murturm door Klaus Loenhart en Christoph Mayr)
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
67
6.5 Spiegelvijver 6.5.1 Reflecteren
Onder de drie rijen bomen aan weerszijden (net geen allee) lopen straten, fiets en voetpaden. Daartussen ligt een sierlijk stukje Madestein. Het is een mooie plek om te vertoeven. Tot rust komen. Reflecteren. Het contrast tussen de oevers is groot, met aan de ene kant weelderige begroeiing rond vlonderpaden en aan de cultuurlijke kant hoekige heesters en fruitbomen. Maar net waar je geest zich vandaag een afspiegeling van vindt. ‘Ease your eyes, rest your mind’.
6.5.2 Zicht op verleden, heden en hogelijkheden
De vijverpartij accentueert de zichtas tussen de Stenen Kamer en Slot Madestein. In het verlengde daarvan ligt het restaurant aan de plas met de brug. Appartementencomplex Vroondaal staat midden in een parkstrook. Een fontein op het kruispunt met die zichtlijn betrekt dat opvallende gebouw ook bij de allure. De vijverpartij wordt op afstand geflankeerd door bomenlanen, daardoor ontstaat er een rennaissance-achtig tafereel, met daartussen een omsloten verblijfsruimte. Solitaire bomen, riet of strakke heesters schermen zo nu en dan het zicht af op de uiteinden van de zichtassen. Dat schept mooie ruimtes voor bankjes en beeldende kunst.
6.5.3 Vorm en stijl
Het was ooit een buitenhof van diverse hoge lieden, en door de eeuwen heen diverse stijlen. Zo was er ooit een vijverpartij in landschapsstijl en een fruitgaard. Maar de Stenen Kamer is in 2008 (begin aanleg Vroondaal) opgeknapt met rechte vlonders en cortenstaal. Dat sluit prachtig aan bij de stijl van Vroondaal: driehoeken en natuurlijke kleuren. Het is prima om nu deze nieuwe stijl verder door te voeren. Een vormentaal en materiaalgebruik dat zowel robuust als fijntjes is. Is het geen sprookje?
68
Schakelzone tussen Stad en Strand
69
6.6 Beplanting Veel inheemse en gebiedseigen soorten om de kenmerken van het landschapstype te verduidelijken en de ecologie een beetje bij te staan. Het is wel een gebied waar sfeer erg belangrijk is, dus stoere (sprookjesachtige) planten met sierwaarde. Metname rond het speelkasteel wordt gelet op kindvriendelijkheid (weinig stekels, niet giftig).
6.6.1 Cultuurlijke deel
Hier wordt ook geselecteerd naar sierwaarden zoals, vorm, bladhoudend, geur, bloeitijd en kleur. Heesterblokken: Taxus, Ligustrum vulgare, Berberis - inheemse zuurbes, Mahonia, Potentilla fruticosa, Ilex crenata convexa, Stephanandra incisa ‘Crispa’. Solitaire bomen: hoogstamfruit, Magnolia soulangeana, Prunus ceracifera nigra - kers, Ginkgo biloba, Tilia cordata ‘Böhlje’ - linde. Berceau/pergola: Clematis montana, Fallopia baldschuanica - bruidssluier, Lonicera periclimenum - kamperfoelie
70
6.6.3 Het gele pad 6.6.2 Natuurlijke deel
Solitaire bomen: treurwilg - Salix x sepulcralis ‘Chrysocoma’, Struikgewas met extra sierwaarde: vlier, meidoorn, lijsterbes, duinroos, hulst. De oevervegetatie wordt iets meer gestuurd en beheerd op mooie soorten dan in de rest van Madestein. Lisdodde, gele lis, gele plomp, waterlelie, etc.
Rijen of lanen gele els - Alnus incana ‘Aurea’, maken het pad ook vanuit de verte zichtbaar. Bermbloemen na aanleg inzaaien en gepast maaibeleid houdt het enigszins in stand.
