Mandal Insurance - Annual report [МОН] by mandaldaatgal

Гарчиг 04

МЭНДЧИЛГЭЭ

ТУЗ-ийн даргын мэндчилгээ

Менежментийн багийн бүрэлдэхүүн

БИДНИЙ АЛСЫН ХАРАА

Бидний эрхэм зорилго

Монгол улсын эрсдэлийн тойм

Эдийн засгийн эрсдэл

Нийгмийн эрсдэл

МАНДАЛЫН ЭЕРЭГ НӨЛӨӨ

Эрсдэлийн удирдлага, даатгалын чиглэлээр зохион байгуулсан арга хэмжээ

Эрсдэлийн боловсролыг түгээхээр хэвлэн нийтлүүлсэн зүйлс

Семинар, сургалтууд

Ивээн тэтгэлэг

МАНДАЛЫН АМЖИЛТ

2014 онд бид

2014 оны үр дүн, товчхоноор

Даатгалын салбар 2014 онд

Даатгалын хураамжийн орлого

Давхар даатгал

Нөхөн төлбөр

Хөрөнгө оруулалт

Эрсдэлийн удирдлага

Харилцагчийн үйлчилгээ

Манай баг хамт олон

Байгууллагын даатгал

Иргэдийн даатгал

АУДИТЛАГДСАН САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН

МАНДАЛ ЖЕНЕРАЛ ДААТГАЛ ХЯЗГААРЛАГДМАЛ ХАРИУЦЛАГАТАЙ КОМПАНИ

ЖИЛИЙН ТАЙЛАН 2014

2014 Жилийн тайлан

ТӨЛӨӨЛӨН УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛИЙН даргын мэндчилгээ

Ө.Ганзориг ТУЗ-ийн дарга

Хэдийгээр эдийн засгийн өсөлт саарсан боловч бид ажилтнуудынхаа тоог нэмэгдүүлж, бизнесийн цар хүрээгээ улам нэмэгдүүлж ажиллалаа.

Эрхэм хүндэт харилцагчид, түншүүдээ 2014 онд Мандал даатгалын нийт хөрөнгө 6 хувиар, олгосон нөхөн төлбөрийн хэмжээ 34 хувиар тус тус өслөө. Хэдийгээр эдийн засгийн өсөлт саарч 6,8 хувьд хүрсэн боловч бид ажилтнуудынхаа тоог өсгөж, бизнесийн цар хүрээгээ улам нэмэгдүүлж ажилласандаа баяртай байна.

Энэ онд Монголын тэргүүлэгч санхүүгийн нэгдэл болох Голомт Файнэншил Групп Мандал даатгалын хөрөнгө оруулагч болсон нь компанийн түүхэнд шинэ хуудас нээсэн амжилт боллоо. Голомт Файнэншил Групп компани нь эгнээндээ Голомтбанк, Голомт Секюритиз зэрэг компаниудыг нэгтгэдэг билээ.

Бид харилцагчдаас хүлээн авсан эрсдэлийн багцын үлэмж хэсгийг олон улсын давхар даатгалын зах зээл дээр байршуулж ажилладаг билээ. Ингэснээр компанийн төлбөрийн чадварыг хамгаалж, харилцагчдын нөхөн төлбөр найдвартай, баталгаатай төлөгдөх нөхцөлийг бүрдүүлдэг юм. 2014 онд бид хувь тэнцүүлсэн багцын Трийти хөтөлбөрт хамрагдсан нь давхар даатгалыг дараагийн шатанд гаргасан ололттой ажил боллоо.

ТӨЛӨӨЛӨН УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛИЙН ГИШҮҮД

М.Баярбахдал

Жим двайер

Н.Монсор

г.Отгонжаргал

ТУЗ-ийн гишүүн

ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн

ТУЗ-ийн гишүүн

М.Баярбахдал | ТУЗ-н гишүүн Ноён М.Баярбахдал нь Юниверсал Коппер (Universal Copper), Кью Жи Экс (QGX), Юнител, М-СиЭс Электроникс компаниудад стратеги төлөвлөлт, менежмент, төслийн удирдлага, маркетинг, борлуулалтын чиглэлээр удирдах албан тушаалуудад ажиллаж байсан ажлын туршлагатай. Уул уурхайн салбарт алт, зэс, коксжих нүүрсний томоохон төслүүдийн хөгжүүлэлт болон хөрөнгө оруулалтад гүйцэтгэх захирлын үүрэгтэйгээр оролцож онцлох үр дүнд хүрч байсан. Баярбахдал нь СЭЗДС ийн Бизнесийн Удирдлагын бакалавр болон АНУ-ын SUNY New Platz Их сургуулийн Бизнесийн Удирдлагын магистр зэрэгтэй.

ЖИМ ДВАЙЕР | ТУЗ-н хараат бус гишүүн Ноён Жим Двайер нь одоо Монголын Бизнесийн Зөвлөлийн захирлын албыг хашдаг. Өмнө нь тэрбээр Нью Йорк хотод хөрөнгө оруулалтын банкираар 30 гаруй жил ажиллаж байсан туршлагатай хүн юм. Тэрээр дэлхийн тэргүүлэгч банк болох UBS банкны олон улсын M&A хариуцсан захирлаар ажиллаж байсан ба Нотр Дамын Их Сургуулийн Бизнесийн удирдлагын бакалавр, Колумбын Их Сургуулийн Бизнесийн удирдлагын магистр. Н.Монсор | ТУЗ-н гишүүн Ноён Н.Монсор нь “Дарханы Төмөрлөгийн Үйлдвэр” ТӨХК-д гадаад харилцааны зөвлөх, Монголын Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхимд төслийн удирдагчаар тус тус ажилласан. Монгол Улсын Шинжлэх Ухаан Компьютерын Сургууль төгссөн, программ хангамжийн магистр зэрэгтэй. 2009 оноос хойш үл хөдлөх хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр дагнан ажилласан туршлагатай бөгөөд үл хөдлөх хөрөнгийн санхүүгийн менежментийн чиглэлээр Хонг Конг-д мэргэжил дээшлүүлсэн. Монголын Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхимын даргын зөвлөх. Юу Эм Си группийн ТУЗ-ын гишүүн. Г.Отгонжаргал | ТУЗ-ийн гишүүн, Гүйцэтгэх удирдлагад ордог Ноён Г.Отгонжаргал нь санхүү, хөрөнгө оруулалтын удирдлагын туршлагатай бөгөөд өмнө нь Худалдаа хөгжлийн банкны үнэт цаасны дилерээр ажиллаж байсан. Мөн АНУ-д эм зүй болон худалдааны компаниудад үйл ажиллагаа хариуцсан менежерээр 3 жил ажиллаж байсан. Г.Отгонжаргал нь Монгол Улсын Их Сургуулийн бакалавр, АНУ-ын Калифорни мужийн Улсын Их Сургуулийг бизнесийн удирдлагын магистрын зэрэгтэй.

Ө.ГАНЗОРИГ | ТУЗ-ын дарга, Гүйцэтгэх удирдлагад ордог Ноён Ө.Ганзориг нь Худалдаа Хөгжлийн Банк, Хас Банк, Улаанбаатар Хотын Банк, Тэнгэр Даатгал зэрэг байгууллагуудад удирдах ажил хийж байсан ажлын туршлагатай. Мөн тэрээр санхүүгийн инженерчлэл, эрсдэлийн удирдлага, арилжаа, хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр дагнаж мэргэшсэн эдийн засагч хүн юм. Монголын Хөрөнгийн Биржийн Аудитын хорооны даргын ажлыг хийж байсан ба одоо томоохон банк, хөрөнгө оруулалтын сангуудын ТУЗ-н гишүүний үүргийг давхар гүйцэтгэж байна. Ө.Ганзориг нь Олон Улсын Санхүүгийн Зах Зээлийн Холбооны дилерийн сертификат эзэмшдэг ба Маастрихтын Менежментийн Сургуулийн Санхүүгийн Менежментийн магистер зэрэгтэй.

2014 Жилийн тайлан

УДИРДЛАГЫН БАГ

Чинбат БАТ-ИДЭР Гүйцэтгэх Захирал

Гаваа ОТГОНЖАРГАЛ

Ч.БАТ-ИДЭР Гүйцэтгэх захирал Ноён Ч.Бат-Идэр нь банк санхүү, иргэний агаарын тээвэр, олон улсын төслийн удирдлагаар мэргэшсэн. Эксим банк, НҮБХС, Изийнис Эйрвэйз ХХК, Мандал Женерал Даатгал ХХК зэрэг байгууллагуудад 20 гаруй жил ажилласан туршлагатай. Тэрээр ХҮДС-ыг 1995 онд бакалаврын зэрэгтэй, АНУ-ын Хавайн Их Сургуулийг 2007 онд бизнесийн удирдлагын магистр зэрэгтэйгээр дүүргэсэн. 2014 оны 3-р сараас тус компанийн Гүйцэтгэх Захирлаар томилогдон ажиллаж байна. Г.ОТГОНЖАРГАЛ Эрсдэл хариуцсан захирал Ноён Г.Отгонжаргал нь санхүү, хөрөнгө оруулалтын удирдлагын туршлагатай бөгөөд өмнө нь Худалдаа хөгжлийн банкны үнэт цаасны дилерээр ажиллаж байсан. Мөн АНУ-д эм зүй болон худалдааны компаниудад үйл ажиллагаа хариуцсан менежерээр 3 жил ажиллаж байсан. Г.Отгонжаргал нь Монгол Улсын Их Сургуулийн бакалавр, АНУ-ын Калифорни мужийн Улсын Их Сургуулийг бизнесийн удирдлагын магистрын зэрэгтэй.

Энхболд БАЯНМӨНХ

Эрсдэл Хариуцсан Захирал

Санхүү Эрхэлсэн Захирал

Батсайхан ЖАВХЛАН

Иргэдийн Даатгал Хариуцсан Захирал

Э.БАЯНМӨНХ Санхүү эрхэлсэн захирал Ноён Э.Баянмөнх нь нягтлан бодох бүртгэл, хөрөнгө оруулалт, корпорацийн санхүүгийн чиглэлээр мэргэшсэн. Ньюком ХХК, Изинис Эйрвэйз ХХК, Олон Улсын Санхүүгийн Корпорацид санхүүгийн шинжээч, ерөнхий нягтлан бодогч, хөрөнгө оруулалтын шинжээчээр 9 жил ажилласан туршлагатай. МУИС-н Эдийн засгийн сургуулийг төгссөн, Монгол Улсын мэргэшсэн нягтлан бодогч. Б.ЖАВХЛАН Иргэдийн даатгал хариуцсан захирал Ноён Б.Жавхлан нь 2000 оноос хойш мэдээлэл технологийн салбарт ажиллаж ирсэн. Өнгөрсөн хугацаанд хэд хэдэн мэдээлэл технологийн амжилттай шийдлүүдийг боловсруулж гаргасан ба Япон улсын Токио хотод мэдээлэл технологийн төслийн удирдагчаар 5 жил ажилласан туршлагатай. Б.Жавхлан нь Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийг Компьютерын ухааны бакалавр зэрэгтэй дүүргэсэн.

Бидний Эрхэм Зорилго

Байгууллагын Даатгал Хариуцсан Дэд Ерөнхийлөгч

Дашдэндэв НЯМРАГЧАА Даатгалын Ахлах Менежер

Болд БАЯСАЛ

Даатгалын Ахлах Менежер

Б.ЗАЯА Байгууллагын даатгал хариуцсан дэд ерөнхийлөгч Хатагтай Б. Заяа өмнө нь Монголын даатгалын зах зээлийн эрсдэлийн удирдлагыг сайжруулах чиглэлээр Дэлхийн Банкны төслийн зөвлөхөөр ажиллаж байсан. Урьд нь Мандал Даатгал, Тэнгэр Даатгалд бүтээгдэхүүн хөгжил, давхар даатгалын үйл ажиллагааг хариуцсан Дэд Ерөнхийлөгч байсан. Түүний ажлын туршлагаас дурдвал, MCS Анунгоо компанид Маркетингийн албаны дарга, АНУ-д ажиллаж амьдарч байхдаа Teavana Корпорацид ерөнхий менежер зэрэг удирдах түвшний алба хааж байсан. Нийт бизнес, менежментийн 13 гаруй жилийн туршлагатай бөгөөд сүүлийн 6 жилд даатгалын салбарт ажиллаж байна. Тэрээр АНУ -ын Өмнөд Флоридагийн Их Сургуулийн Маркетингийн Удирдлагын болон Олон Улсын Бизнесийн бакалавр зэрэгтэй. Д.НЯМРАГЧАА Даатгалын ахлах менежер Ноён Д.Нямрагчаа нь мэдээлэл технологийн чиглэлээр 6 жил, даатгалын чиглэлээр 3 жил ажилласан туршлагатай. Урьд нь тэрээр УБДС ТӨХК-д инженерээр ажиллаж байсан бөгөөд 2012 оноос хойш Мандал Даатгалд мэргэжилтнээс ахлах менежер хүртэл албан тушаалд ажиллаж байгаа нэгэн. Д.Нямрагчаа нь Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийг Компьютерын ухааны бакалавр зэрэгтэй дүүргэсэн.

Чулуунбаатар АНХБАЯР Эрсдэлийн Ахлах Менежер

Б.БАЯСАЛ Даатгалын ахлах менежер Ноён Б.Баясал Мандал Даатгал ХХК-д байгууллагын даатгал эрхэлсэн ахлах менежерийн албыг хашдаг бөгөөд өмнө нь гадаад худалдаа, харилцаа холбооны салбарт өөрийн бизнесийг эрхэлж ажилласан арвин туршлагатай. Тэрээр Улаанбаатарын Их Сургуулийг Хэл шинжлэлийн бакалавр, Герман улсын Фридрих Вилгельмийн нэрэмжит Боннын Их Сургуулийг Япон судлалын бакалавр, МУИС-ын Олон Улсын Харилцааны Их Сургуулийг Олон улсын харилцааны магистрын зэрэгтэйгээр тус тус дүүргэсэн. Ч.АНХБАЯР Эрсдэлийн ахлах менежер Мандал Даатгал ХХК-ийн эрсдэл хариуцсан ахлах менежер Ч.Анхбаяр өмнө нь Тээвэр хөгжлийн банкны Эрсдэлийн удирдлагын газрын захирал, Хадгаламж банкинд Эрсдэлийн газрын ахлах шинжээчээр тус тус ажиллаж байсан. Эдийн засаг, банк санхүүгийн салбарт эрсдэлийн шинжилгээ, санхүүгийн тооцоолол, математик, эконометрик загвар хөгжүүлэлтийн чиглэлээр мэргэшин тус салбарт 10 дахь жилдээ ажиллаж байгаа туршлагатай боловсон хүчин юм. Ч.Анхбаяр нь Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургуульд эдийн засгийн чиглэлээр бакалаврын зэрэг эзэмшсэн, МУИС-ийн Математикийн ухааны магистр.

Болорболд ЗАЯА

Жилийн тайлан

2014

ЭРХЭМ ЗОРИЛГО

Мэргэжлийн өндөр ёс суртахууны хүрээнд ажиллаж, нийгэмд эерэг өөрчлөлтийг авчрах

БОГИНО ХУГАЦААНЫ ЗОРИЛТ

Харилцагч бүрийг эрсдэлийн удирдлагын мэдлэгтэй болгож, даатгалын бүтээгдэхүүнээр хангах

ДУНД ХУГАЦААНЫ ЗОРИЛТ

Олон улсын тавцанд гарч өрсөлдөх Монголын даатгал, санхүүгийн группийг байгуулж, Монгол бахархлыг бий болгох

БИДНИЙ АЛСЫН ХАРАА

2014 Жилийн тайлан

БИДНИЙ ЭРХЭМ ЗОРИЛГО

Мандалынхан бид зөвхөн даатгалын компани бус эрсдэлийн удирдлагын цогц үйлчилгээ үзүүлэгч байхыг эрмэлзэн ажилладаг.

Өнгөрөгч 2014 онд бид өөрсдийн нөөц бололцоог дайчлан зах зээлээ тэлэх, ирээдүйн өсөлтөд чиглэсэн хөрөнгө оруулалт хийх чиглэлээр чамгүй ажлуудыг амжууллаа. Бид орон тоогоо цомхотгох замаар хэмнэлтийг бий болгохыг зорьсонгүй, харин ч нэмж ажлын байрыг шинээр бий болгох, ажилтнуудынхаа ур чадварыг сайжруулах сургалтуудаа идэвхжүүллээ. Харьцангуй сул хөгжилтэй байгаа иргэдийн зах зээлд зориулсан, олон улсын жишигт нийцэхүйц болон даатгалын бүтээгдэхүүнүүдийг 2014 онд боловсруулж, 2015 онд зах зээлд нэвтрүүлэхэд бэлэн болгов. Манай компани өөрийн програм хангамжаа сайжруулах, шинэ техник технологийг нэвтрүүлэх ажлыг тасралтгүй хэрэгжүүлсээр ирсэн. Өнгөрөгч

онд энэ ажлын хүрээнд даатгалын үндсэн системээ Нөхөн төлбөрийн болон Давхар даатгалын модулиудиар баяжууллаа. Ялангуяа нөхөн төлбөрийн модулийг ашиглаж эхэлснээр даатгуулагчдад олгох нөхөн төлбөр бүрэн автоматжиж, шийдвэр гаргах хугацааг богиносгох боломж бүрдлээ. Мөн тун удахгүй даатгуулагчид маань даатгалынхаа гэрээний сунгалт, нөхөн төлбөрийн явц зэргийг Мандалын вэб хуудаснаас хянах боломж бүрдүүлнэ. Мандалынхан бид сүүлийн хоёр жилд хэрэгжүүлэхээр судалсан, манай даатгалын салбарт хараахан нэвтэрч амжаагүй байсан “Quota Share” Трийти давхар даатгалын хэлбэрээр өөрийн компанийн даатгалын нийт багцаа бүрэн давхар даатгалаа. Энэхүү давхар даатгалыг нэвтрүүлсэн нь зөвхөн Мандалын амжилт биш бөгөөд олон улсын давхар даатгалын зах зээлд Монголын

Бидний Эрхэм Зорилго

Мөн өнгөрсөн онд даатгалын чиглэлээр суралцаж буй оюутан сурагчид, тус салбарт багшилж буй багш нар болон даатгалын салбарт ажиллагсдын дунд эрдэм шинжилгээний бага хурлыг Монголын даатгагчдын холбоотой хамтран амжилттай зохион байгууллаа. Энэ эрдэм шинжилгээний хурал нь даатгалын чиглэлээр зохиогдсон анхны хурал болсон бөгөөд энэ чиглэлээр суралцаж буй оюутан сурагчид болон эрдэм шинжилгээний бүтээл туурвиж байгаа багш, ажилтнуудад ихээхэн өгөөжтэй арга хэмжээ болж өнгөрсөнд

бид сэтгэл нэн хангалуун байна. Бид энэхүү хурлыг даатгагчдын холбоотой хамтран жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулах саналтай байгаа юм. Мандалыг өөрийн эрсдэлийн удирдлагын зөвлөхөөр сонгож, бидэнд эрсдэлээ даатгуулж ирсэн бүх харилцагчиддаа талархал илэрхийлэхийн ялдамд, та бүхэнтэй бид илүү нягт хамтран ажиллаж, та бүхний хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн шинэ даатгалын бүтээгдэхүүн үйлчилгээг тасралтгүй нэвтрүүлэн ажиллахаа амлаж байна. Бид бүхний харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа урт удаан хугацаанд үргэлжилнэ гэдэгт бид цаг ямагт итгэдэг.

даатгалын компаниуд бусад даатгагч нартай эн тэнцүү мөр зэрэгцэн ажиллаж чадах юмаа гэдгийг дахин тодотгосон үйл явдал боллоо. Түүнчлэн энэ гэрээний хүрээнд Мандал Женерал даатгал багцаа даатгаад зогсоогүй, өөрөө Монголын даатгалын компаниудын багцыг тодорхой хязгаарлагдсан дүнд багтаан давхар даатгах боломжтой болсноороо онцлогтой юм.

Жилийн тайлан

2014

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Монгол Улсын Эрсдэлийн тойм

2014 Жилийн тайлан

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭРСДЭЛ

Олон улсын эрсдэл

Монгол улсын макро эрсдэл

Уул уурхайн түүхий эдийн үнэ ханшийн эрсдэл

Гадаад худалдааны эрсдэл Мөнгөний бодлогын эрсдэл

23 Төсвийн орлого тасалдлын эрсдэл

Банк санхүүгийн эрсдэл

Монгол улсад бизнес хөтлөн явуулахад тулгарах эрсдэл буурч байна уу? Манай улсын эдийн засаг гадны шууд хөрөнгө оруулалт татарсны улмаас төлбөрийн тэнцлийн алдагдалд орсон. Үүнтэй зэрэгцэн экспортын голлох түүхий эдийн үнэ ханш буурсан нь валютын ханш чангарах нөхцөл боллоо. Бизнесүүд ханшаас хүлээх алдагдалд нэрвэгдэхийн хамт, төсвийн орлого тасалдал, мөнгөний хатууруулсан бодлогын дам нөлөөг амсаж, зардлаа танаж, ажлын байр цомхотгоход хүрч байна.

Мандал харилцагчиддаа бизнесээ оновчтой төлөвлөх, эрсдэлээс сэргийлэхэд нь байнга тусалж, макро эдийн засгийн үнэн зөв мэдээлэл, дүн шинжилгээгээр хангасаар байх болно.

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Улаанбаатар хотын эрсдэлийн менежмент хэрхэн сайжрах вэ? Улаанбаатар хот шууд удирдлаган дороо эрсдэлийн удирдлагын нэгжийг байгуулах шаардлагатай бөгөөд энэ нэгж нь хотын эрсдэлүүдийг таньж, хэмжих, удирдахад зайлшгүй шаардлагатай нэгдсэн мэдээллийн баазыг үүсгэх, цаашлаад нийгмийн эрсдэлийг бууруулах байгууллагууд болох цагдаа, эмнэлэг, онцгой байдлын газар, мэргэжлийн хяналтын газрыг өөр хоорондоо уялдаа холбоотой ажиллах төв зангилаа нь болох хэрэгцээ байна. Мандал даатгал 2014 оны ээлжит Эрсдэлийн удирдлагын форумаар Улаанбаатар хотын эрсдэлийг онцлон авч хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн бөгөөд уг арга хэмжээгээр мэргэжлийн байгууллагууд болон хувийн хэвшлийнхэн Улаанбаатар хотын эрсдэлийн менежментийг хэрхэн сайжруулж болох талаар саналаа солилцсон билээ.

Гал түймрийн эрсдэл

НИЙГМИЙН ЭРСДЭЛ

39 Газар хөдлөлтийн эрсдэл

Улаанбаатар хот хөлдөх эрсдэл

Гэмт хэргийн эрсдэл

Зам тээврийн эрсдэл

Согтууруулах ундааны эрсдэл

Агаарын бохирдлын эрсдэл

42 Цэвэр усны эрсдэл

Барилгын эрсдэл

Өвчлөлийн эрсдэл

2014 Жилийн тайлан

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЭРСДЭЛ 2014 он АНУ-ын эдийн засгийн хувьд өсөлт ахисан, Европын хувьд өсөлт удааширсан, Хятадын хувьд эдийн засгийн өсөлт бууралттай жил болж байна. Тийм учраас олон улсын макро эдийн засгийн Монголд үзүүлэх нөлөө сөрөг байгаа юм. Харин дотоод эдийн засгийн хувьд ханшийн өндөр өсөлттэй, өрийн дарамттай, уламжлалт бус мөнгөний бодлогоос үүссэн инфляцын өсөлттэй, мөнгөний урсгалын тэнцвэр алдагдсан, эдийн засгийн өсөлт саарсан, үүн дээр нэмэгдээд банк санхүүгийн системд төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын эрсдэл нүүрлэж болзошгүй байна. Мөн түүнчлэн ханшийн өндөр хэлбэлзлийн улмаас хувийн хэвшил, иргэдийн валютын ханшнаас хүлээх алдагдал ноцтой хэмжээнд тулж бизнесийн ашиг, орлогыг хамах болсноор хүнд нөхцөл байдал дунд байна.

Олон улсын эрсдэл Хөдөлмөрийн зах зээл тасралтгүй сэргэлээ

Их гүрнүүдийн хоорондын зөрчил нь дэлхийн эдийн засагт таагүй нөлөөг үзүүлж байгаа ч манай улсын хувьд шинэ боломжийг нээн өглөө.

АНУ: 2014 онд хөдөлмөрийн зах зээл сэргэсэн, санхүүгийн зах зээл сайжирсан таатай жил байлаа. 2015 онд улам сайжрах төлөвтэй байна.

Хямралын хамгийн хүнд үе буюу 2009 оны сүүлээр ажилгүйдлийн түвшин 10 гаруй хувьд хүрч байсантай харьцуулахад 2014 оны 8-р сарын байдлаар 6.1 хувьд хүрч буурсан нь эрс сайжирсан үзүүлэлт юм. Гэхдээ ажилгүйдлийн түвшин 5 хувь орчимд хүрсэн үед хөдөлмөрийн зах зээл хэвийн түвшинд орлоо гэж үзнэ гэдгээ төв банкнаас мэдэгдээд байна. Тодруулбал, хөдөлмөрийн зах зээлийн төлөв байдал хэвийн түвшиндээ хүрэх хараахан болоогүй байна. Ажилгүйдэл, хувиар 12

Зураг 1.1.1 12

6.1

5.1

4 2008M1

2010M1

2012M1

2014M1

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Хямралын дараанаас АНУ эдийн засгаа эрчимжүүлэх мөнгөний хүчтэй тэлэх бодлогыг явуулж ирлээ. 2007 оны сүүлээс 2009 оны эхэн хүртэл мөнгөний бодлогын хүүг 5.25 хувиас 0.25 хувь болтол эрчимтэй бууруулж тэлэх бодлого хэрэгжүүлэв. Үүнтэй зэрэгцэн quantitative easing буюу уламжлалт бус мөнгөний бодлого хэрэгжүүллээ. Энэ нь засгийн газрын өрийн хэрэгслийг худалдан авч хөрөнгө оруулалт хийн, хүүг бага түвшинд барих замаар нийт эдийн засагт хийгдэх хөрөнгө оруулалтыг өдөөх зорилготой юм. Уг хөтөлбөрийг 2008 оны 11-р сараас эхлэн хэрэгжүүлж өдгөө гурав дахь үеийн хөтөлбөр хэрэгжиж байна.

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Төв банкны бодлогын хүү 6

Зураг 1.1.2

6.25

5 4 3 2 1

0.25

2006M1

2008M1

0.25

2010M1

2012M1

2014M1

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Гурав дахь хөтөлбөр нь 2012 оны 9-р сараас эхлэн сар бүр 40 тэрбум ам.долларын моргэйжээр баталгаажсан үнэт цаас худалдан авснаар эхэлсэн юм. Удсан ч үгүй 12-р сараас сар бүр 85 тэрбум ам.доллараар худалдан авалт хийх шийдвэр гарчээ. Ийнхүү нэмэгдүүлж байгаа нь эдийн засаг дорвитой сэргэхгүй байсантай холбоотой юм. Хоёр жилийн дараанаас 85 тэрбумыг бууруулж өнөөгийн байдлаар 15 тэрбум болголоо. Уг хөтөлбөрийг оны эцэст зогсоохоор төлөвлөж байна. Ийнхүү бууруулж байгаа нь эдийн засаг сэргэж байгааг илтгэх юм. Зураг 1.1.3

QE3 хөтөлбөрийн хэрэгжилт, тэрбум ам.доллар 90

50 40

10 2014M09

2014M07

2014M05

2014M03

2014M01

2013M11

2013M09

2013M07

2013M05

2013M03

2012M11

2013M01

5 2012M09

2014M11

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Харин төв банк бодлогын хүүг эргэн өсгөхөө харзнах болсноо мэдэгдсэн. Энэ нь эдийн засаг сэргэж байгаа ч хоёр хөл дээрээ бат зогсох хэмжээнд хүрээгүй байгааг илтгэлээ. ДНБ-ний өсөлт, жилээр

Зураг 1.1.4 2.5 4

4 2

1.7

-2

-4

-6

2008

2010

2012

2014

-6

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

ЕВРОП: Украин, ОХУ-ын асуудал нь Европ, АНУ, ОХУ-ыг хамарсан өргөн цар хүрээтэй их гүрнүүдийн хоорондох асуудал болж хувирлаа. ОХУ ба АНУ, Европын холбооны бие биедээ сөргүүлэн тавьсан эдийн засгийн хоригууд нь дөнгөж өндийж байсан Европын эдийн засагт хүндхэн цохилт болж ирэв. 2015 онд ч нөхцөл байдал сайжрах төлөвгүй байна.

Үйлдвэрлэлийн индекс өсч байсан ч буурч эхэллээ.

2013 оны турш үйлдвэрлэлийн индекс 48 нэгжээс 54.2 нэгж хүртэл өссөн нь “эдийн засаг илт сэргэж” байгааг илэрхийлж байлаа. Гэвч 2014 он гарсаар Украины маргаан дэгдэж, цар хүрээ нь их гүрнүүдийн түвшинд хүрч эдийн засгийн бодит хоригууд тавьсан нь Европ, АНУ,

2014 Жилийн тайлан

ОХУ-ын эдийн засагт сөргөөр нөлөөлж байна. Эдийн засагт итгэх итгэл буурч Европын эдийн засаг эргээд агших эрсдэлтэй боллоо. Үйлдвэрлэлийн индекс - PMI

Зураг 1.1.5

54.2 55

55 50.7

40 2011M01

40 2012M01

2011M07

2012M07

2013M01

2013M07

2014M07

2014M01

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Ажилгүйдэл дорвитой буурахгүй байгаа нь гол эрсдэл хэвээр байна. Хэдийгээр ажилгүйдэл 0.5 хувиар буурсан ч 11.5 хувьд хүрсэн нь хөдөлмөрийн зах зээл маш муу байгааг илэрхийлж байна. Үүний дээр Украины хямрал нь бүс нутгийн эдийн засагт нөлөөлж, ажилгүйдлийг нэмэгдүүлэх эрсдэл үүслээ. Ажилгүйдлийн түвшин

Зураг 1.1.6

12.5 12 12 11.5

11.5 11 10.5 10 9.5

2011M01

2011M07

2012M01

2012M07

2013M01

2013M07

2014M01

2014M07

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Ажилгүйдэл өндөр түвшинд хадгалагдаж, засгийн газрын өрийн хэмжээ буурахгүй байгаагийн зэрэгцээ Украины хямрал хүндэрсэн нь эдийн засгийн өсөлтийг сааруулах эрсдэлийг дагуулж байна. Европын холбоо, ОУВС-гаас 2014 оны эдийн засгийн өсөлтийг 1% - 1.2% гэж таамаглажээ.

2008

1.0

0.7

0.5 -0.3

-0.6

-1.0

-1.2

-0.5

-0.2 -5.4

-5.5

-4.4

-2.3

-2.1

-0.7

0.7

1.4

1.8

2.6

2.2

2.3

2.2

1.2

1.0

Зураг 1.1.7

2.1

ДНБ-ний өсөлт, жилээр

2010

2012

2014

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан ХЯТАД: 2014 онд Хятадын эдийн засаг сайнгүй байна. Учир нь Хятад нь дотоодын хэрэглээг нэмэгдүүлэх чиглэлд хот суурин газруудыг байгуулах, байгалийн бохирдлыг бууруулахын тулд зарим нэг үйлдвэрлэл, нөөцийн хэрэглээг бууруулах, санхүүгийн систем дэх тогтвортой байдлыг хангахын тулд зээлийн өсөлтийг хязгаарлах, эдийн засгаа либералчлах гэх зэрэг хүнд даалгавруудыг хийж эхлээд байгаа юм. Системийн хэмжээний томоохон өөрчлөлтүүдийг оновчтой аргаар, богино хугацаанд сөрөг нөлөө багатай хийхгүй бол өсөлт саарах, үүнийг дагаад түүхий эдийн уналтаар дамжин Монголын эдийн засагт ирэх цохилт хүндэрсээр байх эрсдэлтэй юм.

