‘Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens’ Over Scratch als programmeertaal zijn boeken vol geschreven. Maar hoe kun je dit blokjessysteem nu inzetten bij niet ICT-vakken zoals biologie en aardrijkskunde? De mogelijkheden zijn eindeloos, blijkt uit een gesprek met Joek van Montfort en Cobie van de Ven. Door Malini Witlox We kletsen al 2,5 uur en we kunnen nog uren doorpraten. Het is zoals Joek van Montfort het zegt: ‘Met Scratch kan alles, je verbeelding is de enige grens.’ Om maar wat voorbeelden te noemen: een quiz met Franse woordjes (Scratch als oefen machine), een weergave van de hartslag door een sensor aan je vinger te koppelen, het uitleggen van de werking van een sluis, spelling of gedichten van Shakespeare, het laten tekenen van het oude Rome bij geschiedenis. Belangrijk is dat je als docent en leerling de basis van Scratch beheerst en dat je van tevoren een plan hebt, benadrukt Cobie van de Ven. ‘Met de honderd blokjes die samen Scratch vormen, kun je alles
Joek van Montfort
Cobie van de Ven
maken. Je bent niet meer afhankelijk van papier en potlood. Maar wat je ook maakt, het is best een complex gebeuren. Je
wolken zijn namelijk ook acteurs. Het bootje krijgt het eerste
kunt niet zomaar met de pc aan de slag gaan. Doe van tevoren
commando na het startblokje van Scratch met de groene vlag.’
een brainstorm, maak een mindmap. Bedenk welke sprites je nodig hebt en welke blokken voor programmeren je gaat
VOOR IEDER VAK
gebruiken.’ Ze pakt er een animatie van een sluis bij, die ze
Scratch is veelzijdig en tamelijk onbegrensd. Van Montfort:
zelf heeft gemaakt. Door op bepaalde plekken te klikken,
‘Alle relevante dingen zijn al eens gebouwd.’ Hij gaat naar de
sluiten of openen de sluisdeuren en stijgt of daalt het water en
website van scratch.mit.edu en tikt ‘Teach me how French
kan het schip doorvaren. Zo kunnen leerlingen leren hoe een
verbs work’ in. Direct verschijnen allerlei animaties om Franse
sluis werkt. Een scheepshoorn klinkt, het schip begint te varen.
woordjes te leren. ‘Je kunt deze code ook als basis gebruiken
Ze toont via de ‘bekijk van binnen’-knop het achterliggende
en zelf woorden aanpassen of toevoegen. Dat kan handmatig,
Scratch-programma. ‘Er zitten 15 sprites in, de meeuwen en
20
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
maar je kunt ook een lijst importeren.’ Van de Ven toont een
Door op de spatiebalk te drukken, komen langzaam alle fruit-
plaatje van een meisje met een tekstballon boven haar hoofd.
soorten voorbij. ‘Handig voor op de kleuterschool. Maar je kunt
Het gaat om een quiz, waarbij steeds ja of nee geantwoord
hier iedere lijst inhangen natuurlijk, van Franse woordjes tot
moet worden. ‘Dit kun je voor ieder vak gebruiken.’ Via hard-
jaartallen.’
ware als de Makey Makey en Lego WeDo kan Scratch met de buitenwereld verbonden worden. Zo kun je het programmeer-
FLAPPY BIRD
programma koppelen aan bijvoorbeeld een hartslagmeter,
Er is waarschijnlijk geen leerling in Nederland die het spelletje
maar ook aan nabijheidssensoren, kantelsensoren, enz.
