MAGAZYN DEAL
nr 24 wiosna/lato 2018 ISSN: 1897 - 1075
D
THE ENTREPRENEUR’S BRAIN 18 FUNDUSZE INWESTYCYJNE 37 SOCIAL MEDIA W PROCESIE 44 REKRUTAcJI
AUGMENTED REALITY
- NOWE OBLICZE RZECZYWISTOŚCI
1
15
Wydział Ekonomiczno - Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego
Wyróżnij się. Napisz do Deala.
Magazyn Deal
www.magazyndeal.pl
REDAKTOR NACZELNA Karolina Królikowska karolina.krolikowska@skninwestor.com REDAKTOR Karol Ludwiczak karol.ludwiczak@skninwestor.com KOORDYNATOR PROJEKTU Karolina Stępień karolina.stepien@skninwestor.com PROJEKT MAGAZYNU:
REDAKTOR Karolina Wędzik karolina.wedzik@skninwestor.com REDAKTOR Weronika Ziółek weronika.ziolek@skninwestor.com KOREKTA POLONISTYCZNA: Magdalena Wasilewska KOREKTA ANGLISTYCZNA: Alicja Kubiak
Marta Sawicka
ZDJĘCIA REDAKCJI:
SKŁAD MAGAZYNU:
Bartosz Głowacki
Karolina Królikowska WYKRESY I INFOGRAFIKI:
MIEJSCE SESJI: EC 1 Łódź - Miasto Kultury
Karol Ludwiczak
ZDJĘCIA W ARTYKUŁACH:
Weronika Ziółek
Michał Paradowski Mathieu Lebreton Radek Kołakowski Malware Bytes Lab
Drogi Czytelniku, Jest mi niezmiernie miło zaprezentować Ci efekt kilkumiesięcznej pracy — XXIV wydanie Magazynu Deal. Jeśli jesteś z nami po raz kolejny, bardzo cieszymy się z Twojego stałego zainteresowania proponowanymi przez nas treściami, jeśli jednak właśnie trzymasz Deala w rękach lub czytasz go w wersji elektronicznej po raz pierwszy – w imieniu całej redakcji zapewniam, że znajdziesz tu coś dla siebie. XXIV wydanie Magazynu Deal pozwoli Ci m.in. dowiedzieć się, jakie materiały mogą stanowić o przyszłości energetyki, zrozumieć zarówno zagrożenia, jak i korzyści płynące z rozwoju nowych technologii oraz sztucznej inteligencji, uświadomić sobie, dlaczego dbałość o nasze profile na portalach społecznościowych jest tak ważna oraz wiele innych. Dodatkowo przedstawiamy wywiad z Łukaszem Młodyszewskim, który tłumaczy, jak dzięki aplikacji Nightly możemy poprawić jakość naszego snu oraz rozmowę z komitetem IAESTE z Politechniki Łódzkiej, który przedstawia możliwości płynące z udziału w zagranicznych praktykach i CaseWeeku. Tworząc to wydanie, pragnęłam przede wszystkim utrzymać prezentowany dotychczas przez twórców Deala poziom, zapewniając tym samym Tobie Czytelniku zarówno rozrywkę, jak i zbiór informacji przydatnych w Twojej dalszej karierze. XXIV wydanie Magazynu Deal nie powstałoby jednak bez tworzących go ludzi – ambitnych studentów. Dlatego też pragnę serdecznie podziękować wszystkim autorom artykułów – bez Was Deal nie obfitowałby w tak niezwykłe treści. Szczególne podziękowania należą się redakcji: Karolinie Stępień za to, że potrafiła zapanować nad trudnościami związanymi z biurokracją, zawsze miała głowę na karku i dzielnie pomagała mi rozwikłać wszelkie męczące mnie wątpliwości. Karolinie Wędzik za opanowanie do perfekcji tworzenia grafik, Weronice Ziółek za trzymanie pieczy nad naszą stroną na Facebooku, Karolowi Ludwiczakowi za utrzymywanie kontaktów z partnerami na dotychczasowym poziomie. Nie mogłabym nie skierować słów wdzięczności do Magdy Borettini, która wprowadziła mnie w świat tworzenia Deala, wytrwale odpowiadała na wszystkie moje pytania i stała na straży naszej pracy. Podziękowania należą się również Magdalenie Wasilewskiej oraz Alicji Kubiak za przeprowadzenie korekty językowej, Bartoszowi Głowackiemu za pomysłowość oraz wykonanie dla nas sesji zdjęciowej, a także wszystkim innym, których nie wymieniłam, a którzy mieli wpływ na wygląd Magazynu. Drogi Czytelniku, pragnę zaprosić Cię teraz do czytania, jeśli jednak i Ty chciałbyś stać się częścią kolejnego wydania, nie czekaj i #napiszdoDeala.
Miłej lektury!
Redaktor Naczelna Karolina Królikowska
MAGAZYN DEAL NR 1 (24) WIOSNA-LATO 2018 wydawca: Studenckie Koło Naukowe „Inwestor”, Uniwersytet Łódzki www.magazyndeal.pl Wydział Ekonomiczno - Socjologiczny, P.O.W. 3/5, 90-255 Łódź www.facebook.com/MagazynDeal ISSN: 1897 - 1075 kontakt@magazyndeal.pl Wydawcy Magazynu nie ponoszą odpowiedzialności za błędy czy konsekwencje wynikające z zastosowania informacji zawartych w czasopiśmie. Wszystkie materiały chronione są prawem autorskim. Przedruk lub rozpowszechnianie w jakiejkolwiek formie i jakimkolwiek języku bez pisemnej zgody wydawcy jest zabronione. Publikowane w magazynie Deal artykuły nie stanową usługi doradztwa inwestycyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jednolity Dz. U. Nr 183, poz. 1538 z późn. zm.)
SPIS TREŚCI
W CZTERY OCZY POD LUPĄ 5 PYTAŃ DO
6 10
FELIETON AUGMENTED REALITY - NOWE OBLICZE RZECZYWISTOŚCI
15
THE ENTREPRENEUR’S BRAIN
18
MOC SZTUCZNEJ INTELIGENCJI
21
WARTO WIEDZIEĆ ADAPTACJA ALBO ŚMIERĆ
24
ZAKAZ SELEKCJONOWANIA KLIENTÓW W USŁUGACH
28
GRAFEN - MILIONY ZAKLĘTE W ATOMY
30
TWOJE INWESTYCJE Z RODZINĄ NAJLEPIEJ WYCHODZI SIĘ... W FIRMIE
35
FUNDUSZE INWESTYCYJNE
37
TWOJA KARIERA TIME-BOUND LIFE SOCIAL MEDIA W PROCESIE REKRUTACJI
41 44
MAKROEKONOMIA PRZEMYSŁ 4.0 - CZY CZŁOWIEK ZOSTANIE WYPARTY PRZEZ MASZYNY?
47
LOUIS VUITTON&MOËT HENESSY’s EMPIRE
50
NA REZERWIE
55
TESTY NUMERYCZNE
58
POD LUPĄ „Sen to zaniedbywany ostatnio element życia. DreamJay chce nie tylko przekonać nas, że sen jest ważny, ale uczynić też z niego rozrywkę”, jak pisze Adam Turek w Business Insider. Prezentujemy rozmowę ze współzałożycielem start-upu DreamJay oraz współtwórcą aplikacji Nightly – Łukaszem Młodyszewskim. DEAL: Skąd wziął się pomysł na założenie
Ł.M.: Nightly stworzona jest dla osób, które
start-upu?
cierpią na zaburzenia snu: mają trudności z zasypianiem, budzą się w nocy lub często śnią im
ŁUKASZ MŁODYSZEWSKI: Nightly jest sumą
się koszmary. Od początku najważniejsze było dla
prywatnych i zawodowych doświadczeń. Z jed-
nas osadzenie pomysłu w realiach naukowych.
nej strony zajmowałem się przez wiele lat branżą
Przenieśliśmy teorię dotyczącą bodźców audiowi-
startupową i inwestycjami. Z drugiej, był to czas,
zualnych i ich wpływu na sen prosto do sypialni.
w którym sporo pracowałem i cierpiałem na nie-
Aplikacja działa w oparciu o technologię Sleep
dobór snu. Pewnego dnia spotkałem się z Micha-
Stimulation. Nasze rozwiązanie pozostaje ak-
łem Wolniakiem, który w branży nowych mediów
tywne przez całą noc, poprawiając jakość snu.
stworzył już wcześniej z sukcesem doceniane na
Stymulacja przebiega kilkuetapowo - najpierw
świecie firmy (m.in. utworzył i sprzedał agencję
użytkownik ogląda specjalnie opracowany przez
interaktywną Heureka) i temat mojego niewyspa-
neuropsychologów, wyciszający, 2-minutowy film
nia wypłynął podczas naszej rozmowy. Obydwaj
z muzyką. Później specjalnie opracowany algo-
szukaliśmy jakiegoś rozwiązania tego problemu,
rytm wykorzystujący technologię AI wykrywa
ale nie chcieliśmy, żeby wiązało się ono z jakimiś
poszczególne fazy snu i na ich podstawie akty-
skutkami ubocznymi czy zmuszało nas do zmiany
wuje kojący motyw audio, który chroni przed
stylu życia. Zaczęliśmy zgłębiać ten temat i okazało
wybudzeniami. Wszystko na wyciągnięcie ręki,
się, że mniej więcej 30% dorosłych na całym świe-
bo zawarte w aplikacji na telefon. Nightly cały
cie zmaga się z zaburzeniami snu. Mimo tego, że
czas jest udoskonalana i badana w warunkach
skala problemu jest gigantyczna, nie znaleźliśmy
klinicznych, żeby zweryfikować skuteczność jej
rozwiązania, które spełniałoby nasze oczekiwania,
działania. Już teraz wiemy, że zmniejsza licz-
więc postanowiliśmy stworzyć własne.
bę wybudzeń w nocy o blisko połowę, a w 85% przypadków redukuje liczbę koszmarów sen-
D: Na czym polega działanie aplikacji stworzonej
nych. Aktualnie kończymy kolejną turę badań
przez Nightly? Czy można określić ją tabletką na-
klinicznych prowadzonych wspólnie z Instytu-
senną XXI wieku?
tem Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Mamy 6
7
„
nadzieję, że już niedługo Nightly będzie alternaty-
neuropsychologów. Algorytm jest precyzyjny dzię-
wą dla leczenia farmakologicznego u osób, które
ki wykorzystaniu sztucznej inteligencji, która każ-
mają problemy z bezsennością.
dej nocy analizuje ruchy użytkownika, aby jak najprecyzyjniej wykrywać u niego poszczególne fazy
D: Jak daleka była droga od pomysłu na Nightly
snu. Dobór kadru, barw, częstotliwość stymulacji
do jego realizacji? Ile czasu zajęło wykonanie po-
— to wszystko dopracowywane jest w czasie testów
trzebnych badań i jak one wyglądały?
tak, aby dawało jak najlepsze efekty.
Nightly stworzona jest dla osób, które cierpią na zaburzenia snu
D: Czy aplikacja cieszy się popularnością, ilu użytkowników posiada i jaka jest jej skuteczność? Czy skierowana jest jedynie do młodych ludzi? Ł.M: Aplikacja wprowadzona została na rynek w ubiegłym roku. Rozpoczęliśmy od Australii, te-
Ł.M.: Nad Nightly pracujemy od blisko czterech
raz jesteśmy dostępni już na całym świecie. Użyt-
lat. Udało nam się zbudować wyjątkowy zespół,
kowników systematycznie przybywa, aplikacja jest
do współpracy zaprosiliśmy: psychologów, eks-
pozytywnie oceniana, a „word-of-mouth” jest dla
pertów w zakresie sztuk audiowizualnych, inży-
nas bardzo istotne. Z aplikacją przespano już kil-
nierów. Wśród naszych konsultantów znajdują
kadziesiąt tysięcy nocy. Ostatnio, kiedy to spraw-
się takie autorytety jak dr hab. n. med. Adam
dzaliśmy, było to ponad 50 tys., ale sytuacja dosyć
Wichniak, specjalista psychiatra, neurofizjolog
szybko się zmienia. Z zebranych przez nas danych
kliniczny, adiunkt w III Klinice Psychiatrycznej
wiemy, że najczęściej na problemy ze snem skarżą
i Ośrodku Medycyny Snu Instytutu Psychiatrii
się kobiety mieszkające w miastach, w wieku 25-
i Neurologii w Warszawie oraz prof. Steven C.
45 lat. To największa grupa odbiorców Nightly.
Hayes z University of Nevada, jeden z najlepszych
Najważniejsze jest dla nas to, żeby dotrzeć do
psychologów behawioralnych na świecie.
osób, które faktycznie cierpią na zaburzenia snu,
Jak już wspominałem, bardzo istotna jest dla
a nie tylko do tych, które szukają standardowego
nas weryfikacja skuteczności działania naszej
sleep trackera.
„
technologii.
Aplikację
testujemy
w
warun-
kach laboratoryjnych, jak i poza nimi. Z Ni-
D: Jak poszukiwać inwestorów do tak innowacyj-
ghtly przespano już ponad 50 tys. nocy, co daje
nej aplikacji, jaką jest Nightly?
nam szerszą perspektywę w zakresie funkcjonalności tego rozwiązania. Co do samego
Ł.M.:
wpływu aplikacji na sen - weryfikujemy to
mi, które skupiają się wokół problemów ze snem,
w laboratorium. Z pierwszych badań, które
budzi spore zainteresowanie. Nic dziwnego, po-
przeprowadzone zostały w Instytucie Psychiatrii
nieważ skala problemu jest bardzo duża. Z drugiej
Zainteresowanie
różnymi
rozwiązania-
Użytkownicy testujący aplikację deklarują, że koszmary występują u nich o 85% rzadziej
i Neurologii w Warszawie, wiemy, że liczba wybu-
strony dopracowanie szczegółów współpracy nie jest
dzeń przy korzystaniu z aplikacji zmalała blisko
takie proste. Nam zebranie rundy zajęło sporo czasu
o połowę. Użytkownicy testujący aplikację poza
- większość VC [Venture Capitalists, przyp. redak-
laboratorium deklarują również, że koszmary
cji], z którymi rozmawialiśmy, życzyła sobie, żeby
występują u nich o 85% rzadziej. Właśnie koń-
pozyskane fundusze przeznaczone zostały niemal
czymy drugą turę badań klinicznych nad aplika-
w całości na działania marketingowe. Sądzili, że
cją, wyniki zapowiadają się obiecująco, ale nie
skoro konkurencja nie robi badań naukowych, to
mogę jeszcze o nich mówić - podzielimy się wyni-
nie jest to niezbędne. Dla nas to podstawa. Osta-
kami ze światem w drugim kwartale 2018 roku.
tecznie udało nam się znaleźć partnerów, którzy
Działanie Nightly nie jest przypadkowe, moty-
podzielają nasz pomysł na aplikację.
wy audiowizualne, z których korzystamy przyD: W jakich krajach aplikacja cieszy się największą
gotowane są specjalnie na nasze potrzeby przez 8
popularnością? Czy są plany dalszej ekspansji? Ł.M.: Aplikacja dostępna jest już dla użytkowników z całego świata. Najbardziej interesują nas takie rynki jak Stany Zjednoczone, Australia czy Wielka Brytania oraz Azja. D: Jakie będą Pana następne działania, w jaki sposób spróbuje Pan rozwinąć firmę? Ł.M.: O Nightly myślimy przez pryzmat platformy. Aplikacja jest skierowana do klientów indywidualnych, rozpoczynamy również wdrażanie Nightly jako benefit dla pracowników dużych firm. Z drugiej strony jestem przekonany, że to, co robimy z wykorzystaniem stymulacji snu, to dopiero początek. Będziemy dalej sprawdzać, jakie mogą być sposoby wykorzystania tej technologii, np. w obszarze sportu i e-sportu czy stymulacji pamięci. Brzmi to odważnie, ale znaleźliśmy rzetelne badania, które wskazują, że to możliwe. Będziemy chcieli to zweryfikować, ponieważ u nas wszystko rozpoczyna się od strony naukowej. Rozmowę przeprowadziła Redakcja Magazynu Deal
9
5 PYTAŃ DO Rozmowa z IAESTE – organizacją umożliwiającą studentom dostanie się na zagraniczne praktyki, wzięcie udziału w licznych warsztatach oraz zaangażowanie się w działalność akademicką. 1. Czym jest IAESTE i czym się zajmuje?
jednak studenci. Można się zgłosić i odbyć rozmowę, która wbrew pozorom nie jest taka straszna.
IAESTE: IAESTE (The International Association
Warto być członkiem organizacji również z tego
for the Exchange of Students for Technical Expe-
powodu, że osoby, które działają w komitecie,
rience) to organizacja, w której praca opiera się
zajmują wyższą pozycję w klasyfikacji podczas re-
przede wszystkim na organizowaniu praktyk za-
krutacji na praktyki. Podczas selekcji kandydatów
granicznych dla studentów oraz tzw. CaseWeeka,
tworzony jest ranking, w którym punktacja liczona
czyli cyklu warsztatów — również dla uczących się
jest m.in. na podstawie średniej z ocen w nauce czy
jeszcze osób. Działamy w 84 krajach na świecie,
aktywnego działania w organizacji.
przy czym w Polsce znajduje się 12 komitetów, zaś w samej Łodzi są trzy: na Uniwersytecie Łódzkim,
3. W praktykach udział może więc wziąć każdy?
Politechnice Łódzkiej oraz Uniwersytecie Medycz-
Na czym właściwie one polegają oraz jak wygląda
nym. Dzięki członkostwu możemy kontaktować
proces ich organizacji przez IAESTE?
się z innymi krajami, poznawać wielu ciekawych ludzi, dowiedzieć się, jak wygląda praca w zespole.