Эдийн засгийн өсөлт буурах төлөвтэй байна. 2014 он гарсаар үйлдвэрлэлийн индекс алгуур өсч байсан боловч сүүлийн саруудад огцом унаж эхэллээ. 2009 оны хямралын хүнд үед Хятад нь эдийн засгаа сэргээх хүчтэй сангийн тэлэх бодлого хэрэгжүүлсэн нь богино хугацаанд үр дүнгээ өгч жил гаруйн дараа буюу 2010 оны эхэн гэхэд өсөлтөөрөө Европ, АНУ-гаас хол тасарсан байв. Хятадын PMI

Зураг 1.1.8

35 2008M01

35 2010M01

2014M01

2012M01

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Хэдийгээр хямралыг амжилттай давж гарсан ч сангийн тэлэх бодлогын үр дүн нь зах зээлийн өөрийнх нь бодит өсөлт биш байсан тул 2012 он гэхэд өсөлт эргээд саарав. Хятадын эдийн засаг бодит байдалд бууж саяхныг хүртэл мэдэгдэхүйц муудаагүй байсан ч ирэх жилүүдэд таагүй байх төлөв ажиглагдсаар байна. 2014 оны эцсээр инфляци 2 хувь орчимд байх төлөвтэй байгаа нь инфляцын дарамтыг бууруулж, эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахад чухал нөлөөтэй юм. Зээлийн өсөлтийг хязгаарлах бодлого баримталж буйтай холбоотойгоор эрэлтийг бууруулж, эцэстээ инфляцыг бууруулах нөлөөг үзүүлж байна. Инфляци ба бодлогын хүү /жилийн/

Зураг 1.1.9

Инфляци Бодлогын хүү

7% 6% 5% 4% 3%

2.50%

2% 1%

4M 20 1

11 M

20 1

20 13

5 20 1

13 20

12 M

8 20

20 12

5 12 M

2 20

M 20 12

1M 20 1

20 1

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Хятадын ардын их хурлаар “2014 оны зорилтот өсөлтийг 7.5 хувь” гэж тогтоосон билээ. Гэвч бодит байдалд илүү буурах эрсдэлтэй байна. Иймд зорилтот түвшинд хүрэхийн тулд засгийн газраас сангийн тэлэх бодлого хэрэгжүүлэх, зээл гаргалтыг дэмжих шаардлагатай

2014 Жилийн тайлан

тулгарах боловч энэ нь урт хугацааны зорилго болох дотоод эрэлтийг нэмэгдүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх, байгалийн бохирдлыг бууруулах, чанаргүй зээлийн хэмжээг тогтворжуулах зэрэг зорилгод хүрэх замыг хаах юм. 2014 он нь Хятадын эрх баригчдын хувьд амаргүй жил байлаа. Цаашид ч эрх баригчид хүндхэн сорилтуудтай тулгарах төлөвтэй байна. ДНБ-ий өсөлт, жилээр

Зураг 1.1.10

12% 10% 8% 6% 4% 2007Q01

2008Q03

2010Q01

2011Q03

2013Q01

2014M03

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

ДҮГНЭЛТ 2014 онд АНУ-ийн эдийн засгийн өсөлтөө ахиулсан, харин Европын хувьд өсөлт нь удааширсан жил байлаа. Тэгвэл Хятадын эдийн засаг сайжирсангүй. Олон улсын макро эдийн засгийн Монголд үзүүлэх сөрөг нөлөө нэмэгдэх эрсдэлтэй байна. Нийт экспортын 95 хувь нь уул уурхайн эрсдэл бүтээгдэхүүнээс бүрдэж, 90 гаруй хувиа зөвхөн Хятад руу экспортолдог бидний хувьд нүүрс, алт, зэс, төмрийн хүдэр, жонш, молибден, боловсруулаагүй нефтийн салбарт Хятадтай урт хугацааны эдийн засгийн бат бөх харилцааг үүсгэх шаардлагатай бөгөөд үнийн хүчтэй хэлбэлзлийн орчинд дотоод эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хангахын тулд макро эдийн засгийн мөчлөгтэй уялдсан “Баялгийн сан”-гийн оновчтой, үр ашигтай менежментийг хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай тулгарсаар байгаа юм. Гэхдээ 2014 онд бидэнд шинэ боломж үүсч эхэллээ.

Украины хямрал нь ОХУ-ыг Европ болон АНУ-аас эдийн засгийн хувьд хөндийрүүлж Хятадтай илүү ойртох шалтгаан боллоо. Харин Монголын хувьд дунд нь оршин буйн хувьд энэхүү боломжийг аль ч талдаа ашигтай байдлаар эргүүлж чадвал манай эдийн засаг дан ганц түүхий эдийн үнээс хараат бус болох боломжтой. Гэвч нөгөө талд Орос, Хятадаас улам хүчтэй хамааралтай болох эрсдэлтэй юм. Иймд манай эрх баригчдын хувьд хоёр их гүрний эрэлт хэрэгцээг хангахын зэрэгцээ Монголыг хэрхэн амжилттай хөгжүүлэх вэ гэсэн асуултад нэн даруй хариулж, урт хугацааны бодлого боловсруулан төлөвлөгөө гаргах зайлшгүй шаардлага бий болж байна.

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Монгол улсын макро эрсдэл Нүүрсний үнийн тасралтгүй уналтаас шалтгаалсан нүүрсний экспортын зогсонги байдал, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтын 60 хувийн бууралтаас хамаарсан валютын нөөцийн хомстох эрсдэл, төгрөгийн хэт нийлүүлэлтээс үүссэн мөнгөний урсгалын тэнцвэргүй байдал, ханшийн өндөр хэлбэлзлээс улбаатай бизнесийн байгууллагын хүндэвтэр байдал, эргэн төлөлтийн эрсдэлийг тооцоолоогүй улсын өрийн дарамт, уул уурхай дагасан банкны системийн зээлийн чанаргүйдэл зэрэг нь Монгол улсын макро эрсдэлийг ноцтой хэмжээнд хүргэж, эдийн засгийн эрүүл мэндийн байдлыг муутган, эдийн засгийн эмзэг байдлыг нэмэгдүүлсээр байна.

Уул уурхайн түүхий эдийн үнэ ханшийн эрсдэл Алтны үнэ өсөхгүй Хөгжингүй орнуудын инфляцын түвшин доогуур, АНУ-ын эдийн засаг сэргэж байгаатай холбоотойгоор Холбооны нөөцийн банкнаас сар бүр мөнгөний нийлүүлэлтээ бууруулах болсноор алтны эрэлт буурч байгаа ба цаашид ч үргэлжлэх магадлал өндөр байна. Иймд алтны үнэ өнөөгийн түвшнээс төдийлөн өсөхөөргүй байна. Зураг 1.2.1.1

Алтны ханш, ам.доллар/унц

1950

Алт, зэс, нүүрсний үнэ ханшийн уналт сэргэх төлөвгүй, харин ч уналт үргэлжлэх эрсдэл өндөр байна.

Алтны ханш ам.доллар/унц

1750

12 сарын шаталсан дундаж

1550 1350 1150 950 750 550

2014M08

2013M10

2014M03

2012M12

2013M05

2012M07

2011M09

2012M02

2010M11

2011M04

2010M01

2010M06

2009M08

2008M10

2009M03

2007M12

2008M05

2007M07

2007М02

2006М09

2005M11

2006M04

2005M01

2005M06

2004М03

2004M08

350

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Зэсийн үнэ буурна

2013 онд зэсийн “хэрэглээ” 11.2 хувиар өссөн шалтгааныг Хятад улсын зэсийн сертификатжуулсан агуулахад хадгалах болсонтой холбож тайлбарладаг. Дээрх агуулахууд дахь зэсийг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашигладаггүй ба зөвхөн түүнийг агуулсан агуулахуудын сертификатыг арилжаалах санхүүгийн гүйлгээнд л барьцаа байдлаар ашигладаг. Зэсийн зах зээл 2013 онд 387 мянган тоннын илүүдэлтэй байсан бол 2014 онд 418, 2015 онд 344 мянган тоннын илүүдэлтэй байх прогноз байна.

2014 Жилийн тайлан

11000

Зэсийн үнэ, ам.доллар/тн

10000

Зураг 1.2.1.2

Лондонгийн 3 сарын зэсийн үнэ 12 сарын шаталсан дундаж

9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000

2014M08

2013M10

2014M03

2012M12

2013M05

2012M07

2012M02

2011M09

2010M11

2011M04

2010M01

2010M06

2009M08

2008M10

2009M03

2008M05

2007M12

2007M07

2007М02

2006М09

2006M04

2005M11

2005M01

2005M06

2004М03

2004M08

2000

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

2014 оны 3 дугаар сард Хятадын томоохон төрийн өмчит үйлдвэр болон орон нутгийн засгийн газар хугацаат өр, төлбөрөө төлөөгүйн улмаас банк хоорондын захын хүү огцом өсч, санхүүгийн салбарт хэсэг хугацааны тогтворгүй байдал бий болсон. Үүний улмаас сертификатжуулсан агуулахууд дахь зэсийн нөөцийг шууд зах зээлд зэс хэлбэрээр нийлүүлж магадгүй гэсэн айдас хөрөнгө оруулагчдын дунд бий болсон тул зэсийн үнэ огцом буурч, 6645$/тн-д хүрсэн. Цаашид Хятадын эрх баригчид сүүдрийн банкны сектортойгоо тэмцэж, зээлийн өсөлтийг бууруулах арга хэмжээ авч байгаа нь дээрх агуулахууд дахь зэсийн нөөцөд шууд нөлөөтэй юм. Иймд 2014 онд зэсийн үнэ сэргэхгүй 6800$/тн, 2015 онд 7000$/тн байхаар таамаглагдаж байна.

Нүүрсний үнэ төдийлөн өсөхгүй Хэдийгээр Хятад улсын нүүрсний импорт 2014-2015 онд ялимгүй өсөх боловч нөгөө талаас Австралийн нүүрсний шинэ ордууд ашиглалтад орж, нүүрсний экспорт ихээхэн нэмэгдэж байгаа нь нүүрсний зах зээлд өрсөлдөх чадвараа алдаад буй Монгол улсын нүүрсний экспортод сөргөөр нөлөөлөхөөр байна. 2013 онд Австралийн уул уурхайн салбар нийт 188 сая тонн эрчим хүчний нүүрс, 170 сая тонн металлургийн нүүрсийг голчлон БНХАУ руу экспортолсон байна. Харин Хятад улс 2013 онд 250 сая тонн эрчим хүчний нүүрс, 93 сая Зураг 1.2.1.3

Нүүрсний үнэ, ам.доллар/тн

195

Австралийн нүүрсний үнэ

175

12 сарын шаталсан дундаж

155 135 115 95 75 55

2014M08

2013M10

2014M03

2013M05

2012M12

2012M07

2012M02

2011M09

2010M11

2011M04

2010M06

2010M01

2009M08

2009M03

2008M10

2008M05

2007M12

2007M07

2007М02

2006М09

2006M04

2005M11

2005M01

2005M06

2004М03

2004M08

Эх сурвалж: Блумберг, EIU

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

тонн металлургийн нүүрс импортолжээ. 2014-2015 онд Хятадын нүүрсний хэрэглээ ялимгүй нэмэгдэж, 262-269 сая тонн эрчим хүчний нүүрс, 101-104 сая тонн металлургийн нүүрс импортолно хэмээн Австралийн эрчим хүч ба уул уурхайн холбооноос тооцсон байна. Харин Австрали улсын хувьд 2014-2016 онд хэд хэдэн нүүрсний уурхай шинээр ашиглалтад орж, 2014 онд 195 сая тонн эрчим хүчний нүүрс, 182 сая тонн металлургийн нүүрс олборлож экспортолно хэмээн тус улсын эрчим хүч, энергийн холбооноос мэдээлж байна.

Гадаад худалдааны эрсдэл Экспортын орлого дээр хэт дулдуйдсан бодлогын алдаа явагдсан Манай улсад нийтлэг ажиглагдаж ирсэн зүйл бол мөнгөний сураг сонсогдонгуут улс төрийн нийгмийн халамжийн амлалтууд нэмэгдэж, нийт эрэлтийг хэт өсгөснөөс эдийн засаг халдаг. Энэ халалтыг түүхий эдийн үнэ үргэлж өснө гэсэн өөрсдийн гаргасан алдаатай таамаглал дээр үндэслэсэн богино хугацааны зээлээр, төсвөөр, барилгын салбарын хөөсөрсөн үнээр дэмжиж ирсэн нь импортыг хурдацтайгаар нэмэгдүүлж, эргээд гадаад эдийн засгийн байдал муудах үед экспортын орлого буурч гадаад худалдааны алдагдал түүхэнд байгаагүй 2.4 тэрбум ам долларт хүрч байлаа.

Ханшийг сул тавих бодлогын шийдэл үргэлжилнэ Зураг 1.2.2.1-т харуулсан экспорт импортын хол зөрүүтэй байдлыг ойртуулах бодлогын олон хувилбараас зөвхөн ханшийг уян хатан тогтоож зах зээлд найдаж үлдээхээс өөр аргагүй болсон нь Монголбанкны мөнгөний бодлогоос харагддаг.

Валютын ханш 1800 давснаар гадаад худалдааны тэнцвэртэй байдал хангагдаж, экспортын өсөлт, импортын бууралтаар гадаад худалдааны алдагдлын эрсдэл эрс буурч байна.

7500

Зураг 1.2.2.1

Экспорт, импортын динамик 6500

Экспорт, жилийн өөрчлөлт, сая ам.доллар 5697

Импорт, жилийн өөрчлөлт, сая ам.доллар

5500

5146

4500

3500

2500

1500

2014M11

2014M03

2013M07

2012M11

2012M03

2011M07

2010M11

2010M03

2009M07

2008M11

2008M03

2007M07

2006M11

2006M03

2005M07

2004M11

2004M03

500

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хороо, 12 сарын өссөн дүнгээр тооцооллоо

Зураг 1.2.2.2 50

-450

-551

-950

-1450

Гадаад худалдааны алдагдал Гадаад худалдааны тэнцэл, жилийн өссөн дүнгээр, сая ам.доллар

-1950

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хороо, 12 сарын өссөн дүнгээр тооцооллоо.

2014M03

2014M08

2013M10

2012M12

2013M05

2012M07

2012M02

2011M09

2011M04

2010M11

2010M06

2010M01

2009M03

2009M08

2008M10

2007M12

2008M05

2007M07

2007М02

2006М09

2006M04

2005M11

2005M06

2005M01

2004М03

2004M08

-2450

2014 Жилийн тайлан

2008-2009 онд ажиглагдсан шиг ханшийн огцом өсөлт 2013 оны 6 сараас эхэлж одоог хүртэл үргэлжилсээр байна. Зураг 1.2.2.1, зураг 1.2.2.2, зураг 1.2.2.3-г харьцуулж харвал ханшийн өсөлт нь экспортыг өсгөж, импортыг бууруулж, гадаад худалдааны жилийн алдагдлыг 551 сая ам. долларт хүргэлээ. Энэхүү бууралт цаашид ч үргэлжлэхээр байгаа ба оны эцэст 150 сая ам. долларт хүрэх магадлалтай байна. 1900

Ам.долларын ханш

1800

Ам.доллар 12 сарын шаталсан дундаж

1700 1600 1500 1400 1300 1200

Зураг 1.2.2.3

2014M11

2014M03

2013M07

2012M11

2012M03

2011M07

2010M11

2010M03

2009M07

2008M11

2008M03

2007M07

2006M11

2006M03

2005M07

2004M11

2004М03

1100

Эх сурвалж: Монголбанк

Экспортын өсөлт үргэлжилнэ Тухайлбал хүснэгт 1.2.2.1-т харуулснаар экспортын өсөлтийг валютын ханшийн өсөлтөөр дэмжигдсэн зэсийн экспорт болон боловсруулаагүй газрын тосны экспорт нэмэгдүүлж байна. Мөн түүнчлэн өнгөрсөн оны 8 сард 568 сая ам. долларын алдагдалтай байсан нүүрсний экспорт 105 сая ам доллар болж буурсан нь нүүрсний олборлолт нэмэгдсэн, валютын ханшийн өсөлт зэргээр тайлбарлагдана. Эндээс харвал экспортын өсөлт цаашид үргэлжлэх боломжтой ба гол өсөлт зэсээс бий болохоор байна. Экспортын бүтэц Экспортын бүтэц /сая ам.доллар/

2013M08

2014M08

Мөнгөжөөгүй алт

195.2

214.1

Зэс

562.8

1,450.0

Молибдений хүдэр ба баяжмал

20.8

18.1

Жоншны хүдэр ба баяжмал

56.3

46.5

442.2

289.1

80.4

76.3

180.8

213.0

29.8

34.0

Нүүрс

693.1

588.5

Боловсруулаагүй газрын тос

297.7

443.4

2013M08

2014M08

Төмрийн хүдэр Цайрын хүдэр ба баяжмал Бохир ноолуур Самнасан ноолуур

Өөрчлөлт Мөнгөжөөгүй алт Зэс Молибдений хүдэр ба баяжмал

Хүснэгт 1.2.2.1

134.4

18.9

5.2

887.2

-5.7

-2.7

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Жоншны хүдэр ба баяжмал

-9.2

-9.8

Төмрийн хүдэр

85.8

-153.1

7.4

-4.1

43.4

32.2

2.9

4.2

-567.7

-104.6

90.9

145.7

Цайрын хүдэр ба баяжмал Бохир ноолуур Самнасан ноолуур Нүүрс Боловсруулаагүй газрын тос

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хороо

Гадаад валютын нөөц шавхагдах эрсдэлтэй байна Гадаад валютын нөөцийг гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт, экспортын орлого, дотоодын алтны арилжаа, гадаадын зээл тусламж бүрдүүлдэг. Эдгээр орлогын эх үүсвэрээс гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт болон экспортын орлого тасалдахдаа зэрэгцээд урсгал тэнцлийн алдагдал эрс өсч, эдийн засагт долларжих процесс эрчимжих болсноор гадаад валютын нөөц огцом буурах болсон. Зураг 1.2.2.4

Төлбөрийн тэнцэл Төлбөрийн тэнцэл, жилийн өссөн дүнгээр /сая ам.доллар/ Хөрөнгө ба санхүүгийн тэнцэл, жилийн өссөн дүнгээр /сая ам.доллар/

6000

Урсгал тэнцэл, жилийн өссөн дүнгээр /сая ам.доллар/

5000 4000 3000 2000 1000 0 -1000

-1763

-2000

2014M06

2014M04

2014M02

2013M12

2013M10

2013M08

2013M06

2013M04

2013M02

2012M12

2012M10

2012M08

2012M06

2012M04

2012M02

2011M12

-3000 -4000

Эх сурвалж: Монголбанк

Энэхүү байдал энэ оны эхний 7 сарын байдлаар нааштайгаар эргэх хандлага ажиглагдаж байгаа нь зураг 1.2.2.5-т харуулснаар урсгал тэнцэл сайжирч байгааг харж болно. Харин хөрөнгө ба санхүүгийн тэнцэл сайжрахгүй байгаа нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт 60 хувиар буурсантай шууд холбогдож байна. Үүнээс шалтгаалан жилийн өссөн дүнгээр нь авч үзвэл төлбөрийн тэнцэл энэ оны эхний 7 сарын байдлаар 1.7 тэрбум ам. долларын алдагдалтай гарч байна.

Харин гадаад валютын нийт албан нөөц энэ оны эхний 7 сарын байдлаар 1.3 тэрбум ам. долларт, гадаад валютын цэвэр нөөц 797 сая ам. долларт тус тус хүрээд байгаа нь цаашид төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг нөхөх валютын нөөц хомстох эрсдэлийг нэмэгдүүлсээр байна.

2014 Жилийн тайлан

4750

Зураг 1.2.2.5

Гадаад валютын нийт албан нөөц, сая ам.доллар

4250

Гадаад валютын нийт албан нөөц 12 сарын шаталсан дундаж

3750 3250 2750 2250 1750

1349 1250 750

2014M07

2014M01

2013M07

2013M01

2012M07

2012M01

2011M07

2011M01

2010M07

2010M01

2009M07

2009M01

2008M07

2008M01

2007M07

2007M01

2006M07

2006M01

250

Эх сурвалж: Монголбанк

Төсвийн орлого тасалдлын эрсдэл

Эдийн засгийн хүндэвтэр байдал төсвийн орлогын тасалдалтанд нөлөөлж байна.

Эхний 8 сарын байдлаар хүснэгт 2.3-д харуулснаар төсвийн урсгал орлого төлөвлөгөөнөөс 623 тэрбум төгрөгөөр тасраад байна. Үүнд ААН-ийн орлогын албан татвар 129 тэрбум төгрөгөөр, хувь хүний орлогын албан татвар 23 тэрбум төгрөгөөр, нийгмийн даатгал шимтгэл хураамж 26 тэрбум төгрөгөөр, дотоодын бараа үйлчилгээний татвар 257 тэрбум төгрөгөөр, гадаад худалдааны орлого 32 тэрбум төгрөгөөр, бусад татвар 252 тэрбум төгрөгөөр тус тус төлөвлөгөөнөөсөө тасарсан байна. Төсвийн орлого тасалдсантай зэрэгцээд урсгал зардал нэмэгдэж нийт төсвийн зардлын 76 хувьд хүрсэн, Оюу толгойн 250 сая ам. долларын урьдчилгаа, “Эрдэс Таван Толгойн” ХК-аас авч ашигласан 350 сая ам. долларын үлдэгдэл нэхэгдэж байгаа зэргээс татварын орлогын дарамтыг ихээхэн нэмэгдүүлж байна. Нөгөө талаас төсвийн орлогын тасалдал нь төсвийн хөрөнгө оруулалтаар ажил гүйцэтгэж буй олон аж ахуй нэгж компаниудын санхүүгийн байдлыг хүндрүүлж, хүлээгдэж буй хөрөнгө оруулалт болон төслүүд царцаж, зогсонги байдалд орж болзошгүй юм. Төсвийн орлогын төлөвлөгөө ба гүйцэтгэл

Хүснэгт 1.2.3.1

2014M08

Төлөвлөсөн

Гүйцэтгэл

НИЙТ ОРЛОГО

4447.9

3842.0

-605.7

УРСГАЛ ОРЛОГО

4421.4

3798.2

-623.4

ТАТВАРЫН ОРЛОГО

3951.6

3233.6

-718.1

Тэрбум төгрөг

Орлогын албан татвар

Орлого тасалдал

785.8

634.0

-151.8

ААН-ийн орлогын албан татвар

476.6

348.1

-128.5

Хувь хүний орлогын албан татвар

309.2

285.8

-23.4

Зарим бүтээгдэхүүний ҮӨ-н татвар

-29.9

-30.5

-0.6

Нийгмийн даатгалын шимтгэл, хураамж

625.9

599.9

-26

25.6

26.5

0.9

Өмчийн татвар Дотоодын бараа үйлчилгээний татвар

1472.5

1215.4

-257.2

Гадаад худалдааны орлого

275.7

243.8

-31.9

Бусад татвар

766.1

514.0

-252.1

Эх сурвалж: Сангийн яам

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Улсын гадаад өрийн эрсдэл Улсын өрийн хэмжээ хүснэгт 1.2.4.1-т харуулснаар 2010-2014M07 хооронд 3.3 дахин өссөн. Үүнээс засгийн газрын гадаад өр 1.8 дахин, дотоод өр 6.4 дахин, төрийн өмчид үйлдвэрийн газрын өр 1.9 дахин тус тус нэмэгдсэн байна. Эдгээр өсөлтийн үр дагавраар өнөөгийн үнэ цэнд шилжүүлээгүй улсын өрийн хэмжээ ДНБ-ний 56.8 хувьд хүрч, 11.6 их наяд төгрөгийн өртэй боллоо. Нэг хүнд ногдохоор авч үзвэл жилийн 3.9 сая төгрөг. Харин өдрөөр авч үзвэл нэг хүнд ойролцоогоор 11000 төгрөгийн өр ногдож байна. 11.6 их наяд төгрөгийг энэ оны дундаж валютын ханшаар тооцоолбол 6.5 тэрбум ам доллар болно. Гэтэл энэ оны эхний 7 сарын байдлаар гадаад валютын нөөц 1.3 тэрбум ам. доллар байгаа нь улсын өрийн 20 хувийг хангахуйц хэмжээ болж байна. Энэ оны эцэст засгийн газрын гадаад зээлээс үндсэн ба хүүгийн төлбөрт 88.7 сая ам. доллар, Чингис бондын хүүгийн төлбөрт 71.88 сая ам. доллар, Хөгжлийн банкны үнэт цаасны хүүгийн төлбөрт 33.4 сая ам. доллар нийт 194 сая ам. долларын хүү ба үндсэн төлбөр төлнө. Үүнийг зураг 2.9-с харна уу. Үүнтэй зэрэгцээд Худалдаа хөгжлийн банкны бондын хүүгийн төлбөрт 25.4 сая ам. доллар, Монголын уул уурхайн корпорацын бондын хүүгийн төлбөрт 53.25 сая ам. доллар төлөгдөнө. Иймд нийт шаардагдах валютын хэмжээ 273 сая ам. доллар болж байгаа нь валютын нөөцийн хомстолтой зэрэгцээд гадаад өрийн дарамтыг ихээхэн нэмэгдүүлж байна. Улсын өрийн статистик 2010

2011

2012

2013

2014M07

Засгийн газрын гадаад өр

2209.6

2669.4

2935.5

3613.2

3907.3

Засгийн газрын дотоод өр

345.8

503.3

1009.6

1849.6

2206.7

2088.2

2481.2

2076

847.4

1524

1525.5

1629.3

1612.4

168

174.9

807.4

1160.2

1394

ЗГ-ын гадаад үнэт цаас Төрийн өмчид үйлдвэрийн газрын өр Орон нутгийн өмч давамгайлсан үйлдвэрийн газрын өр Засгийн газрын баталгаа

385.5

372.5

276.8

Улсын өр

Татварын урьдчилгаа

3570.8

4864.7

8926.6

11280.9

11648.2

Улсын өр /ӨҮЦ/

3092.6

4213.2

7463.6

8759.3

9188.9

ДНБ (оны үнээр)

8414.5

11087.8

14012.9

17550.2

20503.1

ТТБТХуулиар тогтоосон өрийн хязгаар

40%

ТТБТХ-ийн тусгай шаардлага

40%

50%

60%

50%

40%

Улсын өр (ӨҮЦ)/ДНБ

36.80%

38.00%

53.30%

49.90%

44.80%

Улсын өр /ДНБ

42.40%

43.90%

63.70%

64.30%

56.80%

40%

Сэрэмжлүүлэх түвшин

Эх сурвалж: Сангийн яам

Улсын өрийн бүтэц /тэрбум төгрөг/

Хүснэгт 1.2.4.1

Гадаад валютын нийт албан нөөц одоогийн улсын өрийн дөнгөж 20 хувийг хангахуйц хэмжээнд хүрсэн, нэг хүнд ногдох өдрийн өр 11000 төгрөг байгаа нь нэг өдөрт ногдох улсын цалингийн доод хэмжээнээс давсан, улсын өр болон ДНБий харьцаа 40 хувиас хэтрэхгүй байхаар төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан боловч бодит байдалд 57 хувь хүрсэн зэргээс үзэхэд улсын гадаад өрийн эрсдэл аюултай хэмжээнд хүрсэн байна.

2014 Жилийн тайлан

Зураг 1.2.4.1

Улсын өр, сая ам.доллар Гадаад зээл Чингис бонд Нийт эргэн төлөлт Хөгжлийн банк

Эх сурвалж: Сангийн яам

МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ЭРСДЭЛ

Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр валютын урсгалын тэнцвэрийг алдагдуулсан.

Манай улсын хувьд Монголбанкны зүгээс 2013 онд үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн хүрээнд 3.4 их наяд төгрөгийг банкуудаар дамжуулан эдийн засагт нийлүүлсэн нь инфляцыг нэг оронтой тоонд барих, эдийн засгийн өсөлтийн хурд алдагдахаас урьдчилан сэргийлэх зорилготой байсан гэж ойлгогддог. Банкуудаар дамжуулсан мөнгөний нийлүүлэлт нь нийт зээлийн багцыг хурдацтайгаар тэлж, нийт эх үүсвэрийн чадавхаас даван 2008-2009 онд ажиглагдсан хямралын шинж тэмдэг давтагдах болсон. 14200

Нийт зээл ба мөнгөний нийлүүлэлт

12338

Мөнгөний нийлүүлэлт, тэрбум төгрөг

12200

Нийт зээл, тэрбум төгрөг 10200

10136 8200

6200

4200

2200

Зураг 1.2.5.1 2014M09

2014M02

2012M12

2013M07

2012M05

2011M10

2011M03

2010M08

2010M01

2009M06

2008M11

2008M04

2007M09

2007M02

2006M07

2005M12

2005M05

2004M10

2004М03

200

Эх сурвалж: Монголбанк

Эхний 8 сарын байдлаар нийт зээл, нийт мөнгөний нийлүүлэлтээс 2202 тэрбум төгрөгөөр даваад байгаа нь санхүүгийн тогтвортой байдалд эх үүсвэрийн бууралтаар дамжин сөрөг нөлөөлөл учруулж болзошгүй байна. Тухайлбал төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар муудах, ханшийн савлагаанаас хүлээх алдагдал нэмэгдэх, сул хөрөнгөөс банкуудын активын өгөөж буурах. Зураг 1.2.5.2-т харуулснаар нөөц мөнгийг бүхэлд нь тодорхойлох банкуудын заавал байлгах нөөцүүд тогтворгүй шинжтэй болж байгаа нь банк хоорондын захын хүү өсөх, банкуудын хөрөнгийн эх үүсвэр буурах, төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар муудах зэрэг сөрөг нөлөөллийг дагуулж байна.

Эдийн засагт их хэмжээний төгрөг нийлүүлсэн нь төгрөгийн үнэ цэнийг алдагдуулж, ам. долларт шилжих нөхцөлийг бүрдүүлсэн юм. Энэ нь ханшийн өсөлтийг дагаж зураг 1.2.5.3-т харуулснаар ам долларын харилцах, хадгаламжаар илэрсэн ба эцэстээ валютын урсгалын тэнцвэрийг алдагдуулахад хүргэж байна. Зураг 1.2.5.2-т харуулснаар төгрөгийн их хэмжээний

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

нийлүүлэлтийн шууд үр дүн нөөц мөнгөөр илэрч байна. Нөөц мөнгө их байх нь үржүүлэгчээр дамжин валютын ханшийн савлагааг улам бүр өдөөж байна. 4000

Зураг 1.2.5.2 Нөөц мөнгө

3500

Нөөц мөнгө, тэрбум төгрөг 3000

Гүйлгэнд гаргасан мөнгө, тэрбум төгрөг

2500 2000 1500 1000 500

2014M08

2013M10

2014M03

2012M12

2013M05

2012M07

2012M02

2011M09

2010M11

2011M04

2010M01

2010M06

2009M08

2008M10

2009M03

2007M12

2008M05

2007M07

2007М02

2006М09

2005M11

2006M04

2005M01

2005M06

2004М03

2004M08

Эх сурвалж: Монголбанк

2.00

4000

Долларжилт Төгрөгийн эх үүсвэрийн индекс

1.80

1800

Долларын эх үүсвэрийн индекс

1.71

АНУ-ын доллар, USD

1.60

1900

1.64

1700

1.40

1600

1.20

1500

1.00

1400

Зураг 1.2.5.3 1300 2014M07

2014M05

2014M03

2014M01

2013M11

2013M09

2013M07

2013M05

2013M03

2013M01

2012M11

2012M09

2012M07

2012M05

2012M03

Эх сурвалж: Судлаачийн тооцоо, Энд төгрөгийн харилцах, хадгаламжийн нийлбэрийг төгрөгийн эх үүсвэрт. Валютын харилцах, хадгаламжийн нийлбэрийг валютын эх үүсвэр гэж үзлээ. 2012 оны 1 сарын төгрөгийн эх үүсвэр 3965.5 тэрбум, валютын эх үүсвэр 1722.5 тэрбум төгрөгүүдийг тус тус 100 хувь болгон сууриар авлаа.

2012M01

0.80

2014 Жилийн тайлан

БАНК САНХҮҮГИЙН ЭРСДЭЛ

Валютын ханшаас хүлээх алдагдал зөвхөн иргэн, хувийн хэвшлийг хамарсангүй, банкны системийг хүртэл хамарлаа. Нэг талаас зээлийн чанаргүйдэл асуудалтай бол нөгөө талаас төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар эрсдэлд орж эхэллээ.

2008-2009 оны хямралын дараа тохиолдож буй хоёр дахь давлагаагаар ханшаас хүлээх алдагдал иргэд, хувийн хэвшил банкны системд хүчтэй нөлөө үзүүлж байна. Эхний давлагаагаар хувийн хэвшил 235 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээж байсан бол энэ удаа 786 тэрбум төгрөг, иргэд 43 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээж байсан бол энэ удаа 48 тэрбум төгрөг, банкны систем алдагдалгүй байсан бол энэ удаа 299 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээжээ. Эхний 6 сарын байдлаар иргэд, хувийн хэвшил, аж ахуй нэгжийн нийт хүлээж буй алдагдал нь 1133 тэрбум төгрөгт хүрээд байгаа нь банк санхүүгийн салбарт учирч буй зах зээлийн томоохон эрсдэл тохиож байна. Зураг 1.2.6.1

200

-200

-400

-30

-600

Хувийн хэвшлийн ханшаас хүлээсэн алдагдал -800

-786 -48

Хувийн хэвшлийн ханшнаас хүлээсэн алдагдал Иргэдийн ханшаас хүлээсэн алдагдал

-1000 2014M05

2013M07

2012M09

2011M11

2011M01

2010M03

2009M05

2008M07

2007M09

2006M11

2006M01

2005M03

-60

Эх сурвалж: Монголбанк

Дээрх байдал нь валютын чанаргүй зээлийг өсгөх замаар хувийн хэвшлийн нийт чанаргүй зээлд шууд нөлөөлж байна. Манай улсын банкны системээр олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 27 орчим хувь нь гадаад валютаар олгогдсон зээл байдаг. 100

600

Зураг 1.2.6.2 400 0

200 0

-100 -200 -400 -200

Банкуудын ханшаас хүлээсэн алдагдал

-600

Гадаад валютын нээлттэй позици, тэрбум төг

-800

-299

Банкуудын ханшаас хүлээж буй алдагдал

-300

-1000

2013M07

2012M09

2011M11

2011M01

2010M03

2009M05

2008M07

2007M09

2006M11

2006M01

2005M03

-400

2014M05

-1138

-1200

Эх сурвалж: Монголбанк

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

2014 оны 6-р сарын байдлаар банкууд 3.2 их наяд төгрөгтэй тэнцэх гадаад валютын зээлийн өрийн үлдэгдэлтэй байна. Ам. долларын ханш 27 гаруй хувиар огцом чангарсан нь зээлийн чанаргүйдлийн түвшин өсөх үндсэн нөхцөл болсон ба сүүлийн нэг жилийн дотор чанаргүй зээлийн абсолют дүн 80 хувиар өссөн байна. Чанаргүй зээлийг иргэд, хувийн хэвшлээр задлан харуулбал, хамгийн их чанаргүйдлийг бий болгож байгаа нь хувийн хэвшлийнхэн юм. Харин иргэдийн хувьд зээлийн эрсдэл бага байна. Дээр дурьдсан шиг нэг талаас ханшийн өсөлт зээлийн чанаргүйдэлд нөлөөлсөн бол нөгөө талаас банкны зээлийн чанаргүйдлийг салбараар нь ангилж үзвэл, нийт чанаргүй зээлийн 31 хувийг уул уурхайн салбар эзэлж байгаа нь бусад салбараас хамгийн өндөр нь байна. 25%

Иргэд болон хувийн хэвшлийн чанаргүй зээл Иргэдийн чанаргүй зээл, нийт зээлийн харьцаа

20%

Зураг 1.2.6.3

22.2%

Хувийн хэвшлийн чанаргүй зээл, нийт зээлийн харьцаа 15%

10%

9.0%

7.8%

3.0%

0.9%

2014M02

2013M07

2012M12

2012M05

2011M10

2011M03

2010M08

2010M01

2009M06

2008M11

2008M04

2007M09

2007M02

2006M07

2005M12

2005M05

2004M10

2004M03

Эх сурвалж: Монголбанк

Монголбанкнаас банк бүрийн төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварыг 25 хувиас багагүй байхыг шаарддаг. Гэтэл банкны системээрээ 21 хувь байгаа нь банкуудын төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар эрсдэлтэй болсон байна. Энэ нь хөрвөх чадварын хямралыг дэгдээж, зээлийн зогсонги байдалд хүргэдэг болохыг 2008-2009 оны хямрал бидэнд харуулсан юм. 45%

Зураг 1.2.6.4

Банкны системийн төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар Банкны системийн төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар

40%

12 сарын шаталсан дундаж 35%

30%

25%

20.7%

20%

2014M09

2014M02

2013M07

2012M12

Эх сурвалж: Монголбанк

2012M05

2011M10

2011M03

2010M08

2010M01

2009M06

2008M11

2008M04

2007M09

2007M02

2006M07

2005M12

2005M05

2004M10

2004M03

15%

2014 Жилийн тайлан

НИЙГМИЙН ЭРСДЭЛ Энэ удаад бид нийгмийн орчинд хүн ардын эрүүл мэнд, эд хөрөнгөд томоохон эрсдэлийг бий болгож буй хүчин зүйлсийг дахин авч үзлээ. Эрсдэлийн хүчин зүйлс өндөр түвшинд хэвээр байгаа нь манай улсын хувьд санаа зовоосон, шийдвэрлэх шаардлагатай, тулгамдсан асуудлуудын нэг юм. Нийгмийн дэд бүтцийг сайжруулах, нийгмийн эрсдэлийн институцийг бэхжүүлж, уялдаа холбоог нь дээшлүүлэх зайлшгүй чиглэлээр дорвитой алхмууд хийгдэх шаардлага байсаар байна. Улаанбаатар хотын хувьд эрсдэлд өртөх магадлал ихээр байгаа энэ цаг үед хотын шууд удирдлаганд ажиллах эрсдэлийн удирдлагын алба, нэгжүүдийг байгуулах шаардлагатай гэж бид үзэж байна. Улаанбаатар хотын зүгээс эрсдэлийг таньж, хэмжиж, удирдахад зайлшгүй нэгдсэн мэдээллийн баазыг үүсгэх хэрэгтэй ба нийгмийн эрсдэлийн байгуулалтууд болох Цагдаа, Эмнэлэг, Онцгой Байдлын газар, Мэргэжлийн Хяналтын газар, Нутгийн өөрөө удирдах байгууллагууд нь өөр хоорондоо үйл ажиллагааны уялдаа холбоотой ажиллах хэрэгцээ өндөр байна. Түүнчлэн аливаа эрсдэлд бэлтгэлтэй байх, эрсдэлээс хамгаалах соёлыг нийгмийн түвшинд таниулан хөгжүүлэх чиглэлээр төрийн зүгээс анхаарах хэрэгтэй ба хувийн секторт эрсдэлийн талаарх бодитой мэдээлэл тогтмол хүргэж байх хэрэгцээ их байна.

