Economie by Malini Witlox

Dit is een commerciële uitgave. De FD-redactie heeft geen betrokkenheid bij deze productie.

ANALYSE ECONOMIE MET FOCUS OP INVESTERINGEN EN ZAKENREIZEN

CONTENT WITH A PURPOSE

NR 1 SEPTEMBER 2017 ANALYSEECONOMIE.NL

Willem Middelkoop – Ondernemer, investeerder, beurscommentator en auteur “Ik word wel eens een pessimist genoemd. Terwijl, als je kijkt naar wat ik zei, over de komst van de crisis bijvoorbeeld, ik voorspelde dat het binnen tien jaar zou gebeuren. En een jaar later was het een feit. Dus ik ben eigenlijk nog te optimistisch geweest. Ik zou mezelf eerder een realist willen noemen. Sinds ik met investeren ben begonnen, heb ik steeds gekeken naar wat de grote bedreigingen voor ons financiële systeem zijn. De dollar, die sinds 1944 het fundament vormt van ons financiële systeem, verliest langzaam maar zeker zijn positie als wereldmunt. Een simpele oplossing voor het probleem heb ik niet. Maar één ding is zeker: er is op afzienbare termijn een monetaire ‘reset’ nodig om de overgang te kunnen maken naar de volgende fase van ons financiële systeem.” Lees meer op pagina 8

ACTUEEL

Investeren in vastgoed In 2016 werd er, volgens cijfers van internationale vastgoedadviseur CBRE, voor 13,5 miljoen euro belegd in vastgoed. Goed nieuws dus voor zowel de particuliere als de institutionele belegger. Lees meer op pagina 7

FOCUS

HANS BOS

Vliegen wordt steeds plezieriger

NATIONAL TECHNOLOGY OFFICER BIJ MICROSOFT NEDERLAND

‘Productiviteit staat bij mij gelijk aan mobiel zijn en bereikbaarheid.’

Door technologische innovaties is de luchtvaartindustrie sterk aan het veranderen. Zeker voor zakenreizigers kan dit erg prettig zijn. Welke vernieuwingen zorgen voor een betere vliegervaring? Lees meer op pagina 22

ANALYSE ECONOMIE

Lees meer artikelen op analyseeconomie.nl

Lees meer op pagina 24

Na het lezen van deze special meer weten over investeringen en zakenreizen? Op analyseeconomie.nl vindt u nog veel meer informatie.

do 19 okt seminar:

Technologie in vastgoed 13.30 - 18.00 uur

Internet of things Augmented reality

3D printing

Big data

Robots

Technologische ontwikkelingen

Augmented reality

Virtual reality

Blockchain

Artificial Intelligence Drones

Belegger in vastgoed? Kom dan in 1 middag alles te weten over de meest invloedrijke technologische ontwikkelingen in de vastgoedbranche. Wat betekent dat voor vastgoedbeleggingen? Meld u direct aan en doe er uw voordeel mee.

www.annexumacademy.nl/technologie

Locatie: Van der Valk hotel ‘De Witte Bergen’ Rijksweg 2A, 3755 MV Eemnes

CONTENT WITH 2 VOORWOORD – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

ANALYSE ECONOMIE European Media Partner presenteert Analyse Economie met een focus op investeringen en business travel. In deze editie spreken we met invloedrijke investeerders, prominente zakenreizigers en experts op het gebied van factoren indexbeleggen, MICE, videoconferenties en travel management. Denkt u daarbij bijvoorbeeld aan Hans Bos, National Technology Officer bij Microsoft, die voor zijn werk heel wat kilometers aflegt. Hij vertelt over productief werken onderweg. En ondernemer, schrijver en beurscommentator Willem Middelkoop over hoe nieuwsgierigheid hem richting het beleggen bracht. In 2016 maakten 8,6 miljoen Nederlanders een zakenreis, daarvan gingen er circa 4,7 miljoen naar het buitenland en 3,9 miljoen op een meerdaagse zakenreis binnen Nederland. Gemiddeld werd er per

PROFIELEN IN DEZE PUBLICATIE

zakenreis 922 euro uitgegeven en nu het weer goed gaat met de economie is de verwachting dat het budget voor zakenreizen met zo’n 43 procent zal groeien in de komende drie jaar. Ook beleggen wordt steeds populairder in Nederland, nu de spaarrente op slechts 0,5 procent ligt. Zo’n 23 procent van de Nederlanders heeft aandelen of obligaties. Het investeren in vastgoed is bijvoorbeeld populair. Dus of u nou binnenkort of zakenreis gaat of aan beleggen doet, deze special kan u erbij helpen.

Willem Middelkoop investeerder en auteur

BAS & ZEYNEP TIPPEN Willem Middelkoop voorspelde de crisis al ver voordat anderen dat deden. Maar een pessimist, dat is hij niet. Op pagina 8 en 9 vertelt hij waar zijn kritische houding vandaan komt. Bas & Zeynep, Project Managers

Annemarie Jorritsma voorzitter NVP

INHOUD 4 Annemarie Jorritsma 6 Indexbeleggen is veiliger en goedkoper

Hans Bos National Technology Officer bij Microsoft Nederland

7 Investeren in vastgoed: do’s and don’ts 8 Profiel interview: Willem Middelkoop 10 Aandelenmodellen slechte raadgever 12 Duurzaamheid en transparantie 14 Belegt men wel duurzaam?

European Media Partner wenst u veel leesplezier! Frank Oostdam voorzitter ANVR

16 Factor beleggen 18 Frank Oostdam 20 Een duurzamer Nederland 22 Vliegen wordt steeds plezieriger 24 Profiel interview: Hans Bos

ANALYSEECONOMIE.NL

EXCLUSIVE FOR THE WEB

Geholpen door IT en door het wereldwijde web zal de komende jaren alles in het teken staan van ‘customer experience’. Nieuwe IT-ontwikkelingen leiden ertoe dat de relatie met de klant anders wordt gedefinieerd. ‘Personalisatie’ en ‘gepersonaliseerde dienstverlening’ zijn daarbij de toverwoorden.

Volg ons digitaal:

ANALYSE ECONOMIE Project Managers:

POPULAIRE ARTIKELEN OP ANALYSEECONOMIE.NL Neelie Kroes

“We hebben auto’s met sensoren die veel meer kunnen zien dan wij met onze twee ogen. Een auto kan volledig zelfstandig rijden. Om te zien hoe dit in de praktijk allemaal op elkaar aansluit, hebben we dus steden nodig die zich hiervoor openstellen.”

28 Verbeter vergaderaccommodatie 30 Business Travel Essentials

DIGITALE CONTENT DIGITALE KRONIEK

26 Videoconferencing & Incentives

Bescherm je bedrijf tegen ransomware-aanvallen

Het bestrijden van ransomware is niet eenvoudig, maar de basis is simpel. “Maak back-ups van back-ups, en daarna nog eens back-ups van die back-ups. En zorg vervolgens dat je dat proces stroomlijnt.”

Bas Geerling & Zeynep Gönen

Bekijk exclusieve films en video's op onze campagne website.

Managing Director: Amanda Ghidoni Hoofdredacteur: Mats Gylldorff

Marjon Kruize Rowan Brandt Tekst: Ger de Gram Malini Witlox Erzsó Alföldy Marc van der Sterren Hugo Schrameyer Daan de Jong Bram Zeldenrijk Annette Hoeksema Coverfoto: Microsoft Nederland Govert de Roos Gedistribueerd: Het Financieele Dagblad 2017 Drukkerij: RODI Rotatiedruk Redacteur: Layout:

Op onze campagne website vindt u nog veel meer interessante artikelen en interviews.

CONTENT WITH A PURPOSE

European Media Partner Nederland B.V Kleine-Gartmanplantsoen 21, 1017 RP Amsterdam Tel: +31 202 622 010 Email: nl@europeanmediapartner.com www.europeanmediapartner.com

@europeanmediapartner

analyseeconomie.nl

Recycle of geef het magazine door!

European Media Partner is gespecialiseerd in contentmarketing en native advertising. Wij combineren redactionele inhoud met themakranten die bij toonaangevende dagbladen zijn bijgevoegd. Wij zorgen ervoor dat de boodschap van uw merk wordt overgebracht, en uw doelgroep de juiste beslissingen neemt.

ADVERTENTIE

Heerlijk nieuw wonen in de populaire Keizer Karelwijk In Amstelveen verrijst de 40 meter hoge woontoren ‘De Keizer’. Een prachtig gebouw met 103 luxe driekamerappartementen van 74 tot 100 m2 met groot balkon of terras. De bouw is inmiddels gestart en zoals het er nu naar uitziet, vindt de oplevering plaats in het tweede kwartaal van 2018. Huurprijzen zijn vanaf circa € 975,- per maand. Schrijf u nu alvast vrijblijvend in voor de nieuwsbrief, dan houden wij u op de hoogte van de voortgang van de bouw en de start verhuur.

www.hurenindekeizer.nl

103 luxe 3-kamerappartementen in Amstelveen met royaal balkon of terras Verwachte oplevering Q2 2018 Huurprijsindicatie vanaf ca. € 975,- per maand De woning is voorzien van een moderne Bruynzeel keuken in hoogglans wit, met een zwart kwartscomposiet aanrechtblad en wit tegelwerk. Deze is volledig uitgerust met een combi-oven, koel-vriescombinatie, gaskookplaat, afzuigkap en vaatwasser Inclusief eigen parkeerplaats in de garage

CURSUS DAYTRADEN

Rob Wessels

€ 475,- ( 2e persoon half geld )

17 jaar ervaring

Enkele reacties van onze cursisten

Ik heb Rob ervaren als een oprecht mens met humor, maar bovenal iemand die een eﬃciënt, praktisch toepasbaar, simpel en (met alle respect) boerenslim handelssysteem heeft ontwikkeld. Er zit geen woord Frans bij, het klopt gewoon! Johann, PS de lunch was super...

Trader Robbin

Trader Adam

Wanneer kopen en verkopen. Gratis slimme handelsrobot. 100% persoonlijke service. Ontbijt en lunch inbegrepen.

Cursusdata 29 september 13 oktober 27 oktober Vd Valk Breukelen

www.robwessels.nl 010 519 2115 Let op! U kunt snel winst boeken maar net zo snel een groot verlies lijden, zelfs meer dan de initiële inleg.

Hartelijk dank voor de uitstekende cursus en coaching achteraf. Echt leren doe je volgens mij pas wanneer je met echt geld gaat handelen en ook eens een keer wat missers heb moeten ervaren. Daarna word je voorzichtiger en verstandiger en gaat het een stuk beter. Vaak was ik ongeduldig of raakte in paniek waardoor ik al snel mijn verlies nam. Dat gaat nu goed omdat ik veel beter de risico’s begrijp. Ik heb van de cursus en de inbelsessies genoten. Dankzij jullie heb ik er nu ook alle vertrouwen in. Hartelijke groeten, Richard

Onvoorstelbaar dat dit soort service nog bestaat. Bij andere bedrijven ben ik klant nummer 13, maar bij jullie voel ik me écht gewaardeerd. Ik kan bij jullie aan de bel trekken en direct een van de mensen spreken in plaats van een callcenter medewerker. De afterservice is ook geweldig. Dank dat jullie zo open en makkelijk bereikbaar zijn. Dit geeft een goed gevoel. Gerard Spannende cursus. Vanaf het begin zeer boeiend en pakkend. De dynamiek tussen Rob, Adam en Robbin zorgt ervoor dat het steeds in beweging blijft. Goede dosering van feiten, ervaringen en leerstof. Kim Wij willen jullie bedanken voor de goed verzorgde cursus. Het was niet alleen leerzaam, maar ook heel gezellig. Ook voor het traject na de cursus verdienen jullie een pluim. Met vragen konden we altijd terecht en we werden snel, vakkundig en duidelijk geholpen. Bedankt voor alles. André ADVERTENTIE

INVESTEER IN UW TOEKOMST MET CENTER PARCS VASTGOED INVESTEREN OP TOPLOCATIE BIJ NATIONAAL PARK “DE GROOTE PEEL”

ig Volledwde u ie vern ges, cot t a s 8 s l e cht b a a r ! ik b e s ch

NEDERLAND

6 TOT

VASTE HUURINKOMSTEN TOT EN MET 2029!

MET CENTER PARCS VASTGOED

Eénmalig en exclusief aanbod!

Limburgse Peel, America

BELGIË

6 REDENEN OM TE INVESTEREN

Profiteer van 50 jaar kennis en ervaring

DUITSLAND

Langlopende huurcontracten, gegarandeerd door Center Parcs

De eerste stap naar een winstgevende toekomst

Ons team staat zeven dagen per week voor u klaar!

Professionele begeleiding tijdens aankoopproces

Zorgeloos beheer en onderhoud

Geen verhuurprovisie of leegstand risico

Bekijk o n ze a o ok n proje dere verkoo cten in p in Duitsla België, en Spa n d nje!

Wij spreken graag met u af op een voor u geschikt moment

✔ Bij u thuis ✔ Op één van de parken ✔ Op een andere locatie

Kijk voor meer informatie:

centerparcs-vastgoed.nl T. +31 (0)10 - 498 98 00 E. info@cpvastgoed.nl

CONTENT WITH 4 EDITORIAL – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

Foto: Fotolia

INVESTEER EN COMMUNICEER Annemarie Jorritsma, Voorzitter NVP.

Investeren leidt tot groeiende bedrijven, groeiende werkgelegenheid en daarmee een groei van onze welvaart. Investeringen zijn de brandstof van de economie. Dit moet gepaard gaan met communicatie. Maak inzichtelijk en leg aan de maatschappij uit wat je doet!

Als voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) vertegenwoordig ik een grote groep professionele investeerders. Participatiemaatschappijen, of private equity en venture capital, investeren in niet-beursgenoteerde bedrijven. In Nederland hebben circa 1.400 bedrijven een participatiemaatschappij als aandeelhouder. In totaal werken hier 350.000 mensen en zetten deze bedrijven circa €85 miljard euro om.

Participatiemaatschappijen hebben als gevolg van het faillissement van V&D de afgelopen jaren onder een politiek, journalistiek en maatschappelijk vergrootglas gelegen. In opdracht van minister Dijsselbloem deed de UvA onderzoek naar het effect van deze investeerders op hun stakeholders. In dit onderzoek werd geconcludeerd dat het belang van participatiemaatschappijen blijvend is gestegen en dat zij een toegevoegde waarde hebben als tijdelijke eigendomsstructuur. Dit in tegenstelling tot wat velen in de maatschappij dachten.

De belangrijkste les die wij in dit proces hebben geleerd is toepasbaar op elke investeerder. En dat is: wij investeerders moeten veel meer communiceren en uitleg geven over

‘Wij investeerders moeten veel meer communiceren en uitleg geven over wie wij zijn en wat wij doen. Dat vergroot de acceptatie en daarmee het algehele investeringsklimaat.’

wie wij zijn en wat wij doen. Dat vergroot de acceptatie en daarmee het algehele investeringsklimaat. Omdat wij zo lang in de luwte opereerden ontstonden spookverhalen. De wereld van het investeren is voor velen ongrijpbaar en onbekend maakt soms onbemind. Dat terwijl investeerders een belangrijke bijdrage leveren aan de BV Nederland!

Bij de NVP hebben wij een speciale stuurgroep communicatie opgericht waarin leden kennis en ervaringen delen en worden gestimuleerd meer met de media te communiceren over ontwikkelingen bij portefeuillebedrijven. Daarnaast is er bij investeerders structureel meer aandacht voor ESG (Environmental Social and Governance). Als gevolg zien we veel meer begrip ontstaan in politiek en

maatschappij. Investeerders zijn er in vele verschillende soorten en maten. Ik denk echter dat elke investeerder, groot of klein, een open houding naar de maatschappij zou moeten hebben. Zo kunnen we samen toewerken naar een breed gedragen open en positief investeringsklimaat en daarmee een sterker BV Nederland. Annemarie Jorritsma, Voorzitter NVP

BETER INVESTEREN Meer leren over verschillende beleggingsvormen? Op analyseeconomie.nl vindt u nog veel meer interessante artikelen.

ADVERTORIAL

Bekendste clouddienst ook populair bij bedrijven Wie gebruikt er geen Dropbox? In de Benelux-regio heeft 1 op de 2 personen met een internetverbinding een Dropbox-account. Naast consumenten weten steeds meer bedrijven de weg naar de bekendste online opslagdienst te vinden. Meer dan acht miljoen bedrijven en 200.000 betalende klanten gebruiken het Dropbox-platform. Dropbox beweegt zich van het synchroniseren van bestanden naar het synchroniseren van teams. Daarmee is het niet alleen meer een plek voor storage, maar ook om te creëren, samen te wer-

ken en te delen. Dit is dan ook waar het bedrijf zich op richt: zorgen voor hogere productiviteit onder medewerkers. Het van oorsprong Amerikaanse bedrijf heeft inmiddels wereldwijd veel klanten én kantoren waaronder in Amsterdam. Van Adidas, Spotify en Trivago tot KPN en het Nuon Solar Team iedereen gebruikt Dropbox. 75 procent van de bedrijven komt van buiten Amerika, waarvan 39 procent uit EMEA. Bedrijven die hun gegevens niet in Amerika

willen opslaan, kunnen kiezen voor de Europese infrastructuur via AWS. “Gebruiksvriendelijkheid en veiligheid zijn onze kernwaarden”, vertelt vice-president Philip Lacor. “Er is een McKinsey-onderzoek dat zegt dat we 60 procent van onze tijd besteden aan het managen van werk en slechts 40 procent aan werk doen. Dat is een enorme verspilling van menselijke energie. Onze ambitie voor de komende tien jaar is dan ook deze 60 procent zo dicht mogelijk bij 0 te krijgen.”

“Steeds meer bedrijven werken met externe partijen, zoals freelancers of bureaus. Ons product Paper speelt daarop in. Het is een plek waar zowel interne als externe teamleden hun document kunnen delen. Alle deelnemers kunnen synchroon werken en direct zien hoe het project ervoor staat.” Daarnaast biedt Dropbox tools, zoals slimme synchronisatie waarmee je opslagruimte op de harde schijf kunt besparen.

In slechts tien jaar is de Dropbox-omzet gegroeid tot meer dan een miljard dollar per jaar. Geen andere clouddienst evenaart dit. Naast bedrijven, gebruiken inmiddels meer dan 500 miljoen consumenten Dropbox om hun bestanden, video’s en afbeeldingen op te slaan, te delen en te synchroniseren.