IAESTE: Aby wziąć udział w praktykach, nale-
Dodatkowo, jeżeli ktoś działa w komitecie, może
ży mieć ukończony przynajmniej pierwszy rok
korzystać z konferencji krajowych, zagranicznych
studiów, zdobyć wystarczająco wysoką średnią
oraz wielu innych rozwijających wyjazdów. Co
z ocen oraz zdać egzamin wewnętrzny lub posia-
roku odbywa się co najmniej kilka takich wyda-
dać certyfikat z wybranego języka na poziomie
rzeń. Są one organizowane przez różne komitety
min. B2. Można uzyskać także dodatkowe punk-
w zależności od tego, który się do tego zgłosi. Jedno
ty, jeśli działa się w komitecie. Jeśli chodzi o same
z nich odbyło się w zeszłym roku właśnie w Łodzi.
praktyki, to jest to normalna praca. Trwają one
Konferencje polegają przede wszystkim na pod-
min. sześć tygodni za granicą i min. cztery tygo-
sumowaniu naszych działań, wymianie ofertami
dnie w Polsce, ale częste są też oferty np. na pół
i integracji. Na konferencjach omawiane są rów-
roku albo rok, ponieważ pracodawcy wolą zatrud-
nież osiągnięcia oraz to, co i jak można poprawić.
niać na dłużej. Ich organizacja wygląda następująco: każdy komitet znajduje w swojej okolicy
2. Czy każdy może zostać członkiem IAESTE?
pracodawców, którzy oferują praktyki, oczywiście płatne. Pracodawca przygotowuje ofertę, w której
IAESTE: Tak, jak najbardziej, przede wszystkim
określa proponowane zarobki, koszty utrzymania 10
11
w danym mieście oraz swoje wymagania wobec
Zwieńczeniem udziału w warsztatach jest otrzy-
rekrutujących się osób dotyczące umiejętności
manie certyfikatu potwierdzającego uczestnictwo,
oraz preferowanego kierunku studiów. Organiza-
a także cenne doświadczenie i owocny networking,
cja znajduje praktyki w Polsce dla osób z zagrani-
dzięki któremu niejednokrotnie zyskuje się moż-
cy, a nam gwarantują je komitety z innych krajów,
liwość pozyskania pracy, szczególnie, jeśli ktoś
jest to więc swego rodzaju wymiana. Otrzymanymi
w trakcie warsztatów „zaistniał”. Warto dodać, że
ofertami można wymieniać się również między
firmy są w tym momencie bardzo przychylne za-
komitetami w Polsce. Są one przedstawiane stu-
trudnianiu młodych osób.
dentom, którzy — wedle rankingu — mogą między nimi wybierać. Poza tym komitety pomagają
5. Czy studenci kierunków ekonomiczno-bizneso-
przyjeżdżającym do Polski studentom zapoznać
wych znajdą tam coś dla siebie?
się z miastem, pomóc znaleźć miejsce zamieszkania czy dopełnić takich formalności, jak na przy-
IAESTE: Myślimy, że tak. Część warsztatów do-
kład wyrobienie migawki (karty miejskiej). Warto
tyczy umiejętności miękkich, czyli umiejętności
zaznaczyć, że noclegi często oferowane są przez
przydatnych w każdej pracy niezależnie od obra-
akademiki, dzięki czemu koszty utrzymania
nego przez siebie kierunku. Dotychczas były to np.
są znacznie niższe. Z ciekawostek, Polacy naj-
takie tematy jak zarządzanie projektami w organi-
częściej jeżdżą do Brazylii, Chin (Hong Kong),
zacji czy jak uczyć się na błędach. Rejestrując się
Tunezji. Znacznie bardziej popularne są dalsze
na warsztaty, należy wskazać podjęty kierunek stu-
rejony niż Europa.
diów — prowadzący określają swoje wstępne wymagania, by jak najlepiej móc dopasować warsz-
4. Przejdźmy do CaseWeeka. Czym właściwie jest,
taty do studentów. Podejmujemy inicjatywę, jaką
kto może wziąć w nim udział i w jaki sposób można
jest CaseWeek, już nie po raz pierwszy, gdyż zależy
to zrobić?
nam na dawaniu możliwości rozwoju ambitnym, młodym ludziom. Gorąco zachęcamy do śledzenia
„
IAESTE: Jest to tydzień warsztatów dla stu-
naszych wydarzeń, gdyż wierzymy, że każdy czytel-
dentów organizowany przez IAESTE i dotyczący
nik znajdzie tu coś dla siebie.
głównie uczelni technicznych. Współpracujemy z firmami, które prowadzą zajęcia w zakresie róż-
Rozmowę przeprowadziła
nych dziedzin. Studenci mogą się zarejestrować na
Redakcja Magazynu Deal
wybrany przez siebie warsztat za pomocą strony internetowej. W zeszłym roku przeprowadziliśmy 96 warsztatów, w których wzięło udział 1468 uczestników, w Łodzi było to ok. 150 osób. Zajęcia prowadziły takie firmy jak np. Motorola, Mitsubishi, Samsung, Microsoft, PKN Orlen czy Fujitsu.
Nie są to warsztaty podobne do tych na uczelni: jest to bardziej zawodowe spojrzenie, można się wiele nauczyć, zrobić coś więcej niż tylko pisanie kolokwiów W tym roku CaseWeek odbył się w dniach 16-27 kwietnia na 10 uczelniach w Polsce, w Łodzi była to Politechnika Łódzka. Dlaczego warto? Przede wszystkim jest to dobry sposób na poznanie pracodawcy. Student ma okazję zobaczyć, jak dane firmy działają wewnątrz, czego się od nich wymaga, jak naprawdę wygląda taka praca. Nie są to warsztaty podobne do tych na uczelni: jest to bardziej zawodowe spojrzenie, można się wiele nauczyć, zrobić coś więcej niż tylko pisanie kolokwiów. 12
PRZYWITAJ WIOSNĘ
z Wydziałem Ekonomiczno-Socjologicznym UŁ
13
14
AUGMENTED REALITY
- NOWE OBLICZE RZECZYWISTOŚCI Jak mawiał Albert Einstein, „Rzeczywistość jest tylko iluzją, aczkolwiek bardzo trwałą”. Można zaryzykować stwierdzenie, że w aforyzmie tym zakorzenione jest obecne postrzeganie rzeczywistości, które w ciągu zaledwie kilku ostatnich lat stało się mało jednoznaczne. Mimo iż może zabrzmi to paradoksalnie, rzeczywistość staje się pojęciem względnym, na co niebagatelny wpływ mają technologie związane z wirtualną i rozszerzoną rzeczywistością. Percepcja zmysłów
Dzisiejszy świat zmienia się i rozwija w oszałamiającym tempie. Uruchamiając coraz to nowe
Każdy wie, jakie zmysły pozwalają poznawać ota-
procesy i wdrażając innowacje, budzi szereg kon-
czającą nas rzeczywistość, jednak rzadko kiedy za-
trowersji, skłania do zadawania pytań i szukania od-
stanawiamy się nad ich gradacją. Który zmysł jest
powiedzi. Człowiek XXI wieku czuje silną potrzebę
najważniejszy? Wydawać by się mogło, że wszyst-
ulepszania zarówno siebie, jak i otoczenia, w związku
kie odgrywają równie znaczącą rolę i są tak samo
z powyższym dąży do zdobywania postępowej wie-
ważne, jednak z naukowego punktu widzenia
dzy i doskonalenia posiadanych umiejętności. W tym
w największym stopniu świadomie postrzegamy
celu korzysta ze wszystkich dostępnych źródeł i na-
świat poprzez wzrok (aż w 80%). Drugie miejsce
rzędzi oraz kreuje takie, które pozwolą mu lepiej i peł-
zajmuje percepcja słuchowa (11%), a następnie
niej pojąć otaczającą go rzeczywistość, która zaczyna
węch, dotyk i smak. Jaki z tego wniosek? To wła-
coraz bardziej intrygować nasze społeczeństwo.
śnie obraz jest najważniejszym bodźcem, który
W tradycyjnym znaczeniu rozumiemy rze-
rejestrujemy i stanowi esencję postrzegania rze-
czywistość jako obecny stan rzeczy, czyli to, co na-
czywistości. Jaki skutek zatem może mieć modyfi-
macalne, doświadczalne i możliwe do odczucia
kowanie widzianych przez nas obrazów za pomocą
zmysłami — krótko mówiąc wszystko, co istnieje.
nowych technologii?
Jednakże czy zawsze to, co podpowiadają nam zmysły, jest prawdziwe? Czasem wzrok czy słuch pła-
Hardware i software istotą AR
ta nam figle, tracimy poczucie czasu, wydaje nam
Rzeczywistość rozszerzona (ang. Augmented Re-
się, że czujemy zapachy, które tak naprawdę nie są
ality) to według ogólnej definicji system łączący
w danej chwili rozpylane. Zjawiska te są doskonałą
świat rzeczywisty z generowanym komputerowo.
szansą dla specjalistów z dziedzin takich jak mar-
Aby połączyć ze sobą te dwie płaszczyzny, potrzebna
keting, informatyka czy robotyka i pokazują, że je-
jest konstrukcja, na którą składa się zarówno har-
dynym, co nas ogranicza, jest nasza wyobraźnia.
dware, czyli część sprzętowa, rozumiana przede 15
wszystkim jako funkcjonalności takie jak GPS,
zabawy, czego sztampowym przykładem jest apli-
żyroskop, kamera, akcelerometr (mierzy przy-
kacja Pokemon Go, na punkcie której świat oszalał
spieszenie i prędkość) czy kompas, jak i software
latem 2016 roku. Rzeczywistość rozszerzona może
— wyspecjalizowane oprogramowanie. W praktyce
jednak znaleźć swe zastosowanie w wielu innych,
AR jest to najczęściej nic innego jak wyświetla-
znacznie bardziej istotnych dziedzinach.
nie wirtualnych obrazów na tych prawdziwych, w czasie rzeczywistym, za pośrednictwem urzą-
1. Turystyka
dzeń mobilnych.
Podróże są pasją, którą podziela ogromna część społeczeństwa. Bez odpowiedniej wiedzy, komple-
Brzmi znajomo? VR vs. AR
tu informacji i orientacji w terenie zwiedzanie od-
Bardziej popularną i rozwiniętą od rzeczywistości
ległych zakątków świata może okazać się całkiem
rozszerzonej jest obecnie wirtualna rzeczywistość
kłopotliwe, a szukanie niezbędnych instrukcji —
(ang. Virtual Reality). VR w odróżnieniu od AR
szalenie uciążliwe. Istotnie istnieje możliwość sko-
nie jest powiązana ze światem rzeczywistym — wy-
rzystania z pomocy przewodnika, jednakże jest to
korzystuje „jedynie” potencjał grafiki komputero-
usługa dość kosztowna. Ponadto nie każdy po-
wej. „Gałęzie” te rozwijają się niezależnie od siebie
trafi przekazać wiedzę w przystępny sposób lub
i na nieco innej zasadzie. Jakie były ich początki?
z góry ustala program wycieczki, bez możliwości
Najbardziej standardowym i zarazem po-
modyfikacji trasy zgodnie z naszymi preferencjami.
wszechnie występującym rodzajem obrazu jest
Wyobraźmy sobie, że możemy dzięki wirtualne-
oczywiście grafika dwuwymiarowa, będąca pod-
mu asystentowi zostać pokierowani w czasie rze-
stawą filmów, bajek, gier czy fotografii. Przełomo-
czywistym, dokąd tylko chcemy. Filmując oto-
wym krokiem było bezsprzecznie wprowadzenie
czenie, dostaniemy informacje na temat tego,
techniki 3D, która cieszyła się zainteresowaniem,
gdzie się znajdujemy, jaka jest historia i symboli-
jednak przestała wystarczać spragnionemu inno-
ka zabytków, które właśnie zwiedzamy oraz które
wacji społeczeństwu. W ten oto sposób narodziła
z miejsc znajdujących się w pobliżu warto zobaczyć.
się rzeczywistość rozszerzona i wirtualna — są one
Będąc w obcym kraju, możemy mieć również trudność
zatem ulepszeniem grafiki trójwymiarowej.
ze zrozumieniem napisów, chociażby tych na tablicach informacyjnych, w czym z pewnością pomoże nam
Po co to wszystko?
funkcja Tłumacza Google wykorzystująca rozszerzoną
Można by pomyśleć, że AR to kolejny wymysł
rzeczywistość. Wystarczy skierować aparat na intere-
i zwykły gadżet służący jedynie rozrywce. Owszem,
sujący nas tekst, a odpowiednio zaprojektowany algo-
Augmented Reality to wspaniałe narzędzie do
rytm przetłumaczy wszystkie zarejestrowane słowa. 16
2. Nauka
Powyższe przykłady są jedynie namiast-
Użycie nowych technologii może okazać się świet-
ką ukazującą potencjał technologii AR. Niektóre
nym sposobem na zaciekawienie najmłodszych.
z opisanych rozwiązań funkcjonują w obecnym
Tego rodzaju urozmaicenie pozwoli lepiej i w bar-
świecie, inne to jedynie spekulacje i śmiała wizja
dziej przystępny sposób zapamiętać dzieciom to,
najbliższej przyszłości…
czego się uczą. Interaktywne podręczniki i cyfrowe modele są bezkonkurencyjne w stosunku do tra-
Innowacje budzą kontrowersje
dycyjnych ilustracji i tekstu pisanego. Rzeczywi-
Technologia, opanowując świat, przyniosła ze sobą
stość rozszerzona wykorzystywana jest również
wiele genialnych rozwiązań, ale i wykreowała za-
do zobrazowania bardziej skomplikowanych fak-
grożenia. Niebagatelny stał się problem dotyczący
tów naukowych. Technologia ta nadaje się zatem
szczególnie dzieci i młodzieży, a mianowicie zacie-
nie tylko dla najmłodszych uczniów, ale także dla
rająca się granica między fikcją a rzeczywistością.
studentów. Istnieją bowiem programy, które przy
W odpowiedzi na ten zgrzyt zaczęły powstawać
użyciu AR potrafią na przykład wyświetlić układ
liczne publikacje, filmy i seriale. Znaczna większość
słoneczny w pustym pokoju, by użytkownik mógł
społeczeństwa, a szczególnie ta jego część, która
obserwować ruchy planet i innych ciał niebieskich.
intensywnie żyje w cyfrowym świecie, chociażby słyszała o serialu Black Mirror czy też udzielonej na
3. Medycyna
niego przez polskich YouTuberów odpowiedzi, jaką
Anatomy 4D to aplikacja, która umożliwia studio-
jest Czarne Lusterko. Technologia AR w zaledwie
wanie organizmu człowieka. Aby z niej korzystać,
kilku sezonach, składających się z kilku-kilkunastu
niezbędne jest pobranie ze strony internetowej
odcinków, zobrazowana została w niezwykle za-
producenta i wydrukowanie dwóch dokumen-
awansowany i dający do myślenia sposób. Ta futu-
tów, będących bazą działania aplikacji. Gdy na-
rystyczna wizja negatywnego wpływu technologii na
kierujemy aparat smartfonu na jeden z arkuszy,
życie człowieka wzbudza uzasadniony podziw i nad-
będziemy mieli okazję podziwiać ze wszystkich
zwyczajne poruszenie wśród widzów.
stron serce człowieka. Dzięki funkcji wyłączania
Kolejnym mankamentem ery cyfryzacji jest
warstw obejrzymy je nie tylko z zewnątrz, ale rów-
to, iż ludzie przestają dostrzegać naturalne piękno
nież prześledzimy budowę przedsionków i komór.
otaczającego świata. Rezygnujemy z cieszenia się
Druga kartka umożliwia z kolei naukę o mięśniach
chwilą i zamiast przeżywać wszystko tu i teraz, sta-
człowieka, a po dezaktywowaniu zewnętrznej war-
ramy się uwiecznić każdy moment poprzez zdjęcia
stwy, także o jego szkielecie. Dodatkowo przybliża-
i filmy. Kreujemy innego siebie w sieci, wszystkim,
nie i oddalanie urządzenia w stosunku do arkusza
co robimy, musimy podzielić się ze znajomymi, lek-
powoduje odpowiednie skalowanie obserwowa-
ceważąc te nieuchwytne, a równie ważne drobiazgi.
nych obiektów.
Z całą pewnością prędzej czy później życie
Augmented Reality to nie tylko pomoc na-
zweryfikuje, w którym kierunku nastąpi rozwój rze-
ukowa dla przyszłych lekarzy, ale również świetna
czywistości rozszerzonej i ogólnie pojętej techno-
szansa w diagnostyce i leczeniu. Rejestrując dane
logii. Bez względu na bieg wydarzeń warto jednak
z otoczenia, rozszerzona rzeczywistość mogłaby
dostrzegać rodzące się z niej możliwości, nie bagate-
monitorować funkcje życiowe pacjenta w trakcie
lizując przy tym idących w parze zagrożeń.
operacji, analizować je i w czasie rzeczywistym sugerować lekarzowi odpowiednie działania. Nie bez
Magdalena Borettini
znaczenia jest również możliwość wyświetlania ob-
Uniwersytet Łódzki
razu rentgenowskiego lub korzystania z tomografu.
Bankowość i finanse cyfrowe magdalena.borettini@skninwestor.com
4. Życie codzienne Aplikacje wykorzystujące rzeczywistość rozszerzoną mogą ułatwić nam również podejmowanie osobistych decyzji. Dobrym przykładem z tej
Bibliografia:
dziedziny jest Inkhunter, czyli narzędzie do wizu-
1. [w] https://www.spidersweb.pl/2013/10/rzeczywistosc
alizacji tatuażu. Jeśli nie możemy zdecydować się,
-rozszerzona-qualcomm.html
jaki tatuaż i w którym miejscu najlepiej wykonać,
2. [w] https://pclab.pl/art76388.html
wystarczy uruchomić wspomnianą wcześniej apli-
3. [w] http://www.komputerswiat.pl/artykuly/redakcyj-
kację i narysować na wybranej części ciała trzy kre-
ne/2017/06/aplikacje-do-ar.aspx
ski, według ustalonego wzoru, a dokładnie w tym
4. [w] https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-czym-jest-roz-
miejscu pojawi się tatuaż.
szerzona-rzeczywistosc 17
THE ENTREPRE-
NEUR’S BRAIN Does the entrepreneur’s brain differ from that of the non-entrepreneur? Does genetics have an influence on abilities that make us good entrepreneurs? Can we have an impact on the brain changes? Science has an answer to all of these questions – it says yes. First of all, our brain is divided into two he-
The other experiment showed that during
mispheres. The left one is associated with logical
decision-making tasks, entrepreneurs – compa-
thinking, analytic thoughts, number skills or reaso-
red to managers – were more likely to use the right
ning, while the right one is responsible for creativi-
hemisphere when approaching the novel problem.
ty, intuition and imagination. Knowing that, we can
The managers tended to use mainly the left one.
better comprehend the results of the experiments
The conclusion is that entrepreneurs are more
carried out by academic researchers.
creative than other people when deciding or un-
During one of the laboratory experiments,
dertaking the actions. Why do these differences
the researchers observed and measured brain ac-
exist, though? The answer is simple. Thinking diffe-
tivity of 30 founder entrepreneurs and 30 non-en-
rently is strictly connected with experiences of both
trepreneurs. To examine their decision-making
groups. Researches show that human brain is very
process, researchers used the classic psychological
‘plastic’ – its changes and progress are influenced
experiment called the Stroop effect – a verification
by our skills and experiences.
of the time needed to react to a task. The task itself
Some of the studies confirmed that genetic
consisted of answering to shown images on which
predispositions can have an influence on how
the names of colors were printed in a color that was
entrepreneurs think. One of the examples is the
not denoted by the name, e.g. word ‘yellow’ prin-
research conducted by a group of molecular ge-
ted in red ink color. What is interesting, the brain
neticists that gave an opportunity to discover that
activity of founder entrepreneurs turned out to be
a version of one of the genes controlling the level of
different than in the case of non-entrepreneurs.
dopamine in the brain was more common among
Entrepreneurs were faster during the initial stage
the entrepreneurs than non-entrepreneurs. The
(lasting one second) of embracing the problem.
same gene is also associated with the tendency to
They responded quickly and did not need to analyse
search out novelty. In another study, researchers
the task carefully. In contrast to them, non-entre-
observed that hormones may also be significant.
preneurs were slower during that phase, wanting to
The study carried out in 2006 showed that men
resolve more of the ambiguity before going forward.
with higher base testosterone level were more to-
Their brains acted differently also during the next
lerant of risk and more likely to become entrepre-
stages – entrepreneurs dedicated more brain reso-
neurs than men with lower level of that hormone.
urces to resolve the ambiguities.