Зам тээврийн хөдөлгөөний эрсдэл Дэлхийд жилд 1.3 сая орчим хүн зөвхөн зам тээврийн ослоос үүдэн нас бардаг. Мөн 20-50 сая орчим хүн аминд халгүй бэртэл авдаг гэсэн статистик бий. Мөн зам тээврийн осол нь дэлхийн хамгийн элбэг тохиолддог үхлийн шалтгааны 8-рт жагсах ба жилдээ 520 орчим тэрбум ам.долларын хохирол гардаг. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагын таамаглаж буйгаар 2030 гэхэд зам тээврийн осол нь хамгийн элбэг тохиолддог үхлийн шалтгааны 5-рт жагсахаар байна. Манай оронд сүүлийн 15 жилийн байдлаар Зам тээврийн ослын улмаас 5041 хүний амь нас хохирч, 11020 хүн насан туршийн тахир дутуу болсон. Жилд дунджаар 500 гаруй хүн зөвхөн зам тээврийн ослын улмаас нас барж байгааг дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас онцолсон. Зөвхөн өдөрт 100 гаруй зам тээврийн ослын дуудлага замын цагдаагийн газарт бүртгэгдсэн байгаа нь анхаарах асуудал мөн.

767 681

926 753

945 706

1023 816

1270 1037

1171 961

1169 935

965 733

932 748

835 683

864 717

821 673

747 604

658 555

648 546

578 456

333 243

343 298

473 424

549 510

507 469

Улс Нийслэл

1995

572 512

Зам тээврийн осол гарсан цаг, 2013 Зураг 2.1.1

685 551

Зам тээврийн осол гарах магадлал замын ачаалал өндөртэй цагуудад ихээр тохиолддог. Тухайлбал 19:00 цагаас зам дээр осол гарах нь ихэсдэг бол харин өглөө хамгийн бага осол гардаг байна. 2013 оны байдлаар хамгийн оргил цаг буюу 20:00 цагийн орчимд 1270 зам тээврийн осол бүртгэгдсэн байна.

587 500

Зам тээврийн эрсдэл нь Монгол улсын хувьд хамгийн ноцтой, сэтгэл зовоосон, иргэдийн амь насанд халтай асуудал билээ. Тээврийн хэрэгслийн тоон өсөлттэй шууд хамаарсан байдлаар зам тээврийн эрсдэл өсөн нэмэгдэж байгаа хэдий ч жолооч нарын хариуцлага, соёлжилт, техникийн бүрэн бус байдал, стандарт бүрэн хэвшээгүй байдал нь эрсдэлийг нэмэгдүүлэх хүчин зүйл болж байна.

1996

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2008 2009

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан Ослын орчны байдал

Зам тээврийн осол гарахад орчны байдал өндөр нөлөөтэй байдаг. Харин Монголын хувьд дийлэнх осол цаг агаарын таатай нөхцөл байдалд гардаг байна. Замын ангиллын хувьд 77.5% нь ердийн зам дээр, 49.6% нь үзэгдэх орчин чөлөөтэй, 66.6% нь асфальтан зам дээр гарсан байна.

Хүснэгт 2.1.1

Цаг агаар Таатай үед

93.6%

Цастай Үүлэрхэг Манантай

1.9% 3.7% 0.3%

Шуургатай

0.5%

Зам тээврийн ослоор нас барж буй хүмүүсийн 27% нь дугуйтай болон явган зорчигч иргэд байгаа нь жолоочдын хариуцлагын асуудал зөвхөн өөрт бус бусдад хамааралтай болох нь харагдаж байна.

Замын ангилал Ердийн Тууш Хорооллын

77.5% 13.5% 6.5%

Улсын хэмжээнд 2012-2013 онд хүүхэд өртсөн зам тээврийн осол 1218 бүртгэгдсэний дотор Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал, ашиглалтын журмын эсрэг 234 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн байна. Гэмт хэргийн улмаас улсын хэмжээнд нийт 37 хүүхэд амь насаа алдаж, 197 хүүхэд хүнд, хүндэвтэр гэмтэл авчээ. Урьд онтой харьцуулахад нас барсан хүүхэд 14 хувиар буурч, гэмтсэн хүүхдийн тоо 14 буюу 7.7 хувиар өсчээ. Гэмт хэргийн улмаас нас барсан хүүхдийн 81 хувь буюу 30 хүүхэд орон нутгийн замд гарсан ослоос болж амь насаа алдсан байхад нийслэлд 7 хүүхэд амь насаа алджээ.

Үзэгдэх орчин Чөлөөтэй Хязгаарлагдмал Хангалтгүй Зорчих хэсэг гэрэлтүүлэггүй Зорчих хэсэг гэрэлтүүлэгтэй Замын хучилт Асфальт Цементэн Бетон Сайжруулсан Хөрсөн Хайрган

49.6% 4.3% 36.5% 3.2% 4.9% 66.6% 4.9% 4.5% 5.8% 15.2% 3.0%

Жолоочдын хариуцлагагүй байдал, нийгмийн төлөвшил, хотжилт нийт масст бүрэн бүрэлдэж амжаагүй зэргээс гадна хүрдний байрлал ихээхэн эрсдэл дагуулдаг байна.

Олон улсад баруун гар талын хөдөлгөөний дүрэмтэй тохиолдолд зүүн гар талдаа жолоочийн суудал байх жишиг бий. Нийт дэлхийн улс орны 66% нь баруун гар талын хөдөлгөөнтэй байдаг ба үүнд Монгол улс багтдаг. Аюулгүй байдлын үүднээс цөөнгүй улс орон жолооны хүрд нь буруу талдаа байрласан автомашин худалдаалахыг хориглосон байдаг юм. Австралид энэ заалт орчин үеийн автомашинд хамаарах бөгөөд зүүн гар талдаа жолооны хүрдтэй автомашин оруулж ирэх бол түүнийгээ баруун гар талдаа жолооны хүрдтэй болгон хувиргах шаардлагатай болдог байна. Зураг 2.1.2

9633

10533

43901

5000

54194

130177

Жолооны хүрдний байрлал

Баруун талдаа Зүүн талдаа

Ачааны машин

Автобус

Тусгай зориулалт

Эх сурвалж: Замын хөдөлгөөн судлалын хүрээлэн

Суудлын машин

2014 Жилийн тайлан

Зураг 2.1.3

Зам тээврийн ослийн шалтгаан

Бусад 1%

Явган зорчигчийн буруутай үйлдэл 5%

Жолоочийн буруутай үйлдэл 94%

Зогсоох арга хэмжээ аваагүй

11%

Уулзвар нэвтрэх

Гэрэл дохио

Эргэх үйлдэл

Зай тохируулаагүй

25%

Гүйцэж түрүүлэх

Эргэх урсгал

Эгнээ байр

Ухрах

Хэргийн газраас зугтсан

Согтуу

Хурд хэтрүүлсэн

Бүрэн бус тээврийн хэрэгсэл

Анхаарал болгоомжгүй

10%

Гэтэл нийслэлд хөдөлгөөнд оролцож буй авто машинуудын 77 орчим хувь нь буруу (баруун) талдаа жолоочийн суудалтай байгаа нь зам тээврийн ослын эрсдэлийг ихэсгэж байна. Үүнээс гадна замын чанар хангалтгүй байдал нь манай улсын хувьд томоохон эрсдэлийн хүчин зүйл болдог. Манайд тавигдсан ихэнх замууд дээр хамгийн дээд тал нь 44 тонн жинтэй тээврийн хэрэгсэл явах стандарт байдаг. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд уул уурхай, барилгын салбарын хөгжилтэй холбоотойгоор 100, 60, 50 тоннын жинтэй тээврийн хэрэгсэл зорчих болсноор замуудыг ихээр эвдэх болсон. Хэдий чанаргүй хийгдэж байгаа ч хүний хүчин зүйлээс үүдэн замууд эвдэрч эргээд хүний аминд хүрэх эрсдэл дагуулж байгаа юм. Зураг 2.1.3-с харвал манай улсын зам тээврийн хэрэгслийн ослын 94 хувь нь жолоочийн буруутай үйлдэл, 5 хувь нь явган зорчигчоос шалтгаалж байна. Жолоочийн буруутай үйлдэл дотроо анхаарал болгоомжгүй, зай тохируулаагүйгээс үүдсэн эрсдэл нь 35 хувийг эзэлж байна.

Зам тээврийн ослын эрсдэл хэдий санамсаргүй боловч бидэнд бууруулах боломж байгаа юм. Жишээлбэл соёлын түвшин өндөртэй улсуудад ослоос үүдсэн нас баралт тун бага байна. Харин буурай, соёлжоогүй орнуудад тус үзүүлэлт нь тун өндөр байгаа нь тус эрсдэлийг бууруулж болох баталгаа болж байна. Гэтэл манай улсын хувьд хамгаалалтын бүсээ зүүхгүй явах, согтуурсан үедээ жолоо барих зэрэг нь хэвийн үзэгдэл болсон байна.

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Согтууруулах ундааны эрсдэл Дэлхийн төвшинд 15-59 насны эрчүүдийн нас баралтыг ихэсгэж байдаг хамгийн гол хүчин зүйл бол согтууруулах ундаа юм. Согтууруулах ундаанаас улбаалан жилдээ дунджаар 3.3 сая хүн нас барж байна. Задалж харуулбал нийт эрэгтэйчүүдийн 7.6 хувь нь, харин нийт эмэгтэйчүүдийн 4.0 хувь нь архинаас болж нас барсаар байна. Манай улсын хувьд 2012 оны байдлаар эрэгтэйчүүдийн 39.7 хувь, эмэгтэйчүүдийн 15.15 хувь нь архийг хэтрүүлэн хэрэглэдэг дадалтай байгааг Архигүй Монголын төлөө үндэсний сүлжээнээс мэдээллэсэн ажээ. Согтууруулах ундааны үйлдвэрлэлийн тухайд тусгай зөвшөөрөлтэй 106 ААН байгаа ба спиртийн 11, архины 66, дарсны 10, шар айрагны 19 үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байна. Улсын хэмжээнд тусгай зөвшөөрөлтэй үйлдвэрийн тоо 2004 онтой харьцуулахад 3 дахин буурсан хэдий ч согтууруулах ундааны нийт үйлдвэрлэлийн хэмжээ буураагүй байна. Дотоодын үйлдвэрлэлийн зэрэгцээ гадаадын улс орнуудаас сүүлийн таван жилд нийтдээ 75.6 сая литр согтууруулах ундаа импортоор оруулж, зах зээлд нийлүүлжээ. Үйлдвэрлэл, импортоос гадна согтууруулах ундаа худалдаалах төвүүд олноор нэмэгдсэн. Улаанбаатар хотод гэхэд архи зарах лицензтэй 4034 ресторан, 579 кафе, 568 караоке, 941 бар болон пабууд байна. Ийнхүү нийт 6000 гаруй согтууруулах ундаагаар үйлчилдэг газрууд байгаа ба нэг Монгол хүнд ногдох архины хэрэглээ нь жилдээ 50 орчим литр байгаа юм. Харин дэлхийд дунджаар нэг хүнд 10 литр архи оногддог байна. Согтууруулах ундааг хэрэглэснээр богино болон урт хугацааны олон тооны нөлөөлөл гардаг. Богино хугацааны хувьд дараах нөлөөллүүд хүний биед бий болдог байна. Согтууруулах ундааны нөлөөлөл Согтууруулах ундааны хэмжээ

Хүснэгт 2.2.1

Согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэх нь иргэдийн хувьд эрсдэлд өртөх, эрсдэлтэй үйлдлүүдийг хийлгэх гол шалтгаан болдог. Манай улсын хувьд хатуулгийн түвшин өндөртэй архи нь согтууруулах ундааны хэрэглээнд голлох байр суурийг эзэлж байгаа ба нийгэмд архи хэтрүүлэн хэрэглэх байдал ихэссэн нь анхаарвал зохих асуудал мөн.

Нөлөөлөл

1-3 хундага

Зүрхний цохилт хурдсах ба биеийн дулаан нэмэгдэнэ. Илүү нийтэч, яриа болно.

4-6 хундага

Тархинд нөлөөлж, шийдвэр гаргах чадвар муудна. Толгой хөнгөрч хариу үйлдэл удааширна.

8-9 хундага

Хэл яриа ээдэрч, нэг шөнийн дотор элэг архины хорыг гадагшлуулах боломжгүй болж шартана.

10-12 хундага

Архины хэмжээ биеийг ихээр хордуулна. Биеэс хэтэрсэн согтууруулах ундаа нь тухайн хүнийг бөөлжүүлж, хэвийн бус болгоно.

12-с дээш

Бүрэн ухаангүй болгоно. Үхлийн аюултай.

Урт хугацаанд архины хэрэглээ нь зүрхний титэм судасны өвчин, тархины цус харвалт, хөгшрөлт, чихрийн шижин, элэг, нойр булчирхай, ходоод, улаан хоолойн эмгэг, осол гэмтэл, ургийн гаж хөгжил, оюуны хомстолтой хүүхэд төрөх шалтгаан болно. Өөртөө итгэлгүй болох, ганцаардах, сэтгэл гутрал, мэдрэлийн системийн өөрчлөлтүүд, нойргүйдэл, тэнэгрэл, дэмийрэлд хүргэнэ. Үүнээс нийтлэг тохиолддог 12 өвчлөлийг дурдвал:

2014 Жилийн тайлан

Архинаас улбаатай нийтлэг тохиолддог 12 өвчлөл Эпилепси өвчин

Халдварт өвчин

Сэтгэлийн дарамт

Цус багадалт Зүрх судасны өвчлөл

Гипертони

Хорт хавдар Элэгний цирроз

Мэдрэлийн өвчин Тулай өвчин Нойр булчирхайн үрэвсэл Сэтгэцийн өвчин Эх сурвалж: http://www.webmn.com

Эрүүл мэнд төдийгүй архи хэрэглэсэн хүний гэр бүлд айдас, хүчирхийлэл, архинаас үүдсэн гэмт хэрэг, осол гэмтэл зэрэг нийгмийг хамарсан сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Гэр бүлийн сөргөлдөөний 87 хувь, гэр бүл салалтын 58.3 хувь, хүн амины ба хүчингийн гэмт хэргийн 90 хувь, оюуны хомстолтой хүүхдүүдийн эцэг, эхийн 58.4 хувь нь архи хэтрүүлэн хэрэглэгчид, цагдаагийн байгуулагад бүртгэгдсэн хүүхдийн 80 хувь, хараа хяналтгүй хүүхдийн 86 хувь нь архи, тамхи хэрэглэдэг, тэнүүчлэх, PC донтох өвчтэй хүүхдийн эцэг, эхийн 86 хувь нь архины хамааралтай байна. Согтуугаар үйлдэгдсэн 3 хэргийн 1 нь гэр, орон сууцанд үйлдэгдсэн, ослын шалтгааны дотор согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох нь хөдөөд 27.1 хувь байгаа нь хотоос 4 дахин их байна1. Сүүлийн 5 жилийн дунджаар жилд согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 26159 зөрчил илрүүлж байсан бол 2012-2013 онд 63000 гаруй зөрчил илрүүлж байсан тоо баримт байдаг2. Эдийн засгийн хувьд авч үзвэл АНУ-д жилд дунджаар 223.5 тэрбум ам.долларын зардал зөвхөн согтууруулах ундааг хэтрүүлэн хэрэглэсэн хүмүүстэй холбоотойгоор гарсан ажээ. Үүнээс 72.2 хувь нь ажил цалгардалт, 11 хувь нь эмчилгээнд, 9.4 хувь нь гэмт хэрэгтэй холбоотойгоор, үлдсэн 7.5 хувь нь бусад шалтгаанаас үүдэн гарсан зардлууд юм. Энэ нь дунджаар 1 нэгж согтууруулах ундааг худалдан авах зардал тус бүрийг нэмээд 1.90 ам.долларыг түүний хор уршгаас нь болж нэмж төлдөг гэсэн үг юм3. Ийнхүү зөвхөн эрүүл мэндэд үзүүлэх хор нөлөөнөөс гадна эдийн засгийг хордуулдаг болохыг АНУ-н Атлантагийн эмгэг судлалын төвөөс тогтоосон нь согтууруулах ундааны эрсдэлийг бууруулах шаардлагыг улам бүр өсгөж байгааг анхаарах хэрэгтэй. Гэтэл манай улсын хувьд согтууруулах ундааны хор уршгийн талаар хийгдэж буй судалгаа хангалтгүй, архи үйлдвэрлэгч компаниуд нь согтууруулах ундааны талаар эерэг мэдээлэл өгч, эрсдэлийн төвшинг жил ирэх тутам нэмэгдүүлсээр байгаа юм.

1 2

Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төв Стандартчилал, хэмжилзүйн төв Атлантагын эмгэг судлалын төв

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Гэмт хэргийн эрсдэл Манай улсын нийгэм эдийн засаг хурдацтай хөгжиж байгаа хэдий ч гэмт хэрэг гаралтын түвшин огт буурахгүй харин ч өссөөр байна. Статистик мэдээллээс харахад сүүлийн 5 жилийн хугацаанд нийт 5,200 хүн бусдын гарт амь үрэгдэж, 42 мянга гаруй хүн гэмт хэргийн улмаас гэмтэж бэртэн эрүүл мэндээрээ хохирчээ (ҮСХ). Энэ үзүүлэлтээрээ Монгол улсын гэмт хэргийн эрсдэл хөгжил буурай Африкийн улс оронтой зэрэгцэх хэмжээнд очиж байгааг анхаарах шаардлагатай. Гэмт хэргийн тоо, жилээр 19,934

18,905

17,411

18,253

21,268

20,704

20,373

19,825

19,197

22,089

25,362

Зураг 2.3.1

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хороо

Зураг 2.3.1-т харуулснаар 2012 онд 22,089 хэрэг бүртгэгдэж дээд амжилт тогтоож байсан бол 2013 онд үүнээс 15%-р өсч 25362 хэрэг бүртгэгдэн дахин түүхэн дээд үзүүлэлт болсон нь тун харамсалтай. Харин 2014 оны наймдугаар сарын байдлаар 17615 гэмт хэрэг бүртгэгдэж оны эцэст мөн л өндөр дүнтэй гарах төлөвтэй байна.

1,1

1,2

2,6

3,6

4,9

10,5

31,7

32,7

Их Британи

Солонгос

ЭНэтхэг

АНУ

Орос

Өмнөд Африк

Монгол

0,9 Итали

Хятад

0,8 Герман

Зураг 2.3.2

Франц

0,3 Япон

Гэмт хэргийн улмаас нас баралтын түвшин, 100,000 хүнд ногдох

Манай улсын хувьд гэмт хэргийн эрсдэл нь хамгийн тулгамдсан асуудлуудын нэг ба гэмт хэргийн тохиолдол жилээс жилд өсөн нэмэгдсээр байна. Гэмт хэргийн сэдэл нь хүчирхийллийн шинжтэйгээр нийгмийг айдаст автуулсан, гаж байдлаар үйлдэгдэх тохиолдлууд ихээр гарах болсон нь анхаарууштай зүйл юм. Иргэн бүрийн гэмт хэргийн эрсдэлд өртөх, гэмт хэрэгт холбогдохоос сэргийлэн хувийн зохион байгуулалтыг хийж, хянуур болгоомжтой байх шаардлага урган гарч байна.

Эх сурвалж: Олон улсын гэмт хэрэгтэй тэмцэх газар

Зураг 2.3.2-т харуулснаар гэмт хэргийн улмаас нас баралтын түвшин Монгол улсын хувьд өнгөрсөн жилээс 0.5 нэгжээр өсч дэлхийд тэргүүлж байна.

Дэлхийн гэмт хэргийн 2014 оны тайланд 128 улс багтсанаас Монгол улс гэмт хэргийн индексээр 66.23 оноо авч эхний 15-д жагсчээ.

2014

72.5

71.0

69.0

68.9

Хаити

Яамайка

Болив

Хондурас

66.2

77.9 Нигео

66.4

78.5 Өмнөд Африк

Доминикан

78.7 Тринидад Тобаго

67.0

78.9 Кени

66.4

79.3 Гуатемала

Малив

81.5 Венесуель

Бразил

82.5 Афганистан

Зураг 2.3.3

Монгол

Жилийн тайлан

Гэмт хэргийн индекс

Эх сурвалж: Дэлхийн гэмт хэргийн тайлан 2013

Улсын хэмжээнд үйлдэгдсэн гэмт хэргийг төрлөөр нь ангилбал, өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг 43 хувь, бусдын биед гэмтэл учруулах хэрэг 32.7 хувийг эзэлжээ. Гэмт хэргийн ангилал тус бүрийн тоо өнгөрсөн жилээс дунджаар 10 хувь нэмэгджээ.

295 318 221

1999 2148 1337

Зураг 2.3.4 1749 1894 1185

9023 11118 7848

405 425 270

7155 8156 5845

Гэмт хэргийн тоо, төрлөөр

2012 он 2013 он 2014 он (I-VIII)

Хүний амь нас, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг

Хүүхэд, гэр бүл, нийгмийн ёс суртахууны эсрэг гэмт хэрэг

Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг (хулгай дээрэм)

Нийгмийн аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг (танхайрах)

Хүн амын эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг

Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хороо

Сүүлийн 3 жилийн статистик дүнг харвал жилд дунджаар гэмт хэргийн улмаас 8700 гаруй хүн гэмтэж бэртэн, 900 гаруй хүн амь насаа алдсаар байна. Үүнээс жилд 70 гаруй хүүхэд гэмт хэргийн улмаас амь насаа алдсан гэсэн мэдээ бий. Өмнөх жилийн статистик үзүүлэлтээс өссөөр л байна. Зураг 2.3.5

6881 722

9797 949

8436 901

8100 922

Гэмт хэргийн улмаас нас барсан, гэмтсэн хүний тоо

Гэмтсэн хүний тоо Нас барсан хүний тоо

2011

2012

2013

2014(I-VIII)

Эх сурвалж: : Үндэсний статистикийн хороо

Онц ноцтой, аймшигтай хэрэг гарахад хүн болгон сэрдэхийн цочдог байсан бол одоо бид үүнд цочирдохоо больжээ. Монголчууд бидний юманд дасан зохицох чадвар гайхалтай ч нийгмийн сөрөг үзэгдэлд дасан зохицож байгаа нь харамсалтай. Тиймээс иргэн бүрийн оролцоо гэмт хэргийн гаралтыг бууруулахад чухал юм.

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Манай улсын хувьд нийт гэмт хэргийн 60-70% нь шөнө оройн цагаар буюу 20.00-06.00 цагийн хооронд үйлдэгдэж байгаа. Тиймээс иргэдийн эрүүл мэнд, амь нас, эд хөрөнгийг гэмт халдлагаас хамгаалахад орчны гэрэлтүүлэг, камержуулалт болон шөнийн хөдөлгөөнт эргүүл маш чухал үүрэг гүйцэтгэх болно. Энэ тал дээр тодорхой алхмууд хийгдэж эхэлсэн нь сайшаалтай юм. АНУ болон зарим Европын орнуудад гудамж талбайн гэрэлтүүлэг, камержуулалтыг үр ашигтай байдлаар нэмэгдүүлснээр гэмт хэргийн тоог 20-25% бууруулсан туршлага бий. Ажилгүйдэл, архидалтын түвшин ихэссэн нь гэмт хэргийн эрсдэлийг өсгөхөд нөлөөлдөг гол хүчин зүйлээр бид нэрлэж байна. Монгол Улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн гэмт хэргийн 24 хувь, нийслэлд бүртгэгдсэн гэмт хэргийн 18 хувь, нийслэлийн гудамж талбайд үйлдэгдсэн гэмт хэргийн 33 хувь нь архидан согтуурсны улмаас үйлдэгдэж байна. Тиймээс ажилгүйдэл архидалтыг бууруулахад чиглэсэн нийгмийн цогц бодлогыг орон даяар хэрэгжүүлэх нь зохистой.

ГАЛ ТҮЙМРИЙН ЭРСДЭЛ Гал түймрийн эрсдэл нь секундээр хэмжигддэг, хор хөнөөл ихтэй гамшгийн аюултай үзэгдэл юм. Монгол улсын газар нутгийн 0.3 хувийг эзэлдэг Улаанбаатар хотод хүн амын 46 хувь буюу 1.2 сая гаруй хүн амьдарч байгаа бөгөөд энэ утгаараа нийслэл хотод объектын гал түймрийн эрсдэл тун өндөр байдаг. Сүүлийн 10 жилийн байдлаар манай улсад нийт 24,000 гаруй объектын гал түймэр гарч нийт 609 хүн өртөн амь насаа алдаж 350 гаруй хүн түлэгдэж бэртжээ. 2005-2013 оны объектийн гал түймэр, түүнтэй холбоотой нас барсан хүний үзүүлэлт

Зураг 2.4.1

5,000

100 84

2541

2165

2337

2665

2281

2428

1,000

Объектийн гал түймрийн тоо Нас барсан хүний тоо

53 2640

52 3,000

2,000

75 3819

65 55

3501

3063

4,000

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

0 2013 2014(I-VIII)

Эх сурвалж: : Онцгой байдлын ерөнхий газар

2014 оны хувьд галын эрсдэл хамгийн тулгамдсан асуудал байлаа. Эрсдэлийг бууруулах олон талт стандартуудыг хэрэгжүүлээгүй ажилладаг манай улсын нийтлэг хэв маяг хамгийн ноцтой гэж нэрлэгдэх галын эрсдэл, түүний учруулж чадах хохиролтой нүүр тулгарлаа.

Энэ нь жилд дунджаар 2425 галын хэрэг зөрчил гарсан нь өдөрт 7, гурван цаг тутам нэг галын хэрэг зөрчил гардаг гэсэн үг. Галын хэрэг зөрчлийн улмаас жилд дунджаар 60 хүн нас барж байгаа нь 6 хоног тутам галаас болж нэг хүн нас барах магадлалыг бий болгожээ Гал түймрийн тохиолдол, дүүргээр Баянгол

16%

Чингэлтэй

15%

Сүхбаатар

14%

Хан-Уул

Налайх

Багануур

Баянзүрх

22%

Сонгино хайрхан

19%

Эх сурвалж: : Онцгой байдлын ерөнхий газар

Зураг 2.4.2

2014 Жилийн тайлан

Нийт гал түймрийн 25.2% нь иргэдийн орон байранд гардаг. Гал түймрийн улмаас 2013 онд 28 хүн (үүнээс, хүүхэд 10) амь насаа алдаж, 42 хүн (үүнээс, хүүхэд 3) түлэгдэж гэмтжээ. Олон улсын эрүүл мэндийн байгууллагаас гаргасан тайлангаар Монгол улс галын эрсдэлийн түвшингээр 192 орноос 92-р байрт жагсаж эрсдэл дунд гэсэн ангилалд багтсан байна. Зураг 2.4.3

8126

6852

10013

4072

4617

3882

4170

3180

Объектийн гал түймрээс учирсан хохирол, сая төгрөг

Гал түймрийн тохиолдлын шалтгаан Цахилгаанаас

21%

Санамсаргүй байдлаас

65.7%

Шалтгаан тогтоогдоогүй

10%

Бусад

Санаатай үйлдэл

0.3%

Эх сурвалж: : Онцгой байдлын ерөнхий газар 07

Эх сурвалж: : Онцгой байдлын ерөнхий газар

Улаанбаатар хотын гал түймрийн эрсдэл өндөр байгаа нь хүн амын хурдацтай өсөлт, жил ирэх тусам барилгажилт ихсэж буйтай холбоотой юм. Нийслэл хотод 2013 онд ой хээрийн 5 түймэр, ахуйн 2730 гал түймэр гарчээ. Зураг 2.4.2 – т харуулснаар нийслэл хотын захын дүүргүүдэд галын тохиолдол их гарсан нь харагдаж байна. Гарч байгаа аюул эрсдэлийн 70-80 хувь нь иргэдийн санамсаргүй үйлдэл, хариуцлагагүй байдлаас үүсдэг. Гал түймрийн улмаас жилд дунджаар 5.2 тэрбум төгрөгийн учирсан ба үүнээс тооцоод үзвэл иргэдийн санамсаргүй үйлдлээс 3.7-4.2 тэрбум төгрөгийн хохирол учирч байна. Олон улсын стандарт төлөвлөлтөөр 4 км радиус тутамд нэг гал унтраах анги, гал унтраах стандартаар 1000 хүн тутамд нэг галын автомашин оноогдсон байхаар заажээ. Гэтэл өнөөдөр нийслэлийн хэмжээнд 14 гал унтраах ангийн 900 гаруй албан хаагч ажиллаж байна. Техник хэрэгслийн хувьд 53 автомашин шуурхай ажиллахад бэлэн байдаг. Үүнээс харахад иргэдийн аюулгүй амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх, улсын нийслэлд гарсан онцгой байдалд шуурхай арга хэмжээг авахад автомашин техник нэмэх шаардлагатай тулгарч байгаа юм. Дүгнэлт, зөвлөмж Улаанбаатар хот сүүлийн жилүүдэд өргөжин тэлж барилга байгууламж ихээр баригдаж байгаа ч чанарын асуудлаас үүдэлтэй мөн иргэдийн санамсаргүй үйлдлээс шалтгаалж гал түймрийн тохиолдол туйлын өндөр байна. Сүүлийн үеийн цахилгаан хэрэгслийн холбогдолтой гарсан гал түймрийн гол шалтгаан нь цахилгаан сүлжээ, шугамын монтажийг буруу хийх, утасны хөндийрүүлэлт элэгдэж муудах, цахилгаан багаж хэрэгслийг буруу ашигласан зэргээс үүдэлтэй гарч байна. Тиймээс шинэ барилга байгууламжийн цахилгаан техникийн хяналтыг сайжруулж, иргэдэд гал түймрийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх мэдлэг олгох зэрэг ажил чухал байна.

Нийслэлийн хэмжээнд гал унтраах анги, хүн хүч, автотехник дутагдалтай байгаа нь гал түймрийн эрсдэлийг бууруулахад хангалтгүй байна. Мөн нийслэл хотод байгууллага, гудамж талбайн хаяг байршил тодорхойгүйгээс гал унтраах анги цаг алдах тохиолдол цөөнгүй гардаг. Тиймээс хотын хаягжилтыг цэгцлэх, иргэдэд мэдлэг олгох сургалт хийх нь чухал.

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

УЛААНБААТАР ХОТ ХӨЛДӨХ ЭРСДЭЛ Төвийн эрчим хүчний системийг таван дулааны цахилгаан станц бүрдүүлдэг. Гэтэл 4-р ДЦС нь цахилгааны 73.1 хувь, дулааны 63 хувийг дангаараа хангадаг. Өөрөөр хэлбэл Улаанбаатар хот өвлийн улиралд 4-р станцаас бүрэн хамааралтай. 2010 онд дулаан үйлдвэрлэх хүчин чадал 1’585 Гкал/ц байхад нийслэлийн дулааны хэрэгцээ 1’555 Гкал/ц болж үндсэндээ хүчин чадлын 100 хувьд хүрч очсон. 2,500

Улаанбаатар хотын дулааны хэрэглээ ба хүчин чадал, гегакалори Дулааны хэрэглээ Хүчин чадал

2,000

1,500

1,585

1,000

Зураг 2.5.1

500 2001

2002

2004

2006

2008

2010

2012

2014-2016 онд 4-р Цахилгаан станцад ноцтой гэмтэл гарахад Улаанбаатар хот хөлдөх, хүн ардын амь насанд аюул заналхийлэх эрсдэл байна. Энэ тал дээр улсын түвшинд ямар нэг нөөц төлөвлөгөө байхгүй байгаа нь маш том эрсдэл үүсгэж байна.