Best Styles Global Brilliant blend of risk factors

Even in volatile capital markets there is one persistent driver of active returns: risk premiums. Harnessing them is a common aim when investing in bonds or currencies. It is a less familiar strategy when it comes to the active management of equities – but it can be just as successful. Best Styles Global is a multi-factor investment approach that we have been implementing successfully since 1999. Thanks to a riskcontrolled mix of factors, corresponding risk premiums are earned reliably – and the optimal blend of factors remains largely unaffected by the economic and market environment. Best Styles Global aims for above-average1 and stable returns in the future. allianzgi.com For more information please contact AllianzGI Netherlands: Robert Koopdonk +31 (0) 88 5773 146 Robert.Koopdonk@allianzgi.com

Peter van Meerveld +31 (0) 88 5774 247 Petervan.Meerveld@allianzgi.com

In 15 out of the past 18 years (since January 1999) the Best Styles Global strategy outperformed its benchmark; only in 2003 and 2012 did the strategy lag the benchmark by 4.7% and 0.1% respectively. Over the period as a whole the strategy thus outperformed its benchmark by 1.4% p.a. on average and over 65% cumulative. Source: Allianz Global Investors, as at June 2016. A performance of the strategy is not guaranteed and losses remain possible. Investing involves risk. The value of an investment and the income from it may fall as well as rise and investors might not get back the full amount invested. The volatility of fund unit prices may be increased or even strongly increased. Investment funds may not be available for sale in all jurisdictions or to certain categories of investors. For a free copy of the sales prospectus, incorporation documents, daily fund prices, key investor information, latest annual and semi-annual financial reports, contact the management company at the address indicated below or www.allianzgi-regulatory.eu. Please read these documents, which are solely binding, carefully before investing. This is a marketing communication issued by Allianz Global Investors GmbH, www.allianzgi.com, an investment company with limited liability, incorporated in Germany, with its registered office at Bockenheimer Landstrasse 42–44, 60323 Frankfurt/M, registered with the local court Frankfurt/M under HRB 9340, authorised by Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht (www.bafin.de). Allianz Global Investors GmbH has established a branch in the Netherlands – Allianz Global Investors GmbH, Netherlands Branch – which is subject to limited regulation by the AFM (www.afm.nl). Date: 30 June 2017. 1

Tim Soetens +31 (0) 88 5774 196 Tim.Soetens@allianzgi.com

CONTENT WITH 6 FOCUS – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

INDEXBELEGGEN IS VEILIGER EN GOEDKOPER Instappen, uitstappen. En dan liefst op het ideale tijdstip, zodat de winst zo hoog mogelijk is. 90 procent van de beleggers probeert de beurs te verslaan, stelt Rob Bauer.

Persfoto

Maar in de praktijk vallen de op-

brengsten bij actief beleggen tegen en het kostenniveau ligt vaak al snel één procentpunt hoger dan dat van passieve fondsen, zo stelt de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Rob Bauer, hoogleraar Institutionele Beleggingen aan de Universiteit Maastricht, pleit voor indexbeleggen. “Je kunt de beurs niet systematisch en jaar op jaar verslaan. Particuliere beleggers hebben de benodigde informatie niet tijdig, de informatie waar ze op varen is dan al lang en breed in koersen verwerkt. En bijkomende kosten van actief beleggen drukken de rendementen nog verder naar beneden.” Pensioenorganisaties kiezen vaker

voor indexbeleggingen, particulieren doen dat zelden. “Omdat de aanbieders van beleggingsproducten de mogelijkheden niet aan de grote klok hangen,” aldus Bauer. “De winsten op de verkoop van indextrackers zijn voor de bank te laag. Maar als grote institutionele beleggers al beseffen dat ze de beurzen niet kunnen verslaan, waarom zou een particulier dat dan wel kunnen?” Bauer doet al jaren onderzoek naar

beleggingsopbrengsten. Actieve

index te bestuderen. “De Morgan Stanley Capital International (MSCI) World Index bestaat bijvoorbeeld voor 55 procent uit Amerikaanse aandelen en bevat geen aandelen uit opkomende landen’’, geeft hij een voorbeeld. “Hoe je een goede indexportefeuille opbouwt hangt helemaal af van je doel, beleggingshorizon, risicobereidheid en risicohouding. Ook is het verstandig om, wanneer bepaalde verhoudingen in de effectenportefeuille scheefgroeien, de portefeuille te herbalanceren.” Indexbeleggen is in zijn ogen een breed gespreide portefeuille, passend bij de (rendements)doelstelling met lage kosten en weinig transacties. Er zijn ook partijen die actief zijn

Rob Bauer: “Bij beleggen wint de een en verliest de ander. Maar door de kosten verliezen vaak beide partijen.”

beleggers presteren vaak slechter dan indexbeleggers, concludeert hij. Dat komt onder meer doordat die eerste groep te veel handelt. In de praktijk is het resultaat op een goed functionerende markt echter nauwelijks positiever te beïnvloeden, hoe snel of vaak ze ook kopen of verkopen. “Bij beleggen wint de een en verliest de ander. Maar door de kosten verliezen vaak beide partijen.” Volgens Bauer moet je denken aan totale kosten van anderhalf tot twee procent van het belegd vermogen per jaar. Bij een vermogen van een ton over twintig jaar gaat het dus al om tienduizenden euro’s.

De hoge kosten maken een actief

beheerd fonds gemiddeld 2 procentpunt minder winstgevend dan een vergelijkbare beleggingsindex, aldus de hoogleraar. Zijn conclusie: je kunt beter indextrackers van een wereldwijde index kopen. Het principe achter indexbeleggen

is eenvoudig. Het gaat om een mandje met aandelen dat wordt samengesteld door de beurzen. Zo bepaalt de Euronext-beurs hoe de AEX in elkaar zit. Als je een vol mandje met aandelen hebt, is het niet erg als er twee aandelen tegenvallen. Indexbeleggen kent volgens Bauer geen nadelen. “Behalve dan dat je in een bepaalde

crisisperiode soms veel geduld moet hebben. Het gaat om een rendement van gemiddeld 6 tot 8 procent per jaar gemeten over de periode na de Tweede Wereldoorlog. Dat actieve beleggers vaak slechter presteren dan de markt kan Ralf op de Weegh van BeSmart Indexbeleggen beamen: “Dit komt doordat ze niet-werkende strategieën toepassen, ze proberen bijvoorbeeld de markt te timen. Wetenschappelijk is allang aangetoond dat deze methodes niet werken.” Hij adviseert beleggers om altijd de onderliggende aandelen van een

met passieve indexfondsen. Is dat niet verkapt actief beleggen? Op de Weegh: “Zij passen ook hier de niet werkende strategieën toe. Ze switchen van de ene markt naar de andere markt of stappen soms helemaal uit. Wanneer er dan ook nog een beheervergoeding van 1,5 procent of meer gerekend wordt kun je denk ik spreken van actief beheer.” Malini Witlox

ACTIEF OF PASSIEF? Beleggen kan op allerlei verschillende manieren. Gaat u voor actief of passief? Op analyseeconomie.nl worden verschillende vormen uitgelicht. ADVERTENTIE

- STOCKINGGUT BY AVENIDA -

LEOGANG

RENDEMENT

ii Huurwoningen voor starters op gewilde locaties Deelname vanaf 15.000 euro Waardevaste woningportefeuille Geen bijkomende kosten Investeren in duurzaamheid Hypothecaire zekerheidsgarantie JA, IK WIL GRAAG MEE-INVESTEREN

BEL NU: 088 – 770 44 44 OF GA NAAR WWW.MEERDERVOORT.COM

VAST ENT EM N RE D

5,1 % B

AAR IJ 7 J

Meerdervoort Group Oude Delft 201 2611 HD Delft

Let op! U belegt buiten AFM-toezicht. Geen vergunningen prospectusplicht voor deze activiteit.

Geniet van het bergpanorama vanuit uw eigen luxe design appartement op een ski-in-ski-out locatie 200 km skigebied saalbach-hinterglemm-leogang ABE LENSTRA BOULEVARD 50-1, 8448 JB HEERENVEEN • TEL. 0513 745 016 • GERARD HAAGSMA • 06 - 53 87 10 56 • SECONDHOME@KONTOURVASTGOED.NL •

SKI-IN SKI-OUT

ACTUEEL – ANALYSEECONOMIE.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

INVESTEREN IN VASTGOED - DO’S AND DON’TS Terwijl de Nederlandse economie aantrekt en de spaarrente een dieptepunt nadert, is beleggen in vastgoed booming en schieten nieuwe winkelcentra, bedrijventerreinen en woningbouwprojecten als paddenstoelen uit de grond. In 2016 werd er, volgens cijfers van internationale vastgoedadviseur CBRE, voor 13,5 miljoen euro belegd in vastgoed. Goed nieuws dus voor zowel de particuliere als de institutionele belegger. Maar investeren in vastgoed vraagt om visie en om een vooruitziende blik, waarschuwt beleggingsexpert Huib Boissevain.

Foto: Fotolia

de Nederlandse vastgoedsector volop in ontwikkeling. 2017 belooft zelfs een historisch topjaar te worden met veel transacties. In de Amsterdamse huizen- en kantorenmarkt is zelfs sprake van een tekort aan beschikbare investeringsobjecten. Een succesverhaal? Niet echt, vindt Boissevain. “Nederlandse investeerders, zeker particulieren, zijn van nature heel voorzichtig. En institutionele beleggers zijn jarenlang tegengewerkt door De Nederlandsche Bank. Met als gevolg dat de afgelopen jaren buitenlandse investeerders in het gat zijn gesprongen dat Nederlandse beleggers hebben laten liggen. Zowel in de kantoren-, winkel- als woningenmarkt. De Gemeente Amsterdam is steeds te laat met maatregelen nemen. Zo stond een tijd terug al in het Parool: gooi de kantorenmarkt open, anders heb je straks een tekort.” Als gevolg van de Brexit verwacht Boissevain een toeloop van bedrij-

Huib Boissevain: “Nederlandse investeerders, zeker particulieren, zijn van nature heel voorzichtig.”

ven die de oversteek naar Nederland wagen. “Voor die bedrijven is beperkt kantoorruimte beschikbaar. Ze hebben bovendien ook nog werknemers die gehuisvest moeten worden. En dat zijn geen types voor de sociale woningbouw. Dat wordt dus nog een hele uitdaging.” Boissevain zet ook vraagtekens bij an-

dere ontwikkelingen in de Amsterdamse kantorenmarkt. Zo gaan door het dichtgroeien van toplocaties als de Zuid-As kantoren uitwijken naar plekken als de Bijlmer, Sloterdijk en Diemen. “Op zich is zo’n spreiding niet verkeerd. Maar kantoorcomplexen gedijen op plekken die goed bereikbaar zijn zowel met de trein

als de auto. En met een multifunctionele bestemming, dus kantoren, woningen en winkels door elkaar. Als je kijkt naar Sloterdijk en Zuidoost, zie je dat daar kantorenpanden worden getransformeerd tot woningen. Begrijpelijk, omdat de opbrengsten van verhuurde woningen veel hoger liggen dan die van kantoren. Maar dat is eigenlijk nooit de bedoeling geweest.” Ook ten aanzien van de Amsterdamse woningmarkt heeft Boissevain zo zijn twijfels. “De gemeente investeert in sociale woningbouw. Terecht. Maar daarbij lopen ze achter de feiten aan. Projecten gaan namelijk niet naar beleggers, maar naar

VRAGEN AAN HENKJAN PRINS

woningcorporaties. Er zijn 1 miljoen woningen nodig. Met de huidige bouwcapaciteit zijn we daar nog wel twintig jaar mee bezig. Wat vooral goed nieuws is voor huizenbezitters, omdat de huizenprijzen daardoor kunstmatig hoog worden gehouden.” Boissevain ziet evengoed mogelijkhe-

Na jaren van economische recessie is

den voor slimme investeringen in vastgoed. Ook verwacht hij dat de gunstige ontwikkelingen in Amsterdam de situatie in de rest van het land positief zullen beïnvloeden. “De rendementen in vastgoed zijn relatief hoog. En de krapte blijft. Voor particulieren biedt de Nederlandse markt volop kansen, in winkels, supermarkten en woningbouwprojecten.” Voor institutionele beleggers kunnen woningbouwprojecten eveneens een interessante investering zijn, maar ook beleggen in grote bouwprojecten zoals kantoorpanden, winkelketens en distributiecentra biedt kansen. “Dat zijn beleggingsobjecten met een redelijk stabiele marktwaarde. Maar zeker bij distributiecentra heb je een langetermijnvisie nodig. En aandacht voor ontwikkelingen ten aanzien van distributiemodellen, logistiek en online shoppen.” Erzsó Alföldy

STEEK JE GELD IN STENEN Beleggen in vastgoed is populair. Het ging dan ook jarenlang elk jaar beter met de branche. Toch zijn er nu twijfels. Is het nog wel zo rendabel om je geld in stenen te steken? Je leest er meer over op analyseeconomie.nl

Managing Director Second Home Expo.

Waarom kiezen mensen ervoor om een tweede huis te kopen? “Een tweede huis wordt steeds meer een investering, mensen kiezen ervoor een huis te verhuren in plaats van hun geld op een spaarrekening te zetten. Het wordt dus steeds minder gezien als luxeproduct. Naast dat men zelf gebruik maakt van het huis, kan deze ook verhuurd worden tijdens de vakantieperiodes om zo een hoger rendement te behalen.”

Welke gebieden zijn populair? “Spanje en Frankrijk, zijn nog altijd lijstaanvoerder, maar ook minder traditionele plekken als Macedonië en de Kaapverdische Eilanden rukken op.”

Waar moet je op letten bij het investeren in een tweede huis? “Je moet het natuurlijk nooit overhaast doen. Wij adviseren mensen altijd om naar een seminar te gaan. Daar leren ze hoe het kopen van een tweede huis in zijn werk gaat, wat er qua extra kosten bij komt kijken en wat het rendement is dat behaald kan worden. Ook de regels voor het kopen en verkopen van vastgoed kunnen in het buitenland verschillen, dus ook daar moet je rekening mee houden.”

ADVERTENTIE

12%

OPBRENGST VANAF DAG 1 BIJ AANKOOP TOT OPENING RESORT

7 5

INTELLIGENTE VASTGOEDINVESTERINGEN OP KAAPVERDIË

GEGARANDEERD MINIMUM NETTO VERHUURRENDEMENT

JAAR HERVERKOOP OPTIE VIA THE RESORT GROUP PLC

Het aanbod van 12% is slechts tijdelijk geldig. U geniet deze 12% opbrengst al vanaf dag 1 van uw aankoop en dit tot aan de opening van het Resort. Nadien ontvangt u niet minder dan 7% gegarandeerd netto verhuuropbrengst voor de volgende 5 jaar*. Dit biedt zekerheid op lange termijn voor uw investering. *Wanneer u intekent op het Hotel Managed Rental Programme

LotB_Ad_Financieel Dagblad_265x125.indd 1

KARINE VANDERBORGHT & GUY SCHUERMANS

Living on the Beach Exclusieve Partner Benelux The Resort Group Plc

ONTVANG ONZE BROCHURE info@living-on-the-beach.nl + 31 (0)85 0655269 www.living-on-the-beach.nl

18/09/17 16:08

CONTENT WITH 8 PROFIEL – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

‘IK WORD BIJ ALLES WAT IK DOE GEDREVEN DOOR NIEUWSGIERIGHEID’ Ondernemer, fund manager, investeerder, fotograaf, journalist, beurscommentator en boekenauteur Willem Middelkoop heeft een kleurrijke loopbaan achter de rug. Één ding loopt echter als een rode draad door zijn leven: een grenzeloze nieuwsgierigheid. Plus de behoefte om steeds iets nieuws te ondernemen.

Willem Middelkoop (55) is beleggings-

expert en schrijver van spraakmakende boeken als ‘Als de dollar valt’, ‘De permanente oliecrisis’, ‘The Big Reset’ en ‘The Tesla Revolution’. Hij heeft, naar eigen zeggen, twee grote interesses: journalistiek én handel. Middelkoop studeerde ooit af aan de HTS voor Confectie-Industrie in Amsterdam in een commerciële richting. Hij werkte vervolgens een jaar of twintig als fotojournalist voor onder meer Panorama, Reuters en het Parool, en later ook als financieel-economisch journalist. Hij kreeg landelijke bekendheid als beurscommentator als gevolg van de publicatie van ‘Als de dollar valt’ in 2007, waarin hij de komst van de kredietcrisis voorspelde. Onlangs is zijn jongste geesteskind, ‘The Tesla Revolution’ verschenen. Waar komt uw nieuwsgierigheid vandaan?

“Ik vermoed dat die nieuwsgierigheid samenhangt met mijn jeugd. Vanuit de behoefte om de wereld om me heen te begrijpen, als gevolg van een gevoel van onveiligheid. Mijn ouders gingen namelijk uit elkaar toen ik vijf was, waarna ik bij een pleegmoeder terechtkwam. Mijn handelsgeest heb ik mogelijk van de Amsterdams-joodse kant van mijn moeder meegekregen. Mijn vader, die kernfysicus bij

CERN in Genève was, had een vergelijkbare honger naar kennis. Mijn vader zat van jongs af aan verdiept in boeken. Ik ben zelf ongelooflijk geïnteresseerd in allerlei dingen en heb een sterke behoefte om te lezen en om te snappen hoe de wereld in elkaar zit. Waar liggen de kansen, wat zijn de risico’s? Ik ben ook bedreven in het herkennen van trends en wil altijd dingen doen die niet eerder door anderen zijn gedaan. Dat deed ik al toen ik als fotograaf werkte: zorgen dat ik vooraan stond.” Zo heeft u de kredietcrisis al in 2007 voorspeld. Heeft u zo’n vooruitziende blik?

“De vraag was eigenlijk niet: komt er een crisis, maar meer wannéér. Het is een misconceptie om te denken dat je de crisis niet kon voorzien. Ik volgde destijds de columns van Kees de Kort bij BNR, die heel goed was in het benoemen van de excessen in de economie. Die waren voor mij echt een eyeopener. Ik had in de jaren negentig miljoenen bij ING geleend en geïnvesteerd in Amsterdams vastgoed. Maar ik dacht na het knappen van de internetbubbel: straks is de vastgoedbubbel aan de beurt. Daarom heb ik al mijn appartementen van de hand gedaan en ben toen gaan investeren in Noord-Amerikaanse gouden zilvermijnen. In mijn boek ‘Als de dol-

lar valt’ beschreef ik in 2007 dat het Amerikaanse economische systeem tijdens de komende crisis zou imploderen. Dat bleek eind 2008 ook het geval: de imploderende hypotheekmarkt leidde achtereenvolgens tot de ineenstorting van banken op Wall Street, de hypotheekmarkt, General Motors en Ford en AIG, Amerika’s grootste verzekeringsmaatschappij. Veel van wat ik in dat boek had opgeschreven bleek een jaar na dato bewaarheid. De crisis was een feit.”

ik steeds gekeken naar wat de grote bedreigingen voor ons financiële systeem zijn. De dollar, die sinds 1944 het fundament vormt van ons financiële systeem, verliest langzaam maar zeker zijn positie als wereldmunt. Een simpele oplossing voor het probleem heb ik niet. Maar één ding is zeker: er is op afzienbare termijn een monetaire ‘reset’ nodig om de overgang te kunnen maken naar de volgende fase van ons financiële systeem.”

Tegenwoordig steekt u met uw investeringsfonds geld in bedrijven actief in goud, zilver en andere andere grondstoffen. Maar ondertussen worden de voorraden grondstoffen steeds schaarser.

Uw meest recente boek, ‘The Tesla revolution’, gaat over de energietransitie. Change of subject?

“Dat klopt. Maar diezelfde schaarste zorgt er ook voor dat hun prijs de komende jaren omhoog wordt geduwd.”

U heeft ooit gezegd: in 2020 is het huidige economische systeem ingestort. Bent u zo’n doemdenker?

