Het Honinggazetteke van Londerzeel 9de jaargang, nummer 1, 2017 Tweemaandelijks tijdschrift van De Bijenvrienden van Londerzeel Verschijnt in feb. – april – juni – oct. – dec. Verantwoordelijke uitgever: Marc De Bont Eeckhout 39 1840 Londerzeel m.debont@telenet.be Tel 052309505 Redacteur: Ria De Donder
Het honinggazetteke is een contacttijdschrift voor imkers en andere liefhebbers van insecten, van de tuin en het leefmilieu. Omwille van het milieu wordt het Honinggazetteke enkel in digitale versie verspreid.
Foto: Jef Beuckelaers
Activiteiten Data boerenmarkten in Londerzeel Zaterdagvoormiddag 3 juni 2017 Heldenplein Londerzeel Zaterdagvoormiddag 17 juni 2017 Malderen Zaterdagvoormiddag 30 september 2017 Londerzeel Sint-Jozef Zaterdagvoormiddag 14 oktober 2017 Steenhuffel
Data jaarmarkten in Londerzeel Zaterdagnamiddag 27mei 2017 Londerzeel Sint-Jozef Maandagvoormiddag 5 juni 2017 Steenhuffel
Solitaire bijen Het is de periode van de solitaire bijen. Deze periode komen die veelvuldig voor, meestal in een muur op het zuiden gericht waarvan de voegen gaatjes vertonen. Het zijn de metselbijen die veelvuldig voorkomen in de periode van maart- april. Ook de metselbij en de zandbij komen deze periode voor. Voor meer info zie www.wildebijen.nl
UITGELICHT Honing
Niet altijd zuiver op de raat Is exclusieve honing van één plant of streek wel de delicatesse waarvoor hij moet doorgaan? In meer dan de helft van de gevallen niet, zo blijkt uit onze test. Kristel Blommaert en Gwendolyn Maertens
O
p grond van hun afkomst van één welbepaalde bloemensoort of geografische streek meten sommige honingsoorten zich een exclusief aura – en navenante prijs – aan. Maar bevatten ze effectief het zoete goud waarmee ze uitpakken op hun etiket? Om dat te weten te komen legden we 28 stalen honing uit de duurdere prijsklasse onder de microscoop.
We lieten ons bij dit nieuwe grote honingonderzoek bijstaan door Wim Reybroeck, onderzoeker verbonden aan het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO). Zijn blik staat zorgelijk wanneer hij ons ontvangt om de testresultaten te overlopen. Ons verhaal over de bloemetjes en de bijtjes wordt geen honingzoet sprookje, zoveel is duidelijk. “Honing is een op en top natuurlijk product dat vers moet zijn, zonder toevoegingen of behandelingen. Dat is wettelijk bepaald in het Koninklijk Besluit van 19 maart 2004. Het is ontluisterend om vast te stellen dat maar 12 van de 28 stalen aan de wettelijke normen voldoen of daadwerkelijk bevatten wat op het etiket staat. Heel wat gewone bloemenhoning of vermoedelijk vervalste honing gaat onterecht over de toonbank als exclusiviteit uit een streek of van een bepaalde plantensoort”, zegt Wim Reybroeck.
Oude honing in nieuwe potten
Wim Reybroeck
“Honing heeft het imago van een zuiver natuurproduct, maar de realiteit is vaak anders. Een spijtige zaak, waar de overheid met een striktere normering veel aan zou kunnen dioen.” 18 Test-Aankoop 616 • februari 2017
Wordt honing verhit of te lang bewaard, dan gaat zijn kwaliteit fel achteruit. Uiterlijk is dat niet te zien, maar in het labo kunnen we dat gemakkelijk achterhalen, door te kijken of er hydroxymethylfurfural in de honing zit, een stof die i n ve r s e h o n i n g n i e t vo o rko m t . De oranjebloesemhoning van Oil & Vinegar en de Belgische tijmhoning van Imkershuis van Ongeval zitten een eind boven de wettelijk toegelaten hoeveelheid. “Vooral in het geval van de lokale tijmhoning is dat stuitend. De vraag rijst zelfs in hoeverre tijmhoning in België überhaupt te produceren valt.”