If human brains are ‘plastic’, does it mean that 18
19
we can train them to think more like entrepreneurs? The answer for that is definitely the good news – yes, we can. But how can we achieve that? As the popular idiom says, practice makes perfect. The longer and more intense we train, the better our results are. While training our brain, we have to overcome the toughest barriers - the psychological ones. First of all, we have to get used to the lack of certainty. We should bear in mind that the best time to undertake the action is always now. Creating a list of every day challenging
„
tasks may be very helpful for our training. Here are some examples: 1. Do one thing a day that scares you. Functioning in business is strictly connected with risk. This challenge can help in getting used to it and learning how to manage it. But don’t worry if you fail – the greatest lessons come from our mistakes. 2. Think fast. Entrepreneurs often have
While training our brain, we have to overcome the toughest barriers – the psychological ones
to rely not only on their experiences or knowledge, but also on their intuition. It is important to have faith in your decisions. Next time when you have to make a decision, don’t spend too long on it, try to trust your first instinct. The first thing that comes to our minds very often turns out to be the best one. 3. Choose what you love. Only when you put your whole heart and the greatest effort in the project/work, you will succeed. 4. Outline your goal. In the beginning, you can try to create a small goal for every week, e.g. to run 30 kilometres a week. You will see that it is easier to motivate yourself to achieve a goal if it is clearly defined. 5. Replace fear of the unknown with curiosity. The world of an entrepreneur is full of the unknown. The most valuable lessons about running a business usually come from... running one. Being curious accelerates the process of acquiring knowledge. Even though genetics has the impact on our abilities – also on those connected with becoming entrepreneurs – we can still train our brain and skills. Getting closer to thinking in a similar way to successful entrepreneurs is easier than you think. You just have to stay open-minded, use the enumerated tips, find your own way of challenging yourself and just start working because the best time is always now. Karolina Królikowska Uniwersytet Łódzki Bankowość i finanse cyfrowe Psychologia karolina.krolikowska@skninwestor.com 20
MOC SZTUCZNEJ
INTELIGENCJI Według podręcznikowej definicji sztuczna
inteligencja (ang. artificial intelligence — Al) to gałąź informatyki, mająca ułatwiać opracowywanie i rozwój zdolności komputerów do wykonywania czynności będących zazwyczaj domeną ludzi, szczególnie tych wymagających użycia ludzkiej inteligencji. Pomimo że jest ona czymś, co częściej obserwujemy w biologii, to sztuczna inteligencja nie skupia się na procesie, ale na końcowym efekcie, a jej metody są często dużo bardziej złożone niż te ludzkie i wymagają większej liczby obliczeń. Wyróżniamy dwa samouczące się systemy:
pocztę, gdy potrzebujemy odczytać jedną ważną
uczenie maszynowe (ang. machine learning)
wiadomość. Oprogramowanie zapamiętuje, które
i uczenie głębokie (ang. deep learning). Na czym
wiadomości były oczekiwane, a które niechciane
polegają te dwie metody? Uczenie maszynowe
i... zwyczajnie się tego uczy.
to podstawa sztucznej inteligencji, z którą każdy
Dzięki sztucznej inteligencji oraz maszy-
z nas spotyka się w życiu codziennym. Jest ana-
nowemu uczeniu się sukces osiągnął na przykład
lizą procesów przyswajania wiedzy oraz tworze-
Netflix. Połączenie ze sobą informacji na temat
niem systemów, które doskonalą swoje działanie
filmów oraz upodobań użytkowników pozwo-
na podstawie doświadczeń z przeszłości. O czym
liło, aby stał się najpopularniejszą wypożyczalnią
mowa? Jest to między innymi GPS, który oprócz
internetową. Powiązanie to było możliwe właśnie
tego, że jest świetnym nawigatorem, to równie
poprzez uczący się algorytm. Brzmi trochę jak magia,
dobrze zapamiętuje informacje takie jak droga
prawda? Jednak wcale magią nie jest — okazuje się,
do pracy, miejsce zamieszkania czy adres naszego
że są to pewne schematy, które wystarczy rozpoznać.
ulubionego sklepu bądź kawiarni. Podobnie działa
Głębokie uczenie jest podkategorią uczenia
autokorekta w smartphonie, gdzie na bazie najpo-
maszynowego i polega na tworzeniu sieci neuro-
pularniejszych słów oraz wprowadzonych najpo-
nowych, które mają za zadanie udoskonalić tech-
pularniejszych błędów nasze literówki są wyłapy-
nikę rozpoznawania głosu, wizję komputerową
wane i poprawiane. Takie działanie wykorzystuje
czy też przetwarzanie naturalnego języka. Podczas
także używana przez nas wyszukiwarka Google.
gdy tradycyjne algorytmy uczenia maszynowego
Wszyscy możemy być również wdzięczni za filtr
mają charakter linearny, algorytmy uczenia głę-
antyspamowy na skrzynce Gmail — przecież nikt
bokiego są ułożone hierarchicznie wedle rosnącej
nie chciałby się przekopywać przez całą zaśmieconą
złożoności i abstrakcji. Dane muszą przejść przez 21
‚‚
kilka warstw przetwarzania, dlatego zdecydowano
średnio ze strony Sztucznej Inteligencji, musiałaby
się używać określenia „głębokie” uczenie. Najpro-
ona samodzielnie modyfikować cele swojego dzia-
ściej mówiąc, komputer uczy się bez ingerencji
łania. SI będzie natomiast rozwijać się tak długo,
człowieka w przeciwieństwie do uczenia maszy-
jak rozwijać się będzie cywilizacja techniczna
nowego. Uczenie głębokie wykazuje potencjał jako
(a wcale nie musi to oznaczać rozwoju cywiliza-
baza oprogramowania mogącego wypracować
cji w ogóle). Załóżmy nawet, że doprowadzamy
emocje, rozpoznać obiekty na zdjęciach i tworzyć
do tego, że komputery zyskują samoświadomość.
zaawansowane przewidywania na temat możli-
Aby samodzielnie stawiać sobie zadania, wciąż
wych ludzkich zachowań w przyszłości.
musiałyby znajdować dla nich uzasadnienie, a to nie jest takie oczywiste”.
Dzięki sztucznej inteligencji oraz maszynowemu uczeniu się sukces osiągnął na przykład Netflix
Jeszcze niedawno rzadko która firma mogła sobie pozwolić na działanie sztucznej inteligencji, dzisiaj jest już ona na porządku dziennym. Prawdziwi konsultanci coraz częściej zastępowani są cyberkonsultantami, którzy są w stanie porozmawiać w kilku językach na schematycznie zadawane pytania. Odpowiedzi te są logiczne i w pełni zrozumiałe, a rozmowa stwarza wraże-
Gdzie możemy spotkać się z deep learning?
nie dialogu. Przykładem jest bot Ania na stronie
Chociażby na najpopularniejszym na świecie por-
Ikea czy bardziej zaawansowany bot Radek. Boty
talu, jakim jest Facebook. Stworzył on Jednostkę
bez problemu rozmawiają z trudnymi klientami,
Badawczą SI (ang. AI Research Unit), używając do
nie denerwując się, nie potrzebują też stanowi-
tego ekspertyz głębokiego uczenia, aby wesprzeć
ska pracy ani wynagrodzenia, co daje ogromną
opracowywanie rozwiązań technologicznych, które
oszczędność, nawet trzydziestokrotną w porów-
trafniej zidentyfikują twarze i obiekty w 350 milio-
naniu do prawdziwego konsultanta.
nach zdjęć i nagrań video umieszczanych każdego
Jedno z najrealniejszych zagrożeń sztucznej
dnia na Facebooku. Są to również aplikacje rozpo-
inteligencji to ludzka bezczynność. Skoro wszystko
znające dźwięk i potrafiące wskazać tytuł poszuki-
za nas potrafi zrobić komputer, to w jakim celu
wanego utworu. Nawet translator Google opiera
mamy się męczyć? Człowiek coraz chętniej przy-
się na tej technologii.
garnia nowe urządzenia, nie zastanawiając się nad
Technologia deep learning okazuje się być
ich wpływem na jego życie. Dlaczego? Przecież
równie przydatna w marketingu. Dużo łatwiej jeste-
każdy z nas lubi żyć wygodnie.
śmy w stanie pozyskać dane demograficzne, ponieważ komputery są uczone cały czas, aby rozpo-
Zuzanna Maciejewska
znawać wiek i inne wskaźniki. Dodatkowo analiza
Uniwersytet Łódzki
ruchu w sklepie internetowym może być bardziej
Ekonomia
szczegółowa, bo dysponujemy większą wiedzą:
zuzanna.maciejewska@skninwestor.com
jakie czynności podejmuje potencjalny kupujący, kim jest i jaka jest jego aktywność na stronie. Czy w takim razie są jakieś zagrożenia, które stanowi sztuczna inteligencja? Artificial intelligence jest w stanie uczyć się dużo szybciej od człowieka oraz w kilka sekund zmieniać algorytmy, by jeszcze lepiej móc przyswajać wiedzę. Co to znaczy? Jest to ogromna oszczędność, w skali światowej można mówić nawet o bilionach euro. Cytując Billa Gatesa, „Nie rozumiem, czemu niektórzy się tym nie przejmują”. Zdania o sztucznej inteligencji są podzielone wśród naukowców. Jedni, tak jak Bill Gates, uważają, że jest to realne zagrożenie dla ludzkości, a komputery i roboty będą nas w stanie zastąpić w praktycznie każdej dziedzinie, a drudzy, tak jak dr Krzysztof Michalik, uważają, że zagrożenie jest bardzo odległe, jeśli istnieje w ogóle: „By w takich sytuacjach mówić o zagrożeniu bezpo22
23
ADAPTACJA ALBO ŚMIERĆ W erze nowych technologii, sztucznej inteligencji, wirtualnej rzeczywistości nasz mózg musi dotrzymać tempa szybko zmieniającemu się światu. Czujesz się gotowy na zmiany, czy nadal ogranicza Cię strach? Ray Kurzweil, amerykański naukowiec zaj-
Scalenie z robotami wpłynie korzystnie na
mujący się od wielu lat przewidywaniem przyszło-
poszerzenie możliwości intelektualnych ludzi,
ści ludzkości w dziedzinie ewolucji technologicznej
dzięki czemu będziemy dysponować niesamowi-
i biologicznej, twierdzi, że obecnie obserwujemy
tymi zdolnościami.
geometryczny wzrost wiedzy o mózgu.
Transhumaniści wierzą, że dzięki użyciu
Doszliśmy do momentu, kiedy możliwe jest
technologii możemy stawać się intelektualnie, psy-
przeanalizowanie pojedynczego połączenia neuro-
chicznie i fizycznie doskonalsi. Zmiany, które mają
nów i zaprojektowania, na podstawie badań, dia-
nastąpić, będą na tyle znaczące, że nie będziemy
gramów oraz symulacji kory słuchowej i móżdżku,
mogli nazywać się już ludźmi. Dzięki zastosowa-
które działają w zbliżony sposób do ich biologicz-
niu inżynierii genetycznej, nano- i biotechnologii
nych odpowiedników.
zyskamy możliwość łatwego zapamiętywania więk-
W 2005 roku istniały już modele i symulacje
szej ilości informacji, wieczną młodość, a także roz-
piętnastu rejonów mózgu. Amerykański futuro-
winie się nasza zdolność odczuwania. Wkroczymy
log przewiduje, że do 2029 roku uda się dokonać
w erę post-ludzi żyjących w post-społeczeństwie.
inżynierii odwrotnej ludzkiego mózgu, która ściśle
Zastanówmy się, kiedy ludzkie przewidywa-
wiąże się ze stworzeniem sztucznej inteligencji.
nia przyszłości staną się rzeczywistością?
Już dzisiaj jesteśmy w stanie stworzyć nano-
Zdaniem Raya Kurzweila — technologiczna
boty, które wpuszczone do krwiobiegu mają poma-
osobliwość, czyli hipotetyczny punkt w rozwoju
gać w leczeniu cukrzycy poprzez kontrolę sekrecji
cywilizacji, w którym postęp techniczny będzie
insuliny, a także mechaniczne leukocyty i erytrocyty.
niewyobrażalnie szybki, nastąpi w 2045 roku.
Według Kurzweila te niewielkie maszyny najpierw
Swoją tezę opiera na obserwacji występowania
będą stosowane w celach medycznych, a następnie
przełomów w rozwoju technologicznym, które
zostaną zintegrowane z ludzkim ciałem na stałe.
następują w niewielkich odstępach czasu i prawie
Nanoboty
pozwolą
na
natychmiastowe
Moore’a, które mówi o tym, że ilość tranzystorów
leczenie chorób dzięki bieżącej, wewnętrznej kon-
w układzie scalonym wzrasta w sposób wykład-
troli ludzkiego organizmu poprzez wykrywanie
niczy — podwaja się w równych odcinkach czasu.
i naprawę błędów, które zaszły w naszym ciele.
Prawo wymyślone przez jednego z założycieli firmy
Możliwe będzie także wbudowanie ich w łańcuch
Intel stosuje się często na zasadzie analogii do
DNA człowieka.
wielu innych parametrów sprzętu komputerowego. 24
Według wizjonerów moment, w którym
Niezaprzeczalny jest fakt, że nasze życie
nastąpi przyspieszenie rozwoju sztucznej inteli-
uzależnione jest od technologii. Trudno nam
gencji i robotów, zmieni nasz świat nie do pozna-
sobie wyobrazić dzień bez smartfona z dostępem
nia. Najbardziej przerażającym, a zarazem intry-
do Internetu, dzięki któremu w ułamku chwili
gującym faktem jest to, że nie będziemy w stanie
możemy sprawdzić potrzebne nam informacje.
kontrolować tego postępu.
„Świecące prostokąty”, jak nazywa telefony
Ray Kurzweil wraz z NASA i Google stwo-
komórkowe polski raper — Taco Hemingway,
rzyli wydział futurologii na Singularity University
doprowadziły do alienacji człowieka i upośledziły
w Kalifornii zajmujący się interdyscyplinarnym
komunikację międzyludzką. Zatracamy człowie-
kształceniem, które ma na celu przygotowanie
czeństwo, uczucia wyrażamy poprzez emotikony,
ludzkości na pojawienie się osobliwości i przyspie-
a nasze zdanie podporządkowane jest pragnieniem
szonego następowania zmian technologicznych.
zdobycia jak największej ilości „lajków”.
Czy zdobyta wiedza pozwoli przezwyciężyć
Wielu artystów przeciwstawia się rozwojowi
lęk przed zmianami?
techniki. Elton John chciał przeprowadzić ekspe-
Ciekawa jest historia śmierci 89-letniej Bry-
ryment związany z wyłączeniem Internetu na 5 lat
tyjki, która poddała się eutanazji w szwajcarskiej
i sprawdzeniem, jak przez ten czas rozwinęłaby
klinice Dignitas. Powodami takiej decyzji nie były
się sztuka. W swoim planie nie przewidział, jakie
bezpośrednio choroby wieku starczego. Anne nie
mogą być tego konsekwencje.
potrafiła zrozumieć techniki, która nas otacza.
Popkultura bogata jest w filmy i seriale
W wywiadzie, którego udzieliła przed śmiercią,
z gatunku science fiction. Takie futurystyczne
mówi: „ludzie, siedząc przed ekranami, stają się
wizje przyszłości fascynują ludzi, jednocześnie
robotami”. Przerost techniki nad ludzkością, jak
niosą w sobie coś przerażającego.
również problem przeludnienia i zanieczyszczenia
Często autorzy przedstawiają nam dystopijne
środowiska, przerażały ją.
obrazy wynikające z ich obserwacji i diagnozy dzi-
Emerytowana nauczycielka sztuki i inżynier
siejszego społeczeństwa.
Królewskiej Marynarki Wojennej wiedziała, że pły-
Świat, w którym najważniejsza jest nauka,
nie pod prąd. Rozumiała, że jedyne, co jej zostało,
a emocje nie mają znaczenia, widzimy w serialu
to wybrać między adaptacją a śmiercią. Jak sama
Jonathana Nolana opartym na filmie Świat Dzi-
twierdziła, nie umiała się zaadaptować. Zmarła 27
kiego Zachodu Michaela Crichtona.
marca 2014 roku.
Tytułowy Westworld to park rozrywki w kli-
Już podczas rewolucji przemysłowej w pra-
macie dzikiego zachodu, gdzie ludzie mogą wcielić
cownikach fabryk budził się strach przed maszy-
się w dowolną rolę. Otaczają ich pomocne hosty
nami, które miały zastąpić ich w pracy. Buntując
-roboty w ludzkim ciele, które pozornie nie mogą
się przeciw zmianom, włamywali się do fabryk
ich skrzywdzić. Co się stanie, gdy dojdzie do buntu
i niszczyli narzędzia pracy. W przeciągu roku
hostów, które mogą stać się niebezpieczne dla gości
zasięg zjawiska na terenie Wielkiej Brytanii zna-
parku, a emocje przejmą kontrolę nad nauką?
cząco wzrósł, a odpowiedź brytyjskich rządzących
Serial pokazuje, jak mroczna i niebezpieczna może
była natychmiastowa — za niszczenie maszyn gro-
być nauka i rozwój technologii.
ziła kara śmierci.
