IZENA:_________________________________________ DATA:______________________ Maite Domínguez
MATERIAREN IZAERA (ariketak) 1.- Osatu eskema, materiaren sailkapenari buruzkoa, honako hitz hauek erabiliz: Heterogeneoa – homogeneoa – Substantzia puruak – Disoluzioak – Elementuak – Konposatuak MATERIA
Materia...............................
Materia............................... ......................................
..............................
......................................
..............................
2.- Bete itzazu definizio hauek: • Materia bat heterogeneoa da baldin eta, lehen begiratuan nahiz mikroskopioan aztertuta,....................................................................................................... • Substantzia purua deritzo konposizio konstantea duen ................... ....................ri • Elementua ....................... .....................bat dat, eta ezin da substantzia bakunagotan deskonposatu. • Konposatua substantzia puru bat da, eta substantzia bakunagotan deskonposa daiteke ............................ ............................ bitartez. • Disoluzioa deritzo ......................... ....................... duen materia homogeneoari. Disoluzio guztiek bi osagai dituzte: ............................. eta .......................... Disolbatzen den substantzia solutua da, eta kantitate ............................. ageri da. Disolbatzaileak solutua disolbatzen du, eta ............................... ageri da. • Nahasteen ………………………………. eta propietateak ................................ izaten dira. Nahasteen osagaiak banatzeko, hainbat .......................... ………………………. erabil daitezke. Disoluzioa …………………….......... .....……………………. bat da, eta materia heterogeneoa, berriz, ………………............... .........………………….. bat. 3.- Zein da materia homogeneoa eta materia heterogeneoaren arteko alde nagusia?
4.- Sailka itzazu honako substantzia hauek: Zopa, gasolina, nitrogeno, ur distilatua, olioa+ozpina, merkurioa, airea, laranjazukua, kafesnea, granitoa Substantzia homogeneoak Substantzia heterogeneoak
5.- Egia ala Gezurra?
……………Nahaste guztiak disoluzioak dira. …………..Disoluzioa likido eta solido baten nahaste homogeneoa da. …………..Disoluzio guztiak gardenak dira. …………..Disoluzioak ez dira substantzia puruak, nahasteak baizik. 6.- Bila itzazu bosna adibide: a) Materia heterogeneoak:…………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. b) Disoluzioak:…………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. c) Substantzia puruak:…………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. d) Elementu kimikoak:…………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7.- Bete ezazu honako taula hau; horretarako, markatu X batez markatu beharreko laukiak. Erantsi egunero erabilitzen dituzun substantzia batzuk. Sistema materiala
Substazia purua eta sinplea
Substazia purua eta konposatua
Nahaste homogeneoa
Nahaste heterogeneoa
Ardoa Granitoa Ura Burdina Laranja-zukua Mahaiko gatza Azukrea Gaseosa Ozpina 8.-Eman dezagun substantzia puruak kolore bateko bolen bidez adierazten dituzuela, eta beste kolore batzuetako bolekin nahas ditzakezuela, nahasteak osatzeko. Hiru koloreko bolak dituzue: beltzak, urdinak eta gorriak. Marraztu zuen iritziz nola egongo liratekeen bolak banatuta sistema material hauek izango bazenituzte: a) Substantzia puru urdina. b) Substantzia puru gorria.
c) Substantzia puru beltza.
d) Nahaste homogeneo gorri eta urdina.
e) Nahaste heterogeneo beltza eta gorria. f) Hiru substantziaren nahaste
homogeneoa.
g) Hiru substantziaren nahaste heterogeneoa.
