วรรณกรรม ประเภทของวรรณคดี 1. วรรณคดีเกีย่ วกับคำำสอน หมายถึง วรรณคดีที่มุ่งสอนจริ ยธรรมแก่สังคม เช่น
•
สุ ภาษิตพระร่ วง สอนจริ ยธรรมและหลักการประพฤติปฏิบตั ิของคนเพื่อจะได้อยูร่ ่ วม กันอย่างมีความ สุ ข สุ ภาษิตสอนหญิง สอนว่าผูห้ ญิงไทยควรปฏิบตั ิอย่างไร
•
สวัสดิรักษา คำากลอน เป็ นวรรณคดีที่แนะนำาข้อควรปฏิบตั ิเพื่อสร้างศิริมงคลให้กบั ตน เอง
•
กฤษณาสอนน้อง มีใจความเกี่ยวกับการครองเรื อนและหลักธรรมที่สตรี ควรปฏิบตั ิต่อสามี
•
วรรณกรรมเหล่านี้ มีส่วนช่วยแนะนำา แนวทางการอยูร่ ่ วมกันของคนในสังคมและยังช่วยกล่อม เกลา จิตใจของผูอ้ า่ นอีก
•
คำำสอนสำ ำหรับชำย แต่เช้าตรู่ สุริโยอโนทัย ตื่นนอนให้หา้ มโทโสอย่าโกรธา ผินพักตร์ สู่บูรพทิศและทักษิณ เสกวาริ นด้วยพระธรรมคาถา ที่นบั ถือคือพระไตรสรณา ถ้วนสามคราจึ่งชำาระสระพระพักตร์ แล้วเอื้อนอรรถตรัสความที่ดีก่อน จะถาวรพูนเกิดประเสริ ฐศักดิ์ ด้วยราศีชะลอนรลักษณ์ อยูพ่ ระพักตร์แต่ทิวาเวลากาล ยามกลางวันนั้นว่าพระราศี สถิตที่วรองค์สรงสนาน พระอุระประสุคนธ์วิมลมาลย์ จะสำาราญโรคาไม่ราคี ำ าฟ้ ำ าสุธาวาส ฝ่ ายเบื้องบาทซ้ายขวาเป็ นราศี ครั้นพลบค่าคล้ ำ าระซึ่งราคี ห้ามสตรี อย่าให้พาดบาทยุคล จงรดน้าชำ (สวัสดิรักษา)
2. วรรณคดีศำสนำ วรรณคดีชำดก วรรณคดีศาสนา หมายถึง เรื่ องราวที่เขียนขึ้นโดยอาศัยเนื้ อหาสาระ หรื อหลัก ธรรมของศาสนา หรื ออิงหลัก ธรรมของศาสนา เรื่ องราวของบุคคลต่าง ๆ ในศาสนา ได้แก่ ศาสดา สาวก รวมทั้งเรื่ องราวที่ผกู ขึ้นใหม่ให้เป็ น อย่างเรื่ องในศาสนา วรรณคดีชาดก หมายถึง วรรณคดีที่นาำ เรื่ องราวจากคัมภีร์ชาดกมาแต่งเป็ นคำา ประพันธ์ประเภทต่าง ๆ ขึ้นใหม่ โดยยึดเรื่ องชาดกเป็ นหลักในการสอนธรรม คติธรรม คุณธรรม และศีลธรรมให้แก่ผอู ้ ่านผูฟ้ ัง วรรณคดีที่เกี่ยว กับศาสนา เช่น ไตรภูมิพระร่ วง สามัคคีเภทคำาฉันท์ กามนิต พระมาลัยคำาหลวง เป็ นต้น วรรณคดีที่เกี่ยวกับชาดก เช่น พระเจ้าสิ บชาติหรื อทศชาติ เป็ นเรื่ องของการบำาเพ็ญบารมีช้ นั สูงของพระพุทธองค์ รวม 10 ชาติ ก่อนที่จะประสูติเป็ นพระพุทธเจ้า ร่ ายยาวมหาเวสสันดรชาดก เป็ นเรื่ องที่พระพุทธเจ้าบำาเพ็ญ ทานบารมี ชาดกตอนนี้ เป็ นตอนที่พทุ ธศาสนิกชนศรัทธาและนิยมมากที่สุด มีหลายสำานวน เช่น มหาชาติกลอน เทศน์ กาพย์มหาชาติ มหาชาติคาำ หลวง