Charlie Brooker w kolejnych epizodach swo-
Obecnie lęk przed techniką nazywamy tech-
jego serialu Black Mirror przedstawia nam konse-
nofobią. Objawia się ona dusznościami, paniką,
kwencje, jakie niesie za sobą rozwój naszej cywi-
przyspieszonym biciem serca, reakcjami nerwico-
lizacji. Pokazuje problemy społeczno-obyczajowe,
wymi po zetknięciu z telefonem, komputerem lub
zgubny wpływ nowych technologii na życie oso-
innym przedmiotem postępu technologicznego.
biste, podporządkowanie życia regułom telewizji
Boimy się pola magnetycznego wytwarza-
i portali społecznościowych.
nego przez telefon komórkowy, które w nadmier-
W odcinku Nosedive twórca Black Mirror
nych ilościach może powodować raka mózgu.
przedstawia wizję świata z elektronicznym syste-
Mężczyźni wyciągają telefony z kieszeni spodni
mem oceny obywateli, gdzie każdemu napotka-
w obawie przed utratą płodności.
nemu człowiekowi, czy to w sklepie, na stacji ben-
Jednak nie wiemy, na ile badania są
zynowej, na spacerze, przydzielamy ilość gwiazdek
poprawne i czy istotnie nowe technologie mają
w zależności od tego, jak bardzo jesteśmy zadowo-
negatywny wpływ na nasz organizm, ponieważ
leni z kontaktu z nim. W zależności od wysokości
są one relatywnie nowe i trudno w krótkim cza-
średniej ocen, które zostały nam przydzielone,
sie przewidzieć konsekwencje, jakie może za sobą
mamy możliwość zamieszkania w prestiżowej
pociągać ich używanie.
dzielnicy, otrzymania lepszej i ciekawszej posady. 25
‚‚
Wizja takiego systemu nie jest tak odległa,
nialsów” - osób, które dorastały w erze Internetu i uro-
jakby się nam wydawało. Chińskie władze planują
dziły się w latach 80. i 90. XX wieku. Mają oni łatwość
do 2020 roku wprowadzić w życie Social Credit
w przyswajaniu dużej ilości informacji oraz uczeniu
System, który pozwoli ocenić polityczną wiarygod-
się nowych rzeczy. Potrafią krytycznie patrzeć na rze-
ność każdego Chińczyka. Według władz taki sys-
czywistość i wyciągać z niej realne wnioski.
tem ma zwiększyć szczerość i uczciwość obywateli,
Momentami zastanawiam się, dokąd ten
a także zaufanie do instytucji państwowych. Oceny
szybko zmieniający się świat zmierza. Zaczerpnięta
obywateli będą zależeć od zachowania w pracy,
wiedza na temat wizji przyszłości, zapoznanie się
terminowego płacenia rachunków, nawyków zaku-
z wytworami wyobraźni artystów i problemami,
powych, pochwalenia rządu w sieci. Wysokie noty
jakie wiążą się z szybkim rozwojem technologii,
będą wynagradzane możliwością otrzymania kre-
pomagają mi zrozumieć, że w tej całej fascynacji
dytu hipotecznego, wynajęciem auta bez depozytu
nie możemy zapomnieć, iż to my musimy mieć kon-
czy odprawą VIP na lotnisku. Osoby o niskich oce-
trolę nad tym, co się wokół nas dzieje. Nie możemy
nach zostaną ukarane brakiem możliwości wyjazdu
pozwolić, by sztuczna inteligencja przejęła nad nami
za granicę czy wolniejszym łączem internetowym.
panowanie. Z takim podejściem uda nam się wyci-
Serial miał swoją premierę w 2011 roku i już
szyć głos z tyłu głowy, który każe nam się obawiać
wtedy przyciągnął widzów swoją unikalnością.
zmian. Tylko od nas zależy, w jaki sposób będziemy
Każdy odcinek zmusza odbiorcę do przemyśleń
wykorzystywać rozwój technologii i w jakie sfery
na temat otaczającego świata i zmian, które może
życia będzie on ingerował. Nie powinniśmy całko-
przynieść nam szybko rozwijająca się technika.
wicie przeciwstawiać się zmianom. Czemu mielibyśmy sobie odmówić poprawy jakości naszego życia?
Już dzisiaj jesteśmy w stanie stworzyć nanoboty, które wpuszczone do krwiobiegu mają pomagać w leczeniu cukrzycy
Otwierając nasz umysł na naukę, rozwijamy się jako społeczeństwo. Władza nad technologią jest w naszych rękach, więc to my decydujemy, w którym kierunku będzie ten rozwój zmierzał. Zuzanna Sobczak Politechnika Łódzka Logistyka
Jednak co tak naprawdę chce przekazać nam
z.sobczak@gmail.com
twórca? Kogo oglądamy w czarnym lustrze? Spoglądając na nasze społeczeństwo z dystansu, możemy dostrzec jego niewolnictwo. Uwielbiamy podglądać życie innych za pomocą rozmaitych narzędzi. Oceniamy, ale boimy się krytyki. Nasza wartość w rzeczywistości jest coraz częściej mierzona popularnością na portalach społecznościowych. Walczymy więc o jak największą liczbę „followersów” i jak najlepsze oceny w stosunku do innych. Popularność w sieci daje nam wiele satysfakcji. Jednak Internet ma także swoją ciemniejszą stronę — ludzie nie boją się ostro krytykować innych. Internetowy „hejt” czy wszechobecne wyśmiewanie innych nikogo już nie dziwi. Twórcy Black Mirror przedstawiają ludzi, których ciała i umysły nie dojrzały jeszcze do ewolucji technologicznej. Amerykański antropolog z University of Wisconsin nie zgodziłby się z tym stwierdzeniem. John Hawks twierdzi, że intensywniejsza integracja naszego mózgu z techniką zabierze go na wyżyny intelektualne. Każde kolejne pokolenie będzie lepiej dostosowane niż poprzednicy. Psychologowie za najbardziej zaadaptowane do wymogów przyszłości uważają pokolenie „mille26
27
ZAKAZ SELEKCJONOWANIA
KLIENTÓW W USŁUGACH Praca w dziedzinie usług zawsze wiąże się z kontaktem z klientem. Zasadniczo każdy podmiot świadczący usługi dąży do tego, aby korzystała z nich jak największa liczba osób. Co jednak w odwrotnej sytuacji, np. gdy podmiot świadczący usługi cierpi na „przesyt” klientów lub też chce świadomie zawęzić liczbę osób, którym świadczy usługi? Idąc krok dalej, np. czy fryzjerka może strzyc tylko wybrane przez siebie kobiety? Czy trzeba obsługiwać niegrzecznego konsumenta? A zatem, czy świadczący usługi może selekcjonować swoich potencjalnych klientów? Odpowiedź na to pytanie na pierwszy rzut
zany powyżej sposób łamią prawo. Artykuł 138
oka wydaje się oczywista. W końcu w każdym
Kodeksu Wykroczeń przesądza, iż wykroczenia
demokratycznym państwie mamy do czynienia
z tego przepisu dopuszcza się m.in. ten, kto zajmu-
ze swobodą działalności gospodarczej i swobodą
jąc się zawodowo świadczeniem usług, umyślnie
umów, w związku z czym podmiot świadczący
i bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadcze-
usługi powinien mieć dowolność w wyborze swoich
nia, do którego jest obowiązany. Sprawcy takiego
klientów. Wątpliwości pojawiają się jednak w sytu-
wykroczenia grozi grzywna w wysokości do 5 tys.
acji, gdy spojrzymy na ten problem z perspektywy
PLN. Powyższa regulacja, jakkolwiek mająca na
konsumenta. Nie trudno wyobrazić sobie kazus
celu ochronę konsumenta, nakłada na przedsię-
nielubianej kobiety na prowincji, której wszyscy
biorców określone obowiązki, których nie zawsze
w okolicy odmawiają swoich usług z powodu osobi-
są świadomi.
stych niechęci. Liczne kontrowersje budzi kwestia
Kwestią budzącą największe wątpliwości
braku zgody na świadczenie usług, np. z powodów
i zaskoczenie usługodawców jest tu powstanie obo-
światopoglądowych. W ostatnim czasie głośna była
wiązku świadczenia usługi. Jak pokazuje orzecz-
sprawa drukarza z Łodzi, który odmówił wydruko-
nictwo sądów karnych, obowiązek przedsiębiorcy
wania materiałów reklamowych podmiotowi zwią-
do świadczenia usługi nie musi wynikać z zawarcia
zanemu ze środowiskami LGBT z tego względu,
umowy! Współczesne realia wymusiły konieczność
iż nie popierał ich poglądów.
przyjęcia, iż w przypadku publicznego oferowa-
Niewielu przedsiębiorców (i ich pracowni-
nia usług (np. gdy kosmetyczka wywiesza cennik
ków) ma świadomość tego, iż postępując we wska-
swoich świadczeń) obowiązek ten rodzi się już 28
‚‚
w momencie, gdy potencjalny klient zaakceptuje
nej przyczyny odmowy świadczenia, a w konse-
taką ofertę i wyrazi wolę zapłacenia ceny. Świad-
kwencji drukarz uznany został za winnego.
czenie usług współcześnie jest coraz szybsze,
Jak zatem należy odpowiedzieć na tytułowe
pozbawione zbędnych formalności, w związku
pytanie? Uznać trzeba, że zakaz ten obowiązuje
z czym trudno sobie wyobrazić, aby skorzystanie
w zakresie nieuzasadnionej odmowy świadczenia
np. z usług fryzjera poprzedzane było koniecz-
usługi. Podmioty świadczące usługi mogą jednak
nością podpisania umowy. Co więcej, art. 138
podjąć określone działania, które mogą uchronić
K.W. ma na celu raczej zapewnienie konsumen-
je przed zarzutem popełnienia tegoż wykroczenia.
tom równego dostępu do usług, a nie zapewnie-
Z pewnością istotne jest tu precyzyjne sformu-
nie wykonywania zawartych już umów (co jest
łowanie kierowanej do potencjalnych klientów
raczej domeną prawa cywilnego), zatem tak sze-
publicznej oferty co do świadczonych usług oraz
rokie rozumienie obowiązku jest niezbędne dla
sporządzenie dostępnego dla klientów regulaminu
ochrony praw konsumentów.
świadczenia usług, którego zapisy przewidywać
Nie oznacza to jednak niewoli usługodawcy
będą odmowę w określonych przypadkach. Trzeba
względem klientów. Odpowiedzialność za wska-
jednak pamiętać, iż powyższe rozwiązania również
zane wyżej wykroczenie podmiot świadczący usługi
mogą być badane przez sąd w celu stwierdzenia,
poniesie tylko wtedy, gdy odmówi świadczenia bez
czy są one uzasadnione, czy też nie. Art. 138 K.W.
uzasadnionej przyczyny. To, czy dana przyczyna
ma na celu ochronę konsumentów przed złośliwym
jest uzasadniona czy nie, za każdym razem odno-
i dyskryminującym odmawianiem usług, zatem
szone jest do konkretnego stanu faktycznego, ale
przedsiębiorcy, którzy nie chcą świadczyć usług
ogólnie uznać należy, iż taka odmowa będzie uza-
z uzasadnionych przyczyn, mogą spać spokojnie.
sadniona, gdy świadczenie usługi byłoby nadmier-
Należy zaznaczyć, iż abstrahując od poniesienia
nie uciążliwe lub niemożliwe. Powszechnie przyj-
przez usługodawcę odpowiedzialności za wykro-
muje się za uzasadnione takie przyczyny odmowy,
czenie z art. 138 K.W., podmiot, któremu odmó-
jak: zapełniony terminarz, brak umiejętności lub
wiono usługi, może dochodzić swoich roszczeń
surowców do spełnienia usługi, niewłaściwe zacho-
w procesie cywilnym m.in. z tytułu niewykonania
wanie klienta, czy też po prostu choroba lub urlop
umowy przez usługodawcę lub z tytułu naruszenia
osoby świadczącej usługi. Uznaje się, iż barman
dóbr osobistych.
może odmówić swoich usług osobie znajdującej się w stanie znacznego upojenia alkoholowego, zaś
Damian Dublewski
taksówkarz bez konsekwencji może odmówić prze-
Uniwersytet Łódzki
wozu brudnemu klientowi, gdy istnieje ryzyko, iż
Prawo
w sposób nieodwracalny zabrudzi on samochód.
damiandublewski@gmail.com
...indywidualny światopogląd czy subiektywne rozumienie wyznawanej religii nie mogą stanowić uzasadnionej przyczyny odmowy świadczenia Uzasadniona będzie również odmowa usługi wyrażona przez pracowników restauracji w sytuacji, gdy potencjalny klient zachowuje się w sposób niewłaściwy. W przywoływanej już sprawie drukarza z Łodzi pojawiło się pytanie, czy można odmówić usługi (w tym przypadku — wydruku materiałów reklamowych), gdy przedsiębiorca nie zgadza się z poglądami klienta. Sąd stwierdził, iż indywidualny światopogląd czy subiektywne rozumienie wyznawanej religii nie mogą stanowić uzasadnio29
GRAFEN - MILIONY ZAKLĘTE W ATOMY Węgiel jest pierwiastkiem starym jak nasza planeta. Od wielu milionów lat skrywa on swe tajemnice głęboko pod ziemią. Jego odmiana
energetyczna
jest
szczególnie
znana w Polsce i nazywana naszym polskim „czarnym złotem”. Węgiel to jednak nie tylko paliwo kopalne. Praktycznie każdy z nas zetknął się z grafi-
idealnie płaska i miała jedynie dwa wymiary. Sam
tem, używając do pisania czy rysowania popular-
„płatek” składa się z pojedynczej warstwy atomów
nych ołówków. Ci bogatsi (szczególnie kobiety)
węgla tworzących sześciokątne oczka podobne do
wiedzą na pewno, co to diamenty i cenią ich piękno
plastra miodu. Gejm i Nowosiłow za swoje badania
przekute w brylanty. Jednak to nie te odmiany
otrzymali w 2010 roku Nagrodę Nobla. Natomiast
węgla są bohaterami współczesnych nam czasów.
opisaną powyżej, prawie chałupniczą metodę uzy-
Na początku XXI wieku odkryto jeszcze
skania grafenu można dziś bez problemów obejrzeć
jedną formę węgla. Dodatkowo okazało się, że
na zabawnych filmikach w Internecie. Dzięki temu
nowo odkryty materiał posiada znacznie bardziej
każdy z nas może przez chwilę poczuć się noblistą!
interesujące właściwości niż pozostałe odmiany węgla razem wzięte. Tą nową alotropową odmianą
Właściwości grafenu
węgla jest grafen.
W przeciwieństwie do węgla grafen nie może istnieć
Teoretyczne możliwości istnienia grafenu
w przyrodzie. Ludzkie oko nie jest w stanie go zoba-
opisane zostały już w 1947 roku. W latach 80-tych
czyć, dopiero po połączeniu go w różne struktury
XX wieku nieśmiało zaczęto wskazywać, że grafen
powstaje postać, którą można w jakikolwiek sposób
można wytworzyć. Jednak dopiero w 2004 roku na
dostrzec. Grafen jest materiałem tak samo tajemni-
Uniwersytecie w Manchesterze (Anglia) udało się to
czym, jak i fascynującym, głównie z powodu swojej
zespołowi fizyków rosyjskiego pochodzenia. Cieka-
wielofunkcyjności. Ma szereg unikatowych cech,
wostką jest sposób, w jaki Andriej Gejm i jego uczeń
które można znaleźć również w innych, osobnych
Konstantin Nowosiołow uzyskali pierwszą struk-
materiałach, ale w grafenie te rozproszone właści-
turę grafenu. Taśmą przylepną typu Scotch okle-
wości występują w jednej strukturze. Do najbardziej
jali bryłki grafitu. Następnie taśmę odrywali razem
interesujących można zaliczyć:
z przyklejonymi do niej cząstkami węgla. Proces ten
Ultracienkość. Grafen to warstwa węgla
powtarzali aż do momentu otrzymania cienkich,
o grubości jednego atomu. Dlatego też przyjmuje
niewidocznych gołym okiem „płatków” grafenu.
się, że ma on strukturę dwuwymiarową. Obliczono,
To, co jednak odróżniało je od innych znanych struk-
że 3 miliony warstw grafenu ułożone w stos miałyby
tur, to fakt, że uzyskana w ten sposób warstwa była
grubość około 1 milimetra. 30
31
‚‚
Niska waga. Już teraz chińscy naukowcy
Właściwości bakteriobójcze i oczysz-
opracowali aerożel zbudowany z trójwymiarowej
czające. Grafen skutecznie hamuje rozwój i roz-
siatki grafenu o gęstości mniejszej niż gęstość
mnażanie bakterii, np. skutecznie zabija m.in.
powietrza. Jednocześnie materiał ten posiada
bakterie Escherichia coli. Skutecznie tamuje krew
bardzo wysoką chłonność — potrafi absorbować
i oczyszcza powstałe rany. Płatki tlenku grafenu są
900-krotność swojej wagi!
w stanie oczyścić radioaktywną wodę w ciągu zale-
Wysoka przepuszczalność i czułość
dwie kilku minut.
na światło. Warstwa grafenu o grubości jednego atomu pochłania zaledwie 2,3% białego światła
Możliwości zastosowania grafenu
(standardowe okno zespolone pochłania ponad
Grafen to obecnie najcieńszy, najlżejszy i najmoc-
20%). Dodatkowo każda długość fali światła
niejszy odkryty przez człowieka materiał. Możli-
(każdy kolor) w zakresie od bliskiej podczerwieni do
wości wykorzystania nowego materiału są niemal
ultrafioletu może być zaabsorbowana przez grafen.
nieograniczone. Elektronika, kosmonautyka, lotnictwo, budownictwo, medycyna, optyka, wojsko,
Grafen to obecnie najcieńszy, najlżejszy i najmocniejszy odkryty przez człowieka materiał
energetyka, ekologia to tylko niektóre dziedziny gospodarki i życia codziennego, w których grafen może stać się przełomem. Już obecnie, na coraz szerszą skalę, prowadzone są prace badawcze i eksperymentalne, mające na celu poznanie coraz większych obszarów wykorzystania grafenu. Do najbardziej obiecujących dziedzin należą:
Wytrzymałość i elastyczność. Pomimo
Kosmonautyka, lotnictwo: Grafenowe
że grafen jest ultracienki (i niewidoczny!), bardzo
statki kosmiczne, samoloty, a także inne pojazdy
trudno go przebić. Przykładowo: gdyby grafenową
staną się lżejsze i bardziej odporne na warunki
membranę naciągnąć na szklankę, nie można by
atmosferyczne (grafen jest 10 razy bardziej wytrzy-
było jej przebić nawet zaostrzonym ołówkiem,
mały na rozciąganie) i będą zużywały wielokrotnie
na którym postawiono by samochód osobowy!
mniej paliwa. Wojsko: Grafen jest ponad 300 razy bar-
Naukowcy uznają, że nowy materiał jest ponad 200 razy wytrzymalszy od stali.
dziej odporny na rozciąganie niż takie materiały
Unikalne cechy elektryczne i cieplne.
jak kevlar. Łącząc wiele warstw grafenu w jedną
Grafen jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła
całość, można stworzyć niezwykle twardą, odporną
i elektryczności. Jego temperatura topnienia wynosi
jak pancerz powierzchnię. Wykonane z niej kami-
ponad 3 tys. stopni Celsjusza. Praktycznie każdy
zelki kuloodporne charakteryzują się bardzo dużą
wie, że przekrojenie kostki lodu zwykłym kuchen-
wytrzymałością przy jednocześnie bardzo niskiej
nym nożem jest prawie niemożliwe, gdyż lód albo
wadze. Wykorzystanie tego innowacyjnego rozwią-
się kruszy, albo jest tak zamarznięty, że nic nie jest
zania może być przydatne również przy produkcji
w stanie go przekroić. Natomiast bez problemu
żołnierskich hełmów.
można pokroić lód „nożem” z grafenu ogrzanym
Elektronika: Elektrony w grafenie poru-
ręką, w której „nóż” jest trzymany. Ma niewielką
szają się 200 razy szybciej niż w powszechnie sto-
rezystywność. Jako ciekawostkę można podać
sowanym dziś krzemie. Pozwala to konstruować
fakt, że wystarczy prosta obróbka chemiczna, aby
niezwykle szybkie tranzystory i procesory kom-
grafen z idealnego przewodnika stał się doskona-
puterowe. Grafenowe tranzystory wytworzone
łym izolatorem (tzw. grafan).
w procesie technologicznym 240 nm są w stanie
Łatwość łączenia z innymi materia-
osiągnąć częstotliwość do 100 GHz.
