Maritiem MGZN | Duurzame Scheepvaart 2023 by Maritiem Media

DUURZAME CHEEPVAAR

DUURZAME SCHEEPVAART 2023

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 1

Shipbuilding for the future. Concordia Damen heeft een eigentijdse kijk op scheepsbouw. Door zowel innovatieve als bewezen technieken in te zetten, creëren wij geëvolueerde oplossingen. Oplossingen die hoge prestaties combineren met een efficiency die gelijktijdig de operationele kosten verlaagt en de duurzaamheid vergroot. Wij bouwen voor de toekomst.

concordiadamen.com

VOORWOORD

HET GEBEURT

FOTO ECONOWIND

MARITIEM MGZN | Duurzame Scheepvaart 2023

Het was voorspeld en het gebeurt. De eerste schepen varen sinds dit jaar op groene waterstof en methanol. Het Chinese Cosco Shipping Heavy Industry deed ook van zich spreken en liet een bijzonder containerschip te water. Dit 120 meter lange schip heeft een volledig elektrische aandrijving en is in staat om batterijpakketten onderweg te verwisselen. Ook Maersk, dat straks vijfentwintig schepen op methanol heeft varen en hiervoor een infrastructuur opzet, schreef geschiedenis. Het bracht Laura in de vaart: ’s wereld eerste containerschip dat vaart op groene methanol. Verduurzaming van de scheepvaartsector, voor binnen- en zeevaart, is in volle gang. Logisch, nu ook de sector wordt gehouden aan tal van vergroeningseisen, vastgelegd in Green Deals en andere takenpakketten. Zo valt vanaf 2024 de zeevaartsector onder het emissie handelssysteem (ETS) voor CO2-rechten. Rederijen die Europese havens aandoen moeten dan gaan betalen voor hun uitstoot. En zes jaar later varen er zeker 150 emissievrije Nederlandse binnenvaartschepen rond. ‘Vier jaar geleden was het idee van een netto nul scheepssector niet meer dan een droom’, sprak voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie onlangs tijdens de doop van Laura. ‘Maersk bouwt straks vijfentwintig schepen die varen op groene methanol. Dat bespaart 2,75 miljoen ton aan CO2 per jaar’, sprak ze zichtbaar met tevredenheid uit. Het was voorspeld en het gebeurt. In ons jaarlijkse Duurzame Scheepvaart MGZN belichten we opnieuw bijzondere projecten en groene innovaties.

Veel leesplezier!

INTELLIGENTE ZEILEN Het Nederlandse bedrijf Econowind schaalt de productie van zijn windzeilen (VentoFoils) voor schepen verder op. NOM en Horizon Flevoland zijn in het bedrijf gestapt. Econowind pioniert met windvoortstuwing voor zeeschepen middels zestien meter aluminium zeilen, waarmee tot 30 procent brandstof kan worden bespaard. De zeilen gaan automatisch omhoog en klappen in als de wind te sterk is. Straks kunnen de schepen op basis van Artificial Intelligence meer rendement uit de zeilen halen. Windinformatie wordt geïntegreerd in de modellen. De windvoorspelling wordt direct ingezet voor advies over de meest optimale vaarroute. Dat betekent van de kortste route afwijken om harder te gaan op de wind. Windondersteuning is wereldwijd in opkomst.

MEER ZONNEPANELEN

FOTO WATTLAB

Meer binnenvaartschepen worden voorzien van lichte en dunne zonnepanelen door de Nederlandse bedrijven Wattlab en Blommaert. Dat eerste bedrijf levert in februari 2024 zijn allereerste volledige luikenkap met zonnepanelen. Dat systeem bestaat uit zevenentwintig solarluiken en wordt geïnstalleerd op een schip van het Duitse HGK. Het bedrijf heeft nu 750 vierkante meter aan zonnepanelen op aluminium scheepsluiken geplaatst. Er wordt brandstof mee bespaard en walstroom. De mannen van Wattlab studeerden aan de TU Delft en haalden hun inspiratie uit de auto’s van het Nuon Solar Team (nu Vattenfall Solar Team), waar ze deel van uit hebben gemaakt. Inmiddels hebben zij zestien schepen van zonnepanelen voorzien.

KEEP SAILING AT LOW WATER LEVELS

SHALLOW DRAFT THRUSTER SOLUTIONS

SERVICE OP HOOG NIVEAU Berg Maritieme Meetsystemen

is gespecialiseerd in meet-en alarmsystemen. Voor reparatie, onderhoud, vervanging en periodieke controles van bestaande systemen, maar ook voor nieuwbouw bent u bij ons aan het juiste adres! Door de kennis en ervaring van onze medewerkers zorgen wij altijd voor een passende oplossing. Benieuwd wat wij voor u kunnen betekenen? Neem vrijblijvend contact met ons op om de mogelijkheden te bespreken!

www.vethpropulsion.com TER STEEGHE RING 51-53 | 3331 LX ZWIJNDRECHT | TEL. 0183 - 648 248 | INFO@BERGMM.NL | WWW.BERGMM.NL

STANDNR.

H103.8

7 scheepswerven 22 maritieme toeleveranciers 12 maritieme dienstverleners 7 constructie- en waterbouwbedrijven. Werkendam: alles aan boord werkendammaritimeindustries.nl

werkendammaritimeindustries.nl

4 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

INHOUDS OPGAVE 3 Voorwoord: Het gebeurt. 7 Invoering omstreden Emissielabel

binnenvaart is een ambitieus doel.

e Waal luidt nieuw tijdperk van D serviceverlening in.

15 Methanolmotoren dringen uitstoot ver terug. Van Oords mega jack-up schip Boreas in aantocht.

17 Caterpillar en Pon Power vervullen voortrekkersrol in verduurzaming. Onderzoeken, testen, innoveren.

19 Eerste methanolschip opmars naar veel meer.

20 Grote bedrijvigheid bij De Groot Marine Services: MAN en Cummins breiden Stage V-range verder uit.

23 24

reen Award: de voordelen G van verduurzaming. ebr. de Jonge heeft altijd gedurfd G voorop te lopen.

27 In Amsterdam lukte het niet, in

Rotterdam wel: Eerste elektrolytbunkerstation biedt plek aan dertig schepen.

ank-Eye B.V. maakt meten en T bemonsteren in binnenvaart veilig, emissieloos en duurzaam.

31 Hollandse pioniers pakken groen op Olympische Spelen.

an Meeuwen: ‘Bio-smeermiddelen V veroveren de markt’.

34 Bijzonder plan: met schepen en wetenschap de rap smeltende Noordpool redden.

36 Energiehaven van IJmuiden komt steeds dichterbij.

37 Japan bouwt aan enorme

waterstoftanker en ook cruisevaart moet verduurzamen.

38 Colofon en Index. MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 5

Dealer van Honda en Mercury outboard Ranieri 4XC, Ranieri 4XC RIBS, Tinn Silver, Protagon en Rigiflex

Gaat u hermotoriseren, uw verlengen of andere Gaatschip u hermotoriseren, brandstof besparende of milieuuw schip verlengen of andere vriendelijke investeringen uitvoeren? brandstof besparende of milieuvriendelijke investeringen uitvoeren? VERKOOP - INRUIL - REPARATIE - ONDERHOUD

Neem vrijblijvend contact op om de subsidiemogelijkheden te om Neem vrijblijvend contact op bespreken! Er is meer mogelijk de subsidiemogelijkheden te dan u denkt!Er is meer mogelijk bespreken! dan u denkt!

EIGEN HAAL EN BRENG SERVICE

JOCABO BEDRIJVENADVIES / DE WITTE MOL B.V. JOCABO BEDRIJVENADVIES / DE WITTE MOL B.V. Wilbert Jansen

Dekker Marine - Sint Annaland - Tel 0166 - 65 24 54 www.dekkermarine.nl

Volière 1 2935 WV Ouderkerk Wilbert Jansenaan den IJssel Volière 1 2935 WV Ouderkerk aan Telefoon: (06) 519 235 63den IJssel E-mail: jocaboadvies@hotmail.com Telefoon: (06) 519 235 63 Internet: www.jocaboadvies.nl E-mail: jocaboadvies@hotmail.com Internet: www.jocaboadvies.nl

DUTCH BARGING SERVICES

WE WORK TOWARDS ZERO

WIJ ZIJN ACTIEF OP ZOEK NAAR SCHEPEN VAN 1000T TOT 8000T OM ONZE VLOOT TE VERSTERKEN. Aarzel niet ons te contacteren voor meer informatie

DUTCH BARGING SERVICES BV Jan Verbergt & Alexandre Tuyttens Tel.: +31 (0)76 303 05 50 E-mail: operations@dbsbv.com

Uw trouwe compagnon in de tankvaart

6 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

Hofdreef 30 • 4881 DR Zundert • The Netherlands • dbsbv.com

INVOERING OMSTREDEN EMISSIELABEL BINNENVAART IS EEN AMBITIEUS DOEL Over de invoering van een Emissielabel Binnenvaart is het laatste woord nog niet gesproken. Er zijn voor- en tegenstanders. Koninklijke Binnenvaart Nederland heeft bezwaren geuit en vraagt, met bijval van TNO, de minister om aanpassingen. Khalid Tachi van het Expertise- en InnovatieCentrum Binnenvaart (EICB) geeft een toelichting. Ellen Lengkeek

Hoe is het label tot stand gekomen? Lees verder op pagina 9. $

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 7

EMISSIEREDUCTIE EEN OPGAVE? Discom ontwerpt uw oplossing Reduceer CO-, HC-, NOxen roetdeeltjes met de oplossingen van Discom Emissiereductiedoelstellingen is een woord dat we de afgelopen jaren meer en meer voorbij zien oxides, ammoniak, komen. Stikstofoxides, CO2, fijnstof; om de overeengekomen doelstellingen te halen, wordt er nogal wat gevraagd van de scheepvaart, het treinverkeer en de industrie.

Discom denkt niet in problemen, maar in oplossingen.

Niets doen is al lang geen optie meer. Samen maken we uw sector duurzamer!

MEER INFORMATIE? www.discom.eu • info@discom.eu • 078 681 09 60 Solutions for a better world

ER IS VEEL KRITIEK. MET HET LABEL WORDT DE BINNENVAART NIET KLIMAATVRIENDELIJKER, WORDT GEZEGD. WAT IS DE REACTIE VAN HET EICB HIEROP? ,,Doel is verduurzaming van schepen en transport over water door emissies te verlagen. Maatregelen die het meeste effect hebben in de transitie naar (nabij) zeroemissie betreffen het gebruik van schonere brandstoffen/energie (met lagere CO2-uitstoot) en gebruik van innovatieve en schone aandrijfsystemen. Daarom geeft het label ook aandacht aan de efficiency van energieomzetting aan boord, de emissieprestatie en het type energie dat wordt gebruikt. Het label maakt zichtbaar welke stappen in die richting al zijn gezet en wat er nog gedaan kan worden om het proces verder te ontwikkelen.’’

Invoering omstreden Emissielabel binnenvaart is een ambitieus doel #Lees het artikel vanaf pagina 7.

Het schip van de Rotterdamse rederij Future Proof Shipping (FPS) vaart op waterstof. Het ministerie ziet er in 2023 liefst vijfenveertig varen. FPS

HOE IS HET LABEL TOT STAND GEKOMEN? ,,De binnenvaart kan niet als één homogene groep worden gezien. Denk aan verschillen tussen kleine en grote schepen, en tussen sectoren zoals de tankvaart, containervaart, droge lading bulkvaart, passagiersvaart en drijvende werktuigen.’’ ,,Een cruciale vereiste was dat het label voor al deze deelsectoren en typen schepen toe te passen is en dat schepen op een eerlijke manier vergeleken kunnen worden. Daarbij moet het resultaat betrouwbaar, toekomstbestendig en controleerbaar zijn en aansluiten op internationale standaarden en beleid. Tegelijkertijd moeten de administratieve lasten beperkt blijven voor de scheepseigenaren. Het was een flinke uitdaging waarin diverse opties met elkaar zijn vergeleken. Er is veel overleg geweest met experts en belanghebbenden. Dit alles heeft geleid tot het huidige Binnenvaart Emissie Label.’’ WAT HOUDT HET LABEL VOOR DE BINNENVAART IN? ,,Het bestaat uit twee hoofdcomponenten. De eerste is de klimaatimpact gemeten aan de hand

van CO2-uitstoot. De tweede is de impact op de luchtkwaliteit, vooral bepaald door de uitstoot van NOx en PM (stikstof en fijnstof). Op basis van gegevens over het type energie dat wordt gebruikt, de gegevens van motoren en hun draaiuren wordt een gemiddelde prestatie van het schip berekend voor beide componenten. Vervolgens wordt het schip ingedeeld in een klasse voor klimaat en luchtkwaliteit. De indeling is gebaseerd op een langetermijnontwikkeling en heeft zeroemissie als beste categorie (label A0). Verwacht wordt dat (bestaande) schepen dus in de komende decennia zullen ontwikkelen in de richting van A0, eventueel met tussenstappen.’’ WANNEER MOET DE HELE VLOOT VAN HET LABEL ZIJN VOORZIEN? ,,Uit een kamerbrief van de staatssecretaris wordt duidelijk dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat inzet op een verplichting van het emissielabel, op wettelijke basis. Maar het is niet duidelijk wanneer.’’

VOLGENS KBN ZEGT HET LABEL NIETS OVER DE UITSTOOT PER TONKILOMETER? ,,Hoewel het systeem de mogelijkheid heeft om de uitstoot per tonkilometer weer te geven, is dit nog niet geïmplementeerd. Dat heeft diverse redenen, waaronder de extra administratieve taken voor schippers en noodzaak om gedetailleerde, en privacyen bedrijfsgevoelige data te overleggen over vervoerde volumes en gemaakte reizen. Er is geen betrouwbaar systeem om zowel de vervoerde tonnen als de afgelegde kilometers te verifiëren. De uitstoot per tonkilometer varieert ook sterk door externe omstandigheden.

Khalid Tachi van het EICB. EICB

Hoe is het label tot stand gekomen? Lees verder op pagina 11. $

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 9

aar V

Castrol is klaar voor Stage V

Wij zijn klaar voor de nieuwste generatie dieselmotoren en nabehandelingssystemen

De voordelen van Castrol Vecton Long Drain E6/E9 10W40 met System Pro Technologytm

Langere levensduur roetfiler

Optimale werking van SCR systemen

Mobene B.V. Maasboulevard 226 • 3331 ML Zwijndrecht +31 (78) 2040440 • info@mobene.nl www.mobene.nl

Al 50.000 uur getest in de scheepvaart

Invoering omstreden Emissielabel binnenvaart is een ambitieus doel #Lees het artikel vanaf pagina 7.

op honderdvijftig van deze batterij-elektrische schepen in 2030.’’ ,,Er zijn tevens partijen die serieus overwegen om (hernieuwbare) methanol als brandstof te gebruiken. Hier zit nog wel een knelpunt in de regelgeving. Nieuwe Stage V-motoren voor methanol kunnen voorlopig nog niet worden geleverd. Retrofit van bestaande motoren om deze op methanol te laten varen is wel mogelijk.’’