“Ik word wel eens een pessimist genoemd. Terwijl, als je kijkt naar wat ik zei, over de komst van de crisis bijvoorbeeld, ik voorspelde dat het binnen tien jaar zou gebeuren. En een jaar later was het een feit. Dus ik ben eigenlijk nog te optimistisch geweest. Ik zou mezelf eerder een realist willen noemen. Sinds ik met investeren ben begonnen heb

die zaken die niet door de overheid kunnen worden bijgedrukt, zoals staatsobligaties. Je kunt beter investeren in vastgoed, edelmetalen, of bedrijven met een hoge intrinsieke waarde. Een goed voorbeeld zijn bedrijven die profiteren van de energietransitie. Want die maakt de vraag naar grondstoffen zoals koper, nikkel, platina maar ook lithium, opeens heel groot. Neem nu zo’n Tesla: daarin zit wel tien keer zoveel koper dan in een normale auto.” Hoe belangrijk is tenslotte geld voor u?

“Ik had in 2007 al eens een boek over de wereld van energie geschreven, met een jonge onderzoeker, Rembrandt Koppelaar, getiteld ‘De permanente oliecrisis’. Twee jaar geleden kwam ik hem weer tegen en opperde: het is misschien een goed idee om te kijken hoe de wereld er nu voor staat. We besloten een opvolger te schrijven. Door het verkoopsucces van Tesla vond ik dit een mooie titel voor ons boek. Wat Tesla doet ís ook revolutionair. Elon Musk heeft niet alleen elektrische auto’s op de markt gebracht, maar fabriceert ook zonnepanelen en batterijen voor energieopslag.”

“Ik ken mensen die ervoor leven om miljonair te worden. Ik vind beleggen en zaken doen een leuk spel en ik wil ook graag een comfortabel leven, maar mijn belangrijkste drijfveer is mijn nieuwsgierigheid. Daarom ben ik ook twintig jaar lang journalist geweest. Met boeken schrijven verdien ik niet zoveel, maar ik vind het veel te leuk om te doen.”

Waar kun je tegenwoordig het beste je geld in steken?

De markt verslaan en steeds een hoger rendement behalen. Willem Middelkoop vindt beleggen vooral leuk. Meer lezen? Kijk dan op analyseeconomie.nl.

“Je kunt het beste beleggen in

Erzsó Alföldy

“IK VIND BELEGGEN EEN LEUK SPEL!”

ADVERTENTIE

ANALYSEECONOMIE.NL

CONTENT WITH A PURPOSE

Foto: Govert de Roos

VRAGEN AAN ROB VAN GOOL

Directeur Winkels bij vastgoedbelegger Annexum.

Hoe heeft het supermarktvastgoed standgehouden? “De wereld van het supermarktvastgoed heeft nauwelijks klappen gehad door de crisis, terwijl de rest van het winkelvastgoed de crisis wel voelde. De supermarkten worden niet apart gevolgd en vallen daarmee onder winkelvastgoed. Supermarkten en non-food winkels zijn niet te vergelijken. Schoenen koop je eens in de zoveel tijd, net als kleding. De supermarkt ziet de gemiddelde Nederlander daarentegen zo’n drie keer per week. Daardoor is supermarktvastgoed veel stabieler.”

Hoe gaat het met het supermarktvastgoed op dit moment? “De winkelervaring van klanten wordt steeds belangrijker, daar spelen supermarkten op in. Vanuit beleggingsperspectief is supermarktvastgoed een aantrekkelijke belegging. Tien jaar geleden waren de prijzen van supermarktvastgoed gelijk aan de huidige prijzen, echter lag de rente die je betaalde over de lening toen rond de vijf procent, waar dat nu twee procent is.”

FEITEN

Hoe gaat het in de toekomst veranderen?

Willem Middelkoop belegde in appartementen voor expats in de jaren ’90 en behaalde in 2011 met zijn goudwebshop AmsterdamGold.com een jaaromzet van 100 miljoen. Tegenwoordig belegt hij met zijn investeringsfonds Commodity Discovery Fund in grondstofontdekkingen. Daarnaast investeert hij eigen geld in start-ups, die zich richten op innovatieve technologie. Tenslotte is Middelkoop schrijver van een zevental boeken, waaronder ‘The Big Reset’ (2007) en ‘The Tesla Revolution’ (2017).

“Qua rendement verwacht ik dat de prijzen, in vergelijking met tien jaar geleden, naar elkaar toe zullen groeien door lagere rentes of door stijgende vastgoedprijzen. Door verstedelijking zullen er meer stadswinkels ontstaan in de Randstad.” ADVERTENTIE

Goud met tien procent korting, direct van de mijnen bij Goudkorting.nl Sparen levert door de lage rente weinig op en beleggen biedt weinig zekerheid. Toch geld over? Koop dan goud. Goud is namelijk al jaren waardevast. Daarnaast hebben goudmijnen in Tanzania, Canada en Ghana de mogelijkheid uit te breiden als u uw aankoop doet via Goudkorting.nl. Ook kunt u een bezoek brengen aan een van de mijnen. Soms zelfs op uitnodiging van Goudkorting.nl. “De klant koopt het goud direct van de goudmijnen. Het geld gebruiken de mijnen voor investeringen in machines, personeel, wasstraten, vrachtwagens, capaciteitsuitbrei-

ding en om andere mijnen over te nemen,” legt Iwan van Eenbergen van Goudkorting.nl uit. Omdat de klant in de goudmijn investeert, krijgt hij tien procent korting op de goudprijs die gehanteerd wordt bij de London Bullion Market Association. Als honderd gram goud internationaal 3587,57 euro kost, betaalt u bij Goudkorting slechts 3228,81 euro. Na betaling krijgt u een waardecertificaat van een erkend advocaat. Binnen tien maanden wordt het Umicore goud gratis verzekerd en verzegeld afgeleverd, of u kunt het ophalen bij goudstandaard.com in Alkmaar. Het gaat dan overigens

niet om het goud uit de mijn waarin geïnvesteerd is. Het is namelijk vanwege transportkosten en verzekering goedkoper om dat goud op de lokale markt te verkopen en vervolgens in Nederland weer gecertificeerd goud aan te kopen. Goudstandaard is door de mijnen verkozen als exclusieve leverancier. Van Eenbergen: “De goudbaren hebben een gecertificeerde zuiverheid van 999,9 en bestaan voor 99,99 procent uit puur goud. Sommige klanten verkopen het, romen de winst van tien procent af en kopen weer nieuw goud via Goudkorting.nl. 95 procent van onze klanten zijn vaste klanten. Anderen houden het goud en zien

het als belegging voor de toekomst. We doen dit nu drie jaar en sindsdien is de goudprijs alleen maar gestegen.” De klanten zijn tevreden. “Goede service, perfect contact,”, “Een goede manier om fysiek goud aan te schaffen met een discount,” en “Durf dit bedrijf zeker aan te bevelen aan anderen”. Op beoordelingssite Trustpilot krijgt Goudkorting.nl het maximale aantal sterren.

CONTENT WITH 10 UITDAGING – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

Persfoto

MEER VRAAG NAAR DUURZAAM BELEGGEN Persfoto

Theo Kocken: “De centrale banken kunnen niets meer bijsturen, de rente ligt al op het nulpunt.”

AANDELENMODELLEN HOUDEN GEEN REKENING MET IRRATIONEEL GEDRAG Als het om beleggen gaat, zijn modellen die kijken naar het verleden geen goede raadgever. Scenariodenken is dat wel. Risicomanagement is essentieel, zowel in de beleggingswereld als bij bedrijven. Institutionele beleggers lopen onno-

dige risico’s als ze louter op statistische modellen sturen om te bepalen in welke beleggingen ze gaan investeren en welke ze verkopen. Die modellen, die gebaseerd zijn op historische data, houden namelijk beperkt rekening met irrationeel menselijk gedrag. Beleggers kunnen beter kijken naar onderliggende processen in de economie, inclusief radicale besluitvorming bij de centrale banken, bepleit Theo Kocken, hoogleraar Risicomanagement aan de Vrije Universiteit Amsterdam en directeur van Cardano. “De modellen claimen te kunnen dui-

den of een aandelenmarkt stabiel of onveilig is. Maar als aandelen veiliger lijken volgens die modellen, worden ze juist onveiliger, leert de praktijk. Mensen gaan meer risico nemen, kopen meer aandelen, vaak met geleend geld. De prijzen gaan daardoor enorm snel omhoog, dat leidt tot een economische boom, en lage gemeten risico’s waarbij de aandelen plots bijvoorbeeld zeventig procent in waarde dalen.” Kocken pleit voor scenariodenken. Wat gebeurt er in de economie, gaat

het wel echt goed op de financiële markt? Of is er veel lucht gecreëerd, onder meer veroorzaakt door het rentebeleid van de Europese Centrale Bank? Institutionele beleggers zoals pensi-

oenfondsen en verzekeraars kunnen niet voorspellen wanneer de aandelenmarkten gaan zakken, maar weten dat dat ooit met redelijke kans gaat gebeuren. De beleggers moeten eerst naar hun bezittingen en verplichtingen kijken, aldus Kocken. Wat moet je de komende decennia betalen aan de gepensioneerden? Als je weet wat je maximale verlies is, kun je risico’s analyseren en kijken wat je doet met je geld. Heb je de adem om jarenlang te wachten op stijging, na een eventuele forse daling? In 2008 stortte de huizenmarkt com-

pleet in, nadat jarenlang de prijzen waren gestegen. Les geleerd, zou je denken, maar anno 2017 leggen huizenkopers opnieuw bedragen boven de vraagprijs neer. Huizenkopers die nuchter blijven, komen niet aan een woning. Hetzelfde geldt voor de aandelenwereld. Beleggers die wel rationeel zijn en de risico’s willen minimaliseren, worden vaak niet serieus genomen, aldus de hoogleraar. Alle hallelujaverhalen ten spijt, we

zijn nog lang niet uit de crisis, aldus Kocken. Het gaat ogenschijnlijk be-

ter, maar het kan zo weer instorten. “De centrale banken kunnen niets meer bijsturen, de rente ligt al op het nulpunt. Vroeger kon China nog instappen als redder, maar dat is ook niet meer de motor van de wereld die het was, door private schuld in China.” De economie is sinds de jaren ’80

fragieler geworden, aldus Kocken, met bijbehorende risico’s voor beleggers.

Volgens de hoogleraar is dit deels te wijten aan onverantwoord beleid bij de centrale banken, begonnen in de jaren ‘80. “Die denken dat ze alles kunnen beheersen. Als het fout ging met de economie, pompten ze er gewoon miljarden in, werd de rente verlaagd en werden bedrijfsobligaties en soms zelfs aandelen (Japan) opgekocht. Dat zijn ze blijven doen. Ze willen de economie aanjagen en vertrouwen op modellen uit het verleden. Maar ze vergeten dat dat niet altijd zo werkt, de wereld is nooit stabiel. We zijn nu bijvoorbeeld in een overgang van een industriële naar een robotiserende wereld. Niemand weet de effecten hiervan op rente, inflatie en rendementen.” Ook buiten de beleggingswereld

proberen bedrijven en organisaties problemen te voorkomen door risicomanagement. Veel organisaties implementeren

risicomanagement aan de hand van het COSO Enterprise Risk Management framework, aldus Harmen Jansen, consultant bij adviesbureau Improven in opinies op de websites CM en Executive Finance. Risicomanagement over de volle

breedte en diepte in een organisatie implementeren klinkt als een hels karwei. Dit hoeft het echter niet te zijn. Zonder dat we ons er direct bewust van zijn, maken we namelijk continu risicoafwegingen. Bij het aannemen van nieuw personeel kiezen organisaties al voor meerdere gespreksrondes of een assessment, om te voorkomen dat de verkeerde personen gecontracteerd worden. Risicomaatregelen worden wel zeker getroffen zonder deze als zodanig te benoemen. Risicobewustzijn is bij veel mede-

werkers inherent aanwezig, aldus Jansen. Bij anderen dient dit aangewakkerd of ontwikkeld te worden. Hij pleit voor een periodieke training om medewerkers alert te maken en bewust te houden. Echter: ‘Waar gewerkt wordt, worden fouten gemaakt. Incidenten zullen altijd ontstaan.’ Malini Witlox

MEER ARTIKELEN LEZEN? Op analyseeconomie.nl vindt u nog veel meer informatie over risicomanagement en duurzame beleggingen.

Jessica Ground, internationaal hoofd rentmeesterschap bij Schroders.

Duurzaamheid is geen hype. Het is een trend. Ook beleggers zijn inmiddels overtuigd van de noodzaak rekening te houden met milieu, sociale omstandigheden, maar ook goed bestuur. Fondsbeheerders dienen openheid van zaken te geven en zullen vaker ecologische, maatschappelijke en bestuurs-aspecten (ESG) analyseren bij beleggingen in staatsobligaties. Investeerders focussen vooral op de middellange en lange termijn stelt Jessica Ground, internationaal hoofd rentmeesterschap bij vermogensbeheerder Schroders. “Bij extreme weersomstandigheden bijvoorbeeld, zien we dat staatsobligaties beter presteren dan andere binnenlandse aandelen.” Bij staatsobligaties dient vooral prioriteit te worden gegeven aan goed bestuur en sociale investeringen. Ground noemt als voorbeeld Japan, een land met een hoge schuldenlast. Een sterke sociale cohesie en gedegen overheidsinstellingen hebben het echter mogelijk gemaakt om toch een redelijke welvaart te behouden. Duurzame onderwerpen als milieu winnen aan belang. Het publiek vraagt erom, dus houden ook vermogensbeheerders daar rekening mee. Bijvoorbeeld door de lange-termijn-impact voor de verschillende risico’s die klimaatverandering met zich meebrengt, in hun 30-jarige prognoses op te nemen. Opkomende markten zijn extra kwetsbaar. Overheidsinstanties en andere instellingen zijn doorgaans minder ontwikkeld, wat het voor beleidsmakers moeilijk maakt om in te grijpen in tijden van crisis. Vermogensbeheerders zullen daarom in dit soort landen extra aandacht besteden aan het evalueren en monitoren van de risico’s. Dit kan door bedrijfsbezoeken en audits met een breed scala aan beoordelingspunten. ADVERTENTIE

Betrokkenheid die verder gaat dan beleggen alleen

Bedrijven en SDG’s Meer weten: www.bmogam.nl

Ethics shouldn’t cost extra Discover low cost, rules based socially responsible investments Lyxor’s ethical ETFs are a passive way to invest responsibly. A rules-based approach means you will only ever be investing in appropriate instruments. And, with fees as low as 0.25%, you won’t be paying a premium to do it. Discover themes like water or green bonds.

The original pioneers www.lyxorETF.nl

THIS COMMUNICATION IS FOR PROFESSIONAL CLIENTS ONLY. Source for charges: Lyxor ETF, correct as at 1 September 2017 This document is for the exclusive use of investors acting on their own account and categorised either as “Eligible Counterparties” or “Professional Clients” within the meaning of Markets In Financial Instruments Directive 2004/39/EC. These products comply with the UCITS Directive (2009/65/EC). Lyxor International Asset Management (Lyxor ETF) recommends that investors read carefully the “investment risks” section of the product’s documentation (prospectus and KIID). The prospectus and KIID in English are available free of charge on www.lyxoretf.com, and upon request to client-services-etf@lyxor.com. Lyxor International Asset Management (Lyxor AM), société par actions simplifiée having its registered office at Tours Société Générale, 17 cours Valmy, 92800 Puteaux (France), 418 862 215 RCS Nanterre, is authorized and regulated by the Autorité des Marchés Financiers (AMF) under the UCITS Directive and the AIFM Directive (2011/31/EU). Lyxor ETF is represented in the UK by Lyxor Asset Management UK LLP, which is authorised and regulated by the Financial Conduct Authority in the UK under Registration Number 435658. AVDERTORIAL

Terug naar de basis met Goudstandaard We weten allemaal dat je kunt leren van de geschiedenis. Echter, ten aanzien van het huidige financiële systeem volgen we liever de filosofie “this time it’s different”. Een naïeve gedachte? In de lange geschiedenis van handel en betalen, is er maar één betaalmiddel dat van meet af aan zijn waarde heeft bewezen: goud. Goud is het toevluchtsoord in tijden van financiële onrust en wordt ook aangekocht als bescherming tegen inflatie. De doorslaggevende reden hiervoor is dat goud niet kan worden bijgedrukt. Het bedrijf Goudstandaard ziet haar klandizie de afgelopen jaren sterk groeien. Particulieren, maar ook bedrijven, kiezen er

steeds vaker voor om een deel van hun vermogen te verzekeren met behulp van edelmetaal. Fysiek goud wordt gebruikt als stabilisatie van een beleggingsportefeuille. Men grijpt terug naar tastbare waarde en de filosofie van het oude bankieren en zet daardoor geld buiten het wankelende systeem. Bij Goudstandaard koopt men fysiek edelmetaal veelal gecombineerd met opslag bij zusterbedrijf AunexumSafe. AunexumSafe biedt veilige en verzekerde opslag van edelmetaal in Nederland en Zwitserland. Via de website www.goudstandaard.com koopt men net zo eenvoudig edelmetaal als een boek bij bol.com - vandaag besteld, morgen in huis. Medewerkers van Goudstandaard geven klanten

alle aandacht met een uiterst persoonlijke benadering.

Edelmetaal is geschikt voor iedereen met spaargeld en financiële doelstellingen. Vooral ondernemers en vermogende families beseffen dat zij verantwoordelijk zijn voor de eigen financiële toekomst. Onze Duitse buren bezitten achtmaal zoveel goud per hoofd van de bevolking als een Nederlander. Zij schreven in 150 jaar driemaal ‘Duitse mark’ af en hebben letterlijk leergeld betaald. Met de huidige (negatieve) rente op spaargeld, de enorme schuldenberg (obligaties) en relatief dure aandelen hebben banken en vermogensbeheerders nauwelijks interessante proposities. Daarbij woekert

de kredietcrisis van 2008 nog immer voort. Deze instabiliteit vormt een opmaat naar een kapitaalvlucht in hard assets. Rendement staat niet meer op de eerste plaats. Behoud van vermogen en koopkracht is belangrijker. Krijg je over 30 jaar voor duizend euro nog dezelfde hoeveelheid boodschappen bij de supermarkt als vandaag? Hard assets zoals onroerend goed en grondstoffen blijken een goede verzekering tegen inflatie. Ook wordt hierin belegd om het tegenpartijrisico te ontlopen: het risico dat een tegenpartij in een financiële transactie zijn belofte niet kan nakomen. Dat edelmetaal in de monetaire geschiedenis een belangrijke plek inneemt blijkt uit het feit dat goud nog altijd als eerste

post op de balans van iedere centrale bank staat. Goud is immers al duizenden jaren cruciaal bij een ‘monetaire reset’. Een financieel onrustige tijd lijkt voor ons te liggen: wereldwijd kopen centrale bankiers na decennia weer goud. En hoe! Wanneer de geschiedenis zich al meer dan 140 maal heeft herhaald is het scenario “this time it is NOT different” wellicht de meest logische. U kunt uw edelmetaal eenvoudig bij Goudstandaard kopen: bestel vandaag voor de zekerheid van morgen.