UITGELICHT Honing
Ook de enzymen in de honing zijn een uitstekende verklikker voor inbreuken op de versheidsnorm. “Bijen eten hun buikje rond van nectar die ze uit bloemen verzamelen. De enzymen in hun lichaamssappen breken de sucrose uit de nectar af tot de enkelvoudige suikers glucose en fructose en zetten het aanwezige zetmeel om in glucose. Verse honing is te herkennen aan een hoge enzymenactiviteit”, legt Reybroeck uit. In de Ardennenhoning van de Belgische imker Peter Otte troffen we een ontstellend laag aantal werkzame enzymen aan, terwijl hij wel op de markt wordt gebracht als een vers streekproduct. De Belgische wet schrijft nochtans voor hoeveel zetmeelafbrekende enzymen in diverse honingsoorten moet zitten. Voor de suikerafbrekende enzymen, die een nog fijnere graadmeter zijn voor de versheid, is er in ons land helaas nog steeds geen wettelijk minimum vastgelegd. Passen we de Duitse norm toe, dan haalt de helft van de honing uit onze test een onvoldoende. Ons jarenlange pleidooi voor strengere regelgeving krijgt voorlopig nog steeds geen gehoor, vermoedelijk omdat grote honingconcerns de bekrachtiging van striktere normen tegenhouden. Zij slaan immers massale honingvoorraden op om continu blends te kunnen maken met een stabiele kleur en smaak, maar ook om schaarste te creëren en hun honing op de markt te brengen wanneer de prijzen stijgen. Met als resultaat dat de honing intussen door veroudering minderwaardig wordt.
Honingvreemde suikers
Honingwinning uit nectar of honingdauw verzameld door bijen is een langzaam natuurlijk proces. Om hun opbrengst te verhogen, lengen sommige producenten hun honing aan met goedkope suikerstroop uit maïs of suikerbieten. Aan de hand van isotoopanalyse kunnen we die honingvreemde suikers detecteren. “Hoe die suikers in de honing terechtkomen, is moeilijk uit te maken”, aldus Reybroeck. “Ofwel is er sprake van moedwillige toevoeging van suikerstroop aan de honing, ofwel heeft de imker de bijen na de zomeroogst meer wintervoeding gegeven dan toegestaan. Een deel van dat suikerwater dat door de beestjes in de raten wordt opgeslagen als voedselreserve, belandt dan mee in de honing.” We troffen zulke honingvreemde suikers in lage percentages aan in de lavendelhoning uit de Provence van Patrimoine Gourmand en van Weyn’s, de Belgische lentehoning van imkers Goossens en Piette Roland en de zomerhoning van bijenhouders Neufs Bonniers. Aanwezigheid van honingvreemde suikers kunnen we ook op het spoor komen door te kijken of de honing te veel amylasen bevat. Dat zijn enzymen die worden gebruikt
Honing moet rechtstreeks van de raat in de pot gaan en mag geen vreemde suikers bevatten
om maïszetmeel in glucose en fructose te splitsen en die van nature niet voorkomen in honing. In de Belgische lentehoning van imker Goossens detecteerden we een te hoog aantal van dergelijke amylasen, een dubbel bewijs dat er suikers in zitten die er niet thuishoren.
