MLK 12 2016 by Biblioteka Analiz Magazyn Literacki KSIĄŻKI

k s i ą ż k i

12:2¥m

Nr 12/2016 (243) Cena 14,50 zł (8% VAT) • ISSN 2083-7747 • Indeks 334464

9 771234 020164

I S S N 1 2 3 4 - 0 2 0m0a g a z y n

,GHDOQ\ SUH]HQW QD ¥ZLÚWD

l i t e r a c k i

)DVF\QXMÈFD OHNWXUD RbNRU]HQLDFK QDV]HM F\ZLOL]DFML G]LHïR XQLNDWRZH ZbVNDOL ĂZLDWRZHM

432bstrony,

GXĝ\ IRUPDW b[ bFP SDSLHU bJ WZDUGD RSUDZD QDMZ\ĝV]\ SR]LRP HG\WRUVNL

FHQD GHWDO bHJ] ]ï ISBN 978-83-7553-218-0

.VLÈĝND SURI 5RV]NRZVNLHJR MHVW Zb SHïQL ZLHUQD SU]HND]RP (ZDQJHOLL Lb SU]HGVWDZLD FDïÈ ZVSöïF]HVQÈ ZLHG]Ú QD WHPDW G]LHMöZ ĝ\FLD -H]XVD )DVF\QXMÈFD OHNWXUD Rb NRU]HQLDFK QDV]HM F\ZLOL]DFML

.ROHMQH WRP\ WU\ORJLL XNDĝÈ VLÚ ZbOXW\P LbNZLHWQLX bURNX

LOXVWUDFML

=$0 :,(1,$ %LDï\ .UXN 6S ] R R XO 6]ZHG]ND .UDNöZ WHO IDNV H PDLO PDUNHWLQJ#ELDO\NUXN SO ZZZ ELDO\NUXN SO

12 / 2 016

LH]Z\NïD SDQRUDPD VWDURĝ\WQHJR ĂZLDWD Z\NUHRZDQD SLöUHP ]QDNRPLWHJR KLVWRU\ND SURI :RMFLHFKD 5RV]NRZVNLHJR %DGDF] RSLVDï FDïRĂÊ Z\GDU]Hñ G]LHMÈF\FK VLÚ QDbĂZLHFLH RG bU S Q H GR bU Q H DbZLÚF ZbRNUHVLH ZbNWöU\P ZHGïXJ ZLÚNV]RĂFL KLVWRU\NöZ ĝ\ï -H]XV &KU\VWXV

Radosnych Świąt Bożego Narodzenia oraz wszelkiej pomyślności w Nowym Roku 2017 życzy Czytelnikom Wydawnictwo Arkady

spis treści

W numerze Wesołych i rozczytanych Świąt Bożego Narodzenia oraz pomyślności i wielu sukcesów w nadchodzącym 2017 roku

Numer 12 (243) Redaktor naczelny: Piotr Dobrołęcki Z-ca red. naczelnego: Ewa Tenderenda-Ożóg Zespół: Łukasz Gołębiewski, Joanna Hetman, Paweł Waszczyk Stale współpracują: Małgorzata Janina Berwid, Anna Czarnowska-Łabędzka, Janusz Drzewucki, Tomasz Gardziński, Jarosław Górski, Joanna Habiera, Piotr Kitrasiewicz, Bogdan Klukowski, Tadeusz Lewandowski, Marek Ławrynowicz, Krzysztof Masłoń, Wanda Morawiecka, Małgorzata Orlikowska, Urszula Pawlik, Bożena Rytel, Grzegorz Sowula, Michał Zając, Tomasz Zapert Reklama: Ewa Tenderenda-Ożóg Sekretariat: Ewa Zając Prenumerata: Ewa Zając Adres redakcji: 00-048 Warszawa, Mazowiecka 6/8 pok. 416 tel.:(22) 828 36 31 Internet: www.rynek-ksiazki.pl e-mail: marketing@rynek-ksiazki.pl facebook.com/magazynliteracki http://issuu.com/magazynliteracki Wersja elektroniczna dostępna jest w e-sklepach: Virtualo.pl, Publio.pl i Koobe.pl Łamanie: TYPO 2 Wydawca: Biblioteka Analiz Sp. z o.o. 00-048 Warszawa, ul. Mazowiecka 6/8 pok. 416 Prezes zarządu: Łukasz Gołębiewski Prenumerata: 1) Redakcja: tel. (22) 828 36 31, www.rynek-ksiazki.pl/sklep/czasopisma 2) Garmond Press Kraków: www.garmond.com.pl 3) Kolporter S.A.: www.kolporter.com.pl 4) Prenumerata realizowana przez RUCH S.A: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl. Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 7175959 – czynne w godzinach 7.00–18.00. Koszt połączenia wg taryfy operatora.

życzy redakcja „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” o (co najmniej) dwóch szkołach reportażu Reportaż, który rozwijał się w Polsce w czasie PRL, ale swoją szerszą popularność i swoistą modę zawdzięcza czasom wolnorynkowej Polski, dziś zajmuje stałe i nieodwołalne miejsce na półkach polskich czytelników. Wielu Polakom, w myśl zasady „rzeczywistość ciekawsza jest od fikcji”, lektura literatury faktu całkowicie zastępuje czytanie powieści, a dzięki paktowi referencyjnemu reportera z czytelnikiem, który daje gwarancję na to, że opisywane zdarzenia miały miejsce naprawdę, niektórzy fani reportażu nie sięgają już po inne źródła informacji o opisywanych zdarzeniach, ludziach, zjawiskach, a czasem całych państwach. Na ich podstawie wypracowują sobie o nich zdanie. Reportaż zdążył się zinstytucjonalizować. Mówi się o „polskiej szkole reportażu”: kontynuowaniu tradycji między innymi Melchiora Wańkowicza, Hanny Krall i Krzysztofa Kąkolewskiego, ale przede wszystkim Ryszarda Kapuścińskiego, przejętej głównie przez widoczne nazwiska takie jak Mariusz Szczygieł i Wojciech Tochman. Zachęcamy do lektury artykułu Angeliny Kussy 14-17

Nie da się uciec od przeszłości Przed swoim debiutem długo myślałem nad tematami zawartymi w „Pływaku” – relacjami na Bliskim Wschodzie i pracy w Brukseli jako młoda osoba, co było też moim udziałem. W pewnym sensie dzięki książce zamknąłem ten rozdział. Nie chciałem powtarzać kwestii zawartych w „Pływaku”. Wiedziałem, że muszę napisać coś zupełnie innego. Chciałem odejść od Brukseli i spotkań w luksusowych salach konferencyjnych, przenieść akcję na ulicę. Wciąż pragnąłem pisać o Bliskim Wschodzie, ale nie z perspektywy polityki na najwyższych szczeblach. Zainteresowało mnie błyskawiczne dojście do władzy Państwa Islamskiego. Szwecję obiegały raporty o młodych ludziach, głównie mężczyznach, którzy dorastali na przedmieściach w niekorzystnych warunkach, a później dołączyli do ISIS. Wydało mi się dziwne, że można opuścić funkcjonujący europejski kraj i wybrać zamiast niego teokrację w średniowiecznym stylu. Ten temat stał się moją obsesją i zacząłem szukać odpowiedzi, dlaczego tak się dzieje – z Joakimem Zanderem, autorem powieści „Pływak” i „Islamski łącznik” rozmawia Tomasz Gardziński 22-23

Książki miesiąca „Moja śmierć będzie taka, jak moje życie” Marcela Woźniaka oraz „Krótka historia siedmiu zabójstw” Marlona Jamesa 30 „Dzieje Polski w obrazach” Piotra Marczaka oraz „Klątwa dziewiątych urodzin” Marcina Szczygielskiego 31

Proponujemy także Wydarzenia 4-6 • Ludzie – klimat – pasja – mistyka – rozmowa z prof. Zbigniewem Białasem i Łukaszem Suszkiem ze Stowarzyszenia „Pełna Kultura” 8-9 • Bestsellery z komentarzem Krzysztofa Masłonia 10-12 • Jesteśmy tacy sami – rozmowa z Beatą Lewandowską-Kaftan 18-19 • Fragment książki „Kroniki Rozdartego Świata” Aleksandry Janusz 20 • Książka zaczyna się od okładki – książki dla dzieci poleca Anna Czarnowska-Łabędzka 21 • Między wierszami – felieton Tomasza Zbigniewa Zaperta 24 • Co czytają inni – felieton Grzegorza Sowuli 25 • Wszyscy potrafimy gotować – rozmowa z Michelem Moran, bohaterem książki „Chef” 26-27 • Modny Koszyk 29 • Recenzje 32-40 m a g a z y n

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Wydarzenia Książki dla szkół

ieć Empik rozdała 10 tys. książek szkołom podstawowym z Choszczna, Błonia, Ząbek, Bielska Podlaskiego, Piastowa, Góry, Gdańska i Warszawy. To rezultat konkursu przeprowadzonego w ramach tegorocznej edycji proczytelniczego programu „Przecinek i Kropka”. Łącznie oddano blisko 400 tys. ważnych głosów. Do konkursu zgłosiło się ponad 300 placówek z całej Polski. Od 5 października do 6 listopada w specjalnej aplikacji na stronie www.Przecinekikropka.pl codziennie można było oddać jeden głos.

„Empik, w którym książki zajmują szczególne miejsce, postanowił wzbogacić trwający od wielu lat program rozwoju czytelnictwa wśród najmłodszych – »Przecinek i kropka« – o nowy ważny element. Zwróciliśmy uwagę na biblioteki w szkołach podstawowych, które są często miejscem pierwszego kontaktu dzieci z literaturą. To tam najmłodsi »połykają haczyk«, poznają niezwykłe historie, które rozbudzają wyobraźnię. Jednak nie wszystkie biblioteki mogą zaoferować dzieciom aktualny księgozbiór i ciekawe nowości. Do serii bezpłatnych warsztatów edukacyjnych i corocznego Konkursu na Najlepszą Książkę Dziecięcą, doszła właśnie akcja wsparcia dla bibliotek w szkołach podstawowych z całej Polski. Kolejna edycja już za rok” – mówiła prezes Empiku, Ewa Szmidt-Belcarz. Na książki została przeznaczona część kwoty z każdej transakcji z użyciem karty lojalnościowej Mój Empik. W ten sposób uczestnicy nowego programu lojalnościowego Empiku przyczynili się do zapełnienia półek bibliotek i wsparcia rozwoju czytelnictwa wśród dzieci. (pw)

Poznańskie Dni Książki nie tylko Naukowej

Podsumowanie i perspektywy

d 15 do 17 listopada trwały 20. Poznańskie Dni Książki nie tylko Naukowej, podczas których organizatorzy i wystawcy świętowali jubileusz 20 lat wspólnych przeżyć czytelniczych i wydawniczych. Podczas jubileuszowej edycji przedstawiono kierunki rozwoju Poznańskich Dni Książki nie tylko Naukowej. Kolejna ich edycja odbędzie się w dniach 24-26 marca przyszłego roku na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Dzięki tym zmianom organizatorzy mają nadzieję, że 21. Poznańskie Targi Książki Naukowej i Popularnonaukowej w jeszcze lepszej mierze dotrą do większej liczby czytelników i zachęcą do przyjazdu kolejnych wydawców. Podczas jubileuszowej edycji odbyło się szereg różnorodnych spotkań towarzyszących targom: panele dyskusyjne dla wydawców, promocje książek i pokaz filmowy, spotkanie na temat twórczości i najnowszego wspaniałego dzieła ilustracyjnego Józefa Wilkonia, jakim jest wyjątkowa edycja „Don Kichota”, oraz sesja szkoleniowa dla dyrektorów placówek oświatowych i nauczycieli, a także wykłady oraz konkurs recytatorski dla licealistów organizowany przez Instytut Filologii Słowiańskiej UAM oraz studencki kiermasz „Książka za książkę”. 56 wydawnictw prezentowało swoje nowości wydawnicze. Oprócz niezawodnych wydawnictw najważniejszych ośrodków naukowych z całej Polski uczestniczyli wydawcy książek popularnonaukowych (Bellona SA, Ossolineum, PIW, Prószyński Media, Publicat, słowo/obraz terytoria, Wydawnictwo Muzeum Historii Polski, Wydawnictwo Sic!, czy też wydawnictwa Grupy Świadomych Wydawców: Amaltea, Blue Bird, Claroscuro, Cyklady, Dialog, Oficyna Naukowa, Poławiacze Pereł i Sedno). Nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego otrzymało Wydawnictwo Lekarskie PZWL za „Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja” pod redakcją Jacka Kruczyńskiego i Andrzeja Szulca. Nagroda Rektora Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przypadła Fundacji na rzecz Nauki Polskiej za pracę „Złoty kciuk. Młyn i młynarz w kulturze zachodu” autorstwa Krzysztofa Rzepkowskiego. Nagrodę Dziennikarzy otrzymała Oficyna Wydawnicza Atut za pracę „Typografia kompletna. Kultura książki w twórczości Leona Urbańskiego” autorstwa Ewy Repucho. Nagroda Prezydenta Miasta Poznania trafiła do Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego i Muzeum Tatrzańskiego za najwyższy poziom edytorski za publikacje: „Sztuki Piękne pod Tatrami” Teresy Jabłońskiej, „Magia nart. Czas pionierów” Beaty Słamy i Wojciecha Szatkowskiego oraz „Żywot górala poczciwego. Spojrzenie po latach” Wojciecha Brzegi. Nagroda specjalna – za podjęcie niedostrzeganego tematu dla Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu za pracę „Zabawka – przedmiot ludyczny i obiekt kolekcjonerski” pod redakcją Katarzyny Kabacińskiej-Łuczak i Doroty Żołądź-Strzelczyk. W Konkursie o Nagrodę Stowarzyszenia Wydawców Szkół Wyższych im. ks. Edwarda Pudełki zwyciężyły Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego za „Relację pierwszą z ksiąg »O obrotach« Mikołaja Kopernika” Jerzego Joachima Retyka, w przekładzie Ignacego Lewandowskiego, ze wstępem i komentarzem Jarosława Włodarczyka. Piotr Dobrołęcki się w tym samym miejscu”, co zdecydowanie potwierdzamy” – dodała. W tegorocznej edycji wzięło udział ponad 150 wystawców. Pojawiło się wielu znanych wydawców, którzy poprzednio nie przyjeżdżali do Wrocławia. Część z nich wynajęła więkfot. Piotr Dobrołęcki

Rekordy we Wrocławiu

„S

zacujemy, że odwiedziło nas między 58 a 63 tys. osób” – przekazała „Magazynowi Literackiemu KSIĄŻKI” Anna Morawiecka, dyrektor Wrocławskich Targów Dobrych Książek. „Wydawcy w większości są zadowoleni i dlatego możemy przyjąć, że mamy kolejny sukces, w zeszłym roku było około 50 tys. osób. Najważniejsze i najczęściej powtarzane pytanie to, czy Targi w przyszłym roku odbędą

szą powierzchnię niż w poprzednich latach, a przy tym zapowiadają kolejne powiększenie stoisk w przyszłym roku. „Na pewno wszystkich pomieścimy, bo mamy do dyspozycji nie tylko płytę główną, która liczy 1400 mkw., ale też obszerne kuluary w Hali Stulecia, więc jest to miejsce bardzo rozwojowe” – deklaruje Anna Morawiecka. (pw)

Autorzy audiobooków poszukiwani

irma Storytel do 16 stycznia 2017 roku czeka na teksty, które zostaną nagrane i wydane w formie serialu audio, w ramach projektu Storytel Original. Zadanie uczestników m a g a z y n

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Wydarzenia

szkolenia księgarzy od iK

a początku grudnia Instytut Książki we współpracy z Polską Izbą Książki zorganizował trzy regionalne szkolenia dla księgarzy: w Toruniu, Rzeszowie i Poznaniu. Szkolenia obejmowały aktualne zagadnienia księgarstwa. Prowadzili je rynkowi praktycy: Jerzy Okuniewski, prezes Książnicy Polskiej (ekonomika księgarstwa), Grzegorz Majerowicz, wiceprezes Polskiej Izby Książki (książka i prawo), dr Elżbieta Sobczak, dyrektor Wydawnictwa UKSW (relacje księgarz-wydawca w zakresie wydawnictw naukowych), oraz Piotr Dobrołęcki, redaktor naczelny „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” (targi książki i media branżowe oraz instytucje i organizacje związane z książką), Adam Nowicki z Wydawnictwa Zysk i S-ka (relacje księgarz-wydawca w zakresie publikacji beletrystycznych) oraz Krystyna Adamczyk z poznańskiej Księgarni z „Bajki” (promocja książki). Ponadto w trakcie szkolenia nowy projekt stworzenia systemu informacyjnego łączącego księgarzy z wydawcami przedstawił Jan Lus z Domu Księgarskiego MJL w Pile. (pw)

Wizytówki księgarń

Ogólnopolskiej Bazie Księgarń pojawiła się nowa funkcja, stworzona z myślą o atrakcyjniejszej prezentacji księgarń – możliwość zamieszczania logotypów i zdjęć. Obecnie w OBK zarejestrowanych zostało 1726 księgarń. (pw)

Niższy Vat na e-booki

ranking Bibliotek 2016

BiBlioteKa PuBliCzNa miasta i gmiNy BarCiN NaJlePsza

nstytut Książki i „Rzeczpospolita” po raz szósty nagrodziły samorządy najbardziej zaangażowane w kulturalny rozwój swojej gminy. Docenieni zostają ci, dla których dobrze działająca biblioteka gminna jest najlepszym świadectwem dbałości samorządu o zapewnienie łatwego i bezpłatnego dostępu do kultury, wiedzy i nowych mediów. Przygotowując ranking, rozesłano ponad 2300 ankiet do wszystkich gmin wiejskich i miejsko-wiejskich oraz miast (z wykluczeniem miast na prawach powiatu). Uzyskano blisko 800 odpowiedzi. Laureaci Rankingu Bibliotek 2016: I miejsce – Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Barcin, II miejsce – Miejska Biblioteka Publiczna we Włodawie, III miejsce – Miejska Biblioteka Publiczna w Polanicy-Zdrój, IV miejsce – Biblioteka Publiczna Gminy Łomża z/s w Podgórzu, V miejsce – Gminna Biblioteka Publiczna w Świątkach, VI miejsce Biblioteka Publiczna Gminy Biesiekierz, VII miejsce – Gminna Biblioteka Publiczna w Sulmierzycach, VIII miejsce – Gminna Biblioteka Publiczna w Krasocinie, IX miejsce – Gminna Biblioteka Publiczna w Bestwinie, X miejsce – Biblioteka Publiczna Gminy i Miasta Sianów. Wśród bibliotek, które nadesłały ankiety aż 72 proc. posiada filie. Prawie 55 proc. placówek jest przystosowanych dla osób niepełnosprawnych, przeważnie są to nowe biblioteki lub powstające filie. W ponad 66 proc. placówek znajdują się zbiory dla osób niewidzących lub słabowidzących np. książki z dużą czcionką czy mówione. Niemal we wszystkich bibliotekach można skorzystać z internetu. 77 proc. bibliotek deklaruje, że ma swoją stronę internetową. Biblioteki to nie tylko wypożyczalnie książek, ponad 50 proc. z nich działają kluby i koła czytelnicze. Prawie 45 proc. bibliotek organizuje inne koła np. teatralne, muzyczne, filmowe. Średni tygodniowy czas otwarcia biblioteki głównej wynosi 43 godziny, filie są otwarte 25 godzin w tygodniu. Biblioteki główne są otwarte godzinę dłużej a filie – 3 godziny. W bibliotece głównej na stanowisku bibliotekarskim w przeliczeniu na etaty pracuje 3,6 osoby. Średnia powierzchnia biblioteki wynosi ponad 270 mkw. A filii około 68 mkw. Średnio na każde 1000 mieszkańców 144 jest czytelnikami biblioteki. Jedna osoba średnio wypożycza 19 książek rocznie. Średni księgozbiór biblioteki to ponad 43 tys. książek. Około 31 proc. to książki nabyte po 2005 roku. W 2015 roku średnio do jednej biblioteki trafiło prawie 1240 nowych książek. W większości bibliotek dotacje w 2015 roku pozostały na takim samym poziomie jak w 2014 roku. Średnia dotacja dla biblioteki stanowi 1,1 proc. budżetu gminny. (pw) fot. Bogdan Kuc

i uczestniczek to przygotowanie streszczenia fabuły, a więc skrótu swojej historii, w formie krótkiego opisu (maks. 1000 znaków) każdego z dziesięciu odcinków, a także napisanie odcinka pilotowego (objętość około 45-50 tys. znaków ze spacjami). Takie zestawy (z danymi kontaktowymi wpisanymi w oba pliki) można przesłać na adres marcin@storytel.pl. (pw)

Nagrody

omisja Europejska zaproponowała nowe zasady dotyczące VAT w sektorze ehandlu, które umożliwią objęcie elektronicznych wydań książek i gazet obniżoną stawką tego podatku. O zmiany w przepisach od lat postulowało środowisko książki. Obecnie zgodnie z dyrektywą o VAT państwa unijne mogą stosować obniżoną, a w niektórych przypadkach nawet zerową stawkę tego podatku na publikacje drukowane jak książki, gazety i czasopisma. Jednak elektroniczne wydania tych publikacji traktowane są nie jak produkt, a jako usługa, dlatego muszą być objęte podstawową stawką VAT, z wyjątkiem książek cyfrowych dostarczanych na nośniku fizycznym, czyli np. płycie. Przyjęcie zmian w przepisach zaproponowanych przez KE umożliwi zatem zrównanie stawek VAT na publikacje drukowane i ich elektroniczne odpowiedniki. (pw)

wycięzcą konkursu o Pióro Fredry zostało wydawnictwo Karakter za książkę Filipa Springera „Miasto Archipelag. Polska mniejszych miast”. Do nagrody nominowane były także: Media Rodzina za książkę Barbary Kosmowskiej „Tru” z ilustracjami Emilii Dziubak, Nasza Księgarnia za książkę Katarzyny Piętki „Gry i zabawy z dawnych lat” z ilustracjami Agaty Raczyńskiej, Znak za książkę Michała Rusinka „Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej” oraz Wydawnictwo Literackie za książkę „Zawsze nie ma nigdy. Jerzy Pilch w rozmowach z Eweliną Pietrowiak”. Nagrodę Literacką Skrzydła Dedala, przyznawaną przez Bibliotekę Narodową, w roku 2016 otrzymały ex aequo Marta Kwaśnicka za

m a g a z y n

k s i ą ż k i

l i t e r a c k i

•

1 2 / 2 0 1 6

książkę „Jadwiga” (Teologia Polityczna) oraz Renata Lis za książkę „W lodach Prowansji. Bunin na wygnaniu” (Sic!). Laureatów wybrało Jury w składzie: Włodzimierz Bolecki (przewodniczący), Tomasz Bocheński, Tomasz Burek, Antoni Libera, o. Janusz Pyda OP. Firma Mattel nagrodziła Wydawnictwo Olesiejuk za „Najlepszą kolekcję Fisher-Price 2016”. 10 stycznia 2017 roku poznamy laureatów Paszportów „Polityki” 2016. W tegorocznej edycji nagrody nominacje w kategorii „Literatura” otrzymali: Natalia FiedorczukCieślak za debiutancką książkę „Jak pokochać centra handlowe” (Wielka Litera), Stanisław Łubieński za „Dwanaście srok za ogon” (Wydawnictwo Czarne), Zośka Papużanka, która w 2012 roku otrzymała nominację za debiutancką powieść „Szopka”, a teraz za powieść „On” (Znak). Trzydzieści nominowanych książek, dziewięć wyróżnionych, cztery z tytułem Książki Roku Polskiej Sekcji IBBY – to efekt kilkumiesięcznej 5

Wydarzenia MEN o czytelnictwie

Nowy zestaw lektur

pracy profesjonalnego jury literackiego i graficznego Konkursu „Książka Roku”. W kategorii literackiej nagrodę główną oraz tytuł „Książka Roku” otrzymali Marcin Szczygielski za książkę dla dzieci „Klątwa dziewiątych urodzin” (Wydawnictwo Bajka) oraz Joanna Fabicka za książkę dla młodzieży „Rutka” (Wydawnictwo Agora). W kategorii graficznej nagrodę przyznano Małgorzacie Gurowskiej, Monice Hanulak, Marcie Ignerskiej, Agnieszce Kucharskiej-Zajkowskiej, Annie Niemierko, Gosi Urbańskiej-Macias oraz Justynie Wróblewskiej za ilustracje i projekt graficzny do książki „Kern. Wiersze dla dzieci” (Wytwórnia), a także Agacie Dudek i Małgorzacie Nowak za ilustracje i projekt graficzny do książki „Daję słowo. Wędrówki po języku i literaturze” (Wydawnictwo Tamaryn). Nagrodę za upowszechnianie czytelnictwa zarząd PS IBBY przyznał Beacie Jewiarz, która prowadzi autorski program Niedzielny Poranek w rozgłośni RDC, gdzie podejmuje problemy z obszaru literatury, kultury dla dzieci i młodzieży, edukacji oraz rodzicielstwa. fot. Maciej Wróbel

Jury literackie konkursu, któremu przewodniczyła Irena Bolek-Wiącek, a zasiadali w nim Danuta Świerczyńska-Jelonek, Maciej Skowera, przyznało również wyróżnienia: Grażynie Bąkiewicz za książkę „Mówcie mi Bezprym” (Wydawnictwo Literatura), Jarosławowi Mikołajewskiemu za książkę „Wędrówka Nabu” (Austeria), Annie Onichimowskiej za książkę „Prawie się nie boję” (Ezop), Dorocie Suwalskiej za książkę „Czarne jeziora” (Nasza Księgarnia), Marcinowi Szczygielskiemu za książkę „Teatr Niewidzialnych Dzieci” (Instytut Wydawniczy Latarnik). Z kolei jury graficzne, w skład którego weszli Anita Wincencjusz-Patyna (przewodnicząca), Jacek Friedrich, Jakub Woynarowski, nagrodziło wyróżnieniami: w kategorii „książka obrazkowa” – Monikę Hanulak i Grażkę Lange za książkę „Wytwórnik. Kalendarz 2017” (Wytwórnia); w kategorii „ilustracje” – Wojciecha Pawlińskiego za ilustracje i projekt graficzny do książki „Legendy warszawskie. Antologia” (Muzeum Warszawy); Joannę Czaplewską i Katję Widelską 6

esort edukacji zaprezentował projekty podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych oraz ramowych planów nauczania dla wszystkich typów szkół. Wśród kwestii podkreślonych w materiale MEN znalazło się czytelnictwo. Jak czytamy w projekcie: „Zadaniem szkoły podstawowej jest wprowadzenie uczniów w świat literatury, ugruntowanie ich zainteresowań czytelniczych oraz wyposażenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do krytyczne- fot. archiwum go odbioru tekstów kultury. Zadaniem szkoły podstawowej jest rozbudzenie u uczniów zamiłowania do czytania. Szkoła podejmuje działania sprzyjające zwiększeniu aktywności czytelniczej uczniów. Kształtuje postawę dojrzałego i odpowiedzialnego czytelnika, przygotowanego do otwartego dialogu z dziełem literackim. W procesie kształcenia i wychowania wskazuje rolę biblioteki (szkolnej, publicznej, naukowej i in.). Zachęca do podejmowania indywidualnych prób twórczych”. Jak wynika z propozycji MEN zmianie ulegnie również kanon lektur szkolnych. Przykładowo, w wykazie lektur obowiązkowych w IV klasie znalazły się: „Akademia pana Kleksa” Jana Brzechwy, komiks Janusza Christy „Kajko i Kokosz. Szkoła latania”, „Mikołajek” (wybór opowiadań) René Goscinnego i Jean-Jacquesa Sempégo, „Powrót taty”, „Pani Twardowska”, „Pan Tadeusz” (opisy) Adama Mickiewicza, „Dynastia Miziołków” Joanny Olech, „Mazurek Dąbrowskiego” Józefa Wybickiego, a także wybrane podania i legendy polskie, wybrane baśnie polskie i europejskie. W klasie V lekturą obowiązkową będą: „Opowieści z Narnii. Lew, czarownica i stara szafa” C.S. Lewisa, „Pan Tadeusz” (zwyczaje i obyczaje) Adama Mickiewicza, „Chłopcy z Placu Broni” Ferenca Molnara, „Katarynka” Bolesława Prusa, „W pamiętniku Zofii Bobrówny” Juliusza Słowackiego, „Czarne Stopy” Seweryny Szmaglewskiej, wybrane mity greckie (w tym mit o powstaniu świata oraz np. mity o: Prometeuszu, Syzyfie, Demeter i Korze, Dedalu i Ikarze, Heraklesie, Edypie, Tezeuszu i Ariadnie, Orfeuszu i Eurydyce), Biblia (powstanie świata i człowieka oraz wybrane przypowieści ewangeliczne), wybrane wiersze ks. Jana Twardowskiego, Leopolda Staffa, Anny Kamieńskiej, Czesława Miłosza, Tadeusza Różewicza. W VI klasie lekturą obowiązkową będą: „Kameleon”, „Śmierć urzędnika” Antoniego Czechowa, „Felix, Net i Nika oraz Gang Niewidzialnych Ludzi” Rafała Kosika, wybrane bajki Ignacego Krasickiego, „Pan Tadeusz” (polowanie oraz koncert Wojskiego) Mickiewicza, „Hobbit, czyli tam i z powrotem” J.R.R. Tolkiena, „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza, wybrane wiersze Słowackiego, Mickiewicza, Zbigniewa Herberta. W VII klasie lekturą obowiązkową będą: „Opowieść wigilijna” Charlesa Dickensa, „Zemsta” Aleksandra Fredry, wybór fraszek, pieśni i trenów (w tym tren I, V, VII, VIII) Jana Kochanowskiego, „Żona modna” Ignacego Krasickiego, „Reduta Ordona”, „Śmierć Pułkownika”, „Świtezianka”, II część „Dziadów”, „Pan Tadeusz” (historia Polski) Mickiewicza, „Quo vadis” i „Latarnik” Henryka Sienkiewicza, „Siłaczka” Stefana Żeromskiego, wybrane wiersze Cypriana Norwida, Bolesława Leśmiana, Mariana Hemara, Kazimierza Wierzyńskiego, Jana Lechonia i Jerzego Lieberta. W klasie VIII lekturą obowiązkową będą: „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego, „Pan Tadeusz” Mickiewicza, „Balladyna” Słowackiego, „Mały Książę” Antoine’a de SaintExupery’ego, „Syzyfowe prace” Żeromskiego, wybrane wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Wisławy Szymborskiej, Jarosława Marka Rymkiewicza, Stanisława Barańczaka. (pw) za ilustracje do książki „Trzy, dwa, raz, Günter Grass” (Oficyna Gdańska); Marię Dek za ilustracje do książki „Czary na Białym” (Wrocławski Dom Literatury). Laureatem ósmej edycji Nagrody im. Kazimierza Moczarskiego został prof. Andrzej Nowak, którego uhonorowano za książkę „Pierwsza zdrada Zachodu” (Wydawnictwo Literackie).