CONTENT WITH 12 TOEKOMST– ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

Persfoto

Foto:Persfoto Fotolia

Hans Oudshoorn: “Bedrijven die zeggen duurzaam te beleggen doen dat vaak voor negentig of vijfennegentig procent ”

‘TRANSPARANTIE RONDOM DUURZAAM BELEGGEN ESSENTIEEL’ De elektrische auto, zonnepanelen, CO2-reductie: anno 2017 zijn we steeds meer bezig met duurzaamheid. Ook in de financiële sector is de energietransitie een hot item. Een goede zaak, maar transparantie is essentieel: “Soms is het helemaal niet duidelijk waar een groot bedrijf in investeert.”

Dat stelt althans Vicki Bakhshi, als director Governance & Sustainable Investment van BMO Global Asset Management. “Er wordt vaak gezegd: we hebben ons geld in elektrische energie of iets soortgelijks gestoken, maar dat is dan in overzichten moeilijk terug te vinden”, verklaart ze. “Dan hebben ze in de begroting verschillende beleggingen op één hoop gegooid en dan weet je niet altijd waar het geld precies zit: in duurzame, groene, investeringen of helemaal niet. Terwijl klimaatverandering en alles wat daarbij komt kijken een essentiële rol speelt in de toekomst van de financiële sector.”

Bakhshi doelt bijvoorbeeld op (al dan

niet onverwachtse) technologische vooruitgang, waardoor belangrijke assets als olie of steenkool opeens overbodig blijken en iets als zonne-energie dusdanig goedkoop of effectief kan worden ingezet, waardoor het de complete industrie op zijn kop zet. “Daar moeten bedrijven echt over nadenken. Wat ga je dan doen?”

Duurzame beleggingen zijn een enor-

me groeimarkt. Bedroeg de handel rondom duurzaam sparen en beleggen in 2011 alleen al in Nederland volgens de VBDO, de vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling, ongeveer 18 miljard euro, was dat vorig jaar al liefst 30 miljard. Wereldwijd ligt dat op iets meer dan 20 biljoen, zo onderzocht de GSI-Alliance, een internationale samenwerking tussen duurzame beleggingsorganisaties. Het is één van de redenen waarom het Task Force on Climate-related

Financial Disclosures (kortweg: TCFD), een werkgroep opgericht door internationale centrale banken, de situatie rondom duurzaam beleggen onderzocht. Haar conclusie: het kan en moet stukken beter. Van beleggers wordt verwacht dat ze de eigen informatieverschaffing verbeteren en een rol spelen in een betere rapportage door de ondernemingen waarin wordt belegd, zo staat te lezen in het omvangrijke rapport dat eind juni werd gepubliceerd. Bakhshi noemt Shell een goed

voorbeeld waar op het vlak van transparantie nog de nodige slagen te maken zijn. “Ze moeten hun standpunt en strategie rondom klimaatverandering bepalen en, vooral, zichtbaar maken.” Bovendien: “Bedrijven die zeggen duurzaam te beleggen doen dat vaak voor negentig of vijfennegentig procent. Er is vaak een stukje wat niet duurzaam ingevuld wordt”,

voegt Hans Oudshoorn, schrijver van het boek ‘Beleggen voor Dummies’ en investmentcoach bij Binck daaraan toe. Wel is ten opzichte van vroeger de

communicatie rondom investeringen sterk verbeterd, meent de beleggingsexpert. “Als de berichtgeving niet klopt, dan wordt er tegen de eindklant gelogen en dat mag natuurlijk niet: daar zitten instanties echt steeds strakker bovenop.” Bakhshi: “Laat als financiële instelling of bedrijf zien wat je doet om je ecologische voetafdruk zo klein mogelijk te laten zijn. Dat is al een goede stap.” Ger de Gram

OPEN OVER ESG Duurzaam beleggen wordt steeds populairder, maar is iedereen wel zo duurzaam als hij zegt? Op analyseeconomie.nl lees je er nog veel meer over.

DUURZAAM BELEGGEN STEEDS MEER NORM

Duurzaam beleggen krijgt steeds meer aandacht van vermogensbeheerders. Kort gezegd komt dat erop neer dat niet-financiële data vaker onderdeel zijn van de beheerspraktijk. Factoren als energieverbruik, hergebruik van grondstoffen, veiligheid, maar ook goed ondernemersbestuur worden meegenomen bij de selectie en het beheer van de portefeuille. Tegelijkertijd bestaat ook te uitdaging om environmental (E), social (S) en governance (G) criteria uit te laten groeien tot de new normal in vermogensbeheer, benadrukt Detlef Glow, hoofd research EMEA bij Lipper, een onafhankelijk fondsbeoordelaar. Je kunt dit thema ook vanaf de andere kant beoordelen, meent hij. Want waarom zou je zulke niet-financiële informatie als vermogensbeheerder eigenlijk onbenut laten in het research- en selectieproces? De vraag stellen, is hem beantwoorden, te meer omdat vanuit beleggers steeds meer behoefte ontstaat om ESG-criteria tot vast onderdeel te maken van conventioneel vermogensbeheer. Pensioenbeheerder BPL Pensioen uit Groningen is één van de partijen die nadrukkelijk aangeeft dat ESG-risico’s actief worden geïndentificeerd. Want die stap, zegt BPL Pensioen zelf, draagt bij aan een toegevoegde waarde voor analyses en beleggingsbeslissingen, alsmede een betere verhouding tussen risico's en rendementen van beleggingen. AVDERTORIAL

‘Maatschappelijke alfa’ genereren zonder financieel rendement in te leveren Het goed doen door goed te doen. beoogde maatschappelijke resultaat tracht te Maatschappelijk verantwoord beleggen wordt steeds gangbaarder. Maar beleggers bereiken. De markt wordt namelijk nog steeds gedomineerd door beleggingsproducten die hebben ook gangbare manieren nodig om zich eenvoudigweg richten op het uitsluiten toegang te krijgen tot beleggingen met van ondernemingen die niet voldoen aan de een positief maatschappelijk resultaat gespecificeerde criteria. die voldoen aan hun behoeften en risicoprofiel, zonder financieel rendement in te leveren. Europese sociale obligaties,

“

kunnen helpen om zowel een financieel als een maatschappelijk rendement te realiseren.

Beleggers zouden zich er terdege van bewust moeten zijn hoe een beleggingsproduct het

“

Europese sociale obligaties, zogeheten social bonds, kunnen helpen om zowel een financieel als een maatschappelijk rendement te realiseren.

Met deze benadering kun je een belegging in de ergste zondaars voorkomen, maar het risico bestaat wel dat beleggers slechts

een portefeuille met de ‘minst slechte’ bedrijven krijgen. Nu de vraag naar maatschappelijk verantwoorde beleggingen niet eerder zo hoog was, denken wij dat het hoog tijd is om deze benadering te herzien. Zodat we kunnen voldoen aan de behoeften van de nieuwe generatie van maatschappelijk bewuste beleggers.

Simon Bond Director, Responsible Investment Portfolio Management

Lees meer over hoe wij ernaar streven deze doelen te realiseren voor de volgende generatie van maatschappelijke beleggers op columbiathreadneedle.nl/ EuropeanSocialBondFund

Uw kapitaal loopt risico. Dit materiaal is uitsluitend bedoeld ter informatie en vormt geen aanbod of uitnodiging tot het geven van een opdracht om effecten of andere financiële instrumenten te kopen of te verkopen, noch om beleggingsadvies of beleggingsdiensten te verstrekken. Uitgegeven door Threadneedle Asset Management Limited. Geregistreerd in Engeland en Wales onder nummer 573204, Cannon Place, 78 Cannon Street, London EC4N 6AG, Verenigd Koninkrijk. Toegelaten en gereguleerd in het VK door de Britse Financial Conduct Authority. Columbia Threadneedle Investments is de wereldwijde merknaam van alle onderdelen van de groep Columbia en Threadneedle. columbiathreadneedle.com J26954

Beleggen voor een wereld in verandering

De veranderingen in maatschappij en milieu gaan sneller dan ooit, met ingrijpende gevolgen voor de werkwijze en groeiprognoses van bedrijven. Duurzaam beleggen helpt ons die bedrijven te vinden die in staat zijn te oreren door zich succesvol aan te passen. Op deze manier kunnen wij langetermijnwaarde voor onze klanten creëren. Meer weten? Kijk op

www.schroders.nl/duurzaamheid Belangrijke informatie: Deze advertentie is uitsluitend bedoeld ter informatie en is niet bedoeld als promotiemateriaal. Het is geen aanbod of verzoek om een financieel instrument te kopen of te verkopen. In het verleden behaalde resultaten zijn geen betrouwbare leidraad voor toekomstige resultaten. De koersen van aandelen en de daaruit gegenereerde inkomsten kunnen zowel dalen als stijgen. Het is mogelijk dat beleggers het oorspronkelijk geïnvesteerde bedrag niet terugkrijgen. Dit document geeft de meningen en opvattingen van Schroders weer. Deze kunnen veranderen. Uitgegeven door Schroder Investment Management, 31 Gresham Street, London EC2V 7QA. Schroders staat onder toezicht van de Financial Conduct Authority. Ten behoeve van uw veiligheid kunnen telefoongesprekken worden opgenomen of beluisterd.

ADVERTENTIE

Behavioural Finance toegepast door Dutch Darlings De Dutch Darlings Strategie maakt gebruik van Behavioural Finance: de wetenschap die het gedrag van mensen aangaande hun beslissingen op financieel gebied bestudeert. Het blijkt dat beleggers zich vaak laten leiden door emoties. De Strategie herkent deze emoties en maakt er gebruik van om offensief te handelen. Deze Strategie is sinds 2009 toegepast op privé-account(s) (gecontroleerd door accountant) en heeft een rendement van 19% per jaar gehaald. Sinds 1 januari 2015 wordt dit model op het Dutch Darlings Fund toegepast en sindsdien heeft het fonds +75% behaald. Het fonds staat onder toezicht van de AFM en wordt beheerd door Elite Fund Management, dat als beheerder is opgenome in het AFM register. Het Fonds staat qua rendement op nr.1 in de Morningstar in de rubriek Long/Short Europa. Elke maand wordt een informatie avond gehouden. De Fondsmanager Frans Schreiber licht de Dutch Darlings toe. 75% in drie jaar is een hoog rendement. Wat doet het fonds? Het Dutch Darlings Fonds onderscheidt zich van andere fondsen, in die zin dat het geen passief beleggingsfonds is, maar actief handeld met haar kapitaal. Zij belegt alleen in Nederlandse aandelen, gaat zowel long en short, gebruikt soms termijncontracten en opties om af te dekken of extra rendement te maken en zet soms (in goede tijden) een hefboom in, om extra aandelen te kopen.

Dutch Darlings jaar 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 gemidd:

jaar totaal 56,3% 56,3% -20,1% 24,9% 12,7% 40,8% 4,8% 47,6% 65,4% 144,2% 8,9% 166,0% 13,0% 200,5% 21,0% 263,6% 28,5% 367,3% 19,5% incl. kosten

AEX-index jaar 31,5% 5,7% -11,9% 9,7% 17,2% 5,6% 4,0% 9,2% 9,3% 8,7%

totaal 31,5% 39,1% 22,6% 34,4% 57,6% 66,4% 73,0% 88,9% 106,4% dd 2017.09.18

* NB: het Fonds kan leverage gebruiken, de AEX index niet en het Fonds handelt ten dele in AEX (derivaten), dus de vergelijking is niet helemaal perfect.

Hoe ziet de strategie eruit ? Ik vraag altijd aan beleggers: waarom gaat de koers omhoog? Vaak zeggen beleggers: “omdat de winst stijgt of omdat de balans gezond is”. Dat kan wel zo zijn, maar dat is niet belangrijkste reden. Er is maar één reden en dat is dat er meer kopers zijn dan verkopers ! De Strategie kijkt wat

gebeurt er in de markt, waar zijn beleggers aan ‘t kopen, waar zijn ze aan ‘t verkopen. Raken ze euforisch, of juist in paniek. Dus de Strategie kijkt niet naar de fundamenten van een bedrijf, maar houdt de kopers en verkopers scherp in de gaten. Zij bepalen uiteindelijk de prijs van een aandeel en niet de balans of de winstcijfers. De strategie Dutch Darlings kijkt dus naar het gedrag van de beleggers in de markt. Dit is gebaseerd op Behavioural Finance. Deze wetenschap gaat ervan uit dat mensen niet rationeel zijn/handelen, maar zich laten leiden door emoties. Het Dutch Darlings Fund herkent deze emoties. De markt is niet efficiënt. Kun je een voorbeeld geven dat mensen niet rationeel zijn? Mensen en beleggers hebben o.m. last van zelfoverschatting: 90% van de automobilisten denkt dat hij of zij beter dan gemiddeld rijdt. Dan kan natuurlijk helemaal niet. Dit zie je terug in de beurs, mensen handelen te vaak en handelen te emotioneel. Ze kopen vaak op hoogte punten en verkopen op dieptepunten, terwijl dit juist andersom zou moeten. Daarnaast denken ze dat ze goede stockpickers zijn, terwijl wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat meer dan 90% van de professionele fondsbeheerders de markt niet kan verslaan. Wat zijn de belangrijkste risico’s? Het Fonds gebruikt soms een hefboom in goede tijden, hierdoor wordt extra geld geleend om aandelen te kopen. Daardoor stijgt de volatiliteit en het risico. Daarnaast gebruikt het fond soms derivaten om haar posities af te dekken wanneer koersen dreigen te dalen of om snel long te kunnen gaan. Tenslotte gaat het fonds soms short in aandelen, dit kan gevaarlijk zijn wanneer deze niet dalen, maar blijven stijgen. Natuurlijk checken en rapporteren de fondsmanager en riskmanager ieder afzonderlijk de leverage volgens de bruto en commitment methode methode conform voorgeschreven weten regelgeving. Voor een compleet overzicht van de risico’s verwijs ik naar het prospectus van het fonds (www.alphafondsen.nl/dutch-darlings-fund). Disclaimer: Resultaten uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst. Elite Fund Managemente BV accepteert geen verantwoordelijkheid voor willekeurig welk verlies veroorzaakt door het (direct of indirect) gebruik van deze publikatie. Lees voordat u het fonds koopt de essentiële beleggers informatie en het prospectus.

info: Frans Schreiber info@AlphaFondsen.nl tel: 072-220 19 03 www.AlphaFondsen.nl

CONTENT WITH 14 UITDAGING – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

DUURZAAM BELEGGEN EEN WASSEN NEUS? Hoe maak je als pensioenfonds een weloverwogen, duurzame beleggingskeuze?

Foto: Fotolia

Tegenwoordig worden we dood-

gegooid met de termen ‘lokaal’, ‘duurzaam’, ‘authentiek’, ‘biologisch’ en ‘verantwoord’, terwijl het lastig is om daadwerkelijk te beoordelen of een product of service ook echt zo ‘groen’ is. Ook voor pensioenfondsen is dit het geval. Bijna ieder fonds biedt zich aan als duurzaam, maar dat een fonds een goede ESG-score behaalt, betekent nog niet altijd dat deze ook meteen als duurzaam bestempeld kan worden. Het ontbreekt namelijk vaak aan een duidelijke strategie, zo stelt de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO). Uit hun onderzoek, waarin de duurzaamheid van de vijftig grootste pensioenfondsen in Nederland onder de loep wordt genomen, blijkt dat alle pensioenfondsen een duurzaam investeringsbeleid hanteren. Maar er bleek ook dat slechts 48 procent van de fondsen duidelijke criteria hanteerden waaraan hun beleid gestaafd kon worden. In het onderzoek werd echter wel

een positieve trend waargenomen. Steeds meer pensioenfondsen houden zich namelijk bezig met duurzaam beleggen en het beleid wat duurzaam beleggen betreft wordt steeds vaker geëvalueerd. De fondsen meten steeds vaker wat

Steeds meer pensioenfondsen houden zich bezig met duurzaam beleggen.

voor impact hun strategie daadwerkelijk heeft. Ook moet je als pensioenfonds actief

maatregelen nemen om aan de ESG-criteria te blijven voldoen. Neem bijvoorbeeld het Franse pensioenfonds Fonds de Réserve pour les Retraites (FRR). In 2015 besloten zij hun mandaat voor passieve aandelenbeleggingen te vernieuwen. Zij wilden daarbij hoge normen voor duurzaamheid integreren en de CO2-afdruk van de portefeuille met 50 procent verlagen. Ook wilden zij het ESG-profiel van hun portefeuille verbeteren, voornamelijk op het gebied van milieu. Er werd een tool ontwikkeld waarmee ze de ESG-scores van hun portefeuille kunnen monitoren

als ook de ecologische voetafdruk aan de hand van vier belangrijke criteria: uitstoot van broeikasgassen, energieverbruik, watergebruik en afvalproductie. Uit de scores die deze tool aangeeft kan dan worden afgelezen in hoeverre een bedrijf klaar is om toekomstige uitdagingen op het gebied van milieu aan te gaan. In de praktijk betekent dit dat de FRR in hun portefeuille de ergste milieuvervuilers gaat mijden en juist bedrijven selecteert die hun zaken omtrent milieu-uitdagingen nu en in de toekomst op orde hebben. Hiermee kunnen ze de CO2-voetafdruk van hun portefeuille met 50 procent verlagen. FRR bleek uiteindelijk het best af

te zijn met een enhanced-indexi-

ngstrategie. Deze haalt marktrendement binnen en profiteert daarnaast van goedbeloonde factorpremies. FRR was in eerste instantie op zoek naar een passieve strategie, maar deze behandelen duurzaamheid of het algemeen als een afzonderlijk onderdeel, terwijl het juist belangrijk is naar een optimale balans te streven.

dus niet afgestemd op veranderingen als robotisering, de komst van big data en de onzekerheid rondom de euro. Ook stellen ze dat de pensioenfondsen er goed aan doen samenwerkingen aan te gaan, zowel nationaal als internationaal. Om daadwerkelijk verduurzaming te bereiken is het nodig te werken in een wereldwijde context. Uit de trends die uit het onderzoek af te leiden zijn en het praktijkvoorbeeld van FRR blijkt dat pensioenfondsen wel degelijk bereid zijn hun strategieën aan te passen wanneer het gaat om duurzaam beleggen. Elk pensioenfonds en achterliggende participanten hebben hun eigen duurzaamheidswensen. PFZW, bijvoorbeeld, ziet gezondheid als een belangrijk thema terwijl andere fondsen CO2- of water reductie veel belangrijker vinden. Belangrijk is vooral om constant te analyseren of het beleid nog echt aan de criteria voldoet. Marjon Kruize

Voor veel andere pensioenfondsen

zijn er echter nog wel een aantal verbeteringen gewenst, blijkt uit het onderzoek van VBDO. Veel kleinere pensioenfondsen houden nog steeds geen rekening met duurzaamheidscriteria wanneer zij ondernemingen kiezen om in hun portefeuille op te nemen. Veel van deze portefeuilles zijn

WAT VINDT U BELANGRIJK? Sommige fondsen kiezen ervoor om zich in te richten op CO2 reductie, anderen houden zich juist bezig met schoon water. Op analyseeconomie.nl leest u meer over ESG criteria en duurzaam beleggen.