2020

Эх сурвалж: МУ Эрчим Хүчнийн Яам, 2011 оны тайлан

Өвлийн их ачааллын үед Улаанбаатар хотод эрс хүйтэрсэн нөхцөлд 100 МВт дулааны эрчим хүч дутагдах тооцооллыг Эрчим Хүчний Яам гаргасан байна. Нөгөө талаас Нийслэл хотыг хөгжүүлэх төлөвлөгөөнөөс харахад 2020 он гэхэд дулааны хэрэглээ 1000 гаруй Гегакалори, цахилгааны хэрэглээ 700 гаруй Мегаваттаар өсөхөөр байгаа юм. ДЦС-2-н ашиглалтын хугацаа тооцооллын дагуу 2015-2016 онд дуусна, ДЦС-3 ба ДЦС-4 нь насжилт 30- 40 жилд хүрээд байгаа учир эдгээр эх үүсвэрүүдийн найдваржилт муудаж, доголдлууд гарч байгаа тухай мэдээ бий. 300 МВт цахилгаан, 700 Гкал дулааны эрчим хүч үйлдвэрлэх чадалтай 5-р ДЦС барих шийдвэр гарсан. Энэхүү станцыг барихад 3.5 жил шаардлагатай гэж тухайн үед яригдаж байсан ч одоо энэхүү бүтээн байгуулалт тодорхойгүй хугацаагаар хойшилсон. Үүний зэрэгцээ 4-р ДЦС-ийн хүчин чадлыг 100 МВт-аар өргөтгөх ажил эхлээд амжилттай явж байгаа. Мөн сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүд амжилттай хэрэгжснээр 5 жилийн дотор нийт цахилгааны 10 хувийг хангах боломжтой. Тухайлбал Ньюком компанийн санаачилсан Салхин станцын төсөл ашиглалтанд ороод бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа. Бас түгээх сүлжээний алдагдлыг бууруулах ажлын хүрээнд цахилгаан, эрчим хүчний алдагдлын түвшинг 15-30 хувиар багасгах боломжтой. Гэсэн хэдий ч барилгын салбарын үйлдвэрлэл эрчимтэй нэмэгдэж хот суурин руу шилжих хөдөлгөөн багасахгүй байгааг бид мэдэх билээ.

2014 – 2016 оны хооронд Улаанбаатар хот үйлдвэрлэлийн осол, байгаль цаг уурын огцом хүйтрэл зэрэг хүчин зүйлээс болж станцын үйл ажиллагаа зогсох , хүчин чадлаа дийлэхгүй байх улмаар хот хөлдөх магадлал бодитойгоор оршсоор байна. Хүн ам, бизнес эрхлэгчид энэ хугацаанд дулаан хангамжийн хүрэлцээгүй байдлаас ноцтой эрсдэлд ороод байна гэж бид дүгнэж байна. Цаашлаад аливаа улс орон , хот тэр байтугай аж ахуйн нэгжүүдэд гамшгийн үеийн төлөвлөгөө байх ёстой. Харин Улаанбаатар хотод ийм эрсдэл тохиолдсон үед авах арга хэмжээ, нөөц төлөвлөгөө, зохион байгуулалтыг шийдэх бодит гарц байгаа эсэх нь тодорхой бус байгаа нь санаа зовоосон асуудал юм.

2014

Улаанбаатар хот нь далайн түвшнээс 1580 метр өндөрт дөрвөн уулаар хүрээлүүлэн оршдог, салхины дундаж хурд 1-2 м/секунд байдаг хийн урсгал хөдөлгөөн харьцангуй тогтуун бүст хамаарагддаг. Ийм нөхцөлд дулааны цахилгаан станцууд жилдээ 5 сая тонн нүүрс, гэр хороолол 200 мянган тонн нүүрс, 160 гаруй мянган шоо метр мод, нам даралтын уурын зуухнууд 400 тонн нүүрс, 380 гаруй мянган авто машин хүнд металлуудыг шатааж байгаагаас жилд дунджаар 66.7 мянган куб метр хорт утаа агаарт цацагдаж байна. Улаанбаатар хотод агаарын чанарыг хянах нийт 10 цэгт (гэр хороолол, автозам, орон сууцны хороолол, үйлдвэрийн дүүрэг орчим автомат багаж төхөөрөмжөөр 5 цэгт, автомат бус ажиллагаатай багажаар 4 цэгт) 2-5 төрлийн үндсэн бохирдуулах бодисыг тодорхойлон хянаж байна. Эдгээр 10 цэгт хийж байгаа хяналт шинжилгээний хүйтний улирлын галлагаатай үе буюу 2013-2014 оны өвлийн 10-12, 1-3 саруудын сарын дундаж агууламжийг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал хүхэрлэг хийн агууламж 10 мкг-аар буюу 22 хувиар, том ширхэглэгт тоосонцрын агууламж 6 мкг-аар буюу 2 хувиар, азотын давхар ислийн агууламж 16 мкг-аар буюу 23 хувиар тус тус буурсан байна. Эндээс азотын исэл болон хүхэрлэг хийн агууламжийг 9 цэгээр задлан хүснэгт 2.6.1-р харуулбал хамгийн их хүхэрлэг хийн агууламж буурсан нь Хайлааст, Дамбадаржаа, 1-р хороолол байна. Харин азотын давхар исэл хамгийн их буурсан нь баруун 4 зам, 100 айл, Ургах наран хороолол байна.

38 35 22 30

Зураг 2.6.1

58 62 54 51

71 99 84 65

60 98 69 47

Хүхэрлэг хийх SO2-н сарын дундаж агууламж 2010-2014 онуудын хүйтний улиралд, мкг/м2 43 41 32 17

Салхины чиглэлийн дээд хэсэгт байрлах дулааны цахилгаан станц, үйлдвэрийн газрууд болон дөрвөн уулын бэлээс эхлэн хотын төв хүртлээ тархан байрласан гэр хорооллын айл өрхийн галлагаанаас гарах бохирдуулагч хий нь Улаанбаатар хотын төв хэсэгт хөдөлгөөнгүй тогтож, агаарын бохирдолтыг их хэмжээгээр үүсгэж байна.

16 14 13 8

Жилийн тайлан

АГААРЫН БОХИРДЛЫН ЭРСДЭЛ

2011 2012 2013 2014

M11

M12

M01

M02

Зураг 2.6.2

67 65 73 50

65 75 98 65

60 83 75 67

48 55 63 57

37 43 53 47

Том ширхэгтэй тоосонцор PM10-ын сарын дундаж агууламж 2010-2013 онуудын хүйтний улиралд, мкг/м2

M03

50 37 53 40

M10

2011 2012 2013 2014

M10

M11

M12

M01

M02

M03

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

184 240 160 200

Зураг 2.6.3

307 453 267 267

493 707 440 387

373 667 453 387

200 240 227 240

147 147 133 173

Азотын давхар исэл NO2-н сарын дундаж агууламж 2010-2014 онуудын хүйтний улиралд, мкг/м2

2011 2012 2013 2014

M10

M11

M12

M01

M02

M03

Хяналт шинжилгээний газрууд

Хүснэгт 2.6.1

Хүхэрлэг хийн агууламж

Азотын давхар ислийн агууламж

-3%

-45%

100 айл

-28%

-34%

13-р хороолол ТЭЦ III, IV орчим Ургах наран хороолол 1-р хороолол Офицеруудийн ордон Дамбадаржаа Хайлааст

-26% -6% -30% -35% -26% -35% -39%

-19% -14% -30% 12% -9% -1% -10%

Баруун 4 зам

Мьянмар

Болив

Тунис

Шри Ланк

106

109

Непал

Гана

117

Энэтхэг

Зураг 2.6.4

БНХАУ

120 Бангладеш

123

Босни Герцоговин

124 Нигер

Кувэйт

138 Егидет

124

143 Саудын Араб

Иран

145 Сенегал

132

198

Арабын Эмират

216 Ботсвани

Пакистан

Монгол

279

Том ширхэглэгт тоосонцорын хэмжээ 279 мг/м 3 хүрч Монгол хүний генийн санд ноцтой эрсдэл бий болголоо.

Эх сурвалж: Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага 2012.10.15

Улаанбаатар хотын агаар дахь хүхэрлэг хий SO2-ын агууламж зураг 2.6.1-т харуулснаар 12-3 сар хүртэлх хугацаанд ямагт 20 мкг/м3-с их, азотын давхар исэл NO2-ын агууламж зураг 2.6.2-т харуулснаар бүх саруудад ямагт 40 мкг/м3-с их, том ширхэглэгт тоосонцор РМ10-ын агууламж зураг 2.6.2-т харуулснаар бүх саруудад ямагт 100 мкг/м3-аас их буюу зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс өндөр байгаа нь агаарын бохирдлын эрсдэл өндөр түвшинд байсаар байна. Үүний илрэл нь зураг 2.6.4-т харуулснаар агаарын бохирдлоор манай орон дэлхийд тэргүүлсээр байна.

2014 Жилийн тайлан

ГАЗАР ХӨДЛӨЛТИЙН ЭРСДЭЛ Газар хөдлөлтөнд бэлтгэлгүй байдал нь өөрөө хохирлын хамгийн гол хүчин зүйл байх талтай. Хот төлөвлөлт алдагдан барилга хоорондын зай маш их нягтарсан нь газар хөдлөлтийн эрсдэлд өртөх хохирлыг өсгөн нэмэгдүүлж байна.

Дэлхий дээр цаг минут тутамд болж байдаг асар олон байгалийн гамшгуудын нэг бол газар хөдлөлт юм. Хамгийн аюултай нь энэ гамшгийн хамрах хүрээ, учруулах хор хохирол асар их байдагт оршино. Монгол улс газарзүйн байрлалаараа газар хөдлөлтийн харьцангуй идэвхтэй бүс буюу аюул гарч болохуйц бүс нутагт оршдог орон юм. (Дэлхийн газрын зургийг харвал Монгол улсаас хойшоо хойд мөсөн далай тийш газар хөдлөлтийн харьцангуй аюулгүй бүс эхэлсэн байдаг). Тиймээс бид онцгой байдлын үед ажиллах нөөц бололцоог хэмжиж, Улаанбаатар хотын барилгуудын бүтцийг судалж, Газар хөдлөлтийг судлах сектороос гарсан мэдээлэл, Дэлхийн газар хөдлөлтийн статистикуудад үндэслэн энэхүү эрсдэлийн тайланг шинэчлэн бичлээ. Анх баригдахдаа газар хөдлөлтийн эрсдэлийг сайн тооцоолоогүй баригдсан барилга байгууламжууд, онцгой байдал тохиолдох үед аврах ажиллагаа явуулах боломжгүй, бэлтгэлгүй байдал нь Монголын нийт хүн амын тал орчим нь амьдарч, ажиллаж буй Улаанбаатар хотыг улам эрсдэл өндөртэй бүс болгож байна. Газар хөдлөлтийн давтамж Хүснэгт 2.7.1

Хуваалт

Давтамж

Магадлал

0.0%

3.5

0.0%

134 39 12 16 0 1 1 0 203

66.0% 19.2% 5.9% 7.9% 0.0% 0.5% 0.5% 0.0% 100%

4 4.5 5 5.5 6 6.5 7 7.5 Нийт

Монгол улсад 1970-2010 оны хооронд нийт 2500 гаруй газар хөдлөлтийн тохиолдол бүртгэгдсэн байдаг бөгөөд үүнээс 900 нь 1970-2004 онд, 1340 нь 2005-2009 онд үлдсэн нь 2010 оноос хойш тохиолдсон байна. 2012-2014 оны 9 сар хүртлэх тохиолдлыг авч үзэхэд хүснэгт 2.7.1-т харуулснаар 203 байгаа ба үүнээс 6.5 болон 7 баллын газар хөдлөлт тус бүр нэг, 4.5 баллын газар хөдлөлт 39 удаа, 5 баллын газар хөдлөлт 12 удаа, 5.5 баллын газар хөдлөлт 16 удаа тохиолджээ. Эндээс харвал газар хөдлөлтийн давтамж 4 баллаас дээш тархах шинжтэй байгаа нь гол асуудал болж байна. Эдгээр гол асуудал нь барилга байгууламж, эрчим хүч, авто замаар илрэх боломжтой.

Эх сурвалж: Газар хөдлөлт судлах сектор

Улаанбаатар хотод баригдсан нийт барилгын хийцийг аваад үзвэл тоосгоны 61%, угсармалын 18%, төмөр бетон хийцийн 16%, модон хийцийн 2%, металл хийц 2% нь газар хөдлөлтөд тэсвэртэй байдаг. Гэтэл хотод баригдаж буй ихэнх барилгууд нь хийцийн өөрчлөлт ихтэй, инженерийн тооцоолол муу, зориулалтын бусаар ашигладгаас шалтгаалан газар хөдлөлтөд тэсвэртэй байдлыг сулруулах хүчин зүйл болж байна. Улаанбаатар хотын нийт барилга /хийцээр/ Тоосгон өрөгт бүтэц

61%

Угсармал

18%

Төмөр бетонон хийц

16%

Модон хийц

Металл хийц

Бусад

Цахилгаан: Улаанбаатар хотод газар хөдлөлтийн гамшиг тохиолдоход гарч болох хамгийн эмзэг хохирол бол эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийн хохирол юм. Үүнд цахилгаан станцууд (Дулааны цахилгаан станц 2, 3 ба 4) болон цахилгаан дулааны бүх төрлийн шугам хоолойнууд, ус цэвэрлэх үндсэн болон дэд байгууламжууд, бүх төрлийн уурын зуухнууд, мөн шатах тослох материалын танкууд болон түгээх станцууд зэрэг орно. Ялангуяа осол хүйтэн сэрүүний улиралд болсон газар хөдлөлтийн улмаас эрчим хүчний эх үүсвэрүүд гэмтэж саатвал хотын нийт иргэдийн 50 болон түүнээс дээш хувь нь дулаангүй, 80-аас 100 хувь нь тог цахилгаангүй болох өндөр эрсдэлтэй.

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

Түгжрэл: Улаанбаатар хот нь нэг төв замтай бөгөөд түүнээс салбарласан 3 том гол замуудтай. Эдгээрээс замуудаас гадна бусад жижиг туслах замууд бий. Гол болон туслах замын нийт урт нь 650 орчим км болдог. Эдгээр замуудыг дунджаар 2 урсгал, 4 эгнээтэй гэж үзвэл нийт урт нь 2600км болно. 2600км бол 2,6 сая метр бөгөөд дундаж машины уртыг 5м гэж үзвэл хамгийн ихдээ нийт 520,000 машин нэг дор зогсох боломжтой болж байна. Гэвч газар хөдлөлтийн аюул тохиолдсон үед байшин барилга нурахаас гадна замууд хагарах цуурах, улмаар тээврийн хэрэгсэл зорчих ямар ч боломжгүй болж гэмтдэг. Тиймээс хэрэв хотод өдөр тутам зорчиж буй (гамшгийн үед дугаарын хязгаарлалт хүчингүй болно гэж тооцоход) 300,000 гаруй автомашин газар хөдлөлтийн улмаас ямар нэгэн байдлаар гэмтэл авахгүй өнгөрч болох ч авто замын байдлаас шалтгаалан ослын бүсэд түгжигдэх бүрэн магадлалтай юм. Энэ нь осол тохиолдсон үед хотоос гарч аюулгүй бүсэд очих авто замын нэвтрэх чадварыг маш ихээр бууруулж, осолд өртсөн иргэдийг зөөх болон бусад шаардлагатай тээвэрлэлтийн үйл явцыг удаашруулах өндөр эрсдэлтэй. Онцгой байдлын үед авах арга хэмжээ: Хэрэв ослын үед ослын бүс дэх автозам эвдрэн түгжигдэж, энгийн тээврийн хэрэгсэл ашиглах боломжгүй болбол цэргийн болон бусад тусгай тээврийн хэрэгслүүд ашигладаг. Эднээс хамгийн тохиромжтой тээврийн хэрэгсэл бол нисдэг тэрэг юм. 2014 оны байдлаар Монгол улсын хэмжээнд нийт 40 гаруй онгоц, нисэх төхөөрөмж байгаагаас 8 нь нисдэг тэрэг байна. Эдгээр нисдэг тэргүүдийн ихэнх нь ОХУын Ми-8 төрлийн нисдэг тэргүүд байна. Дунджаар нэг нисдэг тэрэг нэг дор 12 хүн зөөх боломжтой байгаа нь тээвэрлэлтийн хүрэлцээ хангалтгүй байгааг харуулж байна. Дээрх нөхцөл байдлаас үзэхэд газар хөдлөхөд байшин барилга, байгууламжууд гэмтэж нурахаас гадна гал түймэр гарах, дулааны шугам гэмтэж ус алдах, цахилгаан дулаан тасалдах зэрэг бодит эрсдэлүүд бий болдог. Тиймээс энэ гамшиг тохиолдсон үед ажиллах хүн хүч, техникийн боломж туйлын хангалтгүй байна гэж бид үзэж байна. Газар хөдлөлтийн эрсдэлийн улмаас олон тооны ард иргэд орон гэргүй болж, түр хуаранд байрлах шаардлагатай болдог. Улаанбаатар хотын хувьд ийм хуаран байгуулах боломжтой газрууд нь баруун тийш 22-ын товчооноос цааш, зүүн тийш Баянзүрхийн товчооноос цааш тус тус байна. Гэтэл эдгээр хуарангуудыг босгох болон хуаранд байрлаж буй хүмүүсийн хүнс, усны асуудлууд нь манай улсын эдийн засаг маш хүнд дарамт болох нь тодорхой.

Тиймээс учирч болзошгүй газар хөдлөлтийн эрсдэлийн нарийвчилсан үнэлгээг гаргаж, дэд бүтэц, хүн хүч болоод техникийн бэлэн байдал, түүнчлэн ард иргэдийн газар хөдлөлтийн үед авах арга хэмжээний талаарх мэдлэгийг дээшлүүлэх үүднээс сургуулилалт, сургалтыг тогтмол хийх зайлшгүй шаардлагатай байна.

2014 Жилийн тайлан

ӨВЧЛӨЛИЙН ЭРСДЭЛ Улаанбаатар хотод өвчлөлийн эрсдэл тогтмол нэмэгдэж, зүрх судасны өвчин, хавдар, хоол боловсруулах тогтолцооны өвчнүүд зонхилох болсноор нас баралтын үндсэн шалтгаан болж байна. Эрүүл мэндийн салбарын хувьд иргэдийн өвчлөлийг бууруулах чиглэлээр илүүтэй анхааран, эрүүл мэндийн тогтолцоо, даатгалын системийг нэн даруй нэвтрүүлж иргэдээ эрүүлжүүлэх томоохон ажлууд хүлээгдэж байна.

Дэлхийн хэмжээнд нас баралтын шалтгааныг өвчлөлөөр авч үзвэл нэгдүгээрт зүрх судасны өвчин, хоёрдугаарт халдварт өвчин гуравдугаарт хавдар орж байна. Харин зураг 2.8.1-т харуулснаар Монголд зүрх судасны өвчин, хавдар, гадны шалтгаант гэмтэл согог болон хоол боловсруулах тогтолцооны өвчнүүд нас баралтын гол шалтгаан болж байна. Өвчнөөр нас баралт

Зураг 2.8.1

2013

5682

2012

5939

3591

3595

2011

6291

3536

2010

6212

2009

5892

3795

2788

1357

2570

1511

2687

3128

1533

2639

2788

1463

2922

Зүрх судасны өвчин Хавдар

3591

3222

2361

5000

1312

Амьсгалын тогтолцооны өвчин Хоол боловсруулах Бусад

2735

10000

15000

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хороо

Эдгээр өвчнөөр нас барж буй хүмүүсийг хүйсээр ангилбал зураг 2.8.2-т харуулснаар эрчүүд 60%, эмэгтэйчүүд 40%-ийг эзэлж байна. Үүнээс үзэхэд эрчүүд эмэгтэйчүүдээс илүү өвчлөлт өртөх магадлал өндөр байна. Дээрх статистикаас үүдэлтэйгээр эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэгчдийг авч үзвэл эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлэгчдийн тоо улсын хэмжээнд жил бүр 2-5%-ийн өсөлттэй байгаа ба энэхүү өсөлт Улаанбаатар хотод илүү их өсөлттэй буюу 5-8%Нас баралт хүйсээр

Зураг 2.8.2 9733

2013

6459 10452

2012

6471 10571

2011

6556

Эрэгтэй Эмэгтэй

10325

2010

6951 9148

2009

6374 0

3000

6000

9000

12000

Эх сурвалж: Үндэсний статистикийн хороо

тай байна. Эмчлүүлэгчдийн тоо энэ хурдаараа өсвөл 10 жилийн дотор Улаанбаатар хот дахь өвчтөнүүдийн тоо 2 дахин нэмэгдэхээр байна. Энэ нь Улаанбаатар хотын иргэдийн хувьд өвчлөлийн эрсдэл өндөр байгааг харуулж байна. /Зураг 2.8.3-т харуулав/ Эмнэлэгт эмчлүүлэгчдийн тоо 2013

363.9

369.6

2012

365.2

353.4

Зураг 2.8.3

2011

362.0

332.3

Бусад

2010

366.0

313.6

Улаанбаатар

2009

357.6

291.8

Эх сурвалж:Үндэсний статистикийн хороо

Тухайлбал зураг 2.8.4-т харуулснаар эмнэлэгт эмчлүүлэгчдийн зонхилох өвчлөл 1000 хүнд ногдохоор авч үзвэл зүрх судасны өвчин, амьсгалын замын болон хоол боловсруулах тогтолцооны өвчнүүд нь Монголчуудын хувьд нас баралтын гол шалтгаан болж байгаа

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

юм. Энэхүү үзүүлэлт сүүлийн жилүүдэд өсөлттэй байгаагаас дүгнэж үзэхэд ойрын ирээдүйд өвчнөөр нас барж буй хүмүүсийн тоо буурахааргүй байна.

Шээс, бэлгийн тогтолцооны

Амьсгалын тогтолцооны

Хоол боловсруулах

Зураг 2.8.4 400.5

344.8

365.9

313.5

Эмнэлэгт эмчлүүлэгчдийн зонхилох өвчлөл, 10000 хүнд ногдохоор

Зүрх-судасны тогтолцооны

Сүүлийн үед дээрх өвчлөлөөс гадна хүч түрэн орж буй өвчлөлөөр элэгний хавдар тодорч байна. Элгийг гэмтээдэг хамгийн гол хүчин зүйл бол түүнийг сонгож гэмтээдэг вирусүүд юм. Үүнээс хорт чанар ихтэй, өргөн тархалттай вирус нь В,С бөгөөд эдгээр нь элэгний хавдар, элэгний хатуурлын гол шалтгаан болно. Монгол улс элэгний В вирусын их тархалттай оронд тооцогддог бөгөөд энэ нь нийт хүн амын 10-20 хувь нь архаг тээгч гэж үздэг. Энэ нь мэдээж архины хэрэглээтэй нягт холбоотой юм. Элэгний хавдраар нас барсан хүмүүсийн тоогоор манай орон нь дэлхийд 31-т жагсдаг буюу харьцангуй өндөрт ордог байна. Хүнд өвчлөлүүд жил бүр нэмэгдэж байгаа нь өвчтөнүүд гадаадад эмчлүүлэх улмаар гадагш чиглэсэн мөнгөн урсгал нэмэгдэхэд нөлөөлөх ба 2013 онд зөвхөн Солонгос руу гэхэд 8500 орчим хүн эмчилгээний зорилгоор явсан байна. Нэг хүний дундаж зардлыг 10 сая төгрөг гэж үзвэл нийт 85 тэрбум төгрөг зөвхөн Солонгос руу гарчээ. Энэ бол эрүүл мэндийн эрсдэлтэй холбогдон гарч буй эдийн засгийн сөрөг үр дагавруудын нэг юм.

Эндээс дүгнэхэд улсын хэмжээнд тэр дундаа нийслэл Улаанбаатар хотод өвчлөлийн эрсдэл тогтмол нэмэгдэж, зүрх судас, элэг, амьсгалын болон хоол боловсруулах тогтолцооны өвчнүүд нь нас баралтын үндсэн шалтгаан болж байна. Цаашид эдгээр өвчлөлүүд нэмэгдэх хандлагатай байгаа ба өвчлөл бүрийн цаана эмчилгээний зардал өсч байна. Иргэдийн хувьд өөрсдийн эрүүл мэндийг хамгаалахын тулд өндөр хөгжилтэй орнуудыг зорин бүрэн гүйцэд, чанартай эмчилгээ авахын тулд санхүүгийн боломжтой байх шаардлагатай. Эрүүл мэндийн салбарын хувьд иргэдийн өвчлөлийг бууруулах чиглэлээр илүүтэй анхааран, эрүүл мэндийн тогтолцоо, даатгалын системийг нэн даруй нэвтрүүлж иргэдээ эрүүлжүүлэх томоохон ажлууд хүлээгдэж байна.

2014 Жилийн тайлан

ЦЭВЭР УСНЫ ЭРСДЭЛ Усны зохисгүй хэрэглээ үргэлжилсээр байвал манай орон 2016 он гэхэд усны хомстолд орж, 2040 он гэхэд цэвэр усны нөөц дуусах юм4.

Дэлхий даяар 783 сая хүн цэвэр ус хүрдэггүй бөгөөд энэ нь 9 хүн тутмын нэг нь ажээ5. Монгол орны хувьд нь цэвэр усны хомстолтой орны 36-т жагсаж, цэвэр усны дутагдал 80%с дээш гарсан байна6. /Зураг 2.9.1-т харуулав./ Усны нийт нөөц 608,000 сая шоо метр ба үүнд 34,600 сая шоо метр гол, мөрөн, 500,000 сая шоо метр нуур, 62,900 сая шоо метр мөнх цас, мөсөн гол, 10,800 сая шоо метр газрын доорх усны нөөц тус тус багтана. Үүнийг хувиар бодож үзвэл усны нөөцийн 82 хувь нь нуур, 10 хувь нь мөсөн гол, 6 хувь нь голын ус юм. Гадаргын усны нөөцийн 85 хувийг цэнгэг ус эзэлнэ. Үүний 93.6 хувийг Хөвсгөл нуурт хамаарагдана. Хамгийн богино хугацаанд нөхөгдөх нөөц бол голын ус юм. Энэ нь дунджаар 20 хоногт буюу жилд 18 удаа солигдоно. Монгол орны нутагт бүрэлдэх гол, мөрний жилийн дундаж нөөц 30.6 шоо км, ОХУ, БНХАУ нутгаас ирэх урсцыг оролцуулан тооцвол 34.6 шоо км болно. 1993-2008 оны хооронд Хар ус, Тэрхийн Цагаан нуурын усны түвшин 80 орчим см, тал хээрийн бүсийн Өгий, Буйр нуурын усны түвшин 150 гаруй см, Говийн бүсийн Хяргас, Бөөнцагаан нуурын түвшин 1997 оноос хойш 170, 540 орчим см тус тус дундарсан байна. Энэ нь цаг уурын болон хүний зохисгүй үйлдлээс улбаатай. Зөвхөн уул уурхайн хор хөнөөлөөс Дэлхий дахины цэвэр усны дутагдал

Зураг 2.9.1

10%-с дooш 10% - 20% 20% - 40% 40% - 80% 80%-с дээш

Усны нийт хэрэглээ

4 5

Ус зарцуулалтын судалгаа 2014 http://thewaterproject.org/ http://www.wri.org/

Зураг 2.9.2

Булаг шанд

36%

Ус түгээх байр

25%

Зөөврийн ус тээврийн үйлчилгээ

Төвлөрсөн ус түгээгүүрийн сүлжээ

30%

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

болж 2007 оноос хойш 887 гол горхи, 2096 булаг шанд, 1166 нуур тойром ширгэсэн байна. Усны нийт хэрэглээний хувьд жилд 500 сая шоо метр байна. Нийт хүн амын 30.5 хувь нь төвлөрсөн ус түгээгүүрийн сүлжээнээс, 35.8 хувь нь зөөврийн ус тээврийн үйлчилгээнээс, 24.6 хувь нь ус түгээх байр, худгаас, 9.1 хувь нь булаг, шанд, гол горхиноос усаа авч хэрэглэж байна. /Зураг 2.9.2-т харуулав./ Усны хэрэглээний түвшин нь харилцан адилгүй бөгөөд хот, суурин газрын инженерийн хангамж бүхий орон сууцанд оршин суугчид хоногт дунджаар 230-350 л, хөдөө орон нутаг болон гэр хороололд оршин суугчид дунджаар 5-10 л ус хэрэглэдэг. Усны зохисгүй хэрэглээгээ танахгүй энэ байдлаар явбал 2016 он гэхэд усны хомсдолд орж, 2040 он гэхэд цэвэр усны нөөц дуусах юм. Цэвэр ус хомстож, бохир ус хэрэглэж эхэлснээр төрөл бүрийн эрүүл мэндийн асуудлууд үүсдэг юм. Үүнээс түгээмэл тохиолддог нь бөөрний үрэвсэл ажээ. Цэвэр усны нөөцийг зөв зохистой зарцуулах зорилгоор төрийн дээд түвшинд ажлууд хийгдэж эхлээд байна. Үүний хүрээнд “2030 Усны нөөцийн групп” Азийн хөгжлийн банк, Дэлхийн банкны санхүүжилттайгаар улсын усны нөөцийн талаарх судалгааг хийж байгаа. Мөн 2013 онд Монгол улсын засгийн газраас “Улсын усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн төлөвлөгөө”-г баталж Улаанбаатар хот, 21-н аймаг болон томоохон суурин газруудын усны эх үүсвэрт эрүүл ахуйн бүс тогтоож, дэглэм мөрдүүлэхээр болсон. Зөвхөн төрийн зохицуулалтаар бус иргэн бүр усаа хайрлах шаардлага бидний өмнө тулгараад байна. Бид бүхэн аяга угаах, усанд орох гэх мэт ажилд усыг их хэмжээгээр урсгадаг. Өглөө бүр нэг аяга усаар амаа угаагаад сурчихвал жилд хүн бүр 9100 литр ус хэмнэх боломжтой болох юм. Мөн усны цорго эвдэрсэн тохиолдолд яаралтай засуулах шаардлагатай. Учир эвдэрхий цоргоор жилдээ 4680 литр ус хий дэмий урсдаг байна.

БАРИЛГЫН ЭРСДЭЛ Монгол улсад барилгын ажлын талбай хамгийн аюултай ажлын байрны талбар гэж хэлэхэд хилсдэхгүй. Барилгын ажил нь улирлын чанартай явагддаг тул ажил явагддаг улирлуудад үйлдвэрлэлийн осол маш ихээр гардаг. Ажил олгогчид ажилчдаа ажлын аюулгүй талбарт ажиллуулах үүргээ биелүүлэхгүй, аюул ослыг хүлээн зөвшөөрсөн байдалтай байгаа нь эрсдэлийг дагуулж, нийгмийг цочроож байна. Ойрын хугацаанд л гэхэд орон сууцны барилга дээр барилгын гадна өнгөлгөөний ажил гүйцэтгэж байгаад өргөгч шатны бэхэлгээ тасарсны улмаас 3 залуу 8 давхраас унаж нас барсан. 15 хоногийн дараа мөн тэрхүү шалтгаанаар өөр нэг барилгын талбарт 1 эмэгтэй ажилтан нас баржээ. Энэ мэтчилэн 2014 оны 10 сарын байдлаар барилгын ослын улмаас 11 хүн нас барсан байна.

Зураг 2.10.1 72

Ослын тоо Осолд орсон хүн Нас барсан

2011

2012

2013

Эх сурвалж: МХЕГ-ын үйлдвэрлэлийн ослын судалгаа

Барилгын осол

Барилгын компаниуд хөдөлмөрийн аюулгүй байдлыг бүрэн хангаагүйн улмаас 2014 оны 10 сарын байдлаар барилгын ослын улмаас 11 хүн нас барсан байна.

2014 Жилийн тайлан

Мөн барилгын компаниуд нь хүний амь нас хохироогүй л бол ослоо нуун дарагдуулдаг сөрөг хандлагатай. Энэ нь үйлдвэрлэлийн ослоо мэргэжлийн байгууллагад мэдээлдэг эсэх судалгаагаар 20 орчим хувь нь л ослын мэдээллээ бүртгүүлдэг гэсэн үр дүнгээр батлагдана. Үнэндээ Монголд барилгын осол бүртгэгдсэнээс 5 дахин их гардаг байна. Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагын мэдээлснээр дэлхийн улс орнуудаас барилгын ослын тоогоороо Латви, Киргизстан улсууд хамгийн бага осол гаргадаг бол хамгийн их ослоороо Тайланд улс бүртгэгджээ. Хүснэгт 2.10.1

Улс Киргизстан

Барилгын ослын тоо 2013 2

Латви

Швед

Монгол

Тайланд

12497

Барилгын осол бараг гаргадаггүй дээрх улсууд нь Хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын төсөл хөтөлбөрүүдийг сайтар хэрэгжүүлэн ажилладаг. Төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлснээрээ тэд ослын түвшинг 71%-иар бууруулж чадсан туршлагатай. Мөн барилгын компаниуд нь хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсний үр дүнд ажил олгогчийн нэр хүнд 82 хувь, ажлын аюултай нөхцөл байдлыг тайлагнах ажиллагсдын идэвх оролцоо 76 хувь, барилгын төслийн чанар 66 хувь, хүний нөөц 66 хувиар тус тус өссөн.