Personalia

owym prezesem zarządu Wydawnictwa Zielona Sowa została Anna Lub-

m a g a z y n

l i t e r a c k i

czyńska-Lafuente, zastępując na tym stanowisku Krzysztofa Leśniewskiego. Anna Lubczyńska-Lafuente jest związana z rynkiem wydawniczym od ponad dwunastu lat; przez wiele lat pracowała w wydawnictwie Świat Książki. Ze stanowiska dyrektora ds. handlu i marketingu w księgarniach BookBook zrezygnowała Dorota Duda. Jednocześnie do zespołu księgarskiej sieci dołączyła Jolanta LiżewskaZyzek, która będzie odpowiedzialna za spójną strategię marketingową i działania PR, a zarządzanie działem handlowym przejął Paweł Pakuła. k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

www.proﬁnfo.pl

Grabież ołtarza Wita Stwosza KSIĄŻKA NOMINOWANA DO NAGRODY HISTORYCZNEJ IDENTITAS 2016

Stanisław Walto� Kto na najwyższych szczeblach władzy nazistowskiej podjął decyzję o wywiezieniu ołtarza Wita Stwosza z Krakowa do Berlina w 1939 roku? Hitler czy tylko Himmler, a może Heydrich w porozumieniu z Himmlerem? Pr�ba udzielenia odpowiedzi na to pytanie podjęta w tej książce opiera się na gruntownej analizie �r�deł historycznych, na tle dobrze dzisiaj znanego mechanizmu funkcjonowania systemu Trzeciej Rzeszy, a zarazem upodoba� i cech osobowo�ci jej władc�w. Takich pyta� i pr�b udzielenia odpowiedzi na nie jest tu więcej, np.: kto i w jakich okoliczno�ciach podjął decyzję w 1939 r. o rozebraniu ołtarza i wywiezieniu rze�b do Sandomierza, zamiast znalezienia dla nich schronienia w pobliżu Krakowa? Kto zdradził esesmanom miejsce ich ukrycia? Kto przekonał Hitlera, ze ołtarz powinien traﬁ� do Norymbergi i jaki był mechanizm podejmowania tej decyzji? Dlaczego Frank nie chciał wyrazi� zgody na wywiezienie do Niemiec ołtarza? Dlaczego nikt ze sprawc�w grabieży nie został po wojnie pociągnięty do odpowiedzialno�ci karnej? „(...) prezentowana praca prof. Waltosia (...) będzie znaczącą pozycją w zdobywającej coraz więcej czytelnik�w literaturze dotyczącej grabieży wojennych i rewindykacji dzieł sztuki, porządkujacą wiedzę nie tylko w zakresie dziej�w ołtarza, lecz także os�b i spraw dziejących się wok�ł w tym trudnym czasie”. z recenzji dr. Tadeusza Zadrożnego

Książka dostępna w księgarni internetowej

Wywiad Rozmowa z prof. Zbigniewem Białasem i Łukaszem Suszkiem ze Stowarzyszenia „Pełna Kultura”

Ludzie – klimat – pasja – mistyka – Dlaczego spotykamy się w antykwariacie Sofa Literacka? Łukasz Suszek: Spotkaliśmy się, aby opowiedzieć o wydarzeniu, jakim jest akcja crowdfundingowa, mająca na celu zebranie funduszy na nową scenę w Sofie, a przy okazji na drobne zmiany w samym lokalu, aczkolwiek naszym głównym celem jest sama scena – scena z drewna, metalu, z odpowiednim nagłośnieniem, oświetleniem, przygotowana tak, aby można było zaprosić i zespół rockowy, i jazzowy, zagrać mały spektakl, zrobić naprawdę klimatyczne spotkania autorskie. Póki co, klimat stwarzają książki, ale sama Sofa wymaga jeszcze dużo poprawek. – Kiedyś wspominałeś, że wasz antykwariat tworzą przede wszystkim ludzie, którzy tu przychodzą. Domyślam się zatem, że w przypadku stowarzyszenia „Pełna Kultura” będzie to jeszcze bardziej widoczne. Czy scena ma być miejscem dla kolejnych ludzi wnoszących coś do waszego przedsięwzięcia? Ł.S.: Bez ludzi to miejsce by nie istniało. Scena jest jednym z wielu elementów, ale jest to element podstawowy. Wiesz, jaka jest różnica między aktorem profesjonalnym i nieprofesjonalnym w powszechnej opinii? Aktor profesjonalny gra na scenie, a ten drugi może zagrać w każdym innym miejscu – różnią się miejscem, w którym grają. Jeśli chodzi o tę scenę, jest ona po pierwsze wywyższeniem tej występującej osoby, tego aktora, muzyka, czy w ogóle artysty względem publiczności – właściwa „akcja” rozgrywa się na scenie. Chodzi też o ten efekt psychologiczny według mnie. – W takim razie teraz pytanie do pana profesora. Łukasz przedstawił właściwie główny cel crowdfundingu „Pełnej Kultury”, a co pana najbardziej urzekło i przyciągnęło do tego przedsięwzięcia i jaką pełni pan w nim funkcję? Zbigniew Białas: Funkcja ma ładną nazwę, ponieważ jestem ambasadorem tego projektu. To co mnie przyciąga do stowarzyszenia, to nieprawdopodobna pasja pana Łukasza i jego żony Olgi do robienia czegoś, czego nikt inny by się nie pod8

jął, bo uznałby to za niemożliwe. Jestem zachwycony pomysłem, że na Stawowej, czyli w samym sercu Katowic – w miejscu gdzie sprzedaje się głównie kebaby i gdzie rozwijają się sex shopy – ktoś postanowił, że zainwestuje w kulturę, co jak wiemy nie przynosi bezpośrednich zysków. Chciałbym, żeby takich pasjonatów było więcej. Niestety nie ma ich wielu – znam właśnie jednego w Katowicach i dlatego go wspieram, bo wydaje mi się, że taka przestrzeń jak tutaj, w takim miejscu nie może być tylko dla ludzi przechodzących ulicą z walizkami i zdążających na dworzec. „Pełna Kultura” ma świetne pomysły i potrzebuje wsparcia. I nie chodzi o kulturę masową. Odbywają się tu rozmowy filozoficzne, spotkania z pisarzami, a w czasie kiermaszu bukinistów książki w pewnym sensie wychodzą na te ulice, gdzie ludzie się ich nie spodziewają. Mieszkańcy współczesnych miast trochę się odzwyczaili od tego, że książki w ogóle wychodzą na ulicę. Kibicuję projektowi z całego serca, dlatego, że owszem istnieją księgarnie, gdzie, niestety, sprzedaje się coraz mniej książek, a coraz więcej gadżetów, są sieciówki, ale to, co nadaje charakter miastu, to właśnie tego typu przedsięwzięcia. Na przykład klub z antykwariatem – kiedyś z panem Łukaszem rozmawialiśmy o klimacie Barcelony, klimacie antykwarycznym – no i oto mamy właśnie próbę wskrzeszenia czy zbudowania w Katowicach tętniącego życiem miejsca, które jest schowane gdzieś w podwórzu, ale jednocześnie ulokowane w samym centrum. Ludzie trochę o tym wiedzą, a trochę nie. Tkwi w tym jakaś mistyka, której gdzie indziej brak i to właśnie tej mistyce najbardziej kibicuję. – Czyli wspólny mianownik waszej współpracy to ludzie, klimat, pasja… Z.B.: Powiedziałbym: „Ludzie, klimat, pasja, mistyka”. – To brzmi jak dobre motto, wręcz slogan. Mam wrażenie, że mistyka szczególnie, bo z tego co wiem, Łukaszu, interesujesz się między innymi ezoteryką i widać to też w tematyce niektórych organizowanych w Sofie spotkań. m a g a z y n

l i t e r a c k i

Ł.S.: Właściwie to interesuję się ezoteryką od strony naukowej. Odnosząc to do meritum – w tworzeniu kultury jest coś nie tyle mistycznego, ile wprost magicznego. Człowiek, pisarz, aktor, muzyk tworzy coś nowego, co zaczyna w pewnym momencie żyć własnym życiem, otrzymuje duszę. Owszem, potocznie mówi się, że książki jako przedmioty mają swoją duszę i historię, ale chodzi mi o sam pomysł, ideę, która jest kreowana przez jedną lub kilka osób i nagle staje się czymś, co albo wzbogaca ludzi duchowo, albo służy nieco wyższej rozrywce nawet milionom osób. W sumie chciałbym, aby – czy to pod egidą stowarzyszenia, czy w ogóle w jednorazowych spotkaniach – był tutaj swoisty tygiel dla artystów. W Europie w takim klimacie przoduje Londyn, Paryż, Berlin – w Polsce poza Krakowem chyba nie ma takiego miasta, w którym ten klimat został tak naprawdę wytworzony, a Katowice mają do tego niesamowity potencjał. Jeżeli taki płomień, który zapali świat, wyjdzie właśnie z Sofy, to ja będę z tego dumny i niesamowicie szczęśliwy. – W jaki sposób doszło do waszej współpracy, kiedy nastąpiło pierwsze spotkanie? Z.B.: Pierwszy raz zostałem tutaj zaproszony na spotkanie autorskie. Zachwyciło mnie już wtedy to, czego dowiedziałem się o samej Sofie Literackiej, ale przede wszystkim zaimponował mi rodzaj prowadzonej tu działalności. Ludzie tutaj mają wielką pasję. Drugi raz zostałem zaproszony na Kiermasz Bukinistów Śląskich – zobaczyłem właśnie wtedy, jak książki wyszły do ludzi, na ulicę w samym centrum Katowic – i zacząłem aktywnie kibicować pani Oldze i panu Łukaszowi. – Panie profesorze, czy jest to dla pana ważne, aby istniały takie miejsca, gdzie można się spotkać z czytelnikami i nawiązać kontakt inny niż przez samą książkę? Z.B.: Dla pisarza jest to nie tyle ważne, ile kluczowe. Do takich miejsc przychodzą inni odbiorcy niż do, na przykład, Empików, czy centrów handlowych k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Wywiad (oczywiście nie ujmując im niczego). Tutaj przychodzą pasjonaci, a dla pisarza najważniejsze jest spotkanie z pasjonatami. Tutaj takie spotkanie odbywa się w zupełnie innej atmosferze – nikt nikogo nie goni, można spokojniej porozmawiać. Tego typu miejsca tchną czymś, czego nigdy nie będzie w nowiutkich i czyściutkich księgarniach. Inna aura, po prostu. Nikt nie dostaje nakazu od szefostwa, żeby coś zorganizować – to wychodzi samo od ludzi, dla nich życie z kulturą to imperatyw i natychmiast przekłada się na atmosferę spotkania. Nie ma możliwości, aby zaszła sytuacja, w której organizator, zapraszający, nic nie wie na temat gościa – jest wręcz przeciwnie. Efektem jest uczestnictwo ludzi, którzy właśnie takie rzeczy sobie cenią. Tak jak powiedziałem, jest to absolutnie kluczowe dla pisarza. – Czy dla pana przedsięwzięcie „Pełna Kultura” jest obiecującą zapowiedzią tworzenia takich kameralnych miejsc w Katowicach i ogólnie na Śląsku? Z.B.: Bardzo bym sobie tego życzył, dlatego że m.in. znając potencjał Katowic i obserwując modę na tzw. industrial, widzę jak hale przemysłowe zmieniają się w centra handlowo-kulturowe. Niestety jest to atrapa – te wielkie hale to najczęściej postmodernistyczny twór, w którym nie ma żadnego impulsu oddolnego. Nie chodzi o rewitalizowanie całych hut poprzez budowanie w nich alternatywnych klubów, ale właśnie o takie małe miejsca, gdzie może nie spotkają się tłumy, ale przychodzą ludzie konkretnie po to, co jest im kulturalnie oferowane. Książka i koncert jako dodatek do galerii handlowej, to nie jest do końca dobry pomysł.

Z.B.: Same Katowice składają się z dużych wysp kulturowych, takich jak Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia albo Teatr Śląski, ale niezwykle ważne są te małe wysepki pomiędzy nimi – antykwariaty, małe teatry – inicjatywy oddolne. Ł.S.: Tutaj właśnie pojawia się finansowanie społecznościowe. Jest on swego rodzaju papierkiem lakmusowym – ile osób lubi nas, albo chce nas wesprzeć na tyle, żeby pomóc nam chociażby małą, symboliczną kwotą. – Ważne jest to, że może to właśnie być kwota symboliczna, ale daje ją wiele ludzi. Ł.S.: Gdyby każdy mieszkaniec Katowic wpłacił nam na przykład po złotówce (a w sumie dałoby to ok. 300 tys. zło-

l i t e r a c k i

Z.B.: Sens crowdfundingu w takich miejscach polega też na tym, że mecenas może pilnować swojej inwestycji, w przeciwieństwie do bezrefleksyjnego dania „lajka” na Facebooku. Człowiek śledzi losy swojej małej sumy, tak jak to jest z akcjami przedsiębiorstwa. Myślę, że największą wartością takich przedsięwzięć jest rodzące się przy okazji poczucie współodpowiedzialności. Rozmawiał M ichał R ams-Ługowski (R adio Egida) Patronem medialnym projektu „Sofa Literacka – Przestrzeń Pełnej Kultury” jest „Magazyn Literacki KSIĄŻKI”

Prof. Zbigniew Białas

jest zagłębiowskim pisarzem, dyrektorem Instytutu Kultur i Literatur Anglojęzycznych na Uniwersytecie Śląskim. Jest autorem głośnej powieści „Korzeniec”, wielokrotnie nagradzanej, w tym Śląskim Wawrzynem Literackim w 2011roku, a także adaptowanej na scenę. „Korzeniec” jest pierwszym tomem „trylogii sosnowieckiej”, którego kontynuacją jest powieść „Puder i pył” (2013 ) oraz „Tal” (2015). W dorobku ma również dziennik z podróży po środkowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych „Nebraska”, wydany w tym roku. Prof. Zbigniew Białas jest od niedawna również ambasadorem stowarzyszenia „Pełna Kultura”.

Łukasz Suszek to założyciel antykwariatu Sofa Literacka, mieszczącego się w centrum Ka-

towic. Jest również pomysłodawcą i inicjatorem powołania stowarzyszenia „Pełna Kultura”, zajmującego się przede wszystkim promowaniem szeroko rozumianej kultury, głównie literatury oraz organizowaniem związanych z nimi wydarzeń. Łukasz jest także siłą napędową Kiermaszu Bukinistów Śląskich, pojawiającego się co rok w centrum Katowic.

Z.B.: Z punktu widzenia samej literatury, jest to ogromny i bogaty amalgamat, zupełnie odrębny od innych miast – jest tutaj mnóstwo kultur, które mieszkają blisko siebie. Jeśli to dobrze wykorzystamy, może to być region, gdzie ludzie dostaną dużo bogatszą ofertę kulturową niż w innych miejscach w kraju. Nawet symbole związane z przemysłem, z górnictwem, można przekuć w atut – wbrew przekonaniu, że są one wlekącym się za nami ciężarem i bagażem. Najlepszym przykładem jest sytuacja górniczego Nikiszowca, który staje się dzielnicą modną turystycznie w skali nawet europejskiej, a nikt tego nie narzucił z góry. m a g a z y n

tych), okazałoby się, że można organizować bardzo dużo darmowych imprez o znaczącej wartości kulturalnej i to przez wiele lat. Jest to też rodzaj solidarności. Według mnie jest to nawet wspólne wzięcie odpowiedzialności za dany projekt. Kultury nie da się budować bez mecenatu. Dla przykładu, dla Teatru Śląskiego jest to prawie całkowicie budżet publiczny – dla małych miejsc, takich jak nasz antykwariat, są to pojedynczy ludzie, którzy tutaj przychodzą.

fot. Krzysztof Chmielewski

– Czy Śląsk lub nowy, pozbawiony podziałów Górnośląski Okręg Przemysłowy, wbrew industrialnym mitom, może być czymś szczególnym na mapie kulturowej Polski? Czy jest szansa na rozwinięcie tego mikroklimatu?

Ł.S.: Jest tutaj po prostu dużo różnych ludzi, a to tworzy ogromny potencjał. Wypada nawet zacytować Arystotelesa, że „całość to więcej niż suma jej składników”. Śląsk ma tę wartość dodaną – trzeba tylko ją odkryć i nad nią pracować. Niewątpliwie lokalizacja naszych przedsięwzięć wpływa na profil naszej działalności.

(Na zdjęciu prof. Zbigniew Białas i Łukasz Suszek)

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Bestsellery Książki grudnia

u cioci na imieninach „Harry Potter i przeklęte dziecko” trójcy autorów, którą tworzą Joanne K. Rowling, John Tiffany i Jack Thorne wieńczy dzieło, choć trudno być w pełni przekonanym, że to już definitywny koniec. W każdym razie zdumiewają informacje o wyeliminowaniu Harry’ego z listy lektur szkolnych. To wprawdzie nie moja bajka, ale już klasyka!

„Lampiony” Katarzyny Bondy to przedostatnia część cyklu „Cztery Żywioły Saszy Załuskiej”. Ozdoba nadmorskiej policji tym razem wysłana zostaje do Łodzi, gdzie dzieją się tajemnicze a groźne rzeczy, mnożą wybuchy i podpalenia. Najciekawsza w całej książce jest prezentacja miasta, które autorka wyraźnie lubi, podoba się jej, a tego już w żaden sposób nie mogę zrozumieć.

W „Dam radę. Ostatniej rozmowie” ks. Jana Kaczkowskiego i Joanny Podsadeckiej zmarły w marcu kapłan mówi: „Nigdy nie słyszałem, żeby ktoś się skarżył, że był biedny, całe życie musiał tyrać albo nie pojechał na Seszele. Ale wielokrotnie widziałem żal z powodu głupio zerwanych relacji. Tego, że nie zdążył przytulić syna czy córki. Że się nie zawalczyło o małżeństwo, gdy się zaczynało walić. I że się rozpadła rodzina. Relacje rodzinne, przyjacielskie są życiodajne. Wysiłek, który włożymy w budowanie dojrzałych związków międzyludzkich, ochroni nas przed grubszymi moralnymi upadkami. Często jako pokutę polecam ludziom, żeby wyobrazili sobie twarz bliskiej im osoby i pomodlili się za nią tak bardzo, jakby chcieli ją przytulić”.

„Ukryte terapie. Czego ci lekarz nie powie. Część druga” Jerzego Zięby to kontynuacja książki sprzedanej w ponad milionowym nakładzie. Autor jeszcze bardziej niż w części poprzedniej skupia się na zagadnieniach dotyczących tłuszczów zwierzęcych i choroby wieńcowej serca. Twierdzi też, że zarówno pacjenci, jak i lekarze są od lat oszukiwani przez przemysł farmaceutyczny w kwestii cholesterolu.

„Światło między oceanami” (wydanie filmowe) M.L. Stedman – wyciskacz łez australijskiej pisarki, który doczekał się już ekranizacji. Tu latarnik ze swoją żoną wychowują dziecko uratowane z dryfującej łodzi, z czego wynikają dla nich potężne problemy. W polskim „Latarniku” Stawiński ma zupełnie inne kłopoty, za

sprawą „Pana Tadeusza” zresztą. Zasadnicza różnica. „Król” to udana powieść Szczepana Twardocha, tyle że jej warszawskość zmieszana z żydowskością wydaje się nadto egzotyczna. Te dwa światy, wbrew temu, co się dziś opowiada i do czego Twardoch przykłada rękę, nie przenikały się, a jeśli już, to w znikomym stopniu. Może trzeba było napisać dwie różne książki?

„Magiczne Drzewo. Inwazja” Andrzeja Maleszki to ósmy tom cyklu, stawiający ze wszech miar zasadnicze pytanie: co zrobić w obliczu sytuacji, gdy na Ziemię przybywają Ogromni?

„Niepokorni” Vincenta V. Severskiego to kontynuacja serii, na którą złożyli się: „Nielegalni”, „Niewierni” i „Nieśmiertelni”. W dalszej kolejności mogą być: „Niepoprawni”, „Nieznośni”, „Niezmienni”, a jak się autor rozpędzi, to i „Nie do czytania”.

„Behawiorysta” – bodaj piętnasta książka stachanowca polskiego powieściopisarstwa, nie mającego jeszcze trzydziestu lat Remigiusza Mroza. To thriller z mocnym psychologicznym podłożem, dziejący się w Opolu, rodzinnym mieście autora. Protagonistą jest tym razem prokurator Gerard Edling, a jego przeciwnikiem psychopatyczny Kompozytor, wciągający społeczność internetową w swoisty reality show, w którym głosuje się za tym, kogo z przedstawionej pary zostawić przy życiu, kto zaś ma zginąć. Historię tę rekomenduje na okładce książki sama Tess Gerritsen.

„Nela na kole podbiegunowym”, ósma książka Neli, najmłodszej podróżniczki świata. Na Święta Bożego Narodzenia wybrała odpowiedni kierunek podróży: Grenlandię, Islandię i Finlandię. Pakuj się i wyruszamy! – namawia, kusząc poszukiwaniami białego niedźwiedzia, maskonurów i śpiewających wielorybów.

To spora niespodzianka. Bohaterką swej nowej książki „Szpieg” Paulo Coelho uczynił sławną Matę Hari, opowiadając jej losy w fikcyjnej korespondencji sławnej kobiety-szpiega z jej adwokatem. Kto wie, czy dla czytelników sceptycznie odnoszących się do autora „Alchemika” nie jest to dobra okazja, by przełamać urazy i sięgnąć po tę, co tu dużo mówić – niekiedy postponowaną prozę.

m a g a z y n

l i t e r a c k i

W „Spójrz na mnie” Nicholasa Sparksa czytamy m.in. o naiwnym poglądzie, któremu hołduje tak wielu z nas, „że dobro zatriumfuje nad złem, że niebezpieczeństwu można zapobiec, że wydarzenia można kontrolować. Że postępowanie według zasad uchroni człowieka przed krzywdą. (…) Czy nie tego uczy się dzieci? Spójrz w obie strony, zanim przejdziesz przez jezdnię. Nie wsiadaj do samochodu z nieznajomym. Szoruj zęby. Jedz warzywa. Zapinaj pasy. Lista nie miała końca, lista zasad mających nas chronić. Ale, jak się przekonał, zasady mogą również być niebezpieczne. Dostosowuje się je do średniej społeczeństwa, nie konkretnych osób, a ponieważ ludzie od dzieciństwa są uczeni akceptowania zasad, ich ślepe przestrzeganie łatwo wchodzi im w krew. Uwierz w system. Łatwiej jest nie martwić się o nieprzewidywalne sytuacje”. Dalej jest już bardziej poprawnie. Zdecydowanie bardziej.

„Dziewczyna z pociągu” Pauli Hawkins to wprawdzie przeceniona, ale nieźle napisana książka. Z fragmentami, które zapamiętuje się po lekturze. Jak ten: „Przy torach leży kupka ubrań. Coś jasnoniebieskiego – koszula? – przemieszanego z brudnobiałym. To pewnie śmieci, część ładunku zrzuconego nielegalnie w karłowatym lasku porastającym nasyp. Albo coś pozostawionego przez torowców, często się tu kręcą. Ale może to być również coś innego. Matka mawiała, że mam zbyt bujną wyobraźnię. Tom też mi to powtarzał. Nic na to nie poradzę: widzę te porzucone łachmany, brudny podkoszulek czy pojedynczy but i od razu myślę o tym drugim, o bucie i stopach, które je nosiły. Szarpnięcie, zgrzyt i przeraźliwy pisk (…). Czytałam gdzieś, że uderzający w człowieka pociąg może zedrzeć z niego ubranie. Śmierć na torach to nic niezwykłego. Podobno umiera tak dwieście, trzysta osób rocznie, a więc co najmniej jeden człowiek co dwa dni. Nie jestem pewna, ilu ginie przypadkowo. Pociąg jedzie powoli i uważnie patrzę, ale nie widzę na ubraniu śladów krwi. Zatrzymujemy się przed semaforem, jak zwykle”.

„Sekretne życie drzew” Petera Wohllebena pokazuje podobieństwo buków czy grabów do ludzi. Właściwie nie powinno to budzić zdziwienia, przynajmniej co starszych z nas. W końcu pół wieku temu zespół Homo Homini przekonywał, że „drzewa ruszają już w drogę”. Dokąd przez ten czas doszły?

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Bestsellery Bestsellery „magazynu literackiego KsiĄŻKi”

grudzień 2016 Miejsce liczba w poprzednim notowań Poz. notowaniu na liście

Tytuł

Autor

Wydawnictwo

ISBN

Liczba punktów

Harry Potter i przeklęte dziecko

Joanne K. rowling, John tiffany, Jack thorne

media rodzina

978-83-8008-228-1

548

lampiony

Katarzyna Bonda

muza

978-83-287-0383-4

489

Dasz radę. ostatnia rozmowa

Joanna Podsadecka, ks. Jan Kaczkowski

Wam

978-83-277-1163-2

409

nowość

Ukryte Terapie. Czego ci lekarz nie powie Część 2

Jerzy Zięba

Egida Halina Kostka

978-83-945130-3-0

377

nowość

Światło między oceanami (wydanie filmowe)

M.L. Stedman

Albatros

978-83-7985-730-2

343

Król

Szczepan Twardoch

Wydawnictwo Literackie

978-83-08-06224-1

288

nowość

Magiczne Drzewo. Inwazja

Andrzej Maleszka

Znak

978-83-240-3989-0

285

nowość

Niepokorni

Vincent V. Severski

Czarna Owca

978-83-8015-271-7

243

nowość

Behawiorysta

Remigiusz Mróz

Filia

978-83-8075-160-6

241 223

nowość

Nela na kole podbiegunowym

Nela

Burda Książki

978-83-7596-642-8

nowość

Szpieg

Paulo Coelho

Drzewo Babel

978-83-64488-45-0

214

Spójrz na mnie

Nicholas Sparks

Albatros

978-83-7985-768-5

197

Dziewczyna z pociągu (okładka filmowa)

Paula Hawkins

Świat Książki

978-83-8031-450-4

192

Sekretne życie drzew

Peter Wohlleben

Wydawnictwo Otwarte

978-83-7515-187-9

187

nowość

Leśna polana

Katarzyna Michalak

Znak

978-83-240-3690-5

165

nowość

Hygge. Klucz do szczęścia

Meik Wiking

Czarna Owca

978-83-8015-556-5

163

nowość

Dziennik Bridget Jones. Dziecko

Helen Fielding

Zysk i S-ka

978-83-65521-90-3

153

Konan Destylator

Andrzej Pilipiuk

Fabryka Słów

978-83-7964-197-0

136

„Masa” o żołnierzach polskiej mafii. Jarosław „Masa” Sokołowski w rozmowie z Arturem Górskim

Artur Górski, Jarosław „Masa” Sokołowski

Prószyński Media

978-83-8097-011-3

128

17 18

2 nowość

Niebezpieczne kobiety

Patryk Vega

Wydawnictwo Otwarte

978-83-7515-112-1

122

Słowik

Kristin Hannah

Świat Książki

978-83-8031-371-2

111

Resortowe dzieci. Politycy

Dorota Kania, Jerzy Targalski, Maciej Marosz

Fronda

978-83-8079-099-5

109

nowość

Anna Seniuk. Nietypowa baba jestem

Anna Seniuk

Znak

978-83-240-3708-7

103

nowość

Brud

Piotr C.

Novae Res

978-83-8083-285-5

100

Ch...owa Pani Domu

Magdalena Kostyszyn

Znak

978-83-240-3678-3

Jan Kaczkowski, Piotr Żyłka

WAM

978-83-2771-012-3

97 93

Życie na pełnej petardzie, czyli wiara, polędwica i miłość

Jeszcze jeden oddech

Paul Kalanithi

Wydawnictwo Literackie

978-83-08-06190-9

nowość

Tajniki DIY z Red Lipstick Monster

Ewa Grzelakowska-Kostoglu

Znak

978-83-240-3703-2

nowość

Anioł do wynajęcia

Magdalena Kordel

Znak

978-83-240-4343-9

nowość

Najlepiej w życiu ma Twój kot

Wisława Szymborska, Kornel Filipowicz

Znak

978-83-240-4361-3

Lista Bestsellerów – © Copyright Biblioteka Analiz 2016

Lista bestsellerów „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” jest przedrukowywana w „Rzeczpospolitej”, w tygodniku „Angora”, w serwisie Swiatczytnikow.pl oraz prezentowana w programie „Xięgarnia” emitowanym w TVN24.

Jak powstaje lista bestsellerów „magazynu literackiego KsiĄŻKi”? Zestawienie powstaje na podstawie wyników sprzedaży w księgarniach całego kraju Pod uwagę bierzemy wyniki sprzedaży z 30 dni, zamykamy listę 15 dnia miesiąca poprzedzającego wydanie aktualnego numeru „Magazynu”. O kolejności na liście decydują punkty przyznawane za miejsca 1-5 w poszczególnych placówkach księgarskich; przy czym za pierwsze miejsce dajemy 5 punktów, za piąte – 1.

m a g a z y n

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Bestsellery „Leśna polana” Katarzyny Michalak rozpoczyna nowy cykl popularnej autorki z trzema przyjaciółkami na pierwszym planie i starym domem stojącym pośrodku lasu w tle. Co do Gabrysi, Majki i Juli, to „mogły być przez facetów zdradzane i porzucane, mogły ich kochać, by w następnej chwili nienawidzić, mogły raz bujać w obłokach, by niepodziewanie pogrążać się w rozpaczy, mogły być »do rany przyłóż«, a następnego dnia wręcz przeciwnie: nieznośne, że bez kija nie podchodź, ale przyjaciółki stały po ich stronie zawsze, na przekór całemu męskiemu światu, właściwie na przekór całemu światu!”. I jakby ich było mało, to obok mamy kolejną historię, tym razem o trzech braciach.

„Hygge. Klucz do szczęścia” Meika Wikinga, dyrektora Instytutu Szczęścia (!) w Kopenhadze wprowadza nas w tajniki tytułowego hygge. A jest to coś, co „jest skromne i niespieszne. To wybór czegoś rustykalnego zamiast nowego, prostego, zamiast szykownego i nastrojowego, zamiast ekscytującego. Pod wieloma względami hygge to duński krewny idei prostego życia”. Niby nic odkrywczego, ale z duńska brzmi jakoś lepiej, można mieć więc nadzieję, że i w Polsce się przyjmie. Kiedyś.

Typowy cytat z „Dziennika Bridget Jones. Dziecko” Helen Fielding: „Gdy dotarłam na imprezę, zaraz wpadłam na gromadkę Dętych Mamusiek. – Wszystkie nianie z Australii zajmują się tylko wysyłaniem esemesów. – Weź sobie dziewczynę z Europy Wschodniej! Audrona ma dyplom inżynierii lotniczej z Uniwersytetu Budapesztańskiego. – O, patrzcie, nasza Bridget! – zaszczebiotała Mufti. – Ulubiona matka chrzestna nas wszystkich. – Ile to już, Bridget? – zapytała Caroline, głaszcząc się po wydatnym ciążowym brzuchu. – Czterysta trzydzieści siedem – odpowiedziałam radośnie. – Trzydzieści osiem, jeżeli liczyć ten raz. Och, muszę spadać… – Wiesz, Bridget, że już pora, żebyś miała własne – powiedziała Woney. – Czas ucieka”.

„Konan Destylator” Andrzeja Pilipiuka to już ósma książka o przygodach Jakuba Wędrowycza, odrażającej postaci, która zdobyła serca tak wielu czytelników, że autor – chcąc nie chcąc – musi kontynuować opowieści z tym bimbrownikiem i ordynusem w roli głównej. Tym razem buszuje on po piętnastu (z ogółem szesnastu) opowiadaniach składających się na „Konana Destylatora”.