łami. Grafen potrafi się połączyć nawet z ludzkim
Magazynowanie energii: Obecnie odkryto
DNA! Może być też dodatkiem do stopów metali
już sposób na wytworzenie z grafenu baterii,
i tworzyw sztucznych, dzięki czemu można uzy-
które błyskawicznie się ładują, są biodegrado-
skiwać z niego całkiem nowe materiały o nowych,
walne i zapewniają znacznie większą żywotność
trudnych wręcz do określenia właściwościach.
i wydajność niż dotychczas produkowane ogniwa.
Odporność na korozję. Wykonane dotych-
Aż trudno sobie wyobrazić, że pełne naładowanie
czas próby i przeprowadzone eksperymenty
baterii smartfona będzie trwało zaledwie 5 s, lap-
wykazały, że po naniesieniu powłoki z grafenu na
topa — ok. 30 s, a samochodu elektrycznego tylko
miedź i nikiel materiały te korodowały dużo wol-
niecałą minutę! Optyka,
niej — miedź pokryła się rdzą siedem razy wolniej, a nikiel — aż dwadzieścia razy wolniej.
wizualizacja: Grafen nadaje
się do wytwarzania przezroczystych, zwijanych 32
w rolkę wyświetlaczy dotykowych czy bardzo
Technologii Materiałów Elektronicznych (ITME)
wydajnych baterii słonecznych. W fotografii moż-
pod kierownictwem dra Włodzimierza Strupiń-
liwe stanie się stosowanie grafenowych przetwor-
skiego jako jedni z pierwszych na świecie opraco-
ników obrazu, które już obecnie są tysiąc razy
wali metodę wytwarzania dużych arkuszy grafenu.
bardziej czułe na światło niż jakakolwiek matryca
Dodatkowo jest to grafen najwyższej jakości (co
dostępna na rynku.
również nie jest łatwe do osiągnięcia), a sam proces
Budownictwo i metalurgia: Odporność
polegający na tzw. osadzaniu chemicznym jest sto-
na korozję oraz łatwość łączenia grafenu z innymi
sunkowo tani. Przykładowo, amerykański grafen
materiałami
jest porowaty, przypomina stół, na który wysypano
daje
nieograniczone
możliwości
w tworzeniu nowych materiałów o właściwościach
ziarno. Polski grafen wygląda jak tafla szkła.
i cechach dotąd nieosiągalnych. Medycyna:
Właściwości
bakteriobójcze
grafenu mogą sprawić, że w przyszłości może on zastąpić np. tradycyjne środki opatrunkowe — będzie on nie tylko tamował krew, lecz także oczyszczał ranę. Duże możliwości zastosowań przewidywane są również w genetyce i w leczeniu różnego rodzaju chorób przewlekłych. Ekologia: Tlenek grafenu w formie unoszących się w wodzie płatków potrafi pochłaniać radionuklidy i tworzyć bryły, które z łatwością można potem usunąć. Możliwe są również zastosowania do usuwania i neutralizacji innego rodzaju groźnych zanieczyszczeń. Energetyka odnawialna: Już dziś grafen znalazł praktyczne zastosowanie w modułach fotowoltaicznych. Produkowane w ten sposób ogniwa będą o połowę cieńsze oraz o ok. 30–45% bardziej
Również w Łodzi, w Instytucie Inżynierii
wydajne niż obecne.
Materiałowej Politechniki Łódzkiej, naukowcy
Sport i rekreacja: Grafen wykorzystano
pod kierownictwem prof. Piotra Kuli opraco-
również do produkcji butów. Grafenowe buty do
wali metodę produkcji Grafenu Metalurgicznego
biegania są elastyczne jak guma, wytrzymałe jak
o Wysokiej Wytrzymałości — HSMG (High Strength
stal i bardziej odporne na uszkodzenia. To ozna-
Metallurgical Graphene). Łódzcy naukowcy potra-
cza, że buty mogą przetrwać więcej niż jeden
fią wytwarzać grafen w metrach kwadratowych, co
sezon. Guma z dodatkiem grafenu sprawia, że jest
umożliwia produkcję na skalę przemysłową. Grafen
ona przyczepna do podłoża — zarówno mokrego,
wytworzony przez Politechnikę Łódzką spośród
jak i twardego — co jest dużym udogodnieniem dla
dostępnych na rynku najbardziej przypomina ten
biegaczy terenowych.
wzorcowy, który nagrodzono Noblem.
To tylko niektóre z obecnych i przyszłych moż-
Obie opisane powyżej metody wytwarzania
liwości wykorzystania grafenu. Jednak co przynie-
grafenu opracowane w Polsce uzyskały ochronę
sie w przyszłości ludzka wyobraźnia i pomysłowość,
patentową na większości potencjalnych rynków
tego nie można dziś jednoznacznie przewidzieć.
zbytu, głównie w USA i Unii Europejskiej.
Polska w wyścigu po grafen
scy liczący się światowi gracze pracują nad grafe-
Obecnie śmiało można mówić o światowej grafe-
nem. W międzyczasie opracowano technologię
nowej gorączce. Cudowne właściwości grafenu
umożliwiającą produkowanie taniego grafenu za
sprawiają, że lawinowo rośnie liczba badań
pomocą nagrywarek DVD z technologią LightScribe!
i odkryć naukowych z nim związanych. Równo-
W Chinach zarejestrowano ponad 2 tys. patentów
legle trwają intensywne prace nad dopracowa-
związanych z grafenem. Do prac włączyli się m.in.
niem taniej i efektywnej technologii jego pro-
tacy potentaci jak BASF, LG, Fujitsu, Sony, Boeing,
dukcji. Dużym wyzwaniem w tych zmaganiach
General Electric, IBM, Intel, Nissan, Nokia, Sie-
jest opanowanie produkcji struktur grafenowych
mens. Polscy naukowcy jeszcze kilka lat temu byli
o dużych powierzchniach.
niemalże bezkonkurencyjni. Dziś muszą się bardzo
Świat jednak nie śpi. Obecnie prawie wszy-
Polscy badacze mają spore sukcesy w bada-
starać, aby świat ponownie im nie uciekł. Nadal są
niach grafenu. Naukowcy warszawskiego Instytutu
jednak w czołówce — ITME został uznany przez 33
firmę konsultingową FutureMarkets Inc. za jeden
we współpracy z sektorem przemysłowym w celu
z 13 najważniejszych ośrodków badania grafenu
komercyjnego wykorzystania polskich osiągnięć
na świecie. Jego twórcy jako jedyni z Polski zostali
naukowych. Graphene in Poland tworzą: Instytut
także zaproszeni do Europen Graphen Flagship —
Technologii Materiałów Elektronicznych (ITME),
10-letniego projektu badawczego, w którym bie-
Politechnika Łódzka, Politechnika Warszawska,
rze udział 126 ośrodków naukowych z 17 państw,
Wydziały Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego
dysponującego budżetem w wysokości 1 mld EUR.
i Łódzkiego, firmy Nano Carbon, Advanced Graphene Products (AGP) i SECO/WARWICK.
Czy na grafenie da się Polsce zarobić?
Jednak pomimo tych działań, nad polskim
Równolegle z pracami badawczo-rozwojowymi
grafenem zbierają się czarne chmury. Dodat-
trwały prace związane z ich komercjalizacją.
kowo całą sytuację komplikują problemy, z jakimi
W 2012 roku Narodowe Centrum Badań i Roz-
zaczyna borykać się ITME. Niestety problemy te
woju stworzyło program GRAF-TECH, który
zaczynają mieć często podłoże inne niż meryto-
miał pomóc finansować przedsięwzięcia związane
ryczne. Przysłowiowym „gwoździem do trumny”
z nową technologią.
może stać się zwolnienie z ITME, w niejednoznacz-
Prace warszawskiego Instytutu Technologii
nych okolicznościach, „ojca” polskiego grafenu —
Materiałów Elektronicznych zostały wsparte przez
dra Włodzimierza Strupińskiego. Z końcem listo-
Agencję Rozwoju Przemysłu. Powołano spółkę
pada 2017 roku odszedł on z Instytutu i nie będzie
Nano Carbon, której celem jest tworzenie konsor-
już dłużej oficjalnie reprezentował Polski ani pro-
cjów związanych z rozwojem technologii wykorzy-
wadził badań nad grafenem w ITME.
stujących grafen. Zakupiono brakującą, niezbędną
W tym samym czasie świat inwestuje kolejne
do prowadzenia badań, aparaturę i dokapitalizo-
miliony i miliardy dolarów w rozwój badań nad
wano spółkę poprzez objęcie 49% akcji w Nano
grafenem. Wszystko wskazuje na to, że po raz
Carbon przez koncern KGHM.
kolejny powiedzenie „Polak przed szkodą i po
W celu komercjalizacji technologii opra-
szkodzie głupi” się sprawdzi. Nie po raz pierwszy
cowanej w Łodzi, Politechnika Łódzka powołała
i chyba nie po raz ostatni.
spółkę spin-off — Advanced Graphene Products. Docelowym zadaniem spółki było uruchomienie
Karolina Wędzik
instalacji, która umożliwiłaby produkcję grafenu
Uniwersytet Łódzki
HSMG w pełnej, przemysłowej skali. Nowa pla-
Finanse i rachunkowość
cówka firmy Advanced Graphene Products znaj-
karolina.wedzik@skninwestor.com
dzie się na terenie Parku Naukowo-Technologicznego Uniwersytetu Zielonogórskiego. Niestety, sytuacja zaczęła się psuć w latach 2015-2016. Pieniądze z programu się skończyły, a firmy, które podjęłyby ryzyko i zainwestowały w dalszy rozwój, nie pojawiały się. W większości ośrodków badania praktycznie stanęły w miejscu. Chociaż powstały technologie, to za wcześnie było na opracowanie gotowych produktów, z którymi można by wyjść na rynek. Grafen z ITME miała sprzedawać specjalnie do tego celu powołana spółka skarbu państwa Nano Carbon, która nie podbiła rynku, chociaż dysponowała najlepszymi produktami. W tym samym czasie zagraniczna konkurencja zarabiała miliony na grafenie dużo gorszej jakości. Przełomowy patent Politechniki Łódzkiej też nie przełożył się na kontrakty i zamówienia. Od 2015 roku nie pojawił się żaden nabywca. W 2016 roku osiem polskich instytucji połączyło siły i wspólnie zaczęło działać na rzecz komercjalizacji polskich rozwiązań dotyczących grafenu. Inicjatywa Graphene in Poland została powołana przez środowisko naukowo-badawcze 34
Z RODZINĄ NAJLEPIEJ WYCHODZI SIĘ... W FIRMIE Według raportu „Rodzinny biznes na Giełdzie” firmy rodzinne stanowią 2/3 wszystkich przedsiębiorstw świata, tworzą od 70% do nawet 90% światowego PKB rocznie, a ponad 85% start-upów zakładane jest w oparciu o kapitał rodzinny. Gdzie tkwi tajemnica ich sukcesu? Jakie szanse i zagrożenia czekają na tego typu działalności? Niełatwo jest podać jednoznaczną definicję
co daje im przewagę nad korporacjami, w któ-
przedsiębiorstwa rodzinnego, lecz można wymienić
rych nadmiar biurokracji znacznie spowalnia ten
trzy cechy wspólne, które pozwalają przyporządko-
proces. Firmy rodzinne są też „bliżej” odbiorców
wać daną firmę do grona spółek rodzinnych:
swoich produktów, więc potrafią one szybciej
— Najczęściej badanym czynnikiem jest wła-
i bardziej precyzyjnie dostrzec ich potrzeby i wyjść
sność, czyli udział rodziny w kapitale przedsiębior-
im naprzeciw określoną wielkością produkcji.
stwa. Przedsiębiorstwo rodzinne to takie, gdzie
Działając lokalnie, poza tym, że dają zatrudnienie
założyciel i jego potomkowie prowadzą firmę,
wielu osobom, budują one swoją markę, aktywnie
która pozostaje pod kontrolą własnościową człon-
angażując się w regionalne inicjatywy, a ich wła-
ków rodziny.
ściciele nieraz jako członkowie lokalnych władz
— Ważną cechą przedsiębiorstw rodzinnych
dążą do tworzenia korzystnego otoczenia bizne-
jest kontrola członków rodziny nad przedsiębior-
sowego, czego skutkiem może być rozwój całego
stwem, rozumiana również jako podejmowanie
regionu oraz ściągnięcie nowych inwestorów
decyzji strategicznych w przedsiębiorstwie.
bądź zachęcenie mieszkańców danego terenu do
— Kolejnym czynnikiem jest sukcesja, czyli
zakładania własnych działalności gospodarczych.
proces przekazania własności i decyzyjności w fir-
Właściciele lokalnych przedsiębiorstw z reguły
mie kolejnym pokoleniom rodziny założycielskiej.
chętnie pomagają innym, którzy, tak jak oni, rów-
Sukcesja ma na celu zapewnienie ciągłości prowa-
nież chcą założyć własne przedsiębiorstwo, są oni
dzonego biznesu oraz zabezpieczenie płynności
pomysłodawcami tworzenia biur informacji, które
finansowej odchodzącego właściciela, członków
mają za zadanie prowadzić szkolenia, informować
rodziny przejmujących kontrolę nad działalnością,
o wydarzeniach oraz aktywizować lokalne społecz-
partnerów biznesowych oraz pracowników firmy.
ności do pracy nad rozwojem regionu. Przedsię-
Siła przedsiębiorstw rodzinnych tkwi między
biorstwa te poza generowaniem zysku często za cel
innymi w scentralizowanym systemie decyzyjnym,
stawiają sobie dbanie o swoich pracowników, przez
który pozwala znacznie szybciej dostosowywać
co zyskują lojalnych i kompetentnych specjalistów,
się do zmieniających się warunków rynkowych,
zaangażowanych w rozwój przedsiębiorstwa oraz 35
dbających o jego majątek i wizerunek, co w czasach obecnego rynku może często przesądzić o sukcesie firmy. Jednak firmy rodzinne tak jak i wszystkie pozostałe przedsiębiorstwa muszą zmagać się z problemami, a na jakie trudności zwracają one
‚‚
szczególnie uwagę? KPMG przeprowadziło badanie wśród polskich firm rodzinnych, które wykazało, że są to przede wszystkim rosnące koszty pracy,
skomplikowane
przepisy
podatkowe,
komunikacja między pokoleniami, jak również przygotowanie planu sukcesji. Prowadzenie biznesu wspólnie z członkami rodziny może wpływać na zachwianie równowagi między życiem osobistym a życiem zawodowym. Dużym wyzwaniem jest też przekazanie władzy nad firmą, szczególnie
Sukcesja ma na celu zapewnienie ciągłości prowadzonego biznesu oraz zabezpieczenie płynności finansowej odchodzącego właściciela
jeśli kolejne pokolenie wyznaje odmienne wartości i wzorce postępowania niż odchodzący właściciel. Przedsiębiorstwa rodzinne stanowią jedną z najbardziej popularnych na świecie form prowadzenia biznesu, odgrywają bardzo dużą rolę w gospodarce każdego kraju i, choć kojarzą się nam głównie z małymi lokalnymi przedsięwzięciami, to są wśród nich również takie potężne marki, jak amerykański gigant handlu detalicznego Walmart, Volkswagen Group czy Samsung Electronics. Piotr Liszewski Uniwersytet Łódzki Finanse i rachunkowość piotr.liszewski@skninwestor.com
36
FUNDUSZE
INWESTYCYJNE Fundusze inwestycyjne potrafią być dla ludzi związanych z finansami zarówno miejscem lokowania swoich pieniędzy, jak i zatrudnienia. W ostatnim roku doświadczyły one okresu wzrostu, a momentami mówiło się nawet o światowej hossie funduszy inwestycyjnych. Czym są, jak rozpocząć w nich karierę, czy inwestowanie w TFI (Towarzystwie Funduszy Inwestycyjnych) jest opłacalne i jak to robić? Na te i inne pytania postaram się odpowiedzieć w tym artykule. Czym są fundusze inwestycyjne?
które pozwalają na wypłatę środków pieniężnych,
Początki funduszy inwestycyjnych sięgają osiem-
o ich wielkości decyduje wycena aktywów (na dany
nastowiecznej Holandii, ich ekspansja rozpoczęła
moment), w które fundusz inwestuje.
się w XIX wieku, kiedy to dotarły na wyspy brytyjskie. W USA pojawiły się dopiero w wieku XX,
Klasyfikacje funduszy
a w Polsce ich początek datuje się na 1992 rok,
Istnieją różne rodzaje funduszy inwestycyjnych
wtedy właśnie został założony pierwszy polski
i sposoby ich klasyfikacji. Jednym z podstawowych
fundusz inwestycyjny Pioneer, działający do dnia
jest podział na formę uczestnictwa — tutaj wyróż-
dzisiejszego pod nazwą Pioneer Pekao Towarzy-
niamy fundusze inwestycyjne otwarte i zamknięte.
stwo Funduszy Inwestycyjnych. Obecnie w Polsce
Fundusze otwarte (FIO) charakteryzują się swoją
działa ponad 900 funduszy, z czego ponad 40 to
przystępnością, jednostki uczestnictwa, których
fundusze otwarte, ponad 50 to fundusze specja-
ilość jest nieograniczona, można kupić już za 50
listyczne, a ponad 820 to fundusze zamknięte.