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
71
72
Schakelzone tussen Stad en Strand
73
Bronnen 1
Voornamelijk voor de analyse was kennis nodig over het gebied. Internet was meestal het startpunt van de zoektocht. • Dunea Duin en Water, Drinkwatermaatschappij, www.dunea.nl, geraadpleegd op 30 februari 2015 • ANWB media, Beleef de natuur in Nederland, in elf karakteristieke landschapppen, door Buro Kloeg Natuur & milieuvoorlichting, Uitgeversmaatschappij Tirion Baarn, 1997
Gesprekken
Dick Hoppenbrouwer - woont al jaren in het projectgebied en laat er dagelijks zijn honden uit. Fietst graag op de racefiets naar Midden-Delfland. Zijn kennis over het gebied en de gebruikers waren zeer informatief en maakten de opdracht heel levendig. D-J Hoppenbrouwer - is opgegroeid aan deze rand van Den Haag en zijn herinneringen aan hoe het was om in de zomer naar de tomatenkas te fietsen of met paard naar zee te rijden waren inspiratie voor een routenetwerk. Ivar Brandernhorst en Renzo Veenstra - gaan soms met de kids naar het strand, en wat balen ze dan van de file op de Lozerlaan... Maar ook hun vakkennis van eerdere projecten in de streek was erg handig. Een oude man op Lozerlaan - vertelde hoe de trekschuit over het water vroeger dé methode was om groenten uit de kassen naar de markt in de stad te krijgen. Wat was dat mooi. Bovendien was iedereen toen socialer. Het belang van cultuur en gelukkige mensen moet niet onderschat worden.
74
Afbeeldingen
Veel foto’s en afbeeldingen zijn zelf gemaakt. Een enkele is van projectgenoten (zie colofon voorin), of van Dick Hoppenbrouwer. Sommigen komen van internet of boeken. Boek ANWB media, Beleef de natuur in Nederland, in elf karakteristieke landschapppen, door Buro Kloeg Natuur & milieuvoorlichting, Uitgeversmaatschappij Tirion Baarn, 1997 - De meeste gekleurde tekeningen van planten en dieren. Internet • Marnix Rueb - De takke reigah in de impressie vanaf de uitkijktoren is zijn gekscherende referentie naar de ooievaar in het logo van Den Haag. Hij tekende de strips Haagse Harry en de tekeningen voor de Puinduinrun. Alteid lachûh. • De uitkijktoren ‘Murturm’ is door Klaus Loenhart en Christoph Mayr, ik veranderde de kleuren.
Programma’s • • • •
Adobe InDesign, Illustrator, Photoshop Arc-Gis Autodesk Autocad Google Sketch-Up
Lettertypen • Myriad Pro • MV Boli
Woorden Berceau
Een berceau (of loofgang) is een pad waarbij aan beide zijden heggen staan, die aan de bovenzijde met elkaar zijn verbonden, zodat een soort tunnel ontstaat. Berceaus stammen uit de tijd dat het voor gegoede dames mode was er zo blank mogelijk uit te zien om zich te onderscheiden van werkende mensen die, doordat ze veel in de buitenlucht kwamen, een getaande huidskleur hadden. In zo’n berceau kon men buiten wandelen en toch uit de zon blijven. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Berceau_%28tuin%29)
Als ik dit eerder had gegoogled had ik mijn kasteel-boogjes een pergola-gang genoemd... Tijd vliegt als je je wel of niet verdiept in historie ;-)
Schakelzone tussen Stad en Strand
75
Bijlagen
76
Visie Natuurbeleving Onderzoek
Tijdens mijn minor ‘Filosofie, Wereldreligies en Spiritualiteit - levenskunst voor dé professional’ heb ik een onderzoekje gedaan naar natuurbeleving. Hoewel de focus lag op het leren informatie halen uit slechts drie interviews, was ik verrast hoe nauw mijn leeftijdsgenoten zich verbonden voelen met de natuur. Samen met het vooronderzoek aan de hand van literatuur blijkt het belang van natuur voor ontspanning gigantisch. Je zou kunnen zeggen dat ‘even lekker uitwaaien’ van levensbelang is. De conclusie luid als volgt: “Natuur speelt een steeds grotere rol in de vrije tijdsbesteding van de Nederlander. We zijn soms naarstig op zoek naar een ‘beleving’, entertainment, maar op den duur zijn we vooral op zoek naar rust en ontspanning. Die ontspanning wordt door jonge hardlopers in oostkant van Utrecht vooral gevonden door te sporten. Vroeger waren ze al veel buiten, maar verder ontwikkelt en uit ieder zijn waardering voor de natuur op zijn eigen manier. Hardlopen wordt het liefst gedaan in een bosrijke, doch afwisselende omgeving,
deels vanwege de onverharde paden en de verscheidenheid aan mogelijke routes, maar vooral vanwege de schoonheid van het landschap. Tijdens het rennen, maar vooral met wandelen slaat soms ineens de verwondering toe voor de kracht en pracht van de natuur. Ze omschrijven een aangename stilte van binnen, een gevoel van ruimte, ontzag en liefde. Daarvoor hoeft het niet muisstil te zijn, maar harde stadsgeluiden en andere mensen zijn wel storend. De natuur is voor menig mens immers de ideale plek om ongestoord zichzelf te kunnen zijn. Buiten sporten en de vrijheid van de ongerepte natuur beleven is ook voor deze jonge sportievelingen van levensbelang om de opgewekte, lieve mensen te blijven die ze zijn.“ Het onderzoeksverslag is bij mij aan te vragen als pdf.