ADVERTENTIE

Regel jij je ﬁnanciën zelf? Sluit ook zelf je hypotheek over Zonder adviseur Scherpe rente 100% online

Sustainability Investing: Een andere kijk op resultaat Duurzaamheid gaat over ‘groen’, over klimaat, over CO2 uitstoot. Natuurlijk. Maar beleggen op basis van duurzaamheidscriteria gaat een stukje verder dan de standaard groene checklist. Bij Robeco worden de gegevens van onze Sustainability specialist RobecoSAM volledig geïntegreerd in al onze beleggingsprocessen. Naast onze fundamentele en kwantitatieve analyses biedt het inzichten om langetermijnrisico’s én opwaarts potentieel te herkennen. En dat leidt tot betere beleggingsbeslissingen. Dat is geen groen verhaal, dat is een verhaal over resultaat. Ga voor meer informatie naar robeco.com/nl/sustainability

DE NUMMER 1 IN SUSTAINABILITY INVESTING* *FundBuyer Focus report 2017.

Belangrijke informatie: Deze publicatie is bedoeld voor professionele beleggers. Robeco Institutional Asset Management B.V. (handelsregister nummer 24123167) heeft een vergunning als beheerder van ICBE’s en ABI’s van de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam.

CONTENT WITH 16 TRENDS – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

FACTORBELEGGEN: EEN KWESTIE VAN GEDULD Foto: Cor Salverius

MEER DAN RENDEMENT ALLEEN

Maatschappelijk verantwoord beleggen (MVB) wordt steeds populairder. Volgens een rapport van Eurosif uit 2016 stegen de activa onder beheer in het kader van impactbeleggingsstrategieën tussen 2013 en 2015 met 385%, van 20,7 miljard naar 98,33 miljard euro.

Vooral onder millennials is impactbeleggen een populaire strategie, zo blijkt uit onderzoek van de Amerikaanse bank Morgan Stanley. Naast financieel rendement behalen, willen zij steeds vaker dat hun geld ook bijdraagt aan een betere wereld. Dat wil zeggen, de investering moet een positief effect hebben op klimaat en milieu en bijdragen aan een eerlijke economie. Millennials zijn er dan ook van overtuigd dat zij met hun investeringen het verschil kunnen maken, zo blijkt uit de studie. Maar liefst 75% van de millennials geloven dat dit het geval is, tegenover zo’n 58% van het totale aantal individuele beleggers. Over het algemeen bestaat er echter nog wel scepsis wat betreft het rendement dat met Maatschappelijk verantwoorde beleggingen te behalen valt. Het rapport van Morgan Stanley laat zien dat zelfs de millennials geloven dat het rendement bij maatschappelijk verantwoorde beleggingen lager ligt. Dit idee is volgens Morgan Stanley echter achterhaald en het is dan ook belangrijk deze mythe te ontkrachten.

Maatschappelijk verantwoord beleggen kan op meerdere manieren. Volgens het rapport van Eurosif is uitsluiting nog steeds de meest populaire strategie. Dit houdt in dat bedrijven worden getoetst aan de Environmental, Social & Governance (ESG) criteria. Produceert een bedrijf bijvoorbeeld wapens of focussen ze juist op het beschermen van het regenwoud. Op basis daarvan kan een belegger een portefeuille opstellen waar geen bedrijven in zijn opgenomen die niet bij zijn of haar principes passen.

Naast beleggen in de marktwaarde gewogen index, zijn er nog andere opties. Denk bijvoorbeeld aan rule-based strategieën zoals equally weighted, minimum variance, maximum diversification en risk parity. Daarnaast kan je ook gebruik maken van factormodellen, een strategie die de laatste jaren enorm aan populariteit gewonnen heeft. “Er zijn honderden verschillende factoren die allemaal min of meer zijn getest en waarvan men beweert dat het werkt”, stelt Philip Menco, zelfstandig consultant van Fortunis. “Vaak betekent dit dat deze in het verleden gewerkt hebben. Factoren die echt op de lange termijn werken zijn er veel minder.” Factoren als momentum, waarde, kwaliteit en size hebben zichzelf ook op de lange termijn bewezen. Vooral momentum, het doortrekken van trends, en size, waarbij wordt aangenomen dat kleine ondernemingen aantrekkelijker zijn dan grote ondernemingen, doen het goed. “Maar ze presteren allemaal op middellange termijn beter dan de MCSI World Index.” Menco onderzocht het rendementsrisico tussen 2000 en 2015. “Als je kijkt naar het rendement, dan staat de MCSI World Index onderaan en size juist bovenaan. Size heeft echter wel een hogere volatiliteit.” De koersen van kleinere bedrijven kunnen namelijk sterker reageren op mee- en tegenvallers. Ook bij momentum werd een duidelijk hoger rendement waargenomen. Volgens Menco zijn er twee problemen met de manier waarop factorbeleggen benaderd wordt. “In de eerste plaats gebruiken we de marktwaarde gewogen index als een referentiemaatstaf. Je kunt je afvragen of dat wel helemaal eerlijk is. Individuele factoren

kunnen het een tijd minder goed doen dan marktwaarde gewogen en dat maakt beleggers onrustig. Vaak is het een kwestie van geduld. Als je in iets anders dan de norm belegt, moet je daar de tijd voor nemen.” Het kan dan ook zo zijn dat je jarenlang achterblijft in een bepaalde stijl. “Het lijkt dan net of het niet meer werkt, terwijl het elk moment weer om zou kunnen slaan. Eigenlijk wil je niet jarenlang onderpresteren, dus kun je het beste in een combinatie van factoren beleggen. Als je factorbeleggen combineert met rule-based strategieën, heb je maar hele korte periodes waarin je het slechter doet dan de MCSI World Index. Op iets langere termijn presteert zo’n gecombineerde portefeuille altijd beter, zeker in termen van rendement-risico. Je probeert een combinatie te vinden die het in vrijwel alle jaren beter doet dan marktwaarde gewogen indexen. Een multi-factor model is dan ook sterker en robuuster dan individuele factoren.” Niet iedereen is echter zo enthousiast over factor beleggen. Robert Arnott, een van de pioniers op het gebied van niet-marktwaarde gewogen strategieën, gaf onlangs in een studie aan dat rendementen uit het verleden geen garantie voor de toekomst bieden. Hij stelt dat de markt ‘overcrowded’ raakt, door de enorme populariteit van factorbeleggen. Omdat er zoveel mensen in factorstrategieën stappen, drijven zij zelf de koersen van de aandelen op, beweert hij. Op de lange termijn kan dat juist leiden tot lagere rendementen. Menco: “Je zou echter exact hetzelfde kunnen zeggen van beleggen in marktwaarde gewogen indexen, dat is ook niet altijd de beste strategie gebleken.”

In plaats van beleggingen die niet voldoen aan de ESG-criteria uit te sluiten, kan je ook een bewuste keuze om de bedrijven die het best aan deze criteria voldoen in je portefeuille op te nemen. Dan eindig je niet met de minst slechte bedrijven, maar met de meest maatschappelijk verantwoorde opties.

Foto: Fotolia

ADVERTENTIE

Laat uw stem als aandeelhouder niet verloren gaan Door: Michiel Koudijs, KAS BANK

“Stemmen is één van de weinige rechten die je hebt als aandeelhouder, dus je bent gek als je dit recht niet uitoefent,” legde de beheerder van een beleggingsfonds mij onlangs uit. Daar ben ik het helemaal mee eens. Zeker voor institutionele beleggers is actief stemmen een effectieve manier om uitvoering te geven aan hun beleggingsbeleid. Vanaf 2018 wordt dat nog belangrijker. Dan wordt namelijk de nieuwe gedragscode voor institutionele beleggers van beleggerskoepel Eumedion van kracht. De code geeft spelregels voor ‘verantwoord en betrokken’ aandeelhouderschap in Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. Laat uw stem dus niet verloren gaan! In haar themaonderzoek ‘Duurzaam Beleggen in de Pensioensector’ uit 2016 concludeerde De Nederlandsche Bank dat 60 procent van de pensioenfondsen in ons land ‘op afstand’ stemt tijdens aandeelhoudersvergaderingen. Kunst,

zult u zeggen. Zij beschikken over voldoende menskracht en faciliteiten. En met 1300 miljard euro belegd vermogen heeft de Nederlandse pensioensector beslist het nodige in de melk te brokkelen. Maar ook u kunt relatief eenvoudig stemmen op afstand. Stemmen op afstand, ofwel ‘global proxy voting’, is namelijk een simpel én, dat vooral, effectief instrument voor de uitvoering van uw beleggingsbeleid.

Effectief stemmen In principe kan iedere aandeelhouder persoonlijk spreken én stemmen tijdens de algemene aandeelhoudersvergadering. Daar kleeft echter een logistiek bezwaar aan. Het is vrijwel onmogelijk om op iedere vergadering persoonlijk aanwezig te zijn. Tijdens het ‘vergaderseizoen’

vinden vaak meerdere vergaderingen op één dag plaats én verspreid over de hele wereld. Tegelijk aanwezig zijn in Amsterdam, New York, Canberra of Singapore is zelfs voor grote beleggers vrijwel onmogelijk en ook (te) duur. Stemmen op afstand vanuit de eigen bureaustoel - via een elektronisch stemplatform - biedt dan een uitstekend én gemakkelijk alternatief om toch uw stem te laten gelden. Transparant uitvoering geven aan uw beleggingsbeleid Global Proxy Voting is om nog een reden een aantrekkelijk instrument. Institutionele beleggers moeten op een transparante en effectieve wijze uitvoering geven aan de wensen van hun achterliggende klanten. Bij pensioenfondsen zijn dat de actieve deelnemers en pensioengerechtigden. Via het Verantwoordingsorgaan spelen zij een belangrijke rol bij het opstellen van het verantwoord beleggen beleid. De meeste providers van proxy voting voorzien hun klanten van uitgebreide rapportages over de agenda en de uitkomst van elektronisch bijgewoonde aandeelhoudersvergaderingen.

Meer weten? Neem dan gerust contact met ons op. Wij vertellen u graag meer over de praktische inrichting van Global Proxy Voting. Wij kunnen u ook verder ondersteunen bij de invulling en uitvoering van uw verantwoord beleggen beleid.

Michiel Koudijs T: 020-557 5670 E: michiel.koudijs@kasbank.com www.kasbank.nl

ADVERTORIAL

De kwaliteiten van duurzaam beleggen Een focus op duurzaamheid geeft beleggers een bredere visie. Dat is een enorm voordeel, zegt duurzaamheidsexpert Eric Borremans. Wat is het verschil tussen duurzaam beleggen en traditioneel beleggen? ‘Duurzaam beleggen gaat hand in hand met verantwoordelijk kapitalisme. Het gaat erom dat we vanuit een bredere visie naar de economie kijken. Bij Pictet Asset Management doen we dat door te kijken naar de interacties tussen de economie en het natuurlijk leefmilieu. Deze interacties werken twee kanten op. De economie heeft een enorme impact op de klimaatverandering, maar aan de andere kant heeft de klimaatverandering ook een grote invloed op de economie.’

www.assetmanagement.pictet

Hoe integreert Pictet AM duurzaamheidscriteria in haar beleggingsbenadering? ‘Er is geen wondermiddel voor het opnemen van duurzaamheidscriteria in een beleggingsbeleid. Bij Pictet AM hanteren we verschillende benaderingen. Bij onze thematische strategieën richten we ons op het beleggen in bedrijven die oplossingen bieden voor milieu-uitdagingen. Een goed voorbeeld hiervan is het Pictet-Water fonds. Een andere aanpak is gebaseerd op wat we ‘best-in-class’- beleggingen noemen. Hierbij selecteren we koplopers op het gebied van duurzaamheid in de verschillende sectoren door te kijken naar hun milieubeleid, sociale praktijken en bestuur (ESG) en de impact op de economie. Bij elkaar vertegenwoordigen deze strategieën €10 miljard van de ongeveer €140 miljard die in onze aandelenstrategieën wordt belegd. Voor het resterende deel richten we ons op ESGcriteria als instrument om potentiële “torpedo’s” te detecteren, zoals bedrijven die in grote schandalen zijn verwikkeld of die structurele zwakten in het bestuur vertonen. Wij mijden ook bedrijven die betrokken zijn bij de productie of handel in controversiële wapens. We brengen onze stem uit op aandeelhoudersvergaderingen en communiceren met bedrijven door hen persoonlijk te ontmoeten.’

Wat is de invloed van duurzaam beleggen op het verwachte risico en het rendement van een portefeuille? ‘Door ons te richten op een klein gedeelte van de economie beperken we het beleggingsuniversum van onze thematische strategieën. Deze thema’s worden echter gekenmerkt door een zeer aantrekkelijke groei. Gemiddeld groeien de sectoren waarin we beleggen gemiddeld met 6% tot 8%, vergeleken met een groeipercentage van 2% tot 3% voor de bredere economie, zeggen analisten en Bloomberg. Een ander voordeel van hoe onze fondsmanagers thema-investeringen benaderen, is de bekwaamheid om de blootstelling aan de conjunctuurcyclus te beheersen. Op deze manier zijn er tal van mogelijkheden om portefeuilles te creëren met een risico- rendementsverhouding die superieur is aan die van een belegging in gewone aandelen. Om een voorbeeld te geven: sinds de oprichting in 2000 presteert het Pictet-Water fonds, dat zich richt op bedrijven die water beheren, recyclen en distribueren, gemiddeld 5% per jaar beter dan het brede MSCI World Index. Hoewel resultaten uit het verleden geen garantie zijn voor de toekomst, geloven wij dat het belangrijk is ernaar te streven alle kansen die nog op ons pad komen, tot een aanwinst te maken.’

Dit document wordt alleen gebruikt voor informatieve doeleinden en vormt geen aanbod tot aankoop of verkoop, aanbeveling of beleggingsadvies. Deze informatie is vastgesteld op basis van gegevens, Voorspellingen, prognoses, verwachtingen en hypothesen die subjectief zĳn. De analyse en conclusies zĳn de uiting van een opinie, gebaseerd op de gegevens die beschikbaar waren op een specifieke datum. De effectieve ontwikkeling van de economische variabele en waarden van de financ ële markten kunnen aanmerkelĳk afwĳken van de meegedeelde indicaties in dit document.

CONTENT WITH 18 EDITORIAL – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

Foto: Monique Kooijmans

GAAN WE NOU EINDELIJK EENS PERSOONLIJK WORDEN!

Frank Oostdam, voorzitter ANVR.

Als we kijken naar de Nederlandse- en de wereldwijde cijfers dan zien we dat het aantal reizigers dit jaar weer fors zal toenemen. De verwachtingen voor de komende jaren zijn ook heel positief. Hartstikke mooi natuurlijk. Mobiliteit is namelijk belangrijk en “key” in onze samenleving en daarnaast ook een belangrijke bron van welvaart. Dus groei aan alle kanten. Het is aan

de business travel sector om al dat reizen en al die mobiliteit nog beter te faciliteren. Als je kijkt wat er in onze sector allemaal gebeurt om de reiziger nog beter te faciliteren, nog meer gemak te bieden dan is dat veelbelovend. Geholpen door IT en

door het wereldwijde web zal de komende jaren alles in het teken staan van “customer experience”. Nieuwe IT-ontwikkelingen leiden ertoe dat de relatie met de klant anders wordt gedefinieerd. “Personalisatie” en “gepersonaliseerde dienstverlening” zijn daarbij de toverwoorden.

In deze special, specifiek gericht op de Nederlandse zakenreiziger, leest u dan ook alles over nieuwe ontwikkelingen omtrent business travel. Denk aan cloud oplossingen en videoconferentie software, om werken op afstand te vergemakkelijken, maar bijvoorbeeld ook aan de nieuwste koffers en noise-cancelling koptelefoons. Er zijn zo veel zaken

‘Personalisatie en gepersonaliseerde dienstverlening zijn de toverwoorden.’

die uw persoonlijke reiservaring kunnen optimaliseren. De extra uitdaging daarbij zal zijn

om dit proces ook zo “seamless” mogelijk te maken. Een “naadloze”

reiservaring, daar is het ons om te doen. Als je nu kijkt naar de business travel waardeketen dan valt je op hoe opgeknipt die eruitziet. Iedere partij (van taxibedrijf tot hotel en van luchthaven tot vergaderlocatie) is op dit moment nog heel erg bezig om zijn eigen functioneren nog beter af te stemmen op de klant. Een prima ontwikkeling natuurlijk, maar de moderne reiziger (en zeker de zakenreiziger) neemt hier natuurlijk geen genoegen meer mee. Die verwacht alleen maar meer service, meer gemak, meer gepersonaliseerde dienstverlening. En dat veronderstelt veel meer samenwerking in de keten, uiteindelijk resulterend in beter

management van de “end-to end” reiservaring. En informatietechnologie met nieuwe internet toepassingen en de smartphone gaan ons helpen om die reiservaring nog persoonlijker en nog meer gepersonaliseerd te maken.

Frank Oostdam Voorzitter ANVR

FLEXIBELER OP ZAKENREIS Dankzij slimme apps wordt zakenreizen steeds persoonlijker en heeft de reiziger zijn reis steeds meer zelf in de hand. Je leest er meer over op analyseeconomie.nl. ADVERTENTIE

Flexibeler kan bijna niet!

Huur een Fiat 500 voor slechts 360 Euro per maand incl. BTW Geniet van maximale flexibiliteit, u kunt de auto na 30 dagen al ruilen of inleveren. En u kunt tussentijds ook wisselen van auto als u bijvoorbeeld even wat meer ruimte nodig heeft. Het tarief is inclusief 3000 km. per maand, standaard schade-en diefstaldekking en u hoeft zich geen zorgen te maken over een BKR Registratie. Deze aanbieding is geldig tot 31 december 2017. Voorwaarden en condities zijn van toepassing. Bel voor meer informatie en reserveringen naar 023 5670747 waar ons Minilease Team voor u klaar staat. www.minilease.nl ✓ Maximale flexibiliteit, ruilen of inleveren al na 30 dagen. ✓ Tussentijds wisselen voor andere auto. ✓ Geen BKR registratie.

WWW.MINILEASE.NL

NEXT TIME, JAPAN

The Netherlands to Japan from 550€*

Rotterdam

The Hague

Brussels Airport

With 40 domestic connections, and Tokyo Haneda just 15 minutes from the city centre, Japan couldn’t be closer.

Tokyo (Narita)

And it’s all By Design.

Amsterdam Schiphol

anaskyweb.com

Munich

Frankfurt

ANA LUFTHANSA INTERCITY RAIL SERVICE

Tokyo (Haneda)

*Terms and conditions apply

CONTENT WITH 20 ACTUEEL – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

OP WEG NAAR EEN NÓG DUURZAMER EN BEREIKBAARDER NEDERLAND Het mobiliteitsbudget heeft gezorgd voor flexibilisering en verduurzaming van de zakelijke mobiliteit.