ลิลิตมหาชาติ มหาชาติฉบับท้องถิ่นต่าง ๆ เป็ นต้นว่า มหาชาติไทยเหนือ มหาชาติคาำ เฉียง (อีสาน) มหาชาติไทยใต้ หรื อพระมหาชาดก และไตรภูมิ พระร่ วง พระมาลัยคำาหลวง เป็ นต้น 3. วรรณคดีขนบประเพณี วรรณคดีขนบประเพณี หมายถึง วรรณคดีที่มีเนื้ อหาเกี่ยวกับ ประเพณี พิธีกรรม และ ขนบธรรมเนียมต่าง ๆใน การประกอบพิธีในสังคมไทยมักต้องมีบทประกอบพิธี ซึ่งอยูใ่ นรู ปของ บทสวด บทเพลงที่เรี ยบเรี ยงอย่าง ไพเราะ ใช้ภาษาที่สร้างอารมณ์ให้ผฟู้ ังเกิดความรู ้สึกถึงความ ศักดิ์สิทธิ์ โดยเหตุที่คนไทยประกอบพิธีกรรมตาม ความเชื่อทั้งศาสนาพุทธและศาสนาพราหมณ์ วรรณคดีที่สร้างสรรค์ข้ ึนมาเพื่อใช้ในพิธีต่าง ๆ เช่น การเทศน์ มหาชาติ (สวดเรื่ องราวพระชาติ อัน ยิง่ ใหญ่ของพระพุทธเจ้า) หรื อในการบวชก็มีร่างทำาขวัญนาค ส่ วนวรรณคดี สำาหรับใช้ในพิธีที่ สำาคัญ คือ ลิลิตโองการแช่งน้าำ เช่น ลิลิตโองการแช่งน้าำ เป็ นงานประพันธ์สมัยอยุธยาตอนต้น ไม่ปรากฏว่าผูใ้ ด ประพันธ์ บทสวดเริ่ มด้วยการสร้าง บรรยากาศความศักดิ์สิทธิ์ โดยอัญเชิญเทพเจ้าทุกพระองค์มา เป็ นสักขีพยาน ทั้งพระพรหม พระวิษณุ พระศิวะ ยมบาล นอกจากนี้ยงั เชิญบรรดาผีท้ งั หลายใน บ้านเมือง ปู่ เจ้าสมิงพราย ผีพราย ผีป่า ผีนา้ ำ ผีฟ้า มาร่ วมชุมนุมใน
พิธีน้ ี ตามปกติคนจะกลัว อำานาจของสิ่ งเหนือธรรมชาติ อันได้แก่ อำานาจของเทพเจ้า เทวดา หรื อผีบา้ นผีเมือง เมื่อทำาให้ ยอมรับผูม้ ีอาำ นาจเหล่านี้ ในพิธี จึงใช้อาำ นาจเป็ นคำาขู่และสาปแช่งว่า คาบิดเป็ นดาวงุม้ ฟ้ ากระทุง้ ทับลง ลืมตาหงายสูฟ้ ้ าจนตาย ก้มหน้าลงแผ่นดินจนตาย …………………………………………… จระเข้ขบเสื อฟัด ใครต้องจอบจงตาย หมีแรดกวัดเขนงขนาย หอกปื นปลายปักครอบ …………………………………………… ผีดงผีหมื่นล้าำ หันมาเย้ยพะลุ่ง ขบถเกียจกาย ำ ่นผา ล้าหมื จุ่มมาสูบเอา ำ มาหนน้าหนบก เขาผูบ้ ่ซื่อ ถ้วนผีห่าผีเหว… ซึ่งใครใจคด ในคำาสาปแช่งจะเน้นคำาว่า “จงตาย” อยูต่ ลอดเวลาดังคำาประพันธ์ขา้ งต้น ทั้งนี้ เพื่อ ให้คนฟังสำานึกอยูเ่ สมอว่า โทษของการทรยศนั้นถึงตาย นอกจากนี้ ก็ใช้การพรรณนาให้ภาพที่น่า กลัว เช่น “จระเข้ขบเสื อฟัด” “หอกปื น ปลายปั กครอบ” หรื อในนรกปลายปลิน้ ดิ้นพลาง” ทำาให้ นึกถึงสภาพของตนเวลาถูกจระเข้กดั เสื อฟัด ถูกหอก ปลายปื น เสี ยบหรื อไฟนรกเผาผลาญจน ต้องดิ้นรนกระเสื อกกระสนครวญคราง ตัวอย่างอื่น ๆ เช่น พระราชพิธี