9.- Eman bi adibide kasu bakoitzean: a) Disoluzio likidoak:………………………………………………………………………………………………………, ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… b) Disoluzio solidoak:……………………………………………………………..................................…………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… c) Disoluzio gaseosoak:…………………………………………………………………………………………………...... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 10.- Adierazi esaldi hauetatik zein diren okerrak: …………….Partikulak egoera likidoan gas-egoeran baino bananduago eta askeago daude. ……………Substantzia bat beste bati lotzen bazaio, substantzia berria osatzeko, aldaketa fisikoa da. ……………Nahaste guztiak iragazpen bidez banan daitezke. …………..Ura edalontzian uzten baduzu, eta molekula batzuk gas bihurtzen badira, lurruntzea esaten zaio. ……………Nahaste homogeneoak substantzia bakar batez osatuta daude beti. ……………Elementu kimikoak prozedura kimikoen bidez deskonposa daitezke. ……………Nahaste guztiak heterogeneoak dira. 11.- Lotu gezien bidez: *Zilarra *Itsasoko ura *Zuhaitza *Gatz arrunta
*Nahaste heterogenoa *Elementua *Konposatua *Disoluzioa
12.- Bi metal nahasteko, hau da, aleazioa deritzona egiteko, aurrez metalak urtu behar dira. Emaitza, jakina, aleazioa da. Zer da, disoluzioa ala nahastea? Egon al daiteke, orduan, disoluzio solidorik? 13.- Erabaki aldaketa hauek fisikoak ala kimikoak diren:
a) Edalontzia mahai gainean ur pixka batekin uzten badugu, biharamunean ez da urik izango. Zer gertatu da, aldaketa fisikoa ala kimikoa? Zergatik? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. b) 2 l ur izozkailuan jarriko ditugu eta osatzen den izotzaren bolumena neurtuko dugu. Bolumena aldatu da. Zer aldaketa mota gertatu da? ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 14.-Eman dezagun bere barnean gasa biltzen duen puxika bat dugula. Dakizunez, duten antolaketari esker, gasen partikulek ahalik eta bolumen handiena hartzen dute. Lehenbiziko marrazkian, partikula kopurua soildu dugu (dakizunez, puxika batean, egia esan, milioika partikula daude eta atengabe mugitzen ari dira). • Bete eskuineko marrazkiak tenperaturak gorantz egiten duenerako (puxika bolumenez handitzen da) eta tenperaturak beherantz egiten duenerako (puxikaren bolumena txikitzen da). Azaldu zure marrazkiak.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 15.- Sailkatu substantzia hauek substantzia puruetan, nahaste homogeneoetan edo nahaste heterogeneoetan. • Brontzea:……………………………………………………………………………….. • Gatza:………………………………………………………………………………... • Ur- eta azukre-disoluzioa:………………………………………………………………………………... • Urez eta hondarrez betetako ontzia:………………………………………………………………………………... • Zura:………………………………………………………………………………... • Papera:……………………………………………………………………………….. 16.- Sailka itzazu nahasteak banatzeko ondorengo teknikak
Iragazketa – Dekantazioa – Baheketa – Imantazioa – Destilazioa – Kristalizazioa Nahaste homogeneoak banantzeko teknikak
Nahaste heterogeneoak banantzeko teknikak
Adierazi zer teknikari dagozkion laborategiko material hauek: Iragazpapera:………………………………………….…….. Inbutua:…………………………………………………………… Dekantazio-inbutua:……………………………………… Hozgarria:………………………………………………………. Bunsen matxeroa:………………………………………….. Bahea:……………………………………………………………… Kristalizadorea:……………………………………………… Imana:……………………………………………………………… 17.- Erlazionatu laborategiko muntaia bakoitza nahasteak banantzeko teknika batekin, eta esan eskuineko zer nahaste banantzeko erabiltzen den. Adierazi nahaste homogeneoak ala heterogeneoak diren.
18.- Osatu ondorengo eskema: 19.- Osatu esaldiak: * Materia …………………………………… izeneko partikula txiki-txikiz osatuta dago.
* Elementuen atomo guztiak ………………………………… dira. * Konposatuen atomoak …………………………………………. dira. * ……………………………elementu baten edo gehiagoren bi atomoren edo gehiagoren elkarketa da. * Elementu baten edo gehiagoren atomo kopuru zehaztugabe bat, espazioan ordenatua, ……………………………………………………… da. * Substantzia gehienak ………………………………………….. deuturiko partikula multzoez osaturik daude. * Substantzia baten atomo guztiak berdinak badira……………………………………………….. deritzo substantziari. Eta atomo ezberdinez osaturik badago…………………………………………… * Nukleoan dagoen protoi-kopuruari …………………………………… …………………..…………… deritzo. 20- Erreparatu substantzia hauei: Sailkatu goiko substantziak irizpide hauen arabera: O2 Fe
H2O N2
NaCl CH4
21.- Nahaste bat hareaz eta burdina-karrakaduraz osatuta badago, nola bananduko zenuke nahastearen burdina? Zer da, prozesu fisikoa ala kimikoa? Zergatik?
22.- a)Hondarra eta sodio kloruroa (gatza) nahasten badira, zer nahaste mota lortuko duzu?................................................................................................. b) Nahaste horri ura eransten bazaio, astindu eta minutu batzuk igarotzen uzten dira. Non dago hondarra? ……………………………………………………………………………………………..……………. c) Eta gatza?.............................................................................................................................. d) Iragazten bada, zer gertatzen da?.................................................................................