PLN, niemal cały czas możemy kontrolować nasze
Fundusze inwestycyjne są wspólną formą inwesto-
pieniądze oraz to w jakie instrumenty są one loko-
wania, działają na zasadzie zbierania kapitału od
wane. Z kolei zamknięte fundusze (FIZ) zamiast
osób, które chcą w nich uczestniczyć, a następnie
jednostek uczestnictwa posiadają certyfikaty, koszt
pieniądze przekazywane są do towarzystw fundu-
nabycia zaczyna się tutaj od ok. 40 tys. EUR, ich
szy inwestycyjnych (TFI), które lokują zgroma-
liczba jest stała (może zostać zwiększona jedynie
dzone środki w papiery wartościowe, instrumenty
w nowej emisji certyfikatów) oraz do spienięże-
rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe. Za
nia dochodzi tylko w określonych okresach np. co
określoną ilość wpłaconych pieniędzy inwestor
miesiąc, co kwartał. Występują również klasyfika-
otrzymuje jednostki uczestnictwa lub certyfikaty,
cje w zależności od tego, w co fundusz inwestuje 37
i wyróżniamy tu następujące fundusze: pieniężne, akcyjne, obligacyjne, stabilnego wzrostu oraz mieszane (zrównoważone). Fundusze akcyjne, których ponad połowa wartości portfela lokowana jest w akcje, są najbardziej ryzykownymi i agresywnymi funduszami. Zależą one bowiem od notowań na giełdach (zarówno polskiej, jak i zagra-
‚‚
nicznych), mają największy potencjał dochodowy (stopa zwrotu w ich przypadku może być nawet dwucyfrowa), ale również są najbardziej nieprzewidywalne i mogą spowodować znaczne uszczuplenie zainwestowanego kapitału. Z kolei fundusze stabilnego wzrostu również inwestują w akcje, lecz ich liczba nie może przekraczać 40% zawartości portfela, pozostałe 60% inwestowane jest w papiery dłużne (obligacje, bony skarbowe). Fundusze zrównoważone (mieszane) odznaczają się tym, że
Inwestowanie w fundusze można łatwo wyjaśnić jednym zdaniem — chodzi o to, żeby „tanio kupić, a drogo sprzedać”
w ich przypadku w skład portfela mogą wchodzić akcje nawet w wymiarze do 70%, reszta, tak jak w przypadku funduszy stabilnego wzrostu, lokowana jest w papiery dłużne. Do funduszy bezpiecznych zalicza się fundusze obligacji oraz pieniężne, te drugie dzielą się na fundusze gotówkowe oraz fundusze rynku pieniężnego. Najbezpieczniejsze są fundusze pieniężne, ponieważ pieniądze lokowane są w krótkoterminowe papiery dłużne (przede wszystkim bony skarbowe), co powoduje, że zysk, który możemy z nich osiągnąć, jest porównywalny do tego, jaki otrzymalibyśmy, inwestując w lokaty bankowe. Lokowanie w fundusze obligacji wygląda podobnie jak w przypadku funduszy pieniężnych, różnicą jest to, że te pierwsze oprócz inwestycji w krótkoterminowe papiery dłużne dokonują również inwestycji w obligacje o stałym oprocentowaniu oraz zerokuponowe. Powoduje to możliwość większego zarobku na tym rodzaju funduszu, ale jednocześnie wiąże się z większym ryzykiem niż w przypadku funduszy pieniężnych. Fundusze inwestycyjne jako miejsce lokowania pieniędzy (rozważamy FIO) W przypadku funduszy występuje taka sama zależność jak w przypadku grania na giełdzie — im większe ryzyko, tym większy potencjał zarobku. Inwestowanie w fundusze można łatwo wyjaśnić jednym zdaniem — chodzi o to, żeby „tanio kupić, a drogo sprzedać”. Dane pokazują, że przy dużym ryzyku stopa zwrotu w skali roku może wynieść ponad 6%, co ciekawe nawet przy funduszach o niskim ryzyku można uzyskać stopę zwrotu na poziomie powyżej 4% w skali roku, biorąc pod uwagę obecne oprocentowanie lokat bankowych, inwestycja w fundusze może być rozważana jako dobra alternatywa. Oczywiście ważny jest wybór funduszu, dlatego zawsze należy zastanowić się, 38
39
czy jesteśmy gotowi na podjęcie ryzyka i czy
Praca w funduszu
mamy odpowiednią ilość czasu oraz cierpliwość,
Jeżeli zdecydujemy się na szukanie pracy w sek-
żeby oczekiwać na potencjalny zysk. Powinniśmy
torze
zapoznać się z profilem i rodzajem danego fundu-
przygotować się na to, że wymagane jest od 1 do
szu, w co inwestuje, jakie pobiera opłaty, jak sku-
3 lat doświadczenia w sektorze finansowym lub
teczna jest kadra zarządzająca i jakie fundusz uzy-
maklerskim, wykształcenie ekonomiczne, zna-
skuje wyniki w porównaniu do konkurencji, która
jomość co najmniej dwóch języków obcych oraz
posiada fundusz o podobnym profilu. Myśląc
rynków finansowych. Te kwalifikacje powinny
o inwestycjach, warto również pomyśleć o roz-
pozwolić na otrzymanie posady na najniższym
łożeniu ryzyka poprzez inwestowanie w różne
szczeblu, zapewne będzie to młodszy specjalista,
fundusze, a nie tylko jeden. Dywersyfikując nasz
księgowy lub analityk. Należy przy tym zaznaczyć,
portfel, możemy znacznie zmniejszyć ryzyko
że stanowiska pracy w TFI dzielą się na „marke-
wystąpienia straty, którą również powinniśmy
tingowców”, księgowych oraz zarządzających.
uwzględnić przy podejmowaniu decyzji o inwe-
Największe zarobki osiągają zarządzający - według
stycji. Przy wyborze należy zachować zdrowy
statystyk średnia zarobków tej grupy to ok. pół
rozsądek i trzymać swoje emocje na wodzy. Nie
miliona PLN rocznie. Zarobki księgowych są niż-
dajmy się zwieść obietnicom szybkiego zarobku
sze, młodszy księgowy zarabia zazwyczaj ok. 3,5
i wysokimi historycznymi stopami zwrotu, uwagę
tys. PLN miesięcznie, dopiero na wyższych szcze-
należy zwracać na obecną sytuację funduszu
blach wynagrodzenia rosną do kilkunastu tysięcy.
i rynku, w który fundusz inwestuje.
Stanowiska wyższego szczebla stają się dostępne
funduszy
inwestycyjnych,
powinniśmy
wraz z upływem czasu, naszymi wynikami i zdobyOpłaty — ile kosztuje zarabianie?
tym doświadczeniem, już po ok. 6 latach możemy
Jeżeli chcemy zarobić, naturalnie musimy liczyć
znaleźć się na szczeblu zarządczym.
się z kosztami. Fundusze inwestycyjne prowadzone są przez zespoły specjalistów, które rów-
Podsumowanie
nież, jak inwestorzy, liczą na zarobek. Opłaty
Otwarte fundusze inwestycyjne są dobrym wybo-
w funduszach inwestycyjnych zasadniczo dzielą
rem dla inwestorów, którzy nie dysponują wystar-
się na trzy grupy: opłaty dystrybucyjne, za zarzą-
czającą ilością środków oraz wiedzą pozwalającą
dzanie oraz umorzeniowe. Opłaty dystrybucyjne
samodzielnie grać na giełdzie. Fundusze są rów-
to te, które ponosimy w przypadku wpłaty naszych
nież bardzo dobrą alternatywą dla lokat banko-
środków pieniężnych do funduszu i zazwyczaj
wych. Profesjonalne zarządzanie, wiele profilów
wynosi ona od 0 do 4% wpłacanych środków.
i rodzajów oraz możliwość wypracowania zysku
Różnica ta zależy od tego, w jaki rodzaj funduszu
są ich niewątpliwymi zaletami. Do wad z kolei
zdecydowaliśmy się zainwestować — jeśli będzie
zaliczyć należy możliwe ryzyko oraz opłaty. Fun-
to fundusz o wysokim ryzyku (np. akcyjny),
dusze mogą być również atrakcyjnym miejscem
opłata może wynosić 0%, jeżeli będziemy inwe-
zatrudnienia, oferują godne wynagrodzenia oraz
stować w fundusze bezpieczne, powinniśmy przy-
perspektywy rozwoju.
gotować się na najwyższą stawkę opłaty. Wysokość opłaty zależy również od wysokości naszej
Łukasz Matusiak
wpłaty — im większa wpłata, tym mniejsza opłata.
Uniwersytet Łódzki
Występowanie opłaty dystrybucyjnej oznacza, że
Finanse i rachunkowość
już na początku naszej inwestycji musimy liczyć
lukasz.matusiak@skninwestor.com
się z ponoszonymi kosztami, jednak przy odpowiednim nakładzie czasu i wysiłku powinniśmy być w stanie znaleźć oferty, w których opłatę tę można ominąć (wiele funduszy oferuje korzystniejsze oferty w zależności od miejsca zakupu np. w placówce lub przez Internet). Opłata umorzeniowa występuje rzadko i jest pobierana w przypadku wypłaty pieniędzy z funduszu. Ostatnia, opłata za zarządzanie, pomniejsza rzeczywistą stopę zwrotu z inwestycji, a koszt ten jest ponoszony codziennie. W jego przypadku ustalony jest procent w skali roku — zazwyczaj wynosi on od 1% do maksymalnie 4%. 40
TIME-BOUND LIFE Jak obrać właściwy kierunek w morzu wyborów? Jak korzystać z czasu? Przekładanie zadań i obowiązków jest znakiem rozpoznawczym większości. Skoro tak, to dlaczego niektórym się udaje? Szczęście? Znajomości? A może jednak wyjście poza znany wszystkim kierunek? Każdego roku pojawia się wiele nowych pozy-
i zadania do wykonania. Stąd słuszne jest stwier-
cji książkowych, szkoleń, artykułów, porad, które
dzenie, że co masz zrobić jutro — zrób przedwczo-
mają zachęcić do działania i sprawić, że nareszcie
raj. Wtedy oczywiście nie zyskujemy dwóch dni,
nauczymy się organizować swój czas, „zdobywa-
jak mówią co niektórzy, ale zyskujemy spokój
jąc” dodatkowe godziny doby. Prawda jest jednak
i możliwość podjęcia się innych zajęć.
taka, że każdy ma swój indywidualny tryb dzia-
Z kolei w nawiązaniu do tematu pojawiają-
łania, który sprawia, że jego skuteczność pracy
cych się okazji — czy warto korzystać ze wszyst-
i wybrane decyzje są najodpowiedniejsze. Dlatego
kich, żeby być jeszcze bardziej konkurencyjnym?
w morzu wiadomości i porad należy wybrać te,
Oczywiście odpowiedź brzmi — nie. Niekiedy dzia-
które oddziaływują na nas najlepiej. Niezależnie
łania wykluczają się lub osłabiają pozostałe. Coraz
od tego, ile możliwości podaje autor, istotne jest,
częściej liczy się jakość, a nie ilość. Tym samym
aby spośród przez nas przetestowanych wybrać te,
część czasu należy poświęcić na priorytetyzowanie
które realnie nam pomagają. Nawet jeśli większo-
celów i wybieranie tych, które przyniosą najwyższą
ści naszych znajomych pomagają pewne narzędzia
wartość. Jak to powiedział Eisenhower — „Plany
lub rozwiązania, niekoniecznie musi to zadziałać
są niczym. Planowanie wszystkim.” Często powta-
w ten sposób w naszym przypadku. Nie będzie
rzanym błędem jest próba nadążenia za tempem
to oznaczać, że jesteśmy gorsi — jedynie inni.
życia, konkurencją i modą. Należy jednak pamię-
W związku z tym należy szukać kolejnych rozwią-
tać, że ilość i nierzadko idąca za tym bylejakość
zań i wdrażać te najskuteczniejsze, nie pozwalając
oraz działania wbrew sobie w konsekwencji pro-
by moda i wizja tłumu odebrała nam skuteczniej-
wadzą do odwrotnych od zamierzonych celów.
sze perspektywy. Nie sztuką jest unikanie błędów,
Czym jest więc w tej debacie czas? Czas jest
ale wyciąganie wniosków.
jedynie weryfikatorem naszych założeń i umiejętno-
W związku z wyborami i organizacją wła-
ści priorytetyzowania tego, co w życiu każdego jest
snego czasu, pojawia się problem „goniących”
ważne. Następnie liczy się odpowiedni dobór narzę-
deadline’ów, który często polega nie na tym, że źle
dzi, analiza i działanie, które z jednej strony oszczę-
zorganizowaliśmy czas i zaplanowaliśmy działa-
dzają czas, z drugiej natomiast sprawiają, że nie
nia, ale dlatego, że pojawiają się nowe możliwości
dopuszczamy do spadków motywacji, poświęcając 41
‚‚
na stosunkowo łatwe zadania nieproporcjonalną
własnego działania. Oszczędzając swój czas, możemy
ilość czasu i energii.
go spożytkować w inny sposób — inwestując w siebie.
Po przeanalizowaniu doboru technik, aspek-
Słuszne jest stwierdzenie Elberta Hubbarda — „Pra-
cie czasu i priorytetyzacji zadań, czas na pytania
cuj, aby się stawać, nie aby zdobywać” — i jednocze-
zawarte we wstępie. Niepodważalnym jest, że zna-
śnie — „Ponoś porażki często, abyś mógł odnieść suk-
jomości w świecie biznesu są czymś naturalnym.
ces szybciej” Toma Kelley’ego. Nie należy hamować
Wielu to złości, innych śmieszy, jednak prawdą
swoich działań, bojąc się porażki. Należy uwzględnić
jest, że większość, mając do wyboru znajomych
ją jako jedną z opcji i nie bać się, gdy nastąpi. Każda
i nieznajomych o podobnych kwalifikacjach, kusi
porażka, zła decyzja, stracona możliwość są nie-
się o pomoc grupy, którą już zna. Nie jest to jednak
zbędne, by się umocnić i zdobyć odwagę do podejmo-
powód do złości, ale przemyśleń — jak zdobyć te
wania kolejnych kroków. Trzeba umieć stawiać czoła
znajomości? Odpowiedź jest prosta — zbudować
przeciwnościom losu.
sieć kontaktów, poznając osoby, które mogą nam
Porażki nas kształtują, sukcesy mobilizują do
w przyszłości pomóc. To nie chciwość i działania
dalszych działań, a dodatkowy czas daje możliwość
wbrew zasadom, ale rzeczywistość. Ci, którym
zatrzymania się, podsumowania dokonań i prze-
się przeważnie udaje, to osoby, które porzucają
analizowania przyszłej drogi. Mawia się, że należy
mentalność ludzi szukających wymówek na rzecz
zacząć działać już dziś, aby nie zmarnować możli-
odnajdywania rozwiązania danego problemu.
wości. Otóż należy zacząć zastanawiać się, odna-
Gdzie w przypadku budowania znajomości miej-
leźć swoją drogę, zapisać cele i skonstruować plan.
sce na dysputę o czasie? Otóż ten aspekt w rzeczy-
A działać od jutra, realizując dzisiejsze założenia.
wistości wymaga dużych nakładów czasu. Ważne
Reasumując, dlaczego innym się udaje?
jest, aby znaleźć miejsce, w którym możemy spo-
Bo nie obawiają się porażek, odpowiedzialności,
tkać wartościowe osoby oraz zorganizować sobie
potrafią organizować swój czas i wykorzystywać
czas tak, aby móc znaleźć się w tzw. odpowiednim
nadarzające się szanse. „Kluczem do sukcesu
miejscu i w odpowiednim czasie. Często tutaj przy-
jest skoncentrowanie umysłu na tym, czego pra-
wołuje się szczęście, jednak prawdą jest, że ważna
gniemy, nie na tym, czego się boimy” — jak mówi
jest praca własna i spryt.
Brian Tracy. Marnując 60 sekund życia na bez-
czynność, w rezultacie tracimy wiele więcej niż
...co masz zrobić jutro — zrób przedwczoraj. Wtedy oczywiście nie zyskasz dwóch dni, jak mówią co niektórzy, ale spokój i możliwość podjęcia się innych zajęć
minutę, ponieważ czas i konkurencja są o wiele szybsze, a ich działania potęgują się. Karolina Michalcewicz Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii karola.michalcewicz@gmail.com
Gdy mamy już techniki, znamy wartość czasu i priorytetyzacji, czas na planowanie. Przed rozpoczęciem jakichkolwiek działań istotne jest, aby zastanowić się nad własnymi celami, organizacją czasu i zaplanowaniem poszczególnych kroków kariery. Podnoszenie kwalifikacji i zdobywanie nowych umiejętności jest niezbędne dla każdego, kto chce coś w życiu osiągnąć. Planowanie to system oparty na ustalaniu poszczególnych kroków działania. To ono – jako poprzedzające działanie właściwe
Bibliografia:
– jest najważniejszym etapem.
1. Zarządzanie — teoria i praktyka, red. A. K. Koźmioski,
Tym samym, porządkując poszczególne roz-
W. Piotrowski. PWN, Warszawa 2000, s. 179
ważania na temat planowania własnej kariery,
2. R.Krupski. Podstawy organizacji i zarządzania. Wyd. II.
ważne jest uwzględnienie czasu pracy i szanowanie
Wałbrzych: Wyd. IBIS 2000, s. 49 42
43
SOCIAL MEDIA
W PROCESIE REKRUTACJI W ciągu ostatnich kliku lat social media stały się integralną częścią naszego codziennego życia. Ich rozwój zmienił sposób komunikacji, zdobywania i udostępniania informacji, a także przyspieszył proces globalizacji. Nic więc dziwnego, że ich wpływ w swojej pracy zaczęli wykorzystywać rekruterzy. Okazuje się, że już 40% pracodawców szuka
pozwala to na tworzenie list znajomych, jak na
informacji na temat swoich potencjalnych pracow-
przykład „praca” czy „rodzina” oraz udostępniania
ników w Internecie. Portale takie jak Facebook,
określonej grupie wybranych treści. Należy pamię-
Twitter czy LinkedIn pozwalają im sprawdzić, co
tać, że kontrowersję wzbudzać mogą nie tylko zdję-
kandydat ma do zaoferowania poza CV czy listem
cia, ale również wpisy czy komentarze. Wulgarny
motywacyjnym. Dlatego powinniśmy być świadomi
język lub zbyt nachalne manifestowanie swoich
naszego wizerunku w mediach społecznościowych
poglądów łatwo zniechęcają rekruterów. Jeżeli czu-
i robić wszystko, aby nasze profile były atrakcyjne
jemy się pewnie w posługiwaniu się mediami spo-
dla rekruterów.