Terugschakelen
De Schakelzone heeft de mogelijkheid om in deze natuurbehoefte te voorzien. Het is van vitaal belang voor de inwoners van Den Haag en Westland om een de mogelijkheid te houden het hoofd leeg te maken, zeker als het inwoneraantal toeneemt zal de recreatiedruk stijgen. Natuur levert in eerste instantie geen geld op, maar het zal schelen in de ziektekosten.
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
77
Visie Duurzaamheid Menslievend
Levensfases en woonwensen Woonwensen hangen sterk samen met de levensfase. Van het 30e tot 60e levensjaar wonen mensen meestal in een eensgezinswoning, en voordat ze op kamers gaan woonden ze daar ook al zo’n 20 jaar. Starters en bejaarden wonen gemiddeld kleiner en hebben ook andere wensen aan de buitenruimte. Daarom is er voor de buitenruimte bij de meeste woonwijken een curve uit te stippelen waarin eerst behoefte is aan speeltoestellen voor de kleintjes, dan hangplekken voor de jeugd en nog eens 10 à 20 jaar later bejaardenbankjes. Vervolgens verhuizen de ouderen, komen er weer starters in en begint de cyclus overnieuw. Er is natuurlijk overlap in tijd, en ook in het type woningen, dus is de globale ruimtelijke opzet op elke toekomst voorbereid en biedt het altijd ook mogelijkheden voor de mensen die buiten de heersende doelgroep vallen.
Sinds sep 2014 ben ik vrijwilliger landgoedonderhoud (A. Postema)
Toekomstgericht: ruimtes voor en door mensen
Er is een groot verschil tussen een landschap vlak na aanleg en 10 jaar later, of 30 of misschien wel 100 jaar. Het krijgt gebruikssporen, slijtage, verwilderd... Zelfs binnen 1 jaar tijd veranderd de natuur van jasje. De buitenruimte doet op een geurende zomeravond anders aan dan op een kale gure winterdag. Een stadspark moet op vrijwel elk moment aantrekkelijk zijn, of op z’n minst gebruiksvriendelijk, veilig en comfortabel. Dat vergt een goed ontwerp, met robuuste ruimtelijke structuren en materialen die tegen een stootje kunnen. Soms is een terugblik op het vroegere landschap een inspiratie, soms is het tijd voor een nieuwe insteek. De cultuurhistorie van de toekomst moet misschien nog gemaakt worden. Als men er fijne herinneringen kan opdoen, blijft een plek decennialang levendig. Niet alleen op straat, maar ook in de mensen hun hart. 78
Bevolkingsgroepen en gewoontes Het type bewoner is afhankelijk van het type huis. Kort door de bocht wonen rijke mensen in ruim opgezette villawijken (zoals Vroondaal in Madestein) met ruime tuinen en 2 eigen parkeerplaatsen. En aan het andere uiterste zijn er grote gezinnen in rijtjeshuizen waar de hele buurt op straat speelt en de allochtone variant eten haalt van zijn volkstuin en fruitbomen in de buurt (zoals stadsdeel Escamp, dat momenteel gefaseerd herstructureerd wordt). Ieder zijn eigen voorkeur en gewoontes. Maar al deze mensen delen wel hetzelfde uitloopgebied, wat dus op uiteenlopende wensen moet inspelen. Gelukkig is de Schakelzone groot en kan zonering zoals in stadsparken structuur bieden. Betrokken bewoners In overleg met de bewoners is het best te bepalen waaraan behoefte is en hoe dat gerealiseerd kan worden. Dan liggen betrokkenheid en verantwoordelijkheid ook dicht bij elkaar, wat bijdraagt aan een aangename woon- en recreatiesfeer. In dit afstudeerproject is een participatie-opzet niet mogelijk, dus wordt gewerkt met aannames. In de bijlage staan inventarisatie tabellen met gebruikersprofielen.