We wstępie do książki „«Masa« o żołnierzach polskiej mafii” Artura Górskiego i Jarosława „Masy” Sokołowskiego, „Masa” snuje refleksje z obejrzanego filmu kryminalnego: „Opowiadał on o grupie bandytów, którzy uciekli z więzienia. Na wolności czekała na nich gruba robota, zlecona przez bossa rosyjskiej mafii. Dlatego właśnie zdecydowali się na ryzykowny krok, jakim jest zawsze samowolne opuszczenie zakładu karnego. Akcja jak akcja, ale moją uwagę przykuła pewna scena. Otóż po ucieczce wychodzi na jaw pewien wstydliwy sekret – jeden z członków grupy odsiadywał wyrok za czyny lubieżne w stosunku do nieletniej. Za kratami nie przyznawał się do tego, zapewniając, że siedzi za charakterne rozboje. Gdy boss uciekinierów dowiaduje się o przeszłości kompana, nawiasem mówiąc, wyjątkowo paskudnego z urody, wyrzuca go z grupy, wcześniej masakrując mu głowę kolbą pistoletu. Nieszczęśnik leżał na ziemi zalany krwią, a mnie ogarnął śmiech. Naprawdę uważacie, że gangsterzy to ludzie honoru, dla których zasady moralne są świętsze od religii? Że boss wymierzyłby brutalną sprawiedliwość żołnierzowi, który w przeszłości zadał się z dzieckiem? Wierzycie w to, że w grupach przestępczych obowiązuje selekcja pozytywna, dobrzy tak, źli wynocha? Ja wiem, że widzom się to podoba, bo jeśli robi się z bandyty pozytywnego bohatera, to musi się on odpowiednio zachowywać i mieć określone cechy. Lecz pamiętajmy – to tylko bajki dla naiwnych”.

„Niebezpieczne kobiety” Patryka 20 Vegi należałoby dać do przeczytania scenarzystom sławnego serialu „M jak miłość”. Bo, jak na razie, rozpoczynająca pracę w policji Natalka Mostowiak problemy ma rodem z przedszkola i to, bynajmniej, nie z grupy starszaków. „Słowik” Kristin Hannah to powieść o dzielnych kobietach w okupowanej Francji. Jarosław Czechowicz w swojej recenzji nazwał ją „przesłodzoną wojenną bajką”. Słusznie.

okładce książki „Resortowe dzie22 Na ci. Politycy” Doroty Kani, Jerzego Targalskiego i Macieja Marosza obok zdjęć byłych prezydentów, byłego premiera i byłych ministrów spraw zagranicznych znalazła się mniej znana fotografia byłego ambasadora RP w Waszyngtonie, Ryszarda Schnepffa, klasycznego „resortowego dziecka”. „Jego ojciec Maksymilian był żołnierzem wojskowej bezpieki, matka Alicja – funkcjonariuszem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, a krewny Oswald Sznepf jako sędzia wojskowy wydał co najm a g a z y n

l i t e r a c k i

mniej kilkanaście wyroków śmierci na Żołnierzy Wyklętych”. „Nietypowa baba jestem” Anny Seniuk jest, niestety, jak najbardziej typową książką celebrycką. Otóż rozmówczynią popularnej autorki jest tu jej córka, Magda Małecka. Tak to sobie pogadać można np. u cioci na imieninach. Niektórzy lubią nawet takie rodzinne pogaduchy.

W „Brudzie” Piotra C. czytamy: „Nazywają mnie Relu. Lubię bary w hotelach i lotniska. Nie lubię poznawać ludzi. Ludzie są przewartościowani. (…) Jest maj 19.25. Jestem w Koszalinie. Nie lubię Koszalina. (…) Jestem Relu. Lubię whisky, zimną wódkę i zimnego szampana. Lubię dobre jedzenie, lubię rano smażony boczek i świeżo wyciśnięty sok pomarańczowy, wygodne samochody, kubańskie cygara, dalekie podróże. Nie lubię zupy mlecznej”.

Jedna ze złotych myśli zaczerpniętych z „Ch…owej Pani Domu” Magdaleny Kostyszyn: „Wstajesz rano i czujesz się jak gówno, patrzysz w lustro – wyglądasz jak gówno, kładziesz się spać – nadal gówno i tak every kurwa single day”.

W książce „Życie na pełnej petardzie, czyli wiara, polędwica i miłość” ks. Jan Kaczkowski, rozmawiając z Piotrem Żyłką, mówił: „Pacjentom hospicjum i ich rodzinom, którzy boją się psychologa, tłumaczę: on ma narzędzia i pomoże państwu po prostu obsługiwać własne emocje”.

W książce „Jeszcze jeden oddech” zmarły w zeszłym roku na raka neurochirurg dzieli się z czytelnikami obserwacją płynącą i z zawodowych, i osobistych doświadczeń: „Śmierć to sprawa jednorazowa; śmiertelna choroba to proces”.

„Tajniki DIY z Red Lipstick Monster” Ewy Grzelakowskiej-Kostoglu to ponoć najlepsza książka do makijażu. W tej dziedzinie, zdaje się, nie ma książek lepszych i gorszych, są tylko najlepsze. I tak trzymać.

„Anioł do wynajęcia” Magdaleny Kordel poucza, że herbata cynamonowa przywraca wiarę w ludzi i daje nadzieję. A dodam jeszcze, że nie jest to książka kucharska.

„Najlepiej w życiu ma twój kot” to potężny zestaw listów Wisławy Szymborskiej i Kornela Filipowicza. Listów czułych, tkliwych, serdecznych, często zabawnych, jeszcze częściej błahych. R anking sporządziła Ewa Tenderenda-Ożóg Komentarz Krzysztof Masłoń

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

O (co najmniej) dwóch szkołach reportażu

eportaż, który rozwijał się w Polsce w czasie PRL, ale swoją szerszą popularność i swoistą modę zawdzięcza czasom wolnorynkowej Polski (w tym powstaniu środowiska reporterskiego związanego z dodatkiem do „Gazety Wyborczej” „Duży Format”), dziś zajmuje stałe i nieodwołalne miejsce na półkach polskich czytelników. Po ponad dwóch dekadach tworzenia apetytu, a tym samym popytu na książki niefikcjonalne, wydawaniem książek reporterskich trudni się nie tylko wyspecjalizowane w tym wydawnictwo Czarne. Reportaże wydają obecnie: Znak, Wydawnictwo Literackie, W.A.B, PWN, Wielka Litera, Karakter, Muza i Noir Sur Blanc. Powstało nowe wydawnictwo: Dowody na Istnienie, a Agora stworzyła nową serię książkową „Reporterzy Dużego Formatu”. Na początku tego roku swój dział reportażu otworzyło Wydawnictwo Poznańskie.

Wielu Polakom, w myśl zasady „rzeczywistość ciekawsza jest od fikcji”, lektura literatury faktu całkowicie zastępuje czytanie powieści, a dzięki paktowi referencyjnemu reportera z czytelnikiem, który daje gwarancję na to, że opisywane zdarzenia miały miejsce naprawdę, niektórzy fani reportażu nie sięgają już po inne źródła informacji o opisywanych zdarzeniach, ludziach, zjawiskach, a czasem całych państwach. Na ich podstawie wypracowują sobie o nich zdanie. Reportaż zdążył się zinstytucjonalizować. Mówi się o „polskiej szkole reportażu”: kontynuowaniu tradycji między innymi Melchiora Wańkowicza, Hanny Krall i Krzysztofa Kąkolewskiego, ale przede wszystkim Ryszarda Kapuścińskiego, przejętej głównie przez widoczne nazwiska takie jak Mariusz Szczygieł i Wojciech Tochman, którzy stworzyli Instytut Reportażu (a także wydawnictwo Dowo-

dy na Istnienie i kawiarnio-księgarnię Wrzenie Świata) – prywatną, niedostępną na każdą kieszeń, lecz popularną wśród tych, którzy wiążą swoją przyszłość z pisaniem reportaży, szkołę ich pisania, w której warsztaty prowadzą znani autorzy, a adepci czytają ustaloną listę lektur i oddają do oceny własne teksty. Czym właściwie jest jednak polska szkoła reportażu, której drogę kontynuują kolejne pokolenia, czy da się spojrzeć na nią również krytycznie oraz czy było i jest w Polsce miejsce na inny reportaż?

l i t e r a c k i

m a g a z y n

Nieudany zaczyn dyskusji „Mariusz Szczygieł jest autorytarnym obrońcą pewnego typu reportażu” – napisała profesor antropologii, Katarzyna Kaniowska, w komentarzu z 7 sierpnia 2011 roku do dyskusji wokół

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

książki Wojciecha Tochmana „Dzisiaj narysujemy śmierć”, która miała miejsca na łamach „Tygodnika Powszechnego”. Taką konkluzję wywołał charakter „debaty”, która wywiązała się po tym jak Małgorzata Wosińska, etnolożka, która prowadziła badania w Rwandzie, w tym samym miejscu, w którym reporter zatrzymał się, zbierając materiały do napisania książki, podjęła krytykę lub ściślej mówiąc zapragnęła, z punktu widzenia badaczki terenowej dyscypliny, która słynie z autokrytyki i ciągłej autorefleksji, uzupełnić punkt widzenia Tochmana. Zwróciła ona uwagę na skrajny subiektywizm tej książki i zaproponowała refleksję nad tym, w jaki sposób jego własne przekonania i emocje wpływają na opis świata przedstawionego w książce i na opis duchownych, którzy – jak słusznie w tej ważnej książce dowodzi reporter – noszą w sobie grzech współudziału w ludobójstwie. Wymiana wzajemnych komentarzy i odpowiedzi na nie (w obronie Tochmana pisała Małgorzata Grochowska i Mariusz Szczygieł, a także znajoma reporterów, profesor antropologii, Joanna Tokarska-Bakir, w obronie doktorantki etnologii natomiast jej promotorka, wspomniana profesor Kaniowska) niestety nie zaowocowała ciekawą i tak potrzebną dyskusją nad etyką reporterską, nad granicą faktu i fikcji, nad granicą autotematyzmu reportera, odpowiedzialnością za opisywanych ludzi i odpowiedzialnością za kształtowanie wyobrażeń o nich i opisywanych zdarzeniach w głowach czytelników. Oponenci tez Wosińskiej w swoich polemikach skupili się bowiem głównie na jej doświadczeniu, wyglądzie, wieku oraz śmiałości, z jaką skrytykowała „znanego reportera”, więcej było w tym wszystkim zatem relacji władzy niż spierania się o reportaż. Na łamach „Dużego Formatu” Grochowska zarzuciła nawet redakcji „Tygodnika“ „lustrację“ Tochmana. Skąd taka reakcja w momencie kiedy pojawiło się miejsce na budującą i ważną debatę dotyczącą metodologii pracy reportera i jej recepcji? Wydaje się, że nie wynika ona jedynie ze środowiskowej solidarności, ale jest ściśle związana właśnie z „filozofią reportażu” promowaną przez środowisko związane z Instytutem Reportażu. Wracając do słów profesor Kaniowskiej – była to „autorytarna”, bo wykluczająca istnienie innej koncepcji tego, czym jest reportaż, jak powinien być tworzony i czemu służyć, obrona pewnego typu reportażu, który przez osoby, które prowadzą szkołę pisania non-fiction, przedstawiany jest jako reportaż w ogóle. Według tej szkoły reportaż jest subiektywny, przefiltrowany przez wrażliwość reportera i mówi „prawdę” widzianą przez autora. Musi być literacki, napisany pięknym językiem. Etyka stojąca za zawodem reportera polega na zakazie pisania o wydarzeniach, które nie miały miejsca i na niczym więcej. Forma opisu innych jest dowolna. Nawet jeśli byłaby niesprawiedliwa, kształtująca krzywdzące o kimś wyobrażenie lub będąca owocem niedo-

m a g a z y n

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

statecznego „researchu” autora, można byłoby skwitować, że „była to prawda, jaką widział reporter”. Czy zawsze tak było? Czy „filozofia reportażu” była tak hermetycznie zgodna jak dzisiaj i wręcz postmodernistycznie relatywistyczna, a „banalna konkluzja o tym, że każda prawda jest dobra to jedyne, czego oczekiwano od osób kształtujących nowe pokolenia reporterów i czytelników”1?

Wiek XX Wręcz przeciwnie, w poprzednim wieku żywym dyskusjom podlegał problem etyki pracy reportera i związane z nią powinności. Prawie przez cały dwudziesty wiek poruszano problem fikcji w reportażu: debatowano na temat jego narracyjności, fabularyzacji, uzasadniano lub potępiano wykorzystywanie środków literackich takich jak metafora (choć wierzono wtedy, zgodnie z modernistycznym paradygmatem, w coś, co dziś jest nie do utrzymania – że autor non-fiction opisuje świat 1:1). Rozmawiano o tym, jak wiele wolno reporterowi, a zdania w tej kwestii były wtedy podzielone, jedni w literackości reportażu widzieli jego siłę (bo odróżniał się od dziennikarstwa pisanego suchym i nieciekawym językiem oraz na potrzeby chwili), inni zaś jego słabość (jak krytyk i historyk literatury Wacław Kubacki, który w 1937 roku pisał o jego „skażeniu literackością”). Na łamach „Res Publica” Grzegorz Górny zmierzył się z mitem reportażu jako alternatywy dla stabloidyzowanej prasy, bynajmniej nie postrzegając go jako antidotum na „chorobę mediów” – o której niegdyś pisał sam Kapuściński w „To nie jest zawód dla cyników” – a jeden z jej wielu symptomów. Ten krytyczny głos z 1993 roku, czyli już z Polski wolnorynkowej, był jednak wyjątkiem na tle debaty zdominowanej przez blask światowego autorytetu Ryszarda Kapuścińskiego, który stał się niejako polskim towarem eksportowym, a w związku z tym krytyka mistrza stała się niezwykle trudna, żeby nie powiedzieć, że praktycznie nie istniała. W XXI wieku ambasadorami krytycznej debaty wokół gatunku przestali być teoretycy literatury, jak również praktycznie przestali uprawiać go pisarze (jak działo się to w poprzednich wiekach). Z wyjątkiem jednego dużego wydarzenia jakim była publikacja biografii „Kapuściński non-fiction” autorstwa Artura Domosławskiego (która poruszyła tabu, bo była inna niż dotychczasowe biografie, które zwykło pisać się w Polsce, będące albo hagiografią, albo paszkwilem), zapomniano o problemie fikcji w reportażu i poszukiwaniu sposobów na adekwatny i odpowiedzialny opis, a dyskurs zdominowany został przez dziennikarzy-reporterów, którzy dzisiaj nie tylko są autorami tekstów reporterskich, lecz także ich teoretykami dyktującymi granice gatunku. 1

Jest to parafraza pytania Jana Mencwela, które dotyczyło nie przeszłości, lecz obecnej sytuacji,

a które padło na łamach „Kultury Liberalnej” w komentarzu do wyżej przytaczanej dyskusji.

1 2 / 2 0 1 6

Maestro Kapuściński – korzenie dzisiejszej debaty Dominacja jednego, literackiego reportażu, którego autor ma dowolność w dobieraniu formy i treści opisu, a dyskusja wokół owoców jego pracy jest niepożądana ma swoje korzenie właśnie w twórczości Kapuścińskiego i charakterze dyskusji wokół jego książek. W marcowym wydaniu z 2010 roku „Tekstów Drugich” (biorąc udział w debacie akademickiej, która miała miejsce dopiero po śmierci Kapuścińskiego, a w dodatku nigdy nie przeniknęła do głównego nurtu) pisał Paweł Zajas: „Jako wiarygodny i znany na całym świecie reportażysta Kapuściński może być niczym Bóg Flauberta wszechobecny w tekście, aranżować dowolne opisy i wyjaśnienia, zamieszczać osobiste wyznania, i tak dalej. Może grać rolę pisarza, który »ani na moment nie przestał być reporterem«. Jest to możliwe dzięki autorytetowi etnograficznemu, zbudowanemu w »Imperium« z trzech części składowych: etnograficznej sygnatury »bycia tam«, śladu osobistego doświadczenia oraz antyturystycznej postawy”. O wartości poznawczej reportażu w myśl tej tradycji świadczy jedynie to, że reporter „był na miejscu”, swoje doświadczenie poświadcza opisem własnych przeżyć, a jego obecność rzekomo nie sprowadza się jedynie do szybkiej wizyty i płytkiego spojrzenia charakterystycznych dla doświadczenia turysty. Brak miejsca na krytyczną debatę wobec mistrza w środowiskach, które przejęły po nim schedę, sprawił, że nigdy nie podjęły one refleksji na przykład na temat treści samych reportaży, odpowiedzialności związanej z tworzeniem o kimś reprezentacji i problemach wynikających z danego sposobu opisu. Jak zauważa Jędrzej Morawiecki w tekście „Cesarz reportażu bez reportażu. O konserwacji i erozji zaufania na przykładzie »Imperium Ryszarda Kapuścińskiego«” Rosjanie w książce reportera są zazwyczaj „gorsi, upośledzeni, nienauczeni samodzielnego myślenia, zniewoleni”. Pomimo sprzeciwu samego reportera wobec europocentrycznych narracji o świecie również i jego twórczość, co przysłonięte autorytetem pozostaje niezauważone, stanowi przykład europocentrycznego spojrzenia, które pozwala mu na łatwą stygmatyzację całego narodu. W „Imperium” pisze: „Ogrom, owa nieobjętość Rosji mają ujemny wpływ na sposób myślenia jej mieszkańców. Nie wymaga ona bowiem od nich skupienia, napięcia koncentracji, energii ani tworzenia dynamicznej, intensywnej kultury. Ot, wszystko rozłazi się, rozcieńcza i tonie w tej nieobjętej bezforemności. Rosja – przestrzeń z jednej strony bezkresna, szeroka, z drugiej – tak przytłaczająca wielkością, że zapiera dech i nie ma czym oddychać”. Na niewielu i dobrowolnie dobranych przykładach Kapuściński buduje wielką interpretację Rosjan. I nie jest to bynajmniej tylko „jego Rosja”, na takich zróżnicowanych i kameralnych głosach świat bowiem by skorzystał, Kapu-

m a g a z y n

ściński w modernistycznym stylu i z deterministycznymi przekonaniami próbuje opisać „naturę” Rosjan, wpływając na opinie i wyobrażenia na ich temat milionów czytelników. W „Autoportrecie Reportera”, Kapuściński wyjaśnia na czym polegać ma kompetencja reportera: „Piszę z »jeżdżnia«. nie jestem »wymyślaczem«. „Nie opisuję jakiegoś wyobrażnego czy własnego świata. Opisuję świat, który realnie istnieje”, „Dla mnie, to, co mam do powiedzenia, nabiera wartości przez fakt, że tam byłem i byłem świadkiem wydarzeń”, sprowadzając ją jedynie do podjęcia wyjazdu w odległą krainę. Gdyby jednak tylko z obecności „w terenie” miała wynikać wartość książki niefikcjonalnej, dlaczego w takim razie nie czytać tylko rodzimych autorów, przecież oni zawsze „są tam”? I czy przy tak niskich wymaganiach wobec zawodu reportera należałoby traktować jego spojrzenie jako warte więcej niż spojrzenie turysty? W „Cesarzu” natomiast, gdzie każdy rozdział stanowi syntezę rozmów z jednym bohaterem na dany temat, literacka stylizacja uniemożliwia odróżnienie interpretacji reportera od słów, które rzeczywiście padły z ust jego rozmówców, a Kapuściński nie stara się nawet, żeby te dwie rzeczy od siebie oddzielić. W jaki sposób można zatem wytyczyć granicę między reportażem a literacką fikcją, jeśli w opisie rzeczywistości „wszystkie chwyty są dozwolone”? Gabriel García Márquez w „Jesieni patriarchy” kilka lat wcześniej niż Kapuściński dokonuje podobnego studium samotnego totalitarnego władcy, przy tworzeniu jego obrazu inspiruje się życiorysami różnych dyktatorów latynoamerykańskich. Dokonuje syntezy. Nikomu nie przychodzi jednak na myśl, aby nazwać jego powieść reportażem. Co, oprócz autorytetu etnograficznego, stojącego za reporterem, formalnie różni te dwie książki? Niewiele lub nic, jednak książki reporterskie pretendują do miana tych, które traktują o „rzeczywistości niewymyślonej”. Beata Nowacka, autorka książki „Magiczne dziennikarstwo. Ryszard Kapuściński w oczach krytyków”, w której broni mistrza przed i tak słabą krytyką, nierzadko posługując się jego własnymi cytatami, stwierdza, że „Cesarz” to książka, z której studenci afrykanistyki czerpią informacje o Etiopii. Tymczasem informacji o tym państwie w książce Kapuścińskiego nie ma, bo przecież Haile Salassie mógł „wydarzyć się“ wszędzie.

Dwa spojrzenia na wykluczonych Na takich fundamentach – dziedzictwie twórczości Kapuścińskiego i braku przestrzeni dla krytyki wobec znanego reportera-autorytetu – stoi współczesny reportaż „estetyczny” (żeby nazwać go tak na potrzeby tego artykułu), czyli taki, którego język jest jedynym przedmiotem zmartwień przy równoczesnym pretendowaniu do wyjaśniania szerszych zjawisk w miejsce przekazywania osobistych, subiektywnych wrażeń należących tylko do autora. Często powstają w tym nurcie książki płytkie, które dotykają zaledwie powierzchni skomplikowanych zjawisk społecznych czy indywidualnych sytuacji. Tymczasem co najmniej od czasów dyskusji wokół krytycznej biografii Kapuścińskiego autorstwa Domosławskiego,

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

obok tego nurtu nie tylko istnieje ten kameralny, liryczny i osobisty, nie stygmatyzujący opisywanych bohaterów i narodów (reprezentowany na przykład przez Mariusza Wilka czy Krzysztofa Środę, pominięty w tym artykule), ale także reportaż społeczny, zaangażowany czy społecznie odpowiedzialny (reprezentowany na przykład przez Adama Leszczyńskiego, który pisze o Afryce). Co różni te dwie szkoły? Przyjrzyjmy się dwóm przykładowym książkom z dwóch nurtów (estetycznego i społecznego) i temu w jaki sposób przedstawiają tematy, który te książki łączą: bieda i wykluczenie wszelkiej maści, brak prawa do głosu. „Eli, Eli” Tochmana opatrzonej zdjęciami Grzegorza Wełnickiego oraz „Wykluczonym” Domosławskiego. W pierwszej książce bieda, dzieci żyjące na ulicy i bez rodziców, nieleczone choroby – wszystko to jest przedmiotem estetyzacji. Jedna z bohaterek umęczona chorobą skóry, pokryta od góry do dołu purchwami zostaje przebrana przez fotografa za „Dziewczynę z perłą” z obrazu Jana Veermera, a jej sytuacja opatrzona zostaje komentarzami z „Widoku cudzego cierpienia” Susan Sontag. Nie po to jednak, aby zastosować w praktyce mądrość płynącą z jej książki, ale żeby ją cytować, mimo wszystko czyniąc to, co autorka krytykuje („Oglądanie wstrząsających zdjęć cudzego cierpienia w galerii sztuki pachnie wyzyskiem”, „Wszechobecność tych zdjęć i tych koszmarnych scen podsyca przekonanie, że tragedia w nieoświeconych, zacofanych – to znaczy biednych – regionach jest nieunikniona”). Książka ta asymiluje wszelką krytykę na własne potrzeby i nawet z niej robi treść książki dobrze wypromowanej (autor dzieli się tym, że na bieżąco wstawia zdjęcia na Facebooka). Jeśli pojawia się jakaś interpretacja przyczyn systemowych, ekonomicznych czy kulturowych nieszczęść odwiedzanych ludzi to sięga ona przeszłości, czasów kolonialnych, i taka nie najbardziej aktualna literatura stanowi zaplecze dla autora. O globalnych zależnościach dnia dzisiejszego i roli współczesnego kapitalizmu próżno szukać tam informacji. Fotograf wyznaje: „Czuję w niej jakąś energię i radość, pomyślałem przez moment, że takich ludzi chcę fotografować, chcę robić portrety uśmiechniętym cierpiącym biedakom, fotografować ich kikuty, wrzody i ich szczęśliwe twarze, chodziłem za nimi przez kilka dni, ale ci, których znalazłem nie chcieli się uśmiechać…”. Język opisu, warto napisać to wprost, nie jest wyrazem szacunku do opisywanych ludzi (ale skoro najważniejszy jest język, to wystarczy powiedzieć, że to taka konwencja literacka, której krytyk nie rozumie, bo nie rozumie, czym jest reportaż – takie „argumenty” padały w dyskusji z Wosińską). Na jednych z początkowych stron pada zdanie: „Wielki ekosystem, potężny organizm, nieskończony łańcuch pokarmowy, pulsująca śmierdząca biologia: ludzie, psy, koty, koguty, szczury, karaluchy, pchły, wszy, tasiemce, przywry, ludzkie glisty, prątki gruźlicy. Chociaż niczego tu nie ma, wszystko to jakoś potrafi się wykarmić. Na brudnych rękach,

m a g a z y n

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

w dusznych domach, w małych sklepikach, przy wózkach z jedzeniem, na mięsnym targu”. Czego dowiaduję się z książki? Że dwaj reporterzy wybrali się w turystyczną, kontrowersyjną podróż i na jej podstawie stworzyli książkę, a usprawiedliwieniem dla całej tej perwersji – można odnieść takie wrażenie – jest to, że zapłacili chorej kobiecie i wspomogli ze zbiórki wśród znajomych innych biednych ludzi. Książka Domosławskiego wyrasta z zupełnie innej tradycji, właśnie z krytyki mistrza i pójścia własną, społecznie zaangażowaną i intelektualną drogą. Jeśli jest mowa o niewolnictwie, to z wyjaśnieniem, kto za współczesne niewolnictwo odpowiada, jakie zjawiska społeczne, jakie wielkie koncerny i korporacje, jaka w tym rola państwa, a jaka samych zainteresowanych czy kultury. Jeśli mowa o morderstwach biednych przez Służby Zbrojne Kolumbii, to nie w oderwaniu od kwestii politycznej – walki lewicowej partyzantki FARC z prawicowym rządem. Narracji towarzyszą dygresje etyczne związane z zawodem reportera: „Los ubogich (…) budzi współczucie. Ze współczucia rodzi się czasem solidarność. (…) Współczucie wyradza się łatwo w sentymentalizm. Paternalistyczny, protekcjonalny. Czasem narcystyczny. Ludzi, którzy potrzebują upodmiotowienia i szansy na inne życie, sentymentalizm przerabia na obiekty westchnień. Wzruszenie, przejęcie się losem pokrzywdzonych to uczucia dobre, ale – jak uczy mądra Susan Sontag – chwilowe, nietrwałe. Tym, których dotyka nieszczęście, trzeba czegoś innego: naszego gniewu, wściekłości, niezgody. Może przede wszystkim uświadomienia sobie i innym, że przywileje lepiej urodzonych bywają okupione nieszczęściem tych, którzy są pozbawieni praw i możliwości. Zrozumienie tej zależności to pierwszy impuls ku zmianie, przynajmniej szansą na nią”. Autor dostrzega potrzebę szerszej debaty na temat kondycji współczesnego polskiego reportażu, metodologii i etyki związanej z tym zawodem: „Zderzamy się z nieszczęściem, podchodzimy do niego blisko, ale… mamy bilet powrotny. Zarabiamy w ten sposób, żyjemy z opisywania dramatów bliźnich. Czy istnieje granica między pasją, misją, jaką niekiedy sobie przypisujemy, a pracą na chleb? Sądzę, że tak – ale gdzie ją wyznaczyć?”. Pyta o nasz udział w biedzie ludzi, których odwiedza, wyjaśnia na czym on polega w dobie globalnego kapitalizmu na podstawie solidnego researchu. Jego bohaterowie to podmioty, nie przedmioty opisu, często przyjaciele, przewodnicy. Reporter świadom jest ich współautorstwa tekstu, nie widać w tych tekstach kolonialnego, turystycznego spojrzenia jak w przypadku „Eli, Eli”. Ten inny rodzaj zaangażowanego, inteligenckiego reportażu jest wypierany z debaty głównego nurtu, a przynajmniej niewidoczny w niej, a jest bardzo potrzebny w dobie unifikacji i instytucjonalizacji polskiego reportażu oraz w obliczu odpowiedzialności społecznej, która spoczywa na literaturze, która nosi miano „non-fiction”.