23.- Esan zer substantzia dagoen argazki bakoitzean, eta materia homogeneoa ala heterogeneoa den. Materia homogeneoa bada, zehaztu substantzia purua ala disoluzioa den. Subatantzia purua bada, esan elementua ala konposatua den. Sustantzia Sustantzia Disoluzioa heterogenea homogeneoa
Sustantzia purua
Elementu kimikoa
Konposatu kimikoa
a.-................ b.-................ c.-................ d.-................ e.-................
24.- Zer metodo aukeratuko zenuke alkohol- eta ur-nahaste baten osagaiak banantzeko? Zergatik?
25.- Bete eskema hau; behar diren urratsak idatziko dituzu urez, hondarrez eta alkoholez osatutako nahastea banantzeko.
26.-Zer metodo aukeratuko zenuke hondarrez eta urez osatutako nahaste baten osagaiak banantzeko? Zergatik? Zer tresna erabili beharko zenituzke banaketa egiteko?
27.- Erreparatu honako eredu hauei, adierazi zer substantziarenak diren (Amonioakoa NH3 - Burdina Fe - Oxigenoa O2 - Argona Ar), eta sailka itzazu (Elementua edo konposatua - Atomoa, molekula edo cristal-sarea - Gasa, likidoa edo solidoa) A B C D
28.- Egia ala Gezurra? _____Substantzia guztiak atomoz osatuta daude. Elementua/Koposatu a A-............................ B-............................ C-............................ D-............................
Atomoa/Molekula/ Gasa/Likidoa/Solidoa Kristal sarea
_____Substantzia kimiko baten propietateak kontserbatzen dituen zatirik txikiena molekula da beti. _____Molekula guztietan atomo bakarra dago. _____Elementu ezberdinen atomoak ezberdinak dira. _____Molekula diatomikoak bi atomoz eratuta daude. _____Neutroiak ez du kargarik eta bere masa, gutxi gora behera, protoiarena bezalakoa da. _____Atomoaren nukleoa protoiez eta elektroiez osatuta dago.
29.- Idatz ezazu labur-labur atomoari buruz dakizuna: Definizioa, atal nagusiak, bertan dauden partikula-motak, horien ezaugarri nagusiak, Zenbaki Atomikoa...
El átomo
ATOMOA
30.- Lotu gezien bidez: * Ez du karga elektrikorik * Karga elektriko positiboa du * Materia unitaterik txikiena da * Nukleoaren inguruan biratzen du
*Atomoa * Elektroia * Neutroia * Protoia
31.- Aipa itzazu honako hauen arteko aldeak: a) Protoia eta neutroia: ………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………………………….. b) Elektroia eta protoia: ……………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………….. c) Elementua eta konposatua: ……………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………….. 32.- Egia ala Gezurra? ……………Substantzia eta substantzia purua antzeko kontzeptuak dira. …………….Txorrotako ura substantzia purua da. …………….Materia partikula-kopuru handi batez eratuta dago. …………….Atomoak molekulak osatzeko elkartzen dira. …………….Elementu baten atomoak elkarrekiko berdinak dira baina gainontzeko elementuen atomoekiko ezberdinak. …………….Ura eta azukrez osaturiko disoluzio baten osagaiak iragaziz bana ditzakegu. …………….Elektroi baten karga elektrikoa eta protoiarena berdinak dira baina kontrako sinukoak. ……………Substantzia baten formula jakinez gero, ezagutuko ditugu esandako substantzia osatzen duten elementuak. ……………Ur-molekula bat bi oxigeno-atomoz eratuta dago. ..............Substantzia puru guztien molekulak atomo berdin-berdinez osaturik daude. 33.- Osatu taula periodikoa falta diren elementu kimikoekin eta datuekin: Bilatu taula periodikoari buruzko informazioa, eta erantzun honako galdera hauei: a)Zenbat elementu natural daude taula periodikoan? Markatu kolore arrosaz taulako elementu sintetikoak. b)Pintatu kolore horiz naturan egoera solidoan dauden elementuak; kolore urdinez, egoera likidoan daudenak; eta berdez, gasak.
34.- Elementu hauek ditugu:
Hidrogenoa – Oxigenoa – Nitrogenoa – Karbonoa – Kloroa – Urrea – Sodioa Idatzi atomo bakoitzaren sinbolo kimikoa eta zenbaki atomikoa. Ordenatu zenbaki atomikoak txikienetik handienera: Elementuak (ordenaturik)
Sinbolo kimikoa
Zenbaki atomikoa
35.- Esan zer atomok osatzen dituzten elementu edo konposatu hauek, eta idatzi bakoitzaren formula kimikoa: Substantziak
Formula edo sinbolo kimikoa
Ura Amoniakoa Urrea Metanoa Sodio kloruroa
H2O NH3 Au CH4 NaCl
Elementua ala konposatua?