“We erven de aarde niet van onze voorouders, we lenen haar van onze kinderen” – Indianengezegde
Milieuvriendelijk
Ecologische voetafdruk Op http://www.wnf.nl/voetafdruktest kun je je ecologische voetafdruk meten. Hoeveel aardbollen hebben we nodig om te leven als iedereen zo zou leven zoals jij? ‘Mensen hebben steeds meer ruimte nodig om te leven. Ruimte om te wonen, om voedsel te verbouwen, zich te vervoeren, vakantie te vieren en afval te verwerken. De mens concurreert met de natuur om de beschikbare ruimte. Je voetafdruk is een manier om te laten zien hoe groot jouw ruimte is.’ (WereldNatuurFonds, 2015). Klimaatbestendig Met het oog op klimaatverandering en bijbehorende hitte-eilanden, stortbuien en de stijgende zeespiegel, is het verstandig om klimaatbestendigheid in elk nieuw plan mee te nemen. Niet voor elk gebied zijn de doemscenario’s even duister, dus juist die kansrijke gebieden bieden mogelijkheid om een stukje hemel op aarde te worden.
Natuur De intrinsieke waarde van natuur mag niet vergeten worden. De natuur is vaak minder luidruchtig dan onze menselijke kreten van hebzucht. Landschapsontwerpers hebben een kans om voor de natuur te spreken. De natuur geeft met haar ecosysteemdiensten meer aan mensen dan ze gewaardeerd wordt. Maar steeds meer mensen beginnen te beseffen hoe waardevol hun stukje bos naast de deur is voor een zondagmiddagwandeling. Een snelwegverbreding, budgettering op groenvoorzieningen, of
(WereldNatuurFonds, 2015)
ziekte als ‘Sudden Oak Death’ mag hun favoriete bomen niet bedreigen. Liefhebbers worden steeds meer zorgdragers, zowel in de vorm van donateur als vrijwilliger in het onderhoud. Omschakelen naar een frisse toekomst Voor een ‘Wéreldstad aan zee’ zoals Den Haag wil worden, is het natuurlijk belangrijk om verder te kijken dan vandaag. Een beetje duurzame stad houdt zijn voetafdruk zo klein mogelijk, de voeten droog, en de ecologie hoog. Dat is tegenwoordig nog populair ook. SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND 79
Visie Hardlopen Als ik zo’n groot groen uitloopgebied zie vraag ik me vrijwel meteen af: ‘Kun je er hardlopen?’. Net als de meeste hardlopers ga ik gemiddeld 5,5 km in 33 min. Steeds meer Nederlanders beginnen met hardlopen om af te vallen of aan de conditie te werken, maar ontdekken al gauw de ontspanning die de sport brengt. Ook in Den Haag zijn er veel hardlopers, zo’n 50.000. De vraag: ‘waar kun je groed hardlopen?’ wordt tot nu toe meestal beantwoord met: ‘in de duinen’. Daar is ook de jaarlijkse PuinduinRun over een parcours van 3,2 km. Inschrijvingen altijd vol! % sporters en hardlopers in Nederland hardlopers 11%
31%
sporters
69%
niet sporters
Missende schakel
De Schakelzone is groot genoeg voor meerdere hardlooproutes van 5 km. Helaas zijn vrijwel alle paden verhard en wordt de flow onderbroken door andere pad-gebruikers en grote kruispunten.
Landgoed Beerschoten - De Bilt 6 km natuurgevoel veel mogelijke routes
Landgoed Amelisweerd - Utrecht 5,5 km afwisselende omgeving spreekt tot verbeelding
Voorkeur loopgebied
waar mogelijk
23%
park, bos, natuur
68% 32%
stedelijk gebied
80
Den Haag Puinduinen 3,2 km leuke wedstrijd uitdagend reliëf mooi uitzicht!
bron: Sportersmonitor
Stadspark Sonsbeek - Arnhem 4,5 km cultuurhistorie, kunst uitdagende hoogteverschillen
SCHAKELZONE TUSSEN STAD EN STRAND
81
82