Flappy Bird niet kent. Van de Ven geeft aan dat die onder
Mogelijkheden volop dus voor bijvoorbeeld natuurkunde- en
liggende code met twee balken ook heel bruikbaar is om
biologiedocenten, die leerlingen iets willen leren over wel of
bijvoorbeeld een hartslag na te bootsen, waarbij de sprong van
niet geleidende materialen of de werking van geluid of licht.
het vogeltje de piek in de hartslag is. ‘Als je die piek dan niet op tijd ontwijkt, ga je naar het volgende stuk waarin je uitleg
VRIJE KEUZE
krijgt over de hartslag.’ Nog een demonstratie. Ze maakt een
Tot nu toe gaat het gesprek over docenten als kennisbron en
compleet nieuw project aan en tekent – in het tekenvenster van
consumerende leerlingen. Van de Ven en Montfort pleiten
Scratch, een soort Paint - zelf twee nieuwe sprites. Een blauw
echter voor het omgekeerde. Laat de leerlingen zelf vrijuit
oog met de pupil wijd open en één met een kleine pupil. Het
gaan, geef ze een vrije keuze om met Scratch te verwerken wat
ene oog krijgt een donkere achtergrond, het andere een lichte.
ze bij een bepaald vak geleerd hebben. Stel, er is les gegeven
De instructies op code: vervang achtergrond van dag 1 naar
over de Romeinse geschiedenis. Dan kunnen de leerlingen een
nacht 1. Zeg ‘het is dag, mijn pupil wordt klein’, druk op de
Romeins badhuis namaken, een tekening van het oude Rome,
spatiebalk om verder te gaan. ‘Zo kun je de werking van het
maar ook geluid of beeld produceren. ‘Door zo bezig te zijn,
licht op het oog demonstreren. Maar je kunt ook je leerlingen
zijn leerlingen zich er ook van bewust wat ze nog niet geleerd
dit laten bouwen.’ Wat ze eigenlijk wil zeggen: door Scratch
hebben, is mijn ervaring’, aldus Van de Ven. ‘Ze hebben bij
wordt het uitingspalet vergroot met geluid, beweging en inter
biologie iets geleerd over celdeling, laat ze bijvoorbeeld tekenen
activiteit. Het vergt wel een andere beoordelingsmethode van
hoe een cel eruitziet. Met Scratch kunnen zowel docenten als
docenten en scholen. Bij een regulier proefwerk (zeker meer-
leerlingen ook heel goed uitleggen hoe spieren werken, je kunt
keuze) is iets goed of fout, bij Scratch is het moeilijk te beoor-
de bewegingen nabootsen. Of laat je leerlingen ergens op
delen of iets een 6 of een 7 waard is. Van de Ven: ‘Dat hoeft
klikken en stel de vraag hoe dat lichaamsdeel heet.’
toch ook helemaal niet! Waarom willen we overal cijfertjes aan hangen. Het gaat erom dat de leerlingen vooruitgaan. Vroeger
SHAKESPEARE EN DE BÉZIERCURVE
hadden we de beitel en de steen en het kleitablet, daarna pen
Op de website van scratch.mit.edu staat bijvoorbeeld het al
en papier en de boekdrukkunst. Nu hebben we digitale middelen
bijna 12.000 keer bekeken Go Muscles Go, een schitterend
met beeld en geluid, maar we beoordelen nog steeds op de
visueel project over de werking van het menselijk lichaam.
oude manier.’ <<
Meer inspiratie nodig? Docenten Engels kunnen een figuurtje dat lijkt op Shakespeare gedichten laten opvoeren, muziek docenten kunnen Scratch gebruiken om een muziekband na te
Cobie van de Ven is iCoach van het Digitaal Laboratorium
bouwen. Wiskundedocent? Laat de leerlingen bijvoorbeeld de
en geeft cursussen Animeren, Programmeren en Mediawijsheid
Béziercurve namaken, een tekentechniek waarbij je een lijn die
voor leerlingen, leerkrachten en ouders. Joek van Montfort
recht is uit kunt trekken tot een kromme lijn. Van Montfort
is een wiskundige, begaan met Nederlands informatica
demonstreert hoe eenvoudig je een lijst met data kunt aan
onderwijs. Eenvoudige middelen als Scratch en CSunplugged
maken en invoeren in Scratch. De welbekende kat (te vervangen
zijn zijn favoriete gereedschap.
door ieder figuur) vraagt aan kinderen wat hun favoriete fruit is.
COS JAARGANG 33 NUMMER 06 – 2016
21