11 minute read
SARAH BAL
• Geboren in Gent op 30 september, 1968. • Klinisch psychologe en cognitief-gedragstherapeut op de afdeling Kinder-, en Jeugdpsychiatrie van het UZ Gent • Doctor in de Psychologische Wetenschappen, gastprofessor verbonden aan de UGent • Lid van de expertengroep ‘Nieuw geestelijke gezondheidsbeleid in België’, van de FOD Volksgezondheid • Te zien in het programma Therapie op Canvas
‘Durf ook je eigen fouten toe te geven als ouder’
Waarom hebben veel jongeren het vandaag zo moeilijk? Zijn het de naweeën van de isolatie door de pandemie, of is er meer aan de hand? Psycholoog Sarah Bal werkt al vele jaren met jongeren en deelt haar inzichten.
Tekst Nathalie Dirix • Foto’s Ellen Goegebuer Assistentie fotografie Jessie Van Kerckhove • Make-up Yung Fierens
Hoe is het met de geestelijke gezond-
heid van onze jongeren gesteld?
“Vandaag kampt ongeveer een op de vijf jongeren met psychische problemen. Het gaat over milde, matige en zeer ernstige klachten. Een groot deel is te wijten aan de gevolgen van corona. De pandemie hakte stevig op de jongeren in. Velen voelden zich lange tijd heel eenzaam. Alsof ze helemaal afgesloten van de wereld waren. Sommige problemen waarmee ze worstelden, werden door hun isolatie nog geïntensifieerd. Niet meer kunnen afstemmen met andere jongeren, het gevoel hebben er niet meer bij te horen en de angst dat hun vrienden hen zouden laten vallen werd velen te veel. Het werd een cocktail die nu nog voor heel wat psychische stress zorgt. Dat zien we onder meer aan de grote toename van jongeren met eetproblemen.”
Is dit het levende bewijs dat sociale contacten voor jongeren cruciaal zijn in hun ontwikkelingsfase?
“Absoluut. Tijdens de adolescentiefase vind je het erg belangrijk een eigen identiteit te creëren. Je maakt je dan los van de kleine wereld – je gezin, de lagere school, je familie – waarin je je tot dan toe bewoog. Je gaat je verhouden tot de grotere wereld waarin jij je eigen plek wilt vinden.” “Het is een grote ontdekkingstocht waarin je voortdurend leert, door af te stemmen met je peers, je eerste relatie(s) aan te gaan, je seksualiteit te beleven en jezelf te positioneren ten aanzien van een aantal maatschappelijke thema’s. Dat leerproces zette corona bij jonge mensen als het ware twee jaar on hold. Bovendien zijn onze hersenen pas volgroeid als we 24-25 jaar zijn. Dan pas wordt ons hypothetisch en abstract denken ontwikkeld en kunnen we denken in termen van ‘Wat als?’ Dat maakt het moeilijk voor jongeren om te reflecteren over hun gedrag en zaken in perspectief te plaatsen. De gevoelens waarmee ze in het hier en nu te maken hebben, zijn allesoverheersend. Dat de pijn van een stukgelopen relatie voorbijgaat, kunnen ze moeilijk vatten. Voor hen lijkt het alsof het verdriet dat ze nu voelen, er voor altijd zal zijn. Beseffen dat dit niet zo is, leer je als jongere door in contact met anderen te treden en zo allerlei ervaringen op te doen. Dat sociale leren moesten ze de voorbije jaren missen. Ze hebben dus heel wat achterstand in te halen.”
Hebben jongeren niet veel meer vrijheid dan vroeger?
“Jongeren hebben meer autonomie dan vroeger, maar voelen zich veel meer alleen. Wij verwachten heel snel van hen dat ze zelfstandig zijn en alle kansen die hun geboden worden met beide handen grijpen. We vragen heel veel: we willen dat ze het goed doen op school, dat ze leuke hobby’s hebben, zich omringen met leuke vrienden, een toffe vakantiejob hebben, over veel zaken een eigen mening hebben... Dat alles creëert een enorme druk.” “Ze hebben een grotere vrijheid, maar die vraagt ook een grote verantwoordelijkheid. Al die mogelijkheden brengen veel keuzestress met zich mee. Als volwassenen vergeten we nogal snel dat jongeren ook aandacht, geborgenheid en zorg nodig hebben. Niet dat we hen deze aandacht niet willen of kunnen geven, maar we
staan zelf onder immens veel druk. Bovendien leven we in een tijd waar er snel aan parent blaming gedaan wordt. Als ouder word je verondersteld om alles pico bello onder controle te hebben.” “De maatschappelijke druk zorgt voor heel wat mentale problemen. Het recordaantal burn-outs is geen toeval. De veeleisendheid van onze samenleving speelt daarin een doorslaggevende rol. Denk maar aan de sociale media die continu om je aandacht vragen. Het stopt nooit. In het geval van pestgedrag kan dit zorgwekkende proporties aannemen.”
Vandaag is zelfdoding de tweede grootste doodsoorzaak bij jongeren. Hoe verklaar je deze stijging?