Pollen van andere planten
21 van onze teststalen voeren in het vaandel dat ze afkomstig zijn uit nectar van één enkele plant. Dat brengt geld in het laatje, want voor pakweg een pot lavendelhoning kunnen producenten met gemak dubbel zoveel aanrekenen als voor een honing van een mix van allerlei bloemen. Als consument hebt u wellicht ook iets meer euro’s veil voor een exquise honing met uniek aroma. De Duitse wetgever heeft voor de verschillende éénbloemige honingvarianten de vereiste eigenschappen zoals aroma, kleur en elektrische geleiding vastgelegd. Ook het minimumpercentage stuifmeelkorrels van de vermelde plant is er bij wet bepaald. De Belgische wetgeving blinkt op dat vlak uit in vaagheid. Hier moet monoflorale honing “hoofdzakelijk stuifmeelkorrels uit de plant bevatten en er de aroma’s en microscopische kenmerken van bezitten”. Wat de deur openzet voor misbruik. Maar liefst 11 van de onderzochte éénbloemige honingsoorten voldoen niet aan vereisten voor een monoflorale honing. “Telkens als een bij een bloem bezoekt om er de nectar uit te puren, blijven er aan haar haarkleed stuifmeelkorrels hangen. Een deel daarvan komt in de honing terecht. Aan de stuifmeelkorrels of pollen in de honing kunnen we dus zien welke planten de bijen hebben bezocht”, licht Reybroeck toe. Omdat pollenanalyse erg complex is, wordt gewerkt met zeer ruime toleranties. Desondanks brengt ons onderzoek ontstellend veel frappante afwijkingen aan het licht. Zo bevat de peperdure eucalyptushoning van Apiary onvoldoende eucalyptuspollen om te kunnen spreken van een monofloraal product. Sterker nog, onze test wijst uit dat het een bladhoning is, gewonnen uit honingdauw. Bij de evenzeer forsgeprijsde oranjebloesemhoning van Oil & Vinegar wordt het februari 2017 • 616 Test-Aankoop 19
UITGELICHT Honing
ALBERT HEIJN zachte zonnebloemhoning crème
zonnebloem
Oekraïne
7,76
APIARY eucalyptushoning
eucalyptus
Italië
39,50
Onvoldoende eucalyptuspollen. Honingdauwhoning
DE TRAAY biologische eucalyptushoning
eucalyptus
Australië, Zuid-Amerika, India
14,20
Onvoldoende eucalyptuspollen
FERME APICOLE DES NEUFS BONNIERS zomerhoning
gemengde bloemen
La Roche en Ardenne (België)
15,58
G
GOOSSENS honing geoogst in België
gemengde bloemen
België
20
G
zonnebloem
Bulgarije
11,98
tijm
België
18
manuka (theeboom)
Nieuw-Zeeland
MELI oranje
oranjebloesem
OIL & VINEGAR Honey Orange
Honing: de 16 stalen met afwijkingen
GREEN LEAF zonnebloemhoning
Niet conform de vermelde geografische herkomst
Prijs per kg
Niet conform de vermelde botanische oorsprong
Land van herkomst
Honingvreemde suikers
VASTGESTELDE AFWIJKINGEN
Verhitting/veroudering
PRIJS
Bloemensoort
ETIKETVERMELDINGEN
Pollen uit Centraal-Amerika
Regiovreemde pollen (citrus)
Weinig zonnebloempollen
Pollen uit Centraalen Zuid-Amerika
Atypische kleur en fysische eigenschappen
Pollen uit mediterrane gebieden
29,31
Onvoldoende manukapollen
Pollen uit Thailand
EG en niet-EG
23
Specifieke pollen uit regio’s waar geen citrus aanwezig is
oranjebloesem
Italië
27,80
lavendel
Frankrijk
14,78
PETER OTTE honing van Ardenne
gemengde bloemen
België
12,77
PIETTE ROLAND miel de printemps (lentehoning)
gemengde bloemen
België
11
oranjebloesem
Italië
18,22
lavendel
Frankrijk
33
den
Griekenland
9,79
HET IMKERSHUIS VAN ONGEVAL tijmhoning MELI manukahoning
PATRIMOINE GOURMAND lavendelhoning uit de Provence
PROVENCE NATURE oranjebloesemhoning WEYN’S lavendelhoning uit de Provence WISE TREE Miel de Sapin été 2014 BIO
20 Test-Aankoop 616 • februari 2017
G
Aanzienlijke hoeveelheid distelpollen en afwijkend aroma
G
G
Onvoldoende lavendelpollen en afwijkende geur en smaak. Bloesemhoning
G
Aziatische pollen
G Onvoldoende citruspollen. Voornamelijk pollen van klaver en distel G
Pollen uit Afrika
Afwijkend aroma. Gemengd bloesem en lavendel Aanzienlijke hoeveelheid arbutuspollen
www.testaankoop.be
UITGELICHT Honing
aroma weggedrukt door distel. Het gehalte distelpollen is zo hoog dat dit product zou moeten worden verkocht als distelhoning, wat echter minder goed in de markt ligt.