Foto: Fotolia

De noodzaak om te verduurzamen

is nu urgenter dan ooit. Volgens Europese milieu-akkoorden moet in 2030 de CO2 uitstoot met 40% verminderd zijn ten opzichte van 1990. Tegelijkertijd groeien de transportmogelijkheden in de zakelijke mobiliteit en zorgt het mobiliteitsbudget voor flexibilisering en verduurzaming. Het mobiliteitsbudget geeft een alternatief voor de traditionele leaseconstructies, door in plaats van een vaste auto werknemers een vast budget te geven voor verplaatsingen. Dit zorgt ervoor dat werknemers zelf zeggenschap krijgen over de manier waarop ze zich zakelijk verplaatsen. “Vroeger kreeg circa tien procent van de werknemers een auto van de zaak, of dit nou noodzaak was of niet. Dat is, zeker sinds de crisis, niet meer van deze tijd”, zegt Jan van Delft, voorzitter van de Vereniging voor Zakelijke Rijders (VZR). De ontwikkeling die de belangenver-

eniging voor zakelijke mobiliteit zelf heeft doorgemaakt weerspiegelt bovenstaande ontwikkeling. Tot twee jaar geleden zette de VZR zich voornamelijk in voor zakelijke automobilisten; tegenwoordig is het een vereniging voor alle soorten zakelijke rijders. “Of dat nou in de traditionele leaseauto is, in de trein of op de OV-fiets”, aldus Van Delft. Hij ziet in het mobiliteitsbudget een belangrijke ‘trigger’ voor de verduurzaming van zakelijke mobi-

ontwikkelingen, zo ook wat betreft het gebruik van het mobiliteitsbudget. Fiscaal is reizen met de fiets en het OV nog steeds niet beduidend aantrekkelijker dan reizen met de auto. Dit zou wel moeten gaan gebeuren om het verschil te maken, vindt Van Delft: “Ik verwacht dan ook dat het nieuw te vormen kabinet serieus gaat luisteren naar de wensen vanuit de zakelijke markt en duurzaamheid meer gaat belonen.”

Jan van Delft: “Ik verwacht dat het nieuw te vormen kabinet serieus gaat luisteren naar de wensen vanuit de zakelijke markt.”

liteit, omdat medewerkers bewuster met hun transportwijze omgaan. Zo is het treingebruik gestegen onder deze groep en de traditionele tankpas is vaak ingeruild voor een mobiliteitspas waarmee niet alleen brandstof, maar ook trein en OVfiets betaald worden. Daarmee is ook direct het probleem met de ‘last mile’ van treinstation naar kantoor of klant opgelost. Partijen zoals het carshare-plat-

form Greenwheels en ook tal van nieuwere aanbieders vergroten de mogelijkheden van reizigers. Een werknemer kan bijvoorbeeld van Amsterdam naar Groningen reizen met de trein, in Groningen vijf klanten bezoeken via carshare

THAWIM170908-01-PubliThalys_248x121mm_01_HD.pdf

11/09/17

en vervolgens weer milieubewust terugreizen naar Amsterdam met het openbaar vervoer. Ook het gebruik van carshare-platformen valt netjes in het mobiliteitsbudget, en zo wordt Nederland duurzamer én bereikbaarder. “Daarnaast neemt het aantal kilometers voor de zaak al af door de digitalisering van het zakenleven”, voegt Van Delft nog toe. “De hoeveelheid thuiswerkers zorgt voor een aanzienlijke CO2 besparing.” De grootste vervuiler, het vliegtuig,

zal minder vaak gebruikt worden in de toekomst. “Het vliegtuig is op z’n retour voor reizen op korte en middellange afstand. Ook hier is dat deels door de digitale revolu-

16:15

‘Vroeger kreeg circa tien procent van de werknemers een auto van de zaak, of dit nou noodzaak was of niet.’

tie, maar misschien nog wel meer door het gebruik van de internationale trein.”. Treinreizen naar Parijs, Brussel en Frankfurt zijn steeds gemakkelijker geworden, en hebben meerdere voordelen: het milieu wordt gespaard, de kosten liggen lager, en er kan gewoon gewerkt worden tijdens de reis. “In vergelijking met het vliegtuig is de trein een verademing. Je kan rustig met een kopje koffie doorwerken en je komt ontspannen aan op je bestemming.”

Daan de Jong

FEITEN De VZR zet zich via het brede samenwerkingsverband ‘mobiliteitsalliantie’ in om de mobiliteit in Nederland slimmer, flexibeler groener en veiliger te maken. De mobiliteitsalliantie pleit onder meer voor de komst van een minister voor mobiliteit om dit in goede banen te leiden.

Er is echter nog één grote horde

MEER LEZEN?

te nemen voordat iedereen zo CO2-vriendelijk mogelijk reist. De overheid loopt mijlenver achter als het gaat om duurzame mobiliteits-

Op analyseeconomie.nl kunt u nog veel meer lezen over alle nieuwe ontwikkelingen op het gebied van zakenreizen.

ADVERTENTIE

Exclusieve voordelen zorgen voor meer flexibiliteit voor uw reizigers.

ZAKELIJK REIZEN MET THALYS

• Toegang tot alle treinen van de dag in dezelfde richting zonder je ticket om te ruilen. • Volledige terugbetaling voor en na vertrek, tot de dag na de reis. • Onbeperkt omwisselen voor vertrek.

CMJ

Thalys biedt een nieuw corporate aanbod voor de zakelijke reiziger. De Corporate Fares zijn een efficiënte keuze voor zakelijke reizen naar Brussel en Parijs. Het aanbod is in drie categorieën opgebouwd en voor ieder bedrijf toegankelijk. Categorie 1 en categorie 2 bieden een vaste korting. Categorie 3 biedt een gepersonaliseerde korting. Door gebruik te maken van het Corporate Fares aanbod, krijgt de zakelijke reiziger korting op de 1e (Premium en Comfort) en 2e (Standard) klasse. Daarbij biedt Thalys services die zijn afgestemd op de behoeftes van de zakelijke reiziger. Willem Melis, Manager B2B Sales Thalys: “Ons nieuwe corporate aanbod is interessant en toegankelijk voor kleine én grote bedrijven. Medewerkers profiteren al vanaf een eerste reis van optimale reisomstandigheden en maximale flexibiliteit, tegen een aantrekkelijke prijs. Hoe meer werknemers reizen, hoe voordeliger de reizen zijn.”

Vanaf uw eerste reis U wordt lid gratis en krijgt een korting van 5% op het Premium en Comfort tarief.

• Toegang tot de Thalys lounges.

Vanaf een uitgave van € 10.000 per jaar aan het corporate tarief U wordt gratis lid en krijgt een korting van 8% op het Premium en Comfort tarief en 4% op het Standard tarief.

Klant aan het woord

Vanaf een uitgave van € 75.000 per jaar aan het corporate tarief Uw eigen Thalys accountmanager verzorgt persoonlijke commerciële kortingen, aangepast aan uw gebruik.

Gebruik maken van ons Corporate Fares aanbod? Uw bedrijf moet een BTW-nummer hebben en de reserveringen moeten gemaakt worden via een reisagent. U kunt meteen gebruik maken van onze exclusieve diensten.

• Tarief Elk Belgisch Station (EBS) is gratis.

Frank Burghout, Procurement Manager Allianz: “Wij maken al een lange tijd gebruik van de zakelijke tarieven van Thalys. Dankzij de flexibele toegang tot alle treinen van de dag maken onze reizigers zich niet ongerust wanneer een meeting uitloopt. Daarnaast krijgen we een korting gebaseerd op ons gebruik.

Lid worden? Reis je als bedrijf vaker met Thalys? Word gratis lid en profiteer van onze kortingen en gunstige voorwaarden. Inschrijven kan eenvoudig via www.thalys.com/business.

VAN HARTE WELKOM

TRENDS – ANALYSEECONOMIE.NL 21

CONTENT WITH A PURPOSE

HET NIEUWE WERKEN IS ZO NIEUW NIET MEER Mobiel werken is volop ingeburgerd in werkend Nederland. Thuis of onderweg kan er naar hartenlust gewerkt en gecommuniceerd worden met collega’s. De informatie die je op dat moment beschikbaar hebt, moet zowel continu aanwezig zijn als beveiligd worden.

Foto: Fotolia

Flexibele werkplekken stel je beschik-

baar om de meest geschikte werknemer te binden. “Je kunt er niet vanuit gaan dat de beste kandidaten in jouw omgeving wonen”, aldus Ziv Baida, Sales Leader Benelux bij Altares Dun & Bradstreet. Baida stelt: “Het begrip work-life balance wordt opnieuw gedefinieerd, waarbij medewerkers zeer flexibel richting hun werkgevers zijn en deze flexibiliteit ook van hun werkgever verwachten.” Ook moet er bij managers een mentale omschakeling plaatsvinden. Zij kiezen de mensen bij wie mobiel werken ook echt past, want niet iedereen kan het aan. Werknemers raken ermee vertrouwd om hun tijd en werk zelf te managen. Hierdoor voelen zij zich meer betrokken bij het werk dat ze uitvoeren, ondanks dat er volgens Baida ook nadelen aan kleven: “De momenten bij de koffieautomaat of tijdens de lunch, waarbij tips uitgewisseld kunnen worden, komen minder voor wanneer iedereen zich fysiek op een andere plek in het land, of in het buitenland, bevindt.” Door de toename van mobiel werken

ervaren organisaties steeds meer het lekken van vertrouwelijke of interne informatie naar buiten toe.

Ziv Baida: “Het begrip work-life balance wordt opnieuw gedefinieerd.”

Rondom mobiel werken hangen drie gevaren, volgens Dionisio Zumerle, onderzoeksdirecteur op het gebied van mobiele en applicatieveiligheid bij Gartner. Zumerle merkt op: “Medewerkers lopen twee gevaren als het gaat om het lekken van informatie, namelijk het verlies van apparaten en het gebruik van applicaties of de cloud waar derde partijen toegang toe hebben.” Een apparaat dat verloren gaat en in de verkeerde handen terecht komt, is vanzelfsprekend een probleem. Zumerle: “Niet iedereen beseft echter dat veel apps regelmatig bedrijfsinformatie lekken naar derde partijen.” Naast onvoorzichtigheid of verlies door eigen mede-

‘Niet iedereen beseft dat veel apps regelmatig bedrijfsinformatie lekken naar derde partijen’ werkers, is er nog een derde potentieel informatielek. “Ook door een aanval op het bedrijf door hackers kunnen bedrijven informatie verliezen aan buitenstaanders, wat de organisatie ernstig kan schaden”, aldus Zumerle.

Het beveiligen van vertrouwelijke informatie is een volledige dagtaak voor bedrijven. Country manager Toshiba Information Systems Benelux, Ronald Ravel, benadrukt het belang van veiligheidsmaatregelen voor mobiel werken. “De veiligheid van de bedrijfsinformatie staat of valt met de implementatie van maatregelen en de mate waarin medewerkers deze regels naleven”, aldus Ravel. Er zijn meerdere mogelijkheden om deze informatie te beveiligen. Ravel: “Dataversleuteling is een optie, die steeds gangbaarder wordt. Daarnaast zijn er verschillende mogelijkheden om de toegang tot het systeem te beveiligen door middel van vingerafdruken gezichtsherkenningsscans.” Een nieuwe, veilige oplossing is gevonden in een zero client systeem. Dit is een mobiele oplossing, waarbij laptops geen gegevens, software of andere data lokaal opslaan, door het ontbreken van OS en opslag in de laptops. Ravel: “De oplossing is volledig mobiel en het beschermd tegen het lekken van informatie. Hierdoor kunnen medewerkers veilig werken met data, ook op andere locaties dan op kantoor.” Bram Zeldenrijk

HET BELANG VAN BEVEILIGEN Er wordt nog regelmatig bedrijfsinformatie gelekt via applicaties. Daarom is het van groot belang deze te beveiligen. U leest er meer over op analyseeconomie.nl.

FLEXIBELE MOBILITEIT Foto: Davien Hulsman

Henk van den Helder: Algemeen directeur Hertz Rent A Car Benelux.

“Traditioneel gezien leaset men auto’s vaak voor zo’n twee tot vier jaar”, stelt Henk van den Helder, algemeen directeur Hertz Rent A Car Benelux, “maar de jongere generatie wil niet gebonden zijn aan een auto.” Als je je leaseauto eerder wil inleveren betaal je daarvoor een hoge boete. “Verhuurbedrijven onderscheiden zich daarin van leasemaatschappijen omdat ze ook korte termijn leasing aanbieden”, stelt van den Helder. Minilease is een passend alternatief op de autoverhuurmarkt. Daarmee kun je een auto al vanaf dertig dagen huren. “Na die dertig dagen kan je er op elk moment boetevrij van af. Je kunt dus een auto huren voor drie jaar, maar ook voor een maand, afhankelijk van je behoefte.” Volgens van den Helder sluit dit naadloos aan op de flexibeler wordende mobiliteitsmarkt. “Anders dan bij traditionele leasecontracten biedt minileasen mensen de mogelijkheid voor korte tijd een auto te huren zonder BKR-registratie. Het huren van een auto zit dan niet in de weg bij het aanvragen van financiering voor andere doeleinden. Ook geeft minileasen klanten de mogelijkheid op te schalen naar duurdere automodellen als het beter gaat met de zaken. Ultiem flexibel dus.” ADVERTENTIE

Weg met de papieren rompslomp

Uw enterprise app in drie stappen!

OmniMove MobileForms kan de ‘papieren rompslomp’ op een makkelijke manier mobiel en digitaal maken d.m.v. enterpise apps om de bedrijfsprocessen optimaal te kunnen ondersteunen. OmniMove MobileForms heeft meer dan 2500 toepassingen gerealiseerd in verschillende branches en meer dan 5 miljoen formulieren verwerkt. Klanten zijn o.a. de BAM, Cushman & Wakefield (DTZ), Reggefiber (KPN), Securitas, Ecowater, Loading Systems, Jotem en Engie.

PNOJN!!!WF m o b i l e

s o l u t i o n s

Kijk snel op www.omnimove.nl of bel 033 2452443 voor meer informatie

CONTENT WITH 22 FOCUS – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

VLIEGEN WORDT STEEDS PLEZIERIGER DOOR NIEUWE INNOVATIES Door technologische innovaties is de luchtvaartindustrie sterk aan het veranderen. Passagiers kunnen op vliegvelden nu zelf hun bagage inchecken via geautomatiseerde incheckbalies. En tegenwoordig is het op sommige vluchten zelfs mogelijk om verbinding te maken met wifi. Zeker voor zakenreizigers kan dit erg prettig zijn. Welke vernieuwingen zorgen allemaal voor een betere vliegervaring?

In 2015 maakten EU-inwoners zo’n 1,2 miljard reizen. Ongeveer veertig procent hiervan was een zakenreis. Zakenreizen zijn een goede graadmeter voor de economische gezondheid. Zodra het economisch minder goed gaat, is dat vaak meteen terug te zien in het aantal zakenreizen. Ook geven drukbezochte bestemmingen aan welke plekken het op economisch gebied goed doen. Dit vertelt Chris Goater, Assistant Director, Corporate Communications bij de International Air Transport Association (IATA). IATA vertegenwoordigt 83 procent van alle luchtvaart wereldwijd. De organisatie bedient de meeste grote luchtvaartmaatschappijen, vrijwel alle bekende namen. “We merken dat de luchtvaart een enorme impact heeft op de economie in verschillende gebieden”, vertelt Goater. “Puur de plaatsing van een vliegveld kan enorm veel geld en de aandacht van bedrijven aantrekken. Vliegtuigen vliegen ook niet meer alleen tussen hubs, zoals Dubai en Schiphol, maar in toenemende mate ook naar verre

Foto: Fotolia

heb je Main Cabin Select, World Traveller Plus of gewoon Plus. De variant fungeert feitelijk als een luxe economy-klasse. EVA Airways paste dit concept in 1991 al toe, maar andere maatschappijen volgden pas recent. Een andere innovatieve ontwikkeling en extra service die tegenwoordig geleverd kan worden is wifi aan boord van het vliegtuig. Goater: “Deze toepassing is echter nog lang niet wereldwijd geïmplementeerd en sommige executives verkiezen om wifi niet te gebruiken als ze vliegen, omdat ze dan eindelijk tijd hebben om de telefoon en laptop uit te schakelen en te ontspannen of bij te lezen voor werk.” Tenslotte heeft ook biometrische

Chris Goater: “Puur de plaatsing van een vliegveld kan enorm veel geld en de aandacht van bedrijven aantrekken”

bestemmingen die voorheen nooit werden aangeboden. Veel steden in bijvoorbeeld China zijn ‘booming’, maar Europeanen kennen die bestemmingen niet per se. In die zin pionieren zakenmensen op het gebied van reizen, want toeristen volgen vaak snel.” De luchtvaart is een complexe branche, omdat deze moet voldoen aan veel regelgeving op het gebied van veiligheid. Daar komt nog eens bij dat consumenten veel wensen hebben en tegelijkertijd steeds minder geld uit willen geven. Toch ziet Goater dat de industrie het best aardig doet, ondanks de economi-

‘Zakenmensen pionieren op het gebied van reizen’ sche crisis van 2008. “Hoewel onze branche zeker een deuk heeft opgelopen door de recessie, is de vraag naar vluchten niet afgenomen. Wel merkten we dat werkgevers minder budget beschikbaar stelden voor zakenreizen. Dat is inmiddels weer aan het herstellen,” aldus Goater.

Luchtvaartmaatschappijen speelden de laatste jaren massaal in op

beperkte budgetten door naast first, business en economy class, ook een soort tussenvariant in te voeren. Dat meldt het reisplatform zakenreis.nl. Voor enkele tientjes extra kunnen reizigers voordat ze vertrekken plaatsnemen in een speciaal daartoe aangewezen lounge op de luchthaven. Doorgaans is de stoel breder, met meer beenruimte, grotere tv-schermen, beter eten en eventueel de mogelijkheid om meer kilo’s bagage mee te nemen. Deze variant wordt overigens overal anders genoemd, vertelt reiswebsite Momondo. Zo

technologie, waarmee bijvoorbeeld vingerafdrukken of irisscans kunnen worden gemaakt, een enorme impact op de branche. Deze technologie verkort namelijk de wachttijd op vliegvelden drastisch, omdat beveiligers veel minder lang handmatig hoeven te controleren. Goater: “In de toekomst gaan we misschien wel naar een situatie toe waarin reizigers niet eens door checks hoeven te gaan en hun bagage al bij het hotel wordt opgehaald.” Annette Hoeksema

HOE REIST U? Naast vliegen zijn er natuurlijk nog vele andere manieren om zakelijk te reizen. Op analyseeconomie.nl vindt u nog veel meer interessante artikelen.

B:265 mm T:265 mm S:265 mm

ADVERTENTIE

A LITTLE MORE CAN MEAN A LOT.

T:125 mm

S:125 mm

It’s the little things in our Premium Economy Class that make a big difference. Like a larger seat with more recline and extra legroom. In this spacious, quiet cabin, sit down to a premium meal you’ll love, enjoy an 11" personal touch TV and pamper yourself with comforts all around. Plus, take advantage of priority airport services. Enjoy Premium Economy Class on select routes from Europe to Canada, including non-stop flights from Amsterdam to Toronto. For more information and bookings, contact your travel agent or visit aircanada.com

Introductie van Premium Economy vanaf Amsterdam naar Dallas Fort Worth, begin 2018. Arriveer nog uitgeruster, met bredere stoelen en meer beenruimte. aa.com/premiumeconomy

CONTENT WITH 24 PROFIEL – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

‘PRODUCTIVITEIT STAAT BIJ MIJ GELIJK AAN BEREIKBAARHEID’ Ooit waren computers zo groot als een huis, inmiddels zijn ze zo klein als een muis. Daardoor werken we massaal mobiel. Of het nu op zakenreis is of op een gewone werkdag. Hans Bos, National technology officer bij Microsoft Nederland, is net op vakantie geweest. Daar las hij echter ook gewoon zijn e-mails en handelde hij belangrijke zaken af.