ANGELINA KUSSY

1 2 / 2 0 1 6

Wywiad Rozmowa z Beatą Lewandowską-Kaftan, autorką książki „Afryka jest kobietą”

Jesteśmy tacy sami

– Gratuluję! Jak to się jednak stało, że po wielu latach wydawania cudzych książek zaczęłaś pisać własną? Może uważasz, że robisz to lepiej? – Nie, broń Boże. Miałam bardzo dużą tremę i bardzo długo się zastanawiałam, czy powinnam to zrobić, bo po ponad trzydziestu latach wydawania cudzych książek wiem, że wychodzą dobre, ale też i dużo niedobrych książek. – Ale chyba nie spod twojej ręki… – Miałam jednak tremę! Gdy przestałam pracować zawodowo, to otworzyło mi się trochę nowych, wolnych obszarów w głowie, jeżeli tak można powiedzieć. Przyjaciele, znajomi namawiali mnie, żebym zaczęła pisać „o tej twojej Afryce, o której opowiadasz od dawna z taką wielką pasją”. Sam przecież też kiedyś namawiałeś mnie do tego! Więc odważyłam się i była to wielka frajda. – Jakie były jednak twoje osobiste powody, że zdecydowałaś się napisać książkę? – Po pierwsze napisałam ją z miłości do Afryki i zauroczenia Afrykankami – co zresztą wyznałam na okładce. Ale także dlatego, by Afrykę ludziom przybliżyć, oswoić, pokazać jak jest piękna i fascynująca. Nie tylko krajobrazami, naturą, zwierzętami – bo to wszyscy wiedzą. Ale też ludźmi – otwartymi, ciekawymi nas nie mniej niż my ich jesteśmy ciekawi, mądrze układającymi się z losem, solidarnymi, ceniącymi przyjaźń, obecność 18

fot. Krzysztof Jarosz EPOKA

– Rozmawiamy na Targach Książki w Krakowie, gdzie odebrałaś właśnie nagrodę… – Bardzo się z niej cieszę. To nagroda za „Najlepszą Książkę na Jesień 2016” w kategorii „Podróże literackie” przyznana przez redakcję serwisu Granice.pl, który tę książkę poleca. Od razu pochwalę się też pewną recenzją, jaką napisała jedna z czytelniczek, a która bardzo mnie wzruszyła: „przeczytałam książkę od deski do deski, kupię też mamie i siostrze. Czyta się jednym tchem... To fascynująca, kolorowa, emocjonalna i zmysłowa podróż do źródła kobiecej siły. Energetyczna i rozgrzewająca jak herbata z imbirem w mroźny dzień. Rozbudza z letargu codzienności i daje kopa do walki. Bardzo mi pomogła. Piękna. Dziękuję”. drugiego człowieka. I żyjącymi „tu i teraz”. Wiele możemy się od Afrykanów nauczyć. Pod warunkiem, że przed wyjazdem odrzucimy stereotypy i schematy mówiące, że Afryka to tylko bieda i przemoc. A ludzi są wspaniali – otwarci, mają szacunek dla drugiego człowieka. Tam uśmiech otwiera każde drzwi i przerywa każde milczenie. Przekonałam się o tym wielokrotnie. – Twój ukochany ląd jest kobietą… – Jest kobietą, bo najbardziej zafascynowały mnie właśnie afrykańskie kobiety. Są to istoty szczególne, silne, piękne, mądre życiowo. Wiele się od nich nauczyłam i pomyślałam, że pisząc o nich będę mogła choć trochę spłacić mój dług wobec Afryki. – Masz na sobie wspaniałe kolczyki, oczywiście afrykańskie… – Kolczyki są masajskie znad jeziora Natron w północnej Tanzanii, bardzo piękne. Noszę tylko jedne, ale tamtejsze kobiety potrafią założyć sobie na uszy kilka par takich kolczyków. Nazywają je gili-gili, bo wydają taki śliczny dźwięk na wietrze. – Jesteś związana z Afryką od bardzo dawna… – W książce powróciłam do ludzi, do miejsc, które poznawałam od prawie piętnastu lat i przez ten cały czas wracam m a g a z y n

l i t e r a c k i

do Afryki. Zaczęło się, gdy pracowałam w National Geographic Polska. Wówczas powstał wielki Projekt Afryka, zorganizowany przez National Geographic Society, i bardzo dużo Afryki było wokół mnie: książek, filmów, muzyki. Wtedy właśnie zapragnęłam jej dotknąć. Po raz pierwszy pojechałam w 2001 roku czy na początku 2002 roku. Wiem, że to zabrzmi naiwnie, ale było tak: wysiadłam z samolotu i w ciągu minuty, zanim cokolwiek pomyślałam, poczułam, że wróciłam do domu! Wszystko było takie, jak trzeba: powietrze, światło, temperatura, wszystko! Afryka to jest choroba, na nią się zapada, a ja nie mam ochoty się z niej wyleczyć. – Gdzie to się stało, ten pierwszy raz? – Banalnie! Wylądowaliśmy na lotnisku w Nairobi, ale przed tym lecieliśmy nad Saharą o wschodzie słońca i pamiętam widok z samolotu, cienie wydm w promieniach wstającego dnia – byłam przyklejona do szyby przez całą drogę! – Robisz też zdjęcia… – Robię, chociaż nie jestem zawodowym fotografem, ale nauczyłam się sporo, pracując w National Geographic. Pamiętam, jak James Stanfield, jeden z największych mistrzów fotografii na pytanie: jak się robi takie fantastyczne zdjęcia? – odpowiadał: przysłona 8 i być tam! Coś w tym jest! Gdy jest się w tych miejscach i widzi k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Wywiad Nie masz zupełnie poczucia wyższości, jaki często się u nas pojawia… Afryka jest wielką lekcją dla Europejczy– Wydaje mi się, że patrzysz właśnie na ków, z jednej strony lekcją pokory i cierpliwości. Sama nie grzeszę cierpliwością, Afrykę obrazami… – Tak, patrzę obrazami, ale też patrzę na a tam staję się człowiekiem cierpliwym ludzi, bo Afryka to jest także wielkie prze- i jednocześnie pokornym wobec losu. życie ludzkie, kontakt z Afrykanami. Nie A z drugiej – ogromnej otwartości. Spomówię o ludziach z dużych miast, którzy tykasz się tam z ludźmi, którzy naprawdę są cudowni, ale za bardzo już do nas po- są pozbawieni schematycznego myślenia, dobni. Jednak gdy jest się daleko w buszu jakiś ksenofobicznych szaleństw. Po proczy w małej rybackiej wiosce, to wraca do stu są ciebie ciekawi, bo ty jesteś inny! nas to, o czym już w Europie zapomnieliśmy, czyli głęboki kontakt z drugim czło- – Jednak w twojej wyidealizowanej Afrywiekiem, ciekawość drugiego człowieka, ce jest i bieda, i doszło nie tak dawno do otwartość na niego, na to jaki jest. Zadają przerażających zbrodni… ci cudowne pytania, są wszystkiego cieka- – Bieda to rzecz względna – co dla jednewi i to w najlepszym tego słowa znacze- go biedne, dla innego będzie bogactwem. niu. I wtedy muszę się zastanowić nad naj- A przemoc – ta zdarzyć się może wszęważniejszymi rzeczami, aby na te pytania dzie, w Paryżu, Brukseli, na warszawskiej odpowiedzieć. Często nachodzi mnie re- Pradze, na całym świecie! Czy ludobójfleksja, że na pierwszy rzut oka bardzo się stwo w Rwandzie różni się od zbrodni różnimy – kolorem skóry, wyglądem, hi- na Bałkanach? To zawsze kwestia eskalastorią, językiem czy tradycją, ale kiedy za- cji nienawiści, to się nie zdarza przypadczynamy być ze sobą bliżej, to okazuje się, kiem, jest świadomie sterowane. Kiedy że gdzieś na dnie jesteśmy tacy sami. By- polityczne interesy próbuje się wygrywać wam głównie w dawnych koloniach brytyj- przez stawianie barier i zwracanie ludzi skich, gdzie po angielsku mówi wielu ludzi, przeciwko sobie, bo jednych się wyróżale gdy jesteśmy bardzo, bardzo daleko, to nia, a drugich nazywa się gorszymi, to znajdujemy kogoś, na przykład z plemie- musi dojść do nieszczęścia. nia Turkana, kto chodził do szkoły i trochę mówi po angielsku. Poza tym, wbrew po- – Jak teraz w Polsce? zorom, mowa ciała, twarzy, gestów otwie- – Tak, wiele mi to przypomina i jestem ra nieprawdopodobne możliwości. coraz bardziej przerażona, bo to jest ten te cudowności, i jest się otwartym na ludzi, to zdjęcie prawie samo przychodzi!

sam schemat opisany w „dziesięciu krokach”, który może na koniec doprowadzić nawet do ludobójstwa. Ale nie musi, jeżeli się w porę opamiętamy. – W Afryce masz swoich prawdziwych przyjaciół… – Mam! Najprawdziwszych! Mam też przyjaciół w Polsce i wszystkich zapraszam do Facebooka na fanpage „Afryka jest kobietą”, gdzie można się dowiedzieć wiele więcej o książce i związanych z nią wydarzeniach. A w Afryce? Opowiem taką historię. Jest pewna wioska na wschodnim wybrzeżu Zanzibaru, do której od kilku lat wracam. Mam tam przyjaciół rybaków, prostych ludzi, żyjących w wielkich rodzinach. Gdy tam byłam zeszłej zimy, pewien osiemdziesięcioletni rybak, mój przyjaciel, przychodził codziennie na ploteczki. Wiedziałam, że ma się urodzić jego 34 wnuczę, a miał już 10 dzieci i 33 wnucząt. Któregoś dnia przyszedł i powiedział, że dziecko urodziło się właśnie tej nocy. Ja na to: fantastycznie! Chłopak? A on, że chłopak, ale widzę, że nie jest zadowolony. Mówię mu, że jego syn jest pewnie szczęśliwy, a on odpowiedział: szkoda, że to nie dziewczynka, bo dałbym jej twoje imię! Rozmawiał P iotR doBRołęcki R EcEnzja na stRoniE 40

Wystartowała dziewiąta edycja konkursu „Najlepsze publikacje turystyczne”. Celem konkursu jest wyłonienie najbardziej wartościowych publikacji turystycznych wydanych w minionym roku kalendarzowym. W edycji 2016 rozpatrywane będą tytuły wydane w okresie 1 stycznia–31 grudnia 2016 roku. W konkursie wyłonimy laureatów w trzynastu kategoriach: przewodnik tekstowy, przewodnik ilustrowany, przewodnik kieszonkowy, przewodnik dla aktywnych, przewodnik dla dzieci, przewodnik mobilny, przewodnik kulinarny, atlas turystyczny, mapa i plan turystyczny, książka podróżnicza, album, książka reportażowa, wydarzenie roku. Warunki prawidłowego zgłoszenia do konkursu: 1. Dostarczenie wypełnionego formularza zgłoszeniowego. 2. Dostarczenie 3 egzemplarzy zgłaszanej publikacji. 3. Uiszczenie opłaty rejestracyjnej w wysokości 150 zł + VAT (184,5 zł brutto) za każdy zgłoszony tytuł. W przypadku zgłoszenia przez jedną firmę więcej niż pięciu publikacji, za każdy kolejny tytuł opłata rejestracyjna wynosi 90 zł + VAT (110,7 zł brutto) Termin zgłaszania publikacji upływa 15 lutego 2017 roku. Oficjalne ogłoszenie wyników i wręczenie Nagród Magellana nastąpi w maju 2017 roku – podczas VIII Warszawskich Targów Książki. Kontakt z organizatorem: Magazyn Literacki KSIĄŻKI, ul. Mazowiecka 6/8 pok. 416, 00-048 Warszawa, tel. (22) 828 36 31 ewa_zajac@rynek-ksiazki.pl.

Szczegółowe informacje: www.najlepszeprzewodniki.wordpress.com

Fragment książki Aleksandra Janusz

Kroniki Rozdartego Świata Utracona Bretania

ciółka szeleściła pod stopami. Słońce nierówno przeświecało przez korony drzew, wskazując wąską ścieżkę między spróchniałymi pniakami i gęstym leśnym poszyciem. Amandine nie odróżniłaby duktów wydeptanych przez dzikie zwierzęta od tych, których używali ludzie, ale Vincent – zanim jeszcze zachorował – zapewniał, że zbliżają się do wsi. Nie chcieli roznosić zarazy. Amandine planowała poruszać się po obrzeżach gospodarstw, kradnąc żywność, odzież i inne drobiazgi konieczne do przetrwania. Na razie szli powoli, noga za nogą. Kathryn niosła chorego na plecach, regularnie rzucając na siebie zaklęcia wzmacniające, nieprzeznaczone do używania przez cały dzień na okrągło. Co jakiś czas korzystała też z prostego czaru transmutacyjnego do obniżania gorączki. W zamyśle miał służyć do chłodzenia lub podgrzewania posiłków i na pewno nie wolno go było stosować na ludziach, musiała więc zmodyfikować wzór. Wszystko to pochłaniało sporo mocy, ale Kat zapewniała, że jej Źródło wystarczy do wieczora. Gdyby zabrakło kilku jednostek, zawsze mogła uzyskać je od Liliany. Do Amandine nie docierało, że Vincentowi grozi śmierć. Przyglądała mu się niemal bez ustanku i powtarzała sobie, że gorączkuje, ale przecież Kat zbija gorączkę. Widziała, że Vince ma przekrwione oczy i dziąsła, że każdy mocniejszy chwyt zostawia sińce na jego skórze, ale przecież nadal od czasu do czasu odzywał się przytomnie. Był młody, w dobrej formie fizycznej, w dodatku niedawno przeszedł transformację. Wszyscy wiedzieli, że czarodzieje chorują rzadziej i lżej. Wyszli wreszcie na porębę. Pniaki wyglądały na ledwo kilkuletnie, a młode drzewka rosły w niskich, wiotkich kępach. Całą polanę porastał dywan borówkowych krzewinek. „Na porębach można znaleźć żmije” – przypomniała sobie Amandine i przygotowała magiczną laskę. Mama kiedyś ją uczyła, że w celu odstraszenia żmij trzeba iść przed siebie, tupiąc i zamiatając roślinność kijem. – Ktoś tutaj ciężko pracował – sapnęła Kathryn, poprawiając Vincenta na plecach. – Może nie wszystkie ludzkie osady wyglądają jak po apokalipsie. Wyjmij mi z kieszeni licznik skażenia, co? Amandine spełniła prośbę i wyłuskała znajome pudełeczko o miedzianym poły-

sku, ze wskazówką za kwarcową szybką. Przekręciła okrągły przełącznik, podobny do tego w zegarku naręcznym. Wskazówka drgnęła, wskoczyła ledwo powyżej zera i już tak została. Skala nie sprawiała trudności w odczytaniu, zwłaszcza jeśli ktoś wcześniej obserwował innych użytkowników. Licznik cykał leniwie. – Siedem mikromerlinów – powiedziała wreszcie. – Czyli normalnie. – Tam ktoś jest – szepnęła Liliana. – Słyszę kogoś. Tam, za krzakiem. Za kępą leszczyny poruszyła się wysoka postać w brązowym płaszczu. Amandine poczuła, że coś w niej pęka. Nachyliła magiczną laskę, odbezpieczyła odpowiednią kombinację symboli i posłała cienki lodowy sopel w ziemię tuż obok nieznajomego. – Wychodzić! – zawołała. – Jeśli uciekniesz, strzelę w plecy! Liliana wydała z siebie zduszony pisk i w Amandine wezbrało poczucie winy, jakby kopnęła kocię. Tymczasem postać w płaszczu wyłoniła się zza leszczyny z rękami uniesionymi w geście poddania się. Słońce oświetliło pooraną zmarszczkami twarz starszej kobiety, włosy okryte spłowiałą chustą, wiklinowy kosz na plecach. Z drugiej chusty, przewiązanej na ramieniu, wystawały ukwiecone gałązki borówek. Staruszka wydawała się bardziej zmęczona niż przerażona i Amandine znów poczuła się winna. Uznała jednak, że trzeba postępować konsekwentnie. – Jak widzisz, jestem czarodziejką – zaczęła. Mówiła powoli, niepewna, czy jej starobretoński da się zrozumieć. – Dowiem się natychmiast, jeśli spróbujesz mnie oszukać albo pobiec po pomoc. Potrzebujemy noclegu, pożywienia, lekarstw. Zbierasz zioła. Potrafisz warzyć leki? – Tak – odparła starsza kobieta. Głos miała niski i ciepły, włosy siwe, twarz koloru kawy z mlekiem. Tak jak w Arborii, w Bretanii też trafiali się ludzie o rozmaitym kolorze skóry. – Warzę leki. Nie odtrącam chorych i podróżnych w potrzebie. I pamiętam dawną magię, pani. Nie brukaj jej krwią maluczkich. Amandine aż się zdziwiła, że tak dobrze ją rozumie. Obejrzała się na Kathryn. Młoda czarodziejka skinęła głową – tak, przed chwilą dyskretnie rzuciła zaklęcie tłumaczące. Vincent poruszył się na plecach Kat, próbując podnieść rękę, i wymamrotał coś naglącym tonem. „Czyli cały czas zachowuje świadomość – pomyślała Amandine. m a g a z y n

l i t e r a c k i

– Wszystko wie, wszystko słyszy”. Ścisnęło jej się serce. – Kat, proszę cię, rzuć na niego Złotą Rybkę. Może też chciałby się czegoś dowiedzieć. Starowinka obserwowała, jak Kat wypowiada słowa zaklęcia, i powoli opuściła ręce. Westchnęła. – Pani, ja swoje lata już mam. Śmierci się nie boję. Nie musicie mi grozić. Tak czy siak, ja nie zachorzeję, dzieckiem zmogła mnie wiosenna choroba i krwawicy nie dostanę. Szczęście macie, żeście mnie znaleźli. Ludziska nie wiedzą o tym i zabiliby go, a was spalili na dokładkę. Co by była szkoda. Bo jemu wiele nie pomoże. Ja to widziałam, nie raz i nie dwa. Wiem, który chory wydobrzeje, a który wybiera się na drugą stronę. On zemrze przed świtem. Do tej pory Amandine nie odczuwała zmęczenia, ale po tych słowach zachwiała się i musiała się wesprzeć na lasce, żeby nie upaść. – Ale zna się pani na ziołach… – zaczęła rozpaczliwie. – Jaka ja pani… Prosta ze mnie kobieta, a nie czarodziej uczony. Żeby było na świecie ziele, co krwawicę leczy, jeszcze bym w litościwość Wędrowca uwierzyła. Ale jak stara wiara każe, kto wędruje, tego w dom przyjmuję. Podścielę mu słomy w stodole. Inne ziele mogę dać, coby długo nie cierpiał. Niewiele brakowało, żeby Amandine wystrzeliła kolejny pocisk. Ale zacisnęła tylko do białości dłonie na lasce, a potem zabezpieczyła runy. Starowinka pokręciła głową, po czym dała znać, żeby szły za nią. Nie spieszyła się, spoglądała, czy nadążają. Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Nasza Księgarnia k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Dla dzieci i młodzieży

Książka zaczyna się od okładki dują się m.in.: Frozen, Kra-Kra, Lodwik i Ślizg 04. Za przystępnym i dalekim od moralizatorstwa tonem opowieści autora podążyli polscy tłumacze: Michał i Szymon Radziwiłłowie, dzięki którym do naszych rąk trafia lekka, a jednocześnie błyskotliwa opowieść o uniwersalnym przesłaniu.

Philippe de Kemmeter

tata w sieci tłum. Michał i Szymon Radziwiłłowie, Muchomor, Warszawa 2016, s. 26, 22 zł, ISBN 978-83-89749-6-5

„T

o zupełnie w porządku grać na komputerze, ale myślę, że prawdziwe życie jest na zewnątrz, a kiedy patrzę na trójkę moich dzieci grających w ogrodzie w piłkę, jestem tego zupełnie pewien. Uważam też, że to ważne, by czytać prawdziwe książki nawet dziś, gdy tak łatwo ściągnąć je na komputer. Dobrze jest móc powąchać, dotknąć papieru” – pisze Philippe de Kemmeter. Książka belgijskiego ilustratora i karykaturzysty uświadamia nam, jak niewiele trzeba, by świat wirtualny skradł naszą rodzinną przestrzeń. Choć błyskotliwa, znakomicie zilustrowana opowieść zabiera nas w sam środek Antarktydy, a jej bohaterami są pingwiny – historia idealnie wpisuje się w ramy współczesności. Tytułowy tata to pingwin, który nie rozstaje się ze swoim markowym laptopem. Komputer towarzyszy mu podczas rodzinnego śniadania, spaceru z synem i filmu oglądanego z żoną. W nocy o nim śni, a tuż po przebudzeniu myśl o laptopie wyprzedza wszystkie inne. Do dnia, kiedy łączność z siecią zostaje utracona. Tata postrzega ją jako wielką katastrofę, pingwinia mama – szansę na odzyskanie realnego męża i taty małego pingwina, który marzy o tym, by zagrać z nim w piłkę. Philippe de Kemmeter, który na co dzień jest autorem karykaturalnych ilustracji prasowych, znakomicie bawi się zarówno obrazem, jak i słowem, które wpisują się w antarktyczne tło. Na jego supercienkim laptopie widzimy logo iglo, które przywodzi na myśl produkty Apple’a, a wśród 532 przyjaciół, których Tata poznał na Icebooku znajm a g a z y n

l i t e r a c k i

Piotr Karski

W góry! Dwie Siostry, Warszawa 2016, s. 224, 39,90 zł, ISBN 97883-64347-69-6

rzygotowana we współpracy z Tatrzańskim Parkiem Narodowym książka Piotra Karskiego to nietypowy górski przewodnik. W formie bogato ilustrowanej książki aktywnościowej zachęca czytelników do kreatywnego działania: kolorowania, malowania, wycinania i eksperymentowania. Idea przewodnika doskonale wpisuje się w konfucjańskie „Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi,

a zapamiętam. Pozwól mi zrobić, a zrozumiem”. Fascynująca górska wędrówka poprowadzi czytelnika przez jej kolejne etapy: od informacji na temat powstawania gór, przez zaplanowanie trasy i sporządzenie mapy wyprawy do zdobycia najwyższych szczytów – nie tylko świata, ale także najwyższej znanej góry w układzie słonecznym. Wymyślone przez autora zadania zawierają całe bogactwo informacji o górskich szczytach, lodowcach i jaskiniach, górskiej faunie i ﬂorze, a także historii gór albo górskim folklorze. Młodzi czytelnicy będą mogli sami skonstruować barometr i nauczyć się wyznaczania kierunków świata, wytropić niedźwiedzie, śnieżne pantery, norweskie trolle oraz yeti! Bazując na własnej kreatywności, mają szansę zaprojektować schronisko górskie, ośrodek narciarski na lodowcu i własny park narodowy. Utrzymany w biało-czarno-niebieskiej kolorystyce, pokaźny (224 strony) tom jest drugą książką Piotra Karskiego dla wydawnictwa Dwie Siostry. Jego wcześniejsze, nawiązujące do techniki drzeworytu, ilustracje możemy zobaczyć w „Pionierach”. Tym razem dostajemy proste w formie, pomysłowe rysunki, wzbogacone pakietem niezwykle cennych, merytorycznych informacji. Ta wielka skarbnica geograficzno-antropologiczno-historycznej wiedzy zostawia jednak sporo miejsca dla wyobraźni, której należy użyć, by otrzymać kompletny przewodnik. I sięgać po niego przed każdą górską wyprawą. A NNA CZARNOWSKA-Ł ABĘDZKA

Zamów prenumeratę Magazynu Literackiego KSIĄŻKI tel. 22 828 36 31 e-mail: marketing@rynek-ksiazki.pl www.rynek-ksiazki.pl/sklep/czasopisma k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Rozmowa numeru Rozmowa z Joakimem Zanderem

Nie da się uciec od przeszłości

– Postać Fadiego, która narodziła się na skutek tych rozważań jest całkowicie fikcyjna czy może inspirowałeś się prawdziwymi historiami? – Fadi jest oczywiście fikcyjną postacią, ale jeszcze przed rozpoczęciem prac nad książką przeprowadziłem kompleksowy research. Znacznie większy niż w przypadku „Pływaka”. Przeczytałem wiele pozycji na temat radykalizacji oraz Państwa Islamskiego, spędziłem nad tym całe lato. Mieszkam w uniwersyteckim miasteczku na południu Szwecji i tam też nawiązałem kontakt z profesorem, ekspertem od spraw Bliskiego Wschodu, który był na tyle miły przedyskutować ze mną dodatkowe kwestie związane z tym tematem. W tamtym czasie istniało niewiele opublikowanych badań do22

tyczących młodych mężczyzn wyjeżdżających do Syrii, by walczyć w ramach Państwa Islamskiego. Dzięki współpracy z ekspertem poznałem te historie i zauważyłem łączące je cechy. Chciałem, aby Fadi był im jak najbliższy. – O jakich cechach mowa? – Większość z tych chłopców miała na koncie drobne przestępstwa, rodzice nie interesowali się nimi, a islam zapewnił trwałe reguły i granice w życiu dotychczas pozbawionym reguł. Poza tym jako nastolatki byli pełni emocji i prawie fanatycznego idealizmu. Pragnęli walczyć w imię większego dobra. Ja też tak miałem i myślę, że do pewnego stopnia wszyscy młodzi ludzie tak mają. Wspomniane osoby zaczęły z czasem tworzyć paralele między swoją sytuacją a życiem muzułmanów w innych częściach świata. Wydało im się, że Państwo Islamskie walczy właśnie za nich. Warto zdać sobie sprawę, że jednym z powodów masowych wyjazdów z Europy była chęć przeżycia przygody. Państwo Islamskie odnosiło wtedy same sukcesy. Narodzili się prawie z niczego i nagle zajmowali większość Syrii i część Iraku. Dla chłopców z biednych przedmieść było coś niezwykle pociągającego w tak radykalnych sukcesach. Obecnie, gdy mamy do czynienia z odwrotem kalifatu, ten problem w Szwecji niemal zanikł. W zeszłym roku prawie nikt nie wyjechał dla nich walczyć. – Sposób, w jaki pisałeś o Państwie Islamskim jest bardzo nieortodoksyjny, czasem prawie współczujący. Czy trudno było myśleć o zbrodniczej organizacji bez narzuconego z góry podziału na dobrych i złych? – Nie, wręcz przeciwnie – trudno byłoby mi zmusić się do takiego prostego myślowego paradygmatu. Chyba na żadną sytuację w swoim życiu nie patrzę w taki sposób. Za każdym zachowaniem stoją jakieś powody i motywacje. Metody wykorzystywane przez ISIS są niewybaczal-

m a g a z y n

l i t e r a c k i

fot. Viktor Fremling BW

– Twoja pierwsza książka „Pływak” pełna była miejsc i tematów związanych z pracą w Parlamencie Europejskim i wysokimi sferami. „Islamski łącznik” wydaje się pod tym względem kompletnym przeciwieństwem. To historia o ludziach porzuconych przez system. Taka była intencja, aby napisać coś w zupełnie innym stylu? – Tak mi się wydaje. Przed swoim debiutem długo myślałem nad tematami zawartymi w „Pływaku” – relacjami na Bliskim Wschodzie i pracy w Brukseli jako młoda osoba, co było też moim udziałem. W pewnym sensie dzięki książce zamknąłem ten rozdział. Nie chciałem powtarzać kwestii zawartych w „Pływaku”. Wiedziałem, że muszę napisać coś zupełnie innego. Chciałem odejść od Brukseli i spotkań w luksusowych salach konferencyjnych, przenieść akcję na ulicę. Wciąż pragnąłem pisać o Bliskim Wschodzie, ale nie z perspektywy polityki na najwyższych szczeblach. Zainteresowało mnie błyskawiczne dojście do władzy Państwa Islamskiego. Szwecję obiegały raporty o młodych ludziach, głównie mężczyznach, którzy dorastali na przedmieściach w niekorzystnych warunkach, a później dołączyli do ISIS. Wydało mi się dziwne, że można opuścić funkcjonujący europejski kraj i wybrać zamiast niego teokrację w średniowiecznym stylu. Ten temat stał się moją obsesją i zacząłem szukać odpowiedzi, dlaczego tak się dzieje.

ne. To zbrodnie przeciw ludzkości, ale nawet one są w jakiś sposób motywowane. Nie interesują mnie dogmaty, nie poszukuję moralnej słuszności. Mnie jako pisarza ciekawi tylko „dlaczego?”. Do pewnego stopnia moim celem przy budowaniu postaci Fadiego było stworzenie bohatera, który dokonuje nikczemnych czynów, ale czytelnik jednocześnie z nim sympatyzuje i jest w stanie postawić się na jego miejscu. Być może gdybym był na miejscu Fadiego sam uznałbym, że walką o większe dobro jest dołączenie do Państwa Islamskiego. – Zwłaszcza, że ludzie tacy jak Fadi, wychowujący się w złych warunkach materialnych i obcym kraju, mają znacznie mniejsze pole do manewru. – Dokładnie. Słuchają radykałów, którzy mówią im, że muzułmanie na świecie są uciskani, porównują swoje życie z życiem bogatych Szwedów, przed którymi przyszłość stoi otworem i zaczynają sami czuć się dyskryminowani. Wokół siebie widzą betonowe osiedla bez przyszłości. Zaczynają więc wyobrażać sobie, że ISIS walczy również o ich prawa. A ponieważ sami chcą o nie zawalczyć, to wyjeżdżają do Syrii.

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Rozmowa numeru – Przygoda, o której mówiłeś wcześniej, w przypadku Fadiego okazuje się mało ekscytująca. Bohater nie robi nic ważnego dla ruchu, dosyć szybko czuje się wręcz znudzony. – I to samo zazwyczaj dzieje się z dzieciakami, które przyjeżdżają z Europy. Państwo Islamskie potrzebuje żołnierzy, a oni nimi nie są. – Jednym z powtarzających się tematów w obu twoich książkach jest męskość i związana z nią agresja. Jak wiele problemów współczesnego społeczeństwa ma twoim zdaniem źródło w męskiej agresji? – Sto procent! (śmiech) Aż tak to nie, ale bez wątpienia historia ludzkości to historia przemocy. A agresorem jest zazwyczaj mężczyzna. I to mnie interesuje. Jako mężczyznę i jako istotę ludzką. Dawniej żyliśmy w społeczeństwie agresywnej dominacji płci męskiej. W ostatnich dekadach taki schemat funkcjonowania został podważony. Kraje skandynawskie są pod tym względem szczególnie progresywne. Niestety, mamy obecnie do czynienia z nawrotem tendencji agresywnych. Na całym świecie rozwija się populistyczny ruch, którego celem jest powrót do dawnych czasów. Donald Trump to przykład męskiej agresji w jej najczystszej postaci. – Siostra Fadiego, Yasmine, to równie ważna postać w „Islamskim łączniku”. Co takiego specjalnego jest w więzi łączącej to rodzeństwo? Motyw rozbitej rodziny pojawiał się również w „Pływaku”. – Byłem zaskoczony, gdy ludzie mówili mi, że „Pływak” to opowieść o rodzinie. Sam w ten sposób nie myślałem, ale faktycznie w pewnym sensie moje książki zawsze są o stosunkach rodzinnych. Tym razem od samego początku miała to być książka o rodzeństwie. W momencie pisania pierwszej powieści akurat zostałem ojcem i narodziły się we mnie wcześniej nieznane uczucia, więc miało to wpływ na wątek relacji ojca z jego córką. Na treść „Islamskiego łącznika” wpłynęła z kolei obserwacja dwójki moich dzieci. Tego jak kochają się i nienawidzą jednocześnie, w jaki sposób się przytulają, a ten uścisk przemienia się w podszczypywanie i jak nagle zaczynają się bić. A dzieci nie mogą od siebie uciec, bo mieszkają pod jednym dachem. Sam miałem młodszego brata, ale zapomniałem o tej niemożności ucieczki. Podobnie jest z Fadim i Yasmine. Ich rodzice znajdują się ciągle poza domem, bo jak wszyscy imigranci ciężko pracują na

m a g a z y n

l i t e r a c k i

utrzymanie. Moi bohaterowie wszystko robią razem. Tworzą swój własny wszechświat. Desperacko uczą się szwedzkiego, ale w pewnym momencie zdają sobie sprawę, że nieważne jak bardzo będą się starać – nigdy nie zostaną pełnoprawnymi Szwedami. Wielokrotnie przy okazji swojej pracy spotykałem się z dziećmi w takiej sytuacji i one wszystkie powtarzają dokładnie to samo: „Mogę stać dobry jak każdy Szwed, ale to niczego nie zmieni. I tak pozostanę Mohammadem”. – Jak ta świadomość wpływa na bohaterów? – Dla obojga to wielkie rozczarowanie, ale reagują na nie inaczej. Yasmine to osoba pełna ambicji, dlatego chce uciec. Fadi z kolei nie ma ani talentu, ani koniecznej pewności siebie. Gdy Yasmine znika, jego egzystencja traci cel. – Trudno jednak powiedzieć, aby nowe życie Yasmine w Stanach Zjednoczonych było dużo lepsze od poprzedniego. Uważasz, że nie możemy uciec od naszych korzeni? – Nie sądzę, by ktokolwiek zdołał uciec od swojej przeszłości. Możemy zmienić miejsce zamieszkania, również nasze podejście do sytuacji życiowych, ale bardzo trudno zmienić to, kim jesteśmy. Myślę, że Yasmine na początku książki nie jest szczęśliwa, ponieważ ucieczka z przedmieścia kosztowała ją zerwanie wszystkich więzów. Ludzie, którym udaje się wyrwać ze złego środowiska prawie nigdy nie wracają. Sukces sprawia, że każdy czegoś od nich chce, a oni nie są w stanie spełnić tych oczekiwań. Chyba, że stają się tak sławni jak Zlatan Ibrahimović, wtedy mogą sobie na to pozwolić. Chciałem, by przeżycia Yasmine były wiarygodne. Ucieczka ją wyzwala, ale fakt, że porzuciła brata czyni ją nieszczęśliwą. – Czy od samego początku planowałeś, żeby Klara Walldéen, główna bohaterka „Pływaka”, pojawiła się również na kartach „Islamskiego łącznika”? – Tak, choć w trakcie pisania zdecydowałem się poświęcić kilka pierwszych rozdziałów na odpowiednie zbudowanie atmosfery i wyjaśnienie relacji łączących Yasmine i Fadiego. Połączenie obu historii było niemałym wyzwaniem, ale pojawienie się Klary było od początku zaplanowane. Obecnie piszę trzecią książkę, w której również spotkamy parę Klara-Gabriella, myślę jednak że to będzie ostatni raz. – Jakie cele przyświecają Klarze w drugiej książce?