“De voorbije jaren is de wanhoop en eenzaamheid bij jongeren erg toegenomen. Tijdens crisismomenten overwegen ze steeds vaker om uit het leven te stappen. De spoeddiensten van psychiatrische instellingen draaien op volle toeren. Veel heeft te maken met onze wereld die alsmaar sneller doordraait en steeds meer van ons verlangt. Ik zie deze zelfdodingspogingen als een kreet voor verandering. Als een roep voor een menselijkere samenleving. Voor een wereld waarin er als mens niet voortdurend van alles van je verwacht wordt, maar waar je ook nog tot rust kunt komen. Waar de sociale media je niet constant overweldigen met allerlei ideaalbeelden van hoe je er moet uitzien of leven.” dochters leren in een relatie liefdevol met de ander om te gaan. En op een constructieve manier met elkaar over gevoelens te praten. Gesprekken over moeilijke en intieme onderwerpen zijn essentieel. Ze bieden het grote voordeel dat ze complexe zaken helder en daardoor meer beheersbaar maken.”
Was dat stokpaardje van jou ook niet de aanleiding voor je boek Sta sterker, dat je met Inge Antrop schreef?
“Dat is in de eerste plaats bedoeld als een socialevaardigheidstraining voor wie met jongeren werkt. Het is gebaseerd op gedragstherapeutische principes en houdt een groot pleidooi voor meer communicatie. Te vaak gaan we er in een relatie van uit dat de ander wel zal weten hoe ik me voel. Maar dat is een groot misverstand dat voor veel spanningen en frustraties zorgt. Daarom is het noodzakelijk sociale vaardigheden te ontwikkelen die ons helpen met elkaar in dialoog te gaan. Door zaken te benoemen maak je de weg naar oplossingen vrij.” “Wat ik vaak meegeef, is dat je geen controle hebt over de ander. Je eigen gedrag en houding ten aanzien van de ander heb je wel in handen. Doet iemand jou pijn, dan kan jij dat gedrag niet veranderen. Je hebt wel de keuze om te bepalen hoe je ermee omgaat. Als je dat beseft, dan hoef je niet meer te verlangen dat de ander verandert. Dit inzien brengt veel bevrijding met zich mee.”
Hoe zou je de impact van de verregaande individualisering van onze samenleving op jongeren samenvatten?
“Deze evolutie moeten we alvast in de gaten houden. Ik sta volledig achter de uitdrukking ‘It takes a village to raise a child’ en ben een grote voorstander van steunnetwerken rond het kind en de ouders. We zien dat jongeren in crisis vaak het meest gebaat zijn met sociale steun en begrip van de mensen die het dichtst bij hen staan.” “Dat hoeven geen wereldschokkende dingen te zijn. Ik nodig regelmatig ouders uit van de jongeren die ik zie om met hun kind in dialoog te gaan. Er voor elkaar zijn, samen dingen doen, de ander laten weten dat je er voor hem of haar bent, elkaar aandacht geven... Daar hebben veel jongeren nood aan. Ze werken helend omdat ze je het gevoel geven dat je ertoe doet.”
Wat kan je als ouder doen om een crisis te voorkomen? “Samen dingen bespreken. Je kan er niet vroeg genoeg mee beginnen. Want hoe spontaner dit gebeurt, hoe minder groot de barrière zal zijn om het ook tijdens crisismomenten over delicate onderwerpen te hebben. Als ouder wil je aandachtig luisteren en er niet altijd van uitgaan dat jij het beter weet. Wij kunnen evengoed van onze kinderen leren. Durf je eigen fouten ook toe te geven. Het gaat niet over jouw gelijk of autoriteit, maar over samen tot oplos-
Moeten jongeren niet meer leren om sociale media op tijd en stond naast zich neer te leggen?
“Mijn generatie groeide op in een heel andere tijd: als je wilde praten, had je een vaste telefoon of telefooncel nodig. Nu staan we permanent met elkaar in contact. Offline gaan ligt moeilijk, want je wordt verondersteld mee te zijn en te blijven. Veel jongeren ervaren de extra druk van het in de gaten houden of er niets over hen gepost wordt. Heel vermoeiend en stresserend is dat. We hebben alleszins meer digitale opvoeding nodig. Zodat jongeren, maar ook onze generatie, al deze digitale tools gebruiken op een manier dat ze er beter van worden, en niet meer gestresseerd van raken. Maar sociale media zijn het venster op de wereld van jongeren en vallen niet meer weg te denken.”
Beïnvloeden sociale media ook de manier waarop jongeren naar seks kijken?
“Het lijkt wel alsof sociale media de illusie van een perfect maakbare wereld nog versterken. Ik stel vast dat er steeds meer op een technische manier naar seks wordt gekeken. Alsof het seksuele en relationele los van elkaar zouden staan. Terwijl je er toch mag van uitgaan dat de basis voor intiem contact een liefdevolle relatie is.” “Het is een van mijn stokpaardjes: we moeten onze zonen en
Brood
TUSSENTITEL 2
singen komen. Het is niet altijd evident je met oprechte aandacht open te stellen voor sommige interesses van je kind. Zeker niet als die mijlenver verwijderd zijn van de jouwe. Toch wil je het doen. Zo creëer je een ruimte waar je elkaar kunt ontmoeten en samen kunt zijn. Laat dat nu net zijn waar het écht om gaat.”