Bos woont in Drenthe, het kantoor van Microsoft zit op Schiphol. Enkele reis woon-werk is dat 200 kilometer. En dan bezoekt hij voor zijn werk ook vaak klanten, van Groningen tot Maastricht. In Nederland reist hij op jaarbasis ruim 60.000 kilometer, merendeels met de auto. Tijdens het interview is hij op Schiphol, de verslaggever in de lobby van een hotel. We zien elkaar niet, maar ook dat was mogelijk geweest, want inbellen met Skype voor de conference call was een optie. U bent vaak op reis in Nederland en buitenland. Hoe blijft u dan bereikbaar?

“Productiviteit staat bij mij gelijk aan mobiel zijn en bereikbaarheid. Ik deel het werk op, verdeel taken in mijn agenda. Als ik weet dat ik in de auto zit, plan ik mijn telefooncontacten. Als ik met de trein ga, pak ik rustmomenten en ga ik typen. Vroeger ging ik altijd naar de klant toe. Het komt steeds vaker voor dat we halverwege ergens afspreken. Je hebt altijd wel mobiele kantoorplekken of restaurantjes waar je af kunt spreken. Of we Skypen.” Het bedrijfsnetwerk bij Microsoft is ongetwijfeld beter beveiligd dan de

Foto: Microsoft Nederland

cloud-oplossingen. Wat ik in de cloud zet, wordt continu gesynchroniseerd met mijn apparaat dus ook offline kan ik gewoon doorwerken en zodra ik online ben, wordt het weer gesynchroniseerd. Als je veel onderweg bent is het belangrijk dat je een cloudoplossing kiest, die de mogelijkheid biedt om offline continu te synchroniseren. Kijk bij de keuze van een apparaat verder of het mogelijk is data op afstand te wissen, in verband met mogelijk verlies of diefstal.” We horen regelmatig over ict-lekken. Waar gaat het fout?

Hans Bos, National technology officer bij Microsoft Nederland.

wifi van een gemiddeld restaurant. Hoe kunt u veilig werken?

“Je moet er allereerst voor zorgen dat de beveiliging niet afhankelijk is van het wifi-netwerk. Ik beveilig al mijn documenten met een apart wachtwoord, ze zijn encrypted versleuteld. Om ze te kunnen bekijken, heb je een digitale sleutel nodig. En voor de toegang tot mijn apparaten is tweetrapsverificatie nodig. Dat kan op meerdere manieren: een wachtwoord, maar ook met een irisscan, vingerafdruk of gezichtsscan. Bij de keuze van een apparaat is het belangrijk dat je naar de mogelijkheden voor beveiliging kijkt. Het contact met het bedrijfsnetwerk van Microsoft is ook encrypted, ik zet een VPN-verbinding op. Dus al zou ik op een onbeveiligd wifi-netwerk zitten, dan is spoofing (afzender vervalsen) nog niet mogelijk.” Waar moet je als gebruiker op letten

als je geen VPN-verbinding gebruikt?

“Als je naar een bepaalde site gaat, bijvoorbeeld van een aanbieder van webmail, dan ben je afhankelijk van hun beveiliging. Ze gebruiken bijna allemaal een SSL-encryptieprotocol, dat de communicatie tussen de computers op het internet beveiligd. Ook is het natuurlijk belangrijk dat ze het https-protocol gebruiken. Wat wifi betreft, de meeste aanbieders gebruiken technologie met certificaten. Het wifi-signaal haalt het certificaat op, dat zegt dat het wifi-netwerk ook echt van die aanbieder is. Als er iets mis is met die certificaten dan krijg je vanzelf een melding.” In Europa worden geen extra kosten voor roaming gerekend, maar zeker buiten Europa zijn we nog niet altijd online. Hoe werkt u dan?

“Als er geen werkend internet is, werk ik offline. Ik werk hybride maar er zijn ook andere

“Het gaat vaak om menselijk handelen, bijvoorbeeld mensen die een usb-stick in de trein laten liggen. Of om verkeerd geadresseerde mails. Daarom is het ook belangrijk dat je al je apparaten beveiligd en ook voor documenten wachtwoordbeveiliging gebruikt. Iemand die mijn laptop vindt, komt er niet in. Hij kan de harddrive er echter wel uithalen en op een andere pc plaatsen, daarom is ook de harde schrijf versleuteld met een schijf-encryptieprogramma.” Het nadeel van al die beveiliging, het kost vaak meer tijd, bijvoorbeeld bij tweetrapsverificatie?

“Uit veiligheidsoogpunt is dat een drempel die mensen wel passeren. Verder kun je een wachtwoordmanager gebruiken, zodat je niet tientallen wachtwoorden hoeft te onthouden. En wordt de tweede trap bij verificatie zo makkelijk mogelijk gemaakt, bijvoorbeeld via een vingerafdruk.” We werken steeds vaker in de cloud.

Handig voor onderweg, maar je hoort ook verhalen over de Amerikaanse overheid, die mee zou kunnen kijken bij data die via clouddiensten gehost worden?

“Die verhalen zijn veel te ongenuanceerd. De overheid kan alleen toegang tot de gewenste gegevens vorderen met een gerechtelijk bevel. De rechter verleent alleen in uitzonderlijke gevallen toestemming. Twee keer per jaar publiceren we een overzicht: hoeveel vorderingen er zijn ingediend. In de laatste helft van 2016 kreeg Microsoft wereldwijd 21 vorderingen ten aanzien van zakelijke klanten. . Bij zakelijke gebruikers zal justitie vrijwel altijd de gegevens vorderen via de gebruiker, en niet via de dienstverlener. Afgelopen jaar hebben we in hoger beroep nog een rechtszaak tegen de Amerikaanse overheid gewonnen, over in Ierland opgeslagen gebruikersgegevens. Het hof heeft geoordeeld dat een Amerikaanse rechter een Amerikaans bedrijf niet kan dwingen gegevens die in het buitenland opgeslagen staan over te dragen. Het is wel belangrijk dat je in de algemene voorwaarden of privacy overeenkomst van een dienst die je gebruikt kijkt, hoe het bedrijf omgaat met verzoeken om gegevens.” Malini Witlox

FEITEN Hans Bos werkt sinds 2006 bij Microsoft Nederland, de afgelopen acht jaar als National Technology Officer (NTO). In die functie richt hij zich op de raakvlakken van technologie met de maatschappij en economie. Dagelijks is hij in gesprek met gebruikers, directies, toezichthouders, beleidsmakers en specialisten over hoe huidige en toekomstige technologie organisaties en mensen verder kan helpen.

ADVERTENTIE

Een villa aan het strand. In Griekenland, natuurlijk.

Infinity Blue Villas

Hou je op zakenreis bezig met zaken. Xpenditure automatiseert je bonnetjesboekhouding en neemt de administratieve rompslomp van je zakenreis over.

TEST HET NU

Scan je bonnetje

Neem een foto van een bonnetje

Mail het naar receipts@xpenditure.com

Ontdek de gegevens automatisch in je nieuwe account

Met Xpenditure automatiseer je niet alleen het volledige declaratieproces van bonnetje tot boekhouding. Het vereenvoudigt ook je trip booking,

Beheer je onkosten in real time

integreert automatisch al je reisvoorkeuren of goedkeuringsprocedures en

Declareer eenvoudig al je onkosten

businesstrip moet je business verzamelen. Geen bonnetjes.

linkt die informatie door naar je bestaande boekhoudpakket. Want op een Ontdek het zelf met een gratis trial op bonnetjesscannen.nl

CONTENT WITH 26 ACTUEEL – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

VIDEOCONFERENCING BESPAART GELD, TIJD EN CO2 Foto: Fotolia

MET INCENTIVES STRATEGISCHE ORGANISATIEDOELEN DIENEN Het woord ‘incentives’ betekent letterlijk ‘beloningen’. En dat is volgens Gebert Janssen, docent MICE ((Meetings, Incentives, Conferences & Events) en eventmanagement aan de Hogeschool Tio, ook precies waar incentives voor bedoeld zijn. “Een reis of uitstapje om werknemers te belonen voor de geleverde prestaties. En om ze te motiveren om zich voor de organisatiedoelen in te zetten. Het kan echter ook als marketinginstrument worden gebruikt, als middel om klanten aan je te binden. Maar in alle gevallen gaat het om het versterken van de loyaliteit ten aanzien van de organisatie.” Zo’n 13 procent van alle zakenreizen naar het buitenland wordt ondernomen met een MICE-motief, zo blijkt uit onderzoek van NBTC-NIPO Research. Een incentivereis is echter een risicovolle

investering met een afbreukrisico, waarschuwt Janssen. “Er kan veel misgaan, zoals vertragingen of een gemiste vlucht, waardoor mensen er achteraf een negatief gevoel aan kunnen overhouden. Aan de andere kant biedt zo’n incentivereis een unieke belevenis waardoor een bepaalde band tussen mensen ontstaat. Het is daarom heel belangrijk om van te voren alles heel goed te plannen.” Toch kunnen incentives voor organisaties echt lonend zijn, zeker wanneer bijvoorbeeld

sprake is van een groot verloop in personeel. Janssen: “Het vervangen van één personeelslid kan al gauw zo’n 10.000 euro kosten. Denk aan advertentiekosten, selectie van kandidaten etcetera. Wanneer dit verloop met enkele procenten teruggebracht kan worden dankzij incentives, kan dit al snel veel geld schelen. Bij een groot bedrijf kan dit oplopen tot tientallen personen per jaar.” Incentives moet je evengoed niet klakkeloos

Er wordt in Nederland heel wat af-vergaderd. Naast face-to-face ontmoetingen bieden online hulpmiddelen, zoals videoconferencing en online meetings, daarbij steeds vaker uitkomst. Zo vinden er volgens Henk-Jan Kooke, Coördinator Audiovisuele Dienst en Multimediaondersteuning aan de Universiteit van Groningen, bij zijn werkgever al jaren online meetings plaats via videoconferencing, maar ook gewoon via Skype en Google Hangouts. “Om iedereen rond de tafel te krijgen, om vaker (internationale) besprekingen te houden, om te bezuinigen op de kosten van dure reizen, om tijd te besparen en om de carbon footprint van de universiteit te reduceren.”

Zulke online tools worden naast zakelijke besprekingen ook voor andere doeleinden ingezet, zoals voor sollicitatiegesprekken en voor de voorselectie van kandidaten en van buitenlandse masterstudenten. Kooke: “Dan worden de eerste gesprekken bijvoorbeeld via Skype gevoerd, en komen sollicitanten persoonlijk langs voor een vervolggesprek. Maar videoconferencing en andere online middelen worden ook steeds vaker ingezet binnen het onderwijs, zoals ‘shared lecturing’, het delen van colleges op afstand, waarbij soms ook gastdocenten worden uitgenodigd en de klas online vragen kan stellen.” Wat voor apparatuur je hiervoor kunt inzet-

ten, verschilt per activiteit. Kooke: “Het kan uiteenlopen van ingewikkelde apparatuur, waarbij met verschillende camera’s wordt gewerkt. Maar je kunt bij een gezelschap met een beperkte omvang ook prima uit de voeten met Skype en Google Hangouts, al kun je wel vraagtekens zetten bij de beveiliging.” Wat verder bepalend is voor de keuze van apparatuur is dat beeld en geluid van voldoende kwaliteit moeten zijn. Kooke: “Audio is heel belangrijk. Je moet zorgen

dat er geen vertraging in zit, geen echo, maar ook dat beeld en geluid synchroon lopen. Je moet ook weten hoe je mensen goed in beeld kunt krijgen. Om dat voor elkaar te krijgen moet je wel enig verstand hebben van ICT enerzijds en audiovisuele apparatuur anderzijds. Je moet, kortom, zorgen dat de condities goed zijn, om te voorkomen dat mensen afhaken.” Het leren van de technische vaardigheden die je nodig hebt om zelf aan een videoconference deel te nemen, valt in ieder geval best mee, vindt Geramé Wouters, docente Nederlands als Tweede Taal bij het Talencentrum van diezelfde universiteit. Zij werkt als docent al jaren met plezier met allerlei online toepassingen, zoals de gratis online cursus ‘Introduction to Dutch’, een zogenaamde ‘Massive Online Open Course’ (MOOC). Enthousiast is zij ook over andere online tools.. “Videocollaboration bijvoorbeeld. Daarmee kun je tijdens de videobijeenkomsten je scherm delen om powerpoints, tabellen, grafieken en dergelijke te bespreken. En je kunt de sessies opslaan, terugkijken en beoordelen.” Hoe medewerkers die overgang naar zo’n on-

line wereld ervaren? Wouters: “Wij krijgen regelmatig trainingen in allerlei ICT-toepassingen. Maar mensen moeten gewoon een drempel over. Het went allemaal snel.” Het is bovendien onvermijdelijk dat organi-

saties steeds vaker gebruik zullen maken van online meetings en videoconferencing. Wouters: “Zo vindt er bij een bedrijf als KPN nog maar 1 op de 5 vergaderingen live plaats. De andere vier keer gebeurt het digitaal. Al blijft het belangrijk elkaar met zekere regelmaat persoonlijk te ontmoeten.” Erzsó Alföldy

inzetten. Janssen: “Ze moeten helpen om de strategische doelen van de organisatie te bewerkstelligen. Het beste is om voorafgaand aan een incentive te kijken waar de organisatie staat door een zogenaamde nulmeting te houden. En om vervolgens na afloop een nieuwe meting te houden, om te kijken: zijn de gestelde doelen wel bereikt? Zijn die wel realistisch gebleken? Zo niet, dan is het tijd om ze bij te stellen.”

Foto: Fotolia

Belangrijk is volgens Janssen om ook de ethische kant niet te vergeten. “Incentives zijn niet bedoeld als snoepreisjes of om mensen zoveel mogelijk van je producten te laten afnemen, maar als instrument om de loyaliteit van je personeel en van externe partijen te vergroten.” Erzsó Alföldy

ADVERTENTIE

ALTIJD DOELTREFFEND

Het ArenA Congrescentrum biedt een inspirerende en dynamische omgeving waar u uw evenement kracht bij kunt zetten. Nergens anders komt uw evenement zo spectaculair van de grond als hier. Een prachtige plek dus voor een congres, seminar, bedrijfsfeest, galadiner of exclusieve vergadering. Combineer de flexibele capaciteit van onze zalen met het bijzondere decor van het stadion. In het ArenA Congrescentrum is een ontmoeting er altijd één in stijl.

Altijd doeltreffend. 020 311 1306 • sales@amsterdamarena.nl • www.amsterdamarena.nl/zakelijk

CONTENT WITH 28 TREND – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

ZAKENREIZIGER WIL VERGADERACCOMMODATIE MET EEN TIKJE MEER Foto: Fotolia

Toerisme vormt een bloeiende industrietak binnen de Nederlandse economie. Een aanzienlijk deel van de omzet komt voor rekening van het zakelijk toerisme en in het bijzonder het MICE (Meetings, Incentives, Conferences and Events) segment. Nederlandse hotels en congrescentra zijn populair onder buitenlandse zakenreizigers, andersom gaan Nederlanders het meest in België, Duitsland en Groot-Brittannië op zakenreis. De economische malaise heeft ook invloed gehad op het zakelijk toerisme. Toch hebben organisatoren van congressen volgens Edwin Nunnink, hoofdredacteur van het vakblad Conference Matters, nauwelijks onder de crisis geleden. Hoogstens is het beschikbare budget tijdelijk wat teruggeschroefd. “Bij grote congressen gaat het vaak om jaarlijks terugkerende evenementen, waar meestal een branche- of vakvereniging achter zit. Het doel van dergelijke congressen is kennisuitwisseling en educatie in het kader van ‘leven lang leren’. Denk maar aan medische congressen, waarbij medici hun kennis moeten blijven bijspijkeren.” Nieuwe vergaderen congresloca-

ties schieten, terwijl de economie aantrekt, als paddenstoelen uit de grond. Daardoor is er volgens Nunnink een grote diversiteit aan congresen vergadercentra

HEEFT U UW DATA AL OP ORDE?

gankelijke bevolking die ook nog eens zijn talen spreekt.”

Erik van Dijk, directeur van de Stich-

Edwin Nunnink: “Het formaat van het congres of event blijft bepalend voor de keuze voor de locatie.”

ontstaan. “De concurrentie is dan ook groot. Maar het formaat van het congres of event blijft bepalend voor de keuze voor de locatie. Heb je het over echt grote beurzen of congressen, dan kom je al gauw uit bij traditionele beurshallen, zoals RAI, Jaarbeurs Utrecht of Ahoy, of gespecialiseerde congrescentra als een World Forum. Voor kleinere bijeenkomsten is de keuze onbeperkt, een markt waar met name congreshotels het goed doen. Populair zijn tegenwoordig oude bedrijfspanden en andere klassieke, karakteristieke gebouwen. Ook gemeentes hebben deze markt ontdekt en doen er van alles aan om zulke gebouwen geschikt te maken voor evenementen.” De meest populaire landen voor de

Nederlandse zakenreiziger zijn

Duitsland, België en Groot-Brittannië. Daar zal ook de Brexit weinig verandering in brengen, verwacht Nunnink. “Hoogstens zal de komende periode extra overleg moeten plaatsvinden. Dat zal eerder nog meer dan minder bedrijvigheid voor het MICE-segment opleveren.” Op hun beurt komen buitenlandse zakenreizigers graag naar Nederland. Dat heeft te maken met verschillende factoren: “Wij zijn van overal ter wereld prima bereikbaar vanwege de vele directe verbindingen naar Schiphol. Daarnaast hebben wij allerlei fraaie, historische steden met een hoge concentratie van innovatieve bedrijven en gerenommeerde universiteiten. Amsterdam is echt een internationale toplocatie: een voor buitenlandse bezoekers zeer aantrekkelijke stad, met een toe-

ting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit en verantwoordelijk voor het duurzaamheidskeurmerk Green Key, signaleert eveneens een flinke groei in de beschikbare congresen vergaderlocaties. “Wèl moeten ze aan steeds hogere kwaliteitseisen voldoen. Naast de traditionele plekken, zoals hotels, congreshallen en vergadercentra, zijn tegenwoordig vooral specialistische locaties erg populair, zoals gerenoveerde forten. Maar ook dierentuinen zijn populair als congresen vergaderlocatie.” Volgens Van Dijk is ook duurzaam-

heid niet langer weg te denken uit het zakelijke toeristenverkeer. Sinds de invoering van de Wet Duurzaam Inkopen moeten ook vergaderlocaties voldoen aan allerlei eisen. Met certificeringen wordt getracht om een duurzame bedrijfsvoering te standaardiseren, van energiebesparing of het gebruikte linnengoed tot en met maatregelen om voedselverspilling tegen te gaan. Erzsó Alföldy

MEER DOEN MET MICE Zakelijk toerisme levert Nederland een hoop geld op. Meer lezen over deze bloeiende industrietak? Kijk dan op analyseeconomie.nl.