Minister Harbers reikte aan Future Proof Shipping het eerste AO-emissielabel uit. Hun schip de Maas dat op diesel voer, werd omgebouwd tot een schip met een waterstofvoortstuwing: de H2 BARGE 1. FPS

Denk aan waterstanden, afmetingen van de waterweg, haast van de opdrachtgever. Ook varieert de uitkomst sterk per type schip, ladingsoort en type reis. Het is daarom geen eerlijke en bruikbare indicator voor een label dat gericht is op het ondersteunen en erkennen van scheepseigenaren die hun schip vergroenen.’’ DE BINNENVAART HEEFT AFGESPROKEN DE CO2UITSTOOT TERUG TE BRENGEN DOOR SCHONERE BRANDSTOF BIJ TE MENGEN TOT 50 PROCENT IN 2030. IS DAT NIET MEER VOLDOENDE? ,,Om tegen 2030 gemiddeld een label B te behalen, zoals aangegeven door de staatssecretaris, moet de sector circa 15 procent meer inspanning leveren dan enkel de 50 procent bijmenging van schonere brandstof. Denk aan gebruik van waterstof. Initiatieven zoals RH2INE en Condor hebben als doel om tegen 2030 minstens achttien schepen te laten varen op waterstof. I & W rekent op vijfenveertig waterstofschepen in 2023. Denk ook aan batterijaandrijving. Het ministerie rekent

HET BEHALEN VAN LABEL B IN 2030 WORDT GEZIEN ALS EEN UITDAGING… ,,Actieve ondersteuning van de overheid is essentieel om dit ambitieuze doel te realiseren. Het ministerie bevestigt ook dat hier veel subsidiegeld voor nodig is.’’ ER WORDT GESTELD DAT HET LABEL EEN MOTORLABEL IS EN GEEN SCHEEPSLABEL? ,,Een (modern) schip zonder motor kan niet varen en een motor zonder schip kan ook niet varen. Daarbij is ook het type brandstof of energie van groot belang; dat maakt een belangrijk onderdeel uit van het label. Ik noem een voorbeeld: laten we uitgaan van een schip met vier motoren. Twee zijn voor de voortstuwing en twee zijn generatoren voor andere energiebehoeftes in het schip. Al deze motoren tappen brandstof uit dezelfde tank. Om het aandeel in de uitstoot per motor te bepalen, worden de draaiuren van deze motoren opgevraagd. Een motor met een hoger aantal draaiuren verbruikt meer energie en heeft meer uitstoot dan een motor met een lager aantal draaiuren.’’ ,,Om een gunstiger label te behalen, kan de ondernemer bijvoorbeeld focussen op de motoren die het meeste impact hebben op een gunstig gemiddelde emissieprestatie van het schip. Het energielabel van het schip wordt niet alleen bepaald door hoe zuinig (hoe energie-efficiënt) de motor is, maar ook door het aandeel hernieuwbare energie in de operatie van het schip. Hoe groter dit aandeel, hoe meer het label verschuift richting Label A voor de klimaatemissies. Een ondernemer kan ervoor kiezen om een of

meerdere van deze motoren te vervangen door een zuinigere motor of meerdere kleinere motoren te plaatsen. Denk bijvoorbeeld aan het vervangen van een CCR1 motor door een Stage V, gemariniseerde Stage V NRE motor of Euro VI motoren die zuiniger en schoner zijn. Ook andere typen energieconvertors kunnen worden ingezet (bijvoorbeeld een batterij of een brandstofcel) om een beter label te behalen.’’ EN INTERNATIONAAL? ,,Ook internationaal zijn we volop bezig , zowel op het niveau van de Centrale Rijnvaart Commissie als Europees, om een dergelijk label ook ‘overkoepelend’ uit te rollen.’’

BEZWAREN EN OPLOSSINGEN KBN komt met een oplossing voor een aantal praktische bezwaren die het heeft tegen de benaming en de opzet van het Binnenvaart Emissie Label. Volgens de branchevereniging voldoet het niet aan alle afspraken, gemaakt in de Green Deal. Met name een label voor de emissie per ton kilometer, voor verlader van belang, ontbrak nog, aldus KBN. ,,Ook is het geen echt scheepslabel, maar een label voor de motoren. Wij hebben TNO gevraagd naar het huidige label te kijken en dat komt tot dezelfde conclusies’’, aldus KBN op zijn site. KBN heeft de opzet van het convenant daarom aangevuld. ,,Onze praktische oplossing is dat we het convenant nu splitsen in een convenant over de toepassing van het huidige SAB (motor) emissielabel, dat ons inziens dan ook motor-emissielabel moet gaan heten, en een convenant over het verder ontwikkelen van een echt binnenvaartscheepslabel met een TNO of iets dergelijks en de sector. We gebruiken in het convenant nadrukkelijk en om het verschil duidelijk te maken de term labelsysteem voor binnenvaartschepen uit de Green Deal, dus met de toevoeging schepen, voor het verder ontwikkelen van het label. Voor de huidige term Binnenvaart Emissie Label (SAB) gebruiken we de term Binnenvaart Motor-emissielabel dus met de toevoeging motor.’’ www.binnenvaart.nl

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 11

De gloednieuwe servicebussen van Machinefabriek De Waal.

DE WAAL LUIDT NIEUW TIJDPERK VAN SERVICEVERLENING IN Met twee gloednieuwe servicebussen heeft Machinefabriek De Waal deze zomer een nieuw tijdperk van serviceverlening ingeluid.

In de hydraulische scheepslift was dit jaar de mooie Amsterdamse sleepboot Oude Waal 3 (bouwjaar 1942) te bewonderen.

12 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

De bussen worden ingezet voor allerhande service werkzaamheden, zowel voor de reguliere service op locatie als voor hydrauliek toepassingen en IVR-keuringen. Samen met de drukbezochte Havendagen en een mooi afscheid van ‘technisch rekenwonder’ Paul Maas, kan de specialist in voortstuwings- en manoeuvreertechnologie tevreden terugkijken op de zomermaanden. De nieuwe servicebussen van De Waal zijn van een ander merk (Ford Transit in plaats van Opel Vivaro) en voorzien van een vernieuwd logo. Ze zijn van alle gemakken voorzien en perfect uitgerust om klanten nog beter van dienst te zijn. Henri Bikker van HB Autocentrum Werkendam: ,,Dit zijn de meest luxe en rijk uitgeruste bussen die er bestaan. Ik denk dat medewerkers blij kunnen zijn dat ze hiermee mogen rijden. Er

is veel aandacht geschonken aan het gebruikerscomfort: de zwaarste motor, automatische versnellingsbak, achteruitrijcamera, touchscreen navigatie, extra bijrijders airbag, enzovoort. Ik weet zeker dat de berijder uitgerust aankomt op de plek van bestemming.’’ Die berijders zijn Harmen den Hollander en Roland Winter. Ook Harmen is enthousiast over de nieuwe bussen. ,,Goed gereedschap is het halve werk en daar hoort zeker een goed vervoersmiddel bij. Ik voel mij bevoorrecht om als jongste servicemonteur in een spiksplinternieuwe bus te mogen rijden. Het maakt het plezier in mijn werk nog groter. Zeker bij lange afstanden, onder andere naar het buitenland – veel naar Frankrijk –, biedt dit meer comfort dan de bus waarmee ik ben begonnen. Ik ben er erg blij mee.’’

EEN STUKJE GESCHIEDENIS Ondanks de donkere wolkenluchten waren de Havendagen Werkendam drukbezocht. Vele bezoekers namen een kijkje achter de schermen bij Machinefabriek De Waal. In de hydraulische scheepslift was dit jaar de mooie Amsterdamse sleepboot Oude Waal 3 (bouwjaar 1942) te bewonderen. Zo werd zichtbaar duidelijk hoe de nautiek en scheepsbouw in ruim 85 jaar veranderd zijn. Machinefabriek De Waal en deze bijzondere sleepboot hebben een rijke historie achter zich. Ko de Waal wilde graag gezel-timmerman worden maar de lts-opleiding was al vol. Hij besloot daarop voor bankwerker te gaan leren. Na zijn diploma ging hij aan het werk bij Vink Sliedrecht. Na enige tijd kon hij het bedrijf van Van der Wiel aan de voormalige nieuwe haven van Werkendam overnemen. De rest is geschiedenis… Aan de rivieroever, net over de dijk naast de fabriek, liet Ko de Waal de te repareren schepen droogvallen op een zandplaat. Verandering in de

waterstanden gaf de impuls voor een schepenlift en verdere uitbreiding in de Beatrixhaven. De Waal maakte een innovatief technisch concept voor een hydraulische schepenlift. In 1972 werd dit huidige paradepaardje van de Biesboschhaven geopend. De historische naam van de sleepboot Oude Waal, nu drie jaar in het bezit van Stichting Erfgoed Schepen aan het Haringvliet in Rotterdam, draagt in zich een symbolische verbinding naar Machinefabriek De Waal, waar nu de derde generatie in het bedrijf actief is.

AFSCHEID De Waal staat erom bekend dat veel medewerkers lang in dienst blijven. Toch komt ook voor deze medewerkers uiteindelijk het pensioen in zicht en is het tijd om afscheid te nemen. Ook voor Paul Maas, bedrijfsleider, constructeur, projectbegeleider én technisch rekenwonder is die tijd aangebroken. Hij kijkt terug op fijne jaren bij De Waal, ondanks het feit dat hij er ook een moeilijke periode kende. ,,Ik heb De Waal zien groeien van een klein bedrijf, tot het bedrijf wat het nu is

geworden. Elke twee, drie jaar werd er wel een hal of kade bijgebouwd. Ik heb dit allemaal mogen begeleiden.’’ Tijdens zijn afscheid kreeg Paul Maas te horen dat hij veel betekend heeft voor de groei en bloei van de machinefabriek. Zo noemde Marco de Waal hem een echte bouwer. ,,Hij heeft de begeleiding en ontwikkeling van de bouw van Scheepslift 2 op zijn naam staan, evenals de begeleiding van de renovatie van lift 1 en later onze grote staalbouwhal. Wist je dat hij de bedenker is van de schuine vorm van de Waalkade?’’ Niet zomaar kreeg hij, onder andere, een beeldje van De Denker cadeau, als vertegenwoordiging van de creatieve geest aan het werk. Hij stond aan de basis van vele stuurmachines, roeren en schroefassen die in de loop der jaren bij De Waal zijn ontwikkeld. Het technisch rekenwonder heeft toegezegd beschikbaar te blijven als vraagbaak. ,,Ze mogen mij altijd bellen als er vragen zijn.’’

www.dewaalbv.nl

Het afscheid van Paul Maas.

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 13

DOUBLE WALLED PIPING ENGINEERING / FABRICATION / INSTALLATION METHANOL LNG AMMONIA HYDROGEN HELI-FUEL

Werkina werkt aan verduurzaming Jij ook? ALTERNATIVE FUELS

www.wolfard.nl

www.werkenbijwerkina.nl

Wolfard & Wessels Werktuigbouw B.V. The Netherlands

Advertentie 103x140mm_ED03.indd 1

12-10-2023 13:26:16

GJV SERVICE GJVDIESEL DIESEL SERVICE

GOEDE

GJV DIESEL GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIES DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE REVISIE EN KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIES DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE DÉ PARTIJ REPARATIE, GJV DIES DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE GJV SERVICE REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIE GJV DIESEL SERVICE PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉGJV PARTIJ VOOR REPARATIE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIE GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIES GJV DIESEL SERVICE REVISIE DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE GJV DIES DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE REVISIE KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE DÉ PART GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIES GJV DIESEL SERVICE GJV DIE GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIES DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE REVISIE REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE GJV SERVICE GJV DIESEL SERVICE DÉ PAR GJV DIE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIE DÉ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTI REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PART GJV DIESEL SERVICE GJV DIES GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIES VOOR REPARATIE, Een persoonlijke, vertrouwde partner voor DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN REVISIE KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIESEL SERVICE REVISIE EN KEURINGEN REVISIE KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PART REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE DÉ PAR GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIES GJV DIESEL SERVICE DÉ PAR DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, GJV DIE REVISIE EN KEURINGEN VOOR REPARATIE, DÉ PARTIJ REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, Een persoonlijke, vertrouwde partner voor DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTI REVISIE EN KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN GJV DIES Een persoonlijke, vertrouwde partner voor DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PARE DÉ VOOR REPARATIE, Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTI REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN GJV DIESEL SERVICE DÉ PART REVISIE EN KEURINGEN REVISIE KEURINGEN GJV DIES Een persoonlijke, vertrouwde partner voor GJV DIESEL SERVICE REVISIE EN KEURINGEN GJV DIES DÉ PAR DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE EN KEURINGEN REVISIE KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN EN KEURINGEN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE EN KEURINGEN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor EenREVISIE persoonlijke, vertrouwde partner voor DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN Een persoonlijke, vertrouwde partner voorPARTI alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor DÉ PAR DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, DÉ PAR REVISIE EE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE E alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE EN KEURINGEN DÉ DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor GJV DIESEL SERVICE keuringen van de scheepsmotor. DÉ PART REVISIE EN KEURINGEN GJV DIES Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparati es, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE EN KEURINGEN REVISIE KEURINGEN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor DÉ PART Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, REVISIE KEURINGEN REVISIE REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN DÉ PAR Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE E alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN REVISIE EN KEURINGEN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. REVISIE EN KEURINGEN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen de scheepsmotor. DÉ PARTI Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparati es, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE E alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE E REVISIE EN KEURINGEN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN DÉ PARTI keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. DÉ PART Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor DÉ PARTIJ VOOR REPARATIE, Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE EN KEURINGEN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN alle reparaties, revisies, en persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE EN KEURINGEN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en alle reparaties, revisies, hermotoriseringen keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en en alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen vanrevisies, de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Onze kennis ervaring op het gebied van Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, hermotoriseringen en REVISIE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen envoor REVISIE REVISIE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van de scheepsmotor. DÉ PARTI keuringen van deen scheepsmotor.