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

– W „Islamskim łączniku” staje się postacią z krwi i kości. Zawsze czułem, że w „Pływaku” była trochę czystą tablicą. Niewiele o niej wiedzieliśmy. To pozostali bohaterowie tworzyli emocjonalną warstwę powieści, tym razem jest inaczej. W drugiej powieści Klara przeżywa wydarzenia z „Pływaka”, pije za dużo, traci nad sobą kontrolę. Musi sobie z tym poradzić. Jest zarazem katalizatorem całej fabuły i scala obie historie. – Oba wątki łączy również obecność szwedzkiego kontrwywiadu, który pełni rolę nie tyle pełnoprawnego antagonisty, co dodatkowej siły o niejasnych zamiarach i etyce. SÄPO stosunkowo często pojawia się w negatywnej roli w skandynawskich kryminałach. Ich reputacja jest aż tak zła w Szwecji? – Myślę, że to nie tyle zła reputacja, co nierozerwalna część bycia służbami specjalnymi. W kraju gdzie wszystko jest transparentne, o nich nie wiemy nic. Oni jedni w szwedzkim społeczeństwie nie muszą odpowiadać na żadne pytania. Dlatego pisarzom łatwo ich „wykorzystać” jako trochę podejrzaną organizację. Oczywiście, działalność w wywiadzie taka właśnie jest – moralnie niejednoznaczna, nastawiona na długofalowy sukces. W książce cierpią na tym niektórzy bohaterowie. Ale czy to dobra postawa czy może zła – nie jestem w stanie powiedzieć. – O czym będzie twoja następna książka? – Jeśli pierwsza książka jest o miłości ojcowskiej, a druga o miłości między rodzeństwem, kolejna dotyczyć będzie miłości między dorosłymi ludźmi. Chciałbym opisać trzy wielkie zakochania w historii ludzkości (śmiech). Sama fabuła dotyczyć będzie dwójki osób, które spotykają się w Bejrucie i szaleńczo się w sobie zakochują. Jedna z nich to arabski mężczyzna o nieznanej przeszłości, który wyjeżdża do Syrii i nigdy nie wraca. Pojawiają się informacje, że był terrorystą. A czytelnicy śledzą wraz z bohaterką rozwiązanie tajemnicy, czy faktycznie tak było. Część książki rozgrywać się będzie w Szwecji, gdzie Gabriella – przyjaciółka Klary, która dwukrotnie ratowała ją w moich książkach – sama wpadnie w poważne tarapaty i zostanie aresztowana przez antyterrorystów. Także tym razem to Klara będzie mogła się jej odwdzięczyć. Miłość, terroryzm i Bejrut. – Prawie jak tytuł filmu. – Miejmy taką nadzieję (śmiech). Rozmawiał Tomasz Gardziński R ecenzja książki na stronie 34 23

Między wierszami

Między Mariensztatem a Manhattanem S

tosunkowo rzadko się zdarza, by promocja książki miała miejsce na scenie teatralnej. I to nie jakiejś kameralnej, a głównej. A tak właśnie było podczas prezentacji biografii autorstwa Elżbiety Baniewicz zatytułowanej „Dżanus. Dramatyczne przypadki Janusza Głowackiego” (Marginesy). Niezorientowanym wyjaśniam, że tak właśnie bohatera książki określają w świecie anglosaskim – gdzie odniósł niekwestionowany sukces jako dramaturg. Pośród krajowej socjety nazywany jest Głową, chociaż autorka przytacza też wiele innych epitetów wysuwanych pod jego adresem. Takich jak: playboy, bon vivant, Oscar Wilde Polski Ludowej, mistrz darcia łach, czy król nudyzmu. Można się zatem było spodziewać, że będziemy obcowali z wszechstronną opowieścią o człowieku, któremu przyszło żyć w kilku epokach (rocznik 1938). Nic z tych rzeczy. Praca jest dogłębnie akademicka. Zapewne nie tego oczekiwała większość czytelników. Na przykład Teresa Iżewska, niezapomniana „Stokrotka” z „Kanału” tandemu scenopisarsko-reżyserskiego Jerzy Stefan Stawiński / Andrzej Wajda. Aktorkę tę adorował podczas studiów na wydziale aktorskim stołecznej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej – o czym zresztą napomyka na kartach „Z głowy”, swego – moim zdaniem – opus vitae. Nawiasem mówiąc, z uczelni przy stołecznej ulicy Miodowej został relegowany (w dobrym towarzystwie Stanisława Tyma) za brak… zdolności. Decyzji nie oprotestował nawet wybitny konferansjer i aktor Kazimierz Rudzki, wuj Głowackiego, piastujący wówczas w PWST wysokie funkcje pedagogiczne. Siostrzeniec przeniósł się na filologię polską, którą ukończył terminowo (gwoli ścisłości wcześniej liznął – także na Uniwersytecie Warszawskim – historii – lecz z Klio nie jest mu raczej po drodze, co potwierdził po latach, kreśląc scenariusz „Człowieka z nadziei”). Nauczycielem języka ojczystego nie został. Oczywiście w sensie formalnym,

bo niejeden piszący krajan się na nim wzoruje. Drogę na parnas literacki zainaugurował w redakcji „Kultury” – warszawskiej, żeby nie było wątpliwości – zrazu dając się poznać jako reporter, z czasem ogniskując zainteresowania na felietonistyce. Z jego tekstów prasowych zapamiętałem te pisane językiem ezopowym, prześmiewczo traktujące propagandę sukcesu dekady towarzysza Sztygara. Przywołując postacie i zdarzenia ze starożytności dopasowywał je – tak, że nie było widać szwów – do czasów współczesnych. O dziwo, cenzura się w tym nie połapała. W przeciwieństwie do czytelników. Od dziennikarstwa niedaleko do literatury. Jednym z pierwszych jej owoców stanowiło opowiadania „Polowanie na muchy”, udanie przeniesione na ekran przez Wajdę. Z wpadającą w ucho muzyką (Andrzej Korzyński) oraz w rzucającymi się w oczy zdjęciami Zygmunta Samosiuka. Jak wieść niesie, pierwotnie główną rolę żeńską miała w tym filmie zagrać Irena Karel, już wówczas związana uczuciowo, chociaż jeszcze nieformalnie z operatorem dzieła, który postawił veto, znając opinię o Głowackim – pogromcy serc niewieścich. A ponieważ scenarzysta bywał na planie filmowym – wolał nie ryzykować. Czy z tego samego powodu polska Brigitte Bardot – jak definiuje ją współczesna prasa oficjalnie zwana kobiecą, a pokątnie brukową, nie wystąpiła w kolejnej adaptacji utworu Głowackiego? Skądinąd równie dobrej. Mam na myśli obraz pt. „Trzeba zabić tę miłość” w reżyserii Janusza Morgensterna, również z Samusiukiem przy kamerze. Wyjaśnienia tej kwestii brak w dysertacji Elżbiety Baniewicz, ograniczającej się do przedstawienia dorobku zawodowego opisywanego i zdominowanej cytatami z recenzji sztuk twórcy od lat dzielącego egzystencję pomiędzy Mariensztat a Manhattan. Szkoda, że autorka po macoszemu potraktowała vie privée swego bohatera, wciąż brylujące-

m a g a z y n

l i t e r a c k i

go na salonach socjety. Zarówno nowojorskiej, jak i warszawskiej. Zabrakło go wprawdzie podczas hucznego świętowania 25. urodzin wydawnictwa WAB, ale na ten niezapomniany – nie tylko z uwagi na wykwinty jadłospis – wieczór zorganizowany w restauracji Endorfina, a prowadzony przez Macieja Orłosia, wstęp miały wyłącznie osoby w jakiś sposób związane z szacownym jubilatem. Przy tonach (serwowanych przez siedzącego za dyskotekową konsoletą Marka Sierockiego) bawili się autorzy: Krystyna Kofta, Aleksandra Szarłat, Marta Sztokfisz, Tadeusz Cegielski, Cezary Łazarewicz; edytorzy; o żurnalistach nie wspominając, gdyż ich lista zajęłaby zbyt wiele miejsca. Relacje dziennikarskie (m.in. Barbary Seidler, Tadeusza Olszańskiego, Zygmunta Broniarka, Wacława GluthNowowiejskiego, Pawła Ludwickiego oraz Piotra Gabryela) zdominowały także tom wspomnień poświęconych Olgierdowi Budrewiczowi. „Dżentelmena w podróży” (Erica) zaprezentowano – w rzadko ostatnimi czasy wykorzystywanym Klubie Księgarza – ustami Anny Nehrebeckiej oraz Jana Kobuszewskiego, który z bohaterem wieczoru przez ponad cztery dekady sąsiadował na Żoliborzu. Publikacja przypomina kolejne wcielenia zmarłego przed sześcioma laty Budrewicza: gimnazjalisty-harcerza, konspiratora Narodowych Sił Zbrojnych i Armii Krajowej, warszawskiego powstańca, a zwłaszcza niestrudzonego varsavianisty i trampa. Ujawnia też jego futbolowe oblicze; będąc nastolatkiem, piastował funkcję kapitana drużyny Promyk, złożonej z podwórkowych rówieśników, która rozgrywała mecze – także w czasie okupacji – na żoliborskich boiskach. Zmarły w 2011 roku (88 lat) odwiedził przeszło 160 krajów, pozostawił ponad setkę napisanych książek oraz tysiące artykułów zamieszczonych na łamach: „Tygodnika Warszawskiego”, „Wieczoru Warszawy”, „Przekroju”, „Słowa Powszechnego”, „Perspektyw” i „Wprost”. (to -rt)

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Co czytają inni

Dobry pasterz G

dyby nie Lake District w podtytule książki „The Shepherd’s Life”, pewnie nie prosiłbym wydawcy o ten tom. Zagrała nostalgia, nieoczekiwanie i bez wyraźnego powodu – poznałem region przed wielu laty, mój teść był mu wierny do śmierci, klasyczny przypadek człowieka, który, choć poznał kawał świata, w gruncie rzeczy najlepiej czuł się w trójkącie tworzonym przez Cockermouth, Maryport i Allonby, z wodami zatoki Solway Firth przed frontowym oknem i zamglonymi zwykle wzniesieniami Lake District, które oglądał z podwórka. Nie miał wiele czasu na chodzenie po górach otaczających jeziora, farma zabierała go zbyt dużo, ale przy okazji naszych wizyt potrafił tak zorganizować zajęcia, by móc pokazywać coraz to nowe zakątki. Gdy w końcu przyznał, że zdrowie już nie to i doglądanie gospodarstwa zaczyna go męczyć, każda wizyta dzieci mieszkających w innych częściach kraju stanowiła okazję, by wyrwać się w teren. Nie oczekiwałem, że James Rebanks będzie chciał prowadzić mnie ścieżkami mego teścia, już sam tytuł – „Żywot pasterza” – sugerował coś innego. Ale szczerze mówiąc, nie wiem, czego właściwie spodziewałem się po tej książce. Lake District potrafi łatwo uwieść i nigdy nie brakowało piewców jego piękna. Jest pozornie przyjazny, otwarty, zapraszający do wędrówek i odpoczynku, pełen głębokich jezior z cudownie czystą wodą, malowniczych dolin, pubów ze świetnym lokalnym piwem i wygodnymi pokojami na piętrze – i zarazem groźny i nieprzewidywalny, z pogodą zmieniającą się nagle, temperaturą spadającą w ciągu godziny o kilkanaście nawet stopni, śnieżną zawieją pojawiającą się nie wiadomo skąd na szczycie, z którego widać zalane słońcem łąki u podnóża góry… Ta Kraina Jezior potrafi dać mocno w kość. I taki właśnie jej portret maluje James Rebanks. Choć określenie „maluje” niezbyt jest trafne, budzi skojarzenia z niejaką łagodnością, spokojną i niespieszną pracą nad tematem – nic bardziej mylącego, styl autora można porównać do szybkich, gwałtownych wręcz podejść do kartki, na którą spadają krótkie zdania, ich równoważniki, eksklamacje,

pojedyncze słowa. Ani nie ma czasu, by cyzelować obraz, ani nie chce tworzyć jakiegoś bałwochwalczego, cukierkowatego wizerunku krainy wymagającej, niełatwej, traktującej swych mieszkańców bez żadnych ulg. To portret z gatunku „warts and all”, z wszystkimi przywarami – prawdziwy, brutalny, rozwiewający romantyczne mity. Rodzina Rebanksa mieszka w Lake District od pokoleń, w dolinie Matterdale nieopodal Penrith. Podaję te nazwy na wszelki wypadek – a nuż kogoś tam los zawlecze. Nie będzie żałować – jako turysta. Bo jako stały mieszkaniec tej okolicy, zależny od niej, od panującej tam aury, chorób trzody, braku paszy, fluktuacji cen, pewnie dałby po miesiącu nogę. My, miastowi, deklarujemy ochoczo nasze uwielbienie dla prostego wiejskiego życia, widząc jedynie jego pozytywne aspekty, zazwyczaj niesione przez filmowe sceny: barwne zachody słońca, stada owiec schodzące w doliny, migające ciepłym światłem okna domów… Autor myślał czasem o takich rozkoszach, ale potem wracał do całodobowej harówki. Bo życie pasterza to właśnie to: ciężka, niewyobrażalna harówka, praca wymuszająca całodobowe dyżury przy kocących się owcach, gdy do prawidłowego rozdzielenia miotu na osobniki „rokujące” i słabsze wymagana jest wiedza, spostrzegawczość, instynkt, łut szczęścia. Codzienne żmudne przemierzanie zboczy, by sprawdzić, czy stada „słuchają się” owczej starszyzny, czy starcza im różnej karmy, czy nie gubią się w śniegu, czy znajdują drogę do szałasów, czy psy potrafią podporządkować sobie i rozdzielić na gwizd poszczególne kierdle… I tak dalej. Wizja pastereczki z owieczką na podołku to jedynie to: wizja. Hodowla owiec w Lake District to ciężki wyryp, nic innego. Rebanks z dużą i zrozumiałą pogardą pisze o nauczycielach, którzy pasterza postrzegali jedynie jako bajkowy niemal element środowiska. Dla ceprów w Polsce baca też jest źródłem nieustających dowcipów, czasem admiracji, gdy włoży czyste cyfrowane portki, zarzuci cuchę, nabije na łeb kapelusz i podeprze się ciupagą. Gdy baca to zawód wymagający licznych umiejętności, ugruntowanej wiedzy, doświadczenia. A, i przeko-

m a g a z y n

k s i ą ż k i

l i t e r a c k i

•

1 2 / 2 0 1 6

nania, że to właśnie to. „Miałem może trzynaście lat – pisze Rebanks – gdy stara znużona nauczycielka przekonywała nas, że powinniśmy starać się być kimś więcej niż robolami na farmie, cieślami, murarzami, elektrykami czy fryzjerkami. To była stara śpiewka, bez szans powodzenia. Byliśmy uparci jak nasi przodkowie, by pozostać tymi, którymi byliśmy od wieków, od zawsze. Nie brakowało wśród nas bystrzaków, ale nikt nie miał ochoty tego ujawnić. […] Wiedziałem, że ta cholerna baba uznała nas za zbyt głupich i pozbawionych wyobraźni, by »dokonać czegoś w życiu«. Dla niej ktoś, kto chciał zostawić szkołę po pierwszych egzaminach, by doglądać owiec, musiał być idiotą”. On z pewnością nie był, książka jest tego najlepszym dowodem. Wyważona, ukazująca pokusy studenckiego życia – nieoczekiwanie Rebanks wylądował w Oksfordzie, dał się początkowo zbałamucić, ale szybko zaczęło mu brakować owiec, pasterskiej (nie)doli. Wrócił. Pochował ojca, wcześniej się z nim pogodziwszy i porozumiawszy. Przejął gospodarstwo, został uznanym hodowcą, zaczął zdobywać nagrody i poważanie. Napisał uczciwą, prostą, bezpretensjonalną i nieprawdopodobnie poruszającą książkę. On jest pasterz dobry. gRzEgoRz sowula 25

Wywiad rozmowa z michelem moran, bohaterem książki „Chef. Historia michela morana”

Wszyscy potraﬁmy gotować

– Jak pan odnalazł swoją pasję? – To było jak piorun. Byłem wtedy w przedostatniej klasie gimnazjum i kompletnie nie wiedziałem, co ze sobą zrobić. Pewnego dnia przyszli na lekcję uczniowie ze szkoły gastronomicznej. Zaczęli opowiadać o pracy w restauracji. Patrzyłem, słuchałem i nagle – błysk, olśnienie! Zrozumiałem, że ja też tego chcę. – Nigdy nie żałował pan swojej decyzji? Mógł pan zostać prawnikiem. – Tak, pisałem o tym w książce. Mówiono mi, że jestem inteligentny i błyskotliwy… Ale nie, nie żałuję swojego wyboru, bo bycie restauratorem daje mi wiele radości. To zawód, który rozwija i poszerza horyzonty. Dzięki niemu nauczyłem się czterech języków, poznałem wiele gwiazd, polityków i innych ważnych osobistości, dużo podróżuję. Moja praca to też prawdziwa szkoła życia. – Co pan najbardziej lubi w swojej pracy? – Kontakt z ludźmi! Lubię ich poznawać i cieszę się, gdy gościom smakuje to, co im serwuję w mojej restauracji. Muszę przyznać, że pochwały i komplementy sprawiają mi wielką radość, pewnie jak 26

każdemu twórcy. Dzięki nim czuję, że to, co robię ma sens. Niektóre spotkania z gośćmi wzruszają mnie do łez.

fot. archiwum rodzinne

– Dla kogo jest pana książka? – Myślę, że dla wszystkich, a szczególnie dla młodych. Polecam tę książkę każdemu, kto jest buntownikiem, rozrabiaką albo nie chce się uczyć. Temu, kto jest na rozstaju dróg i mu się wydaje, że już nic ciekawego go w życiu nie spotka. Moja historia jest dowodem na to, że wszystko jest możliwe, bo osiągnąłem sukces, chociaż na początku nic go nie zapowiadało. Najważniejsze, by odnaleźć swoją pasję i podążać za nią z miłością. Obojętnie gdzie się urodzimy i z jakiego miejsca wystartujemy, jeśli znajdziemy swoją drogę, to spotkamy na niej właściwych ludzi, dotrzemy we właściwe miejsca i znajdziemy się w sytuacjach, które dadzą nam wiele możliwości i szans na rozwój. Andrea Moran, mój syn, też przeszedł podobną drogę. Nie lubił się uczyć – pamiętam, jak co tydzień byłem wzywamy z tego powodu do szkoły – ale odkrył swoją pasję i dziś w wieku 25 lat robi to, co kocha i jest bardzo szczęśliwy.

– Może pan podać przykład? – Wczoraj przyszli do mojej restauracji dość skromni, młodzi ludzie, by świętować rocznicę ślubu. Mogli wybrać każde inne miejsce, ale oni postanowili przyjść do mnie. Naprawdę cieszy mnie, gdy ktoś wybiera moje Bistro de Paris na ważne rodzinne uroczystości. Inny przykład. Wchodzi rodzina z niepełnosprawnym chłopcem. Gdy tylko mnie zobaczył, rozpromienił się. Dla niego byłem „Chefem”, którego znał z telewizji i był szczęśliwy, że może zobaczyć mnie na żywo. To było dla niego duże przeżycie. Mnie też dało ogromną radość. – Czuje się pan gwiazdą? – Czuję, że zrobiłem coś fajnego, wykonałem dobrą robotę. Przez te wszystkie lata pobytu w Polsce starałem się być tak dobrym kucharzem i restauratorem, jak to tylko możliwe, najlepszym kucharzem i restauratorem jakim mogłem być. Ciągle uczyłem się, zwłaszcza obserwując i słuchając klientów. Ich zdanie wciąż jest dla mnie bardzo ważne. Byłem wymagający wobec siebie i innych. W kuchni nie raz zdarzyło mi się krzyknąć. Codziennie jestem w restauracji, bo praca w niej nadal jest moją pasją. Jestem dostępny, można się ze mną umówić i porozmawiać. Moja popularność tego nie zmieniła. – Co zawdzięcza pan swojej żonie? – Trudno mi powiedzieć, jaki byłem, o czym myślałem 19 lat temu i jak zmieniłem się przez ten czas, ale wiem, że Halina dała mi to, co jest podstawą każdego sukcesu – równowagę. Jestem pewien, że bez równowagi w życiu osobistym trudno o sukces w życiu zawodowym. – Czy czegoś pan w życiu żałuje? – Gdybym się nad tym dłużej zastanowił, to z pewnością coś bym znalazł, ale, jak mi kiedyś powiedział pewien sędziwy szef kuchni, w życiu nie warto niczego żałować. To nic nie daje. Warto za to przeanalizować, co się zrobiło źle, wyciągnąć wnioski i starać się nie popełniać później tych samych błęm a g a z y n

l i t e r a c k i

dów. Refleksja nad tym, co się wydarzyło pozwala nam iść do przodu chociaż oczywiście konsekwencje popełnionych błędów mogą być dotkliwe i bolesne. – Czy jest jakieś polskie danie, którego pan nie przyrządzał? – Prawie żadnego! – Przeczytałam w pana książce, że umie pan zrobić bigos. – Prawdziwy kucharz przy odrobinie miłości, nastawienia i talentu potrafi przyrządzić każde danie. Pytanie jest więc nie, czy umie, bo umie na pewno, ale czy potrafi to danie przygotować tak, by odpowiednio smakowało. Nie chodzi tylko o znajomość receptury. Powinniśmy wiedzieć, jaki kolor powinna mieć ta kapusta w bigosie, jak bardzo ma być kwaśna itp. Jestem przekonany, że pani Zosia z polskiego miasteczka ugotuje lepszy bigos niż ja, bo ona zna jego prawdziwy smak, ma go w pamięci, jest częścią jej tradycji. Podam inny przykład. W restauracji podaję cocido (przepis jest w książce), danie które pochodzi z regionu, w którym wychowała się moja mama. I zawsze kiedy je przyrządzam, moja żona mówi: „dobre, dobre, ale to jednak nie to, co robiła twoja mama”. Tak to właśnie jest k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Wywiad z tymi smakami, Ĺźe dania, ktĂłre najlepiej nam wychodzÄ&#x2026;, to te z naszych rodzinnych stron. â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; Czyâ&#x20AC;&#x201A;jakieĹ&#x203A;â&#x20AC;&#x201A;polskieâ&#x20AC;&#x201A;danieâ&#x20AC;&#x201A;szczegĂłlnieâ&#x20AC;&#x201A;zapadĹ&#x201A;oâ&#x20AC;&#x201A;panuâ&#x20AC;&#x201A;wâ&#x20AC;&#x201A;pamiÄ&#x2122;Ä&#x2021;?â&#x20AC;&#x201A; â&#x20AC;&#x201C; Dania, ktĂłre pamiÄ&#x2122;tamy zwykle sÄ&#x2026; zwiÄ&#x2026;zane z naszymi wspomnieniami. W moim przypadku byĹ&#x201A; to Ĺźurek w chlebie. NiezwykĹ&#x201A;e danie, ktĂłre jest dla mnie szczegĂłlne, bo jadĹ&#x201A;em je po przyjeĹşdzie do Polski i wiÄ&#x2026;ĹźÄ&#x2026; siÄ&#x2122; z nim miĹ&#x201A;e wspomnienia. PamiÄ&#x2122;tam teĹź, jak moja Ĺźona gotowaĹ&#x201A;a pierogi. Ach, to ciasto! Ale najlepsze w nich byĹ&#x201A;o to, Ĺźe przyrzÄ&#x2026;dzaĹ&#x201A;a je Halina. â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; Czyâ&#x20AC;&#x201A;wâ&#x20AC;&#x201A;Bistroâ&#x20AC;&#x201A;deâ&#x20AC;&#x201A;Parisâ&#x20AC;&#x201A;jestâ&#x20AC;&#x201A;coĹ&#x203A;â&#x20AC;&#x201A;takiego,â&#x20AC;&#x201A; coâ&#x20AC;&#x201A;wâ&#x20AC;&#x201A;Polsceâ&#x20AC;&#x201A;nazywamyâ&#x20AC;&#x201A;â&#x20AC;&#x17E;specjalnoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026;â&#x20AC;&#x201A;lokaluâ&#x20AC;?? â&#x20AC;&#x201C; Tak, my nazywamy to â&#x20AC;&#x17E;classic de bistroâ&#x20AC;?. Przyznam szczerze, Ĺźe nie sÄ&#x2026; to wedĹ&#x201A;ug mnie najciekawsze dania. Ale one w karcie sÄ&#x2026; i bÄ&#x2122;dÄ&#x2026; zawsze. â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; Dlaczego? â&#x20AC;&#x201C; Myli siÄ&#x2122; ten, kto twierdzi, Ĺźe wĹ&#x201A;aĹ&#x203A;ciciel restauracji jest jednoczeĹ&#x203A;nie jej twĂłrcÄ&#x2026;. Klimat restauracji, jej atmosferÄ&#x2122; a takĹźe menu tworzÄ&#x2026; klienci! To oni, ich opinia, potrzeby i tÄ&#x2122;sknoty sprawia-

jÄ&#x2026;, Ĺźe dziĹ&#x203A; np. nadal mamy zupÄ&#x2122; cebulowÄ&#x2026;, choÄ&#x2021; przyzna pani, Ĺźe w eleganckiej restauracji danie to nie robi wielkiego wraĹźenia. Ale mamy na niÄ&#x2026; zapotrzebowanie, i juĹź. Podobnie jak na Ĺ&#x203A;limaki z masĹ&#x201A;em czosnkowym. Bywalcy Bistro, ktĂłrzy po dĹ&#x201A;ugiej nieobecnoĹ&#x203A;ci w Polsce wracajÄ&#x2026; do nas sÄ&#x2026; przekonani, Ĺźe w karcie zawsze znajdÄ&#x2026; to danie. I chociaĹź ja te Ĺ&#x203A;limaki bym chÄ&#x2122;tnie zamieniĹ&#x201A; na coĹ&#x203A; innego, nie zrobiÄ&#x2122; tego, bo nie chcÄ&#x2122; zawieĹ&#x203A;Ä&#x2021; moich goĹ&#x203A;ci. â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; Coâ&#x20AC;&#x201A;byâ&#x20AC;&#x201A;panâ&#x20AC;&#x201A;poradziĹ&#x201A;â&#x20AC;&#x201A;osobom,â&#x20AC;&#x201A;ktĂłreâ&#x20AC;&#x201A;mĂłwiÄ&#x2026;,â&#x20AC;&#x201A;Ĺźeâ&#x20AC;&#x201A;nieâ&#x20AC;&#x201A;potrafiÄ&#x2026;â&#x20AC;&#x201A;gotowaÄ&#x2021;? â&#x20AC;&#x201C; Wszyscy potrafimy gotowaÄ&#x2021;! â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; NaprawdÄ&#x2122;?â&#x20AC;&#x201A; â&#x20AC;&#x201C; Tak. Trzeba tylko duĹźo jeĹ&#x203A;Ä&#x2021;! W gotowaniu liczy siÄ&#x2122; smak. Aby go zbudowaÄ&#x2021; trzeba duĹźo prĂłbowaÄ&#x2021;. Gotowanie to nic innego jak Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czenie skĹ&#x201A;adnikĂłw i sprawdzanie, czy danie dobrze smakuje. â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; Aâ&#x20AC;&#x201A;dobryâ&#x20AC;&#x201A;smakâ&#x20AC;&#x201A;toâ&#x20AC;&#x201A;jaki? â&#x20AC;&#x201C; ZaleĹźy od kraju, regionu. We Francji smaki sÄ&#x2026; zrĂłwnowaĹźone, delikatne, imbir czy bazylia sÄ&#x2026; ledwo wyczuwalnym dodatkiem. One majÄ&#x2026; siÄ&#x2122; Ĺ&#x201A;adnie komponowaÄ&#x2021;, a nie dominowaÄ&#x2021;. W Polsce za to lubimy wyraĹşne smaki np. bigos po-

# dÂ¨

winien byÄ&#x2021; kwaĹ&#x203A;ny, Ĺ&#x203A;limaki z czosnkiem u mnie w restauracji majÄ&#x2026; wiÄ&#x2122;cej czosnku niĹź te, ktĂłre moĹźna zjeĹ&#x203A;Ä&#x2021; we Francji. â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; Czujeâ&#x20AC;&#x201A;siÄ&#x2122;â&#x20AC;&#x201A;panâ&#x20AC;&#x201A;Polakiem? â&#x20AC;&#x201C; Na pewno nie czujÄ&#x2122; siÄ&#x2122; obcokrajowcem. Nie oglÄ&#x2026;dam francuskiej telewizji i nie czytam gazet francuskich, za to mam sporo polskich przyjaciĂłĹ&#x201A;, mĂłwiÄ&#x2026;c o Polakach, mĂłwiÄ&#x2122; â&#x20AC;&#x17E;myâ&#x20AC;?. â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; Aâ&#x20AC;&#x201A;jeâ&#x20AC;&#x201A;panâ&#x20AC;&#x201A;wâ&#x20AC;&#x201A;Polsceâ&#x20AC;&#x201A;croissanty? â&#x20AC;&#x201C; Zdarza mi siÄ&#x2122;. W niektĂłrych miejscach w Warszawie sÄ&#x2026; naprawdÄ&#x2122; niezĹ&#x201A;e, ale we Francji jem ich wiÄ&#x2122;cej. SmakujÄ&#x2026; inaczej. W Polsce masĹ&#x201A;o i mÄ&#x2026;ka sÄ&#x2026; inne, ciasto inaczej wyrasta, inaczej smakuje. Ale nikogo to nie dziwi. We Francji nikt raczej nie bÄ&#x2122;dzie produkowaĹ&#x201A; oscypka, chociaĹź teoretycznie mamy takie moĹźliwoĹ&#x203A;ci i dostÄ&#x2122;p do receptury. Wiadomo jednak, Ĺźe to nie bÄ&#x2122;dzie to samo. â&#x20AC;&#x201C;â&#x20AC;&#x201A; Jakieâ&#x20AC;&#x201A;sÄ&#x2026;â&#x20AC;&#x201A;panaâ&#x20AC;&#x201A;marzenia? â&#x20AC;&#x201C; Nie chcÄ&#x2122; niczego wiÄ&#x2122;cej ponad to, co mam. KochajÄ&#x2026;cÄ&#x2026; rodzinÄ&#x2122;, pasjÄ&#x2122;, pracÄ&#x2122;, ktĂłrÄ&#x2026; lubiÄ&#x2122; i ktĂłra sprawia, Ĺźe czujÄ&#x2122; siÄ&#x2122; szczÄ&#x2122;Ĺ&#x203A;liwy. To mi wystarczy. RozmawiaĹ&#x201A;a k ataRzyna domaĹ&#x201E;ska R EcEnzja ksiÄ&#x201E;Ĺťki na stRoniE 37

dÂ¨

Muzolandia przedszkolaka Scenariusze zajÄ&#x2122;Ä&#x2021; dla nauczycieli rytmiki i wychowania przedszkolnego Adrianna Furmanik-Celejewska

AsertywnoĹ&#x203A;Ä&#x2021; klucz do dobrych relacji i poczucia wĹ&#x201A;asnej wartoĹ&#x203A;ci Adriana Klos

1LH PyZ Ă&#x2026;WDNÂľ NLHG\ P\Ä¤OLV] Ă&#x2026;QLHÂľ Techniki asertywnej odmowy, Ä&#x2021;wiczenia, porady, przykĹ&#x201A;ady opisane przez psycholoĹźkÄ&#x2122; pracujÄ&#x2026;cÄ&#x2026; z osobami doĹ&#x203A;wiadczajÄ&#x2026;cymi lÄ&#x2122;kĂłw, depresji i problemĂłw w relacjach z innymi.

:VSDQLDĂŁD SRPRF GOD QDXF]\FLHOL U\WPLNL L PX]\NDOQ\FK URG]LFyZ Zestaw autorskich piosenek, Ä&#x2021;wiczeĹ&#x201E; i zabaw muzycznych w formie scenariuszy zajÄ&#x2122;Ä&#x2021;, podzielonych tematycznie na cztery pory roku. Piosenki opatrzone zostaĹ&#x201A;y zapisem nutowym i chwytami gitarowymi, dodatkowo w poradniku znajdujÄ&#x2026; siÄ&#x2122; kolorowanki, ktĂłre moĹźna wyciÄ&#x2026;Ä&#x2021; i rozdaÄ&#x2021; maluchom na zakoĹ&#x201E;czenie zajÄ&#x2122;Ä&#x2021;. Muzolandia uzupeĹ&#x201A;niona jest pĹ&#x201A;ytÄ&#x2026; CD z piosenkami w wersji instrumentalnej i wokalno-instrumentalnej Ĺ&#x203A;piewanymi przez dzieci.