Data en het analyseren daarvan wordt steeds belangrijker. Ook wanneer het gaat om zakelijk reizen. Denk bijvoorbeeld aan auto’s die met elkaar en met de weg in verbinding staan en data verzamelen via hun gps-systeem. Omdat er een enorme groei plaatsvindt wanneer het gaat om data organiseert Management Events op 7 maart 2018 een conferentie met als thema Data and Analytics, een business to business evenement waar top besluitvormers van top 500 organisaties worden samengebracht en in contact worden gebracht met partners van Management Events. Elk bedrijf krijgt een enorme hoeveelheid data binnen, maar het efficiënt inzetten van deze data vormt voor veel bedrijven nog een uitdaging. Het samenvoegen van alle data tot één efficiënte oplossing zal dan ook het hoofdthema van het evenement zijn. Dagvoorzitter van deze editie is George de Boer, leader of connected car initiatives bij TomTom. Ook Geert van der Hoek, manager IT Finance bij de NS Groep zal als spreker aanwezig zijn op de bijeenkomst. Deelname aan het evenement is gratis, maar er is wel een uitnodiging voor nodig. Op de website van Management Events kunt u uw interesse aangeven.

ADVERTENTIE

HILTON AMSTERDAM AIRPORT SCHIPHOL boek uw event nu en 1 op de 20 deelnemers is gratis *

Met 25 vergaderzalen inclusief een balzaal voor 640 personen brengt dit award-winnende hotel uw volgende event tot leven. Kies uit verschillende activiteiten inclusief een Escape Room 2.0, tafeltennissen tijdens uw break en Aziatische- en grillspecialiteiten uit de open keukens van Bowery Restaurant. Boek uw event nu en geniet van deze voordelen:

1 op de 20 deelnemers is gratis

Inclusief gezonde lunches, breaks en activiteiten

Gratis ruimte voor de eventorganisatie

Award-winnend hotel en Tripadvisor’s favoriet in Schiphol

Stimuleer creativiteit met interactieve activiteiten in de Brainstorm Room

Het hotel biedt ruimte voor 350 personen om te vergaderen, eten & slapen

+31 (0)20 710 4011 | events.amsterdamairport@hilton.com | amsterdamairportschiphol.hilton.com * Boek voor 31 december 2017 voor events t/m 31 maart 2018. Algemene voorwaarden zijn van toepassing.

10:30

11:30

11:00

Beleef het eilandgevoel!

13:30

Island Events is het evenementenbureau van WestCord Hotels en organiseert zakelijke en particuliere evenementen op de drie mooiste Waddeneilanden: Vlieland, Terschelling en Ameland.

14:00

Of het nu gaat om een incentive, training, meeting of bedrijfsfeest, voor elke bijeenkomst bieden wij maatwerk. Op elk eiland hebben we eigen gespecialiseerde mensen en bieden we verrassende programma’s compleet met vervoer, logies en catering.

16:00

23:00

19:00

    

00:15

Professionele event-organisatie Out of the box mét lokale kennis Dankzij maatwerk elk event uniek! Van 10 tot 400 personen Anderhalf uur vanaf de Randstad

www.islandevents.nl ADVERTENTIE

EVENT OP EEN BIJZONDERE LOCATIE? Uniek in Nederland… Bewonder de reuzenpanda’s Xing Ya en Wu Wen in Ouwehands Dierenpark Rhenen! Middenin Pandasia bevindt zich een sfeervolle Chinees gethematiseerde locatie met uitzicht op het buitenverblijf van de reuzenpanda’s. Een feest of zakelijke bijeenkomst is extra bijzonder in deze unieke omgeving. Proef de Chinese sfeer en laat je omringd door reuzenpanda’s inspireren door de prachtige omgeving van Pandasia! MEER INFORMATIE Neem voor meer informatie contact op met de afdeling Sales van Ouwehands Dierenpark 0317 650 200 | SALES@OUWEHAND.NL

CONTENT WITH 30 INSPIRATIE – ANALYSEECONOMIE.NL A PURPOSE

VOOR IEDERE LAPTOPGEBRUIKERWAT WILS

HOOR ALLEEN HET GEWENSTE GELUID

AAN DE KOFFER HERKENT MEN DE REIZIGER

Goede apparatuur tijdens het werk mag niet ontbreken, ook niet als je reist. De beveiliging van je apparaten, verdient zelfs nog wat extra aandacht.

Het wordt steeds drukker en lawaaieriger om ons heen, waardoor je sneller afgeleid bent. Noise-cancelling koptelefoons sluiten je af van je omgeving.

Koffers zijn er in alle soorten en maten,

Ter beveiliging van je gegevens kondigde Microsoft medio maart 2015 het platform Windows Hello aan. Dit is een biometrische authenticatie die gebruik maakt van vingerafdrukken en gezichtsherkenning om in te loggen. Daarnaast is het mogelijk een irisscan te laten maken. Wel is het nog nodig om voor elk van de biometrische identificaties een PIN aan te maken. Door Windows Hello wordt de interactie met je device persoonlijker. Daarbij heeft Microsoft een digitale assistent ontwikkeld, Cortana, waardoor personalisatie verder toeneemt.

Noise-cancelling koptelefoons elimineren omgevingsgeluiden die ongewenst zijn, zo valt te zien op Getloud.nl. Zowel in-ear, onear als over-ear geven ze de mogelijkheid om niks meer van buitenaf te horen en je volledig af te sluiten van je omgeving. Hierdoor kun je tijdens je reis ongestoord genieten van de muziek die je luistert of van de film die je kijkt.

Verschillende factoren spelen een rol bij het aankopen van een koffer, zo is te lezen op Welkekoffer.nl. Het aantal keuzemogelijkheden is onder andere afhankelijk van de beschikbare bestedingsruimte. De aangeboden merken maken het mogelijk een budgetkoffer te kopen, of een luxeproduct aan te schaffen. Enrico Benetti levert koffers die goedkoop zijn en zonder enige poespas. Wanneer je gaat voor goede kwaliteit voor een acceptabele prijs, kom je bijvoorbeeld uit bij een merk als Samsonite.

Wesley Akkerman, redactiechef voor onder meer Tabletsmagazine.nl raadt het gebruik van Windows Hello aan: “Jij bent uniek; er is niemand anders met jouw gezicht of vingerafdruk. Hierdoor is het een veilige manier om in te loggen.” Om je device te verdedigen tegen hackers, bespreekt Akkerman het nut van virusscanners: “Deze zijn wat mij betreft overbodig. Deze programma’s nemen veel werkgeheugen in beslag, waardoor je device langzamer wordt. Windows Defender en Malwarebytes zijn goede, gratis opties om je laptop, pc of tablet te beveiligen.”

En dat is maar goed ook. Uit onderzoek

blijkt namelijk dat lawaai niet alleen schade aan je oren aan kan richten, maar dat lange tijd blootgesteld worden aan lawaai ook het risico op een hartaanval of beroerte kan verhogen. Ook kan het erg vermoeiend zijn om constant ongewenst geluid te horen.

Door noise-cancelling¬ kan het volume van

je muziek naar beneden, waardoor er minder schade is voor je gehoor, maar je ongewenst geluid wel buitenhoudt. Noise-cancelling koptelefoons zijn in verschillende soorten en maten te vinden. Je persoonlijke voorkeuren voor design, kwaliteit van het geluid en het draaggemak zijn in verscheidene prijsklassen in te willigen.

IK GA OP REIS EN IK NEEM MEE Ik ga op reis en ik neem mee. Wat zijn dé

in verschillende kleuren en met variërende prijskaartjes. Hoe kies je nou de beste koffer?

handige snufjes die je als reiziger niet mag vergeten? We vroegen het aan Tessa aan de Stegge, managing director van Cherry LAB, een bureau dat zich bezighoudt met reis- en communicatietrends.

“Na veel gereisd te hebben, zijn er meerdere dingen die ik erg handig vind. Op het moment kijk ik altijd even op de app Safety Maps. Dit is een app die ontwikkeld is om te kijken of je als reiziger ergens gevaar loopt. De input hiervoor komt van andere reizigers die op jouw plek van bestemming zijn geweest. Aan de hand van deze ervaringen bepaal ik of het een veilige bestemming betreft.” “Laatst zag ik iemand in het vliegtuig

De afstand en de duur van de te maken

wiens hoofd helemaal ingepakt was in een kussen. Dit was niet alleen om te slapen, maar het hield ook al het geluid uit de omgeving tegen. Verder is het duurzaam opladen van apparaten een ontwikkeling die steeds belangrijker wordt. Dit uit zich in het toenemend aantal aangeboden oplossingen op dit gebied. Een voorbeeld hiervan is de mogelijkheid je telefoonaccu op te laden door middel van zonnecelletjes op een rugzak.”

reis zijn medebepalend voor de keuze voor alleen handbagage of ruimbagage. Bij het maken van een lange trip, of een reis over grote afstand kom je snel uit bij ruimbagage. Het maximale aantal kilo’s is hoger bij ruimbagage, maar vaak betaal je een extra financiële vergoeding aan de luchtvaartmaatschappij en is het gemak om ‘even snel iets te pakken’ weg. Een keuze tussen soft- en hard-case koffers hangt af van de voorkeur in stevigheid, waar beide soorten koffers even zwaar zijn.

BUSINESS TRAVEL ESSENTIALS Wat neemt u allemaal mee als u op reis gaat? Er zijn tegenwoordig allerlei producten die het reizen een stukje aangenamer maken. U leest erover op analyseeconomie.nl. ADVERTENTIE

Waarom op kantoor blijven als onze wereld zo mooi is?!

Haarlem is een stad met van oudsher een pioniersgeest, waar vrijheid van denken altijd heeft gefloreerd. Waar mensen samenkomen om kennis te delen en handel te drijven. Deze eigenschappen vertalen zich vandaag de dag in een hoogwaardig aanbod van locaties, hotels en restaurants voor zakelijke ontmoetingen.

conferenties

Hotel

Evenementen

Welkom in Haarlem www.haarlemconventionbureau.nl www.kontaktderkontinenten.nl - soesterberg - utrecht

BELEGGEN MET EEN STABIEL RENDEMENT IETS VOOR U?

DAN KIEST U VOOR HOLLAND IMMO GROUP Holland Immo Group Holland Immo Group heeft ruim 16 jaar ervaring en expertise in het initiëren en beheren van vastgoed-beleggingsfondsen in Nederland en sinds 2008 in Duitsland. Holland Immo Group heeft reeds 36 vastgoedbeleggingsfondsen met een totaal belegd vermogen van 1 miljard euro geïnitieerd. Hiermee is Holland Immo Group een Top-5 aanbieder van niet-beursgenoteerde vastgoed-beleggingsfondsen in Nederland. De Directie De directie en het (asset)-managementteam bestaat uit professionals met langjarige ervaring op alle facetten van het opzetten en beheren van vastgoedbeleggingsfondsen, zoals financieel, fiscaal, juridisch, propertyen asset-management, investor relations en investment reporting. AIFMD-vergunning Holland Immo Group Beheer BV heeft een Alternative Investment Fund Manager vergunning (AIFM-vergunning) van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) in het kader van de Wet op het financieel toezicht (Wft), waardoor het haar is toegestaan participaties in fondsen bij het publiek te plaatsen, ook als deze minder dan € 100.000 bedragen.

Optimale zekerheid Holland Immo Group investeert in vastgoed op goede locaties met als kenmerken: » Uitgebreid due diligence onderzoek naar de kwaliteit van de vastgoedportefeuille » Lange termijn huurcontracten met gerenommeerde partijen » Transparante communicatie naar de participanten » Deskundigheid en marktkennis vanuit diverse invalshoeken » Hoge kwaliteitsdrempel bij selectie van business partners en adviseurs Aantrekkelijk rendement Holland Immo Group werkt nauw samen met solide vastgoedpartijen om zo scherp en marktconform mogelijk vastgoed-objecten te kunnen verwerven. Hiervoor kenmerkend zijn: » Scherpe/marktconforme aankoopprijzen » Inﬂatiebestendige huurcontracten » Voorspelbare exploitatie- en onderhoudskosten » Actief fondsbeheer

MEER WETEN? NEEM CONTACT MET ONS OP VIA 040-2352635 OF GA NAAR WWW.DUITSESUPERMARKTEN.NL.

NU OPEN VOOR INSCHRIJVING 6,4%

Geprognosticeerd TOTAAL RENDEMENT per jaar

WINKELFONDS DUITSLAND 15 Winkelfonds Duitsland 15 belegt in een binnenstedelijk winkelcentrum voor dagelijkse voorzieningen met in totaal 10 winkels in Geilenkirchen (Nordrhein-Westfalen) nabij de Nederlands grens. KENMERKEN VAN DIT FONDS: » Langjarige huurcontracten (resterende gewogen looptijd gemiddeld 10,5 jaar); » Grote solvabele huurders, waaronder Kaufland en DM (dmdrogerie markt); » Verwacht Totaalrendement van 6,4% per jaar; » Verwacht uitkeerbaar rendement van 5,5% per jaar, uitkeringen per kwartaal; » Verwachte looptijd 7-10 jaar; » Deelname vanaf € 10.000*. Het beleggingsfonds en haar beheerder Holland Immo Group Beheer BV vallen onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Het prospectus is goedgekeurd door de AFM en verkrijgbaar via www.duitsesupermarkten.nl. Beleggen in het fonds brengt risico’s met zich mee zoals vermeld in het prospectus, waaronder het risico van marktwaardedaling, leegstand, rentefluctuaties en (her)financiering. De waarde van de belegging kan daardoor dalen en beleggers dienen zich te realiseren dat zij mogelijk minder terugkrijgen dan hun inleg. * De emissiekosten bedragen 3% en zijn een vergoeding voor het bijeenbrengen van het eigen vermogen en worden niet meegenomen in de berekening van het rendement.

Toshiba Toshiba adviseert adviseert Windows Windows 10 10 Pro. Pro.

Toshiba adviseert Windows 10 Pro. Toshiba adviseert Windows 10 Pro.

Elegant, doordacht doordacht Elegant, Portégé Portégé X20W: X20W: Gemaakt Gemaakt voor voor topprestaties topprestaties

Elegant, doordacht Elegant, doordacht

Portégé X20W: Gemaakt voor topprestaties

Met Met zijn zijn ultradunne ultradunne (15,4mm) (15,4mm) en en lichte lichte behuizing behuizing (1,1 (1,1 kg), kg), is is de de X20W X20W ideaal ideaal om om overal te werken. De behuizing van duurzaam magnesium is uitgevoerd in stijlvol overal te werken. De behuizing van behuizing duurzaam magnesium uitgevoerd in stijlvol Met zijn ultradunne (15,4mm) en lichte (1,1 kg),levert isisde X20W ideaal om blauw en goud. Het slimme Hybrid Air Cooling-systeem een optimale blauw en goud. Het slimme Hybrid Air Cooling-systeem levert een optimale overal te werken. De behuizing van duurzaam magnesium is generatie uitgevoerd in stijlvol bedrijfstemperatuur bedrijfstemperatuur voor voor ongeremde ongeremde prestaties. prestaties. De De zevende zevende generatie blauw en goud. HetX20W: slimme Hybrid Cooling-systeem Intel® processors maken hem uiterst krachtig. Intel® Core™ Core™ processors makenAir hem uiterst krachtig. levert een optimale Portégé Gemaakt voor topprestaties

bedrijfstemperatuur voor ongeremde prestaties. De zevende generatie Portégé X20W: Gemaakt voor topprestaties Toshiba’s Portégé X20W. Elegant Engineering. Toshiba’s Portégémaken X20W. Elegant Engineering. Metprocessors zijn ultradunne (15,4mm) lichte behuizing Intel® Core™ hemenuiterst krachtig.(1,1 kg), is de X20W ideaal om

overal teultradunne werken. Deinformatie behuizingen van duurzaam magnesium uitgevoerd in stijlvol Met zijn (15,4mm) lichte behuizing (1,1 kg), isisde X20W ideaal om Kijk voor meer op www.toshiba.nl/x20w Kijk voor meer informatie op www.toshiba.nl/x20w blauw enwerken. goud. Het slimme Hybrid Cooling-systeem levert een optimale Toshiba’s Portégé X20W. Elegant Engineering. overal te De behuizing van Air duurzaam magnesium is uitgevoerd in stijlvol bedrijfstemperatuur voor ongeremde De zevende blauw en goud. Het slimme Hybrid Airprestaties. Cooling-systeem levertgeneratie een optimale Intel® Core™informatie processors hem uiterst krachtig. bedrijfstemperatuur voormaken ongeremde prestaties. De zevende generatie Kijk voor meer op www.toshiba.nl/x20w Intel® Core™ processors maken hem uiterst krachtig. Toshiba’s Portégé X20W. Elegant Engineering. Toshiba’s Portégé X20W. Elegant Engineering.

Kijk voor meer informatie op www.toshiba.nl/x20w Kijk voor meer informatie op www.toshiba.nl/x20w Intel Intel Inside®. Inside®. Hoge Hoge productiviteit productiviteit Outside. Outside.

Intel, Intel, het het logo logo van van Intel, Intel, Intel Intel Inside, Inside, Intel Intel Core Core en en Core Core Inside Inside zijn zijn handelsmerken handelsmerken van van Intel Intel Corporation Corporation in in de de Verenigde Verenigde Staten Staten en en andere andere landen. landen. ©2017 TOSHIBA Corporation. Productontwerpspecificaties en kleuren kunnen zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd ©2017 TOSHIBA Corporation. Productontwerpspecificaties en kleuren kunnen zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd en en kunnen kunnen afwijken afwijken van van de de producten producten zoals deze hier worden getoond. Fouten en weglatingen voorbehouden. zoals deze hier worden getoond. Fouten en weglatingen voorbehouden.

Intel Inside®. HogeIntel productiviteit Outside. Inside®.

Intel Inside®. Hoge productiviteit Outside. Intel, het logo van Intel, Intel Inside, Intel Core enHoge Core Inside zijn handelsmerken van Intel Corporation in de Verenigde Staten en andere landen. productiviteit Outside.

©2017 TOSHIBAIntel, Corporation. enInside kleuren kunnen zonder en kunnen afwijken van de producten het logo vanProductontwerpspecificaties Intel, Intel Inside, Intel Core en Core zijn handelsmerken van voorafgaande Intel Corporationkennisgeving in de Verenigde worden Staten en gewijzigd andere landen. zoals deze hier ©2017 worden getoond. FoutenProductontwerpspecificaties en weglatingen voorbehouden. TOSHIBA Corporation. en kleuren kunnen zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd en kunnen afwijken van de producten Intel, Intel,getoond. Intel Inside, Intel en Core en Core Inside zijn handelsmerken van Intel Corporation in de Verenigde Staten en andere landen. zoals het dezelogo hiervan worden Fouten weglatingen voorbehouden. ©2017 TOSHIBA Corporation. Productontwerpspecificaties en kleuren kunnen zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd en kunnen afwijken van de producten zoals deze hier worden getoond. Fouten en weglatingen voorbehouden.