สิ บสองเดือน ตำารับนาง นพมาศ ปั จจุบนั การเรี ยบเรี ยงวรรณกรรมเกี่ยวกับพิธีกรรมยังมีอยู่ แต่เนื่องด้วยการทำาพิธี กรรมของชาวไทยได้ลดน้อย ลงตามลำาดับ วรรณกรรมเกี่ยวกับพิธีกรรมในปั จจุบนั จึงเขียนเป็ น ร้อยแก้ว ในทำานองบันทึกพิธีกรรม การแต่ง เรื่ องที่ประกอบพิธีกรรมแม้วา่ จะมีนอ้ ยลงไป แต่กย็ งั มีบทบาทอยูบ่ า้ งในสังคมไทย 4. วรรณคดีเกีย่ วกับกำรเดินทำง วรรณคดีไทยเกี่ยวกับการเดินทางเป็ นวรรณคดีประเภทนิราศ เป็ นการพรรณาการ เดินทาง อารมณ์ อาวรณ์ การ ำ คร่ าครวญ เนื้อหาพรรณาอารมณ์รักพร้อมกับการเดินทาง สะท้อนให้เป็ นความรัก ความ อาลัย ที่ตอ้ งพัดพรากจากนางและ ถิ่นฐานบ้านช่อง เดินทางมารอนแรมไกล ส่วนรายละเอียดของ การเดินทางเป็ นเพียงบันทึกเส้นทางจะไม่กล่าว ถึงประวัติ ตำานานสถานที่มากนัก เช่น • •
นิราศหริ กญ ุ ไชย กล่าวถึงการเดินทางไปนมัสการ พระชาติหริ กญ ุ ไชย นิราศพระบาท กล่าวถึงการเดินทางไปนมัสการ พระพุทธบาทที่สระบุรี
วรรณคดีไทยที่เกี่ยวกับนิราศ ส่วนใหญ่จะตั้งชื่อตามสถานที่ ที่ผแู ้ ต่งเดินทางไป ตังอย่างเช่น เจ้าของตาลรักหวานขึ้นปี นต้น ระวังตนตีนมือระมัดมัน่ เหมือนคบคนคำาหวานรำาคาญครัน ถ้าพลั้งพลันเจ็บอกเหมือนตกตาล (นิราศพระบาท) ถึงสามโคกโศกถวิลถึงปิ่ นเกล้า พระพุทธเจ้าหลวงบำารุ งซึ่งกรุ งศรี ประทานนามสามโคกเป็ นเมืองตรี ชื่อปทุมธานีเพราะมีบวั (นิราศภูเขาทอง) 5. วรรณคดีประวัติศำสตร์
วรรณคดีประวัติศาสตร์ หมายถึง วรรณคดีที่แต่งขึ้นโดยมีเนื้ อหาทางประวัติศาสตร์ เป็ นแก่นของเรื่ อง ลักษณะ ของเนื้อเรื่ องในวรรณคดีประวัติศาสตร์
•
สดุดีวีรกรรมของพระมหากษัตริ ย ์ บันทึกและรายงานเหตุการณ์สาำ คัญที่เกิดขึ้นในบ้านเมือง
•
กล่าวถึงลางสังหรณ์และอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริ ย ์
•
บันทึกเกร็ ดเบื้องหลังประวัติศาสตร์
•
นักวรรณคดีนาำ เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นมาเรี ยบเรี ยง โดยสอดแทรกจินตนาการ และใช้ ภาษาให้ไพเราะงดงามน่า ประทับใจ วรรณคดีที่กล่าวถึงการศึกษาสงครามและสดุดีวีรชนผูก้ ล้าหาญ เช่น ลิลิตยวนพ่าย ศิลา จารึ กพ่อขุนรามคำาแหง วรรณคดีที่กล่าวถึงการสูร้ บนี้ จะมีเนื้อหาที่กล่าวถึงความสามารถของวีรชน ให้รายละเอียดเกี่ยวกับเหตุการณ์ใน