*ZDUDQWRZDQD PX]\F]QD ]DEDZD SU]H] FDĂŁ\ URN

www.ksiegarnia.difin.pl m a g a z y n

l i t e r a c k i

Patroni: k s i Ä&#x2026; Ĺź k i

â&#x20AC;˘

1 2 / 2 0 1 6

5 25 2 2 x3 Ʃ µ '5 2 63 ŰƩ

ǔ 526 62Ʃ

µ ż52 5 25 ż ³ x3 Ʃ3 2652 5 6 µ 662 B

³ 25 2 3 3 2³ B2 ' 3 2 ' *¶ ´ ´ ® ´ ´

B363 2 2 3 662 2 ŰŲ 2Ʃ6 ƕ M

2 3ƕ ż 36 2 2 6 6 3 5 ³ 5 25 5

2 x3 Ʃ µ 63´ ƕ Ű ż 52 Ʃ 5263 Ų 3 2 2 2ƌ 62 3 2x2ƌ 3 26 2 6 5 2 53 M ³ 2 5M 5 25 ƿ ż Ë 53 6 5 53´ 3 3 6 3 3x2ƌ 3 2 25 5 6 3 6 ƌµ ¢µµµ¤ 52 362 2x 53 ƿ ż 2Ë

2 2 2 2 2 5 ƿ625 2 3 26 5 3 3

Ű 3ƕ 3 Ë³ ż 2 Ű 3 63ƕŲ Ʃ 5 63´ ƕ 653 26 3 żŲµ ¢ï¤ 3

2 3 ż 36 6 ż ƿ 526 2 ƕ 252Ë³ 5M 2 52Ų ż 3Ʃ 3 65 52 ³ 65 5 2 6Ű 3 Űµ 6 2 ² B ǔ Ź Ɖ

° 3 ² B' ®B6 5 5 ' Ɖ

" 3 2 2 2 6 ƕ 36

5 µ ³ 62¶ x

µ 8 36

2 $3 5 2³ B2 ' 3 2 ' *¶ ´ ´ ® ´ ´

2 2 2 2 2 ƕ 2 6 65 Ű ³ 3 62 3´ 3 M 6 5 25 6 2 5 xM 3 36 53 3 6 3 Ű 3 3 6 3 5 5M 3 2 2 5 ¶ 5 3 5 6 ±6 µ 5 ´ 2 2 2 2 6 56 Ű 52 362 365 ƕ 5 ´ 6 3 ƌ 5 2²³ 3 2Ʃ2ƌ 3 2 2 5 53 6 26Ű 5 5 3 5Ű ƿ 3 5 Ű 53 6ŰË 2 63 26 2 6 ƌ 5 2 + 2 6 ƕ 36 żƕ 3 5 3 3 Ű ±6 µ 2 62 ' 2 ´ 26

2 $2 2²³ 3 5 5 3 Ű 2 2 6 6 2 53 3 2

36´

56 56 Ű 2 6 ³ 2 3 3 26 ƿ 6 5 26 3 2´ Ë 52x 36 ƿ6 3Ë 53ƕŲ 2652 5 6Ű 2 6Ű ±ï²µ 6 2 ² 3 35 A v

®B6 5 5 8 3 v2

5 µ ³ 62¶ ® x

B 5 2¶ $3 2 ´ * 5 ´ 2 25 5 2 B2 52 42 3

' *¶ ´ ´ ® ´ ´® * 6 2 ŰƩ 2 6 3ƕ 3 2 2 3 2 363 2 Űµ 5 6 3 5 3 2 3 ż5 6 5 ³ 5 ƕ ƕ 2 52 3 6 MƩ6 3 26 5 M 3ƕ 3 262 5 2 2 2 2µ ǔ ƕ 2 Ű 26 5 3 2 x3 3 6 5 26 2 3 5 3 365 5 5 M 3ƕ # 6 ´

2 "3 52³ 5M 3 2 2 2Ų 2x3 52x5 3 x2 3 365 3 52ƌ 52 26 5 25 ³ 5 25 3

µ 8 3 6 ƕ 2 3 3ƕ ´ 5 6 5 2 2 ƕ 62 $3 2 2 2 ż 2 3

3 262 xM 6 3 µ 5Ź

5 µ ³ 62¶ x

ǔ 2 62 2 M 6 2.

2x 2Ʃ ¶ µ * 3 x3ƕ ³ ´ 82 2 2 5 µ¶ ³ 5 µǄ 2 ¶ ®· µ µ ³ ´ 2 ¶ 2 9 µ

Koszyk z książkami

modny Koszyk moda to nie tylko ubiór, to styl życia. to, co nosimy określa nasz gust, nastrój, charakter, światopogląd. mówi o usposobieniu. Coraz częściej słowu moda towarzyszą przymiotniki „odpowiedzialna” i „świadoma”. z myślą o wielbicielach mody i poszukujących stylistycznych wskazówek powstają wciąż nowe publikacje. Poniżej prezentujemy warte uwagi nowości książkowe. (ET)

XIX wiek był bardzo efektowny w dziejach ubioru. Między modą a moralnością wytworzył się wówczas wyjątkowo ścisły związek. Strój wiele mówił o stanie majątkowym właściciela, pozycji społecznej, światopoglądzie, stanie cywilnym, a także… preferencjach erotycznych – piszą Joanna Dobkowska i Joanna Wasilewska w swojej książce „W cieniu koronkowej parasolki” Publikacja obejmuje okres od Wielkiej parasolki”. Rewolucji Francuskiej do wybuchu I wojny światowej. Autorki opisują przede wszystkim modę europejską. Wyśmienitym dopełnieniem ich opowieści są ilustracje – reprodukcje obrazów, wycinki z pracy i fotografie. Arkady, 79 zł

Jak zrobić samemu turban? Jak błyszczeć na salonach? Co oznacza pojęcie „haute couture”? Do czego służył gorset? Jana Sedláčková w książce „Szaty, stroje, ciuszki” odkrywa przed czytelnikami dzieje mody. Od czasów jaskiniowców, kiedy noszono mamucie futra, przez strojny barok po współczesne lata, z takimi ikonami mody jak Lady Gaga, Rihanna i księżna Kate. „24 rozdziały a każdy wspaniały” zachwala książkę – i słusznie – wydawca. Informacje podane są w syntetycznej formie, ale za to ciekawie i zabawnie. Warto też podkreślić pracę tłumaczki – Bogumiły Nawrot. Za warstwę ilustracyjną odpowiadają: Tomski i Polanski, Jan Vajda oraz Štěpán Lenk. Warto dać się porwać w fascynującą podróż po świecie mody. Bajka, 34,90 zł

„Trendy i owędy, czyli czego nie wiedzieliście o modzie, a chcielibyście wiedzieć” Alicji Budzyńskiej i Katarzyny Olech-Michałowskiej reklamowane są jako „piękna książka o pięknie stroju”. I trudno nie zgodzić się z tą opinią, publikacja zachwyca wysmakowaną warstwą ilustracyjną. Świat wyczarowany kreską Agaty Raczyńskiej wciąga bez reszty. Stroje z różnych epok i kultur, torebki, buty, okulary, tiary, welony, krynoliny. Do tego wizerunki najsłynniejszych projektantów oraz osób związanych z modą, a także kalendarium. Książka do przeglądania strona po stronie i na wyrywki. Dla czytelników w każdym wieku! Egmont, 49,99 zł m a g a z y n

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

„Uwielbiam szyć. Tworzenie czegoś własnymi rękami jest niesamowicie ekscytujące i przyjemne, a satysfakcja i radość są nie do opisania” – pisze Jan Leśniak w swojej książce „O szyciu prosto, kreatywnie i modnie”. Projektant opracował kurs szycia, i jak przekonuje, zajęcie to nie wymaga zbyt wielkich umiejętności. Jeden warunek – trzeba lubić rękodzieło. Kto się dobrze przyłoży, wyczaruje oryginalną bluzkę z nadrukiem, sukienkę z kapturem i kieszeniami, płaszcz kopertowy czy wypasioną bluzę. Instrukcje są przystępnie napisane i opatrzone licznymi fotografiami. Burda Książki, 59,90 zł

Co w młodości nosili Zygmunt Chajzer, Wojciech Młynarski czy Karol Strasburger? Jak ubierali się mężczyźni w PRL-u, kiedy samo skompletowanie ciekawej garderoby było nie lada wyzwaniem? W książce Agnieszki L. Janas „Dandysi i dżentelmeni” znalazły się opowieści mężczyzn z klasą, znanych i do dziś podziwianych, w tym prof. dr. hab. med. Antoniego Jana Dziatkowiaka, Jerzego Antkowiaka, Ryszarda Rembiszewskiego, Wojciecha Kruka czy Kamila Sipowicza. „Moi rozmówcy opowiadają o tworzeniu własnego stylu oraz o tym, jak za pomocą mody i savoir-vivre’u wyrażali siebie, budując swoją karierę zawodową i oryginalny image. Pomimo tego, że pochodzą z bardzo różnych środowisk łączy ich poczucie humoru, inteligencja, spełnienie zawodowe i liczne sukcesy” – tłumaczy autorka. Sophisti Books, 49 zł

„Twoje konteksty i okoliczności nieustająco się zmieniają. Ubrania mają ci pomóc wejść w rolę, działać jak dobra muzyka i wprowadzać w odpowiedni nastrój” – pisze Antonina Samecka w książce „Modoterapia, czyli po co Ci tyle ubrań?”. Autorka jest jedną z założycielek marki Risk made in Warsaw, wcześniej przez wiele lat pracowała w redakcjach kobiecych magazynów. Podpowiada czytelniczkom, co zrobić, by ubrania dodawały pewności siebie. Tworzy rodzaj prywatnej instrukcji obsługi mody. Zebrała również przemyślenia o ubiorze m.in. Karoliny Sulej („Wysokie Obcasy”), Mai Naskrętskiej („Pani”) czy Piotra Zachary („In Style”). Pascal, 49,90 zł 1 2 / 2 0 1 6

BIOGRAFIE, WSPOMNIENIA

Książki miesiąca

marcel Woźniak

moja śmierć będzie taka, jak moje życie mg, Warszawa 2016, s. 464, isBN 978-83-7779-310-7

PROZA OBCA

rawdę mówiąc nie jestem entuzjastą bohatera tej książki, ale opowieść o jego życiu czytałem z niesłabnącym zainteresowaniem. Marcel Woźniak pieczołowicie i wyczerpująco odtworzył bowiem CV autora „Dziennika 1954” i zburzył mit Leopolda Tyrmanda trefnisia. Odkłamanie wizerunku Tyrmanda to nie jedyna zaleta gruntownie udokumentowanej pracy. Najistotniejszy w niej fragment dotyczy miesięcy spędzonych przez niego w Wilnie pod okupacją sowiecką. Współpracował wtedy z lokalnym periodykiem „Prawda Komsomolska”. Autor dotarł do archiwaliów postsowieckich, z których wynika, że aresztowanie Tyrmanda przez NKWD wiosną 1941 roku wynikało z jego zaangażowania w niepodległościową konspirację. Czyżby pisanie propagandowych tekstów stanowiło jedynie dla autora „Filipa” przykrywkę dla pracy

podziemnej? Nie kwestionuję reprodukowanych w pracy dokumentów, ale historia uczy, że sowiecka sprawiedliwość widziała wroga w każdym. A brak podpisów pod artykułami o zdecydowanie antypolskiej retoryce nie dowodzi, że Tyrmand ich nie napisał. Sprawę tę należy dalej drążyć. Podobnie jak kwestię ewentualnych mocodawców niesławnej publikacji dziennika „Świat” z listopada roku 1956 pt. „Sprawa Piaseckiego”. Ten paszkwil bez wątpienia wyszedł spod pióra Tyrmanda. Wątpliwa wydaje mi się hipoteza, że chciał się jedynie odegrać na prezesie stowarzyszenia PAX za zaległość finansową sprzed niemal dekady, gdy współpracował z redakcją tygodnika „Dziś i Jutro”, periodyku tejże formacji. Dwa miesiące po druku „Sprawy Piaseckiego” porwano i brutalnie zamordowano nastoletniego syna Bolesława Piaseckiego – Bohda-

na. Ślimaczące się i nigdy niewyjaśnione zabójstwo, liczne uchybienia w trakcie dochodzenie, zagubione akta, zatarte ślady, podejrzani, którym zezwolono opuścić kraj, wskazują, że mord miał podtekst polityczny. Czy Tyrmand został weń wmanipulowany? Jego słowa – skrzętnie przytoczone przez Woźniaka – zdają się to potwierdzać. Tym bardziej, że wkrótce twórca Jazz Jamboree zdobył zezwolenie na broń. Zatem w PRL-u doby odwilży nie czuł się bezpieczny. Z czasem przestał być też mile widziany. Zawodowo na emigracji z pewnością spełniony nie był. Osobiście – wręcz przeciwnie. Za Atlantykiem spotkał miłość życia i doczekał się bliźniaków. Los sprawił, że ojcostwem długo się, niestety, nie nacieszył. Ale jestem pewien, że z syna byłby dziś dumny. tomasz zBigniEw zaPERt

marlon James

Krótka historia siedmiu zabójstw tłum. robert sudół, Wydawnictwo literackie, Kraków 2016, s. 748, 59,90 zł, isBN 978-83-08-06221-0

echnicznie rzecz biorąc, „Krótka historia siedmiu zabójstw” nie jest debiutem Marlona Jamesa (Jamajczyk miał wcześniej na swoim koncie dwie powieści), ale dopiero jego ostatnia książka wyniosła go na piedestał anglosaskiej literatury. Wszystko za sprawą brytyjskiej Nagrody Bookera, która przypadła w zeszłym roku właśnie Jamesowi. Jury podjęło decyzję w mniej niż dwie godziny. Jej członkowie docenili zwłaszcza wielogłosowość powieści, która porusza się w obrębie od „jamajskiego slangu po biblijne wysokości”. Zauważyli również, że jej tematyka i duża ilość przekleństw odstraszy niektórych czytelników. Powieść obejmuje ponad trzydzieści lat, siedemdziesięciu pięciu bohaterów i kilka państw od Kolumbii, przez Jamajkę i Kubę, aż po Stany Zjednoczone. James opowiada o polityce, rasizmie, zimnej wojnie, dziennikarstwie, ale przede wszystkim o muzyce, przemocy i życiu zwykłych Jamajczyków. Nie próbuje opi-

sać życia w getcie – jego bohaterowie wielokrotnie twierdzą, że to niemożliwe – zamiast tego pokazuje wydarzenia i bada myśli ich uczestników. Mogłoby się wydawać, że to niewielka różnica, ale w istocie sygnalizuje zasadniczo odmienne podejście. A bohaterowie Jamesa to niejednokrotnie fascynujące osobowości. I więcej niż różnorodne. Żonglowanie konwencją i stylami to największa siła tej powieści. James potrafi zgrabnie połączyć brutalność rodem z filmów Tarantino z klasyczną epopeją, w której siły rzeczywiste i nadnaturalne w równym stopniu wpływają na wydarzenia na Jamajce. Zbudowany przez niego świat ma w sobie rzadko spotykany w literaturze luz. Po premierze książki pojawiły się głosy porównujące ją do książek Faulknera i choć (zwłaszcza w warstwie językowej) można znaleźć podobieństwa uprawniające do tego zestawienia, to powieści Jamesa znacznie bliżej do prozy Raymonda Chandlera i Thomasa Pynchom a g a z y n

l i t e r a c k i

na. Nie jest to w żadnej mierze wada – jamajski pisarz czuje atmosferę lat siedemdziesiątych i osiemdziesiatych nie gorzej od wspomnianych autorów. Trzeba jednak pamiętać, że przy wszystkich tych plusach „Krótka historia siedmiu zabójstw” pozostaje powieścią niezwykle wymagającą, długą (wbrew tytułowi) i trochę specyficzną. Swoją formą rzuca wyzwanie czytelnikom. Momentami potrafi się również dłużyć, choć nawet wtedy jednym zdaniem czy obrazem James umie na nowo wzbudzić emocje. Znajdą się z pewnością krytycy, według których powieści przydało by się drobne skrócenie i więcej edytorskiej ingerencji, lecz nawet jeśli jest w tym sporo słuszności, to takie głosy rozminęłyby się z sednem powieści Jamesa. To prawdziwa współczesna epopeja Jamajki. Okresu zniewolenia i wolności, pełnego bohaterów i złoczyńców. Dlatego musi być do przesady rozbuchana i wyrazista. Pełna emocji i sprzeczności. tomasz gaRdziński k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

Książki miesiąca

ALBUMY

Piotr marczak

Dzieje Polski w obrazach arkady, Warszawa 2016, s. 336, 89 zł, isBN 978-83-213-4768-4

DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

radycja podobnych publikacji jest długa, bo sięga wielu dziesięcioleci, ale za każdym razem powraca sprawa, a nawet spór o dobór dzieł. Mniej kontrowersyjne są zazwyczaj wieki dawne, gdzie oczywiście dominuje nieoceniony Jan Matejko, chociaż – jak zaznacza autor najnowszego opracowania – „na jego obrazach oprócz rzeczywistych uczestników wydarzeń pojawiały się postacie, które nigdy nie brały w nich udziału lub co więcej – od dawna już nie żyły”. Jednak obrazy krakowskiego mistrza kształtują naszą świadomość i tego już nie zmienimy. Oprócz wizerunków znanych już od lat autor wyszukał znacznie mniej opatrzone czy niemal nieznane „obrazy”, jak je nazwano w tytule książki, jak chociażby zachwycający fragment ornatu z początku XVI wieku ze sceną zabójstwa św. Stanisława czy portret trzykrotny rodzeństwa Janusza, Stanisława i Anny, ostatnich książąt mazowieckich, zaznaczając przy tym, że „sprawa niewyjaśnionej śmierci obu braci już od prawie pięciu stuleci budzi kontrowersje”. Piękne i bardzo charakterystyczne dla dawnych dziejów Polski są paradne przed-

stawienia postaci konnych, a w dwóch przypadkach są to dzieła mistrzów światowego malarstwa – słynny „Lisowczyk”, czyli „Jeździec polski” Rembrandta, który jest obecnie ozdobą jednej z najsłynniejszych kolekcji na świecie, czyli kolekcji Fricka w Nowym Jorku, oraz wystawiony w Wilanowie „Portret konny Stanisława Kostki Potockiego” autorstwa JacquesaLouisa Davida, francuskiego mistrza czasów Rewolucji i Napoleona. Koni w polskim malarstwie historycznym jest zresztą bez liku, a wymieńmy tu tylko najbardziej symboliczne przedstawienie śmierci Stefana Czarneckiego, któremu „podwładni wprowadzili do izby wiernego konia hetmańskiego”. Jednak spory może budzić – jak już zaznaczono – dobór „obrazów” dla czasów najnowszych. Z pewnością kontrowersji nie budzi reprodukcja Mapy Polski z „Powszechnego Atlasu Geograficznego” Eugeniusza Romera, wydanego we Lwowie w 1928 roku, czy też portrety Józefa Piłsudskiego, Ignacego Paderewskiego, Wojciecha Korfantego czy Gabriela Narutowicza, a także Władysława Sikorskiego, Stanisława Mikołajczyka oraz Witolda Pi-

leckiego i to z 1943 roku! Jednak wiele stron wywołuje pytania o dokonany wybór. Powstanie Warszawskie ilustrowane jest dwoma zaskakującymi obrazami Józefa Mehoffera, który – jak sam autor zaznacza – przebywał w tym czasie w Krakowie, „zatem wiedzę czerpał z drugiej ręki”. Wielu czytelników będzie też zaskoczonych reprodukcją dwóch wizerunków Bolesława Bieruta, a zwłaszcza zatytułowanego „Młody Bierut wśród robotników”, na którym główny bohater tego dzieła trzyma w ręku bliżej niezidentyfikowaną książkę. Podobnie odczucia mogą wywołać dwa kolejne socrealistyczne obrazy: Aleksandra Kobzdeja sztandarowy dla swoich czasów „Podaj cegłę” oraz również słynne dzieło Wojciecha Fangora zatytułowane „Postaci”, oba oczywiście charakterystyczne dla swojej epoki. Pointą publikacji jest dobrze znany już fotograficzny „Portret papieża Jana Pawła II”, który utworzyli ujęci z lotu ptaka brazylijscy żołnierze. Dodajmy jeszcze tylko, że wielką zasługą wydawcy jest wydanie tej publikacji w wersji dwujęzycznej – z tekstami polskimi i angielskimi. PiotR doBRołęcki

marcin szczygielski

Klątwa dziewiątych urodzin Bajka, Warszawa 2016, s. 312, 34,90 zł, isBN 978-83-65479-05-1

zytelnicy zdążyli już się stęsknić za przygodami zwykłej-niezwykłej dziewczynki o imieniu Maja oraz za ciabcią, Monterową, gadającym kotem i wiewiórką Foksi. Wszak minęły dwa lata od wydania „Tuczarni motyli” i trzy od ukazania się „Czarownicy piętro niżej”. I mimo że to już trzecia odsłona serii, autor potrafi czytelników zaskoczyć świeżymi pomysłami. Wymieszał rzeczywistość z elementami legend, dodał fantasy, dosypał suspensu i całość doprawił solidną dawką humoru. A efekt? Przepyszny! Czyta się tę książkę wspaniale, wyobraźnia Marcina Szczygielskiego szybuje w rozmaite rejony, a za nią nadążyć może chyba tylko podrostek. Nad główną bohaterką zawisła klątwa. Musi odnaleźć „czwartą cegłę na lewo od kolumny, siódmą od dołu”, która przywędrowała do odbudowywanej po wojnie Warszawy ze Szczecina. Jeśli jej się nie uda, w dniu

dziewiątych urodzin Maja zapomni o wszystkim, co się dotychczas w jej życiu zdarzyło i zostanie całkiem zwyczajną dziewczynką. W sukurs przybywa ciabcia z Monterową, by razem przemierzać miasto w poszukiwaniu tajemniczego artefaktu. Na swej drodze spotykają postacie z warszawskich legend, jak – dla przykładu – Syrenę, która wcale nie przypomina dobrze nam znanego symbolu stołecznego miasta. Ta jest nieco spasła, ubrana w poplamiony biały T-shirt z napisem „I love Warsaw”, nie robi najlepszego wrażenia. Do tego lubi wszystko chomikować i podbiera „słoikom” słoiki. A, i co charakterystyczne, nie wymawia „r”. Jest jeszcze Bieda Nadwiślańska piszcząca w wołowym gnacie, która emituje aurę ubóstwa, przez co klienci unikają pewnego luksusowego domu handlowego u zbiegu Jerozolimskich i Brackiej, a także przedsiębiorczy Wars i Sawa oraz bankier Złoty Kaczor,

m a g a z y n

k s i ą ż k i

l i t e r a c k i

•

1 2 / 2 0 1 6

królujący na Tamce. Całkiem oryginalna menażeria, żywe legendy, ale naznaczone współczesnością. To naprawdę interesujące, jak autor „Berka” splata w całość różne przekazy, architekturę i historię. A trzeba mu przyznać, że zrobił to dość solidnie. I oryginalnie. Bardzo lubię tego autora za lekkość pióra i wyśmienite poczucie humoru. Potrafi rozbawić i młodego czytelnika, i tego już całkiem dorosłego. Do tego świetnie poprowadzona fabuła, wyraziste postacie, barwny język, świetne ilustracje Magdy Wosik i oczywiście wysoka estetyczna jakość, o jaką zawsze dba Bajka. Jednym słowem – wielka czytelnicza przyjemność! Autor już zapowiada, że „Klątwa dziewiątych urodzin” jest przedostatnią częścią serii. Trudno w to uwierzyć. Czekamy zatem na kolejną wciągającą lekturę. Ewa tEndEREnda-oŻóg

Recenzje Proza polska

Rozmowa z Igorem Brejdygantem

Rezerwuar pamięci

Igor Brejdygant Na początku był trzymający w napięciu serial TVP – z Bogusławem Lindą w roli wiodącej – zakończony, niestety, po pierwszym sezonie. Może dlatego jego scenarzysta napisał powieść. Jeżeli motywacje były inne, to decyzja i tak słuszna. Czyta się bowiem tę prozę z narastającym – z akapitu na akapit – zaciekawieniem. Nieczęste to zjawisko w naszym piśmiennictwie współczesnym. Misternie tkana intryga, świetnie skrojone postacie: policjanci Kaszowski, Czerwiński, Majewska, czy prokurator Sobecki, do tego soczyste dialogi ozdabiane żartem, wszechobecna tajemnica oraz ubarwiające tok narracji, barwne retrospekcje – to podstawowe atuty pióra Igora Brejdyganta. Reasumując: widzowie serialu z pewnością nie będą mieli w trakcie lektury uczucia déjà vu, zaś ci, którzy wersji telewizyjnej „Paradoksu” nie oglądali, po przeczytaniu ostatniego zdania książki na pewno zechcą tę zaległość nadrobić. (to-rt) Marginesy, Warszawa 2016, s. 480, ISBN 978-83-65586-45-2

Małgorzata i Michał Kuźmińscy

Pionek

Ankę Serafin, doktor antropologii, i Sebastiana Strzygonia, dziennikarza po przejściach – znanych z poprzedniego kryminału Kuźmińskich, „Ślebody” – znów połączy wspólne śledztwo. Tym razem akcja rozgrywa się w Gliwicach i okolicy, a w dialogach przeplata się gwara śląska.Kiedy w gliwickim parku zostają odkryte zwłoki jednej ze studentek uczelni, na której pracuje Anka, powraca pamięć o słynnym Wampirze z Szombierek – mordercy, który niedługo ma wyjść na wolność. Temat podchwytuje Strzygoń, próbujący się wybić po niefortunnym artykule, za który został wyrzucony z redakcji krakowskiego pisma. Razem z młodą doktor antropologii starają się zrozumieć zachowanie zbrodniarza, ale im głębiej wchodzą w sprawę, tym więcej nieścisłości odkrywają. Na dodatek ich śledztwo zaczyna przeszkadzać pewnym ludziom… Kolejny świetnie skonstruowany i dopracowany w najdrobniejszych detalach kryminał. Po bardzo dobrym „Ślebodzie” (warto przeczytać przed sięgnięciem po „Pionka”) z akcją umiejscowioną w Tatrach i wykorzystaniem gwary góralskiej, zostajemy przeniesieni na Śląsk – tereny górnicze, nie mniej mroczne. Znów przeplata się przeszłość z teraźniejszością, wątek kulturowy (gwara śląska) oraz motyw charakterystyczny dla danego regionu – w tym przypadku upadające kopalnie. Kuźmińscy wiedzą, jak napisać dobry i wciągający kryminał, trzymający w napięciu niemalże do ostatnich stron. Co nie mniej istotne, potrafią też skonstruować głównych bohaterów tak, abyśmy chcieli poznać ich dalsze losy. Marta Korytkowska Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2016, s. 440., ISBN 978-83-271-5525-2

Lidia Marotti

Druga szansa Na okładce „Drugiej szansy” napisano: „Showbiznes, miłość i zdrada – serialowy hit do czytania!”. To krótkie i celne podsumowanie tej sprawnie napisanej fabuły. Stacja TVN od marca 2016 emituje serial właśnie pod pod tym tytułem, z obsadą, która gwarantuje oglądalność. Obecnie emitowana jest trzecia seria „Drugiej szansy”, a warto zauważyć, że każdy odcinek pierwszej serii oglądało ponad 2 mln widzów. Książkę Lidii Mariotti (recenzentce nie udało się ustalić, czy naprawdę istnieje autorka o takim imieniu i nazwisku) czyta się dobrze i sympatycznie.To spisana serialowa opowieść z serii pierwszej. Wartka akcja, jej zwroty, dobrze zbu32

m a g a z y n

– Uległ pan modzie na literaturę dyskontującą scenariusze filmowe, powieść rysowała się wcześniej, a możne pomysł wersji papierowej serialu podsunął wydawca? – Wszystkiego po trochu, choć niekoniecznie w równych proporcjach. Moda na literaturę dyskontującą scenariusze najmniej, bo nawet nie wiedziałem, że takowa istnieje. O prozie myślałem już w trakcie pisania scenariusza, a kiedy nadarzyła się okazja i wydawnictwo zwróciło się do mnie z propozycją napisania powieści opartej na serialowym „Paradoksie”, przyjąłem ją z przyjemnością. – Liczba odcinków serialu jest mniejsza od liczby rozdziałów książki. Dlaczego? – Głównie dlatego, że mnogość treści, które pojawiły się przy pisaniu prozy, a których nie było w scenariuszu, spowodowała, że gdybym literacko przetworzył wszystkie odcinki, trzeba by książkę wydać w dwu tomach. Poza tym uznałem, że powieść rządzi się nieco innymi prawami i dużo więcej miejsca należy poświęcić sprawie głównej, która na ekranie wydarzała się jedynie przy okazji innych historii. – Postać Marka Kraszewskiego powstała z myślą o Bogusławie Lindzie? – Nie wprost, ale jest coś na rzeczy. Zapytano mnie już kiedyś o to samo w obecności Bogusława. I wtedy dotarło do mnie, że choć nie pisałem tego z myślą o nim, to jednak jego wpływ na mnie i na to, jakim chciałbym być od wczesnej młodości był tak silny, że pisząc z myślą o fajnym sobie, pisałem w pewnym sensie o Bogusiu. Mam nadzieję, że logiczność mojego wywodu gdzieś się nie zagubiła po drodze. Podobnie jak ojciec, jest pan kulturalnym multiinstrumenalistą. – Kiedyś miało być przede wszystkim aktorstwo, przez całe liceum, a może nawet już wcześniej, traktowałem siebie jako przyszłego aktora. Niestety, kiedy przyszło co do czego i należało zdać egzamin do szkoły, okazało się, że jestem zbyt introwertyczny, a może też za mało zdeterminowany. Zrezygnowałem i teraz staram się różnymi drogami dotrzeć do tego celu naokoło. Może w końcu się uda. A bardziej serio, od zawsze jestem związany z filmem, niedawno zdałem sobie sprawę, że po raz pierwszy pracowałem zarobkowo przy filmie równo 25 lat temu. Wtedy byłem asystentem reżysera i tłumaczem przy serialu realizowanym w Polsce przez BBC, potem przyszły filmy kinowe i funkcja drugiego reżysera, a w końcu też reżyseria. Zawsze, kiedy tylko nadarza się okazja – tak było na przykład przy „Vincim” Machulskiego, przy którym byłem właśnie drugim reżyserem – i kiedy mogę podjąć samodzielną decyzję obsadową, bo na przykład realizuje coś samodzielnie, natychmiast gram jakąś postać. Rozmawiał Tomasz Zb. Z apert fot. Magda Wolna

Paradoks

dowane sceny i scenki rodzajowe, raczej wiarygodne postaci, konflikty i suspens tworzą wciągającą lekturę. Główna bohaterka Monika, kobieta sukcesu w życiu zawodowym i prywatnym, spada na dno w wyniku aktu desperacji „przyjaciółki”. Nie zdradzając szczegółów powiemy tylko, że na kartach książki czekają na czytelników przystojni faceci, luksusowe samochody, alkohol, gwiazdy telewizji i celebryci, muzycy i lekarze, zdradzone żony, areszt, choroba i namiętność. A czy będzie z tego happy end? Ci, co śledzą losy serialowych postaci znają odpowiedź i nawet już wiedzą co będzie dalej l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 1 / 2 0 1 6