Иймээс манай барилгын компаниуд хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын дотоод хөтөлбөртэй болж, түүнийгээ бэлэг тэмдэг төдий бус, ягштал хэрэгжүүлэн ажиллаж, гүйцэтгэгч компани болон ажиллагсдадаа шаардлага тавин ажиллаж чадвал барилгын талбарт үйлдвэрлэлийн осолгүй улс орон болох боломж бидэнд бий. Монгол хүний амь нас, эрүүл мэнд, амьдрал хамгийн чухал билээ.

Монгол Улсын Эрсдэлийн Тайлан

ЗУРАГЛАЛЫН ТАЙЛБАР Зураг 1.1.1: АНУ-ын ажилгүйдлийн түвшин Зураг 1.1.2: АНУ-ын төв банкны бодлогын хүү

16 17

Зураг 1.1.3: АНУ-ын төв банкнаас хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн хэрэгжилт Зураг 1.1.4: АНУ-ын ДНБ-ий өсөлт Зураг 1.1.5: Европын үйлдвэрлэлийн индекс Зураг 1.1.6: Европын ажилгүйдлийн түвшин Зураг 1.1.7: Европын ДНБ-ий өсөлт Зураг 1.1.8: Хятадын үйлдвэрлэлийн индекс Зураг 1.1.9: Хятадын инфляци ба бодлогын хүү Зураг 1.1.10: Хятадын ДНБ-ий өсөлт Зураг 1.2.1.1: Алтны ханш Зураг 1.2.1.2: Зэсийн үнэ Зураг 1.2.1.3: Нүүрсний үнэ Зураг 1.2.2.1: Экспорт, импорт Зураг 1.2.2.2: Гадаад худалдааны алдагдал Зураг 1.2.2.3: Валютын ханш Зураг 1.2.2.4: Төлбөрийн тэнцэл Зураг 1.2.2.5: Гадаад валютын нийт албан нөөц Зураг 1.2.4.1: Улсын өрийн эргэн төлөлт

Зураг Зураг Зураг Зураг Зураг Зураг

28 29 29 30 30 31

1.2.5.1: 1.2.5.2: 1.2.5.3: 1.2.6.1: 1.2.6.2: 1.2.6.3:

Нийт зээл ба мөнгөний нийлүүлэлт Нөөц мөнгө Долларжилт Хувийн хэвшлийн ханшаас хүлээсэн алдагдал Банкуудын ханшаас хүлээсэн алдагдал Иргэд болон хувийн хэвшлийн чанаргүй зээл

17 18 18 18 19 19 20 21 22 22 23 23 24 25 26 28

Зураг 1.2.6.4: Банкны системийн төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадвар Зураг 2.1.1: Зам тээврийн ослын гарсан цаг Зураг 2.1.2: Жолооны хүрдний байрлал Зураг 2.1.3: Зам тээврийн ослын шалтгаан Зураг 2.3.1: Гэмт хэргийн тоо Зураг 2.3.2: Нас баралтын түвшин Зураг 2.3.3: Гэмт хэргийн индекс Зураг 2.3.4: Гэмт хэргийн тоо төрлөөр Зураг 2.3.5: Гэмт хэргийн улмаас нас барсан, гэмтсэн хүүний тоо Зураг 2.4.1: Объектын гал түймрийн тоо Зураг 2.4.2: Дүүргийн ангилалаар Зураг 2.4.3: Шалтгааны төрлөөр Зураг 2.5.1: Улаанбаатар хотын дулааны хэрэглээ Зураг 2.6.1: Хүхэрлэг хийн агууламж Зураг 2.6.2: Том ширхэглэгт тоосонцорын агууламж Зураг 2.6.3: Азотын давхар ислийн агууламж Зураг 2.6.4: Том ширхэглэгт тоосонцорын хэмжээ Зураг 2.8.1: Өвчнөөр нас баралт Зураг 2.8.2: Нас баралт хүйсээр Зураг 2.8.3: Эмнэлэгт эмчлүүлэгчдийн тоо Зураг 2.8.4: Зонхилох өвчин Зураг 2.9.1: Дэлхий дахины цэвэр усны дутагдал Зураг 2.9.2: Усны нийт хэрэглээ Зураг 2.10.1: Барилгын осол

31 32 33 34 37 37 37 38 38 39 39 40 41 42 42 43 43 46 46 46 47 48 48 49

ХҮСНЭГТИЙН ТАЙЛБАР 1.2.2.1: Экспортын бүтэц 1.2.3.1: Төсвийн орлогын төлөвлөгөө ба гүйцэтгэл 1.2.4.1: Улсын өрийн статистик 2.1.1: Ослын орчны байдал 2.2.1: Согтууруулах ундааны нөлөөлөл 2.6.1: Хяналт шинжилгээний газрууд 2.7.1: Газар хөдлөлтийн давтамж 2.10.1: Олон улс дахь барилгын ослын тоо

24 26 27 33 35 43 44 50

Хүснэгт Хүснэгт Хүснэгт Хүснэгт Хүснэгт Хүснэгт Хүснэгт Хүснэгт

2014 Жилийн тайлан 52

Оргил өөд тэмүүлэх аялал үргэлжилсээр ...

Килиманжаро оргил

2013 оны 10 сарын 16-ны 07:30 минутад Мандалын туг Африк тивийн дээд цэг Килиманжаро уулын Ухуру оргилд намирлаа

Мандалын Эерэг Нөлөө

2015 оны 1 сарын 20-ны 14:20 минутад Мандалын туг Өмнөд Америк тивийн дээд цэг Аконкагуа уулын оргилд намирлаа

Мандалын Эерэг нөлөө

Аконкагуа оргил

2014 Жилийн тайлан

МАНДАЛЫН ЭЕРЭГ НӨЛӨӨ

Амьдралд эрсдэлгүй алхам гэж үгүй юм. Харин даатгалын компанийн үүрэг бол тэрхүү эрсдэлийн хэмжээг багасгах явдал билээ. Ялангуяа Монгол орон маань хүн ажиллаж, амьдрахад улам бүр эрсдэлтэй болоод байгаа энэ цаг үед та бидний хамтын хичээл зүтгэл чухал юм. Эрсдэлтэй тэмцэж, эрсдэлийг бууруулахад хүн бүр өөрийн хувь нэмрээ оруулж чадна гэж бид итгэдэг. Хүн ажиллаж, амьдрахад тухтай, эрсдэл багатай, орчинг бий болгоход ард иргэдийн боловсрол маш чухал гэдэгтэй та санал нийлэх биз ээ. Өнгөрсөн хугацаанд Мандал даатгалын хамт олон иргэд, бизнес эрхлэгчдийн эрсдэлийн талаарх боловсролыг нэмэгдүүлэхэд анхаарч, маш олон ажлыг хийлээ. Бид нийгмийн хариуцлагын шинэ жишгийг тогтоож, даатгалын зах зээлд шинэ салхи сэвэлзүүлсэндээ баяртай байдаг.

Эрсдэлийн удирдлага, даатгалын чиглэлээр зохион байгуулсан арга хэмжээ Эрсдэлийн форум

Монгол Улсын Эрсдэлийн Форум нь 2010 оноос хойш зохион байгуулагдаж байгаа бөгөөд Монгол улсын хэмжээнд бодитоор оршиж буй эрсдэлүүдийг судалж шинжлэн илрүүлэх, тэдгээрийг удирдах арга замуудыг мэргэжлийн байгууллагуудын оролцоотойгоор хэлэлцэж боловсруулах, улмаар гарсан үр дүнг олон нийтэд мэдээлэх замаар нийгмийн эрсдэлийн удирдлагын боловсролыг дээшлүүлэх зорилготой.

Дээрх зорилгын хүрээнд бид Монгол Улсын Эрсдэлийн Удирдлагын Форумыг уламжлал болгон 5 дахь удаагаа амжилттай зохион байгууллаа. 2014 оны Эрсдэлийн Удирдлагын Форумаас 2015 оны Макро төлөв байдал болон

Мандалын Эерэг Нөлөө

эрсдэлүүдийг бизнес төлөвлөлтөнд тусгах, Улаанбаатар хотын эрсдэлүүдийг тодорхойлох, тэдгээрийг удирдах арга замуудыг хөгжүүлэх талаар олон талт асуудлыг хэлэлцлээ. Энэ удаагийн форумд бизнесийн салбарын нийт 250 гаруй байгууллагын удирдлага, хэвлэл мэдээллийн төлөөлөгчид оролцон эрсдэлийн талаар санал солилцож, бизнесийн байгууллагын үйл ажиллагаанд шууд болон шууд бусаар сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлүүдийг хэрхэн тодорхойлох, тэдгээрийг хэрхэн удирдах буюу илүү тодорхойгоор төлөвлөлтөнд хэрхэн тусгаж болох талаар онолын болон практик туршлага дээр тулгуурлан хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн билээ.

Иргэний нисэхийн салбарын даатгалын семинар

Мандал Женерал Даатгал ХХК 2014 оны 3 сарын 26-нд Иргэний нисэхийн компаниудад зориулан “Иргэний нисэхийн салбарын даатгалын семинар”ыг зохион байгуулсан билээ. Семинарын үеэр Иргэний агаарын тээврийн салбарын удирдлага, даатгалын зах зээлийн өнөөгийн байдал, түүний цаашдын хөгжил, хэтийн төлөв байдлын талаар хэлэлцсэн. Мөн агаарын хөлгийн даатгал дахь брокерын оролцоо, хохирол үнэлгээ, хууль эрх зүйн оролцоо зэрэг сэдвүүдээр ярилцлаа.

2014 Жилийн тайлан

“Даатгал - 80” Эрдэм Шинжилгээний Бага Хурал Монголын Даатгагчдын Холбоо болон Мандал Даатгал ХХК хамтран Монгол улсад даатгалын салбар үүсч хөгжсөний 80 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажлын хүрээнд даатгал, эрсдэлийн удирдлагын чиглэлээр мэргэжилтэн бэлтгэдэг их, дээд сургуулиудын оюутан суралцагсад болон салбарын ажилтан, ажиллагсдын дунд “Даатгал-80” сэдэвт Эрдэм Шинжилгээний Бага Хурлыг амжилттай зохион байгуулсан билээ. Уг хурлын зорилго нь манай улсын даатгалын салбарын түүхэн хөгжлийн үр дүнд салбарын өнөөгийн түвшин, үр дүнг үнэлэлт, дүгнэлт хийх, тулгамдаж буй асуудлуудыг тодорхойлж шийдлийг олох болон салбарын цаашдын хөгжлийн талаар хамтран хэлэлцэх боломжийг олгох, ирээдүйн боловсон хүчин, залуу судлаачдыг илрүүлэн, урамшуулахад оршино. Эрдэм шинжилгээний хуралд Мандал ДаатгалЭрсдэлийн ахлах шинжээч Ч.Анхбаяр “Даатгалын салбарын зар сурталчилгааны стохастик загварчлал” сэдвээр тэргүүн байр эзэлсэн.

Эрсдэлийн боловсролыг түгээхээр хэвлэн нийтлүүлсэн зүйлс Эрсдэлийн тайлан Бид Монгол улсын иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн эрсдэлийг удирдан ажилладаг мэргэжлийн байгууллагын хувьд эдийн засаг, нийгмийн орчинд гарсан болон хохирол учруулах өндөр магадлалтай эрсдэлүүдэд дүн шинжилгээ хийн эрсдэлийн цогц тайлан боловсруулж гаргасаар эдүгээ 3 жилийн нүүр үзэж байна.

2012 онд бид анх удаа Монгол улсын эрсдэлийн байдлыг, нийгэмд бодитоор оршиж буй, нэн түрүүнд шийдвэрлэх шаардлагатай 10 эрсдэл дээр төвлөрөн судалж тайлан хэлбэрээр боловсруулан анх удаа хэвлүүлсэн билээ. Энд зөвхөн нийгэмд

Мандалын Эерэг Нөлөө

буй эрсдэлийг судлаад зогсохгүй тэдгээр эрсдэлийн эх үүсвэр, шалтгаан, цаашид үүсгэж болох хор уршгийг магадлан гаргасан нь Монгол улс хэмжээнд анхны мэргэжлийн эрсдэлийн судалгаа болж чадсан. Судалгааг гүйцэтгэсэн Мандалын Эрсдэлийн шинжээчдийн баг улсын хэмжээний эрсдэлийн тайланг тогтмол гаргаж, эрсдэлийн мэдээллийн санг хөгжүүлэх зорилттой ажиллаж байна. Бид жил бүр Монголын Эрсдэлийн Тайланг боловсруулан хэвлүүлж, бизнесийн байгууллагуудад үнэгүй тараадаг билээ.

Purplebook

www.purplebook.mn вэб хуудас дээр тогтмол шинэчлэгдэн нийтлэгдэж байна.

Purplebook нь бизнесмен, менежер, эдийн засагч, түшмэдүүдэд зөв шийдвэр гаргах, улс орон, бизнесээ зөв удирдан залахад шаардлагатай мэдээллийг тогтмол бэлтгэн, үнэ төлбөргүйгээр хүргэх зорилготой. Шинжилгээнүүд нь

Энэхүү эмхтгэл нь олон улс, эдийн засаг, зах зээлийн үйл явдлуудад мэргэжлийн дүгнэлт хийх, үйл явцын мөн чанарыг олж тогтооход чиглэгддэг. Ингэхдээ мэргэжлийн байр суурьнаас хандах зарчмыг баримталдаг. Purplebook нь бие даасан шинжээчдийн бүтээл юм. Шинжилгээ, судалгаа, нийтлэл бүр зөвхөн тухайн зохиогчийн мэргэжлийн дүгнэлт болох бөгөөд аль нэг ашиг сонирхлын үүднээс бичигдээгүй болно. Аливаа индикатор, судалгаа, шинжилгээний ажил нь өнгөрсөн үед болж өнгөрсөн үйл явдал бус харин ирээдүйд юу болж болох тал дээр гол анхаарлаа хандуулдаг онцлогтой.

“Ялихгүй зүйлсээс болж бүү бухимд” ном Дэлхий даяар 20 сая хувь борлогдсон Нью Йорк Таймсын №1 Бэстселлер “Don’t Sweat the Small Things“ буюу “Ялихгүй зүйлсээс болж бүү бухимд” номыг орчуулуулах, хэвлүүлэх ажлыг зохион байгуулж, нийт 1,200 ширхэг номыг харилцагчиддаа үнэгүй тараасан билээ. асуудлыг бодитоор харах боломжийг олгодог, дотны туслагч, ширээний ном байх болно.

Энэхүү ном нь өдөр бүр хүн бүрт тулгардаг стрессийн асуудлыг энгийн байдлаар шийдэх, өөрийн сэтгэл санаагаа зөв тогтворжуулах,

2014 Жилийн тайлан

Аюул гамшигт тэсвэртэй хөгжих чадавхтай хотыг хэрхэн бий болгох вэ? Орон нутгийн удирдлагад зориулсан гарын авлага

Мандал Даатгал ХХК Онцгой байдлын ерөнхий газрын дэргэдэх Гамшиг Судлалын Хүрээлэнтэй хамтарч НҮБ-аас гаргасан “Аюул гамшигт тэсвэртэй хөгжих чадавхтай хотыг хэрхэн бий болгох вэ?” сэдэвт орон нутгийн удирдлагад зориулсан гарын авлагыг ивээн тэтгэж хэвлүүллээ.

Семинар, сургалтууд Mandal-Purplebook өдөрлөг

2014 онд Мандал Даатгалаас ивээн тэтгэн гаргадаг Purplebook сэтгүүлийн хүрээнд “МandalPurplebook” өдөрлөгийг амжилттай зохион байгуулсан. Нээлттэй өдөрлөгт 350 орчим хүн оролцсон бөгөөд нийгэм эдийн засгийн олон талт асуудлыг авч хэлэлцэн, хэлэлцүүлэг өрнүүлэн өнгөрлөө.

Орон нутгийн түвшин дэх шийдвэр гаргагчид болон хотын удирдлагуудын үүрэг амлалт нэмэгдэж НҮБ-ын Гамшгийг бууруулах олон улсын стратеги, түүний түнш байгууллагууд “Аюулгүй, гамшигт тэсвэртэй хөгжих чадавхтай хот болоход – манай хот бэлтгэж байна! ” сэдэвт дэлхий нийтийн хөдөлгөөнийг 2010 онд эхлүүлсэн. Уг хөдөлгөөний зорилго нь орон нутгийн болон үндэсний засаг захиргааг гамшгийн эрсдэлийг бууруулах, аюулгүй, гамшгийн дараа сэргэн хөгжих чадвартай болох, уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотой бодлогод анхаарлаа хандуулах, мэдлэг, ойлголтыг нэмэгдүүлэх, үүрэг амлалт авахыг дэмжихэд оршино. Энэ үүрэг, амлалтыг чиглүүлэх зарчим болох “Аюулгүй, гамшигт тэсвэртэй хөгжих чадавхтай хотыг бий болгох 10 үндсэн чиглэл” нь хотуудыг гамшигт тэсвэртэйгээр сэргэн хөгжих жишгийг бий болгоход тусална.

Мандалын Эерэг Нөлөө

Эрсдэлийн семинар Бид нийгэмд оршин буй эрсдэлийг бууруулах зорилгын хүрээнд авч хэрэгжүүлж байгаа ажлын нэг бол эрсдэлийн удирдлагын семинар юм. Энэхүү семинараар эрсдэл, түүний мөн чанар, эрсдэлийг удирдах арга хэрэгслүүдийн талаар заахаас гадна байгууллагад учирч болохуйц эрсдэлийг таних арга хэрэгсэл, удирдах процессыг зааж сургадаг. Бид улирал тутамд нэг сэдвийг сонгон авч өөрсдийн харилцагч нарт зориулсан эрсдэлийн семинарыг үнэ төлбөргүй зохион байгуулдаг бөгөөд энэ арга хэмжээ маань Мандалын харилцагчдын талархлыг хүлээдэг арга хэмжээний нэг болж чадсанд баяртай байна.

“Алт үйлдвэрлэгчдийн эрсдэл болон хөрөнгө оруулалтын боломж” сэдэвт семинар

2014 оны 11 сард бид Монголын Алт Үйлдвэрлэгчдийн Холбоотой хамтран “Алт үйлдвэрлэгчдийн эрсдэл болон хөрөнгө оруулалтын боломж” сэдэвт семинар зохион байгуулсан билээ. Монголын алтны салбарын мэргэжилтнүүд нэг өдрийн турш 2015 оны алтны ханшийн хандлага, ханшийн эрсдэлийн хамгаалалт, хөрөнгө оруулалтын боломж, алтны тээвэрлэлт болон аюулгүй хадгалалтын талаар хэлэлцэж, уулзалт ярилцлага өрнүүллээ.

2014 Жилийн тайлан

Ивээн тэтгэлэг Business Case Challenge 2014 Монгол улсын бүх их дээд сургуулийн оюутнуудын дунд зохиогдсон 4 дэх удаагийн “Business Case Challenge” уралдааныг ивээн тэтгэлээ. Энэхүү тэмцээн нь шинийг санаачлагч, өөртөө итгэлтэй, бизнес сэтгэлгээтэй оюутнуудад чиглэсэн Монголын хамгийн том кейс уралдаан юм.

Нийгмийн хариуцлага Донорын аянд нэгдлээ

Авлагагүй сайн дурын цусны донорын эгнээг өргөжүүлж,хүмүүнлэгийн үйлсийг олон нийтэд сурталчлах зорилгоор хүний амь нас аврахад заавал эмч байх албагүй уриалгыг дэмжиж Мандал Даатгалын компанийн хамт олон “Цус сэлбэлт судлалын үндэсний төв”-ийн Амьдрал бэлэглэх аянд нэгдэж 25 хүн донорын эгнээнд нэгдлээ.

Мандалын Эерэг Нөлөө

Мандалын АМЖИЛТ

2014 Жилийн тайлан

2014 онд бид 2016 оны жилийн эцэс гэхэд ердийн даатгалын компанийн дүрмийн санг 5 тэрбум болгох шаардлагыг хангасан цорын ганц компанийн байр сууриа хадгалсан хэвээр байна.

Мандалынхан бид Багцын трити давхар даатгал буюу компанийн даатгалын нийт багцыг бүрэн давхар даатгуулах боломжийг сүүлийн 2 жилийн хугацаанд судалсны үр дүнд үйл ажиллагаандаа бүрэн нэвтрүүллээ. Энэхүү давхар даатгалыг бид, дэлхийн даатгалын төв болсон Ллойдсийн нэр хүнд бүхий Tysers брокерийн фирмтэй хамтран Qatar Re (AM Best A), Sava Re (AM Best A) болон Russian Re (AM Best B) давхар даатгалын компаниудын оролцоотой хийлээ. Ийнхүү давхар даатгалыг нэвтрүүлсэн нь зөвхөн Мандалын амжилт биш бөгөөд олон улсын давхар даатгалын зах зээлд Монголын даатгалын компаниуд бусад даатгагч нартай эн тэнцүү мөр зэрэгцэн ажиллаж чадах юмаа гэдгийг дахин тодотгосон үйл явдал боллоо. Түүнчлэн энэ гэрээний хүрээнд Мандал Женерал Даатгал зөвхөн өөрийн багцаа даатгаад зогсохгүй, бусад даатгалын компаниудын багцыг тодорхой хязгаарлагдсан дүнд багтаан давхар даатгах боломжтой болсноороо онцлогтой юм. 2014 онд Мандал Женерал Даатгал компанийн даатгалын хураамжийн орлого 8 тэрбумын босгыг давлаа. Хэдийгээр 2014 онд төлөвлөсөн үр дүндээ хараахан хүрээгүй боловч бид 8 тэрбумын борлуулалт хийсэн нь байгуулагдаад 3 жил байгаа компанийн хувьд чамлахааргүй амжилт юм. Даатгалын салбарт нийт 16 ердийн даатгалын компани үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас, Мандал Женерал Даатгал нь нийт хөрөнгийн хэмжээгээр дөрөвт, хураамжийн орлогоороо зургаадугаарт орж байна

Бид хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээгээр (таван тэрбум) зах зээлд тэргүүлэх байр сууриа хадгалсаар байгаа бөгөөд Санхүүгийн зохицуулах хорооноос 2016 оны жилийн эцэс гэхэд ердийн даатгалын компанийн хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн доод хэмжээг 5 тэрбум болгох шаардлагыг хангасан цорын ганц компани байсан хэвээр байна. Мөн түүнчлэн ердийн даатгалын компанийн заавал хангах ёстой төлбөрийн чадварын шалгуур үзүүлэлтийг 2014 оны турш хангаж ирлээ.

Мандалын Амжилт

Компани 2014 онд нийт 4.3 их наяд төгрөгийн хариуцлагыг даатгасан бөгөөд давхар даатгалд шилжүүлсэн хувийг хасвал 1.6 их наяд төгрөгийн хариуцлагыг даатгаж нийт хураамжийн орлого 8 тэрбум төгрөгт хүрчээ. Үүнээс цэвэр хураамжийн орлого 3.4 тэрбум төгрөг байна. Нийт хариуцлагыг харилцагчийн ангиллаар авч үзвэл, байгууллагын харилцагчид 80% буюу 3.5 их наяд төгрөгийн хариуцлагыг, иргэд 20% буюу 0.8 их наяд төгрөгийн хариуцлагаа манай компанид даатгуулжээ. Нийт хураамжийн орлого, сая төгрөг 7,318

Үйл ажиллагаагаа сайжруулах, өсөлтөнд бэлдсэн жил байлаа. • Нийт хураамжийн орлого 8 тэрбум төгрөгт хүрч, 10 хувиар өслөө. • Банкны зуучлал 2.7 дахин нэмэгдсэнээр иргэдэд борлуулсан даатгалын багцад эзлэх хувийн жин 30 хувь болж нэмэгдлээ. • Хохирлын харьцаа 38.9 хувь болж өмнөх жилийнхээс 1.5 пунктээр буурлаа. • Нийт 2.8 мянган даатгуулагчид нийт 1.6 тэрбум төгрөгийн нөхөн төлбөр олголоо. • Нөөц сан 919 сая төгрөгөөр буюу 39.2 хувиар нэмэгдэж, нийт хөрөнгийн дүн 9.4 тэрбум төгрөгт хүрлээ. • Хөрөнгө оруулалтын өгөөж дунджаар 14 хувь байсан нь өмнөх жилийнхээс 1.0 пунктээр өссөн байна. • Эрсдэлээ удирдлагын хүрээнд давхар даатгалын багцын хувь оролцооны трити хөтөлбөрийг эхлүүллээ.

2,720

2012

2013

2014

Нийт хөрөнгийн хэмжээ сая төгрөг 8,844

9,390

7,017

2012

2013

2014

Олгосон нөхөн төлбөрийн хэмжээ сая төгрөг 1,570 1,172

209 2012

2013

2014

2014 оны үр дүн, товчхоноор

8,034

2014 Жилийн тайлан

Даатгалын салбар 2014 онд Даатгалын салбарын ерөнхий статистик Эдийн засгийн хүчин чадлыг дотоодын нийт бүтээгдэхүүнээр хэмждэг шиг даатгалын салбарын хүчин чадлыг салбарын нийт хөрөнгөөр, бизнесийн цар хүрээг нийт хураамжийн орлогоор хэмжиж болно. 2014 онд эдийн засгийн өсөлт 7.8 хувь гарч, өмнөх жилээс 3.8 хувиар саарсан жил болсон бол даатгалын салбарын хувьд өсөлттэй жил байлаа. Нийт хөрөнгөөр нь авч үзвэл 21 хувиар өсч 152.5 тэрбум төгрөг, хураамжийн орлого 17 хувиар өсч 107.3 тэрбум төгрөгт тус тус хүрчээ. Хураамжийн орлогын хэмжээ, тэрбум төгрөг

152.5

2008

2009

2010

Хөрөнгийн хэмжээ

2012

2013

Өсөлтийн хувь

2014

20 0

47.5

2008

2009

Хураамж

2010

16%

17%

20% 10%

2011

2012

2013

2014

Өсөлтийн хувь

2015 онд даатгалын салбарын хураамжийн орлогыг 137 тэрбум төгрөгт, нийт хөрөнгийн хэмжээг 172 тэрбум төгрөгт хүрнэ гэж таамаглаж байна. Оны онцлох үйл явдал Ердийн даатгалын салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй даатгагч нарын тоо өөрчлөлтгүй байсан бөгөөд даатгагчийн зууч 10-р нэмэгдэж, даатгалын хохирол үнэлэгч 6-р нэмэгдлээ. 2014 онд Монгол улсад даатгалын салбар үүсч хөгжсөний 80 жилийн ой тохиосноор олон нийтэд даатгалыг сурталчлах сайхан боломж боллоо. Үүний хажуугаар, Санхүүгийн зохицуулах хорооноос хүртээмжтэй даатгалын аян өрнүүлж, бодлогын хувьд дэмжиж өгснөөр ард иргэдийн даатгалын тухай боловсрол багагүй нэмэгдлээ. 2014 онд 2 арилжааны банкууд шинээр даатгалын зуучлагч боллоо. Ингэснээр дэд бүтцийн хувьд даатгал хийлгэх, даатгалын талаар мэдээлэл авах үйлчилгээний цэгийн тоо олширлоо. Мөн түүнчлэн, даатгалын зуучлалын компаниуд албан журмын даатгалын борлуулалтын түгээлтэнд шийдвэрлэх үүрэгтэйгээр оролцдог боллоо.

50%

30% 40

10%

60%

40%

21% 17%

2011

36%

20%

56.7

41.1

34.3

80 30%

81.3

20%

70%

49%

31.8

107.6

120

40%

32%

126.4

38%

100

23.4

150

66%

120

107.3

50%

43%

21.5

180

92.8

Хөрөнгийн хэмжээ, тэрбум төгрөг

Мандалын Амжилт Салбарын зохицуулалтанд орсон өөрчлөлт Санхүүгийн зохицуулах хорооноос 2014 онд даатгалын үйлчилгээг илүү хүртээмжтэй болгох чиглэл батлан гаргаж, энэ чиглэлээр холбогдох журмуудад өөрчлөлт оруулсан. Ард иргэд борлуулж буй стандарт нөхцөл бүхий гэрээний нөхцөлийг илүү ойлгомжтой, эрх тэгш болгох тал дээр ажиллаж, эцсийн дүндээ даатгуулагч иргэдийн даатгалын талаарх ойлголт эерэг байлгах талаар анхааран ажилласан. Хорооны 2012 оны 355 дугаар тогтоолоор даатгалын компаниудыг үе шаттайгаар хөрөнгөжүүлэх шийдвэр гаргасан бөгөөд 2014 оны жилийн эцэст ердийн даатгалын компаниуд бүгд хувь нийлүүлсэн хөрөнгөө 3.5 тэрбум төгрөг болгон нэмэгдүүлсэн. Түүнчлэн, даатгалын компаниудын засаглалыг сайжруулах ажлын хүрээнд даатгалын компаниудын Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд хараат бус гишүүн заавал байх тухай зохицуулалт хийсэн бөгөөд даатгагч нарын хувь нийлүүлэгчдийн талаарх мэдээллийг нийтэд ил тод байлгах шийдвэр гаргасан байна.

Даатгалын хураамжийн орлого Хураамжийн орлого

Жижиг тойрог 2013 Том тойрог 2014

Хураамжийн орлогын бүтэц, даатгалын хэлбэрээр

2013

2014

Тээврийн хэрэгслийн даатгал

14%

29%

Барилга угсралтын даатгал

20%

Гэнэтийн осол, эмчилгээний зардлын даатгал

11%

Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгал

Санхүүгийн даатгал

Хариуцлагын даатгал

13%

Хөрөнгийн даатгал

24%

27%

Бусад

12%

Даатгалын хураамжийн орлогын бүтэц компанийн стратегиас шалтгаалж өөрчлөгддөг. Стратеги нь аль салбарт илүү их ач холбогдол өгөх вэ гэдгээс хамаарна. Зурагт үзүүлсэн жижиг тойрог бол 2013 оныг, том тойрог нь 2014 оныг илэрхийлнэ. 2013 онд манай компани хөрөнгө, барилга угсралт, тээврийн хэрэгсэл болон гэнэтийн ослын даатгалуудад голчлон анхаарч нийт орлогын багцын 69 хувийг төвлөрүүлж байсан. 2014 онд энэхүү бүтэц зайлшгүй өөрчлөгдөх шаардлага гарч ирсэн нь барилгын салбарын өсөлт саарсантай холбоотой.

2014 Жилийн тайлан

2013 онд нийт орлогын 20 хувийг барилга угсралтын даатгал эзлэж байсан бол 2014 онд 4 хувь болж буурсан ба энэхүү бууралтын зөрүүг хариуцлагын даатгалаар нөхөж чадсан. Ингэснээр бид нэг салбарын эрсдэлээс хэт хамаарах хамаарлаа бууруулсан ба аль болох эдийн засгийн хямралд өртөхгүй байх зорилгоор гэнэтийн осол, санхүүгийн болон жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгалуудын багцад эзлэх хувийг бодлогоор нэмэгдүүлж байна. Давхар даатгал ба өөрийн хариуцах хувь Аливаа даатгалын компани давхар даатгалын бодлогоороо тогтвортой байдлаа хадгалж чаддаг. Мандал даатгал 2014 онд 8 тэрбум төгрөгийн хураамжийн орлого бүрдүүлснээс давхар даатгалд 4.4 тэрбум төгрөг буюу 55 хувийг шилжүүлсэн. 2014 оны хоёрдугаар хагасаас багцын трийти давхар даатгалыг нэвтрүүлснээр тогтвортой байдлаа хадгалах давхар даатгалын бодлогын зорилт маань биелсэн. Багцын трити давхар даатгалд тээврийн хэрэгсэл, жолоочийн хариуцлага, ачаа, гэнэтийн осол, хариуцлага болон санхүүгийн даатгалууд багтсан. Багцын трити давхар даатгалд хамрагдсанаар эдгээр хэлбэрийн даатгалыг бичих хүчин чадал 2 сая ам доллар болж нэмэгдсэн буюу 2 сая ам.доллараас доош үнэлгээ бүхий даатгалын гэрээнүүд автоматаар давхар даатгагдах юм.

Давхар даатгалд шилжүүлсэн байдал Цэвэр хураамж

36.1%

Буцаалт

8.8%

Трийти давхар даатгал

22.2%

Факультатив давхар даатгал

32.8%

Борлуулалтын газар хэлтсээр

Хураамжийн орлого, борлуулалтын сувгаар Байгууллагын борлуулалтын алба

68%

Сувгийн борлуулалтын алба

28%

Хэрэглэгчийн борлуулалтын алба

Мандалын Амжилт

Давхар даатгал 2014 оны эцсийн дүнгээр компани 8.03 тэрбум төгрөгийн хураамжийн орлого бүрдүүлснээс давхар даатгалд 4.4 тэрбумыг буюу хураамжийн орлогын 55%-г шилжүүлсэн. 2014 оны 7-р сарын 1-нээс багцын давхар даатгалыг нэвтрүүлснээр илүү олон хэлбэрийн даатгалууд багцын трити давхар даатгалаар даатгуулах боломжтой болсон. 2014 оны ерөнхий дүнгээр нийт даатгалын хураамжийн орлогын 40.3 хувийг трити давхар даатгалаар, 59.7 хувийг факультатив давхар даатгалаар даатгуулсан байна.

Давхар даатгалын бүтэц, төрлөөр Факультатив

58%

Багцын трийти

40%

Гадаадад зорчигчын трийти давхар даатгал

Олон улсын эрүүл мэндийн трийти давхар даатгал

Факултатив давхар даатгалын бүтэц Ачааны даатгал

Барилга угсралтын даатгал

11%

Санхүүгийн даатгал

24%

Хариуцлагын даатгал

11%

Хөрөнгийн даатгал

52%

Трити давхар даатгалын бүтэц Тээврийн хэрэгслийн даатгал

59%

Жолоочийн хариуцлага

17%

Ачааны даатгал

Гэнэтийн осол

10%

Хариуцлагын даатгал

11%

Бусад

Багцын трити хөтөлбөр

Давхар даатгуулахын суурь зорилго нь харилцагч/даатгуулагч нарт зориулан байгуулсан нөөц сангийн хамгаалахад оршдог. Монголын даатгагч нар томоохон хохирол гарсан үед, хохирлын тодорхой хэсгээс давсан дүнг давхар даатгагчтай хуваалцах төрлийн гэрээ байдаг. Гэтэл олон жижиг хохирлууд нөөц санг дордуулж, бүр цаашлаад шавхах аюултай тул олон улсын даатгалын практикт Трити давхар даатгалыг түлхүү ашигладаг байна.