Zer atomok osatzen dituzten
36.- Bila ezazu Sistema Periodikoan eta esan itzazu ondorengo elementuen izenak eta zenbaki atomikoak: *Li:…………………………………………………………………………………………. *Na:……………………………………………………………………………………….. *Cl:……………………………………………………………………………………….. *Al:……………………………………………………………………………………….. *He:……………………………………………………………………………………….. *K:……………………………………………………………………………………….. *Cr:……………………………………………………………………………………….. *Au:……………………………………………………………………………………….. *F:……………………………………………………………………………………….. *B:……………………………………………………………………………………….. 37.- a) Bila ezazu Taula Periodikoan eta idatzi ondorengo zenbaki atomikoak dituzten elementuen izenak. b) Adierazi solidoak, likidoak edo gaseosoak diren giro-tenperaturan: a) b) *3:…………………………………………… *7:…………………………………………… *17:………………………………………… *26:………………………………………… *47:………………………………………… *50:………………………………………… *54:………………………………………… *55:………………………………………… *85:………………………………………… 38.- Osatu gurutzegrama definizio hauekin:
………………………………………….. ………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. …………………………………………….. ……………………………………………..
39.- a) Zenbat atomo dituzte honako molekula hauek?. b) Zenbat atomo-mota ezberdin dituzte?
• • • • • • • •
a) Fe2O3:……………………………………… H2SO3:…………………………………….. Pb(OH)2:…………………………………. K2CO3:……………………………………… C4H10:………………………………………. Mn2O7:……………………………………. C6O2H12:…………………………………. Al(OH)3:………………………………….
b) ……………………………………………….. ……………………………………………….. ……………………………………………….. ………………………………………………. ……………………………………………… ……………………………………………... ……………………………………………….. ………………………………………………..
40.- Idatz itzazu ondorengo konposatu kimikoen formulak: a) metanoa: karbono-atomo batek eta 4 hidrogeno-atomok eratua: ……………………………….. b) Sodio kloruroa (gatza): sodio-atomo batek esta kloro-atomo batek eratua: ……………………………….. c) Amoniakoa: Nitrogeno-atomo batek eta 3 hidrogeno-atomok eratua: ……………………………….. d) Kaltzio karbonatoa: kaltzio-atomo batek, karbono-atomo batek eta 3 oxigeno-atomok eratua: ……………………………….. e) Potasio nitratoa: potasio-atomo batek, nitrogeno-atomo batek eta 3 oxigeno-atomok eratua: ……………………………….. f) Ur oxigenatua: 2 hidrogeno-atomok eta 2 oxigeno-atomok eratua: ……………………………….. 41.- Sailka itzazu ondorengo substantziak: Nitrogenoa (N2) - Oxigenoa (O2) - Ura (H2O) - Urrea (Au) - Sufrea (S2) Karbono Dioxidoa (CO2) - Zinka (Zn) - Platinoa (Pt) - Potasio kloruroa (KCl) -Iodoa (I 2) - Burdin oxidoa (Fe2O3) - Hidrogenoa (H2) - Butanoa (C4H10) - Nikela (Ni) – Beruna (Pb) - Ozonoa (O3) - Alkohol etilikoa (C2H6O) - Amoniakoa (NH3) – Merkurioa (Hg) Elementu kimikoak Konposatu kimikoak
42.- Osa ezazu ondorengo mapa kontzeptuala honako hitz eta esaldi hauek erabiliz: Protoiak - nukleo atomikoa - eletroiak - karga positiboa - Ez dute karga elektrikorik - neutroiak - karga negatiboa - Azala
ATOMOA
43.- Azaldu zertan diren desberdinak elementu kimikoak eta konposatu kimikoak. Adierazi bakoitzari buruzko adibide bat.
44.- Sailkatu zerrendako substantziak, materia homogeneoa ala materia heterogeneoa diren erreparatuta. Materia homogeneoa baldin bada, esan substantzia purua ala disoluzioa den, eta substantzia purua bada, elementua ala konposatua den.
Karbono dioxidoa – esnea – oxigenoa – letoia - gaseosa – airea – gatza – gazpatxoa gatza+hirina - sakarosa - itsasoko ura - sodio kloruroa (gatz arrunta) - zilarra 18 kilateko urrea - oxigenoa - esnea+esnegaina - granitoa - ozpina - lixiba+ura burdina - etxeko txorrotako ura - olioa+ozpina - hidrogenoa - ur purua karbono dioxidoa (CO2) - azido sulfurikoa (H2SO4) - mermelada - urre purua. Materia Materia homogeneoak heterogeneoak Disoluzioa Substantzia purua Elementua
Konposatua