การรบและยกย่องชมเชยความกล้าหาญของวีรชน ก่อให้เกิด ความภาคภูมิใจในชาติ และเลื่อมใสศรัทธาในตัว วีรชน วรรณคดีที่เล่าเรื่ องราวเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในบ้านเมือง พรรณนาถึงความสำาคัญที่เกิด ขึ้นในยุคสมัยต่าง ๆ เช่น เสภาพระราชพงศาวดาร กรุ งเทพคำาฉันท์ (พรรณนาพระราชกรณี ยกิจ สำาคัญของพระมหากษัตริ ยแ์ ห่ งกรุ ง รัตนโกสิ นทร์ รัชกาลที่ 1 – รัชกาลที่ 6) ตัวอย่าง การสดุดีพระมหากษัตริ ย ์ พระยศลือล่งท้อง ธรณิน ท้าวทัว่ สากลถวิล ฝ่ ายเฝ้ า หวังมาอยูป่ ระดิทิน ทูลบาท โอนมกุฎก้มเกล้า กลาดท้องโรงธาร (โคลงเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนารายณ์มหาราช)
6. วรรณคดีที่ดมี ีเนือ้ หำเป็ นนิทำน วรรณคดีเป็ นเรื่ องของการใช้อารมณ์ ดังนั้น นิทานจึงเหมาะที่จะนำามาแต่งวรรณคดี เพราะมีท้ งั อารมณ์รักอารมณ์ โศก อารมณ์สนุกสนาน สิ่ งต่าง ๆ เหล่านี้จะก่อให้เกิดความปิ ติแก่ผู ้ อ่านเนื้อเรื่ อง เอื้อต่ออารมณ์ ชวนติดตาม ภาษาที่จะทำาให้ “รู้สึก” เป็ นถ้อยคำาพรรณาที่เป็ นโวหาร ตอบโต้ เป็ นคารมที่ผอู ้ ่านตรงใจ ประเภทของวรรณคดีนิทำน •
วรรณคดีนิทานประเภทจักร ๆ วงศ์ ๆ บางครั้งเรี ยกว่านิทานทรงเครื่ อง หรื อนิทานประโลมโลก เช่น สังข์ทอง สุวรรณหงส์ และไชยเชษฐ์มีเรื่ องอภินิหารเข้ามา ประกอบด้วย แม้จะเป็ นเรื่ องของจินตนาการ แต่กม็ ีพ้ืนฐานอยูบ่ นความเป็ นจริ งทางสังคม นิทาน ไทยยังมีเรื่ องความขัดแย้งระหว่างเมียหลวง เมีย น้อย ก็เพาะสังคมไทยในอดีตอนุญาตให้ผชู ้ ายมี ภรรยาหลายคน
•
วรรณคดีนิทานที่มีเค้าเรื่ องจริ ง มักเป็ นเรื่ องราวของบุคคลที่เชื่อว่ามีตวั ตน จริ งในประวัติศาสตร์ เล่าสื บ ต่อกันมา จดจำาเรื่ องที่เล่าต่อกันมา จนแต่งเป็ นวรรณคดี เช่น ลิลิต พระลอ เป็ นนิทานท้องถิ่นทางภาค เหนือ ขุนช้างขุนแผนเป็ นนิทานพื้นบ้านภาคกลางแถบ กาญจนบุรี สุ พรรณบุรี หรื อเงาะป่ าเป็ นเรื่ องของ ชนชั้นที่อาศัยอยูท่ างภาคใต้
รู ปแบบของวรรณคดีที่มเี นือ้ หำเป็ นนิทำน • •
รู ปแบบที่เป็ นชาดก คือ เรื่ องราวพื้นบ้านที่กล่าวถึงพระพุทธเจ้า รู ปแบบที่เป็ นการแสดง คือ การนำานิทานนั้นมาแต่ง ในรู ปวรรณคดีการ แสดง วรรณคดีนิทานของภาค กลางส่วนใหญ่มีความสัมพันธ์กบั การแสดง เช่น สังข์ทอง มโนห์รา สังข์ศิลป์ ชัย พิกลุ ทอง อิเหนา รามเกียรติ์ ฯลฯ