2014 Жилийн тайлан

Бид Монгол улсын даатгалын салбарт анх удаа хувь оролцооны (quota share) болон хувьсах оролцооны (Surplus) трити давхар даатгалын хосолсон хамгаалалтыг нэвтрүүлэн ажиллаж байгаа бөгөөд энэхүү хөтөлбөрийн тэргүүлэх андеррайтераар давхар даатгалын Qatar Re компани ажиллаж байна. Qatar Re нь олон улсад үйл ажиллагаа явуулдаг, Lloyd’s-ийн эрсдэлийн биржид суудалтай, Европын давхар даатгалын төв Цюрихд төвтэй, AM Best-ийн A/Excellent, S&P-ийн A/Stable тус тус зэрэглэлтэй давхар даатгалын компани болно. Манай трити давхар даатгалд доорх эрсдэлийн багцууд хамрагдсан болно. Үүнд: • • • • • • • • •

Байгууллагын хариуцлага Гэнэтийн осол ба ажил олгогчийн хариуцлага Хөрөнгө Хүнд даацын машин механизм Жолоочийн хариуцлага Барилга угсралт Хөдөө аж ахуй Гадаад дотоод ачаа тээвэр Төлбөр тасалдал

Трити хөтөлбөр гэж юу вэ? Treaty Reinsurance буюу Трити давхар даатгал гэж дотоодын даатгагч ба давхар даатгагч нарын дунд хийгддэг эрсдэл шилжүүлэх гэрээний нэг төрөл юм. Энэхүү гэрээг хийснээр давхар даатгагч гэрээний хугацаанд даатгагчийн хийсэн дотоод даатгалуудыг заавал давхар даатгах үүргийг хүлээдэг бол даатгагчийн хувьд өөрийн хийсэн дотоод даатгалуудыг заавал давхар даатгуулах үүргийг хүлээдэг. Трити давхар даатгалын нэг хэлбэрийг Quota Share буюу Хувь оролцооны трити давхар даатгал гэж нэрлэдэг. Энэ хэлбэрийн гэрээгээр Даатгагч, Давхар Даатгагч хоёр давхар даатгагдаж буй эрсдэл тус бүрийг урьдчилан тохирсон хувиар хувааж үүрэхийг хэлнэ. Жишээлбэл талууд 40 ба 60 хувийн Хувь оролцооны трити давхар даатгал хийсэн гэж үзье. Энэ гэрээгээр даатгагч дотоод даатгал бүрийн хураамжийн 40 хувийг өөр дээрээ авч үлдэн, үлдсэн 60 хувийг Давхар Даатгагчид шилжүүлэх үүрэг хүлээх ба Давхар даатгагч дотоод даатгал бүрийн 60 хувийг давхар даатгах үүргийг хүлээх юм.

Харин нөхөн төлбөрийг төлөх болоход талууд дээр дурдсанаар хураамжаа хувааж авсантай адил зарчмаар гарсан нөхөн төлбөрийг 40% ба 60% харьцаагаар төлөх юм.

Мандалын Амжилт

Нөхөн төлбөр Хурд, хурд бас дахин хурд Нөхөн төлбөр олгох хурд 2014 онд өмнөх жилээс огцом сайжирч, нөхөн төлбөрийг олгох дундаж хугацаа 6 өдөр болсон байна. 2014 онд бид давхардсан тоогоор 7 хоногт дунджаар 70.5 даатгалын тохиолдлын дуудлага авсан. Шуурхай дуудлагын албанд ирсэн нийт дуудлагын 89.6 хувь нь зам тээврийн осолтой холбоотой дуудлага байжээ. Мандалын шуурхай дуудлагын албаны жолооч нар нийт тохиолдлын 82 хувийг газар дээр нь очиж ослыг баримтжуулан, даатгуулагчид нөхөн төлбөрийн материалаа бүрдүүлэхэд нь шаардлагатай зөвлөгөө өгсөн байна. Бид 2014 онд 1’570 сая төгрөгийн нөхөн төлбөр олгосноос 435 сая төгрөг нь өмнөх жилүүдэд хамааралтай нөхөн төлбөр, 248 сая нь давхар даатгалаас төлсөн нөхөн төлбөр байна. Өөрөөр хэлбэл, 2014 онд 888 сая төгрөгийн нөхөн төлбөрийн зардал цэврээр гарсан байна, энэ нь 2013 онтой харьцуулбал 1,3 хувиар өссөн гэсэн үг юм. Нөхөн төлбөр, сая төгрөг 315

405

1100

1570

2011

2012

2013

2014

Програм хангамж

Нөхөн төлбөрийн үйл ажиллагаа нь хөндлөнгөөс харахад их энгийн ойлгомжтой мэт харагддаг боловч үнэн хэрэгтээ маш их цаг, хөдөлмөр орсон ажил байдаг. Харилцагчийн цаг завыг хэмнэх, тэдэнд төвөг чирэгдэл багатайгаар хүрч үйлчлэхийн тулд Мандал даатгал 2014 оны 1 дүгээр улирлаас эхлэн хамгийн орчин үеийн програм хангамжийг нөхөн төлбөрийн үйлчилгээндээ ашиглаж эхэлсэн бөгөөд үүний үр дүнд манай нөхөн төлбөрийн процессын нэлээдгүй хэсэг автоматжиж, харилцагчид хүрэх үйлчилгээ маань тэр хэмжээгээр сайжирсан.

2014 Жилийн тайлан

Харилцагчийн сэтгэл ханамж

Манай үйлчлүүлэгчдийн сэтгэгдэл Миний бие Мандал Даатгалд, хувийн болон байгууллагын машинуудаа олон даатгуулдаг. Бусад ямар ч даатгалын байгууллагад байхгүй найрсаг бас хариуцлагатай тэр тусмаа З.Мягмарсүрэн нөхөн төлбөрийн ажилтан шиг олон ажилтантай болвол сайн байна. Ажлын амжилт хүсье. Ц.Даваадалай

Даатгуулагч нарт үйлчилгээ хамгийн их үгүйлэгддэг цаг үе бол нөхөн төлбөрөө авахын тулд ажил төрлөө алдан байж хөөцөлдөх үе гэж бид боддог. Тийм ч учраас бид нөхөн төлбөрийн үйлчилгээний чанарт байнга анхаарлаа хандуулж, харилцагчид ойрхон байх, бидэнтэй харилцахад нь төвөг чирэгдэл багатай байх, харилцагчийг аль болох бага хүлээлгэн шуурхай үйлчлэхийг хичээдэг билээ. Харилцагчдынхаа итгэлийг даахын тулд хичээн ажиллаж байгаа бидний хувьд харилцагч нараас өдөр тутам сонсдог талархлын үгнүүд маш их урам хайрладаг юм. Бид хийж буй ажлаа мэддэг Манай нөхөн төлбөрийн үйлчилгээний баг нь харилцагчид чирэгдэлгүйгээр түргэн шуурхай ажилладагаас гадна олон жилийн туршлагатай тул нарийн төвөгтэй нөхөн төлбөрийг төвөггүй шийддэг билээ. Мөн түүнчлэн харилцагчид ямар нэгэн нэмэлт зардалгүйгээр мэргэжлийн мэргэжлийн эксперт хөлслөн хохиролын үнэлгээ дүгнэлтийг зэргийг хийлгэж, хэчнээн нарийн мэдлэг шаардсан нөхөн төлбөрийн хэргийг бид богино хугацаанд шийдвэрлэх чадавхтай. Бидний мэргэшсэн салбарууд

Ганхуяг овогтой МаргадЭрдэнэ миний бие Мандал Даатгалын байнгын үйлчлүүлэгч билээ. Хурдан, шуурхай найрсаг хамт олонтой хамтарч ажиллаж байгаадаа маш их баярлаж байна. Та бүхэнд ажлын өндөр амжилт хүсье.

Хүнд машин механизмын осол, эвдрэл гэмтэл Эрүүл мэнд даатгалын тохиолдол Үйлдвэрлэлийн гэнэтийн осол Бизнесийн объектд гарсан гал

Г.Маргад-Эрдэнэ, 21-94УНК

Хэрэглэгчийн Үйлчилгээний Алба

Мандалын Амжилт

Бодит түүх 2014 оны 5 сарын 11-нд Сонгино хайрхан дүүрэгт байрлах Барс2 хүнсний зах дээр гал гарахад Мандал даатгалынхан гал команд, мэргэжлийн хяналтынхантай зэрэгцэн шуурхай очиж ажилласан. Гал нь ахуйн хэрэглээний гаазнаас үүссэн байсан бөгөөд хоолны газраас хурдан тархаж олон лангууг хамарсан байна. Манай шуурхай алба хөрөнгө нь галд өртсөн харилцагчидтай нэг бүрчлэн уулзаж, хохирлыг баримтжуулж байсан бөгөөд галд шатаж гэмтээгүй боловч галын утаанд өртөж, тортогт дарагдсан хүнсний зүйлсийг хүртэл дансалж, мэргэжлийн хяналтын байгууллагаар хүнсэнд хэрэглэж болох эсэхийг нь шинжлүүлэхээр өгсөн байна. Гэтэл, мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас шинжилгээний хариу гартал тэдгээр хүнсний зүйлс муудаж, хохирлын хэмжээ улам нэмэгдэхээр байгааг анзаарсан байна. Галын уршгаар хүнсний зах тэр чигээрээ тог цахилгаангүй болсон бөгөөд хөргөгч, хөлдөөгчинд хадгалсан зүйлс муудаж болзошгүй байдалд орсон байна. Хохирлыг даамжруулахгүй үүднээс Мандалын шуурхай алба тэр оройдоо бүх даатгуулагчдийн хөргөгч, хөлдөөгчийг өөр агуулах руу зөөсөн юм. Зөөж тээвэрлэх зардлыг харилцагчид ямар ч төлбөргүйгээр шийдсэн бөгөөд даатгуулагч нар бидний үйлчилгээнд сэтгэл хангалуун байгаагаа илэрхийлж байсан билээ.

Хохирлыг даамжрахаас сэргийлнэ

Эрсдэлтэй байнга нүүр тулж ажилладаг манай нөхөн төлбөрийн алба эрсдэл тохиолдсон үед ямар арга хэмжээ авах талаар байнга зөвлөдөг бөгөөд зарим тохиолдолд осол гарсан газар очин хохиролтой танилцангаа даатгуулагчид цаашид эрсдэлийг даамжруулахгүй байлгах талаар, хохирлыг хэмжээг нэг түвшинд барих талаар зөвлөгөө өгч ажилладаг болно.

2014 Жилийн тайлан

Хөрөнгө оруулалт Капиталжилт 2014 онд Мандал Даатгалын хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн хэмжээгээрээ (5 тэрбум төгрөг) салбартаа тэргүүлсэн хэвээр байлаа. Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө нь даатгалын нөөц сангийн дараа даатгалын нөхөн төлбөрийг төлөхөд ашиглагдах бөгөөд хувь нийлүүлсэн хөрөнгөөр бусад даатгагч нараас илүү байх нь эрсдэл даах чадвараар илүү байгааг харуулна. Хөрөнгө оруулалтын өнөөгийн багц Мандал Женерал Даатгалын нийт хөрөнгө 2014 онд дунджаар 9.2 тэрбум төгрөг байснаас дунджаар 6.3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийх боломжтой байсан байна. Компани хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагаанаас жилийн турш 885 сая төгрөгийн орлого олсон бөгөөд энэ нь хөрөнгө оруулалтын өгөөж дунджаар 14 хувь байсан гэсэн үг юм.

Даатгалын компани бол томоохон хөрөнгө оруулагч 2012 онд, Европын нийт даатгалын компаниудын хөрөнгө оруулалтын багц нь 8.4 трилион еврод хүрсэн бөгөөд нь энэ нь европын холбооны бүх улсуудын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 58 хувьтай тэнцэж байна. Даатгалын компани нь харилцагчаасаа хураамжийг хугацааны эхэнд цуглуулан авч, нөөц сан хэлбэрээр хадгалж, хохирол учирсан үед тухайн нөөц сангаас нөхөн төлдөг. Мянга мянган даатгалын гэрээний хувьд нөөц санг хураамж авснаас үеэс нөхөн төлбөр төлөх хүртэлх хугацаанд хөрөнгө оруулж, өсгөн нэмэгдүүлэх боломжтой байдаг. Бүр даатгал, хөрөнгө оруулалт бол зоосны хоёр тал юм гэсэн хэлц үг ч бий.

Санхүү Захиргааны Алба

Мандалын Амжилт

Эрсдэлийн удирдлага Бусад салбартай харьцуулахад даатгалын салбарын хосгүй нэг онцлог бол өтгийн урвуу цикл (reverse production cycle) юм. Аливаа бизнест гаргах өртөг зардлыг урьдчилан тооцоолж болдог, харин ирээдүйд хохирол учруулах эрсдэлүүдийн (жишээлбэл гал алдах, террорист халдлага, гэмт хэрэг, байгалийн гамшигт өртөх гэх мэт) үед гарах зардлыг таамаглаж болох боловч тооцоолох боломжгүй. Бид Монгол улсын даатгалын салбарт анх удаа Хувь Оролцооны (Quota Share) Трити давхар даатгалын хосолсон хамгаалалтыг нэвтрүүлэн ажиллаж байгаа бөгөөд энэхүү хөтөлбөрийн тэргүүлэх андеррайтараар давхар даатгалын Qatar Re компани ажиллаж байна. Qatar Re нь олон улсад үйл ажиллагаа явуулдаг, Lloyd’s-ийн эрсдэлийн биржид суудалтай, Европын давхар даатгалын төв Цюрихд оффистой, AM Best-ийн A/ Excellent, S&P-ийн A/Stable тус тус зэрэглэлтэй давхар даатгалын компани болно. Хохирлын харьцаа Үүсгэн байгуулагдаад удаагүй даатгалын компанийн хохирлын харьцаа үйл ажиллагаа нь жигдэртэл бодит түвшнээсээ доогуур гарах тал ажиглагддаг. Мандал даатгалын хувьд хохирлын хувь 2013 оныг хүртэл өсч байгаад 2014 онд буцаад бага зэрэг буурсан. Хэдийгээр үүнийг хохирлын харьцаа бодит түвшиндээ очоод тогтворжлоо гэж үзэж болох боловч 2015 оны хохирлын харьцааг харж байж, тогтворжсон эсэхийг баттай мэдэх боломжтой юм. Хохирлын харьцаа 2014

38.88%

2013

40.36%

2012 2011

24.62% 1.05%

Эрсдэлийн Алба

2014 Жилийн тайлан

Харилцагчийн үйлчилгээ CRM програм хангамж Харилцагчийн үйлчилгээг дээд түвшинд байлгах үндэс нь харилцааг нэгдүгээрт тавих гэж бид ойлгодог. Харилцааг харилцагчид амар хялбар, ойлгомжтой байлгах наад захын шаардлага юм. Харилцагчийн хүсэл зоригийг сонсох, түүнд бүтээгдхүүн үйлчилгээгээ дөхүүлэх нь дараа дараагийн шатны алхамууд гэж бид боддог. Харилцааны чанарыг нэг түвшинд тогтвортой байлгахад бид анхаарч үйл ажиллагаандаа CRM програм ашиглах талаар бид удаан судалсны эцэст өөрсдөө хийхээр шийдсэн. 2014 оны 1 дүгээр сараас эхлэн 3 сарын хугацаанд эхний хувилбар гарсан бөгөөд 7-р сараас бизнесийн үйл ажиллагаанд бүрэн нэвтэрсэн. Үйлчилгээний хүрэлцээ, цэгүүд, тэдгээрийн байршил Үйлчилгээгээ илүү хүртээмжтэй болгохын тулд 24/7 дуудлага хүлээн авч, өдөр шөнийн алинд нь ч бай ослын газар шуурхай очиж, даатгуулагчиддаа үйлчилдэг. Мөн түүнчлэн үйлчилгээ авахыг хүссэн хүнд хандахад ойрхон байхын тулд уртасгасан цагаар ажилладаг.

Манай үйлчилгээний цэгүүд: Төв салбар Сүхбаатар дүүрэг, 2-р хороо, Сөүлийн гудамж 7/1, Мандал Оффис Утас: (976) 70107007 Дархан салбар Дархан-Уул аймаг, Дархан сум, 12-р баг, Теди төв, 2-р давхар Утас: 7037 0370 Өмнөговь салбар Өмнөговь аймаг, Цогтцэций сум, Голомт банкны байр, 2 давхар, 204 тоот Утас: 7053 5515 Улаанбаатар хотын шуурхай алба Сүхбаатар дүүрэг, 2-р хороо, Сөүлийн гудамж 7/1, Мандал Оффис Утас: 9409 7007

Утсаар үйлчилгээ үзүүлэх төв Утас: 7575 2000

Мандалын Амжилт

Манай хамт олон

Байгууллагын Даатгалын Алба

Байгууллагын даатгал Мандал Женерал Даатгал ХХК нь байгууллагын даатгалын зах зээл тэр дундаа уул уурхай, банк санхүү, барилга үл хөдлөх хөрөнгө, хөдөө аж ахуй, нефтийн салбарт төвлөрөн, харилцагчдадаа эрсдэлийг тодорхойлох, үнэлэх, бууруулах, шилжүүлэх зэрэг цогц үйлчилгээг үзүүлдэг билээ. Бид Монголын томоохон компаниудын үл хөдлөх хөрөнгийн галын аюул болон цахилгааны эрсдэлийг тодорхойлж, олон улсын стандарттай уялдуулан үнэлэх ажлуудыг хийж гүйцэтгэн улмаар эрсдэлийг бууруулах, шилжүүлэх шат дараалсан алхмуудыг авч хэрэгжүүлээд байна. Манай байгууллагын даатгалын андеррайтер, харилцагчийн менежер болон нөхөн төлбөрийн ажилтнууд Уул уурхай, Санхүү, Барилга-Үл хөдлөх хөрөнгийн салбар тус бүрээр мэргэшил олгох цогц хөтөлбөрт жил бүр хамрагдахын зэрэгцээ уул уурхай, санхүүгийн салбарт мэргэшсэн гадаад мэргэжилтнийг компани дээрээ урьж туршлагаас нь суралцлаа. Энэ нь харилцагчидтай гэрээ дүгнэх үед хүргүүлдэг Underwriting report буюу Эрсдэлийн тайлангийн чанар улам бүр сайжрах ач холбогдолтой юм.

Бид богино хугацааны ашиг бус урт хугацааны хамтын ажиллагааг эрхэмлэдэг.

Бид 2014 онд даатгалын салбарт өөрийн хөрөнгөөрөө 1-рт, нийт хөрөнгө, хураамжийн орлогоороо тэргүүлэх 5 компанийн нэг болж амжилтаа бататгалаа.

Мөн Монголын даатгалын салбарт Бизнесийн Core system (үндсэн үйл ажиллагааны автоматжуулалт), Харилцагчийн мэдээллийн CRM систем (Харилцагчийн дэлгэрэнгүй мэдээллийн бааз), Харилцагчийн халамжийн үйлчилгээний CCS системүүдийг цогцоор нь нэвтрүүлсэн анхдагч компани боллоо.

2014 Жилийн тайлан

Иргэдийн Даатгалын Алба

Иргэдийн даатгал Өмнөх жилээс хураамжийн орлого 98 хувь, харилцагчийн тоо 58 хувь, дундаж гэрээний үнэ 61 хувиар өсч амжилтын буухиа үргэлжилсээр байна

2014 онд иргэдийн даатгалын газар амжилт бүтээлээр дүүрэн байлаа. Өмнөх жилээс хураамжийн орлого 98 хувь, харилцагчийн тоо 58 хувь, дундаж гэрээний үнэ 61 хувиар өсч амжилтын буухиа үргэлжилсээр байна. 2012, 2013 онуудад бий болгосон сувгуудын үр өгөөж, хамрах хүрээг нэмэгдүүлсэн, мөн судалгаанд суурилсан бүтээгдэхүүн хөгжлийн технологи нэвтрүүлсэн нь уг амжилтын үндэс суурь байлаа. Сувгийн борлуулалтын хувьд арилжааны 8 банктай хамтран ажиллаж Мандал Даатгалын борлуулалтын цэгийн тоо Улаанбаатар хотод 182-т хүрсэн нь иргэдэд зориулсан бүтээгдэхүүний хүртээмжтэй байдлыг нэмэгдүүлж чадсан. Банк болон даатгалын хамтарсан бүтээгдэхүүн боловсруулах тал дээр анхаарч ажилласан ба бодит үр дүнгээс дурдвал томоохон арилжааны банкуудтай хамтран платинум карт эзэмшигч нарт зориулсан гадаадад зорчигчийн даатгалын бүтээгдэхүүнийг нэвтрүүлж, тухайн зах зээлд тэргүүлэгч болж чадсан. Саяхныг хүртэл иргэд өөрийн сайн дураар даатгуулах нь туйлын хангалтгүй байсан. Учир нь ихэнх даатгалын бүтээгдэхүүн тэдний хэрэгцээ шаардлагад нийцдэггүй, өөрт болон эргэн тойрон дахь хүмүүст нөхөн төлбөр авах үед таагүй, хүндрэлтэй нөхцөл байдал учирсан, мөн төлбөрийн хатуу нөхцөлтэй байдаг зэрэг шалтгаанууд нь сайн дураар даатгуулахад хүндрэл учруулдаг байна. Эдгээр хүндрэлүүдийг ойлгож тохирох шийдлүүдийг бий болгох, иргэдийн зах зээлд сайн дурын даатгалыг хөгжүүлэх зорилгоор бүтээгдэхүүн хөгжлийн шинэ технологиудийг боловсруулан гаргалаа. Бид харилцагчдаас хэрэгцээтэй байдаг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг тодруулах зорилгоор асуулга авах, тухайн бүтээгдэхүүнийг олон улсад амжилттай хэрэгжүүлж буй туршлагыг судлах зэргээр бодит судалгаанд суурилсан Сонголт тээврийн хэрэгслийн даатгал болон Амгалан ам бүл багц даатгалын бүтээгдэхүүнүүдийг зах зээлд амжилттай нэвтрүүллээ.

Иргэдэд даатгал болон бүтээгдэхүүний талаар танилцуулж зөв ойлголт өгөх чадвартай боловсон хүчин нь сайн дурын даатгалыг хөгжүүлэхэд чухал юм. Үүний тулд бид хүний нөөцийн бодлого шинээр боловсруулан ажилчдын тоог 2 дахин нэмэгдүүлсэн. Мөн харилцагчтай уулзалт хийх, танилцуулга хийх цэгүүдийн тоог нэмэгдүүлж иргэдэд мэдээлэл авах хүртээмжтэй байдлыг нэмэгдүүлэн ажиллаж байна.

Санхүүгийн тайлан

Аудитлагдсан САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАН

2014 Жилийн тайлан

УЛААНБААТАР АУДИТ КОРПОРАЦИ ХХК Улаанбаатар аудит корпораци нь хараат бус аудит, баталгаажуулалт, татварын болон үйлчилгээний дэлхийд тэргүүлэгч байгууллагуудын нэг Грант Торнтон Интернэйшнлийн Монгол улс дахь Корреспондент гишүүн (www.gti.org)

ХАРААТ БУС АУДИТОРЫН ДҮГНЭЛТ “Мандал Женерал Даатгал” ХХК-ийн удирдлагад Бид “Мандал Женерал Даатгал” ХХК-ийн (цаашид “компани” гэх) 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаарх санхүүгийн байдлын тайлан, уг өдрөөр дуусгавар болсон жилийн дэлгэрэнгүй орлогын тайлан, өмчийн өөрчлөлтийн тайлан, мөнгөн гүйлгээний тайлан болон нягтлан бодох бүртгэлийн гол бодлогууд, бусад тайлбар тодруулгуудаас бүрдсэн санхүүгийн тайлан (цаашид “санхүүгийн тайлан” гэх)-д аудит хийлээ. Санхүүгийн тайланд удирдлагын хүлээх хариуцлага Эдгээр санхүүгийн тайлангуудыг Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандарт, Сангийн Яамнаас баталсан заавар, журмын дагуу бэлтгэх, үнэн зөв толилуулах нь компанийн удирдлагын үүрэг хариуцлага байдаг. Энэхүү үүрэг хариуцлагад нягтлан бодох бүртгэлийн зохистой бодлогуудыг сонгож хэрэглэх, тухайн нөхцөл байдалд тохирсон нягтлан бодох бүртгэлийн тооцооллуудыг хийх замаар аливаа алдаа эсвэл залилангийн улмаас үүсч болох материаллаг буруу илэрхийлэлгүй санхүүгийн тайланг бэлтгэх, толилуулах, үүнтэй холбоотой дотоод хяналтын тогтолцоог бий болгож, хэрэгжүүлэх, тогтмол хэрэглэж байх үүрэг хариуцлагууд орно. Аудиторын хүлээх хариуцлага Бидний үүрэг хариуцлага бол хийсэн аудитдаа үндэслэн эдгээр санхүүгийн тайлангуудын талаар хараат бус дүгнэлт өгөх явдал юм. Бид аудитаа Аудитын Олон Улсын Стандартын дагуу гүйцэтгэв. Энэхүү стандартаар санхүүгийн тайлангууд нь материаллаг зөрчилтэй илэрхийлэгдээгүй гэдэг үндэслэлтэй магадалгаа олж авахын тулд аудитыг төлөвлөж, гүйцэтгэхийг шаарддаг. Аудитын ажилд санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүд, тэдгээрийн нэмэлт тодруулгуудын талаар аудитын нотлох зүйл олж авах түүврийн горимыг гүйцэтгэх ажил багтана. Сонгон авах горимуудад алдаа болон залилангийн улмаас санхүүгийн тайлан буруу илэрхийлэгдэж болох эрсдэлийн үнэлгээг багтаасан аудиторын мэргэжлийн үнэлэмжүүдээс хамаарна. Тэдгээр эрсдэлийн үнэлгээг хийхдээ аудитор нь компанийн дотоод хяналтын үр нөлөөтэй байдлыг харгалзаж үздэг ба энэ талаар дүгнэлт гаргах зорилгоор биш, зөвхөн тухайн нөхцөлд зохистой аудитын горимуудыг тодорхойлоход чиглэдэг. Мөн аудитын ажилд удирдлагын хийсэн томоохон тооцооллууд болон баримталсан нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг үнэлэх ажлууд багтана. Бидний хийж гүйцэтгэсэн аудит нь энэхүү гаргасан дүгнэлтэд зохистой үндэслэл болно гэдэгт итгэлтэй байна.

Монгол улс, Улаанбаатар хот, Чингэлтэй дүүрэг, 5-р хороо, Их тойруу, Маргад төв, 4 давхар, Утас: 329430, 70110744 Факс: 321844 Шуудан: “Улаанбаатар Шуудан” ХХК, И-мэйл хаяг: ubaudit_corp@mongol.net

Санхүүгийн тайлан

Дүгнэлт Бидний дүгнэлтээр “Мандал Женерал Даатгал” ХХК-ийн 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийн байдлаархи санхүүгийн байдал ба уг өдрөөр дуусгавар болсон жилийн үйл ажиллагааны үр дүн, өмчийн өөрчлөлт, мөнгөн гүйлгээ, тодруулга нь бүх материаллаг зүйлсийн хувьд Санхүүгийн тайлагналын олон улсын стандартад нийцүүлэн Санхүүгийн зохицуулах хорооноос баталсан заавар, журмын дагуу үнэн зөв, бодитой илэрхийлэгдсэн байна. Тайлангийн хэрэглээ Энэхүү тайланг “Компанийн тухай” хуулийн 94-р зүйлд заасны дагуу зөвхөн компанийн хувьцаа эзэмшигчдэд болон зохицуулах байгууллагуудад зориулан гаргасан ба бусад өөр этгээдэд зориулаагүй болно. Бид энэхүү тайлангийн хүрээнд бусад аливаа нэгэн гуравдагч талын өмнө хариуцлага хүлээхгүй.

2014 Жилийн тайлан

САНХҮҮГИЙН БАЙДЛЫН ТАЙЛАН 2014 оны 12 сарын 31-ний өдрийн байдлаар

(мянган төгрөгөөр) Тодруулга

2014

2013

Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө

207,848

821,170

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт

6,112,495

5,060,704

Авлага

2,128,967

2,213,596

Бараа материал

26,590

24,790

Урьдчилж төлсөн зардал /тооцоо/

Хөрөнгө

Эргэлтийн хөрөнгийн дүн Үндсэн хөрөнгө Биет бус хөрөнгө Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт

387,605

287,676

8,863,505

8,407,936

369,547

323,774

7,441

2,699

150,000

110,000

Эргэлтийн бус хөрөнгийн дүн Нийт хөрөнгө

526,988

436,473

9,390,493

8,844,409

1,730,242

1,915,495

Өр төлбөр ба эзэмшигчдийн өмч Богино хугацаат өр төлбөр

Нөөц сан

Нийт өр төлбөрийн дүн

3,264,067

2,344,453

4,994,309

4,259,948

5,000,000

Өөрийн хөрөнгө Дүрмийн сан

Хуримтлагдсан алдагдал

(603,816)

(415,539)

Нийт өөрийн хөрөнгийн дүн

4,396,184

4,584,461

Өр төлбөр ба эзэмшигчдийн өмчийн дүн

9,390,493

8,844,409

Нэмэлт тодруулгууд нь эдгээр санхүүгийн тайлангийн салшгүй хэсэг болно.

Санхүүгийн тайлан

ДЭЛГЭРЭНГҮЙ ОРЛОГЫН ТАЙЛАН 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээр дуусгавар болсон жилийн хувьд

(мянган төгрөгөөр) Тодруулга Äààòãàëûí íèéò õóðààìæèéí îðëîãî Äàâõàð äààòãàëûí õóðààìæ Áóöààñàí äààòãàëûí õóðààìæ Äààòãàëûí öýâýð õóðààìæèéí îðëîãî Îðëîãîä òîîöîîã¿é õóðààìæèéí íººö ñàíãèéí ººð÷ëºëò

15 16

Íèéò îðëîãîä òîîöñîí õóðààìæ

2014

2013

8,034,552

7,318,592

(4,421,047)

(3,791,977)

(204,166)

(46,465)

3,409,339

3,480,150

(7,006)

(741,755)

3,402,333

2,738,395

Орлогод тооцсон хураамжаас төлсөн нөхөн төлбөр

(887,716)

(876,271)

Байгуулсан даатгалын нөөц

(1,347,778)

(175,549)

1,166,839

1,686,574

1,374,436

1,157,586

2,541,275

2,844,160

(2,666,355)

(1,927,027)

(125,080)

917,133

Äààòãàëûí õóðààìæèéí îðëîãûí ä¿í Äààòãàëûí õóðààìæèéí áóñ îðëîãо Үндсэн ажиллагааны нийт орлого Ерөнхий ба удирдлагын зардал

¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû àøèã (àëäàãäàë) ¯íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû àøèã (àëäàãäàë)

Òàòâàð òºëºõèéí ºìíºõ àøèã (àëäàãäàë) Îðëîãûí òàòâàðûí çàðäàë Òàòâàðûí äàðààõ àøèã (àëäàãäàë) Öººíõºä íîãäîõ õóâü Åðäèéí àæèëëàãààíû àøèã (àëäàãäàë) Îíöãîé øèíæòýé ç¿éëñ-öýâýð Òàéëàíò ¿åèéí öýâýð àøèã (àëäàãäàë)

24,116

(131,513)

(100,964)

785,620

(87,313)

(94,947)

(188,277)

690,673

(188,277)

690,673

(188,277)

690,673

Нэмэлт тодруулгууд нь эдгээр санхүүгийн тайлангийн салшгүй хэсэг болно.

2014 Жилийн тайлан

ӨМЧИЙН ӨӨРЧЛӨЛТИЙН ТАЙЛАН 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээр дуусгавар болсон жилийн хувьд

(мянган төгрөгөөр) Дүрмийн сан

Халаасны хувьцаа

Өмчийн бусад хэсэг

Хуримтлагдсан ашиг

Нийт дүн

6,243,016

1,808,480

(2,921,339)

5,130,157

(1,808,480)

1,815,127

6,647

6,243,016

(1,106,212)

5,136,804

Өмчид гарсан өөрчлөлт

(1,243,016)

Тайлант үеийн цэвэр ашиг

690,673

6,243,016

(1,243,016)

(415,539)

4,584,461

Бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт, тохируулга, залруулга

Залруулсан үлдэгдэл

Өмчид гарсан өөрчлөлт

Үзүүлэлт 2012 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх үлдэгдэл Бүртгэлийн бодлогын өөрчлөлт, тохируулга, залруулга Залруулсан үлдэгдэл

2013 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх үлдэгдэл

Тайлант үеийн цэвэр ашиг 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх үлдэгдэл

(188,277)

6,243,016

(1,243,016)

(603,816)

4,396,184

Нэмэлт тодруулгууд нь эдгээр санхүүгийн тайлангийн салшгүй хэсэг болно.