łecznościowymi i chcemy, aby nasz profil wyglądał profesjonalnie, możemy umieszczać na nim posty,
Facebook, czyli budowanie swojego wizerunku
w których dzielimy się wiedzą. Szczególnie jeśli
Jak powinien wyglądać nasz profil na Facebooku,
prowadzimy bloga lub piszemy teksty do magazy-
aby nie zraził rekrutera, a zainteresował go naszą
nów branżowych, również tym warto się pochwalić.
osobą? Przede wszystkim warto uzupełnić go o pod-
Pamiętajmy też, że nie samą pracą człowiek żyje.
stawowe informacje dotyczące naszego doświadcze-
Wykorzystaj swoje pasje, pokaż je od jak najlepszej
nia zawodowego. Oczywiście Facebook to nie Lin-
strony, dzięki temu wybijesz się z tłumu.
kedIn i nie ma pełnić funkcji naszego wirtualnego
Jeśli szukasz pracy, portal Marka Zuckerberga
CV, jednak dobrze jest wymienić najważniejsze
również może okazać się bardzo przydatny. Dobrze
informacje takie, jak: wykształcenie, które zdoby-
jest obserwować strony firm, które nas interesują.
liśmy, języki, które znamy oraz zainteresowania.
Obecnie coraz więcej przedsiębiorstw publikuje
Ważne, ale niestety często bagatelizowane przez
ogłoszenia o poszukiwaniu pracowników właśnie
użytkowników, są również ustawienia prywatności.
na Facebooku. Fanpage danej marki jest także cen-
Pomagają one kontrolować to, kto może zobaczyć
nym źródłem wiedzy. Powszechnie wiadome jest, że
nasze posty. Chętnie pokażemy zdjęcia z ostatniej
przed rozmową kwalifikacyjną należy dowiedzieć
imprezy znajomym, ale raczej nie chcemy, aby
się jak najwięcej o spółce, w której chcemy podjąć
widział je nasz szef. W takiej sytuacji Facebook
pracę. Informacje takie możemy uzyskać właśnie
umożliwia klasyfikowanie znajomych na grupy,
w mediach społecznościowych. Warte uwagi są 44
również grupy zainteresowań. Udzielając się na
również linki do bloga czy magazynów, w których
nich w sposób merytoryczny, możemy nawiązać
pojawiły się nasze publikacje, oczywiście związane
kontakty z osobami pracującymi w interesującej
z kierunkiem zawodowym, w którym podążamy.
nas branży, być może zostaniemy dostrzeżeni przez
Niezwykle cenne na LinkedIn są rekomendacje,
przyszłego pracodawcę. Na grupach tych często
czyli potwierdzenia naszych umiejętności, które
pojawiają się również ogłoszenia o pracę.
możemy uzyskać od znajomych. Oczywiście najbardziej wartościowe są te rekomendacje, które
LinkedIn, czyli nie tylko wirtualne CV
dostaniemy od pracodawców czy klientów. Dobrze
O ile Facebook jest większości młodych ludzi bardzo
jest poprosić byłych współpracowników lub prze-
dobrze znany, o tyle nie każdy słyszał o LinkedIn.
łożonych o wystawienie nam takich opinii. Warto
Jest on również portalem społecznościowym, jed-
również pisać wiarygodne polecenia na innych pro-
nak zamiast na relacjach ze znajomymi, skupia
filach. Gdy twój profil jest już prawidłowo uzupeł-
się bardziej na kontaktach biznesowych. Pełni
niony, nie porzucaj go. LinkedIn jest takim samym
funkcję wirtualnego CV, ale pozwala też na dziele-
medium jak Facebook — również posiada tablicę,
nie się profesjonalną wiedzą oraz daje możliwość
na której można publikować posty, daje także moż-
jej pozyskiwania.
liwość komentowania i udzielania się w grupach.
Aby nasz profil wyglądał jak najbardziej
Istotne jest, aby pamiętać, że na tym portalu nie
fachowo, powinniśmy kierować się kilkoma zasa-
ma miejsca na treści prywatne i należy kłaść nacisk
dami. Przede wszystkim należy rozpocząć od profe-
na treści merytoryczne i branżowe.
sjonalnego zdjęcia. Upewnij się, że fotografia, którą
Podsumowując, social media mogą pomóc
chcesz zamieścić, jest aktualna, twoja twarz zajmuje
nam w uzyskaniu wymarzonej pracy, ale też nie-
większość kadru, a ubranie jest odpowiednie do
umiejętne ich używanie może wpłynąć negatywnie
stanowiska, które pełnisz lub o które się ubiegasz.
na proces rekrutacji. Coraz częściej słyszymy, że
Warto poświęcić trochę czasu na stworzenie chwy-
ktoś stracił posadę z powodu kontrowersyjnego
tliwego nagłówka, ponieważ to dzięki niemu rekru-
wpisu w Internecie. Aby uniknąć takich sytuacji,
terzy mogą trafić na twój profil, dlatego oprócz
istotne jest poznanie funkcji mediów społeczno-
nazwy pełnionej posady, należy umieścić tam rów-
ściowych oraz umiejętne z nich korzystanie.
nież słowa klucze związane z naszą branżą. Na LinkedIn można dodawać również pliki multimedialne,
Malwina Woch
dokumenty czy zdjęcia. Jest to świetny sposób nie
Uniwersytet Łódzki
tylko na potwierdzenie naszych kwalifikacji, lecz
Psychologia
także na wyróżnienie naszego profilu. Podobnie jak
wochmalwina@gmail.com
w przypadku Facebooka istotne mogą okazać się 45
46
PRZEMYSŁ 4.0 - CZY CZŁOWIEK ZOSTANIE WYPARTY PRZEZ MASZYNY? W historii ludzkości byliśmy już świadkami trzech
rewolucji
przemysłowych.
Każda
z nich diametralnie zmieniła nasze codzienne życie. Świat jednak nieustannie idzie do przodu, a wraz z nim pojawiają się koleje techniczne udogodnienia. Czy człowiekowi uda się odnaleźć w świecie, gdzie maszyny wykonują za nas coraz większą pracę? Każde społeczeństwo ma w swoich szere-
będą wykazywali odpowiednie predyspozycje ku
gach ludzi, którzy obawiają się stawiania kroków
temu, aby dostosować się do dynamicznie zmie-
naprzód. Gdy słyszą o nowinkach technicznych,
niającego się społeczeństwa.
‚‚
zbliżającym się postępie, nie czują radości a lęk.
Rewolucje przemysłowe miały to do siebie,
Tak naprawdę wiele osób wolałoby pozostać na
że pozwoliły przejąć maszynom część pracy czło-
stałe w świecie, który zna. W każdych czasach znaj-
wieka. Z jednej strony zamknęło to pewne sektory
dziemy ludzi, którzy uporczywie będą starali się
gospodarki, z drugiej zaś otworzyło zupełnie inne.
nie dostrzegać tego, że nasza rzeczywistość zmie-
Ważne jest jednak to, iż gdyby do tych zmian nie
nia się z dnia na dzień.
doszło, wciąż stalibyśmy w miejscu.
Gdy wynaleziono elektryczność, wiele osób bało się tej zmiany. Pojawiały się pytania o to, co zrobić z ludźmi, którzy stracą pracę w przemyśle wytwórstwa świec. W końcu na rynku pojawił się nowy konkurent. Nasz świat wymaga jednak pewnej dynamiki. Ciągłego przebranżawiania się. Gdybyśmy za wszelką cenę chcieli utrzymać stanowiska pracy niektórych sektorów gospodarki, skazalibyśmy się na stanie w miejscu.
Może okazać się, że nagle wielu pracowników nie bęzie mogło odnaleźć się w nowej rzeczywistości
Jeśli chcielibyśmy chronić producentów
Musimy więc mieć świadomość długofa-
maszyn do pisania, nie moglibyśmy wprowadzać
lowych korzyści płynących z rozwoju świata. Co
masowo komputerów. A jednak świat zdecydował
prawda, mają one swoją cenę. Wymagają od czło-
się na taki krok, choć wymagał on od wielu ludzi
wieka ciągłego dostosowywania się i nabywania
zmienienia profesji. Co się z nimi stało? Niektórzy
coraz to nowych kwalifikacji, jednak nagrodą jest
odnaleźli się w nowym świecie, inni zostali z tyłu.
właśnie bogacenie się.
Każda zmiana oznacza nowe wyzwania, przed któ-
Mimo to istnieje przecież ogromne ryzyko
rymi stanie człowiek. Nie zawsze jednak wszyscy
dla ludzkości. Może okazać się, że nagle wielu 47
‚‚
pracowników nie będzie mogło odnaleźć się
uniwersytety należy zachęcić do podjęcia „aktyw-
w nowej rzeczywistości. Zostaną zepchnięci na
nych kroków mających na celu wygaszenie [pro-
ubocze, choć firmy będą odnotowywać zysk.
gramów humanistycznych i społecznych] lub ich
Wykształcenie, które zatrudnieni zdobyli za
taką modyfikację, dzięki której lepiej odpowiada-
młodu, może okazać się niewystarczające lub
łyby one potrzebom społeczeństwa” .
przestarzałe. To z kolei może prowadzić do rezy-
Należy również zastanowić się nad ilością
gnacji z walki o dobrą pracę i stopniowe udanie
zmian, jakie niesie przemysł 4.0. Jego zwolennicy
się na margines społeczny.
nie ukrywają, iż zakres nowych możliwości jest tak
Już teraz widzimy, że wielu świeżo upie-
ogromny, że można mówić wręcz o „życiu 4.0”.
czonych magistrów ma problem ze znalezieniem
Japońskie badania wykazały, że można spodziewać
dla siebie pracy adekwatnej do ich wykształcenia.
się pozytywnych zmian w kontekście zakresu auto-
W Japonii funkcjonuje pojęcie zwane workingpoors,
matyki przemysłowej, ale również negatywnych
czyli „pracujących biednych”. Są to pracownicy,
w sferze zatrudnienia.
zwłaszcza młodzi ludzie, którzy zmuszeni są do
W kontrze stoją jednak badania niemieckie,
podejmowania najgorszych zajęć, w dodatku często
które zakładają, że mimo wszystko z biegiem czasu
jedynie tymczasowych. W dzisiejszym świecie coraz
nastąpi wzrost zatrudnienia. Firma Roland Ber-
ciężej o poczucie posiadania stabilnego zatrudnienia.
ger uważa, że do 2035 roku może zaniknąć aż 8,2
W świecie, w którym tak ważną rolę odgrywają komputery, potrzebni są wykwalifikowani pracownicy, będący w stannie wykorzystać ich potencjał Musimy pogodzić się z myślą, że kolejne
miliona miejsc pracy w Europie Zachodniej.
rewolucje w przemyśle sprawiają, iż sektory
Należy jednak zwrócić uwagę na to, że powstać
zatrudnienia ewoluują. Zawody i prace, które nie-
powinno nawet 10 mln nowych. Innymi słowy, moż-
gdyś były potrzebne, teraz zastępowane są przez
liwe będzie wręcz zmniejszenie bezrobocia.
inne. Choć broniłem i dalej będę bronił potrzeb
Nie ma jednak pewności co do tego, w jaki
tych zmian, uważam, że nie powinniśmy zapomi-
sposób w nowej rzeczywistości odnajdą się ludzie.
nać o drugim człowieku. Obserwując dzisiejszy
O ile więc można mówić o długoterminowych
świat, możemy dojść do wniosku, że istnieje coraz
korzyściach, o tyle ciężko stwierdzić, w jaki sposób
większe rozwarstwienie społeczne. Może to rodzić
dojdzie do redystrybucji pomiędzy różnymi seg-
niezwykle niebezpieczne następstwa.
mentami społeczeństwa.
Gdy przeglądamy listy zawodów, na które
Przed państwami dochodzi więc do olbrzy-
jest największe zapotrzebowanie, zauważamy, że
miego wyzwania. Wyzwania, które będzie wyma-
dominują zwłaszcza te informatyczne. W świecie,
gało nowego podejścia w szkolnictwie, ale również
w którym tak ważną rolę odgrywają komputery,
kursów i programów dla osób zmuszonych do
potrzebni są wykwalifikowani pracownicy, będący
przebranżowienia się.
w stanie wykorzystać ich potencjał.
Z biegiem lat niektóre zawody będą stop-
Problemem wydaje się jednak coraz cięższe
niowo zanikały. W innych po prostu przestanie być
dostosowywanie się społeczeństwa do stawianych
potrzebny człowiek. Mimo to trzeba będzie w jakiś
mu wymagań. Wiemy, że każdy człowiek jest inny,
sposób zagospodarować potencjał ludzki. Jed-
ma różne mocne i słabe strony. Widać to w wielu
nak, jak już wspomniałem wyżej, od pracowników
aspektach życia — ja skupię się na wyborze stu-
będzie się wymagało zwłaszcza pracy intelektual-
diów. Z założenia to one mają przygotowywać do
nej. To z kolei zaowocuje dalszym zawężaniem się
podjęcia zawodu w konkretnym sektorze. Jednak
klasy pracowniczej.
uczelnie nie zawsze chcą otwierać kierunki, które
Gdy mówimy o zagrożeniach, powinniśmy
interesują poszczególne osoby.
także pomyśleć o Polakach, którzy zatrudnieni są
Nie jest to nic wielkiego, jeśli dotyczy małej
za granicą. Mamy bardzo dużo osób, które zdecy-
skali. Kiedy dla przykładu zamknie się jeden
dowały się pracować dla innego kraju. Gdy pomy-
kierunek humanistyczny, zawsze można iść na
ślimy o tym, jaki był nasz największy atut na zagra-
jemu pokrewny. Jednak co zrobić w sytuacji, gdy
nicznym rynku pracy, dojdziemy do wniosku, że
wygasza się wszystkie kierunki humanistyczne?
w wielu przypadkach była to niestety zwykła, tania
W 2015 roku japoński rząd uznał, że państwowe
siła robocza. 48
W takim wypadku należy zastanowić się, co stanie się w momencie, gdy potrzeba posiadania wykwalifikowanych pracowników będzie jeszcze większa. Nagle atut niskich kosztów pracy przestanie mieć znaczenie. To z kolei zaowocuje nowymi wyzwaniami dla rządów. Wyobraźmy sobie świat, w którym w galeriach handlowych nie uświadczymy sprzątaczek, które czyściłyby podłogi. Zamiast nich natrafimy na roboty samobieżne, wykonujące tę samą czynność równie dobrze. Gdy piszę te słowa, Amazon Go coraz śmielej testuje sklepy bez kas oraz kasjerów. Klienci są skanowani, kamery i czujniki rejestrują, jaki towar został wzięty z półki, a na koniec po opuszczeniu sklepu z naszej karty kredytowej po prostu pobierana jest odpowiednia kwota. Postęp techniczny po raz kolejny przynosi nam większe możliwości. Znowu jednak w zamian będzie oczekiwał od społeczeństwa przystosowania się do nowych warunków życia. Lepiej więc mieć tego świadomość i już zawczasu ocenić, jakie umiejętności będą bardziej przydatne w nie tak odległej przyszłości. Maciej Pawłowski Uniwersytet Gdański Bezpieczeństwo narodowe maciejpawlowski@op.pl
Bibliografia: 1. [w]: https://www.forbes.pl/kariera/japonia-rezygnuje-ze-studiow-humanistycznych-i-spolecznych/75dtrb7 stan na 05.01.18 r. 2. J. Gracel, M. Gotz: Przemysł czwartej generacji (industry 4.0) – wyzwania dla badań w kontekście międzynarodowym, KNUV 2017, 1(51), s. 223 3. [w]: https://www.spidersweb.pl/2018/01/amazon-gosklep.html — stan na 15.02.18 r. 49
LOUIS VUITTON & MOËT
HENESSY’S EMPIRE LVMH MoëtHennessy Louis Vuitton S.E is a French-based luxury goods holding company. It owns a vast portfolio of brands that are, to a large extent, run autonomously. The business activities of the holding company are divided into five main groups: wines and spirits, fashion and leather goods, perfumes and cosmetics, watches and jewellery and selective retailing. This luxury holding company is an example of how merger and acquisition transaction can contribute to building an indisputable market position in luxury goods industry and result in its economic growth. The 1987 Merger
However, Arnault had his own ambitions and
This year became undoubtedly one of the most
soon, with the help of the French investment bank
remarkable moments in the beginning of building
Lazard Freres and the British liquor giant Guin-
the luxury goods conglomerate. In June 1987, there
ness PLC, he secured a 45% controlling interest of
was a USD 4 billion merger between Louis Vuitton
LVMH stock for himself. Despite Louis Vuitton’s
and MoëtHennessy that allowed Louis Vuitton
strong performance, accounting for 32% of LVMH
to expand its investments in the luxury business.
sales, Recamier soon could hold onto his stake
The further attribute of the previously mentioned
in LVMH against Arnault who was supported by
transaction was that the merger respected the
Moëtand Hennessy families. The courts eventually
autonomy of each company over its own mana-
favored Arnault, and Racamier stepped down to
gement and subsidiaries. As Moët Hennessy was
create another luxury goods conglomerate.
three times the size of Louis Vuitton, its president,
In the course of time, Arnault weeded
Alain Chavalier, was named the chairperson of the
out Vuitton’s top executives and began to bring
new holding company, Moët Hennessy Louis Vuit-
together his fragmented luxury empire. After a cer-
ton (LVMH), and Recamier became executive vice
tain period of time, Arnault started to increase his
-president. After several disputes and legal battles
interest in Guinness from 12 to 24%, fueling rumors
between Racamier and Chevalier over the method
that Guinness would be his next target. However,
of running the conglomerate, the young property
Arnault’s percentage in Guinness was proportio-
developer and financial engineer Bernard Arnault
nately equal to the 24% Guinness controlled of
was invited to acquire stock in the company.
LVMH. In the early 1990s, Arnault controlled the 50
51
world’s largest luxury empire with about USD 5
any hesitation, the luxury conglomerate entered
billion in worldwide sale. His business model was
into some strategic partnerships. One of them was
structured as a pyramid of interconnected compa-
Italian fashion company Prada that partnered with
nies with control of LVMH central to his power, as
LVMH to acquire a majority stake in fashion design
it had a market capitalization of USD 10 billion in
house Fendi. In December 2001, LVMH bought
1990. In the mid-1980s, the ubiquity of the Louis
Prada’s stake, increasing its shares in Fendi to 51%.
Vuitton monogram had damaged its reputation as
LVMH increased its ownership stake to 84% further
a status symbol, and it was said there was a slump
in 2004.
both in profits and sales in the early 1990s. On the
“Our business model is anchored in a long
other hand, it was firmly expected that the demand
term vision that builds on the heritage of our
for luxury goods will rise again, especially in such
Houses and stimulates creativity and excellence.
regions as Japan, Korea and China, where buying
This model drives the success of our Group and
power was increasing rapidly. Still, the American
ensures its promising future” - Bernard Arnault –
market, which accounted for 17% of LVMH sales,
Chairman and Chief Executive Officer.
was not expected to hold its strong position due to Time for Hermes and Dior
upscale retail outlets that were hurting sales.