Recenzje – w kolejnych seriach „Drugiej szansy”. Ci, co nie znają serialu – mają miłą lekturę na zimowy wieczór. A jeśli zechcą dowiedzieć się „jak to się skończyło”, mogą obejrzeć cały serial i skonfrontować go ze swoimi wyobrażeniami. Barbara K ramar Edipresse Książki, Warszawa 2016, Warszawa 2016, s. 304, ISBN 978-83-7945-455-6

Krzysztof Wójcik

Mafia na Wybrzeżu W ostatnich latach dużą popularnością wśród czytelników cieszą się książki o polskiej mafii. Na księgarskich półkach co chwilę lądują więc wspomnienia niegdyś najpotężniejszych bossów polskiego świata przestępczego lub książki odsłaniające kulisy największych przestępstw z ich udziałem. Jedną z ostatnio wydanych jest „Mafia na Wybrzeżu” autorstwa Krzysztofa Wójcika. Dziennikarz śledczy przybliża w niej okoliczności doprowadzenia do procesu członków tzw. klubu płatnych zabójców – grupy przestępczej działającej na terenie Trójmiasta. Zanim to jednak zrobi, ze szczegółami nakreśla obraz przestępczego światka na północy Polski w latach dziewięćdziesiątych XX wieku – opisuje kim byli trójmiejscy gangsterzy (i jakie były między nimi układy), jakie przestępstwa mieli na koncie, wreszcie jak doszło do ich zatrzymania i doprowadzenia przed sąd. Lektura „Mafii…” to rzecz trudna. Dość powiedzieć, że mafiosi z elitarnego klubu to nie wytrawni zabójcy szastający pieniędzmi na prawo i lewo, ale pozbawione skrupułów bandziory, bez grosza przy duszy, dla których liczył się tylko pieniądz i dobra zabawa, i dla których gotowi byli na dokonywanie najcięższych zbrodni – z brutalnym pozbawianiem życia włącznie (notabene, okazuje się, że mafiosi nie grzeszyli inteligencją, nietrudno było więc dojść, kto odpowiada za realizowane przez nich uprowadzenia, morderstwa czy kradzieże). Niemniej szokująca jest opisywana przez Wójcika postawa wymiaru sprawiedliwości, zwłaszcza głodnych sukcesów, i również często nieudolnych śledczych, którzy gotowi byli manipulować dowodami czy odwracać bieg śledztw, byleby tylko obwieścić koniec dochodzenia, czyli ogłosić sukces w ściganiu przestępców. To poskutkowało m.in. niesłusznym posłaniem za kratki jednego z gangsterów, któremu państwo polskie w ramach rekompensaty musiało wypłacić rekordowe odszkodowanie w wysokości 3 mln zł. (mo) Muza, Warszawa 2016, s. 350, ISBN 978-83-287-0

Lech Grabowski

Debiut autorski Lecha Grabowskiego, zwycięzcy piątej edycji międzynarodowego konkursu „Literacki Debiut Roku” organizowanego przez wydawnictwo Novae Res, nad którym patronat objęła redakcja „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI”. Akcja osadzonego w realiach współczesnej Polski kryminału rozpoczyna się w Warszawie. Tu żyje główny bohater powieści – Andrzej Więckowski – redaktor w jednej ze stołecznych redakcji. Więckowski jest dziennikarzem śledczym. Właśnie trafił mu się temat na reportaż życia – dzięki materiałom, jakie obiecał mu dostarczyć informator Jan Kowalski, ma szanse napisać artykuł o ciemnych interesach prowadzonych przez czołowych polityków w kraju i ich powiązaniach z tajnymi więzieniami CIA w Polsce. O tym, na jak niebezpieczny wkracza grunt przekonuje się, kiedy informator mający przekazać mu materiały ulega poważnemu wypadkowi. Koniec końców mężczyznom udaje się spotkać. Po przejrzeniu dokumentów redaktor nabiera pewności, że warto zająć się tematem. Do pomysłu publikacji artykułu na łamach gazety przekonuje swojego szefa. Teraz pozostaje tylko napisać tekst. W tym celu udaje się na Mazury, by z pomocą Kowalskiego przygotować materiał… W tym samym czasie samobójczy atak na lotnisku w amerykańskiej Atlancie planuje przeprowadzić młody terrorysta Abdul Alim. W ostatniej chwili rezygnuje z akcji. Pech chce, że zostaje złapany przez tamtejsze służby specjalne i odeskortowany na Kubę do więzienia dla terrorystów. Nieprzeciętna inteligencja, jaką wykazuje się l i t e r a c k i

Wydawnictwo Novae Res, Gdynia 2016, s. 366, ISBN 978-83-8083-326-5

Grzegorz Kalinowski

Tajemnica skarbu Ala Capone Mistrz warszawskiej powieści – jak, bynajmniej nie na wyrost, nazwano go po dwu pierwszych tomach sagi sensacyjnej „Śmierć frajerom” – wciąż w pierwszorzędnej formie. Wprawdzie gros akcji „Tajemnicy skarbu Ala Capone” dzieje się za Atlantykiem, głównie – rzecz jasna – w Chicago, to bohater pozostał ten sam. Henryk Wlazło jedynie zmienił personalia na Heinrich – a właściwie Henry – Haas, ale charakter mu pozostał. Krótko mówiąc, nie daje sobie w kaszę dmuchać. Nawet amerykańskim gangsterom. Przy okazji jego okraszonych suspensami – o paniach dyskretnie nie wspominam – perypetii, śledzimy porachunki świata przestępczego USA z lat dwudziestych, gdy zbijano fortuny na prohibicji. W tle towarzyszą nam równie precyzyjnie zrekonstruowane epizody kinematograficzne, jazzowe oraz bokserskie. Grzegorz Kalinowski pozostaje też wierny pasji futbolowej. Z racji zagranicznego tournée swego bohatera postacie drugoplanowe otrzymały tym razem personalia piłkarzy zagranicznych. Obcujemy zatem z Feliksem Magathem oraz Vogtsem (chociaż ten nader szybko wypada z…gry). A bracia o monstrualnych fizjonomiach noszą nazwisko Hrubesch. Skąd Niemcy w Ameryce? Odpowiedzi proszę szukać w tej ze wszech miar brawurowej i opatrzonej błyskotliwymi dialogami powieści. Znaczonej tonem prawdy, jakiego nie powstydziłby się ani Nigel Kennedy, ani Louis Armstrong; kto wiedział o istnieniu w międzywojniu popularnej marki samochodowej peerless? Aż prosi się ekranizację (Juliusz Machulski, Brian de Palma, Martin Scorsese, Francis Ford Coppola?) Tyle, że obecność w jej obsadzie Mifune, jak w istocie nazywał się Murakami, jest – niestety – wykluczona. Tomasz Zb. Z apert Muza, Warszawa 2016, s. 608, ISBN 978-83-287-0414-5

Podwójne przekleństwo

m a g a z y n

chłopak powoduje, że zamiast zakończyć swój żywot w niewoli, dostaje szansę zostania amerykańskim szpiegiem. Chłopak przystaje na propozycję. Swoją pierwszą misję szpiegowską ma przeprowadzić w Afganistanie, do którego droga wiedzie przez… Mazury. Grabowski zgrabnie połączył wątki bohaterów i stworzył ciekawe, a przy tym zaskakujące zakończenie historii. W rezultacie powstał kryminał, który czyta się z zapartym tchem od początku do końca, niecierpliwie oczekując finałowego rozstrzygnięcia. I choć daje się wyczuć, że to pierwsze próby pisarskie Grabowskiego, nie sposób nie zgodzić się jednocześnie z jury konkursu, że całkiem udane. (mo)

k s i ą ż k i

•

Proza obca Hanni Münzer

Miłość w czasach zagłady Ile w stanie jest zrobić kobieta, aby ocalić najbliższych? Elisabeth Malpran i jej córka Debora, główne bohaterki powieści, stwarzają pozory kobiet głupiutkich, ale w rzeczywistości gotowe były zrobić wszystko dla swoich najbliższych, nawet zaprzedać duszę diabłu. Druga wojna światowa nie oszczędziła ich rodziny. Gustav Berchinger, żydowski lekarz z Monachium, zniknął bez śladu w czasie wyjazdu do Zurychu na początku wojny. Elisabeth, jego żona, została sama z dwójką dzieci. Planowane przez nią kolejne ucieczki nie dochodzą do skutku i kobieta zmuszona jest związać się z niemieckim oficerem SS. Ta decyzja wpłynie znacząco na życie całej rodziny, a zwłaszcza Debory, pierworodnej córki Elisabeth i Gustawa. „Miłość w czasach zagłady” pokazuje jednocześnie delikatność kobiecej natury i jej siłę oraz odwagę, gdy wymaga tego sytuacja. Autorka na tło akcji swojej książki wybrała trudny i okrutny temat wojny i holokaustu, kiedy miłość jest potępiana i karcona. W powieści to uczucie ma różne oblicza, a tytułowe czasy zagłady nie dla każdego okazują się takimi być. Mimo trudnego tematu zdarzają się też fragmenty humorystyczne, rozładowujące napięcie. Można odnieść wrażenie, że autorka nie chciała całkowicie przygnieść czytelnika ciężarem czasów, w których 1 2 / 2 0 1 6

Recenzje rozgrywa się powieść, oraz przeżyć bohaterów. Műnzer napisała powieść ciekawą i wciągającą, ale nie przytłaczającą. Marta Korytkowska tłum. Łukasz Kuć, Insignis Media, Kraków 2016, s. 488, ISBN 978-83-6531-526-7

Mario Levi

Stambuł był baśnią Po książkę Leviego zapewne sięgną zadowoleni czytelnicy tureckiego noblisty Orhana Pamuka, kierowani dalszym apetytem na opowieści o Stambule, mieście niejednoznacznym: orientalnym i muzułmańskim z jednej strony, a zachodnim, modernistycznym i kosmopolitycznym z drugiej. Opowieść, której częścią jest sam autor, snuje on nad przeplatającymi się życiorysami i strumieniami myśli członków swojej żydowskiej rodziny oraz jej przyjaciół i sąsiadów. Kreśląc w ten sposób intymny obraz konkretnego miejsca styku dwóch kultur: Wschodu i Zachodu, ale także miejsca-symbolu, bo chociaż się już to miejsce opuściło, pozostaje wyobrażenie domu, jedynego zakorzenienia w świecie pełnym migracji i wzajemnych wpływów, w którym trudno o jednoznaczną tożsamość. Widok obszernego tomu (ponad 850 stron) przywodzi na myśl „Baśnie tysiąca i jednej nocy”, co w pewnym stopniu jest właściwym skojarzeniem – Levy opowiada o ludziach, którym sens życia i siłę dawała opowieść ich samych o swojej biografii. Jak w przypadku Olgi, która zawsze nosiła swój brylantowy naszyjnik otrzymany od byłego narzeczonego, aby do końca pozostać księżniczką, którą nie została przez niefortunny zbieg zdarzeń, a który przerwał urzeczywistnianie się baśni. Ale także o ludziach, którzy żyjąc z dnia na dzień, stworzyli swym życiem takie opowieści, że warte były zebrania ich w tom powieści. Czy była to jednak przekonująca, zaczarowująca opowieść, od której nie można oderwać wzroku? Niestety, Levy przedstawiając 46 postaci zapomniał o czytelniku, który może mieć trudność w połapaniu się w kwestii tego, kto jest kim w tej historii, a tajemniczy styl pisania, liczne powtórzenia, nie zachęcają do tego, aby się tym zainteresować. Stambuł być może był baśnią, ale skupienie autora na faktach i nazwiskach, brak warstwy obrazowej i zmysłowej, sprawia jednak, że nie sposób go sobie do końca wyobrazić. Angelina Kussy tłum. Piotr Kawulok, Sonia Draga, Warszawa 2016, s. 854, ISBN 978-83-7999-551-6

J.K. Rowling, John Tiffany, Jack Thorne

Harry Potter i przeklęte dziecko Premiera książki na londyńskim West Endzie i publikacja scenariusza spektaklu w formie książkowej wywołała skrajne reakcje. Krytycy teatralni chwalili rozmach realizacyjny oraz kreacje aktorskie nowych bohaterów, odzew fanów serii o młodym czarodzieju był jednak bezwzględnie negatywny. Jako krytyk i osoba, która dorastała w samym sercu fenomenu, jakim były książki o Harrym Potterze, jestem w stanie zrozumieć argumenty obu stron. Efektowność „Harry’ego Pottera i przeklętego dziecka” robi bez wątpienia duże wrażenie na deskach teatru, lecz trzeba przyznać, że opowiedziana przez duet J.K. Rowling-Jack Thorne historia przypomina bardziej nieoficjalny fan fick niż pełnoprawną kontynuację. Prawie czterdziestoletni Harry jako szef Departamentu Przestrzegania Prawa Czarodziejów mniej czasu spędza na walce z czarną magią niż próbach nawiązania kontaktu ze swoim synem Albusem Seversuem. Młody Potter w trakcie swojej pierwszej podróży do Hogwartu zaprzyjaźnia się ze Scorpiusem Malfoyem, synem dawnego rywala Harry’ego i trafia do Slytherinu. Pogarszające się z upływem lat relacje między ojcem i synem, a także chęć naprawienia przez Albusa największego błędu jego ojca doprowadzają świat czarodziejów na skraj katastrofy, grożąc powrotem największego czarnoksiężnika w historii. 34

m a g a z y n

Akcja „Harry’ego Pottera i przeklętego dziecka” roi się od klisz i kontrowersyjnych wyborów fabularnych. Rowling i Thorne próbowali za wszelką cenę upchnąć w ramach sztuki jak najwięcej uwielbianych (lub nienawidzonych) postaci z oryginalnej serii, ale sposób w jaki się do tego zabierają – poprzez podróże w czasie, alternatywne rzeczywistości i zaginionych potomków mrocznych sił – trochę śmieszny, a trochę irytuje brakiem logiki i sensu. Co najgorsze, akcja pędzi z taką prędkością, że zupełnie nie starcza czasu na zbudowanie wiarygodnych relacji, z którymi mogliby utożsamić się czytelnicy. A to zawsze było największą siłą książek Rowling. Wśród całej rzeszy interakcji między postaciami udanie wypadają tylko te między Potterami i Malfoyami. Wielu z pozostałych bohaterów pojawia się tylko epizodycznie, często z charakterem zupełnie innym niż w książkach. „Harry Potter i przeklęte dziecko” cierpi na nadmiar wątków, postaci i pomysłów, a przy tym to sztuka napisana w dosyć przeciętny sposób – przesycona niepotrzebnymi didaskaliami i drętwymi dialogami. Kilka dobrych momentów nie jest w stanie jej uratować. Trudno powiedzieć czy zabrakło silniejszego nadzoru autorki książek, czy może należało zacząć od czystej karty z nowym, samodzielnym twórcą. Popkultura nie pierwszy raz uczy nas, że pewne dzieła lepiej zostawić w spokoju. Dla dobra wszystkich. Tomasz Gardziński tłum. Małgorzata Hesko-Kołodzińska, Piotr Budkiewicz, Media Rodzina, Poznań 2016, s. 366, ISBN 978-83-8008-227-4

Alan Furst

Zmierzch nad Europą Alan Furst ponownie zabiera czytelników w szaloną podróż po Europie – od Paryża, przez Warszawę i Odessę, do Stambułu i z powrotem – a wszystko to w przededniu wybuchu II Wojny Światowej. Cristian Ferrar, hiszpański prawnik pracujący w paryskim biurze międzynarodowej kancelarii, w wyniku splotu okoliczności decyduje się zaangażować w pomoc Republice w wojnie przeciwko siłom Franco. Zadaniem Ferrara będzie zdobycie uzbrojenia dla wykrwawiającej się armii. Musi stawić czoła wielu komplikacjom, nie raz cudem uchodzi z życiem, poznaje wiele niezwykle intrygujących postaci – w tym kobiety, na których wdzięki nie pozostaje (z wzajemnością) obojętny. Siłą powieści nowojorskiego autora są nietuzinkowe postaci, historyczna wiarygodność i bardzo sprawnie stworzona i opowiedziana fabuła. „Zmierzch nad Europą” zdecydowanie nie zawodzi pod żadnym względem, a lekturę trudno jest przerwać choć na chwilę. Furst tworzy taką atmosferę w swojej powieści, że nieraz wydaje się nam czytelnikom, że to naszą misją jest przemierzać Europę, aby zdobyć broń i amunicję dla republikanów walczących z faszystami. „Zmierzch nad Europą” to ponad trzysta stron dobrej rozrywki, w czasie której przenosimy się na chwilę do nieistniejącego już świata. Michał Kramar tłum. Joanna Przybyła-Piątek, Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice 2016, s. 313, ISBN 978-83-7999-628-5

Joakim Zander

Islamski łącznik Joakim Zander, czyli wschodząca gwiazda szwedzkich thrillerów, zadebiutował powieścią „Pływak”, która zdobyła nawet nagrodę książki roku „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI”. Jego druga książka pt. „Islamski łącznik” jest lepsza od debiutu pod niemal każdym względem, ale jednocześnie przynosi nieco rozczarowań. Wszystko dlatego, że Zander wkłada do jednej książki dwie osobne historie, z których pierwsza jest bez porównania lepsza od drugiej. Główna oś fabuły skupia się na historii dorastającego na sztokholmskim osiedlu Bergort rodzeństwa arabskich imigrantów – starszej l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 1 / 2 0 1 6

6]NROHQLD QD PLDUÛ SRWU]HE :VSLHUDP\ QDXF]\FLHOL L G\UHNWRUµZ V]NµĄ UR]ZLMDP\ NRPSHWHQFMH ]DSR]QDMHP\ ]bQDMQRZV]\PL WUHQGDPL L ]PLDQDPL Z RĝZLDFLH SRPDJDP\ GRVNRQDOLÉ ZDUV]WDW SUDF\

2IHUXMHP\ praktyczne szkolenia dla rad pedagogicznych i dyrektorów, SRQDG WHPDWµZ V]NROHĆ ] REV]DUµZ HGXNDFML GRUDG]WZR GOD G\UHNWRUµZ V]NµĄ Z ]DNUHVLH VSUDZRZDQLD QDG]RUX SHGDJRJLF]QHJR

3R]QDM QDV]Ç RIHUWÛ 801 220 555

ZZZ RUNH SO

Recenzje Yasmine i jej brata Fadiego. Dziewczyna jest utalentowana i pewna własnych umiejętność, Fadi to typ człowieka raczej wyobcowanego i poszukującego bliskości. Nieważne jednak jak bardzo rodzeństwo będzie się wspierać i jak usilnie uczyć się nowego świata wiedzą, że nigdy nie staną się kimś równym rdzennym Szwedom. Poczucie bezradności każe Yasmine uciec ze Szwecji do Stanów Zjednoczonych, zaś Fadiego pcha w ręce zwolenników Państwa Islamskiego, wśród których rzekomo ginie w nalocie bombowym. Pogłoski o jego przeżyciu i powrocie do Bergort sprawiają, że Yasmine postanawia odszukać brata i odbudować ich dawną relację. Autor „Islamskiego łącznika” sprawnie odchodzi od znajomych sobie rejonów Brukseli i Parlamentu Europejskiego, w którym umiejscowiony był „Pływak”, tworząc w zamian wiarygodny obraz społeczności odrzuconej przez system oraz desperacji młodych mężczyzn, którzy w poszukiwaniu przygody i celu w życiu dołączają do islamistów. Zander przedstawia zbrodnie ISIS, ale jednocześnie nie dzieli świata według prostego podziału na dobrych i złych. Wszyscy, przez islamistów aż po szwedzkie SÄPO, działają w moralnie dwuznacznej atmosferze globalnego konfliktu. Niestety, drugi wątek, który jest kontynuacją losów znanej z „Pływaka” Klary Walldéen zamiast dopełnić intrygę, tylko niepotrzebnie ją komplikuje. Nie niesie również za sobą emocji, których pełno w historii Fadiego i Yasmine. Klara ponownie (znów przypadkiem) wikła się w tajemne machinacje i konflikty na najwyższym szczeblu militarnym, co nie jest ani wiarygodne, ani szczególnie ciekawe. Zander ma talent do tworzenia niejednoznacznych bohaterów i potrafi zaskoczyć niebanalnym spojrzeniem, wciąż jednak widać po nim debiutanckie naśladownictwo. Pozostaje mieć nadzieję, że powstająca właśnie trzecia książka będzie jeszcze lepsza od „Islamskiego łącznika”. Tomasz Gardziński tłum. Wojciech Łygaś, Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice 2016, s. 382, 38 zł, ISBN 978-83-7999-787-9

Chris Bohjalian

Ruiny przeszłości Ruiny to kiepski fundament. Trudno zbudować coś dobrego na zgliszczach. Podobnie jest w życiu. Żeby budować na nowo swoją przyszłość, trzeba pogodzić się z przeszłością. Powieść Bohjaliana pokazuje nam, jak bardzo wydarzenia z przeszłości wpływają na nasze życie. Jak potrafią ranić, skomplikować bieżące relacje a nawet je zdominować. Akcja książki rozgrywa się dwutorowo: wydarzenia, które rozegrały się w czasie II wojny światowej w latach 1943-1944 przeplatają się z tymi, które miały miejsce w 1955 roku. Malownicza Toskania była w latach czterdziestych areną krwawych walk II wojny światowej. Jednak członkowie szlacheckiego rodu Rosatich, żyjący wśród idyllicznych wzgórz na południe od Florencji, wierzyli, że mury ich wiekowej rezydencji ochronią ich przed wojną. Jednak pewnego dnia w willi Rosatich zjawili się żołnierze, aby obejrzeć starożytny cmentarz Etrusków. Sielankowy spokój zniknął bezpowrotnie. Dom stał się więzieniem, gdy naziści coraz śmielej nadużywali gościnności gospodarzy. To najprawdopodobniej wtedy wydarzyło się coś, co jak podejrzewa młoda funkcjonariuszka policji Serafina Bettini, skutkowało 12 lat później niezwykle brutalnym zabójstwem jednej z osób z rodziny Rosatich. Sprawa osiąga apogeum w momencie, gdy dochodzi do drugiego, okrutnego zabójstwa. Ponownie ofiarą jest kobieta z rodu Rosatich. Co i kto kryje się za bezlitosnymi zabójstwami? Czy mają one związek z wydarzeniami z przeszłości? Śledztwo utrudnia swoista zmowa milczenia rodziny Rosatich oraz fakt, iż policjantka musi stawić czoło także swoim traumatycznym przeżyciom, o których przez cały czas przypominają jej rany na ciele. Serafina powoli zagłębia się w tragiczną historię ofiar. Co odkryje? Wbrew pozorom powieść to nie kryminał. W całej historii nie chodzi bowiem o dochodzenie. Poszukiwanie sprawcy jest pretekstem, tłem do pokazania wojennej zawieruchy w Toskanii oraz tego, jak daleko mogą posunąć się ludzie w różnorodnych, ekstremalnych sytuacjach, jak daleko sięga ich oportunizm. Czy wszystko można 36

m a g a z y n

usprawiedliwić troską o przyszłe pokolenia oraz obowiązkiem ocalenia skarbów ludzkości? Czy można wybaczyć sobie i zapomnieć o doznanym cierpieniu i ranach? W powieściach Bohjaliana, również i w tej, nic nie jest proste, jak się z pozoru wydaje. Z upływem czasu sprawa coraz bardziej się gmatwa zamiast wyjaśniać. Trzeba autorowi przyznać, iż umiejętnie buduje napięcie, dawkując nam wiedzę o bohaterach. Dodatkowym walorem książki są wplecione w fabułę cudowne opisy toskańskich krajobrazów, obyczajów czy zabytków. To doskonała, wielowymiarowa powieść z mistrzowską narracją, włoskimi klimatami i niespieszną, dopracowaną fabułą. (map) tłum. Adam Olesiejuk, Sonia Draga, Katowice 2016, s. 338, ISBN 978-83-7999-381-9

Marian Keyes

Kobieta, która ukradła moje życie Stella to zwyczajna żona i matka. Zarazem silna i krucha, wspaniała i żałosna, uparta i spolegliwa, przenikliwa i naiwna, chwilami irytująca, ale zawsze ciepła i urocza. Kobieta pełna sprzeczności. Ma dobre serce. Jest uprzejma. Dlatego wyhamowała, żeby pozwolić włączyć się do ruchu innemu samochodowi. A kierowca jadący z tyłu wbił się jej w bagażnik, ona uderzyła w rovera… i nici z uprzejmości. Bo „czasami dostajesz to, czego chcesz, czasami dostajesz to, czego potrzebujesz, a czasami dostajesz to, co dostajesz”, jak szybko odkryje Stella. Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie. Dobrych mężów również. Stella spędzi kilka miesięcy w szpitalu, zdolna poruszać tylko… powiekami. Ona się nie skarży. Ale jej mąż owszem. Cóż, ale nie ma tego złego… W nowym życiu czeka ją bowiem sława, nowy mężczyzna i nowe życie. Bohaterka zrobi to, o czym marzy wiele kobiet – wyzwoli się z nieudanego małżeństwa i od męża egoisty. Pytanie, czy swoją szansę Stella potraktuje jako dar przeznaczenia, czy jako klątwę… I właściwie kto komu ukradł życie? Autorka „Wakacji Rachel”, „Czarującego mężczyzny” i „Aniołów” jest wspaniałą gawędziarką. Niewielu autorów potrafi uruchomić w czytelnikach takie pokłady empatii i wzruszeń. Kobiety na całym świcie uwielbiają książki Keyes, dzięki nim bowiem zapominają o kłopotach, smutkach, szarej rzeczywistości, pobierają krzepiącą dawkę optymizmu, wzruszeń i ciepła, a także czerpią nadzieję na przyszłość. Jednym słowem, romantyczne powieści Keyes działają jak antydepresanty i znacząco poprawiają nam nastrój. „Marzenia się spełniają”, zapewnia Keyes. A my, czytelniczki, całym sercem jej wierzymy. (hab) tłum. Ewa Penksyk-Kluczkowska, Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice 2016, s. 544, ISBN 978-83-7999-789-3

Loiusa Reid

Miłość za wszelką cenę Podstępna to powieść. Niewinna okładka w pastelowych kolorach, miłość w tytule, nastoletni bohaterowie. Z każdą przeczytaną stroną narasta jednak w czytelniku uczucie niepokoju. Audrey z matką i młodszym bratem przeprowadza się do nowego domu na uboczu. Dziewczyna ma nadzieję, że wreszcie zaczną nowe życie. Cierpi na depresję, rodzicielka roztacza parasol ochronny nad nieporadną, według niej, córką. Pilnuje przyjmowania lekarstw, wizyt lekarskich. Tylko czemu stan zdrowia Aud ciągle się pogarsza? Czemu dochodzi do samookaleczeń? Jej świat wywraca się powoli, ale z przerażającą konsekwencją. Dziewczyna w nowej szkole poznaje Leo. Chłopak ma prawie 18 lat i również czuje się zagubiony. Nastolatki znajdują wspólny język, lubią spędzać ze sobą czas. Powieść koncentruje się wokół różnych aspektów choroby psychicznej. Napisana jest z dwóch perspektyw – Audrey i Leo. Ale to nie romans wysuwa się na pierwszy plan, lecz szczególna więź łącząca bohaterkę z młodszym o 10 lat bratem oraz skomplikowana relacja córki z matką. l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 1 / 2 0 1 6

Recenzje Trzymający w napięciu thriller psychologiczny, uzależniający, przyprawiający o dreszcze emocji. Nie da się łatwo wyrzucić z pamięci. Ewa Tenderenda-Ożóg tłum. Marta Mortka, Zielona Sowa, Warszawa 2016, s. 464, ISBN 978-83-7983-638-3

biografie, wspomnienia Michel Moran, Paweł Loroch Paweł

Chef

Kim jest Michel Moran, jeszcze do niedawna mało znany chef kuchni, dziś jedna z najbardziej rozpoznawalnych i lubianych osobowości telewizyjnych? Sympatię widzów zdobył jako juror (razem z Magdą Gessler i Anną Starmach) w programie TVN „MasterChef”. Charyzmatyczny, zawsze uśmiechnięty, elegancko ubrany. Już do klasyki przeszło jego powiedzenie „Oddaj fartucha”. Na co dzień prowadzi restaurację Bistro de Paris w pobliżu Teatru Wielkiego w Warszawie. Jego klienci cenią sobie, że Chef często wychodzi na salę, daje się fotografować, namówić na chwilę rozmowy, a dzieci zaprasza do swojej kuchni. O swoim dzieciństwie, pierwszych krokach wśród garów, rozmaitych doświadczeniach zawodowych i napotkanych na swojej ścieżce zawodowej osobowościach, wreszcie o życiu w Polsce opowiedział Pawłowi Lorochowi, a ten zebrał opowieści zgrabnie w jedną całość. Dziennikarz kulinarny („Jem Radio”) znany jest z kwiecistego języka, co przekłada się też na narrację. Opowiada barwnie i plastycznie, o Moranie wyraża się z wielkim szacunkiem, nie pisze inaczej niż Chef, co jednak w lekturze uwiera. Moran urodził się we Francji, choć rodzice jego to Hiszpanie, teraz mieszka w Polsce. Swoją żonę Halinę poznał w Luksemburgu. Obydwoje byli po przejściach, zakończyli nieudane związki. W ich wspólnym życiu bywało burzliwie. Państwo Moran, jak czytamy, prowadzą nudne i poukładane życie, nie trafiają na łamy brukowców. Przedkładają przyjęcia rodzinne ponad imprezy medialne. Ale Michel Moran był niezłym urwisem, i to nie tylko w dzieciństwie. Z jednej strony prowadził imprezowy tryb życia, często zmieniał pracodawców, z drugiej – ciężko pracował. Karierę w gastronomii rozpoczął bardzo wcześnie, już jako 14-letni chłopiec. Wykształcenie zdobywał w paryskiej szkole gastronomicznej Jean Doruant. Natomiast praktyki zawodowe odbywał w starej, klasycznej restauracji La Maison d`Alsace. Później przewijał się przez wiele kuchni. „Pracowałem sto razy dłużej i ciężej niż reszta: aby nie przegrać. Nie wierzę, że to tylko kwestia talentu” – tłumaczy. W innym miejscu podkreśla – w kuchni potrzeba pracy, nauki, szacunku i miłości. I myślenia z wyobraźnią. Najprzyjemniej czyta się właśnie te jego gawędy o gotowaniu, o przygodach kulinarnych, refleksje na temat prowadzenia restauracji. Kto planuje rozwijać się w tym kierunku, w książce może odnaleźć wiele wskazówek. Doskonałe dopełnienie stanowią przepisy na autorskie dania Morana umieszczone na końcu książki. Ewa Tenderenda-Ożóg Edipresse Książki, Warszawa 2016, s. 264, 49,90 zł, ISBN 978-83-7945-438-9

poezja Jerzy Górzański

Przedstawienia Nad tym zbiorem, zmarły 25 sierpnia br. w Warszawie, po zaiste długiej i ciężkiej, a nawet bardzo ciężkiej chorobie, poeta pracował do ostatnich swoich dni. W ogóle ostatnie lata Jerzego Górzańskiego należały do bardzo pracowitych i twórczych. W 2011 wydał napisany prozą poetycką traktat o poezji i filozofii „Poza tym światem”, w 2012 zbiór wierszy „Festyn”, rok temu tom poezji „Wszystko jest we wszystkim”, zaś na początku tego roku zbiór wierszy i poematów „Koń Rimbauda zgubił podkowę”. m a g a z y n