Санхүүгийн тайлан

МӨНГӨН ГҮЙЛГЭЭНИЙ ТАЙЛАН 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээр дуусгавар болсон жилийн хувьд

(мянган төгрөгөөр) 2014

2013

9,047,086

5,326,362

8,264,143

5,124,449

Үндсэн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Мөнгөн орлогын дүн (+) Даатгалын хураамжийн орлого

5,730

6,361

777,213

195,552

(9,076,234)

(3,383,794)

(901,190)

(678,441)

(225,849)

(95,404)

(43,559)

(79,215)

(294,947)

(3,623)

Давхар даатгагчид төлсөн давхар даатгалын хураамж

(4,278,567)

(854,235)

Нөхөн төлбөрт төлсөн

(1,529,888)

(590,918)

(176,195)

(243,652)

Давхар даатгалын нөхөн төлбөр Бусад мөнгөн орлого Мөнгөн зарлагын дүн (-) Ажиллагчдад төлсөн Нийгмийн даатгалын байгууллагад төлсөн Бараа материал худалдан авахад төлсөн Ашиглалтын зардалд төлсөн

Даатгалын төлөөлөгчийн шимтгэл Даатгалын зуучлагчид төлсөн Түлш шатахуун, тээврийн хөлс, сэлбэг хэрэгсэлд төлсөн Татварын байгууллагад төлсөн Даатгалын төлбөрт төлсөн Бусад мөнгөн зарлага Үндсэн үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээний дүн

(339,789)

(64,884)

(49,717)

(220,380)

(188,391)

(6,259)

(6,015)

(994,728)

(594,184)

(29,148)

1,942,567

6,280,790

5,087,219

625,541

6,144,535

3,839,573

185,575

136,255

436,530

(6,864,964)

(9,391,137)

Мөнгөн орлогын дүн (+) Үндсэн хөрөнгө борлуулсны орлого Хөрөнгө оруулалт борлуулсны орлого Бусдад олгосон зээл, мөнгөн урьдчилгааны буцаан төлөлт Хүлээн авсан хүүний орлого Хүлээн авсан ногдол ашиг Мөнгөн зарлагын дүн (-)

114,296

731,519

Биет бус хөрөнгө олж эзэмшихэд төлсөн

4,037

Хөрөнгө оруулалт олж эзэмшихэд төлсөн

6,750,668

7,349,367

1,243,016

Үндсэн хөрөнгө олж эзэмшихэд төлсөн

Бусад урт хугацаат хөрөнгө олж эзэмшихэд төлсөн Бусдад олгосон зээл болон урьдчилгаа Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээний дүн

63,199

(584,174)

(4,303,919)

Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ

2014 Жилийн тайлан

МӨНГӨН ГҮЙЛГЭЭНИЙ ТАЙЛАН (үргэлжлэл) 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээр дуусгавар болсон жилийн хувьд

(мянган төгрөгөөр) Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ Мөнгөн орлогын дүн (+) Зээл авсан, өрийн үнэт цаас гаргаснаас хүлээн авсан

3,045,528

Зээл, өрийн үнэт цаасны төлбөрт төлсөн мөнгө

Санхүүгийн түрээсийн өглөгт төлсөн

3,045,528

Мөнгөн зарлагын дүн (-)

Санхүүгийн үйл ажиллагааны цэвэр мөнгөн гүйлгээний дүн

(613,322)

684,177

Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл

821,170

136,993

Мөнгө, түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл

207,848

821,170

Бүх цэвэр мөнгөн гүйлгээ

Нэмэлт тодруулгууд нь эдгээр санхүүгийн тайлангийн салшгүй хэсэг болно.

Санхүүгийн тайлан

1.1 Компанийн үүсгэн байгуулалт Компани нь 2011 оны 4 дүгээр сарын 26-нд “Мандал Женерал” ХХК нэртэйгээр үүсгэн байгуулагдсан бөгөөд Санхүүгийн зохицуулах хорооны 2011 оны 6 дугаар сарын 02-ны өдрийн 146 дугаар тогтоолоор “Ердийн даатгалын үйл ажиллагаа” эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг авсны дараа албан ёсны нэрээ “Мандал Женерал Даатгал” ХХК болгон өөрчилж, ердийн даатгалын үйл ажиллагаа эрхлэх болсон байна. Компани одоогоор 17 хэлбэрийн даатгалын үйл ажиллагаа эрхлэн, 3 салбартайгаар ажиллаж байна.

1.2 Үйл ажиллагааны чиглэл Ердийн даатгалын үйл ажиллагааны хүрээнд дараах хэлбэрийн даатгалууд байна. • • • • • • • • • • • • • • •

Гэнэтийн осол, эмчилгээний зардлын Хөрөнгийн Авто тээврийн хэрэгслийн Барилга угсралтын Ачааны Агаарын хөлгийн Авто тээврийн хэрэгслийн жолоочийн хариуцлагын Жолоочийн хариуцлагын албан журмын Газар тариалангийн Мал амьтдын Санхүүгийн Зээлийн Итгэлцлийн Төмөр замын болон усан замын тээврийн хэрэгслийн Төмөр замын эсхүл усан замын тээврийн хэрэгслийг өмчлөх, эзэмших, ашиглахтай холбоотой хариуцлагын • Агаарын хөлгийг өмчлөх, эзэмших, ашиглахтай холбоотой хариуцлагын

ТОДРУУЛГА 2. НЯГТЛАН БОДОХ БҮРТГЭЛИЙН ҮНДСЭН БОДЛОГО 2.1 Санхүүгийн тайланг бэлтгэсэн байдал Тус компанийн 2014 оны Санхүүгийн тайлан нь Санхүүгийн байдлын тайлан, Дэлгэрэнгүй орлогын тайлан, Өмчийн өөрчлөлтийн тайлан, Мөнгөн гүйлгээний тайлан, эдгээр тайлангуудад хийсэн нэмэлт тодруулгаас бүрдсэн байна. Компани нь санхүүгийн тайлангаа Нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартын зөвлөл, Монгол улсын холбогдох хууль, тогтоомж, зохицуулах байгууллагаас баталсан заавар, журмын дагуу санхүүгийн тайлан, тодруулгуудыг бэлтгэсэн байна.

2.2 Санхүүгийн тайлагналын суурь “Мандал Женерал Даатгал” ХХК-ийн удирдлагын бэлтгэсэн санхүүгийн тайлангууд нь түүхэн өртгийн зарчмаар, аккруэл сууриар бэлтгэгдсэн байна.

2.3 Санхүүгийн тайланг бэлтгэсэн мөнгөн тэмдэгт Нягтлан бодох бүртгэлээ Монгол улсын үндэсний мөнгөн тэмдэгт төгрөг, мөнгөөр илэрхийлсэн. Гадаад валютыг тухайн үеийн Монгол банкны албан ханшаар тооцон төгрөгт хөрвүүлсэн.

2.4 Тасралтгүй үйл ажиллагааны зарчим “Цаашид ч гэсэн үйл ажиллагаагаа хэвийн үргэлжлүүлнэ” гэсэн төсөөлөлд үндэслэн, тасралтгүй үйл ажиллагааны зарчмаар санхүүгийн тайлангаа бэлтгэдэг. Дээрх тасралтгүй үйл ажиллагааны талаарх төсөөлөл, үр дүн нь тодорхойгүй байгаа ирээдүйд болж болох үйл явцад суурилсан байна.

2.5 Нягтлан бодох бүртгэлийн гол бодлогууд Тус компани нь Нягтлан бодох бүртгэлдээ дараах бүртгэлийн бодлогуудыг баримталдаг. Даатгалын бүртгэлийн бодлого

Даатгалын цэвэр орлого Даатгалын нийт хураамжийн орлогоос давхар даатгалын хураамж, буцаасан даатгалын хураамжийг хасч, даатгалын цэвэр хураамжийн орлогыг тодорхойлно. Давхар даатгалын хураамжийг даатгагч нь даатгуулагчийн өмнө хүлээсэн үүргээ бүрэн буюу хэсэгчлэн дотоод, гадаадын өөр даатгагчид шилжүүлэн төлсөн төлбөрөөр тодорхойлогдоно. Буцаасан даатгалын хураамжийг хууль тогтоомжийн дагуу даатгалын гэрээг дуусах хугацаанаас өмнө дуусгавар болгож, даатгагч даатгуулагчид тухайн гэрээний хураамжийн үлдэх хугацаанд ногдуулан буцаан олгосон хураамжаар тодорхойлно.

Орлогод тооцсон хураамжийн орлого Орлогод тооцсон хураамжийн орлого гэж даатгалын цэвэр хураамжийн орлогоос тайлант хугацаанд тооцсон орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөцийг хассан дүнгээр тодорхойлно.

Даатгалын нөөцийн бодлого Компани нь орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц санг СЗХ-ны 2009 оны 232 тоот тушаалаар баталсан “Ердийн даатгалын нөөц сан бүрдүүлэх, зарцуулах, түүнд хяналт тавих журам”-ын дагуу тооцдог байна. Энэхүү журмаар компани нь дараах 4 төрлийн нөөц санг даатгалын төрөл болон хэлбэр тус бүрээр байгуулдаг. Үүнд: • Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц (ОТХН) • Учирсан боловч нэхэмжлээгүй хохирлын нөөц (УБНХС) • Нэхэмжилсэн хохирлын нөөц (НХНС) • Учирч болзошгүй хохирлын нөөц (УБХНС)

ТОДРУУЛГА 1. ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА

2014 Жилийн тайлан

Мандал Женерал Даатгал ХХК

Санхүүгийн тайлангийн нэмэлт тодруулгууд (мянган төгрөгөөр илэрхийлэв) 2014 оны 12-р сарын 31-нээрх болон уг өдрөөр дуусгавар болсон жилийн хувьд

Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц санг даатгагчийн хүлээн авсан даатгалын хураамжаас гэрээний үлдэх хугацаанд ногдуулан, 8-тын аргаар тооцож байгуулах ба улирлын даатгалын цэвэр хураамжийн орлогоос тооцдог. Энэхүү сан нь даатгагчийн зүгээс даатгуулагчид ирээдүйд төлөх нөхөн төлбөрт зориулан байгуулж байгаа нөөц юм.

Учирсан боловч нэхэмжлээгүй хохирлын нөөц сан Учирсан боловч нэхэмжлээгүй хохирлын нөөц сан гэдэгт даатгалын тохиолдол нь тайлагналын үеэс өмнө учирсан бөгөөд тайлант хугацааны дараагийн улиралд нэхэмжилж болзошгүй нөхөн төлбөрийг барагдуулахад зориулан байгуулна. Уг нөөц санг өмнөх хугацааны даатгалын нөхөн төлбөрийн бодит мэдээлэлд үндэслэн актуар тооцоолж, орлогод тооцсон хураамжаас улирал бүр байгуулна.

Нэхэмжилсэн хохирлын нөөц Нэхэмжилсэн хохирлын нөөц сан гэдэгт тайлант хугацаанд учирсан хохирлыг даатгуулагчаас нэхэмжилсэн боловч хараахан төлөгдөөгүй байгаа хохирлыг нөхөн төлөхөд зориулагдсан нөөц сан ба тайлант хугацаанд байгуулсан гэрээний дагуу даатгуулагчаас нэхэмжлэл ирсэн тохиолдолд орлогод тооцсон хураамжаас нэхэмжилсэн хохирлын нөөц санг байгуулна.

Учирч болзошгүй хохирлын нөөц Учирч болзошгүй хохирлын нөөц сан гэдэгт тайлангийн хугацаанд даатгалын нөхөн төлбөрийн бодит түвшин нь тооцоолсон нөхөн төлбөрөөс давсан тохиолдолд тухайн хэсгийг нөхөн төлөхөд зориулсан нөөц санг хэлэх ба даатгуулагчид олгохоор тооцоолсон нөхөн төлбөр нь орлогод тооцоогүй хураамжаас их байх тохиолдолд тэр зөрүүгээр учирч болзошгүй хохирлын нөөц санг орлогод тооцсон хураамжаас байгуулна.

Нөхөн төлбөр Даатгалын тохиолдлоос үүдэн даатгуулагч эсвэл хохирогч гуравдагч талд төлөх өр төлбөрийг тухайн тохиолдол болох үед үнэлсэн дүнг үндэслэн нөхөн төлбөр болон нөхөн төлбөр олголтын зардлыг орлогын тайланд хүлээн зөвшөөрдөг.

Давхар даатгалын гэрээ Компани нь хүлээн авсан даатгалын хариуцлагын зарим хэсгийг давхар даатгалын гэрээ байгуулах замаар давхар даатгалын компанид шилжүүлдэг. Компанийн даатгуулагчийн өмнө хүлээсэн үүргийн дагуу үүсч болох хариуцлагыг бүрэн буюу хэсэгчлэн нөхөн төлүүлэхээр давхар даатгагчтай байгуулсан гэрээг давхар даатгалын гэрээ гэж ангилна.

Буруутай этгээдээр төлүүлсэн орлого

Компани нь Даатгалын тухай хуулийн дагуу даатгалын тохиолдол үүсэхэд хүргэсэн нь тогтоогдсон гуравдагч

этгээд (“буруутай этгээд”)-ээр олгосон нөхөн төлбөрөө төлүүлэх эрхтэй байдаг. Дурдсан даатгалын тохиолдол үүсэхэд төлсөн нөхөн төлбөрийн дүнгээр буруутай этгээдээс нэхэмжилж, авлага үүсгэх ба уг буруутай этгээдээр төлүүлсэн үед нь үүсгэсэн авлагыг хааж бүртгэдэг.

Даатгалын гэрээний хойшлогдсон зардал Даатгалын гэрээг байгуулахтай холбоотой комиссын болон бусад гэрээ байгуулах зардлыг урьдчилж төлсөн зардал байдлаар хуримтлуулан бүртгэх ба тухайн гэрээний хүчинтэй байх хугацааны тайлант үеүүдэд хуваарилан зардлаар хүлээн зөвшөөрнө.

Давхар даатгалын гэрээний хойшлогдсон орлого Компани нь давхар даатгагчид шилжүүлсэн хураамжаас шимтгэлийг тооцож авдаг ба хүлээн авсан шимтгэлийг урьдчилж орсон орлого байдлаар хуримтлуулан бүртгэж, тухайн гэрээний хүчинтэй байх хугацааны тайлант үеүүдэд хуваарилан орлогоор хүлээн зөвшөөрнө.

2.6 Гадаад валютаарх ажил гүйлгээ Гадаад валютаар гарсан ажил гүйлгээг ажил гүйлгээ гарсан өдрийн гадаад валют болон суурь валютын хоорондох валютын ханшийг ашиглаж, гадаад валютын дүнг суурь валютад хөрвүүлэн анхны хүлээн зөвшөөрөлтөөр бүртгэдэг. Гадаад валютаар бүртгэгдсэн мөнгөн хөрөнгө ба өр төлбөрүүдийг тайлан тэнцлийн өдрийн ханшаар хөрвүүлнэ. Хөрвүүлэлтээс үүдсэн ханшийн зөрүүг орлогын тайланд бүртгэнэ. Орлогын тайлангийн үзүүлэлтүүдэд хамааралтай гадаад валютаарх ашиг, алдагдлыг дэлгэрэнгүй орлогын тайланд бусад орлогын хэлбэрээр толилуулна. Түүхэн өртөг нь гадаад валютаар хэмжигдэх мөнгөн бус зүйлүүдийг гүйлгээ гарсан өдрийн ханшаар хөрвүүлнэ. 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нд Америк долларын төгрөгтэй харьцах ханш 1,885.60 байв.

2.7 Нягтлан бодох бүртгэлийн тусгай бодлого “Мандал Женерал Даатгал” ХХК нь санхүүгийн тайлангаа бэлтгэхдээ дараах бүртгэлийн бодлогуудыг баримталдаг байна.

2.7.1. Мөнгө ба түүнтэй адилтгах хөрөнгө “Мандал Женерал Даатгал” ХХК нь мөнгөн хөрөнгөө касс дахь бэлэн мөнгө, банкны харилцах данс, хадгаламжийн дансанд байгаа мөнгөн хөрөнгө болон мөнгөтэй адилтгах зүйлс гэж ангилан бүртгэнэ. Мөнгөн хөрөнгийг нэрлэсэн үнээр нь бүртгэлд тусгадаг. Гадаад валютаарх мөнгөн хөрөнгийн дансдын үлдэгдлийг балансын өдрөөрх Монгол банкны ханшаар төгрөгт хөрвүүлэн бүртгэдэг.

Санхүүгийн тайлан

Санхүүгийн хөрөнгөнд богино хугацаат хөрөнгө оруулалт буюу түргэн борлогдох үнэт цаас, бонд, өрийн бичиг, Засгийн газрын өрийн бичиг, өмчийн үнэт цаасаарх хөрөнгө оруулалт, авлага, бусдад олгосон зээл болон бусад урьдчилгаанууд хамаарна.

2.7.3. Авлага ба урьдчилгаа Зээлээр нийлүүлсэн бараа, ажил үйлчилгээний төлбөрийг хүлээн аваагүй байгаа, бусдаас авахаар нэхэмжилж буй мөнгөний дүнг дансны авлагаар тооцож бүртгэнэ. Авлагыг иргэн, хуулийн этгээд тус бүрээр нэрийн данс нээж хөтөлнө. Гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн авлагыг балансын өдрийн Монгол банкны албан ханшаар хөрвүүлнэ. Найдваргүй авлагын зардал (НАЗ)-ыг шууд аргаар буюу авлагын тодорхой хэсэг найдваргүй болох нь тогтоогдсон үед тэр хэмжээгээр авлагыг хасч бүртгэнэ.

Татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн авлага Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар, бусад татвар, төлбөр, хураамжийн болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийн тайлант хугацааны эцсээрх илүү төлөгдсөн дүн орно. Улирал ба жилийн эцэс дэх татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн авлагын дүн нь татвар, нийгмийн даатгалын байгууллагын баталгаажуулсан дүнтэй тэнцүү байна.

2.7.4. Урьдчилж төлсөн төлбөр Урьдчилж төлсөн төлбөр нь урьдчилж бэлэн мөнгө төлсөн боловч бодитоор гараагүй байгаа зардлыг хэлнэ. Урьдчилж төлсөн төлбөрүүд нь тайлант хугацаанд хэрэгжээгүй байгаа зардал учраас хөрөнгийн ангилалд бүртгэгдэнэ. Харин дараа тайлант үед гэрээний дагуу эсвэл дараа хугацаанд үйл ажиллагаа нь хэрэгжсэн, хугацаа нь дуусахад орлогын тайланд тусгагддаг.

2.7.5. Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт Тайлант үед хийх төлбөрийн хэмжээнээс давсан буюу сул байгаа мөнгөн хөрөнгийг ашиг олох зорилгоор зарцуулж буй үйл ажиллагааг хөрөнгө оруулалт гэнэ. Зах зээлийн үнэлгээний зөрүү, хүү, ногдол ашгаас ашиг олох зорилгоор худалдан авсан 3 сараас 1 жилийн хугацаатай хөрөнгө оруулалтыг богино хугацаат хөрөнгө оруулалтад хамааруулна.

2.7.6. Бараа материал Бараа материалын өртөг тодорхойлох. Бараа материалын өртөгт худалдан авсан үнэ, татан авалттай холбоотой тээврийн зардал болон холбогдох бусад зардлыг өртөгт шингээн хуваарилна. Бараа материалыг байнгын системийг ашиглан бүртгэнэ. Бараа материалыг зарлага болгохдоо эхэлж авсныг эхэлж зарлагдах аргыг хэрэглэнэ.

Үнэлгээ. Бараа материалын үлдэгдлийг өртөг болон зах зээлийн цэвэр боломжит үнийн аль багаар үнэлж компанийн санхүүгийн тайланд тусгасан.

2.7.7. Үндсэн хөрөнгө Нэгээс дээш тайлант үед ашиглагдах, ашиглалтын боломжит хугацаа нь хязгаарлагдмал бизнесийн хэвийн нөхцөлд худалдах зориулалтгүй, үйлчилгээний болон түрээслүүлэх, захиргааны зориулалтаар ашиглагдах элэгдлийн үндсэн дээр өртөг, зардалд анхны үнээ аажмаар шингээж байдаг биет хөрөнгийг үндсэн хөрөнгөнд тооцно.

Өртөг. Үндсэн хөрөнгийн анхны өртөг нь худалдан авсан үнэ, импортын татвар, тухайн хөрөнгийг зориулалтын байршил, нөхцөлд ашиглалтанд оруулахтай холбогдсон бусад зардлаас бүрдэнэ. Хөрөнгийг ашиглалтанд оруулсан үеэс хойш гарсан зардлуудыг тухайн хөрөнгийг ашигласнаас бий болохоор хүлээгдэж буй эдийн засгийн өгөөжийг нэмэгдүүлж байгаа эсэхийг харгалзан үзэж, тайлант үеийн зардал болон хөрөнгийн нэмэлт өртөг болгон капиталжуулах эсэхийг нь тодорхойлдог. Үндсэн хөрөнгө нь хуримтлагдсан элэгдэл болон үнийн бууралтыг хассан цэвэр дүнгээр тайлагнагдсан.

Элэгдэл. Үндсэн хөрөнгийг ашиглагдах хугацааны туршид шулуун шугамын аргаар элэгдэл тооцож байгуулна. Тайлант хугацаанд байгуулсан элэгдлийг элэгдлийн зардлаар бүртгэдэг. Компани нь үндсэн хөрөнгийг элэгдүүлэхдээ дараах хугацааг баримталдаг. Үүнд: Хөрөнгийн ангилал Барилга байгууламж Тоног төхөөрөмж Тавилга эд хогшил Компьютер, түүнтэй адилтгах хөрөнгө Тээврийн хэрэгсэл Бусад биет хөрөнгө

Ашиглагдах жил 40 10 10 3 10 10

2.7.8. Биет бус хөрөнгө Компанийн биет бус хөрөнгөд компьютерийн программ хангамжийг авч үздэг. Биет бус хөрөнгүүд нь тус тусдаа худалдан авагддаг бөгөөд худалдан авсан үнэ болон түүнийг ашиглахад бэлэн болгосон шууд зардлуудыг хамруулан өртгийг хүлээн зөвшөөрдөг. Анх хүлээн зөвшөөрсний дараа биет бус хөрөнгийг хуримтлагдсан элэгдэл болон үнэ цэнийн бууралтыг хассан дүнгээр санхүүгийн тайланд илэрхийлж, 3 жилийн туршид шулуун шугамын аргаар элэгдүүлдэг. Үндсэн хөрөнгө, биет бус хөрөнгийг данснаас хасахдаа үлдэгдэл өртгийн дүнгээр, худалдан борлуулах үед

2.7.2. Санхүүгийн хөрөнгүүд

2014 Жилийн тайлан

Мандал Женерал Даатгал ХХК

хөрөнгийн үлдэгдэл өртөг, худалдсан үнийн зөрүүгээр хөрөнгө данснаас хассан болон худалдан борлуулсны олз, гарзыг хүлээн зөвшөөрдөг.

2.7.9. Өглөг Компанид өр үүсэх ажил гүйлгээ гарсан бөгөөд төлөгдөх дүн нь нэгэнт тодорхой болсон өр төлбөрүүд багтана. Үүнд: Дансны өглөг, банкны богино хугацаатай зээл, ногдол ашгийн өглөг, татвар, шимтгэлийн өглөг, даатгалын гэрээний хойшлогдсон орлого, цалингийн өглөг гэх мэт. Нягтлан бодох бүртгэлд өр төлбөрийг төлөгдөх хугацаагаар нь богино хугацаат ба урт хугацаат гэж ангилна.

2.7.10. Өөрийн хөрөнгө Эздийн өмч нь оруулсан капитал болон олсон капиталын нийлбэр юм. Эздийн өмч нь нийт хөрөнгийн дүнгээс өр төлбөрийг хассан дүнтэй тэнцүү байна. Энгийн хувьцаа, дахин үнэлгээний нэмэгдэл, хуримтлагдсан ашиг алдагдал, нөөц сангуудыг өөрийн хөрөнгөнд ангилах бөгөөд ногдол ашгийг зарласан үед нь өөрийн хөрөнгөнд өөрчлөлтөөр бүртгэнэ. Өөрийн хөрөнгийг нэрлэсэн үнээр нь бүртгэнэ.

2.7.11. Орлого Эдийн засгийн үр ашиг нь компанид орох магадлалтай болсон ба орлогыг бодитойгоор хэмжих боломжтой болсон үед хүлээн зөвшөөрнө. Орлого нь татвар, хөнгөлөлт, урамшууллыг хассан дүнгээр хүлээн авсан, эсвэл хүлээн авахаар хүлээгдэж буй бодит үнэ цэнээр хэмжигдэнэ. Компани нь бүх орлогоо үндсэн үйл ажиллагаанаас орж ирдэг гэж үнэлсэн.

2.7.12. Зардал Санхүүгийн хөрөнгийг бууруулж, өр төлбөрийг нэмэгдүүлэх байдлаар эдийн засгийн үр өгөөж буурах ба түүнийг бодитой хэмжих боломжтой үед зардлыг ашиг, алдагдлаар бүртгэнэ. Зардлыг ашиг, алдагдлаар бүртгэхдээ тухайн гарсан зардлыг олсон орлоготой нь уялдуулж бүртгэх, хэрвээ эдийн засгийн өгөөж нь хэд хэдэн тайлангийн хугацаа дамнан орж ирэхээр бол түүнчлэн зардал ба орлогын уялдаа холбоо шууд тодорхойлогдохгүй, өргөн цар хүрээгээр холбогдож байвал зардлыг системтэй ба зүй зохистой аргаар хуваарилж бүртгэнэ.

Хэрэв зардал нь ирээдүйн өгөөжийг бий болгоогүй, эсвэл ирээдүйн эдийн засгийн өгөөж нь санхүүгийн байдлын тайлан дээр хөрөнгөөр хүлээн зөвшөөрөх шаардлагыг хангахгүй эсвэл хангаж чадахгүй болсон тохиолдолд зардлыг шууд хүлээн зөвшөөрч бүртгэнэ.

2.7.13. Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар Тус компани нь албан татвар төлөгч хуулийн этгээдийн хувьд Монгол улсын Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 17-р зүйлийн 1-д заасны дагуу 0-3.0 тэрбум төгрөгний албан татвар ногдуулах жилийн орлого олсон бол 10 хувиар, 3.0 тэрбум төгрөгнөөс дээш татвар ногдуулах жилийн орлого олсон бол 300.0 сая төгрөг дээр 3.0 тэрбум төгрөгнөөс дээш давсан орлогын дүнгийн 25 хувиар нэмж албан татвар төлөх үүрэгтэй.

2.7.14. Бусад татвар Компанийн ажиллагсдын цалин болон гэрээгээр ажил, үйлчилгээ гүйцэтгүүлсэн болон шилжүүлсэн орлогоос сар бүр ноогдох ХХОАТ-ыг хуульд заасан хувь хэмжээгээр суутган авч татварын албатай тооцоог хийдэг.

2.7.15. Ажиллагсадтай холбоотой цалин, тэтгэмж Богино хугацааны тэтгэмж: Компани нь ажиллагсдад олгосон цалин, хөдөлмөрийн хөлс болон түүнтэй адилтгах зүйлсийг тухайн жилийн цалингийн зардалд хүлээн зөвшөөрнө. Мөн ажилтнуудад ээлжийн амралт, өвчтэй хугацааны тэтгэмжийг хуулийн дагуу олгодог байна.

Тодорхой хураамжууд: Компани нь хуулийн дагуу эрүүл мэндийн болон нийгмийн даатгалын шимтгэлийг 11 хувиар тооцож, тухайн жилийн зардалд хүлээн зөвшөөрнө.

Санхүүгийн тайлан

ТОДРУУЛГА 3. МӨНГӨ БА ТҮҮНТЭЙ АДИЛТГАХ ЗҮЙЛС Тайлант хугацааны эцсээрх мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэл дараах байдалтай байна. Үүнд:

(мянган төгрөгөөр)

Бэлэн мөнгө Бэлэн мөнгөний дүн Банкин дахь харилцах данс Харилцах дансан дахь бэлэн мөнгөний дүн Нийт мөнгө болон түүнтэй адилтгах хөрөнгийн дүн

2014

2013

3,680

1,859

3,680

1,859

204,168

819,311

204,168

819,311

207,848

821,170

ТОДРУУЛГА 4. БОГИНО ХУГАЦААТ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ Хөрөнгө оруулалтын төрөл

(мянган төгрөгөөр)

Хөрөнгө оруулалтын төрөл Дотоодын банкин дахь хадгаламжийн дүн

2014

2013

4,889,740

4,242,045

Дотоодын хадгаламжийн сертификатын дүн

740,290

618,659

Дотоодын үнэт цаасны дүн

482,465

200,000

6,112,495

5,060,704

Нийт богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын дүн Компанийн богино хугацаат хөрөнгө оруулалт нь дотоодын банкин дахь хугацаатай хадгаламж, хадгаламжийн сертификат болон үнэт цааснаас бүрдэж байна. Хадгаламж болон хадгаламжийн сертификатын жилийн хүү нь 9.7-18 хувь, хугацаа нь 3-12 сар байна. Хадгаламж болон хадгаламжийн сертификатууд нь

зөвхөн Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулдаг арилжааны банкуудад байршдаг. Мөн компани нь 3 сарын хугацаатай, 15.795 хувийн хүүтэй Засгийн газрын үнэт цаас худалдан авсан байна.

ТОДРУУЛГА 5. АВЛАГА

(мянган төгрөгөөр)

Давхар даатгалын авлага Даатгалын авлага Буруутай этгээдээс авах авлага Ажилчдаас авах авлага Хүүгийн авлага Бусад авлага Нийт авлага

2014

2013

75,975

737,857

1,695,019

297,194

134,724

37,118

8,281

408,189

280,387

572,635

95,185

2,128,968

2,213,596

Давхар даатгалын авлагад хураамжийн орлогын буцаалт болон нөхөн төлбөрийн давхар даатгагчид ногдох хэсгийн авлага багтана.

төлбөрийн авлага багтана. Хүүний авлагад банкны хадгаламж, хадгаламжийн сертификат болон дотоодын үнэт цаасны хүүний орлогын авлага багтана.

Даатгалын хураамжийн орлогын авлагад даатгалын гэрээний дагуух хураамжийн орлогын авлага багтана. Буруутай этгээдээс авах авлагад даатгалын тухай хуулийн дагуу даатгалын тохиолдол үүсэхэд хүргэсэн нь тогтоогдсон гуравдагч этгээдээс нэхэмжилж буй нөхөн

Компанийн авлагыг насжилтаар ангилбал нийт авлагын 90 хувь буюу 1,918,006 мянган төгрөгийн авлага нь 180 хоногоос доош хугацаатай, үлдсэн 210,961 мянган төгрөгийн авлага нь 180 хоногоос дээш хугацаанд үүссэн авлага байна.

Авлагууд

2014 Жилийн тайлан

Мандал Женерал Даатгал ХХК

ТОДРУУЛГА 6. БАРАА МАТЕРИАЛ Бараа материал Хангамжийн материал Бараа материалын дүн

2014

2013

26,590

24,790

26,590

24,790

2014

2013

387,605

287,676

387,605

287,676

ТОДРУУЛГА 7. УРЬДЧИЛЖ ТӨЛСӨН ЗАРДАЛ Урьдчилж төлсөн зардал Урьдчилж төлсөн зардлын дүн

Нийт 387,605 мянган төгрөгийн урьдчилж төлсөн зардлаас 294,938 мянган төгрөг нь урьдчилж төлсөн даатгалын орлогын шимтгэл буюу гэрээний нэг жилийн хугацаанд хорогдуулан бүртгэдэг зардал байна.

ТОДРУУЛГА 8. ҮНДСЭН ХӨРӨНГӨ (мянган төгрөгөөр) Тоног төхөөрөмж

Авто тээврийн хэрэгсэл

Компьютер дагалдах хэрэгсэл

Тавилга эд хогшил

Бусад үндсэн хөрөнгө

Нийт

18,389

205,015

111,450

105,197

3,520

443,571

447

77,670

34,923

8,622

3,573

125,235

Өртөг 2013.12.31 Үлдэгдэл Нэмэгдсэн

18,836

282,685.0

146,373

113,819

7,093

568,806

(3,199)

(38,203)

(60,296)

(17,435)

(664)

(119,797)

Нэмэгдсэн

(2,114)

(26,548)

(39,151)

(11,115)

(534)

(79,463)

Хасагдсан

(5,313)

(64,751)

(99,447)

(28,550)

(1,198)

(199,259)

Хасагдсан 2014.12.31 Үлдэгдэл Хуримтлагдсан элэгдэл 2013.12.31 Үлдэгдэл

2014.12.31 Үлдэгдэл Цэвэр дүн 2013.12.31

15,190

166,812

51,154

87,762

2,856

323,774

2014.12.31

13,523

217,934

46,926

85,269

5,895

369,547

Тайлант хугацаанд үндсэн хөрөнгийн дахин үнэлгээ болон ашиглах боломжгүй хөрөнгийг актлах хөдөлгөөн хийгээгүй.

Санхүүгийн тайлан

ТОДРУУЛГА 9. БИЕТ БУС ХӨРӨНГӨ (мянган төгрөгөөр) Программ хангамж

Нийт

Өртөг 2013.12.31 Үлдэгдэл

6,232

Нэмэгдсэн

11,222

17,454

2013.12.31 Үлдэгдэл

3,533

Нэмэгдсэн

6,480

Хасагдсан 2014.12.31 Үлдэгдэл Хорогдуулга

10,013

2013.12.31

2,699

2014.12.31

7,441

Хасагдсан 2014.12.31 Үлдэгдэл Цэвэр дүн

ТОДРУУЛГА 10. ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ

(мянган төгрөгөөр)

Хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгө

2014

2013

Худалдан борлуулах зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгө

150,000

110,000

150,000

110,000

Хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгийн дүн

Хөрөнгө оруулалтын зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгө нь нийт 150,000 мянган төгрөг байна. Эдгээр хөрөнгүүдийг 2015 онд худалдан борлуулахаар төлөвлөж байна.

ТОДРУУЛГА 11. БОГИНО ХУГАЦААТ ӨР ТӨЛБӨР (мянган төгрөгөөр) Давхар даатгалын өглөг

2014

2013

1,140,179

1,695,425

Нөхөн төлбөрийн өглөг

1,026

Урьдчилж орсон орлого

449,293

94,685

209

8,310

140,561

116,049

1,730,242

1,915,495

Татварын өглөг Бусад өглөг Нийт өглөг Давхар даатгалын өглөг нь давхар даатгалын гэрээний дагуу хуваарьт хүлээгдэж буй төлбөрүүд байна.

Урьдчилж орсон орлого нь давхар даатгалын комиссын урьдчилж орсон орлого болон даатгалын урьдчилж орсон орлогоос бүрдэнэ.