Maar als ouder wil je soms grenzen stellen, niet?
“Natuurlijk. Maar je maakt dan duidelijk waarom dat voor jou een grens is. Als het uit bezorgdheid is, zeg dat dan. Wees niet bang om zaken te veranderen. Je relatie met je kind evolueert. Grenzen van gisteren hoeven niet per se die van morgen te zijn.” “Keer op keer stel ik vast dat die band zowel voor jongeren als ouders belangrijk is. Bij de mensen die ik in mijn praktijk zie, zit er vaak een angel in de relatie. Het komt er op aan die te verwijderen. Dat is wat we doen in therapie. Door de zaken bespreekbaar te maken en respectvol naar elkaar te luisteren, kun je het pad effenen om opnieuw samen op weg te gaan.”
Adviseer je soms een pauze in te lassen in de ouder-kindrelatie?
“Dat kan, net zoals het in andere relaties aangewezen kan zijn een tijd wat minder contact te hebben. Soms is dat nodig om tot rust te komen. Om elkaar de ruimte te geven om aan bepaalde zaken te werken. Na een tijd kan je elkaar met nieuwe inzichten en energie vinden.”
Wat drijft jou om jongeren met psychische problemen telkens opnieuw perspectief proberen te bieden?
“Ik geloof er oprecht in dat na donkere episodes er weer een moment van licht in je leven komt. Er is altijd reden tot hoop. Om de hoek wacht er wellicht iets op jou dat je nu nog niet ziet, maar een nieuwe wending in je leven kan brengen. Zo probeer ik mensen naar het leven te doen kijken.” “Uiteraard luister ik naar hoe ze zich voelen en erken ik die gevoelens. Maar ik reik ze ook een bril aan om op een andere manier naar hun problemen te kijken, al zal ik nooit iets opleggen. Ik ga aan de slag met wat ze me aanreiken. Ik ga mee in hun verhaal en samen kijken we dan hoe we de situatie waarin ze vastgelopen zijn, kunnen veranderen.”
Wat kunnen wij als samenleving doen?
“Laten we al beginnen met aandachtiger naar hen te luisteren. Zodat we hun visie op de dingen beter begrijpen. Hoe ervaren zij bepaalde situaties? Wat zien zij als een oplossing? Als we daar achter komen, dan kunnen we de blik van jongeren mee integreren in de beslissingen die we nemen. De coronapandemie maakte pijnlijk duidelijk dat we daar niet goed in zijn. De mening van jongvolwassenen kwam haast niet aan bod. Hen als volwaardige partner mee aan tafel uitnodigen, lijkt me een beginpunt.”
Hoe kijk je naar de door hun ouders bejubelde applausgeneratie, die moeilijk met kritiek en tegenslag om kan? Is te veel positieve erkenning soms contraproductief?
“Je wilt je kinderen niet volledig behoeden voor zaken die frustratie kunnen bezorgen: daar moeten ze mee leren omgaan. Maar de problemen moeten zoveel mogelijk op maat zijn van wat ze aankunnen. Ik vergelijk de rol van een ouder graag met een anker. Op tijd en stond moet je het anker loslaten en je kind autonomie geven, zodat het de zee kan gaan verkennen. Merk je dat de zee te woest is, dan kan je weer je anker uitgooien. Dat betekent niet dat de storm weggaat, maar je geeft je kind wel een veilige thuishaven waar het kan aanmeren tot de storm voorbij is. Anders gezegd: je wilt je kinderen aanmoedigen, vertrouwen
‘Laten we geven dat ze het kunnen. Tegelijkertijd wil je hen laten weten dat je er onvoorbeginnen met waardelijk voor hen bent. Wat niet wil zeggen dat je met alles akkoord hoeft te gaan. Het is even belangrijk aan te aandachtiger geven welke gedragingen je niet oké vindt.” te luisteren naar Welke belangrijke les kunnen we hen meegeven? jongeren’ “Laat je niet misleiden door de gedachte dat het leven een perfect plaatje is, zoals ze je op social media voorspiegelen. Het leven is een aaneenrijging van geluk en ongeluk. Daar leren mee om te gaan, dat doe je je hele leven lang. Leren leven stopt nooit. Ik zie hoe mensen, ook in de laatste fase van hun leven, nog altijd bijleren, nieuwe vriendschappen en relaties aangaan en door het leven op een positieve manier verrast kunnen worden. Het leven blijft de moeite lonen om geleefd te worden. Het is nooit af. Of zoals het spreekwoord zo mooi zegt: ‘Reiziger, er is geen weg. Gaandeweg wordt de weg getoond.’”
Heb je vragen over zelfdoding? Bel de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 of surf naar www.zelfmoord-
lijn1813.be. ■