The world leader in luxury, LVMH, has develoA timeline behind the building of a luxury
ped a business model marked by dynamic gro-
empire
wth since its creation. As it should be underlined
Although the financial condition of the conglome-
and emphasized, the whole economic growth of
rate was at a low ebb, LVMH focused on growth
LVMH was a result of reasonable and prospective
and expansion in the mid-1990s and spent more
business decisions and strategy. Building today’s
than USD 3 billion during 1996 and 1997 on
luxury empire took many years and was accom-
acquisitions. It started from acquisition tran-
panied with ups and downs. The assumption of
saction with Celine that was integrated into the
a business model is to develop and expand con-
LVMH Group for 2.7 billion French francs (USD
tinuously. That is why, in 2001, LVMH acquired
540 million). The next remarkable transaction
in initial stake in Hermes of 4.9% through sub-
was made with Gucci Group. On January 6, 1999,
sidiaries and continued to accumulate shares in
it publicly emerged that LVMH acquired a 5%
its Paris-based rival by buying equity derivatives
stock in Gucci. LVMH chairman Bernard Arnault
through financial intermediaries and subsidiaries,
was adamant that it was a passive stake and he
out of which each was keeping holdings below 5%.
had every intention of letting Gucci remain inde-
In October 2010, to much surprise on the market,
pendent. After that, Arnault increased LVMH’s
LVMH announced that it had acquired a cumula-
stake to 34.4% by January 26, 1999. A return to
tive 14.2% stake, and in December 2011, announ-
success came quickly, and 1999 was a very strong
ced that they rose its stake in Hermes to 22.6%,
year for LVMH. Asian economies were on the
and ten to 23.1% as of 2013. Next period brought
mend and helping to boost LVMH’s sales activity.
the culmination of an investigation by the French
Between January and August, the company’s share
financial services watchdog, Autorite des marches
price rose 77%. For the first half of 1999, LVMH
financiers, which found out that LVMH had secre-
reported sales of EUR 3.59 billion, a 16% increase
tly bought shares in rival Hermes to build a stake
over the first half of 1998. As sales increased, so
in the iconic design house, and not merely to make
did LVMH’s acquisitions. It can be said that 1999
a financial investments as LVMH had claimed.
could be marked the company’s busiest year in
Following intervention by a French court, LVMH
terms of acquisitions. The company started to
announced that it would distribute its 23% stake in
expand its fragrance and cosmetics holdings, par-
Hermes to its shareholders and institutional inve-
ticularly in USA, and invested in four American
stors and agreed not to buy more shares in Hermes
beauty products companies: Hard Candy, Bliss
for the next five years.
Spa, BeneFit Cosmetics, and Make Up For Ever.
In 2017, LVMH technically acquired the
What is more, LVMG also established a new watch
Paris-based couture house in a USD 13.1 billion
and jewellery division which included Tag Heuer
deal. Prior to the deal, Groupe Arnaut, which is
AG, a Swiss watch maker in which LVMG gained
the private holding company owned and con-
a majority interest in September 1999. LVMH
trolled by Bernard Arnault, was the only dec-
also acquired luxury watch makers Zenith, Ebel,
lared major shareholder in Christian Dior S.A.
and Chaumet. The aim for LVMH was to remain
Christian Dior, the luxury good group was the
competitive on the market, which is why without
main holding company of LVMH, owning 40.9% 52
of its shares and 59.1% of its voting rights. Bernard Arnault was additionally the Chairman of both companies and CEO of LVMH. As a result of a transaction made in 2017, Arnault purchased all the remaining Christian Dior shares in a reported USD 13.1 billion buy-out. It has been commonly emphasized that
‚‚
Arnault’s successful integration of various famous aspirational brands became an inspiration for other luxury companies to follow the same strategy. For that reason, the French conglomerate Kering (formerly named PPR) and the Swiss-based Richemont have also created extended portfolios of luxury brands. The code of principles… The LVMH Group has always been committed to
Our business model is anchored in a long term vision that builds on the heritage of our Houses and stimulates creativity and excellence. This model drives the success of our Group and ensures its promising future
exemplary integrity and ethics in the conduct of its business and in its relations with all stakeholders. Because of this, rules of conduct, principles and guidelines governing ethics and environmental and social responsibility have been defined to establish the behavior required of the Group’s executive and employees as well as their suppliers and partners. The LVMH Code of Conduct that constitutes approved rules and advisable conduct between entities that cooperate together has been formed. Six pillars unique operating model The LVMH luxury conglomerate operates basing on six pillars model in which the attention is spread on numerous areas. Firstly, the structure and operating principles are minded to be decentralized, autonomous and responsive, which is spiked with rapid, effective, appropriate decisions and the motivation of their employees, encouraging them to show true entrepreneurial spirit. Beside, organic growth can be noticed, as a group places priority on it and commits significant resources to develop its Houses as well as to encourage and protect creativity. Vertical integration assumes fostering excellence and downstream in a way that controls every single link in a chain from sourcing of production to selective retailing. What is more, the model focuses on creating synergies in which the individual identities and autonomy of their Houses are maintained. What has been pointed out by many investors, is the long vision of LVMH. Houses have developed forward-thinking initiatives to transmit savoir-faire and ensure that valuable craftsmanship is something valued in modern times a lot. The last one is the balance across business segments and geographies which contributes to sustain regular growth. This means 53
‚‚
that LVMH is well-positioned to withstand the
Cautiously confident for 2018
impact of shifting economic factors.
Taking into consideration the fact that in an environment that remains supportive at the begin-
Success in numbers
ning of the year, and despite unfavorable cur-
LVMH, the world’s leading luxury products group,
rencies and geopolitical uncertainties, LVMH is
recorded revenue of EUR 42.6 billion in 2017, an
well-equipped to continue its growth momentum
increase of 13% over the previous years. Organic
across all business groups in 2018. Plans that have
revenue growth was 12%. Profit from recurring
been stated are to continue with long-vision deve-
operations reached EUR 8 293 million in 2017,
lopment for its brands by building on strong inno-
an increase of 18%. Group share of net profits was
vations and investments as well as a constant quest
EUR 5 129 million, representing of 29%.
for quality in their products and their distribution.
LVMH, the world’s leading luxury products group, recorded revenue of EUR 42.6 billion in 2017, an increase of 13% over the previous years
strong teams, which are supervised all the time,
Driven by the agility of its valuable and their entrepreneurial spirit, the balance of its different businesses and geographic diversity, LVMH has already entered 2018 with cautious confidence and set objectives of increasing its global leadership position in luxury goods. Justyna Świnka Uniwersytet Warszawski Prawo justynaswinka@gmail.com
“LVMH achieved another record year. The excellent performance, to which all our business contributed, is due in part to buoyant environment but above all to the remarkable creative strength of our brands and their ability to constantly reinvent themselves. Continued remarkable innovation, entrepreneurial spirit and the quest for excellence: all Maisons continue to assert these core values while maintaining rigorous execution of their strategies on the ground. In an environment that remains uncertain, we can count on the appeal of our brands and the agility of our teams to strengthen, once again in 2018, our leadership in the universe of high quality products” - Bernard Arnault – Chairman and Chief Executive Officer. Analysis of LVMH group gives an opportunity to indicate some key highlights from 2017 which positions the conglomerate at the top of luxury products sector. There has been noticed a growth in Europe, the United States and Asia which also indicates that the demand for luxury and highest quality products is constantly increasing. When it comes to Wines and Spirits in all regions, good performance has been observed. One of the biggest success, which contributed to a prominent rise, was the acquisition of Christian Dior which is showing excellent performance. Besides, growth at Fendi and LoroPiana should be pointed out as well as the excellent year for Bvlgari and progress at Hublot and TAG Heuer. 54
NA REZERWIE W grudniu 2015 roku w Paryżu delegaci ze 195 krajów podpisali umowę paryską podczas konferencji klimatycznej ONZ. Głównym jej założeniem jest powstrzymanie globalnego ocieplenia poniżej 2 stopni Celsjusza. Dotychczas w celu walki z zanieczyszczeniami podejmowano kroki wytwarzania energii za pomocą źródeł odnawialnych, elektrowni wiatrowych, wodnych, itp., jednak wciąż największą rolę odgrywają paliwa kopalne, które w procesie wytwarzania energii uwalniają do atmosfery duże ilości zanieczyszczeń, a światowe zapotrzebowanie na energię rośnie z roku na rok. Sposób na ograniczenie globalnego ocieplenia oraz problemu wyczerpujących się paliw kopalnych znajduje się w naszym zasięgu, a jest nim... wodór. Prace nad tym projektem trwają już kilka
przede wszystkim na tym, aby znaleźć szybszy,
lat, a ich owocem jest między innymi wyprodu-
ekologiczny, wydajny i tani sposób otrzymania
kowanie pierwszego seryjnego samochodu napę-
naszego „paliwa przyszłości” bez korzystania
dzanego wodorem przez firmę Toyota w kwietniu
z paliw kopalnych. Niewątpliwą zaletą wykorzy-
2015 roku. Pierwiastek ten został już okrzyknięty
stania tego pierwiastka na szerszą skalę jest to, że
„paliwem przyszłości” i, co tu dużo mówić, jest to
podczas spalania nie wydziela on żadnych zanie-
bardzo prawdopodobny scenariusz. Po pierwsze
czyszczeń. Dlatego jest to rewolucja w przemyśle
występuje on między innymi w wodzie, której na
motoryzacyjnym. Według raportu Rady Wodoro-
Ziemi istnieją ogromne ilości, oraz w ziemskiej
wej (Hydrogen Council) i McKinseya do 2030 roku
atmosferze, co skutkuje tym, że jego zasoby są
wodór będzie napędzać 10-15 milionów samocho-
praktycznie nie do wyczerpania. Dodatkowo potra-
dów osobowych oraz 500 tysięcy samochodów cię-
fimy też otrzymać ten pierwiastek na kilka różnych
żarowych. Zasada działania takiej maszyny polega
sposobów poprzez procesy termiczno-chemiczne,
na umieszczeniu w samochodzie ogniw paliwo-
których surowcami wykorzystywanymi do prze-
wych (fuel cells), czyli urządzeń, które energię che-
prowadzenia reakcji są paliwa nieodnawialne.
miczną paliwa (wodoru) i utleniacza (tlenu) zamie-
Dlatego dalsze badania powinny być skupione
niają bezpośrednio na energię elektryczną. Na 55
56
koniec trafia ona do silnika elektrycznego i napę-
Zainteresowanie wykorzystaniem wodoru
dza go. Auto z takim napędem, jak już wcześniej
jako nośnika energii jest coraz szersze. I tutaj poja-
wspomniałem, nie wydziela szkodliwych substan-
wia się szansa dla Polski — jednym z procesów
cji, produktami reakcji są: energia elektryczna oraz
pozyskania wodoru jest gazyfikacja węgla (endo-
czysta woda. Jednym z głównych problemów jest
termiczna reakcja węgla z parą wodną, jej końco-
infrastruktura. Przede wszystkim trzeba stworzyć
wymi produktami są wodór i dwutlenek węgla),
sieć magazynowania oraz dystrybucji i transportu
którego jest w naszym kraju pod dostatkiem.
wodoru. Jednak nie da się rozpowszechnić wodoru
Polska obecnie jest jednym z największych produ-
jako paliwa bez zapewnienia odpowiednich stacji
centów wodoru na świecie, rocznie produkujemy
tankowania. Również z raportu Rady Wodorowej
około miliona ton tego pierwiastka. W wywia-
i McKinseya wynika, że do 2020 roku liczba takich
dzie z Polską Agencją Prasową prezes Toyoty na
stacji na świecie będzie wynosić 1,1 tys. i wzrośnie
Europę Środkową Jacek Pawlak podkreślił, że
do 2,8 tys. w ciągu następnych pięciu lat. Przewi-
„z miliona ton wodoru (produkowanego w Polsce)
duje się, że do 2030 roku takich punktów będzie
można zasilić 5 milionów samochodów osobowych
już 5,3 tys. Biorąc pod uwagę praktycznie niewy-
w skali roku”. Są to ogromne liczby, więc zwróce-
czerpywalne zasoby wodoru, może się okazać, że
nie się w tym kierunku wydaje się być szansą na
stanie się on tańszą alternatywą dla benzyny czy
rozwój, chociażby z powodu tego, że Polska nigdy
oleju napędowego, których cena zależy od wiel-
nie mogła stać się światowym liderem naftowym,
kości wydobycia ropy naftowej na świecie. Co
a teraz ma szansę na bycie w ścisłej czołówce pro-
roku cena benzyny może wzrastać, nie mówiąc już
ducentów nowego paliwa.
‚‚
o narzucaniu ceny przez naftowych gigantów. Już
Produkcja wodoru z wykorzystaniem paliw
teraz istnieje pogląd, iż głoszone przez naftowych
kopalnych uwalnia do atmosfery duże ilości dwu-
lobbystów teorie o szybkim wyczerpywaniu się
tlenku węgla, dodatkowo trzeba stworzyć całą
złóż, są tylko mitem i pretekstem do windowania
infrastrukturę magazynowania oraz dystrybucji
cen. W związku z tym, korzystanie z wodoru jako
wodoru na świecie. Są to problemy, które może
paliwa nie tylko będzie korzystne dla środowiska,
wyeliminować postęp technologiczny szczególnie
ale także dla naszego portfela.
w przebiegu produkcji wodoru tak, aby był on jak
...do 2030 roku wodór będzie napędzać 10-15 milionów samochodów osobowych oraz 500 tysięcy samochodów ciężarowych
najbardziej ekologiczny. Pomimo tego bez wątpienia można stwierdzić, że wykorzystanie wodoru jest przyszłością motoryzacji, energetyki oraz zmniejszenia efektu cieplarnianego. Bartłomiej Flis Uniwersytet Łódzki Finanse i rachunkowość bartlomiej.flis@skninwestor.com
Wodór stanowi również przyszłość dla energetyki. Dzięki zastosowaniu ogniw paliwowych, proces wytworzenia energii elektrycznej byłby całkowicie ekologiczny. Pierwsza na świecie elektrownia wodorowa powstała w 2010 roku w miejscowości Fusina we Włoszech. Zasila ona 20 tysięcy gospodarstw domowych. Głównym założeniem firmy Enel, która wybudowała włoską elektrownię, było ograniczenie wydobywania się gazów cieplarnianych. W Japonii już od 2005 roku promowano wykorzystywanie „przydomowych ogniw paliwowych”, które zasilały w energię elektryczną i ciepłą wodę gospodarstwa domowe. Japończycy już wtedy wierzyli, że jest to technologia, która może zastąpić ropę naftową oraz ograniczyć emisję gazów cieplarnianych. 57
TESTY NUMERYCZNE 1. Wykres przedstawia liczbę czytelników studenckiego
1.2. Jaki procent wszystkich czytelników stanowiły kobiety w 2017 roku?
magazynu X na pewnej uczelni A.
A. 61% C. 65%
1.1 Ilu mężczyzn w roku 2015 czytało magazyn studencki X?
A. 2500
C. 1000
B. 2000
B. 60% D. 70%
1.3. Jaki procent (w przybliżeniu) wszystkich czytelników z lat 2013-2017 stanowili wszyscy czytelnicy z lat 2014-2015?
D. 3000
A. 35%
B. 40%
C. 32%
D. 31%
Łączna liczba kobiet i mężczyzn Liczba kobiet
2. Tabela przedstawia strukturę uczęszczania na zajęcia dodatkowe studentów Uczelni B z podziałem na płeć.
2.2. O ile mniej procent (w przybliżeniu) kobiet uczęszcza na zajęcia z ekonomii niż mężczyzn?
2.1. Jaki procent (w przybliżeniu) wszystkich studentów stanowią studenci uczęszczający na zajęcia z Finansów?
A. 24% C. 26%
A. 26% C. 27%
B. 25% D. 30% 58
B. 23% D. +27%
3. Wykres przedstawia procentowy podział studentów uczestniczących w konferencji dotyczącej inwestowania wyrażający, jak często inwestują na giełdzie. Przebadanych zostało 1000 uczestników konferencji.
3.1. Ile osób inwestuje przynajmniej 1 raz w tygodniu? A. 100 C. 700
B. 10 D. 70
3.2. Ile procent osób inwestuje 3-7 razy w tygodniu? A. 20% C. 50%
B. 60% D. 30%
3.3. Jeśli liczba inwestorów wzrośnie o 100 i każdy z nowych przedsiębiorców będzie inwestował codziennie, to ile % z nowej liczby inwestorów nie będzie inwestowało każdego dnia? A. 44,44% C. 54,54% 4. Zapytano absolwentów pewnej uczelni, którzy pracują za granicą o kraje do których wyjechali. Wykres przedstawia zestawienie z podziałem na kobiety i mężczyzn.
4.2. Jaki jest udział procentowy absolwentów, którzy wyjechali do Niemiec? A. 13% C. 33%
4.1. Ilu mężczyzn pracuje poza Europą? A. 11 tys. C. 9 tys.
B. 33% D. 66%
B. 26% D. 19%
4.3. Jeśli wszyscy pracownicy rezydujący w USA przenieśliby się do Hiszpanii, to o ile % zmieniłby się udział wszystkich pracowników w Europie w stosunku do wszystkich badanych krajów?
B. 10 tys. D. 8 tys.
A. o 10% C. o 30%
B. o 20% D. nie zmieniłby się w ogóle
Kierunki wyjazdu studentów podejmujących pracę za granicą (w 100)
59
5. Zagadki 5.1. Ile wynosi suma objętości sześcianów, których krawędzie są odpowiednio równe: pierwiastek trzeciego stopnia z pięciu centymetrów i pierwiastek trzeciego stopnia z dwunastu decymetrów? 5.2. Staw zarasta rzęsą. Co dwa dni obszar zarośnięty rzęsą podwaja się. Cały staw zarósł w ciągu 64 dni. Po ilu dniach ćwierć stawu była zarośnięta? 5.3. Wśród matematyków co siódmy jest szachistą, a wśród szachistów co dziewiąty jest matematykiem. Czy więcej jest szachistów czy matematyków? 5.4. Czy liczba może być mniejsza niż jej połowa?
Tak, jeśli jest ujemna Więcej jest szachistów
5.3
Po 60 dniach
5.2
125
5.1
B
4.3
B
4.2
C
4.1
C
3.3
B
3.2
C
3.1
D
2.3
A
2.2
B
2.1
D
1.3
B
1.2
C
1.1
Karol Ludwiczak
5.4
Opracowanie: Karolina Wędzik
Odpowiedzi: 60
61
62