GOEDE GOEDE GOEDEEN GOEDE GOEDE SERVICE GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE SERVICE EN GOEDE SERVICE EN GOEDE SERVICE EN GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE SERVICE EN GOEDE PERSOONLIJK SERVICE EN GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE SERVICE EN GOEDE GOEDE GOEDE SERVICE EN SERVICE EN GOEDE SERVICE EN GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE SERVICE EN GOEDE PERSOONLIJK SERVICE EN SERVICE EN GOEDE PERSOONLIJK SERVICE EN SERVICE EN PERSOONLIJK SERVICE GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE GOEDE Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. GOEDE GOEDE PERSOONLIJK GOEDE GOEDE keuringen van de scheepsmotor. keuringen van de scheepsmotor. SERVICE EN SERVICE EN CONTACT Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparati es, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor GOEDE SERVICE EN SERVICE PERSOONLIJK Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en SERVICE EN persoonlijke, vertrouwde partner voor SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparaties, revisies, hermotoriseringen envoor REVISIE E alle reparaties, revisies, hermotoriseringen alle reparaties, revisies, hermotoriseringen envoor GOEDE Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en en alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen GOEDE SERVICE EN reparaties, revisies, hermotoriseringen en PERSOONLIJK GOEDE SERVICE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van de scheepsmotor. GOEDE PERSOONLIJK Een persoonlijke, vertrouwde SERVICE EN SERVICE EN Onze kennis en ervaring op gebied van GOEDE Een persoonlijke, vertrouwde partner SERVICE EN keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van SERVICE EN GOEDE keuringen van de scheepsmotor. SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Onze kennis en ervaring ophet het gebied van keuringen van scheepsmotor. GOEDE Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor eenpartner gedegen REVISIE E alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE EN KEURINGEN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor REVISIE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en PERSOONLIJK GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en en alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en PERSOONLIJK GOEDE keuringen van de scheepsmotor. SERVICE EN CONTACT Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. SERVICE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen GOEDE keuringen van de scheepsmotor. GOEDE PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. GOEDE CONTACT SERVICE EN SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor GOEDE keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijk GOEDE PERSOONLIJK SERVICE EN SERVICE EN CONTACT PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE E GOEDE GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en SERVICE EN SERVICE PERSOONLIJK alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en REVISIE E alle reparaties, revisies, hermotoriseringen Onze kennis en ervaring op het gebied van alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en SERVICE EN GOEDE Een persoonlijke, vertrouwde partner voor reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. GOEDE GOEDE keuringen van de scheepsmotor. SERVICE EN CONTACT GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor keuringen van de scheepsmotor. keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Onze kennis en ervaring op het gebied van SERVICE EN SERVICE Onze kennis en ervaring op het gebied van GOEDE PERSOONLIJK SERVICE EN van de scheepsmotor. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en PERSOONLIJK PERSOONLIJK SERVICE EN keuringen van scheepsmotor. SERVICE EN keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor een gedegen Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Onze kennis en ervaring op het gebied van CONTACT GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen envoor Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor een gedegen keuringen van de scheepsmotor. PERSOONLIJK GOEDE Onze kennis en ervaring op het gebied van alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van de scheepsmotor. SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor PERSOONLIJK GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en advies aan onze klanten. SERVICE EN GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van de scheepsmotor. keuringen van de scheepsmotor. PERSOONLIJK CONTACT SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor een gedegen Een persoonlijke, vertrouwde partner SERVICE EN Onze kennis en ervaring op het gebied van alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en PERSOONLIJK SERVICE EN Een persoonlijk GOEDE keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor PERSOONLIJK PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied Onze kennis en ervaring op het gebied van keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en GOEDE Een persoonlijk alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en GOEDE keuringen van de scheepsmotor. PERSOONLIJK SERVICE EN CONTACT keuringen van de scheepsmotor. keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK REVISIE E SERVICE EN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en GOEDE Onze kennis en ervaring op gebied van CONTACT SERVICE EN PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring ophet het gebied van PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van GOEDE Een persoon SERVICE EN alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en GOEDE keuringen van de scheepsmotor. SERVICE CONTACT PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van de scheepsmotor. GOEDE keuringen van de scheepsmotor. GOEDE SERVICE EN CONTACT SERVICE EN GOEDE PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. van de scheepsmotor. CONTACT PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor een gedegen Een persoonlijk GOEDE Onze kennis en ervaring op het gebied van SERVICE EN SERVICE GOEDE PERSOONLIJK PERSOONLIJK alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en CONTACT alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor een gedegen keuringen van de scheepsmotor. Onze kennis en ervaring op het gebied van CONTACT alle reparaties, alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Onze kennis en ervaring op het gebied van keuringen van de scheepsmotor. PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. GOEDE SERVICE EN Onze kennis en ervaring alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en en advies aan onze klanten. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en SERVICE EN SERVICE kennis en ervaring op het gebied van GOEDE PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. PERSOONLIJK advies aan onze klanten. SERVICE EN dieselmotoren staan garant voor een gedegen alle reparaties, revisies, hermotoriseringen enen PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. SERVICE EN SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor een gedegen keuringen van de scheepsmotor. keuringen de scheepsmotor. Een persoonlijke, vertrouwde partner voor Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op het gebied van Een persoonlijk GOEDE CONTACT GOEDE dieselmotoren staan garant voor een gedegen keuringen van de scheepsmotor. PERSOONLIJK PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op het gebied van alle reparaties, revisies, hermotoriseringen keuringen van de scheepsmotor. CONTACT SERVICE EN Onze alle reparaties, revisies, hermotoriseringen Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK CONTACT keuringen van de scheepsmotor. advies aan onze klanten. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Een persoonlijke, vertrouwde partner voor dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied SERVICE ENEN CONTACT alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK GOEDE Een persoonl alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en advies aan onze klanten. GOEDE alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van de scheepsmotor. SERVICE EN keuringen van de scheepsmotor. dieselmotoren staan garant voor een gedegen SERVICE PERSOONLIJK CONTACT Onze kennis en ervaring ophet het gebied Onze kennis en ervaring op het gebied van keuringen van de scheepsmotor. keuringen van de scheepsmotor. Een persoonr CONTACT PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor een gedegen SERVICE EN Een persoonlijk GOEDE CONTACT SERVICE EN keuringen van de scheepsmotor. GOEDE PERSOONLIJK CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor een gedegen dieselmotoren staan garant voor een gedegen GOEDE Een persoonlijk Onze kennis en ervaring op het gebied van SERVICE EN SERVICE PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, CONTACT alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis ervaring op gebied GOEDE SERVICE EN Onze kennis en ervaring op het gebied van CONTACT alle reparaties, Onze kennis en ervaring op het gebied van advies aan onze klanten. keuringen van de scheepsmotor. advies aan onze klanten. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en CONTACT dieselmotoren staan garant voor gedegen SERVICE GOEDE PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. keuringen van de scheepsmotor. CONTACT PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor een gedegen CONTACT Een persoon SERVICE EN GOEDE SERVICE keuringen scheepsmotor. GOEDE PERSOONLIJK CONTACT keuringen van de scheepsmotor. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor een gedegen Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van CONTACT SERVICE EN CONTACT SERVICE Onze kennis en ervaring op het gebied van GOEDE PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. dieselmotoren staan gedegen PERSOONLIJK CONTACT keuringen van de scheepsmotor. Onze kennis en ervaring op het gebied van SERVICE EN Een persoonlijke, vertrouwde partner voor alle reparatie CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK alle reparaties, CONTACT SERVICE EN advies aan onze klanten. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en advies aan onze klanten. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK advies aan onze klanten. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van d PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor een gedegen SERVICE EN keuringen van de scheepsmotor. PERSOONLIJK CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op het gebied van Een persoonl CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op het gebied van dieselmotoren staan garant voor een gedegen GOEDE GOEDE keuringen van de scheepsmotor. Een persoonlijk PERSOONLIJK SERVICE EN keuringen van de scheepsmotor. Onze kennis en ervaring op het gebied van keuringen van de scheepsmotor. PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied CONTACT Onze kennis ervaring op het gebied van keuringen van scheepsmotor. CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen Een persoonlijk SERVICE EN CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van keuringen van de scheepsmotor. alle reparaties, dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op het gebied van advies aan onze klanten. SERVICE EN PERSOONLIJK PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op gebied van advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen dieselmotoren staan garant voor een gedegen CONTACT CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen keuringen van de scheepsmotor. CONTACT GJV Diesel Service isis officieel Caterpillar Marine dieselmotoren staan garant voor gedegen CONTACT CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen Een persoonl SERVICE GOEDE PERSOONLIJK SERVICE ENEN keuringen van de scheepsmotor. GOEDE PERSOONLIJK GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine CONTACT PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor gedegen CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK Een persoonlijk advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen SERVICE EN SERVICE Een persoon SERVICE GOEDE PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK alle reparaties, rr CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle alle reparatie dieselmotoren staan garant voor een gedegen CONTACT SERVICE Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op gebied van EN alle reparaties, CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis ervaring op gebied van advies aan onze klanten. alle reparatie PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van SERVICE EN advies aan onze klanten. advies aan onze klanten. alle reparaties, revisies, hermotoriseringen en keuringen van dd dieselmotoren staan garant voor een gedegen dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen keuringen vanva d dieselmotoren staan garant voor gedegen keuringen van de scheepsmotor. GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis en ervaring op het gebied van CONTACT GOEDE Een persoonlijk keuringen van de scheepsmotor. CONTACT GOEDE GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine PERSOONLIJK keuringen van de scheepsmotor. dieselmotoren staan garant voor een gedegen Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van keuringen van de scheepsmotor. CONTACT GOEDE advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK SERVICE EN CONTACT CONTACT CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van advies aan onze klanten. Onze kennis en ervaring op het gebied van alle reparatie CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. PERSOONLIJK PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor gedegen PERSOONLIJK advies aan onze klanten. keuringen van advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine CONTACT advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen keuringen Een persoonlijk advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK SERVICE EN GOEDE PERSOONLIJK CONTACT CONTACT Onze kennis ervaring op het gebied van PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor een gedegen CONTACT Een persoonlijk advies aan onze klanten. Onze kennis en ervaring op het gebied van GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine dieselmotoren staan garant voor een gedegen Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Een persoonl SERVICE EN Onze kennis en ervaring op het gebied van alle reparaties, r CONTACT advies aan onze klanten. Onze kennis en ervaring op het gebied van Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van advies aan onze klanten. SERVICE Onze kennis en ervaring op gebied van alle reparaties, SERVICE EN Onze kennis en ervaring op het gebied van Onze kennis ervaring op gebied van dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. alle reparatie advies aan onze klanten. benodigdheden en om professionele service Onze kennis en ervaring op het gebied van advies aan onze klanten. keuringen van dd advies aan onze klanten. SERVICE EN dieselmotoren staan garant voor gedegen GJV Diesel Service iskennis officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. dieselmotoren garant voor gedegen GOEDE keuringen van de scheepsmotor. dieselmotoren staan garant voor een gedegen CONTACT GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. Onze kennis en ervaring op het gebied van dieselmotoren staan garant voor een gedegen CONTACT GOEDE CONTACT GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK CONTACT CONTACT Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GOEDE advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen CONTACT GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor gedegen Onze kennis en ervaring op gebied van advies aan onze klanten. alle reparaties, CONTACT CONTACT advies aan onze klanten. PERSOONLIJK Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK advies aan onze klanten. keuringen van d alle reparatie CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle SERVICE EN Onze kennis en ervaring op het gebied van PERSOONLIJK advies aan onze klanten. keuringen van alle reparatie dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar advies aan onze klanten. CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen Een persoonlijk keuringen va advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar Marine dieselmotoren staan garant voor een gedegen dieselmotoren staan garant voor een gedegen Onze kennis en ervaring op het gebied van CONTACT keuringen va GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle SERVICE EN Onze kennis en ervaring op het gebied van GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine alle reparaties, Onze kennis en ervaring op het gebied van advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine Onze kennis en ervaring op het gebied van CONTACT advies aan onze klanten. SERVICE EN benodigdheden en kennis om professionele service advies aan onze klanten. CONTACT dieselmotoren staan garant voor gedegen PERSOONLIJK benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen SERVICE EN dieselmotoren staan garant voor een gedegen Onze kennis en CONTACT advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. advies aan onze klanten. te verlenen aan uw Caterpillar. GOEDE CONTACT dieselmotoren staan garant voor een gedegen GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine PERSOONLIJK dieselmotoren staan garant voor gedegen advies aan onze klanten. GJV Diesel Service Marine CONTACT dieselmotoren garant voor gedegen Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle PERSOONLIJK keuringen va dieselmotoren staan garant voor een gedegen Onze kennis en ervaring het gebied van alle reparaties, rr CONTACT Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle SERVICE EN CONTACT GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine Onze kennis en ervaring op het gebied van dieselmotoren staan garant voor een gedegen alle reparaties, advies aan onze klanten. advies aan klanten. CONTACT benodigdheden en kennis om professionele service PERSOONLIJK advies aan onze klanten. keuringen van dd advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle dieselmotoren staan garant voor een gedegen SERVICE EN Onze kennis en ervaring op het gebied van keuringen van d alle reparatie advies aan onze klanten. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle advies aan onze klanten. SERVICE EN GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine CONTACT Onze kennis en ervaring op het gebied van CONTACT GJV Diesel Service isop officieel Caterpillar Marine GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen benodigdheden en kennis om professionele service CONTACT PERSOONLIJK GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine keuringen va advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine dieselmotoren staan garant voor een gedegen SERVICE EN GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. PERSOONLIJK benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Marine Service Provider. Hierdoor beschikken dieselmotoren staan garant voor een gedegen GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor gedegen CONTACT Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle PERSOONLIJK Onze kennis en keuringen van Service Provider. Hierdoor beschikken wij over dieselmotoren staan garant voor een gedegen te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Onze kennis en Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle CONTACT GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine te verlenen aan uw Caterpillar. CONTACT GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle SERVICE EN keuringen va Onze kennis en ervaring op het gebied van dieselmotoren staan garant voor een gedegen alle reparaties, r advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle advies aan onze klanten. SERVICE EN PERSOONLIJK keuringen va benodigdheden en kennis om professionele service GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar advies aan klanten. dieselmotoren staan garant voor een gedegen Service Provider. wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service keuringen van dd advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar Marine dieselmotoren staan garant voor een gedegen Onze kennis en GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine CONTACT te verlenen aan uw Caterpillar. GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine SERVICE EN CONTACT advies aan onze klanten. CONTACT GJV Diesel Service isis officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine dieselmotoren advies aan onze klanten. benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken over alle PERSOONLIJK keuringen van d Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle dieselmotoren staan garant voor een gedegen Onze kennis GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle advies aan onze klanten. te verlenen aan uw Caterpillar. PERSOONLIJK Onze kennis en keuringen van Service Provider. Hierdoor beschikken wij over te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine CONTACT Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. officieel GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service wij over alle benodigdheden en kennis om Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle SERVICE EN advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service PERSOONLIJK Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle keuringen va benodigdheden en kennis om professionele service dieselmotoren staan garant voor een gedegen PERSOONLIJK Onze kennis en benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Onze kennis en GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine CONTACT CONTACT advies aan onze klanten. te verlenen aan uw Caterpillar. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar Marine dieselmotoren advies aan onze klanten. GJV Diesel officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine dieselmotoren Service Provider. Hierdoor beschikken wijwij over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine PERSOONLIJK Service Provider. Hierdoor beschikken over alle benodigdheden en kennis om professionele service Marine Service Provider. Hierdoor beschikken benodigdheden en kennis om professionele service PERSOONLIJK keuringen van ds Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle PERSOONLIJK Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Onze kennis Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Service Provider. Hierdoor beschikken wij over CONTACT te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Onze kennis benodigdheden en kennis om professionele service advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine CONTACT te verlenen aan uw Caterpillar. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine GJV Diesel Service is offi cieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service dieselmotoren benodigdheden en kennis om professionele service GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine te verlenen aan uw Caterpillar. GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service advies aan benodigdheden en kennis om professionele service PERSOONLIJK benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. Marine Service Provider. Hierdoor beschikken Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service PERSOONLIJK Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. Onze kennis en Service Provider. Hierdoor beschikken wij over te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alleonze Onze kennis Onze kennis enss professionele service te verlenen aan uw CONTACT advies aan onze klanten. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. dieselmotoren CONTACT GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine GJV Diesel is officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine dieselmotor GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service Service Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. PERSOONLIJK Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Onze kennis en CONTACT Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. Onze kennis Service Provider. Hierdoor beschikken wij over dieselmotoren benodigdheden en kennis om professionele service CONTACT te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine CONTACT dieselmotoren GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service advies aan onze GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine GJV Diesel Service officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. wij over alle benodigdheden en kennis om advies aan onze PERSOONLIJK Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service Onze kennis en Service Provider. Hierdoor beschikken wij over te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alleonze benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle CONTACT Onze kennis te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. Onze kennis GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine CONTACT GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service wij over alle benodigdheden en kennis om te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service dieselmotore te verlenen aan uw Caterpillar. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. dieselmotor Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Onze kennis en te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle Onze kennis en CONTACT te verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle dieselmotoren Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service CONTACT dieselmotoren te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden kennis om professionele service advies aan onze CONTACT GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service dieselmotor benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service CONTACT te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service advies aan oss te verlenen aan uw Caterpillar. CONTACT Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle dieselmotoren benodigdheden en kennis om professionele service Onze kennis te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over te verlenen aan uw Caterpillar. GJV Diesel Service is officieel Caterpillar Marine advies aan onze te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service professionele service te verlenen aan uw te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service advies aan onze benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. dieselmotore Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service Onze kennis en te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. professionele service te verlenen aan uw benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. dieselmotoren benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 benodigdheden en kennis om professionele service WWW.GJVDIESELSERVICE.NL CONTACT GJV Diesel Serv dieselmotore benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen uw Caterpillar. dieselmotor CONTACT te verlenen aan Caterpillar. dieselmotoren benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service advies aan on te verlenen aan uw Caterpillar. dieselmotoren advies aan os te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken over alle te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service advies aan onze Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle te verlenen aan uw Caterpillar. advies aan onze te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wijwij over alle benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. Service Provider. Hierdoor beschikken wij over alle benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. Moerbei benodigdheden en kennis om professionele service advies aan o benodigdheden en kennis om professionele service WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen aan uw Caterpillar. Moerbei10 10 | | 3371 3371NZ NZ Hardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam | | 0184 018467 6792 9225 25 te verlenen aan uw Caterpillar. Caterpillar. GJV Diesel Serv benodigdheden en kennis om professionele service WWW.GJVDIESELSERVICE.NL advies aan onze tete verlenen aan uw Caterpillar. verlenen uw Caterpillar. GJV Diesel Serv Caterpillar. te verlenen aan Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. dieselmotore te verlenen aan uw Caterpillar. dieselmotoren s te verlenen aan uw Caterpillar. Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 advies aan on te verlenen aanuw uw Caterpillar. WWW.GJVDIESELSERVICE.NL advies aan onze GJV Diesel Serv benodigdheden en kennis om professionele service Service Provide te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis om professionele service te verlenen aan uw Caterpillar. Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 te verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. benodigdheden en kennis omprofessionele professionele service advies aan on benodigdheden kennis om service WWW.GJVDIESELSERVICE.NL advies aan onze teWWW.GJVDIESELSERVICE.NL verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. advies aan o GJV Diesel Serv advies aan onze tete verlenen aan uw Caterpillar. verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. te verlenen aan uw Caterpillar. Moerbei 10 | | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | | 0184 67 92 25 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 GJV Diesel Serv WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL GJV Diesel Serv GJV Diesel S Service Provide Service Provide MoerbeiMoerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te aanuw uw Caterpillar. advies aan onze te verlenen aan advies aan on Service Provide 10 | | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 teverlenen verlenen aanCaterpillar. uw Caterpillar. WWW.GJVDIESELSERVICE.NL teverlenen aan uw Caterpillar. Moerbei ||| 67 0184 67 92 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam 0184 67 9225 25 Moerbei 10 | ||3371 NZ Hardinxveld-Giessendam |||0184 25 GJV Diesel Serv WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 GJV Diesel Serv GJV Diesel Se WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Service Provide Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 GJV Diesel S WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 |3371 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 6792 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 |3371 3371 NZHardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam |0184 0184 67 9225 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL GJV Diesel Serv Moerbei 10 | NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 Service Provide WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 | NZ | 67 92 Service Provide WWW.GJVDIESELSERVICE.NL GJV Diesel S Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei Hardinxveld-Giessendam || 67 0184 67 92 25 benodigdheden Service Prov WWW.GJVDIESELSERVICE.NL GJV Diesel Serv Moerbei 10 | |3371 NZ Hardinxveld-Giessendam || 0184 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 | | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 GJV Diesel Se WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 GJV Diesel Serv WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen aan GJV Diesel Serv Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 Service Provide WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 NZ |NZ 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam |0184 0184 6725 9225 Moerbei 10 3371 Hardinxveld-Giessendam || 0184 67 92 Moerbei 10 |||3371 Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam || 0184 67 92 Service Provide WWW.GJVDIESELSERVICE.NL GJV Diesel Se WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 67 92 25 benodigdheden GJV Diesel S WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Service Prov Service Prov 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 25 Moerbei 10 | |NZ 3371 NZ |0184 0184 67 92 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Service Provide WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10NZ 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam 0184 67 9225 25 Moerbei 10 || 3371 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 67 92 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei Hardinxveld-Giessendam ||92 0184 67 92 25 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen aan GJV Diesel Serv teGJV verlenen aan Service Prov Moerbei 10 | |3371 Hardinxveld-Giessendam 0184 67 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Service Provide Moerbei Hardinxveld-Giessendam ||||0184 67 92 25 Moerbei 10 NZ Hardinxveld-Giessendam 92 25 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam || 0184 0184 67 92 25 benodigdhed WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei | 3371 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Diesel Se te verlenen aan Service Prov Service Provide 0 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 25 Moerbei 10 | |NZ 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam |92 0184 67 92 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Service Provide WWW.GJVDIESELSERVICE.NL 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 Moerbei | 3371 Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL benodigdheden te verlenen aan Service Prov oerbei 10 | |NZ 3371 NZ 67 92 Service Prov WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 | Hardinxveld-Giessendam 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam |67 0184 67 92 25 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam ||| 0184 0184 67 25 10 | 3371 Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL 10 3371 Hardinxveld-Giessendam | |0184 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL benodigdheden benodigdhed te verlenen aan tebenodigdhed verlenen aana Service Provide Moerbei 10 |NZ 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam |92 0184 67 9225 25 Moerbei 10 ||3371 Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 Moerbei 10 | NZ NZ Hardinxveld-Giessendam | | 67 25 Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam || 0184 67 92 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL 0 | |3371 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 0184 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei | |3371 3371 Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL benodigdhed WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen Moerbei 10 | |NZ 3371 NZ |92 0184 67 92 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Service Prov Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam |67 0184 67 9225 25 oerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 0 | NZ Hardinxveld-Giessendam | 67 25 Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 92 25 benodigdhed WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen aan WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen aan Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 92 25 oerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 25 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 benodigdhed WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL benodigdhed tete verlenen aan verlenen aa Moerbei 10 | NZ 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam |92 0184 67 9225 te verlenen a Moerbei 10 ||Hardinxveld-Giessendam 3371 || 0184 67 92 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam Hardinxveld-Giessendam 0184 67 92 25 benodigdheden WWW.GJVDIESELSERVICE.NL 0 | 3371 NZ | 0184 67 25 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen aan WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen oerbei 10 | NZ 3371 NZNZ |0184 0184 6792 92 14 | MARITIEM MGZN -Hardinxveld-Giessendam DUURZAME SCHEEPVAART 2023 10 || 3371 Hardinxveld-Giessendam || 0184 67 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL te verlenen aan WWW.GJVDIESELSERVICE.NL 10 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam 67 92 25 tebenodigdhed verlenen aan WWW.GJVDIESELSERVICE.NL Moerbei 10 | 3371 Hardinxveld-Giessendam | 0184 6725 92 25 te verlenen a WWW.GJVDIESELSERVICE.NL verlenen te verlenen tete verlenen aanaa 10 | 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam | 0184 67 92 25 WWW.GJVDIESELSERVICE.NL