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

„Przedstawienia” to bez dwu zdań tom pożegnalny, pisząc teksty składające się na tę książkę, autor wiedział, że walczy z chorobą śmiertelną i zdawał sobie sprawę, że z tej walki wyjść zwycięsko nie jest w stanie. Co bardzo dla tego poety charakterystyczne, mamy w tej książce zarówno krótkie, jak i długie formy lirycznej ekspresji. Z tych dłuższych uwagę zwraca przede wszystkim poemat „Łąka Wyczyńcowa” zadedykowany żonie Grażynie, wypełniający książkę w połowie. Rzecz o poezji jako takiej, ale także o swojej roli w poezji oraz swoim miejscu w życiu, w świecie i wszechświecie, rzecz o świecie, który trzeba opuścić. Z poematem tym znakomicie korespondują „Odwroty – odjazdy”, zaczynające się wyznaniem: „Odchodzą ode mnie / Pierwsze litery”, ale także „Biogra” z początkiem: „Wiersze mówią przez sen. / Mówią cicho, / Niewyraźnie”. Wiele tych wierszy wydobyło się właśnie ze snu, z pogranicza snu i jawy, na którym to pograniczu znajduje się śmiertelnie chore ciało i umysł, jak np. „Droga nie znika”, „Czytając w chorobie »Dzień dobry« Johna Donne’a” czy „Memento”; ale także z pamięci, czego znów przykładem „Stochod”, w którym na Wołyniu przed wojną kąpał się, „Mój Kresowy ojciec” czy „Morwy”. Nie byłby Górzański sobą, gdyby nie napisał pod koniec życia kilku wierszy ironicznych, autoironicznych, z braku lepszego określenia powiem: przewrotnych, doskonale wypowiadających jego skłonną z jednej strony do melancholii, a z drugiej do groteski, a nawet nadrealizmu osobowość, stąd: „Starość to złe przyzwyczajenie” czy „Posługując się Juliuszem Słowackim”. Znałem Jerzego Górzańskiego ćwierć wieku, w ostatniej dekadzie chyba nawet się przyjaźniliśmy. Dwa wiersze z tej książki odczytuję bardzo osobiście: „O sroce, która opowiedziała o swoim złodziejstwie” – napisanym w podziękowaniu Norwidowi za nagrodę jego imienia, bo byłem w jury tej nagrody i „Rzymskie widoki”, bowiem pięć lat temu towarzyszyłem poecie w jego wyprawie do Wiecznego Miasta. Był Jerzy Górzański nie tylko świetnym poetą (a przecież także prozaikiem, diarystą, eseistą, felietonistą, autorem słuchowisk radiowych), ale również niezrównanym kolegą. Kto tego ciekaw, niech zajrzy do listopadowego numeru „Twórczości”, znajdzie w niej wypowiedzi dwudziestu poetów różnych pokoleń o Jerzym, który był, który jest. Janusz Drzewucki Topos, Sopot 2016, s. 56, ISBN 978-83-65662-00-2

Krzysztof Kuczkowski

Kładka

Jak głosi podtytuł – „Kładka” to zbiór „wierszy duchowych”, inaczej mówiąc religijnych, jak przystoi serii, w której się ukazała. A seria ta to „Biblioteka Świętego Grzegorza z Nazjanzu”, w której wcześniej ukazały się: antologia „Polska współczesna poezja religijna”, a także zbiory lub wybory wierszy: Marka Czuku, Szymona Babuchowskiego i Wojciecha Gawłowskiego. Gwoli ścisłości, gdyby ktoś jeszcze nie wiedział. Grzegorz z Nazjanzu zwany Teologiem żył w IV wieku, jest świętym katolickim i prawosławnym, patriarcha Konstantynopola, uważany za patrona poetów. Wiersze składające się na „Kładkę” z bogatej twórczości Krzysztofa Kuczkowskiego wybrała i ułożyła w nową całość Małgorzata JudaMieloch, która zresztą opatrzyła tomik zwartym, czystym i klarownym wstępem krytycznoliterackim. Układając lirykę w nową całość, której ideę najlepiej oddaje ów podtytuł „Wiersze duchowe” antologistka dokonała swego rodzaju rekonstrukcji i reinterpretacji dorobku autora „Prognozy pogody”. Nowa kompozycja składa się z trzech części, poprzedzonych Prologiem i Epilogiem, co świadczy o duchu porządku, jaki w liryce Kuczkowskiego panuje lub panować powinien. Aby nie było wątpliwości, Krzysztof Kuczkowski nie jest tylko i wyłącznie poetą religijnym, on raczej poetą religijnym bywa – od czasu do czasu i tak właśnie powinno być. Większość zamieszczonych w „Kładce” utworów wybrana została z trzech tomów tego autora, z „Trawy na dachu” z 1992, z „Tlenu” z 2003 oraz z „Dajemy się jak dzieci prowadzić nicości” z 2007. Z tomików „Widok z dachu”, „Niebo w grudniu”, „Wiersze [masowe] i inne” do tego wyboru trafiły po dwa, trzy, cztery wiersze zaledwie. W innych tomikach, antologista nie znalazła żadnego wiersza, spełniającego formułę „wiersza duchowego” czy też po prostu religijnego, co tylko świadczy o bogactwie, tematycznej różnorodności, a także rozmaitości 1 2 / 2 0 1 6

Recenzje stylistycznej poezji tego autora, który jak wiadomo jest nie tylko świetnym poetą, jednym z najwybitniejszych dzisiaj poetów średniego pokolenia, ale także znawcą poezji współczesnej, jako redaktor dwumiesięcznika „Topos” i redaktor Biblioteki „Toposu”, ponad wszelką wątpliwość jednej z najlepszych serii poetyckich ukazujących się dzisiaj w Polsce. Jego twórczość znam nie od dzisiaj, wszak już na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku należał do wybijających się przedstawicieli tzw. pokolenia Nowych Roczników. Nie dość, że znam tę poezję chyba dość dobrze, to nawet czuję się z nią zaprzyjaźniony, niezależnie od tego, że znam i przyjaźnię się także z jej autorem, ale przyznaję uczciwie, że „Kładka” uświadomiła mi, że jest Krzysztof Kuczkowski i takim poetą, którego dotąd nie znałem. (jd)

dawno pochowane w pancerzu serca. Na skutek tego zaczyna myśleć o swoim życiu, popełnionych błędach i związanym z tym dyskomforcie. Sąsiedzka przyjaźń wyzwala w nim wszystko to, co najlepsze. Pan Józef pokonuje siebie, dochodząc do wniosku, że nie może zmienić przeszłości, ale może zmienić teraźniejszość. A w jaki sposób to uczyni i z jakim rezultatem – tego dowie się czytelnik na kartach tej książki. Dodam tylko, że jest to trzecia powieść autora „Pamiętnika Perełki” i „Anioła radości”, tym razem to książka dla tych, którzy chcą być szczęśliwi, a zafascynuje i dzieci, i dorosłych. (br)

Republika Ostrowska, Ostrów Wielkopolski 2016, s. 86, ISBN 978-83-64715-21-1

Fatima

Sándor Márai

Wiersze

Jeden z największych pisarzy europejskich XX wieku Sándor Márai (1900-1989), przez większość życia mieszkający i tworzący poza swoją ojczyzną, poza Węgrami, a więc: w Niemczech, we Francji, Włoszech i Stanach Zjednoczonych, był nie tylko prozaikiem, ale także poetą. Jego biografia jest równie fascynująca, jak jego twórczość i mam nadzieję, że powstanie jeszcze w języku polskim poświęcona mu książka, biografia, a raczej monografia jego życia i twórczości. Márai to wielki talent pisarski, ale doświadczony przez los i historię. W 1919 po upadku Węgierskiej Republiki Rad, uchodził z ojczyzny po raz pierwszy, drugi raz w 1948, gdy komunistyczne władze przypuściły na niego brutalny ideologiczny atak. Przez długie lata był na Węgrzech pisarzem zakazanym. Potem, gdy reżim nieco zelżał, sam nie godził się na wydawanie swoich książek w ojczyźnie: dopóki na Węgrzech stacjonuje Armia Czerwona i póki nie przeprowadzone zostaną wolne, w pełni demokratyczne wybory do parlamentu. W 1939 roku kilka tygodni po narodzinach zmarł jego długo wyczekiwany syn (pisarz ożenił się ze swoją miłością z czasów młodości Iloną Matzner w roku 1923), przez całe dorosłe życie przebywał na emigracji, na wygnaniu, mając za czytelników zaledwie garstkę wtajemniczonych. W roku 1986 zmarł jego drugi – przybrany syn, rok później żona. W roku 1989 pisarz popełnił samobójstwo. Jego wielka światowa kariera pisarska rozpoczęła się krótko po jego śmierci, po zburzeniu muru berlińskiego, po upadku żelaznej kurtyny. W błyskawicznym tempie jego książki zaczęły się ukazywać na Węgrzech, ale także w przekładach na języki obce. Jak twierdzi w przedmowie do „Wierszy” Jerzy Snopek, wielką rolę w popularyzacji Máraia w Polsce odegrał Gustaw Herling-Grudziński, mieszkający – podobnie jak węgierski pisarz – w Neapolu (chociaż ich drogi rozminęły się, nigdy się nie poznali osobiście i nawet nic o sobie nie wiedzieli) i który poświęcił mu dwa-trzy akapity w „Dzienniku pisanym nocą”. Ale przecież tak naprawdę nie byłoby Máraia w Polsce, gdyby nie jego znakomici tłumacze: Teresa Worowska, Feliks Netz i Irena Makarewicz, którym zawdzięczamy liczne w większości kongenialne przekłady jego powieści i opowiadań, zarówno współczesnych, jak i historycznych, ale także esejów, felietonów, wreszcie dzienników. Nie było Máraia w Polsce również gdyby nie Jerzy Snopek, tłumacz jego poezji. (jd) tłum. Jerzy Snopek, Fundacja Pogranicze, Sejny 2016, s.104, ISBN 978-83-61388-23-4

religia ks. Marek Dziewiecki

Bóg, królewna i księżniczki W życie zamkniętego w sobie i zgorzkniałego staruszka wdowca niespodziewanie wkraczają trzy córeczki nowych sąsiadów. Pan Józef, który chce być tylko sam, bo wszyscy wokół go drażnią, zaczyna się z nimi spotykać, obserwować i podziwiać ich relacje, pełne wzajemnej czułości i troski o siebie. Jest także poruszony tym, że rozmawiają z nim, odizolowanym od świata, jak z normalnym człowiekiem. W dodatku na różne tematy, nie omijając i tych teologiczno-filozoficznych. Spostrzega w końcu, że dziewczynki i ich rodzice budzą w nim uczucia 38

m a g a z y n

Jedność, Kielce 2016, s. 240, ISBN 978-83-7971-574-9

Wincenty Łaszewski Autor po raz pierwszy daje czytelnikowi polskiemu dostęp do skarbnicy informacji fatimskich. Dokumentacja, znajdująca się w pieczy fatimskiego sanktuarium, obejmuje kilkanaście tomów. Zapiski siostry Łucji weryfikowane w czasie procesu beatyfikacyjnego liczą 20 tys. stron. Ta pozycja pomoże lepiej poznać prawdę o przekazie fatimskim i wprowadzić go w praktykę codzienności. A o czym tak naprawdę mówi Fatima? Jakie skrywa tajemnice? Skąd możemy mieć pewność, że to prawda, a nie pobożne fantazje? O tym wszystkim, opierając się na bogatej dokumentacji fatimskiej, dowiemy się z tej właśnie książki, napisanej w przeddzień stulecia obchodów widzeń w Fatimie. Prof. Americo Pablo Lopez-Ortiz, prezes Światowego Apostolatu Fatimskiego, napisał w słowie wstępnym do tej pozycji: „Aby ta książka służyła wielu czytelnikom jako skuteczne narzędzie do odkrycia orędzia fatimskiego, jako doskonała droga do Nowej Ewangelizacji Świata. Jako prawdziwa szkoła świętości”. (br) Fronda, Warszawa 2016, s.320, ISBN 978-83-8079-033-9

Simone Troisi, Cristiana Paccini

Przyszliśmy na świat, by nigdy nie umrzeć Choroba dopadła Chiarę nagle i niespodziewanie. Wykryto nowotwór, gdy była w piątym miesiącu ciąży. Nie poddała się terapii ze względu na dziecko. Urodziła syna z radością, powtarzając słowa: „Oto jestem”. Umarła w 28. roku życia. Autorzy tej książki znali ją i rodzinę, którą założyła. Historia Chiary, mimo jej wczesnej śmierci, jest świadectwem tego, jakim cudownym darem jest życie. Jest świadectwem, w jaki sposób można przyjąć i ofiarować cierpienie, które często zmienia i uszlachetnia człowieka, otwierając przed nim nowe horyzonty. A jak to możliwe? Odpowiedzi należy szukać w tej właśnie książce. (br) tłum. Barbara Durbajło, Anna T.Kowalewska, Wydawnictwo Księży Marianów, Warszawa 2016, s. 190, ISBN 978-83-7502-575-0

poradniki Olivia Fox Cabane

Mit charyzmy Panuje przekonanie, że charyzma to coś, z czym się człowiek rodzi, co otrzymuje w genach. Amerykańska naukowiec Olivia Fox Cabane twierdzi, że to nieprawda. Charyzma, czyli wewnętrzny magnetyzm, to rzecz nabyta, którą można w sobie wywołać, a nawet obniżyć lub podnieść jej poziom w zależności od okoliczności. Jak to możliwe? Jak przekonuje Cabane, charyzma to nic innego jak zestaw cech, właściwości, za pomocą których komunikujemy się z innymi: obecności (czyli skupienia uwagi na tym co tu i teraz), mocy (możliwości oddziaływania na innych, np. poprzez zachowanie, mowę ciała) i ciepła (życzliwości wobec innych). Aby wywołać wewnętrzny magnetyzm trzeba posiąść te cechy, i już można wpływać na ludzi i ich zachowania. Jak zaznacza naukowiec – nie jest to takie proste, bo nabyte wzorce zachowań (ale i otaczająca nas rzeczywistość) utrudniają nam np. skupienie się na innych ludziach l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 1 / 2 0 1 6

recenzje czy osiąganie wewnętrznego spokoju, jeśli jednak będziemy wytrwale wyrabiać w sobie nowe nawyki i schematy postępowania, jesteśmy w stanie pokazać innym swoje charyzmatyczne oblicze. To zaś może nam przynieść sporo korzyści w życiu zawodowym i prywatnym, bo – jak udowadnia w książce naukowiec – nawet niewielkie zmiany w naszym zachowaniu mogą wpłynąć na to jak odbierają nas inni. Cabane opisuje rodzaje charyzmy, daje szereg wskazówek na to, jak wywołać lub wzmocnić w sobie cechy charyzmatyczne, podpowiada też, w jaki sposób wykorzystać je w różnych życiowych sytuacjach. Lektura zainspiruje nie tylko tych, którym marzy się oddziaływanie na tłumy, jak robi to papież Franciszek czy Bill Gates. To też dobre źródło wiedzy dla wszystkich, którzy poszukują sposobów na polepszenie komunikacji z innymi. (mo) tłum. Grażyna Skoczylas, Dom Wydawiczy Rebis, Poznań 2016, s. 292, ISBN 978-83-7818-746-2

Historia Lidia Sadkowska-Mokkas

Warszawa skamandrytów Absolwentka filologii i dziennikarstwa UW, a poza tym licencjonowany przewodnik po Warszawie napisała wyśmienitą książkę o poetach, którzy – jak nie bez racji zanotował Witold Gombrowicz – „skutecznie sterroryzowali warszawską ulicę i prasę, zdobywając tłumy wielbicieli i wielbicielek”. Dwojga nazwisk autorka opisała – z niuansami – wzajemne relacje swych bohaterów, wybornie ukazując ich emocjonalne uzależnienie od Warszawy. Pomimo różnic światopoglądowych – które ujawniły się podczas II wojny światowej, a następnie pogłębiły – do końca życia łączyło opisywanych pokrewieństwo dusz. Skłóceni ideologicznie, oddaleni geograficznie, wciąż o sobie myśleli. Wyróżniający się także tuszą tom czyta się lekko, być może dlatego, że autorka zgrabnie połączyła narrację Jarosława Iwaszkiewicza, Jana Lechonia, Antoniego Słonimskiego, Juliana Tuwima oraz Kazimierza Wierzyńskiego oraz ich akolitów z własnym – wyjątkowo kompetentnym – komentarzem varsavianistycznym. Dzięki temu odbywamy czarowną podróż w przeszłość do naszej stolicy określanej w II RP – zdecydowanie na wyrost – Paryżem Północy. Drobiazgowo przypomniane topograficzne przystanki tej na poły magicznej ekspedycji odnajdujemy we wnikliwym wykazie skamandryckich adresów. Jakżeby się chciało zasiąść przy stoliku cukierni Laurentego Lurse’a w hotelu Europejskim i delektować się – w zależności od smaku i stanu portfelu: „ciastami półfrancuskimi, obwarzankami-ósemkami, rogalikami z masą migdałową, święconkami marcepanowymi, drożdżowymi brioszami, napoleonkami z francuskiego ciasta, sękaczami, makaronikami z masy migdałowej, pomadkami oraz owocami kandyzowanymi i wyśmienitymi lodami”. Może zresztą to marzenie się ziści. Wszak właścicielem rekonstruowanego obecnie gmachu hotelowego jest osoba silnie związana własnościowo z Wydawnictwem Literackim i oficyną Noir sur Blanc, toteż będzie jej zależało na odtworzeniu w budynku równie snobistycznej gastronomii. (to-rt) Bellona, Warszawa 2016, s. 400, ISBN 978-83-111-4174-2

auDio Jacek Piekara

Necrosis. Przebudzenie Jacek Piekara napisał za dużo książek, więc zdarzają mu się lepsze i gorsze. Cykl opowiadań „Necrosis. Przebudzenie” z 2005 roku do tych najlepszych nie należy. Miał to być pierwszy tom jakiejś większej całości, ale skończyło się jak dotąd na tym jednym. Tematyka tych opowiadań fantasy delikatnie zahacza o świat wykreowany w zbiorach opowiadań o inkwizytorze Mordimerze Madderdinie, tyle że akcja dzieje się jakby wiele wieków później, kiedy nie ma już m a g a z y n

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

rozmowa z lidią sadkowską-mokkas

adresy poetyckie

– Moim zdaniem najbardziej warszawskim ze skamandrytów był Antoni Słonimski. Podziela pani ten pogląd? – Myślę, że najbardziej warszawskimi z całej piątki byli Słonimski oraz Lechoń. I nie wynika to wyłącznie z faktu, że obaj urodzili się w Warszawie. Słonimski patrzył na Warszawę realistycznie, niekiedy krytycznie. Usposobiony snobistycznie Lechoń karmi wyobraźnię mitem Paryża Północy. Przemierza śródmiejskie zakątki, toteż postrzega syreni gród jako kosmopolityczne miasto z potencjałem. Na emigracji śni i marzy o przyjaciołach, ale przede wszystkim o Warszawie. A przy okazji sprawia wrażenie, jakby nadal w niej był. Na ścianach jego nowojorskiego mieszkania wisiały reprodukcje obrazów Canaletta, na półkach przybywało albumów i książek o rodzinnym mieście. Zwykł mawiać, że mury Paryża czy Warszawy „marzą, mówią”, a „Manhattan pusty – milczy złowrogo”. Słonimski po dwunastu latach pobytu na emigracji powrócił do Warszawy z tęsknoty, ale i ze świadomością, że przyjeżdża do zupełnie innego miasta i kraju. Emocjonalnie związani z miastem byli, jak sądzę, wszyscy skamandryci. Warszawa to przecież scena ich literackich sukcesów, młodości, wielkich uczuć, namiętności, optymalny teren na realizację marzeń. – Po większości stołecznych adresów mieszkaniowych „wielkiej piątki” nie pozostał kamień na kamieniu. – Ocalały nieliczne. Częściowo zrekonstruowana kamienica Lewenfisza przy Foksal 17, gdzie znajdował się studencki pokoik Tuwima „bardzo nieumeblowany”, jak mawiał Lechoń; kamienica przy Śniadeckich 17 – inny warszawski adres Tuwima; kamienica przy Hożej 27, gdzie z matką oraz jedną z sióstr mieszkał przez pewien czas, w okresie dwuletniego pobytu w Warszawie po śmierci ojca, Jarosław Iwaszkiewicz. Nienaruszony jest także ostatni warszawski adres Kazimierza Wierzyńskiego, czyli kolonia przedwojennych bloków urzędników ZUS przy Belwederskiej. „Ostały się” w stopniu nienaruszonym podwarszawskie siedziby Anny oraz Jarosława Iwaszkiewiczów w Podkowie Leśnej: Aida oraz dom w Stawisku, w którym mieści się muzeum. Zachowały się adresy „jedynaczki Pikadora”, Marii Morskiej: kamienica przy Żurawiej 24a, zaprojektowana przez szwagra Marii, Edwarda Ebera oraz dom przy Narbutta 9 na Starym Mokotowie. Oczywiście przetrwały powojenne adresy skamandrytów. W przypadku Tuwimów to Czytelnikowska kamienica przy Wiejskiej 14, a także dom przy Nowym Świecie 25 oraz willa w Aninie przy Zorzy 19. Jeśli chodzi o Słonimskich, to kamienice: przy Krakowskim Przedmieściu 71, a następnie w prestiżowej alei Róż 6. – Gdzie najczęściej stołowali się bohaterowie Pani książki? – Wszędzie tam, gdzie dobrze karmiono. W okresie pikadorskim pojawiali się, aby zaspokoić głód w barze U Turka (tak naprawdę u Ormianina Alijewa), przy Nowym Świecie 64. Na parterze tej samej kamienicy istniała restauracja Astoria, gdzie najczęściej bywali: Słonimski, Lechoń i Tuwim. Ulubionym miejscem był również bar U Wróbla, usytuowany niemal za ścianą Małej Ziemiańskiej. Bywali w Oazie, snobistycznym lokalu z dansingiem, przy Wierzbowej 9, i wielu innych miejscach. rozMawiał toMasz z aPert 1 2 / 2 0 1 6

Recenzje inkwizycji, za to dawne złe moce budzą się z uśpienia (z pomocą głupców lub łowców przygód). Najlepsze w tym zbiorze opowiadanie, „Następny piękny dzień”, jest wstrząsającą historią chłopca, który wydaje na śmierć własnego ojca – fakt, że agresywnego pijaka. Poza magią, mamy w kolejnych tekstach przedstawione różne żądze – sławy, pieniędzy, seksu, wiedzy. Niby są to samodzielne opowiadania, ale łączy je ten sam czas i logika zdarzeń, które prowadzą do przebudzenia zła. Wydawnictwo Fabryka Słów wznowiło niedawno książkę, a przy okazji ukazała się wersja audio, czytana przez piątkę lektorów. Możemy porównać i samodzielnie ocenić, kto najlepiej radzi sobie z prozą Piekary. Według mnie najgorzej słucha się Rocha Siemianowskiego (który na przykład świetnie czytał „Grę Endera” Orsona Scotta Carda), najlepiej Tomasza Sobczaka i Janusza Zadury, ale oni czytali wiele innych książek Piekary i ich głos już się z jego prozą kojarzy. Bardzo dobrze poradził sobie Marcin Popczyński z opowiadaniem „Księżniczka i wiedźma”. Najtrudniejszy tekst dostała Katarzyna Zielińska, nie przypadkiem powierzono lektorce zmysłowe, naładowane pożądaniem opowiadanie „Czerwona mgła”. I przeczytała znakomicie, zmysłowo, ale i z przymrużeniem oka, tak jak to zapewne chciał przedstawić sam autor. (łg) Biblioteka Akustyczna / Fabryka Słów, Warszawa / Lublin 2016, CD-MP3, 34,90 zł, ISBN 978-83-64732-19-5

kulinaria Lara Gessler

Słodki zielnik Lary Debiut książkowy córki słynnej restauratorki Magdy Gessler poświęcony jest – jakże by inaczej – sztuce kulinarnej. Lara Gessler pasję do gotowania odziedziczyła po mamie i tacie – cukierniku, fachu uczyła się w akademiach kulinarnych, a umiejętności doskonaliła w londyńskich i nowojorskich restauracjach. Obecnie jest współwłaścicielką dwóch lokali – U Fukiera i Słodki Słony. W kręgu jej kulinarnych zainteresowań leżą przede wszystkim słodkości i to im poświęciła swoją książkę. Bardzo bliskie jest mi jej podejście łączenia w gotowaniu składników nieoczywistych, w tym przypadku chodzi o zioła jako dodatek do deserów. O ile mięta, goździki czy lawenda w sposób naturalny kojarzą się z daniami słodkimi, o tyle majeranek, liść laurowy czy jałowiec już niekoniecznie. Autorka ma znakomite wyczucie smaku, jej propozycje trafią w gust wielu łasuchów i smakoszy, bo czyż nie brzmi jak rozkosz dla podniebienia risotto z syropem laurowym i figami na cydrze, ciepły krem tymiankowy z jabłkiem i migdałami, cookies z majerankiem i białą czekoladą? A domowy budyń czekoladowy z miętą to niesłychana pychota! Książka pięknie wydana, w wersji dwujęzycznej, polsko-angielskiej. (et) Edipresse Książki, Warszawa 2016, s. 256, 49,90 zł, ISBN 978-83-7945-415-0

literatura faktu Beata Lewandowska-Kaftan

Afryka jest kobietą

Tom prozatorski, których bohaterkami są afrykańskie kobiety. Każda jest inna. Wywodzą się z rozmaitych nacji i środowisk, pracują w najróżniejszych zawodach. Władają innymi językami, pielęgnują odmienne obyczaje, wyznają przeróżne religie… Smukłe Turkanki żyjące na terenach, gdzie nikt z nas nie przetrwałby tygodnia. Dumne Hamerki domagające się chłosty, by okazać swą odwagę. Piękne Himba o nieskazitelnie gładkiej skórze dzięki stosowaniu makijażu otjize. Kobiety Suahili, które w swych 40

m a g a z y n

sekretnych rytuałach czczą kamasutrę z rytmami afrykańskich bębnów, i których stroje mówią. Białe Afrykanki, od pokoleń albo zaledwie od kilku lat mające swój dom tam, skąd wszyscy wyszliśmy. Dzieje każdej z nich stanowi przyczynek do przedstawienia wizerunku współczesnej Afryki. Tradycyjnej, plemiennej i zeuropeizowanej, rolniczej albo miejskiej. Jest pretekstem do ukazania nieznanych zwyczajów, innego niż w Europie pojmowaniu roli rodziny, klanu czy społeczności, odmiennej hierarchii wartości. Autorka niewątpliwie jest tym kontynentem zafascynowana. I to uczycie usiłuje zaszczepić czytelnikom. A zwłaszcza czytelniczkom, jak mniemam. (to-rt) Edipresse Książki, Warszawa 2016, s. 280, 49,90 zł, ISBN 978-83-7945-414-3

dla dzieci Mercé Segarra, Rosa M. Curto

Biblijne opowieści do poduszki „Pewnego dnia grupa rodziców przyprowadziła swoje pociechy do Jezusa, by je pobłogosławił. Uczniowie powiedzieli, żeby dzieci nie przeszkadzały Jezusowi, bo jest bardzo zajęty. Jezus zobaczył, jak wszyscy odchodzą ze smutkiem i rozgniewał się na uczniów, że nie dopuścili do Niego dziatwy. A potem każde dziecko serdecznie pobłogosławił”. Doskonale pamiętamy tę scenę z Ewangelii. Nasze dzieci poznają Jezusa już od najmłodszych lat, a najwięcej słyszą o Nim przy okazji świąt Bożego Narodzenia czy Wielkanocy. Jednak historia zbawienia począwszy od stworzenia świata jest dużo dłuższa i bardziej złożona. Skąd wzięło się 10 przykazań? O co Salomon prosił Boga? Dlaczego wieloryb połknął Jonasza? Czy Jezus był ochrzczony? Na te i wiele innych pytań odpowiedzą „Biblijne opowieści do poduszki”. Książeczka składa się z 46 najważniejszych historii prezentujących sceny i postaci ze Starego i Nowego Testamentu. Opowiedziane prostym językiem i zilustrowane sympatycznymi rysunkami będą miłą lekturą nie tylko do snu. (map) tłum. Elżbieta Komarnicka, Wydawnictwo Adamada, Gdańsk 2016, s. 96, ISBN 978-83-7420-777-5

Agnieszka Dydycz, Antoś Oniśko

O Wojtku z planety Uran Interesująca, zabawna i bogato ilustrowana powieść o przyjaźni dla czytelników „od lat 4 do 100+”. Do tego bardzo oryginalna, bo napisana w tandemie syn-mama. Historię o małym przybyszu z Uranu wymyślił Antoś, ośmiolatek, który pasjonuje się kosmosem, a Agnieszka Dydycz ubrała ją w odpowiednie słowa. Za warstwę ilustracyjną odpowiada natomiast Beata Kulesza-Damaziak i Tomasz Manowski ze studia graficznego Karandasz, z kolei wizualizacja tytułowego Wojtka, na podstawie opisu chłopca, to dzieło Magdy Golec-Żółcik. Nie było to chyba prostą sprawą, bo główny bohater jest ufoludkiem, ma sześcioro oczu, dwie pary uszu, sześć rozczochranych antenek, cztery nogi… Tak dziwna postać wylądowała na Ziemi. Przybysz nie zna naszej planety, otaczający świat poznaje podobnie jak małe dziecko – organoleptycznie. Aż spotyka na swej drodze Antosia, który staje się przewodnikiem Wojtka po codziennym życiu Ziemian. A chłopiec i czytelnicy mają okazję nauczyć się nowego języka – folskiego. Opowieść o młodym przybyszu z planety Uran czyta się z wielką przyjemnością, buduje pozytywne emocje, pobudza wyobraźnię i wzbogaca osobowość dziecka. I jeszcze jeden ważny walor książki – kupując ją, wspiera się Fundację „Pomóżmy Dzieciom”. Wydawca przekazuje na nią aż 70 proc. przychodów ze sprzedaży egzemplarza. Ewa Tenderenda-Ożóg Alegoria, Warszawa 2016, s. 96, 29,90 zł, ISBN 978-83-62248-73-5

l i t e r a c k i

k s i ą ż k i

•

1 2 / 2 0 1 6

k s i ą ż k i

12:2¥m

Nr 12/2016 (243) Cena 14,50 zł (8% VAT) • ISSN 2083-7747 • Indeks 334464

9 771234 020164

I S S N 1 2 3 4 - 0 2 0m0a g a z y n

,GHDOQ\ SUH]HQW QD ¥ZLÚWD

l i t e r a c k i

)DVF\QXMÈFD OHNWXUD RbNRU]HQLDFK QDV]HM F\ZLOL]DFML G]LHïR XQLNDWRZH ZbVNDOL ĂZLDWRZHM

432bstrony,

GXĝ\ IRUPDW b[ bFP SDSLHU bJ WZDUGD RSUDZD QDMZ\ĝV]\ SR]LRP HG\WRUVNL

FHQD GHWDO bHJ] ]ï ISBN 978-83-7553-218-0

.ROHMQH WRP\ WU\ORJLL XNDĝÈ VLÚ ZbOXW\P LbNZLHWQLX bURNX

LOXVWUDFML

=$0 :,(1,$ %LDï\ .UXN 6S ] R R XO 6]ZHG]ND .UDNöZ WHO IDNV H PDLO PDUNHWLQJ#ELDO\NUXN SO ZZZ ELDO\NUXN SO

12 / 2 016

Radosnych Świąt Bożego Narodzenia oraz wszelkiej pomyślności w Nowym Roku 2017 życzy Czytelnikom Wydawnictwo Arkady