Богино хугацаат өр төлбөр

2014 Жилийн тайлан

Мандал Женерал Даатгал ХХК

ТОДРУУЛГА 12. ДААТГАЛЫН НӨӨЦ САН (мянган төгрөгөөр) Даатгалын нөөц сан

2013.12.31

Нэмэгдсэн

Хасагдсан

2014.12.31

Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц сан

1,617,074

1,429,197

1,341,708

1,704,563

Учирсан боловч нэхэмжлээгүй хохирлын нөөц сан

35,661

111,193

63,118

83,735

Нэхэмжилсэн хохирлын нөөц сан

130,568

389,598

219,773

300,393

Сайн дурын даатгал

Учирч болзошгүй хохирлын нөөц сан

335,315

831,621

128,380

1,038,556

Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц сан

194,410

113,860

194,343

113,927

Учирсан боловч нэхэмжлээгүй хохирлын нөөц сан

7,002

25,904

32,906

Нэхэмжилсэн хохирлын нөөц сан

20,452

46,260

43,819

22,893

Учирч болзошгүй хохирлын нөөц сан

3,972

3,978

7,949

2,344,453

2,951,611

2,031,996

3,264,067

Албан журмын даатгал

ДҮН

12.1

Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц сан Даатгалын хэлбэр

(мянган төгрөгөөр) 2013.12.31

Нэмэгдсэн

Хасагдсан

2014.12.31

458,939

99,254

270,410

287,782

Хөрөнгийн даатгал

345,127

434,440

344,812

434,755

Автотээврийн хэрэгслийн даатгал

608,135

616,574

533,621

691,088

9,472

8,062

9,472

8,062

Гэнэтийн осол, эмчилгээний зардлын даатгал

Ачааны даатгал

64,778

19,488

56,972

27,294

Мал амьтдын даатгал

1,748

55,407

1,748

55,407

Агаарын хөлгийн даатгал

7,600

Автотээврийн хэрэгслийн жолоочийн хариуцлагын даатгал

12,878

3,347

12,878

3,347

Хариуцлагын даатгал

65,479

147,146

65,479

147,146

998

27,404

998

27,404

Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгал

194,410

113,860

194,343

113,927

Зээлийн даатгал

36,497

4,626

32,294

8,829

Итгэлцлийн даатгал

4,124

13,447

4,124

13,447

Агаарын хөлгийг өмчлөх, эзэмших, ашиглахтай холбоотой хариуцлагын даатгал

1,300

1,811,484

1,543,057

1,536,051

1,818,490

Барилга угсралтын даатгал

Санхүүгийн даатгал

ДҮН

Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөц санг журмын дагуу тооцоолж, тус нөөц сан нь тайлант хугацаанд 7,006 мянган төгрөгөөр нэмэгдсэн байна.

12.2

Учирсан боловч нэхэмжлээгүй хохирлын нөөц сан Даатгалын хэлбэр Гэнэтийн осол, эмчилгээний зардлын даатгал Хөрөнгийн даатгал Автотээврийн хэрэгслийн даатгал

Ачааны даатгал

(мянган төгрөгөөр) 2012.12.31

Additions

Deductions

2013.12.31

8,210

25,662

6,422

27,451

19,980

36,463

30,148

26,295

5,274

37,223

23,413

19,084

451

486

Санхүүгийн тайлан

468

204

672

Мал амьтдын даатгал

1,659

1,660

Агаарын хөлгийн даатгал

184

498

682

Хариуцлагын даатгал

232

3,636

940

2,927

Санхүүгийн даатгал

299

2,052

2,352

7,003

25,904

32,906

Автотээврийн хэрэгслийн жолоочийн хариуцлагын даатгал

Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгал Зээлийн даатгал Итгэлцлийн даатгал ДҮН Учирсан боловч нэхэмжлээгүй хохирлын нөөц сангийн байгуулалтад ашигласан аргачлал нь гинжин шатны арга болон дундаж коэффициент ашиглан тооцоолсон байна. Уг нөөц сангийн байгуулалт улирлын нийт дүнгээр хангалттай их байгуулагдсан боловч зарим улиралд Автотээврийн хэрэгслийн даатгал, Зээлийн даатгал, Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгал,

12.3

968

3,212

2,195

1,985

132

140

42,663

137,097

96,024

83,735

Автотээврийн хэрэгслийн жолоочийн хариуцлагын даатгалуудад байгуулалт багадсан үзүүлэлт байна. Дээр дурдсан даатгалын нөөц сангууд хангалтгүй байгуулагдсан үед нөхөн төлбөрийн дутуу дүнг харгалзах учирч болзошгүй хохирлын нөөц сангаас төлж, хэрэв тус сан нь хангалтгүй байсан бол үлдэгдэл дүнг орлогод тооцсон хураамжаас төлж барагдуулж байжээ.

Нэхэмжилсэн хохирлын нөөц Даатгалын хэлбэр

Гэнэтийн осол, эмчилгээний зардлын даатгал

(мянган төгрөгөөр) 2013.12.31

Нэмэгдсэн

Хасагдсан

2014.12.31

4,429

12,982

9,738

7,673

Хөрөнгийн даатгал

57,812

170,799

73,616

154,995

Автотээврийн хэрэгслийн даатгал

54,426

139,549

105,809

88,166

Ачааны даатгал

5,691

Барилга угсралтын даатгал

7,471

Хариуцлагын даатгал

6,666

20,452

46,260

43,819

22,893

Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгал Зээлийн даатгал ДҮН Нэхэмжилсэн хохирлын нөөц сангийн байгуулалт нь тухайн тайлант улирлын эцэст нэхэмжилсэн боловч шийдвэрлэгдээгүй байгаа нэхэмжлэлийн дүнгээр байгууллагддаг ба олгосон нөхөн төлбөрийн хэмжээгээр

12.4

13,901

46,440

23,140

37,202

151,020

435,858

263,592

323,286

зарцуулалт хийгдэж байдаг. СЗХ-ны холбогдох журмын дагуу үнэн зөв байгуулалт, зарцуулалт хийгдэж тайланд тусгагдсан байна.

Учирч болзошгүй хохирлын нөөц сан Даатгалын хэлбэр

(мянган төгрөгөөр) 2013.12.31

Нэмэгдсэн

Хасагдсан

2014.12.31

81,169

201,102

23,729

258,542

Хөрөнгийн даатгал

137,968

222,034

54,642

305,359

Автотээврийн хэрэгслийн даатгал

38,995

149,170

45,496

142,669

5,014

10,127

15,141

13,001

149

8,181

8,330

Гэнэтийн осол, эмчилгээний зардлын даатгал

Ачааны даатгал Барилга угсралтын даатгал Мал амьтдын даатгал

Барилга угсралтын даатгал

2014 Жилийн тайлан

Мандал Женерал Даатгал ХХК

649

3,455

4,105

1,464

11,028

12,492

Хариуцлагын даатгал

55,722

181,670

4,512

232,880

Санхүүгийн даатгал

13,030

20,460

33,489

3,972

3,978

7,949

5,661

1,042

5,422

6,464

111

311

422

339,286

835,599

136,329

1,038,556

Агаарын хөлгийн даатгал Автотээврийн хэрэгслийн жолоочийн хариуцлагын даатгал

Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгал Зээлийн даатгал Итгэлцлийн даатгал Агаарын хөлгийг өмчлөх, эзэмших, ашиглахтай холбоотой хариуцлагын даатгал ДҮН

Учирч болзошгүй хохирлын нөөц санг СЗХ-оос баталсан холбогдох журманд заасан аргаар байгуулсан байна.

ТОДРУУЛГА 13. ХУВЬЦААТ КАПИТАЛ

(мянган төгрөгөөр) 2014

Энгийн хувьцаа Халаасны хувьцаа Эзэмшигчдийн өмчийн дүн

Компани нь 2012 онд тус бүр 1,000 төгрөгийн нэрлэсэн үнэтэй 6,243,016 ширхэг энгийн хувьцаа гаргасан ба 2013 онд ТУЗ-ийн шийдвэрээр компанийн 1,243,016 ширхэг энгийн хувьцааг халаасалж, үүний үр дүнд хувь нийлүүлсэн хөрөнгө 5,000,000 мянган төгрөг болж өөрчлөгдсөн. Компанийн цорын ганц хувьцаа эзэмшигч нь Канад Улсын “Монголиа Гроут Групп” ЛТД байсан ба уг компани нь “ҮАК” нэрээр Канад улсын Торонтогийн Хөрөнгийн биржид хувьцаа нь арилжигддаг нээлтэй хувьцаат компани болно. 2013 оны 12 дугаар сард “Монголиа Гроут Групп” ЛТД болон түүний Монгол

2013

6,243,016

(1,243,016)

5,000,000

талын хамтрагч “Юу Эм Си Капитал” ХХК нарын хооронд байгуулсан худалдах, худалдан авах гэрээний дагуу “Мандал Женерал Даатгал” ХХК–ийн хувьцааг “Юү Эм Си Капитал” ХХК худалдаж авсан бөгөөд цорын ганц хувьцаа эзэмшигч нь болсон. Тайлант хугацаанд буюу 2014 оны 10 дугаар сард “Юу Эм Си Капитал” ХХК-ийн эзэмшлийн 2,550,000 ширхэг энгийн хувьцааг “Голомт Файнэншл Групп” ХХК худалдан авсан байна.

2014 онд Компанийн хувь нийлүүлэгчдийн бүрэлдэхүүнд орсон өөрчлөлтийг харуулбал дараах байдалтай байна. Хөрөнгийн хэмжээ Хувь нийлүүлэгчид

"Юу Эм Си Капитал " ХХК "Голомт Файнэншл Групп" ХХК "Мандал Женерал Даатгал " ХХК Халаасны хувьцаа

Нийт

Дүрмийн санд эзлэх хувь %

Эхний үлдэгдэл

Өөрчлөлт

Эцсийн үлдэгдэл

Эхний үлдэгдэл

Эцсийн үлдэгдэл

5,000,000,000

(2,550,000,000)

2,450,000,000

80.09%

39.24%

2,550,000,000

40.85%

1,243,016,000

19.91%

(1,243,016,000)

5,000,000,000

100.00%

Санхүүгийн тайлан

ТОДРУУЛГА 14. ХУРИМТЛАГДСАН АШИГ

(мянган төгрөгөөр) 2014

2013

Тайлангийн үеийн ашиг (алдагдал)

(188,277)

690,673

Өмнөх үеийн ашиг (алдагдал)

(415,539)

(2,921,340)

1,815,128

(603,816)

(415,539)

Зүйлс Хуримтлагдсан ашиг (алдагдал)

Хувьцаанд суурилсан төлбөрийн сангийн буцаалт Хуримтлагдсан ашиг (алдагдал)-ын дүн

ТОДРУУЛГА 15. ДААТГАЛЫН ЦЭВЭР ХУРААМЖИЙН ОРЛОГО

(мянган төгрөгөөр) 2014

Орлого Даатгалын нийт хураамжийн орлого Давхар даатгалын хураамж Буцаасан даатгалын хураамж Даатгалын цэвэр хураамжийн орлогын дүн

2013

8,034,552

7,318,592

(4,421,047)

(3,791,977)

(204,166)

(46,465)

3,409,339

3,480,150

Даатгалын хэлбэр Гэнэтийн осол, эмчилгээний зардлын даатгал

Хураамжийн орлого

Давхар даатгал

Буцаалт

Цэвэр хураамжийн орлого

638,355

260,344

24,362

353,649

Хөрөнгийн даатгал

2,169,094

1,322,454

9,510

837,130

Автотээврийн хэрэгслийн даатгал

2,290,065

1,057,043

22,016

1,211,007

Ачааны даатгал

124,907

82,016

42,891

Барилга угсралтын даатгал

337,860

277,545

64,787

(4,473)

78,259

1,841

(1,841)

Газар тариалангийн даатгал Мал амьтдын даатгал Агаарын хөлгийн даатгал

22,872

12,884

310

9,678

1,035,017

475,588

62,159

497,271

Санхүүгийн даатгал

667,739

606,699

197

60,844

Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгал

593,391

296,287

18,204

278,900

Зээлийн даатгал

53,205

24,266

28,938

Итгэлцлийн даатгал

23,787

5,920

17,867

782

(782)

8,034,552

4,421,047

204,166

3,409,339

Автотээврийн хэрэгслийн жолоочийн хариуцлагын даатгал Хариуцлагын даатгал

Агаарын хөлгийг өмчлөх, эзэмших, ашиглахтай холбоотой хариуцлагын даатгал Нийт дүн

Даатгалын нийт хураамжийн орлогыг даатгалын бүтээгдэхүүнээр харуулбал дараах байдалтай байна. Үүнд:

2014 Жилийн тайлан

Мандал Женерал Даатгал ХХК

ТОДРУУЛГА 16. ОРЛОГОД ТООЦООГҮЙ ХУРААМЖИЙН НӨӨЦ САНГИЙН ӨӨРЧЛӨЛТ (мянган төгрөгөөр) 2014

2013

ОТХ-ийн нөөцийн эхний үлдэгдэл

4,306,443

1,069,729

ОТХ-ийн нөөцийн эцсийн үлдэгдэл

5,048,896

4,306,443

(742,453)

(3,236,714)

Орлогод тооцоогүй хураамжийн давхар даатгалд ногдох хэсгийн эхний үлдэгдэл

2,494,959

Орлогод тооцоогүй хураамжийн давхар даатгалд ногдох хэсгийн эцсийн үлдэгдэл

3,230,406

2,494,959

735,447

2,494,959

(7,006)

(741,755)

Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөцийн өөрчлөлт

Орлогод тооцоогүй хураамжийн нөөцийн цэвэр өөрчлөлт

ТОДРУУЛГА 17. ДААТГАЛЫН НӨХӨН ТӨЛБӨР (мянган төгрөгөөр) Үүнээс: Даатгалын хэлбэр

Орлогод тооцсон хураамжаас олгосон нөхөн төлбөр

Нөөц сангаас олгосон нөхөн төлбөр

Нийт нөхөн төлбөр

29,896

39,714

69,611

50,202

116,434

166,636

490,439

156,619

647,058

Гэнэтийн осол, эмчилгээний зардлын даатгал Хөрөнгийн даатгал Автотээврийн хэрэгслийн даатгал Ачааны даатгал Барилга угсралтын даатгал Хариуцлагын даатгал Санхүүгийн даатгал Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгал Зээлийн даатгал ДҮН

497

7,471

3,546

4,923

8,469

25,351

259,865

84,673

344,539

27,921

25,334

53,255

887,716

435,169

1,322,885

ТОДРУУЛГА 18. ДААТГАЛЫН НӨӨЦИЙН ӨӨРЧЛӨЛТ

(мянган төгрөгөөр) Үүнээс:

2014.12.31

Нэмж байгуулсан

Буцаан бууруулсан

Нөхөн төлбөр төлсөн

УБНХС

83,735

42,662

41,073

137,097

96,024

НХНС

323,286

151,020

172,266

435,304

263,038

1,038,556

339,287

699,269

775,377

76,107

1,445,577

532,969

912,608

1,347,778

435,169

УБХНС НИЙТ

2013.12.31

Нөөц сангийн цэвэр өөрчлөлт

Санхүүгийн тайлан

ТОДРУУЛГА 19. ДААТГАЛЫН ХУРААМЖИЙН БУС ОРЛОГО (мянган төгрөгөөр) 2014

2013

Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын орлого

885,029

836,006

Давхар даатгалын комиссийн орлого

239,035

77,915

Áóñàä îðëîãî

250,373

243,665

1,374,436

1,157,586

Хураамжийн бус орлого

Äààòãàëûí õóðààìæèéí áóñ îðëîãын дүн Богино хугацаат хөрөнгө оруулалтын орлого нь 885,029 мянган төгрөг байгаа ба үүнээс хугацаат хадгаламжийн хүүгийн орлого 736,807 мянган төгрөг, хадгаламжийн сертификатын хүүгийн орлого 92,915 мянган төгрөг, засгийн газрын бондын хүүгийн орлого 11,900 мянган төгрөг, бусад өрийн бичгийн хүүгийн орлого 35,104

мянган төгрөг байна. Тайлант онд давхар даатгалын комиссийн орлого 239,035 мянган төгрөг байна. Бусад орлогод буруутай этгээдээс авах авлагыг бүртгэсэн байна.

ТОДРУУЛГА 20. ЕРӨНХИЙ УДИРДЛАГЫН ЗАРДАЛ

(мянган төгрөгөөр) 2014

2013

¯íäñýí áîëîí íýìýãäýë öàëèí

1,109,642

800,151

Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë

130,585

88,477

Çàñâàð ¿éë÷èëãýýíèé çàðäàë

4,977

3,532

Àøèãëàëòûí çàðäàë

2,689

6,414

299,425

198,970

25,097

15,527

Òýýâðèéí çàðäàë

26,219

22,894

Ò¿¿õèé ýä ìàòåðèàë, бичиг хэргийн çàðäàë

27,259

17,649

Ò¿ðýýñèéí çàðäàë Àëáàí òîìèëîëò, сургалтын зардал

Ýëýãäëèéí çàðäàë

85,943

63,893

Çàð ñóðòàë÷èëãààíû çàðäàë

168,114

247,964

Øóóäàí, õîëáîîíû çàðäàë

39,322

30,801

Øàòàõóóíû çàðäàë

30,852

33,684

767

Çýýëèéí õ¿¿ãèéí çàðäàë Áóñäààð àæèë ã¿éöýòã¿¿ëñэí ажлын çàðäàë

104,466

101,329

Äààòãàëûí òºëººëºã÷èéí øèìòãýë

451,427

258,578

Áóñàä çàðäàë

160,337

36,398

2,666,355

1,927,027

Ерөнхий удирдлагын зардлын дүн

Компанийн үйл ажиллагааны зардлын 50 гаруй хувийг ажилтнуудын цалин, тэтгэмж, НДШ зэрэг зардал эзэлж байгаа ба 2014 оны байдлаар нийт 79 ажилтантай байна.

ТОДРУУЛГА 21. ҮНДСЭН БУС ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ АШИГ (АЛДАГДАЛ)

¯íäñýí áóñ ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé àøèã, àëäàãäàë

2013

2012

(120,420)

(28,312)

Âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëòèéí õýðýãæñýí àøèã (àëäàãäàë)

(2,991)

(9,355)

Âàëþòûí õàíøèéí ººð÷ëºëòèéí õýðýãæýýã¿é àøèã (àëäàãäàë)

46,783

(20,234)

8,636

18,495

24,116

(131,513)

Торгууль хөнгөлөлтийн ашиг, алдагдал

Áóñàä Үндсэн бус үйл ажиллагааны ашиг алдагдлын дүн

(мянган төгрөгөөр)

2014 Жилийн тайлан

Мандал Женерал Даатгал ХХК

Компани нь нягтлан бодох бүртгэлдээ Heaven Pro 1 санхүүгийн программ ашигладаг бөгөөд валютын ханшийн зөрүүг тооцохдоо валютаар хийгдсэн гүйлгээний

арилжааны ханш болон албан ханшийг оруулж өгснөөр НББОУС-21-н дагуу тооцсон байна.

ТОДРУУЛГА 22. ОРЛОГЫН АЛБАН ТАТВАРЫН ЗАРДАЛ

Татварын өмнөх ашиг

(мянган төгрөгөөр) 2014

2013

(100,964)

785,620

16,503

Байнгын зөрүү Албан татвар төлөгчийн буруутай үйл ажиллагааны улмаас төлсөн хүү, торгууль, нөхөн төлбөр Хандив, хувийн хэрэглээний зардал

11,810

29,325

Бусад

81,692

114,301

Байнгын зөрүү үүсгэсэн дүн

110,005

143,626

Тусгай хэмжээгээр татвар оногдуулах орлого

873,128

836,007

149,493

(100,625)

(20,234)

48,868

(20,234)

(912,956)

113,467

Түр зөрүү Валютын ханшийн бодит бус ашиг Валютын ханшийн бодит бус алдагдал Түр зөрүү үүсгэсэн дүн Нийтлэг хувь хэмжээгээр татвар ноогдох орлогын дүн

11,347

87,313

83,600

87,313

94,947

Ногдох татвар Тусгай хэмжээгээр ногдуулсан татвар Орлогын албан татварын зардал

ТОДРУУЛГА 23. САНХҮҮГИЙН БОЛОН ДААТГАЛЫН ЭРСДЛИЙН УДИРДЛАГА Компанийн санхүүгийн болон даатгалын эрсдлийн удирдлагын бодлого нь гадаад болон дотоод орчны эрсдлүүдээс хамааран үүсч болзошгүй сөрөг нөлөөллүүдийг багасгах, хязгаарыг тогтоон, эрсдлийг хянаж, бизнесээ хөгжүүлэх шаардлагатай эх үүсвэрүүд хангалттай эсэхийг магадлахад оршино. Компанийн санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөр, ирээдүйн мөнгөн урсгалд нөлөөлж болзошгүй гол эрсдлүүд нь зах зээлийн эрсдэл (гадаад валютын ханшийн эрсдэл, хүүний түвшний эрсдэл), хөрвөх чадварын эрсдэл болон даатгалын үйл ажиллагааны эрсдэл юм.

Зах зээлийн эрсдэл

Компанийн хөрөнгө оруулалтын дийлэнх хэсэг банкны богино хугацаат төгрөгийн хадгаламж хэлбэрээр байршдаг бөгөөд үнэт цаас (Засгийн газрын үнэт цааснаас бусад), хувьцаа зэрэг арилжааны зориулалттай хөрөнгө оруулалт эзэмшдэггүй тул зах зээлийн өөрчлөлтөөс үүдэн

хөрөнгийн үнэлгээний эрсдэлд өртдөггүй. Гадаад валютын эрсдэл нь валютын ханшийн зөрүүгээс болж компанийн санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр, тэдгээрийн ирээдүйн мөнгөн урсгалын үнэ цэнэ хэлбэлзэх эрсдэл юм. Компанийн өртөж болох валютын эрсдэл нь Америк долларын (ам.доллар) ханшийн эрсдэл байна. Компанийн гадаад валютаарх өр төлбөр ба хөрөнгийн хэмжээг ижил хэмжээнд барих эсвэл том дүнтэй даатгалын гэрээ, холбогдох давхар даатгалын гэрээний төлбөрийн хуваарийг ижил байлгаснаар энэ эрсдлийг бууруулдаг. Доорхи хүснэгтэд компанийн ам.доллараар илэрхийлэгдсэн мөнгөн хөрөнгө, авлага, өр төлбөрийн бүртгэлийн дүн нь валютын ханш 10 хувиар хэлбэлзэхэд (бусад бүх хувьсагч тогтмол байхад) татварын дараах ашигт хэрхэн нөлөөлөх мэдрэмжийг үзүүлсэн болно.

Санхүүгийн тайлан

(мянган төгрөгөөр) Үзүүлэлт

Үлдэгдэл / ам.доллар/

Үлдэгдэл /мян. төгрөг/

Ханшийн өөрчлөлт (+10%)

Ханшийн өөрчлөлт (-10%)

307

578

Мөнгөн хөрөнгө Авлага

40,292

75,975

7,597

Өглөг

115,500

217,787

21,779

(74,901)

(141,234)

(14,124)

14,124

Дүн

Татварын өмнөх ашигт үзүүлэх нөлөөлөл

(мянган төгрөгөөр) 2014

Гадаад валютын ханшийн өсөлт (бууралт) 10%

(14,124)

-10%

14,124

Хүүний түвшний эрсдэл нь хүүний түвшний өөрчлөлт нь санхүүгийн хөрөнгө ба өр төлбөр, тэдгээрийн ирээдүйн мөнгөн урсгалын бодит үнэ цэнэд нөлөөлж болох эрсдэл юм. Компанийн банкинд байршуулсан мөнгөн хөрөнгө нь богино хугацаатай, тархаан байршуулсан байдаг ба тогтмол хүүтэй байдаг тул удирдлагын зүгээс хүний түвшний эрсдэл бага гэж үздэг. Тайлант хугацааны эцсийн байдлаар хүүтэй өр төлбөр байхгүй.

Даатгалын эрсдэл

Хөрвөх чадварын эрсдэл

Даатгалын эрсдлийг тооцон, хураамжийн орлого, доод үнийг тооцохдоо 2014 онд боловсруулсан “Эрсдлийн багцын шинжилгээ хийх аргачлал” журмыг ашигладаг. Уг аргачлал нь даатгалын гэрээний үр ашгийг тооцох, компанийн нийт хариуцлагын хэмжээг хэмжиж, түүнд дүгнэлт гаргах, эрсдлийн багцын шинжилгээ, эрсдэл мэдрэх индикаторууд зэргийг тооцох, суурь үнэ тооцолт зэргийг агуулсан байна.

Компани өөрийн үйл ажиллагааны мөнгөн урсгал болон хөрөнгө оруулалтын төлөвлөгөөг өр төлбөр, болзошгүй хохирлын хэмжээтэй уялдуулан тархаан байршуулж, насжилтын хугацааг давхцахгүй, тасралтгүй үргэлжлэх боломжтой байдлаар байршуулахыг зорьж, өдөр тутамд хяналж тавьж ажилладаг. 2014 оны 12 сарын 31-ний байдлаарх компанийн мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдлийн хэмжээ (207,848 мянган төгрөг, нэг жил хүртэлх хугацаатай хадгаламж, хадгаламжийн сертификат 6,122,495 мянган төгрөг) байгаа хэмжээг харгалзан үзвэл компанийн одоо байгаа хөрөнгө өр, төлбөрийн хэмжээ нь материаллаг хэмжээний хөрвөх чадварын эрсдэл үүсгээгүй гэж үзсэн. Даатгагчийн төлбөрийн чадварыг СЗХ-ын 2013 оны 07-р сарын 17 өдрийн №249 тогтоолоор баталсан “Ердийн даатгагчийн төлбөрийн чадварыг тооцох журам”-ын дагуу зохицуулагч байгууллагаас хяналт тавьдаг. Тайлант хугацааны эцэст дээрх журмын дагуу тооцсон төлбөрийн чадварын үзүүлэлт 101.87 хувь буюу хангасан үзүүлэлттэй байна.

Эрсдлийн удирдлагын бодлогын хүрээнд нэг тохиолдлоор учрах хохирлын хэмжээг зохистой хэмжээнд барих, хэлбэлзлийг бууруулахыг зорьдог. Хийгдсэн том дүнтэй даатгалын гэрээнүүдийг давхар даатгалд хамруулсан бөгөөд 2014 оны 07 дугаар сарын 01-ээс хувь тэнцүүлсэн багцын давхар даатгалын гэрээг /quota share treaty/ байгуулснаар эрсдлийн хэмжээг бууруулсан. Нөхөн төлбөрийн мэдээлэл цуглуулах, нэхэмжлэлийг бүртгэх, нөхөн төлбөрийн хэмжээ тооцолтыг Нөхөн төлбөрийн хэлтэс гүйцэтгэдэг бөгөөд том дүнтэй нөхөн төлбөрийн шийдвэрийг Эрсдлийн хороо шийдвэрлэдэг. Нөхөн төлбөрийн зөвшөөрөл, төлөлттэй холбоотой хязгаарлалтуудыг журмаар тогтоож өгсөн байдаг. Даатгалын гэрээний явцад үүссэн хохирлыг барагдуулахад зориулан байгуулсан нөөц санг СЗХ-ын холбогдох журмын дагуу актуар тооцооллоор тооцож байгуулдаг.

Хөрвөх чадварын эрсдэл нь даатгуулагчдад өмнө хүлээсэн үүргээ хугацаанд нь бүрэн биелүүлэхэд даатгагчийн хөрөнгө хүрэлцэхгүй байх, өр төлбөр болон хөрөнгийн насжилтын хугацаа нь бие биедээ таарахгүй байх эрсдэл юм.

Даатгалын эрсдэл нь даатгалын гэрээний дагуу даатгагдаж байгаа осол болох магадлал ба үүнтэй холбогдон гарч болох алдагдлын эрсдэл юм. Даатгалын гэрээний мөн чанар нь гэрээний эрсдлүүд гэнэтийн болон урьдчилсан таамаглахын аргагүй байдаг. Даатгалын гэрээнээс үүсч болох эрсдлийг зохистой хэмжээнд барихын тулд эрсдлийн удирдлагын бодлого, давхар даатгалын хамгаалалтыг хэрэгжүүлдэг.

2014 Жилийн тайлан

Мандал Женерал Даатгал ХХК

ТОДРУУЛГА 24. САНХҮҮГИЙН ХЭРЭГЛҮҮРИЙН БОДИТ ҮНЭ ЦЭНЭ Санхүүгийн хэрэглүүр нь санхүүгийн хөрөнгө ба санхүүгийн өр төлбөрөөс тогтоно. Санхүүгийн хэрэглүүрийн бодит үнэ цэнэ гэдэг нь уг хэрэглүүрийн талаар мэдлэгтэй, сонирхож байгаа талуудын хооронд аливаа хөнгөлөлтгүйгээр санхүүгийн хэрэгсэл арилжаалагдах дүн юм. Хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагдаж, бодит үнэ цэнэ нь биржийн арилжааны ханшаар тодорхойлогддог санхүүгийн хөрөнгө болон өр төлбөр байхгүй тохиолдолд бодит үнэ цэнийг тухайн хөрөнгө болон өр төлбөрийн чанар болон хугацаанд тохирсон хөнгөлөлтийн хувиар хэмжинэ.

ТОДРУУЛГА 25. ХӨРӨНГИЙН УДИРДЛАГА Компанийн хөрөнгө удирдлагын үндсэн бодлого нь • Монгол улсын хуульд заасан болон даатгалын үйл ажиллагааг зохицуулагч СЗХ-оос гаргасан хөрөнгийн шаардлагыг хангах • Үйл ажиллагаагаа тогтвортой үргэлжлүүлэхэд шаардагдах Компанийн төлбөрийн чадварын үзүүлэлт-д голчлон анхаардаг.

Компани нь СЗХ-оос гаргасан доорхи хөрөнгийн шалгууруудыг дагах мөрдөх үүрэгтэй. • СЗХ-ны 2012 оны 12 дугаар сарын 12-ны өдрийн 355 тоот тогтоолоор батлагдсан “Даатгалын компанийн дүрмийн сангийн доод хэмжээг шинэчлэн тогтоох”-д заасан дүрмийн сангийн доод хэмжээг мөрдөх. • СЗХ-ны 2013 оны 7 дугаар сарын 17-ны өдрийн 249 тоот тогтоолоор батлагдсан “Ердийн даатгагчийн төлбөрийн чадварыг тооцох журам”-д заасан төлбөрийн чадварын хувь болон хязгаарыг дагах. • СЗХ-ны 2013 оны 7 дугаар сарын 17-ны өдрийн 250 тоот тогтоолоор батлагдсан “Ердийн даатгагчийн даатгалын нөөц сангаас хөрөнгө оруулалт хийхэд тавигдах шаардлага”-д заасан хувь болон хязгаарыг дагах. 2014 оны 12 сарын 31-ний байдлаар дээрхи бүх хөрөнгийн үзүүлэлтүүдийг хангасан байна.

ТОДРУУЛГА 26. БОЛЗОШГҮЙ ӨР ТӨЛБӨР Аудитын явцад компанийн зүгээс ямар нэгэн болзошгүй хэлбэрээр төлөх өр төлбөр ажиглагдаагүй.

ТОДРУУЛГА 27. ХОЛБООТОЙ ТАЛУУДТАЙ ХИЙГДСЭН ГҮЙЛГЭЭ Компанийн холбоотой талуудтай хийгдсэн гүйлгээний дүнг харуулбал дараах байдалтай байна.

Авлага №

(мянган төгрөгөөр) Холбоотой талын нэр

1 Юу Эм Си Холдинг ХХК

Хувь эзэмшигч

Авлагын эхний үлдэгдэл

Дт

Кт

Авлагын эцсийн үлдэгдэл

1,846

497

119

2,225

2 Юу Эм Си Альфа ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

15,791

758

15,079

3 Мандал Лайф ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

7,650

6,143

1,507

4 Эн Пи Си Энд Мандал ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

3,615

3,571

5 Юу Эм Си Майнинг

Нэг хяналтанд байдаг компани

2,413

2,405

6 Бриджхээд ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

564

7 Криетив Майнд ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

9,887

9,696

190

Нэг хяналтанд байдаг компани

5,447

2,570

2,878

7,339

40,498

25,907

21,931

Мандал Ассет Менежмент ХХК

9 Юу Эм Си Капитал ХХК Нийт

100

Ямар холбоотой болох

Санхүүгийн тайлан Өглөг Ямар холбоотой болох

Өглөгийн эхний үлдэгдэл

Дт

1 Криетив Майнд ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

2 Эн пи си Мандал ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

152

1,249

3 Бриджхээд ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

4 Мандал лайф ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

3,156

23,234

Нэг хяналтанд байдаг компани

Холбоотой талын нэр

Мандал ассет менежмент ХХК

6 Голомт файнанс групп

Хувь эзэмшигч

7 Юу эм си альфа ХХК

Нэг хяналтанд байдаг компани

Нийт

ТОДРУУЛГА 28. БАЛАНСЫН ДАРААХ ҮЙЛ ЯВДАЛ 2014 оны 12 дугаар сарын 31-нээрх санхүүгийн тайлан бэлтгэгдэж гарснаас хойш санхүүгийн тайланд нөлөөлөхүйц материаллаг дүн бүхий, тухайн санхүүгийн тайланд нөлөөлөхүйц ямар нэгэн ажил гүйлгээ, шийдвэр гараагүй болно.

Кт

Өглөгийн эцсийн үлдэгдэл -

1,097

20,078

772

3,476

25,423

21,947

ТОДРУУЛГА 29. ОРЧУУЛГА Эдгээр санхүүгийн тайлангуудыг Монгол, Англи хэл дээр бэлтгэсэн болно. Монгол, Англи хэл дээрх хувиудын хоорондын зөрүү ялгаа гарах тохиолдолд Монгол хувийг дагах болно.

101

№

Бидэнтэй холбогдох Хаяг: Мандал Оффис, Сөүлийн гудамж 7/1, Сүхбаатар дүүрэг, 2-р хороо, Шуудангийн хайрцаг 2297, 2772, Улаанбаатар 15160, Монгол улс Утас: (976) 7011 7017 Факс: (976) 7011 7017 Мэдээлэл, лавлагааны төв: (976) 7575 2000 И-мэйл: info@mandal.mn Вэб хуудас: www.mandal.mn facebook.com/mandaldaatgal twitter.com/MandalDaatgal Mandal Daatgal youtube.com/mandaldaatgal pinterest.com/mandaldaatgal