METHANOLMOTOREN DRINGEN UITSTOOT VER TERUG

VAN OORDS MEGA JACK-UP SCHIP BOREAS IN AANTOCHT

Er wordt volop gebouwd aan het jack-up schip Boreas op de Yantai CIMC Rafflesscheepswerf (YCRO), dat in 2025 aan zijn eerste project zal beginnen. Het enorme offshore installatieschip van Van Oord wordt in China uitgerust met vijf nieuwe methanolmotoren van Wärtsilä.

De bijzondere motoren zijn dit jaar goed door de Factory Acceptance Test (FAT) gekomen. De Boreas is bedoeld voor het transport en de installatie van fundaties en grote offshore windturbines van wel 20 MW. Voor Wärtsilä was het de eerste keer dat het methanolmotoren leverde voor een nieuwbouwproject. Van Oord, een van de grootste maritieme aannemers van de wereld die zich focust op baggeren, infrastructuur en offshore energy, wil in 2050 CO2-neutraal zijn, conform het klimaatakkoord van Parijs.

Ongeveer 95 procent van de CO2voetafdruk van Van Oord is afkomstig van de vloot. ,,De snelste manier om vooruitgang te boeken bij het terugdringen van de CO2-uitstoot van de vloot is dus door te investeren in groenere schepen die kunnen varen op alternatieve brandstoffen’’, aldus het bedrijf. ,,De Boreas is een mooi voorbeeld van de energietransitie binnen Van Oord. Het schip is het eerste in zijn soort dat kan varen op methanol, de brandstof van de toekomst, waardoor de CO2-

W32 methanolmotor Wärtsilä.

Zo gaat het mega jack-up installatieschip Boreas eruit zien. IMPRESSIE VAN OORD

voetafdruk van het schip met meer dan 78 procent wordt verminderd.’’ 3300 TON Offshore windturbines worden steeds groter. Van Oord speelt daar met de Boreas op in. Het 175 meter lange schip is speciaal gebouwd voor het transport en de installatie van fundaties en turbines bij offshore windparken. Dankzij de kraan van topklasse met een hijsvermogen van meer dan 3300 ton, en dankzij de enorme poten en het jacking-systeem, kan het schip werken in waterdieptes tot 80 meter. Het schip wordt versterkt met krachtige actieve emissiebeheersingstechnologie (Selective Catalytic Reduction) om de NOx-uitstoot tot een absoluut minimum te beperken. De verwachting is dat de Boreas in 2025 zijn eerste project uitvoert.

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 15

helpen bedrijven met slimme, duurzame en op maat gemaakte energie-oplossingen voor een groenere toekomst, door innovatie en decennialange ervaring te combineren. Ook met volle vaart duurzaam vooruit? Kies Pon Power.

16 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 PONPOWER.NL

CATERPILLAR EN PON POWER VERVULLEN VOORTREKKERSROL IN VERDUURZAMING

ONDERZOEKEN, TESTEN, INNOVEREN

Als de officiële Caterpillar-dealer in Nederland neemt Pon Power zijn verantwoordelijkheid als het gaat om verduurzaming van verbrandingsmotoren. Zowel Caterpillar als Pon Power investeert grootschalig in innovaties die op de langere termijn het beste zijn voor de markt en de ondernemers op de markt.

DUAL-FUEL METHANOL

Damen Shipyards, Caterpillar Inc, en Pon Power ontwikkelen gezamenlijk dual-fuel methanol/ diesel-aangedreven sleepboten. Methanol wordt daarbij geoptimaliseerd als brandstof voor schepen. De samenwerking streeft ernaar om methanol-aangedreven schepen gereed te hebben voor serieproductie tegen 2026. Deze inspanning combineert de expertise van Damen op het gebied van scheepsbouw, de Cat-motoren van Pon Power en de innovatie van Caterpillar.

Een volledig af-fabriek EU Stage V Cat C32 895 bKW voortstuwingsmotor (rechts) en een C.4.4, 80 ekW generatorset (links)

Het is de voortrekkersrol die een toonaangevend merk als Caterpillar en een marktleider als Pon Power op zich nemen. Een kwestie van innovatiekracht, ervaring en betrokkenheid bij de sectoren waarin ze actief zijn, gesteund door de schaalgrootte van Caterpillar. ,,Vorig jaar heeft Caterpillar 1,8 miljard dollar uitgetrokken voor innovaties, onderzoek, testen en certificeringen’’, weet Ben Timmerman, accountmanager binnenvaart bij Pon Power. ,,Dat is een forse investering. Pon Power gaat daarin mee. Binnen Pon Power is een innovatieteam bezig met het exploreren van nieuwe mogelijkheden binnen de energietransitie en we hebben een New Business-team dat zich bezig houdt met nieuwe projecten op het gebied van verduurzaming.’’ Collega Manouk Leemberg licht toe: ,,Wij leveren niet alleen motoren en generatorsets voor de binnenvaart, maar bijvoorbeeld ook aan tugs en jachten. De ervaringen die we daarmee opdoen, kunnen we in de binnenvaart toepassen. Zoals dat ook geldt voor nieuwe technieken uit de andere, grotere, sectoren waarin we met Pon Power actief zijn.’’

METHANOL, HVO Ben Timmerman zei het al eerder: de holy grail op weg naar zero emission voor de binnenvaart is er niet. Of in ieder geval: nog niet. In samenwerking met Caterpillar ontwikkelt Pon Power momenteel motoren die op groene methanol kunnen draaien. In 2025 start een eerste pilot project in Nederland, zo is de planning. Blijft staan: iedereen is zoekend. Stage V is inmiddels een feit (dit biedt Caterpillar voor de hele vermogensrange in de binnenvaart) en waterstof en/of methanol lijken de alternatieve brandstoffen van de toekomst. ,,Voorlopig is iedere oplossing maatwerk. Wij zoeken naar de oplossing die het beste past bij de markt’’, stelt Timmerman. ,,Niet per se naar de aantrekkelijkste oplossing voor Pon Power. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de biobrandstof HVO 100. Daarmee kun je nu al 90 procent van de CO2-uitstoot wegnemen zonder een complete retrofit van je schip toe te passen. Je kunt het direct inzetten en het is ‘pay per use’, dus je kunt het verrekenen in je kostprijs.’’ Ook op dit gebied heeft Pon Power veel ervaring in huis. ,,In de Verenigde Staten draaien honderden Cat-motoren op HVO 100. Alle

BIOBRANDSTOF Het Feadship-jacht Obsidian heeft met succes voldaan aan strenge eisen voor het verminderen van CO2-uitstoot, gesteld door de eigenaar. Dit jacht, het eerste van Feadship dat op biobrandstof vaart, markeert het begin van geavanceerde elektrische voortstuwing, biobrandstoffen en verbeterde rompontwerpen in de scheepvaartsector. Het jacht zal 27 procent minder impact hebben dan vergelijkbare superjachten van de afgelopen vijf jaar en tot 60 procent minder wanneer het op HVO vaart. Dit jacht maakt gebruik van op maat gemaakte Cat C32-generatorensets en heeft een indrukwekkende batterijcapaciteit voor energie-efficiëntie.

motoren van na 1990 kunnen zonder aanpassing op deze brandstof draaien, met behoud van garantie.’’ www.pon-cat.com/nl

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 17

FASTMATCHING MATCHING FAST

CONTARGO ®

■ ■ ■ trimodal network

You have the containers, we have You have the containers, the appropriate transport solution. we have Trimodal, flexible, punctual. the appropriate transport solution.

Trimodal, flexible, punctual.

www.contargo.net · Freecall 00800 CONTARGO

Ongeëvenaard maatwerk in scheepsramen én -deuren. Robuust uitgevoerd voor de beroepsvaart. • scheepsramen (ISO 3903) • vernieuwde fraaie opzethorren • scheepsdeuren • (schuif)puien • Franse balkons • glasdikte berekening • glas vervangen • speciale folies • refit én nieuwbouw • profielen geschikt voor ‘coastal area’ Al meer dan 15 jaar produceren, leveren en monteren wij hoogwaardige aluminium scheepsramen en -deuren uit eigen productie voor de binnenvaart, passagiersvaart en werkboten. Onze ramen voldoen aan de strenge kwaliteitseisen die vanuit de ISO 3903-norm worden gesteld.

OMRU SCHEEPSRAMEN Ongeëvenaard Maatwerk Robuust Uitgevoerd

Offerte? Bel +31(0) 475 58 04 88. Of kijk op omruscheepsramen.com/offerte 18 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

EERSTE METHANOLSCHIP OPMARS NAAR VEEL MEER Een bijzonder moment eind deze zomer in Rotterdam. Bij de APM Terminals meerde de Laura Maersk aan. Het is het eerste containerschip ter wereld dat op groene methanol vaart. ,,Vier jaar geleden was dit nog een droom’’, sprak Ursula von der Leyen als voorzitter van de Europese Commissie tijdens de doop van het schip een paar weken voor de aankomst in Rotterdam.

nog eens twaalf varen, in 2025 zes en daarna achttien grote schepen, ieder goed voor zestienduizend containers. Daarmee is het bedrijf een duurzaam boegbeeld. Laura

bunkerde voor het eerst groene methanol in Rotterdam. UITSTOOT Elk jaar verplaatsen honderdduizend schepen, aangedreven door 300 miljoen ton brandstof, elf miljard ton goederen over de hele wereld. Dit maakt de scheepvaart verantwoordelijk voor ongeveer 1076 miljoen ton CO2-uitstoot per jaar – ongeveer 3 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Voor Maersk aanleiding voldoende om baanbrekend werk te maken van een andere vorm van aandrijving.

Het schip Laura Maersk is een containerschip dat vaart onder de vlag van Denemarken. Het is 172 meter lang, 32 meter breed en heeft een diepgang van 7,6 meter. Het vaart op groene methanol, maar kan ook nog overstappen op zwavelarme stookolie. Maersk zet sterk in op vergroening en alternatieve brandstoffen voor zijn vloot. Het bedrijf ziet methanol als dé brandstof voor de toekomst en zet samen met energieleveranciers daarvoor een infrastructuur op. Laura is het eerste methanolcontainerschip. In 2024 gaan er

Ursula von der Leyen bij de doop van Laura Maersk. MAERSK

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 19

GROTE BEDRIJVIGHEID BIJ DE GROOT MARINE SERVICES:

MAN EN CUMMINS BREIDEN STAGE V-RANGE VERDER UIT De verduurzaming van de binnenvaart heeft de afgelopen jaren een impuls gekregen van Rijkswege, via subsidies voor de aanschaf van een nieuwe, schone motor of een katalysator. Die steunmaatregel heeft veel impact gehad; dat merken Bert Ridders en Marco Kok van De Groot Marine Services aan de grote bedrijvigheid om zich heen.

20 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

1000 pk 1800-toerenmotoren. De vermogensrange loopt door tot 1200 en 1450 pk, op 2100 rpm. Cummins komt in 2024 met een uitbreiding van de Stage V-range: namelijk tot 1400 pk, als aanvulling op de vermogens van 150 tot 600 pk. Marco Kok haalt enkele foto’s van zijn telefoon op het grote scherm in het kantoor. Van het beunschip ms Adelaar onder andere, waar De Groot een 735 kW/1000 pk D2862LE44A MAN-motor inbouwde. Een witte motor. ,,Dat was wel bijzonder ja’’, lacht hij. ,,De eigenaar zei: ik kan geen jacht kopen, dus doe me dan maar een machinekamer als van een jacht.’’

Het ms Adelaar met de opvallende witte motor: een nieuwe MAN, type D2862LE44A Stage V, 735kW/1000 pk bij 1800 rpm.

Wat óók opvalt: hoe compact de ingebouwde combinatie van motor en nabehandeling is. ,,Dat is typerend voor MAN. De systemen

van vrachtwagenmerken zijn heel compact. Er zijn weinig merken die zó veel vermogen uit zo’n klein blok kunnen halen. Dat maakt ze juist voor een hermotorisering zo geschikt. Bovendien zijn ze heel zuinig in het brandstofverbruik.’’ Naast de verkoop en inbouw van MAN- en Cummins-motoren weten klanten al vele jaren dat ze bij De Groot Marine Services terecht kunnen voor service, revisie en parts, maar ook voor boegschroeven, ballastpompen, reparaties en meer. Ook heeft De Groot drie schroevendokken in de tweede Merwedehaven, waar veel gebruik van gemaakt wordt. Door al deze servicewerkzaamheden op één punt hoeft een schip maar één keer stil om alles op één adres uit te voeren. www.degrootmarine.com

Het valt niet mee om een moment te prikken voor een gesprek en dat is zeker geen kwestie van onwil; het komt simpelweg doordat de agenda’s bij De Groot Marine Services zó gevuld zijn momenteel. Ridders en Kok verwijzen naar de Subsidieregeling Verduurzaming Binnenvaartschepen. Daar konden ondernemers de afgelopen jaren een aanvraag indienen voor de vervanging van een oudere motor voor een nieuwe, Stage V-motor. ,,Je merkt dat zo’n regeling het zetje geeft om over te gaan tot die investering’’, concludeert Marco Kok. Bert Ridders vult aan: ,,Het scheelt ongeveer vijftig procent van de kosten, dat is natuurlijk aanzienlijk. Wij hebben er veel orders door gekregen de afgelopen periode.’’ Lachend: ,,Dus wij zijn ook blij met de regeling.’’ INBOUWPROJECTEN De Groot Marine Services in Dordrecht is dealer van Cumminsen MAN-motoren en is doorlopend bezig met inbouwprojecten van Stage V-motoren. Tot ver in 2024 staan er volop projecten in de planning. Beide merken hebben hun Stage V-range recentelijk vervolledigd of gaan dat in 2024 doen. MAN heeft komend jaar de gecertificeerde 750 pkmotor geïntroduceerd, naast de al bestaande 300, 400, 500 en

Ook ms Turbulent kreeg een nieuwe MAN dieselmotor geleverd: type D2862LE44A Stage V, 735kW/1000 pk bij 1800 rpm. MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 21

ducten, oducten, stenen stenen nderneming onderneming

authorized authorized partner partnerof of man manengines engines

ONZE PRODUCTEN, DE BOUWSTENEN VAN UW ONDERNEMING

offi officieel cieel geautoriseerd geautoriseerd dealer dealer

Leverbaar: schroeven schroeven Stage V motoren vanaf 150pk

gschroef-systemen gschroef-systemen tot en met 1450 pk erdelen erdelen laatsen laatsen Service motoren ompen ompenHermotoriseren

Levering motoren Levering onderdelen Inbou

w, ombo Inbou w, ombo uw en instal uwlatie: en instal latie:

Benieuwd Benie naaruwd de moge naar de De Groo lijkhe moge denlijkhe De Groo en prijze Tel. 078 t Diese den en t Diese l Marin n? prijze - Tel. 303078 elServi Marin n? 97 info@ e Servi ces degro info@ 00303 97 00 ces degro www.degro otma rine.c otma www om rine.c otma .degro om rine.c otma om rine.c om

dedemogelijkheden mogelijkhedenenenprijzen? prijzen?

Importeur Impo en servic rteur en e partn servic er:e partn

er:

Levering boegschroef-systemen Service boegschroeven Levering en plaatsen van ballastpompen

Importeur Importeurenenservice servicepartner: partner:

|elsel www.degrootmarine.com |Marine www.degrootmarine.com Services Marine Services

70000 arine.com marine.com arine.com marine.com

De Groot Diesel Marine Services Tel. 078 - 303 97 00 | info@degrootmarine.com | www.degrootmarine.com

22 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

Het gecertificeerde cruiseschip Amadeus Cara.

GREEN AWARD: DE VOORDELEN VAN VERDUURZAMING Green Award, het groene keurmerk voor schepen, geeft scheepvaartondernemingen wereldwijd voordelen bij havens en maritieme toeleveranciers en dienstverleners. Met een uitgekiend systeem van inspiratie, inspectie, certificering en beloning speelt Green Award al bijna dertig jaar een niet te onderschatten rol binnen de verduurzaming van de scheepvaart. De tijd vliegt: de stichting Green Award bestaat in 1994 dertig jaar. Het initiatief ontstond vanuit het Rotterdamse Havenbedrijf, vertelt directeur (en betrokkene van het eerste uur) Jan Fransen. ,,Er vonden veel veiligheidsen milieu-incidenten plaats op zee en in havens in die tijd, waarvoor allerlei oorzaken aan te wijzen waren: onderhoud, kwaliteit van de bemanning, er speelde van alles. Om die situatie te verbeteren ontstond het idee voor een keurmerk voor de schepen, gericht op duurzaamheid en veiligheid. En om deelname te stimuleren: het plan om schepen met zo’n keurmerk te belonen met korting op het havengeld.’’ Al snel haakten de eerste havens aan bij het initiatief en tegenwoordig genieten Green Award-zeeschepen voordelen in meer dan veertig havens wereldwijd: van Yokohama tot Vancouver en van Riga tot Wellington. Ook maritieme toeleveranciers en dienstverleners sloten zich aan. Deze zogenaamde incentive providers geven korting op hun producten en services aan schepen met een Green Awardcertificaat BRONS, ZILVER, GOUD In 2011 kreeg ook de binnenvaart zijn Green Award, volgens hetzelfde succesvolle principe. Ook voor de binnenvaart zijn er ca. 40 havens die zich als partner aangesloten hebben, plus tientallen toeleveranciers en dienstverleners. Inmiddels kent het keurmerk verschillende niveaus: brons, zilver en goud. En zelfs met een extra platina label bij volledig uitstootvrije voortstuwing. ,,Dankzij de verschillende categorieën hebben we oog voor alle

Overhandiging van de Green Award aan opleidingsschip Ab Initio. schepen die inspanningen leveren voor verduurzaming. De niveaus geven ook een extra prikkel’’, stelt Jan Fransen. ,,We merken dat ondernemers de lat steeds hoger leggen en zich inspannen om een niveau hoger uit te komen. Onze afdeling Binnenvaart wordt regelmatig gebeld door ondernemers die bijvoorbeeld plannen hebben voor vervanging van hun generatoren en informeren op welk Green Awardniveau ze daarmee uitkomen.’’ BETERE OPDRACHTEN Het mooie aan Green Award is dan ook dat het méér is dan alleen maar een plaquette voor aan de muur. Een Green Award-certificaat biedt direct voordeel: in havens, op producten en diensten van de in totaal 180 incentive providers die er al zijn en zeker ook in het werk. ,,We zien steeds meer beweging bij degenen die lading aanbieden’’, zegt Fransen. ,,En we horen van ondernemers dat een gouden

certificaat echt betere opdrachten oplevert.’’ Bijna dertienhonderd binnenvaartschepen en vierhonderd zeeschepen zijn inmiddels gecertificeerd en de stichting blijft onvermoeibaar in gesprek met ondernemers en dienstverleners uit de sector. ,,Het komt eigenlijk nooit meer voor dat we moeten uitleggen wat Green Award is, maar we blijven partijen benaderen: dit zijn we, dit kun je doen om veiliger en milieuvriendelijker te opereren en dit zijn de voordelen die we bieden.’’ RIVIERCRUISE Ook zelf blijft Green Award in beweging met een periodieke update van het pakket van eisen. Per 1 oktober geldt er bijvoorbeeld een nieuw eisenpakket voor de riviercruisevaart. Dat was gelijk aan dat van de binnenvaart, maar is nu meer toegespitst op de specifieke bedrijfsvoering van een cruiseschip. In het nieuwe programma spelen we in op zowel de nautische als hotelsectie aan boord. Ook de menselijke factor op het gebied van veiligheid krijgt meer aandacht in het programma van eisen. Een grote wens voor de toekomst is de uitbreiding van het aantal havens – zeker buitenlandse binnenvaarthavens – dat deelneemt. Fransen: ,,We zijn in gesprek in Duitsland, maar ook de toevoeging van Franse havens en havens langs de Donau voor de riviercruises zou waardevol zijn. We doen er ons best voor. We blijven aan de weg timmeren, met als ulitem doel: de verbetering van ons milieu, wereldwijd.’’ www.greenaward.org

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 23

GEBR. DE JONGE HEEFT ALTIJD GEDURFD VOOROP TE LOPEN Op de scheepswerf van Gebr. De Jonge worden zo duurzaam en innovatief mogelijke schepen gemaakt. Met lichter staal, zonnepanelen en scherp design maakt het bedrijf vergroening van de scheepvaart mogelijk. Chantal Blommers

Bij elkaar liggen er zestienhonderd zonnepanelen op het dak bij Gebr. de Jonge. Gebr. De Jonge is altijd al een innovatief bedrijf geweest, zegt Otto de Jonge, zoon van één van de oprichters van het bedrijf. ,,Mijn vader en oom, de oorspronkelijke gebroeders De Jonge, hebben het altijd aangedurfd om voorop te lopen en nieuwe stappen te zetten, toen nog lang niet iedereen zo ver was. Zelf heb ik meegemaakt dat onder hun leiding de mts Melbourne, een 85 bij 9,5 meter tanker, als eerste schip van zo’n formaat werd uitgerust met een Stage V-motor. Dat was

24 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

op dat moment nog geen officiële verplichting. Dezelfde primeur was er voor de mts Lynsey, de eerste 110 bij 11,45 tanker met Stage V-motoren.’’ En ook nu worden er telkens stappen gezet om de schepen verder te vergroenen, zegt hij. Het bedrijf Gebr. De Jonge bestaat ruim veertig jaar. De broers voeren zelf tot ongeveer eind vorig millennium op meerdere schepen die zij in eigen beheer hadden. Eenmaal terug aan wal werd het bedrijf voortgezet als scheepsmakelaar. Na zeven jaar werd er uitgebreid met een eigen scheepswerf in de Servische plaats Kladovo en richtte het bedrijf de focus op nieuwbouw, verbouw en reparatie van schepen. Vier jaar geleden kwam Otto de Jonge in het bedrijf van zijn

vader werken. ,,Ik heb Media & Communicatie gestudeerd, dus dat was zeker niet vanzelfsprekend’’, zegt hij. ,,Maar ik heb mij wel altijd betrokken gevoeld bij het familiebedrijf en het pionieren en ondernemen spraken mij erg aan.’’ Op de scheepswerf in Servië werken zo’n vierhonderd mensen. ,,Een mooie uitdaging om voor zo’n groot bedrijf te zorgen dat alles reilt en zeilt zoals het moet. En heel leuk om binnen het bedrijf met mijn vader samen te werken.’’ AUTOMATISEREN Duurzaamheid heeft binnen het bedrijf altijd een belangrijke rol gespeeld, zegt De Jonge. ,,De scheepswerf is uitgerust met zestienhonderd zonnepanelen,

zodat we onszelf grotendeels van stroom kunnen voorzien. Daarnaast werken we op de werf met ons eigen tekenbureau. Door die combinatie kunnen we ontwerpen zo optimaal mogelijk ‘nesten’, het proces om verspilling van grondstoffen te minimaliseren. Verder werken we aan de automatisering van de kantoren, zodat bijvoorbeeld ruimtes alleen worden verlicht, verwarmd of verkoeld als ze daadwerkelijk worden gebruikt.’’ Gebr. De Jonge kijkt verder naar het gebruik van zo duurzaam mogelijke materialen. Op de werf wordt sowieso gebruik gemaakt van een lichtgewicht staal. Daardoor, zo legt De Jonge uit, is het uiteindelijke schip in zijn geheel lichter, waardoor het een hogere snelheid haalt én minder brandstof verbruikt. ,,Het levert ook direct meer laadvermogen op, waardoor er minder vervoerbewegingen nodig zijn.’’

De gebroeders De Jonge liepen voorop bij de Stage V-motoren op mts Melbourne en mts Lynsey.

GOEDKOPER De Jonge ziet dat er in de scheepvaart nog flinke stappen te zetten zijn op het gebied van duurzaamheid. ,,Maar door gestaag door te gaan met het zetten van kleine stapjes, kunnen we heel veel bereiken.’’ Wanneer een nieuwe klant met Gebr. De Jonge om tafel gaat, komt duurzaamheid dan ook altijd ter sprake. ,,De klant bepaalt, maar uiteindelijk kom je niet om

het milieu en wetgeving heen. Met onze bewezen concepten kunnen wij vaak wel de handvatten bieden om groenere keuzes te realiseren. Wat helpt is dat duurzamere keuzes vaak ook, op de langere termijn, goedkopere keuzes zijn.’’ Gebr. De Jonge werkte zelf mee aan STC-opleidingsschip Ab Initio. ,,Een schoolvoorbeeld van duurzaamheid’’, zegt De Jonge. ,,De credits gaan hiervoor naar Concordia Damen, zij

waren de hoofdaannemer. Gebr. De Jonge werd gevraagd om voor de casco bouw van het schip te zorgen. Voor de Ab Initio werd gebruik gemaakt van recyclebare materialen, een hybride voortstuwing en zonnepanelen om eigen energie op te wekken. Mooi dat wij hier als bedrijf bij betrokken zijn geweest.’’

www.shipbuildingservice.nl

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 25

Cummins X15 Stage V • 24/7 beschikbaar • wereldwijde service • onderhoud, reparatie en revisie motoren • innovatieve en duurzame oplossingen • complete productie, inen uitbouw generatorsets • hermotorisering • one stop shop

official

Marine Power Drechtsteden B.V. Kerkeplaat 8b, 3313 LC Dordrecht

dealer

HYBRIDE AANDRIJVINGEN VAN ESCO

Tel.: +31 (0)85 - 4861360 info@marinepowerdrechtsteden.nl www.marinepowerdrechtsteden.nl

Esco Power’s Parallel Hybride Toepassing: Het beste van 2 krachtbronnen

De Parallel Hybride Transmissie (PHT) van ESCO biedt uw schip naast de dieselmotor een extra krachtbron. Ofwel, een elektromotor waarmee u alle kanten uit kunt. U kunt inschakelen om brandstof te besparen of u kunt deze gelijktijdig met de dieselmotor aanzetten voor extra power. Ook kunt u de PHT inzetten als generator. Uiteraard biedt de hybride aandrijving van ESCO ook alle andere voordelen van het elektrisch varen. Zoals een stille motor, relatief weinig onderhoud en vriendelijk voor het milieu. Daarbij is de PHT eenvoudig te installeren in uw schip tussen de dieselmotor en keerkoppeling of transmissie. Ook speciaal op maat gemaakte verbindingen zijn mogelijk.

MEER WETEN? NEEM GERUST CONTACT OP VOOR MEER INFORMATIE OF HET MAKEN VAN EEN VRIJBLIJVENDE AFSPRAAK. WWW.ESCO-AANDRIJVINGEN.NL • INFO@ESCO-AANDRIJVINGEN.NL • +31(0)172-423333 • ONDERNEMINGSWEG 19 ALPHEN A/D RIJN

26 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

IN AMSTERDAM LUKTE HET NIET, IN ROTTERDAM WEL:

EERSTE ELEKTROLYT-BUNKERSTATION BIEDT PLEK AAN DERTIG SCHEPEN

Het nieuwe bunkerstation voor elektrisch aangedreven binnenvaartschepen in de haven van Rotterdam biedt bij de ingebruikname plek aan dertig schepen. Meer is ook mogelijk. Dan wordt extra groene stroom gevraagd van de nabijgelegen windmolens van Greenchoice.

Ton van Meegen van PortLiner:

‘Er moet íéts gebeuren.’

Impressie van het unieke elektrolyt-bunkerstation, dat straks opent in het Hartelkanaal bij Rotterdam. IMPRESSIES PORTLINER

Als het ponton in het Hartelkanaal in het derde kwartaal van 2024 in gebruik wordt genomen zullen vanaf de start sowieso twee schepen van flow batterijen voorzien worden. Die zijn van binnenvaartoperator PortLiner, op wiens initiatief in de laatste maanden van 2023 het eerste elektrolyt-bunkerstation van Nederland wordt gebouwd. Daartoe heeft PortLiner samenwerking gevonden met het Havenbedrijf Rotterdam en de energieleveranciers Vattenfall en Greenchoice. Die twee schepen zijn als het goed is slechts het begin van veel meer. PortLiner hoopt en verwacht dat meer vervoerders aansluiten en van het ponton gebruik gaan maken. In eerste instantie wordt twee megawatt per uur gevraagd van de windmolens bij het Hartelkanaal, maar er is twintig megawatt landaansluiting beschikbaar. Daarmee alleen al is het Hartelkanaal een ideale locatie voor het nieuwe bunkerstation, beaamt CEO Ton van Meegen van PortLiner. Toch viel zijn oog in 2016 eerst op Amsterdam. ,,Vanwege de elektriciteitscentrale

Hemweg die Vattenfall daar heeft’’, verduidelijkt hij. Het plan kwam daar echter vanwege ligplaatsperikelen niet van de grond, waarmee een stap naar Rotterdam een meer dan logisch vervolg was. 300 SCHEPEN ,,Het Hartelkanaal is hét knooppunt op de route Rotterdam-Maasvlakte. Je komt er continu langs’’, noemt Van Meegen een groot pluspunt. Er komen in Rotterdam driehonderd binnenvaartschepen per dag binnen. Die vervuilen met elkaar heel veel. De noodzaak tot vergroening wordt écht gevoeld in Rotterdam. Dat zie je terug in de samenwerking die we er hebben gevonden.’’ Met de aanleg van het elektrolytbunkerstation is een investering van 14,5 miljoen euro gemoeid, inclusief de elektrolyt. ,,En exclusief onze twee 440 teu-schepen van 135 bij 14,5 meter’’, rekent Van Meegen voor. Doel is komende jaren meer bunkerstations aan te leggen en meer schepen te bouwen en te retrofitten, oftewel aan te passen aan de eisen

van de huidige tijd. Dit voor eigen gebruik en verkoop. ,,We hopen dat binnenvaartondernemers aanhaken, evenals investeerders.’’ FLOW BATTERIJ In een flow batterij wordt elektriciteit opgeladen in een vloeistof (elektrolyt). Op het schip wordt die elektriciteit aan de vloeistof onttrokken en gebruikt voor de voortstuwing van het schip. Het ontladen elektrolyt wordt vervolgens omgewisseld voor geladen elektrolyt, terwijl het ontladen elektrolyt weer wordt opgeladen. ,,Hetzelfde elektrolyt wordt dus voortdurend geladen en ontladen’’, verduidelijkt Van Meegen. ,,Het is enorm emissievrij, biedt honderd procent vergroening. Flow batterijen gaan bovendien vijftig jaar mee. Het is onbegrijpelijk, maar er worden nog steeds elk jaar honderd schepen met een dieselmotor erin gebouwd. Wij willen laten zien dat met flow batterijen zero-emissie kan worden bereikt. Er moet íéts gebeuren, zodat meer groene schepen worden gebouwd.’’

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 27

TANK-EYE B.V. MAAKT METEN EN BEMONSTEREN IN BINNENVAART VEILIG, EMISSIELOOS EN DUURZAAM Het verhaal van de oprichters, Frank Kerstens en Deef Claeys, in Hendrik-Ido-Ambacht is opmerkelijk. Hun jonge bedrijf biedt een innovatieve oplossing voor het meten (o.a. gassen, obq, rob, ullage, temperatuur en vrij water) en bemonsteren van binnenvaarttankers, waarbij traditionele methoden vaak gevaarlijk en ongezond zijn. Het product van Tank-Eye, geassembleerd in Nederland, biedt een veel veiligere alternatieve benadering. Leo van Teeffelen

Vapour lock valve op het tankhoofd met schotflens. Eerst iets over de twee oprichters. Frank Kerstens heeft meer dan twintig jaar ervaring in de branche, met een achtergrond als controleur en accountmanager bij Bureau Veritas

28 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

(voorheen Inspectorate) en bijna tien jaar bij Shell als trading operator en blender fuel & feedstocks. Deef Claeys brengt eveneens ruim twintig jaar ervaring in, met werkervaring bij Bureau Veritas, Mabanaft, en meer dan zeven jaar bij Shell als cargo operator en blender middle distillates. Aan kennis ontbreekt het de mannen dus niet. Ze kennen elkaar van haver

tot gort, al vanaf de middelbare school. Hun langdurige vriendschap en ervaring mondde in november 2022 uit in de oprichting van Tank-Eye B.V. VERONTRUSTENDE BEELDEN Tijdens hun voorbereidingen stuitten ze op een opvallend probleem in de binnenvaart. Hoewel er veel aandacht is voor emissies en uitstoot door de

motor, is er weinig aandacht voor de emissies die vrijkomen voor en tijdens het meten en monsteren van tanks. Om een deksel te openen moet de druk (met hoog geconcentreerde gevaarlijke gassen) in de tanks de atmosfeer in geblazen worden. Het meten en monsteren gebeurt via een opening, wat potentieel gevaarlijk is door druk en het vrijkomen van gevaarlijke dampen. Je ziet dat niet met het blote oog, maar filmpjes met een speciale flare camera (op hun YouTube kanaal) laat de gassen zien en dat zijn verontrustende beelden. Het meten van gassen en explosielimieten in de tanks gaat op een soortgelijke manier. De schipper of de bemanning komt ook dan in contact met schadelijke gassen. Tank-Eye biedt een oplossing door vapour lock valves uit de zeevaart te introduceren in de binnenvaart, waardoor deze emissies en risico’s tot het verleden behoren. AANGESCHERPTE REGELS De introductie van deze oplossing is innovatief, aangezien de huidige methoden vaak niet voldoen aan de regelgeving. Of er gaat een monsterfles door de butterwashpoort of een meetlint door de detonatiepoort die volgens het huidige ADN regelement helemaal niet open mogen. Bovendien wil bij deze methode ook wel eens een fles, het lood en het touw in de tank vallen. Opmerkelijk is dat er één poort/ opening wel is toegestaan, uiteraard productafhankelijk en volgens tabel c. Die is nog maar te vinden op 1 procent van de binnenvaarttankers en is inmiddels niet meer leverbaar... Diverse overheidsinstanties hebben kennisgenomen van de oplossing van Tank-Eye en ook zij zien in dat de huidige situatie allesbehalve goed is. Open monsteren en (gas)meten veroorzaakt emissies en de controleur, maar ook de schipper, staat rechtsreeks in contact met de gevaarlijke stoffen met alle gevaren voor de gezondheid van dien. Daar komt het risico op explosiegevaar

Vapour lock valve op de butterwashpoort.

Het nieuwste ontwerp van de Pakjesboot wordt getest bij STC. FOTO CAREER BOOST

Tank-Eye oprichters Frank Kerstens (links) en Deef Claeys. of mogelijke spill zelfs bij. Het is dan ook niet de vraag of de regels worden aangescherpt, maar wanneer. Een goed voorbeeld is het ontgassingsverbod dat ingaat in Juli 2024. CONTAMINATIE Gezien de genoemde gevaren is een gesloten meetsysteem dus belangrijk. Dat bestaat al door middel van een radarsysteem en via sensoren voor de temperatuur. Helaas is dat niet secuur genoeg, zo kan het radarsysteem geen OBQ, ROB en vrij water meten. Deze meting is namelijk niet representatief en onafhankelijk vastgesteld door een controleur en dit is juist wat producteigenaren willen. Bij het monsteren met de huidige gesloten systemen moet de schipper het systeem heel goed spoelen, anders kan er snel contaminatie ontstaan in het definitieve sample. Dat kost veel tijd en daarmee veel geld. Als er toch een contaminatie in een monster door het laboratorium wordt aangetroffen, gaan alle toeters en bellen af. Dan worden klanten geïnformeerd en moet de controleur terug om weer te monsteren. Het schip wordt stilgelegd, in sommige gevallen komt de verzekering aan boord en dat resulteert in wachttijden (demurrage) en claims. EENMALIG De missie van Tank-Eye is: het moet veiliger, gezonder en beter. Hun slogan wijst daarop: closed inspections open possibillities. De oplossing is betrekkelijk eenvoudig. In de zeevaart worden vapour lock valves al decennia toegepast, waarmee het probleem in één keer is opgelost. Let wel, deze zijn type approval gekeurd. Tank-Eye kan de installatie verzorgen, maar de schipper kan dit ook zelf regelen. De vapour lock valve kan bijvoorbeeld op de butterwash worden geïnstalleerd, een proces dat slechts enkele uren in beslag neemt. Het kan ook op het tankhoofd met een bus of een

schotflens, dat neemt iets langer in beslag, maar altijd binnen een dag. Ze bieden een eenmalige investering die geschikt is voor zware omstandigheden en zijn compatibel met alle bestaande meet- en monsterapparatuur. GREEN AWARD INCENTIVE PROVIDER Deef Claeys en Frank Kerstens zien tot hun vreugde dat de binnenvaart open staat voor de boodschap van Tank-Eye. Nog nauwelijks opgestart kwam de eerste order al binnen voor een vloot van meerdere schepen. Op het moment van het interview (begin oktober) varen er al meer dan dertig binnenvaarttankers rond, die zijn voorzien van vapour lock valves. En staan er voor de nieuwbouw en klassemakers vijftig orders klaar. De mannen zijn blij met de support van onder andere bp en VARO Energies met wie zij een succesvolle trial hebben gedaan. Tank-Eye is ook benoemd tot Green Award-incentive provider, met de bijbehorende aanschafkorting voor de klanten tot gevolg. Het systeem is overigens ook op landtanks toepasbaar. Dankzij dit systeem kunnen tanks op druk blijven en is er ook hier geen onnodige emissie meer. NIEUWE ONTWIKKELING Bovendien werkt Tank-Eye aan een innovatief camerasysteem dat de binnenkant van de tank (ATEX Zone 0) scherp in beeld brengt, wat via de Tank-Eye vapour lock valve veilig en volledig gesloten kan gebeuren. Deze ontwikkeling bevindt zich nog in de testfase, maar de eerste resultaten zijn veelbelovend. Kijk op www.tank-eye.com voor meer informatie over de vapour lock valves en andere producten voor de binnenvaart. Ook op YouTube, Instagram en LinkedIn is Tank-Eye makkelijk te vinden. www.tank-eye.com

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 29

REINTJES Green Solutions: REINTJES REINTJESGreen GreenSolutions: Solutions: The Hybrid System REINTJES REINTJES Green Green Solutions: Solutions: The The Hybrid Hybrid System System REINTJES REINTJES Green Green Solutions: Solutions: The TheHybrid HybridSystem System The The Hybrid Hybrid System Up to 2,650 kW System from diesel or gas engine

from diesel ororgas gas engine Up Upto to2,650 2,650 kW kW from fromdiesel diesel or gasengine engine Up to 630 kWe electric motor power Up Up to to 2,650 2,650 kW kW from from diesel diesel or or gas gas engine engine from diesel or gas engine electric motor power Up Uptoto630 630 kWe kWe electric electricmotor motorpower power Giving 25% electric drive Up Up to to 2,650 2,650 kW kW from from diesel diesel or or gas gas engine engine Up Up to to 630 630 kWe kWe electric electric motor motor power power electric motor power electric drive Giving Giving25% 25% electric electricdrive drive Up Up to to 630 630 kWe kWe electric electric motor motor power power Giving Giving25% 25% electric electric drive drive electric drive We can supply: Giving Giving 25% 25% electric electric drive drive We can cansupply: supply: AWe system including the gearbox, the electric We can cansupply: supply: including the gearbox, the electric AWe Asystem system including including the the gearbox, gearbox, the theelectric electric motor/generator, the power electronics, the We We can can supply: supply: Amotor/generator, Asystem system including including the the gearbox, gearbox, the the electric electric including the gearbox, the electric the power electronics, the motor/generator, the thepower powerelectronics, electronics,the the shaft line and the propeller. A Asystem system including including the the gearbox, gearbox, the theelectric electric motor/generator, motor/generator, the the power power electronics, electronics, the the the power electronics, the shaft line and the propeller. shaft line and thepropeller. propeller. motor/generator, motor/generator, the thepower powerelectronics, electronics,the the shaft shaft line lineand andthe thepropeller. propeller. propeller. shaft shaftline lineand andthe thepropeller. propeller.

Inland shipping magazine_190x140_102018.indd 1

25.10.2018 09:23:46

shipping magazine_190x140_102018.indd Inland Inland shipping shipping magazine_190x140_102018.indd magazine_190x140_102018.indd 11 1

25.10.2018 09:23:46 25.10.2018 25.10.2018 09:23:46 09:23:46

Inland Inland shipping shipping magazine_190x140_102018.indd magazine_190x140_102018.indd 1 11 Inland shipping magazine_190x140_102018.indd

25.10.2018 25.10.2018 09:23:46 09:23:46 25.10.2018 09:23:46

Ofﬁcial dealer Atlas Copco marine 25.10.2018 25.10.2018 09:23:46 09:23:46 compressors

Inland Inland shipping shipping magazine_190x140_102018.indd magazine_190x140_102018.indd 1 1

MANOEUVRING EQUIPMENT

KANALEN BOEGSCHROEVEN ELECTRIC PROPULSION

2, 3 OF 4 KANALEN UITVOERING 220 - 955 kW W (300 - 1300 PK)

ELECTRIC PROPULSION

200 - 850 kW (270 - 1150 PK)

STUUR ROOSTERS 103 - 662 kW W (140 - 900 PK)

MARINE AIR SYSTEMS

PERSLUCHT SYSTEMEN

N2 STIKSTOF SYSTEMEN

STARTLUCHT- EN WERKLUCHTCOMPRESSOREN

VERHAAR OMEGA

30 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

+31 (0)252 745 300 info@verhaar.com www.verhaar.com

HOLLANDSE PIONIERS PAKKEN GROEN OP OLYMPISCHE SPELEN Holland Shipyards en startup Roboat zijn pioniers in duurzame scheepvaart. Zij leveren een bijzondere (autonoom varende), 3D-geprinte veerpoot voor Parijs. Die vaart in 2024 op de Seine als de Olympische Spelen van start gaan. Holland Shipyards Group (HSG) schreef zich succesvol in op een tender van Voies Navigables de France, samen met Roboat (dat het autonome gedeelte op zich neemt) en een Franse operator (Sequana Développement). ,,Als werf zijn wij altijd op zoek naar innovatieve en vooral duurzame toepassingen voor de scheepsbouw. Zo kwamen we op 3D printen uit. De boot wordt gemaakt van volledig gerecycled materiaal, hoeft niet geconserveerd te worden en is ongeveer de helft lichter dan staal. Deze tender leende zich er perfect voor om deze manier van bouwen toe te passen’’, legt Tim van den Heuvel van HSG uit. De 3D geprinte romp ligt voor afbouw op de werf in HardinxveldGiessendam en zal medio november naar Amsterdam gaan waar de apparatuur voor het autonome varen wordt ingebouwd en getest. Veerboten van dit formaat zijn volgens HSG een ideale oplossing op het gebied van stedelijke mobiliteit.

HSG kwam eerder in het nieuws door de Maas om te bouwen tot waterstofschip en doet dat nu ook voor het tweede binnenvaartschip, de Waal, van Future Proof Shipping. Ook zijn er volop ontwikkelingen om elektrisch varen voor andere type schepen toegankelijk te maken, zoals de short-sea markt.

FOTO HSG

Van den Heuvel: ,,Het water biedt nog veel mogelijkheden. Als bedrijf ligt onze focus op het leveren van duurzame schepen, enerzijds door groen te bouwen, anderzijds door het gebruik van duurzame voortstuwingsmethoden. Voor elektrische schepen, en dan met name veerponten, is dit al min of meer de standaard. We hebben al meer dan twintig elektrische veren gebouwd.’’

AUTONOOM VAREN Van den Heuvel: ,,We bouwen nu voor Zweden twee autonoom varende ferry’s, die in eerste instantie van een controlepost aan de wal bestuurd kunnen worden, maar alle systemen om zonder bemanning te varen al aan boord hebben. Autonoom varen is technisch al mogelijk ,maar regelgeving loopt hier nog in achter. Er moet vandaag de dag te allen tijde een operator aan boord zijn. Ook is het aansprakelijkheidsstuk hierin nog niet opgelost. Toch hebben we goede hoop we dat dit op korte termijn opgelost zal worden. De enorme personeelstekorten die er momenteel al zijn in de maritieme sector zijn ook een drijfveer om autonoom varen toegankelijk te maken.’’

IMPRESSIE HSG

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 31

De Nexus, waarvoor Van Meeuwen bio-smeermiddelen beschikbaar stelt, is het eerste kabellegschip van Van Oord en wordt ingezet voor offshore windprojecten en beschikt over een dynamisch positioneringssysteem. FOTO VAN OORD

‘BIO-SMEERMIDDELEN VEROVEREN DE MARKT’ De markt van biologische afbreekbare smeermiddelen is volop in beweging en speelt een bijzondere rol bij de nationale en Europese doelstellingen om het milieu minder te belasten. Een hoofdrolspeler in deze innovatieve markt is het internationaal opererende familiebedrijf Van Meeuwen Lubrication, dat in tal van industrieën, offshore en de maritieme sector belangrijke waarde toevoegt. High performance, betrouwbare assets, economisch competitief en milieutechnisch verantwoord zijn maatgevende begrippen voor Van Meeuwen in de brede markt die het bedient: van voedingsmiddelenbedrijven tot (wind-)energiecentrales en van offshore tot spoorwegen. Zonder smeermiddelen staat de wereld stil. Er is een stijgende lijn

waarneembaar in het gebruik van high performance- en biologisch afbreekbare smeermiddelen. Van Meeuwen Lubrication heeft een breed aanbod van highperformance biologisch afbreekbare smeermiddelen in het assortiment, van onder andere PANOLIN, Royal Purple en Green Point. Met deze middelen kan Van Meeuwen elke (milieu-)technische uitdaging aan.

Taco Mets, Technical Director van Van Meeuwen Lubrication:

,,De werking van onze bio-smeermiddelen is 100% en we blijven innoveren.’’ 32 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

BREED SPECTRUM Het is inmiddels breed bewezen dat gecertificeerde bio-smeermiddelen (ECL’s/EAL’s) goed presteren mits hierin de juiste keuze wordt gemaakt. Er zijn voorbeelden van hydraulische oliën die tachtigduizend uur zonder vervanging aaneengesloten hun werk doen in zwaar belaste equipment. Taco Mets is Technical Director van Van Meeuwen Lubrication: ,,Een aansprekend voorbeeld is de London Eye, het grote reuzenrad, dat met onze afbreekbare oliën al honderdduizend uur aaneengesloten draait. Ook op de Botlekbrug en op treinsporen op rangeerterreinen in havens worden onze biologische smeermiddelen gebruikt.’’

Patrick Kostelijk, Sales Engineer Marine & Offshore:

,,Voor jack-up schepen hebben we een zeer hoogwaardig biologisch afbreekbaar vet ontwikkeld.’’

Patrick Kostelijk, Sales Engineer Marine & Offshore, vult aan: ,,We komen bij onze klanten volumes tegen van vijf liter, denk aan een tractor, tot vijftigduizend liter voor een baggerof offshore schip. Een heel breed spectrum dus. Doordat de kwaliteit zo hoog is kunnen we een asset voor het leven vullen en monitoren. Nu blijft zo’n olie gerust meer dan tien jaar in het systeem zitten, waar je vroeger al blij was met de helft van die periode. We hebben zelfs praktijkvoorbeelden met een levensduurverlenging van het smeermiddel tot wel factor tien!’’ LANGERE LEVENSDUUR Mets vertelt bevlogen over deze markt. ,,Er is in deze tak ongelooflijk veel gebeurd en bijzonder veel geïnnoveerd om te komen tot deze biologisch afbreekbare topproducten. Daarmee kun je niet alleen de conventionele smeermiddelen vervangen, maar ga je als bedrijf ook een stap verder in economisch en milieutechnisch opzicht. Je investeert in de langere

termijn en bent voordeliger uit door de aanzienlijk langere levensduur van het smeermiddel en van je equipment. Bovendien is een flinke CO2-reductie mogelijk door een kwalitatief hoogwaardig smeermiddel in te zetten.’’ WINDENERGIE Kostelijk: ,,Er komt steeds meer aandacht voor onze smeermiddelen. We merken dat ook bij internationale aanbestedingen; zeker bij grote windenergiebedrijven die vragen om een werkschip met een groen paspoort. Ze willen dat de energie op een schone manier wordt opgewekt en dat risico’s door contaminatie van een smeermiddel en het

Het groene werk- & supplyschip Barney wordt ingezet bij windparken op zee. FOTO HERMAN SR.

oppervlaktewater worden voorkomen.’’ ,,De afbreekbare component in de smeerolie speelt dan uiteraard een grote rol. In die bio-afbreekbaarheid zit veel verschil en terecht zijn er scherpe controles of jouw product voldoet aan hoofdvoorwaarden. Wil je voldoen aan de EAL-kwalificatie, dan moet bijvoorbeeld 60 procent van het smeermiddel binnen achtentwintig dagen kunnen afbreken, mag het niet toxisch zijn en niet bio-accumulatief. Ook wordt gekeken naar de herkomst van de grondstoffen; denk dan bijvoorbeeld aan verantwoord geteelde palmolie of soja- en rietsuiker. De totale productielijn tot verpakking en verzendmethodes komt aan bod. Voor het EU-Ecolabel certificaat moet bijvoorbeeld 25 procent van de plasticverpakking geproduceerd zijn uit gerecycled materiaal.’’ JACK-UP SCHEPEN ,,Voor jack-up schepen hebben we een zeer hoogwaardig biologisch afbreekbaar vet ontwikkeld’’, vervolgt Patrick Kostelijk. ,,Ook de leveranciers richting windenergie, denk aan de kleine supply schepen die daar omheen liggen, maken we volledig groen. We opereren nu veel in de Noordzee, Duitse bocht en Oostzee. De Duitsers zijn er al heel strikt in.’’ Taco Mets: ,,Onze boodschap is dat bedrijven zich bewust zijn van de mogelijkheden van high performance- en biologisch afbreekbare smeermiddelen. De smeermiddelen zijn beschikbaar, we kunnen er kwaliteitsverbeteringen mee doorvoeren bij onze klanten en men is er op termijn voordeliger mee uit. We moeten af van producten van minerale oorsprong. We zijn al te lang bezig om de aarde volledig uit te putten. Ik vind het belangrijk dat we daarvoor oog hebben en met z’n allen nu gaan voor duurzaamheid.’’

marine-offshore.vanmeeuwen.com

VAN MEEUWEN LUBRICATION Van Meeuwen Lubrication is in 1934 opgericht en is gespecialiseerd in (op maat gemaakte) smeertechnische oplossingen die assets betrouwbaarder maken. De focus van het Nederlandse familiebedrijf ligt op Nederland en Vlaanderen, waar het dé partner is voor asset owners, onderhoudsbedrijven en OEM’s die hun betrouwbaarheid naar een hoger niveau willen tillen via smering.

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 33

BIJZONDER PLAN:

MET SCHEPEN EN WETENSCHAP DE RAP SMELTENDE NOORDPOOL REDDEN Zelfs als het lukt om de uitstoot van broeikasgassen sterk te verminderen, kan de Noordpool in de zomer van 2030 al voor het eerst ijsvrij worden. De gevolgen zijn dramatisch. Ondernemer Fonger Ypma werkt aan een markante oplossing. Hij wil het ijs van de Noordpool in de winter dikker maken door er met schepen zeewater op te pompen waardoor het vriesproces wordt versneld. Ellen Lengkeek

Verwacht wordt dat het zee-ijs in de zomer op de Noordpool tussen 2030 en 2050 minimaal één keer vrijwel volledig verdwijnt. Ook al wordt de CO2-uitstoot versneld afgebouwd. Nu is het er in de zomer op sommige plekken al twintig graden warmer. Ook

hetv zeewater warmt op. De gevolgen zijn groot voor mens en dier. Er kunnen enorme voorraden methaan vrijkomen waardoor maatregelen voor het terugdringen van CO2, waartoe ook de scheepvaart is verplicht, teniet worden gedaan.

Door opwarming van het Noordpoolgebied smelt het ijs. Er kunnen daardoor enorme voorraden methaan vrijkomen waarmee maatregelen voor het terugdringen van CO2, waartoe ook de scheepvaart is verplicht, teniet worden gedaan.

34 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

IJS DIKKER MAKEN Fonger Ypma studeerde natuuren wiskunde aan de Universiteit van Amsterdam en is oprichter van de Delftse impactgedreven startup Arctic Reflections samen met compagnon Tom Meijeraan. Hij komt met een opmerkelijke oplossing voor het smeltende zee-ijs bij de Noordpool. De startup heeft als missie om het Noordpoolijs te herstellen, en zo klimaatverandering tegen te gaan, door in de winter het ijs dikker te maken door er zeewater op te pompen waardoor het vriesproces wordt versneld. Dit is nodig, omdat zelfs als de CO2uitstoot versneld wordt afgebouwd, een eerste ijsvrije Noordpool-zomer in de jaren dertig of veertig anders onvermijdelijk is. Het eerstvolgende doel is om de theorie te toetsen aan de praktijk in een veldtest bij Spitsbergen, komende winter, in samenwerking met de Technische Universiteit Delft.

Fonger Ypma.

Verschil tussen winter- en zomerijs. FONGER YPMA

OFFSHORE BEDRIJVEN Voor de fase erna is Arctic Reflections in gesprek met baggeren offshorebedrijven om de haalbaarheid van opschaling in kaart te brengen. Voor de komende fase wordt momenteel een miljoen euro financiering opgehaald. ,,Water oppompen in Arctische condities wordt al regelmatig gedaan, bijvoorbeeld vanaf de jaren zeventig in de vorige eeuw voor het creëren van ice islands bij olie-exploratie, en daarnaast voor het verstevigen van ice roads ter bevoorrading van de lokale bevolking in Noord-Canada’’, aldus Ypma. ,,We voorzien dat we voor de opschaling met een offshore partner gaan werken, waarmee we in gesprek zijn. Voor een eerste demonstratieproject op schaal zullen we met een ijsklasse schip met twee pompen van 2000 kW aan de slag gaan. Gedurende zes maanden willen we een oppervlakte van honderd vierkante kilometer ijs verhogen met vijftig centimeter. Voor verdere opschaling willen we dan een combinatie van schepen en onbemande installaties gebruiken. We verwachten uiteindelijk zo’n duizend installaties nodig te hebben om onze ambitie waar te maken van het in stand houden van honderdduizend vierkante kilometer (tweeënhalf keer Nederland), en de netto afname van zomer-zee-ijs te stoppen. Een grote uitdaging hierbij is om de energievoorziening voor het pompen zo duurzaam mogelijk te realiseren, waarbij we

bijvoorbeeld naar het gebruik van groene waterstof kijken.’’ VELDTEST SPITSBERGEN Na een carrière in de energietransitie, begon Fonger in eerste instantie als los projectje naast zijn baan als ceo van een data-analyse scale-up zich te verdiepen in het Noordpoolijs. Hij zocht contact met assistentprofessor Hayo Hendrikse van de TU Delft om verder te kunnen sparren over de ideeën. Na het mede begeleiden van de afstudeerscriptie van Laura van Dijke op het onderwerp besloot hij dit voorjaar zijn baan op te zeggen en Arctic Reflections te starten, samen met compagnon Tom Meijeraan. Het eerstvolgende doel is om de theorie te toetsen aan de praktijk in een veldtest bij Spitsbergen, komende winter, in samenwerking met de TU Delft. Oprichter Fonger Ypma ziet het in stand houden van Noordpoolijs als een belangrijke op de natuur gebaseerde klimaatoplossing waarbij de mens met techniek een handje helpt, net zoals dat bij herbebossingsprojecten gebeurt. ,,De ambitie is uiteindelijk om jaarlijks honderdduizend vierkante kilometer ijs in stand te houden en zo de netto jaarlijkse ijs-afname te stoppen, tot de CO2-uitstoot voldoende naar beneden is dat het ijs zelf weer regeneratief wordt. De mogelijke impact hiervan is zo groot, dat het bizar zou zijn om dit niet proberen te realiseren, gezien de klimaatrisico’s die je ermee kan verminderen.’’

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 35

ENERGIEHAVEN VAN IJMUIDEN KOMT STEEDS DICHTERBIJ De behoefte aan havencapaciteit ten behoeve van aanleg en onderhoud van windparken neemt toe. In IJmuiden zijn vergevorderde plannen om een voormalig slibdepot om te vormen tot haven. Deze Energiehaven zal zo’n achttien hectare toevoegen aan de IJmuidense haventerreinen. Jan van den Berg

verwijderd worden. Vervolgens zal het depot gedempt worden, zodat een vlak terrein ontstaat van achttien hectare. Dit ligt grotendeels op het terrein waar nu nog het slibdepot ligt. Tata Steel zal vijf hectare van zijn aangrenzende terrein beschikbaar stellen. Aan de westzijde van het nieuwe haventerrein komt een 580 meter lange kade met een gegarandeerde diepte van 12,5 meter. Hier kunnen de schepen aanleggen, die componenten van windturbines aanvoeren en vervolgens naar de Noordzee brengen voor installatie.

De nieuwe haven zal voornamelijk worden gebruikt voor de windindustrie. Wie de plannen voor windenergie op de Noordzee ziet, krijgt snel in de gaten dat er de komende paar decennia enorm veel werk verzet wordt om alle windturbines te plaatsen. Hoeveel dat er zullen worden, is nog niet precies bekend, maar dat er halverwege deze eeuw tweeduizend exemplaren op het Nederlandse deel van de Noordzee zullen staan, is geen overdreven hoge schatting. Die komen op twintig tot honderdtwintig kilometer uit de kust van Noord- en Zuid-Holland te staan. De meest in het oog springende havens van waaruit de turbines gebouwd en onderhouden zullen worden, zijn IJmuiden en Den Helder. In deze havens is daarom fors meer ruimte nodig. In IJmuiden is deze te vinden in een terrein dat pal achter de Noordpier en dus dicht aan zee ligt. AVERIJHAVEN Dit gebied was tot halverwege de jaren zestig van de vorige eeuw onbebouwd. In 1967 werd hier de Averijhaven in gebruik genomen. De bedoeling daarvan was dat schepen die op de Noordzee in de problemen waren gekomen of beschadigd waren hier een veilig heenkomen konden zoeken. Dat is vrijwel nooit gebeurd.

36 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

Vandaar dat Rijkswaterstaat de gelegenheid kreeg de haven om te vormen tot depot voor baggerslib. Tussen 1991 en 2022 is er 850 duizend kubieke meter slib opgeslagen. Dat is intussen allemaal overgebracht naar De Slufter: het baggerdepot op de Maasvlakte. BUSINESSCASE De ruimte voor de Energiehaven is er nu dus. Een geheel sluitende businesscase is er echter nog niet. Die is waarschijnlijk aan het einde van dit jaar gereed. Een opsteker voor het samenwerkingsverband achter de haven is de twee miljoen euro Europese subsidie voor het ontwerp van de kade van de Energiehaven. Dit samenwerkingsverband bestaat uit het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de provincie NoordHolland, gemeente Velsen, Tata Steel, Zeehaven IJmuiden en Port of Amsterdam. Zij streven ernaar om de Energiehaven in 2027 operationeel te hebben.

BINNENVAART Aan de oostzijde komt een kade van 140 meter lang met een diepte van 6,35 meter. Deze is bestemd voor de binnenvaart. Deze kan gebruikt worden voor de windturbines, maar is in de eerste plaats bestemd voor binnenvaartschepen die Tata Steel als bestemming hebben. Deze kade komt in de plaats van de huidige aanlegplaats voor de binnenvaart, die door Tata Steel wordt gebruikt voor de aan- en afvoer van cokes, slakzand, staalslakken en stof van hoogovengas. Het staalbedrijf houdt om deze reden 1,1 hectare van het haventerrein voor eigen gebruik. BULKCARRIERS Hiermee zijn de werkzaamheden niet voorbij. Naast het baggerdepot ligt nu de lichterplaats. Hier worden bulkcarriers gedeeltelijk gelost, die te diep zijn om door het Noordzeekanaal naar Amsterdam te kunnen varen. De lichterplaats schuift zo’n vierhonderd meter op naar het oosten, zodat de bulkcarriers niet in de weg liggen voor de beide kades van de Energiehaven. Opslag van baggerslib was jarenlang de functie van het havenbekken naast Tata Steel.

DIJK Daarvoor moet er nog wel wat gebeuren. Om het slibdepot te maken, is er een dijk gelegd rond de voormalige Averijhaven. Die dijk moet

Waterstoftanker LH2 IMPRESSIE KAWASAKI HEAVY INDUSTRIES

JAPAN BOUWT AAN ENORME WATERSTOFTANKER JSE Ocean, in januari 2023 opgericht door drie Japanse rederijen, bouwt samen met scheepsbouwer Kawasaki Heavy Industries aan een van de grootste waterstoftankers ter wereld. Het schip bevat vier transporttanks voor vloeibare waterstof van 40 duizend kubieke meter, samen goed voor 160 duizend kubieke meter. Het gaat zelf ook varen op waterstof.

,,Deze tanks maken gebruik van een nieuw ontwikkeld, hoogwaardig isolatiesysteem dat het kookgas minimaliseert (BOG), dat ontstaat als reactie op het binnendringen van warmte, om het transport van grote hoeveelheden vloeibare waterstof mogelijk te maken’’, aldus JSE. ,,Het voortstuwingssysteem omvat een ketel- en stoomturbineinstallatie die waterstof als brandstof kan gebruiken, en een dual-fuel voortstuwingssysteem dat gebruik maakt van natuurlijke BOG als brandstof om het schip aan te drijven. Het gebruik van waterstof stoot geen CO2 uit bij verbranding en wordt gezien als een schone energiebron bij het vergroenen van zeetransport. Het schip wordt 346 meter lang, 57 meter breed, met een diepgang van 9,5 meter. Volgens plan wordt het in 2024 daadwerkelijk gebouwd. Er zijn wereldwijd plannen voor meerdere grote waterstoftankers.

OOK CRUISEVAART MOET VERDUURZAMEN Het op bio-lng varende cruiseschip MSC Euribia heeft zijn maidentrip erop zitten en deed daarbij ook de haven van Rotterdam aan. Daar wachtte het een ceremonieel onthaal door onder anderen cfo Vivienne de Leeuw van het Havenbedrijf Rotterdam, Erik de Neef, voorzitter van de Koninklijke Roeiers en havenmeester René de Vries. Aan het adres van de Euribia-kapitein spraken zij lovende woorden vanwege de nul-emissie-inzet van het schip, waar de luchtvervuilende cruisevaart nog een enorme inhaalslag heeft te maken. Woorden als ‘een eer’, ‘het brengt duurzaam cruisen naar een hoger level’ en ‘het nieuwste van het nieuwste’, klonken bij de officiële ontvangst in Rotterdam. Behalve meer duurzaam dan andere cruiseschepen is het nu ook een wekelijkse klant van de Rotterdamse haven. Na de MSC World Europa is de 331 meter lange MSC Euribia het tweede MSC-cruiseschip dat lng als brandstof gebruikt. Dat is goed voor het milieu maar ook voor de rederij. Vanaf 2024 moeten cruiseschepen betalen voor elke ton CO2 die ze binnen Europa uitstoten. Naast het gebruik van duurzame brandstof is de romp geïnnoveerd om scherp door het water te varen en zo minder

vloeibaar gas te gebruiken. ,,We willen meer schepen verduurzamen en uiteindelijk uitkomen op nul emissie en een niet-fossiele brandstof’’, aldus countrymanager Benelux Frank van den Steen van de rederij. ,,Aan boord zijn meerdere slimme duurzame oplossingen. Voor het zwembad wordt zeewater gebruikt dat wordt ontzilt, waterstof wordt opgewekt door lng en gebruiken we voor energievoorraad en al het wasgoed wordt bijvoorbeeld zo duurzaam mogelijk behandeld. De warmte van de motoren wordt ingezet voor warm water aan boord.’’ Cruiseschepen moeten de komende jaren vergroenen en mogen vanaf 2025 alleen nog gebruik maken van walstroom.

De op bio-lng varende Euribi wordt hier gebunkerd. E. LENGKEEK

Via deze QR-code is een filmopname aan boord te zien.

MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 37

Colofon Uitgeverij

INDEX PAGINA

Maritiem Media

078 64 54 286 info@maritiemmedia.nl www.maritiemmedia.nl Veersedijk 111, 3341 LL Hendrik-Ido-Ambacht

Redactie Ellen Lengkeek, Chantal Blommers, Jan van den Berg, Leo van Teeffelen en Matthijs Daniels (eindredactie) Advertentieverkoop Jan van Laar  06 513 207 58 jan@maritiemmedia.nl Michel Loopik  06 149 530 78 michel@maritiemmedia.nl Jeron van Laar  06 361 969 98 jeron@maritiemmedia.nl Traffic/contact Jolanda Rijsdijk  06 525 494 50 jolanda@maritiemmedia.nl Studio Michelle Reijnst michelle@maritiemmedia.nl Kees van der Wilt kees@maritiemmedia.nl

Disclaimer De redactie is niet aansprakelijk voor gegevens door derden verstrekt. Druk- en zetfouten voorbehouden. Maritiem MGZN is een gratis uitgave van Maritiem Media. Niets van deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. MARITIEM MGZN is een uitgave van Maritiem Media. Maritiem Media is de uitgever van Maritiem Courant, het maandelijkse vakblad voor de scheepvaart, haven en offshore. Heeft u interesse om een uiting te plaatsen in dit vakblad? Neem dan contact met ons op.

40 Berg Maritieme Meetsystemen 4 Concordia Damen 2 Contargo Waterway Logistics 18 De Groot Diesel Marine 20+21+22 ADS van Stigt

Services BV De Waal BV

Dekker Marine Discom

12+13 6 8

6 Esco Aandrijvingen 26 Gebr. De Jonge 24+25 GJV Diesel Service 14 Green Award 23 Jocabo Bedrijvenadvies 6 Marine Power Drechtsteden 26 Mobene B.V. 10 Omru Scheepsramen 18 Pon Power 16+17 Reintjes Benelux 30 Stigterstaal 4 Tank-Eye 28+29 Van Meeuwen Lubrication 32+33 Verhaar Omega 30 Veth Propulsion 4 Werkendam Maritime Industries 4 Werkina Werkendam 14 Wolfard & Wessels Werktuigbouw B.V. 14 Dutch Barging Services

Impressie: Holland Shipyards.

38 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023

magazine MARITIEM

DUURZAME SCHEEPVAART BEURSSPECIAL HAVEN & OFFSHORE

MOTOREN & VOORTSTUWING

2023

Maritiem Magazine • Duurzame Scheepvaart • Beursspecials • Haven & Offshore • Motoren & Voortstuwing • Scheepsbouw

Maritiem MGZN oplage: 10.000 GRATIS exemplaren

Voor meer info neem contact op! MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023 | 39

Handles ZF

Planetary gearboxes O&K Bonﬁglioli

Automation Verhoef POD drive ZF

Electric transmissions Masson

PTI transmissions ZF

Thrusters ZF

Thruster hybrid transmissions Katsa

Carbon shafts Geislinger Hybrid E-propulsion Verhoef

Switchboards Verhoef

Sharing Solutions for conventional and hybrid drivelines 40 | MARITIEM MGZN - DUURZAME SCHEEPVAART 2023