Pollen uit andere streken
Als er een geografische herkomst op het etiket vermeld staat, mag de honing uitsluitend uit nectar van die streek gewonnen zijn. Het labo checkte of het pollenspectrum van de honing karakteristiek was voor de flora van de streek waaruit de honing volgens de fabrikant stamt. Ook daar kwamen er veel apen uit de mouw: distelhoning met pollen uit Centraal-Afrika die wordt verkocht als Italiaanse oranjebloesemhoning, Belgische koolzaadhoning waar pollen van Aziatische planten in blijken te zitten enz. Er is een kleine hype ontstaan rond honing van de Nieuw-Zeelandse manuka of theeboom, die wordt geroemd om zijn antibacteriële eigenschappen. Onze test brengt aan het licht dat de prijzige manukahoning van Meli pollen van het Amerikaanse con-
tinent bevat. “Bij industriële productie kan het gebeuren dat er verdwaalde restpollen van een vorige afvulling in de cisternen of leidingen achterblijven en in een volgende partij honing verzeilen”, nuanceert Reybroeck. “Maar bij ambachtelijke honing die door de imker eigenhandig wordt ingepot, zoals de bloemenmixhoning van Goossens en Otte, kunnen de uitheemse pollen niet op die manier worden verklaard.”
Eerlijke honing graag
De Belgische honing komt niet zo best uit de test. Elk van de vijf onderzochte stalen laat op één of meer punten een onvoldoende optekenen. Het is jammer dat een zuiver natuurproduct als honing door onze overheid niet wordt beschermd met een duidelijke regelgeving zoals in Duitsland. Door de lacunes in de Belgische wetgeving betaalt u vaak veel geld voor exclusieve honing die in werkelijkheid niet vers is, honingvreemde suikers bevat of niet komt uit de streek of van de plant die op het etiket vermeld staan.
Een aantal van de afwijkingen die ons onderzoek aan de oppervlakte brengt, hadden we al aan de kaak gesteld in onze vorige test uit 2013. Het baart ons zorgen dat we bij sommige producenten nog steeds onregelmatigheden vaststellen. We hopen dat de resultaten van ons nieuwe onderzoek hen ertoe zal aanzetten de basisregels voor versheid en authenticiteit beter in acht te houden. Onze jarenlange roep om een strenge aanpak van etiketfraude en resten van antibiotica in honing heeft al vrucht afgeworpen. We rekenen erop dat de overheid nu ook eindelijk werk maakt van een ondubbelzinnige bepaling van de minimale enzymengehalten en pollenconcentraties in de monoflorale of regionale honingsoorten. Europa is zich alvast bewust van de problematiek. In 2015 werden in alle lidstaten honingstalen onderzocht. Uit het voorlopige rapport blijkt al dat 19 % van de stalen niet conform de wet is, wat onze vaststellingen bevestigt en de nood aan een striktere reglementering nog eens onderstreept. ■
EERLIJKE HONING, HET KAN
Deze honingen voldoen aan alle regels in verband met versheid, suikers en plantaardige en geografische afkomst.
Lune de miel Citroenhoning (Carrefour) € 15,87/kg
Cora Romige rozemarijnhoning (Cora) € 11,98/kg
Bee Honey Korianderbloesemhoning (Biocorner’s) € 23/kg www.testaankoop.be
Lune de miel Oranjebloesemhoning (Carrefour) € 16,67/kg
Miel l’Apiculteur Lavendel van de Provence (Delhaize) € 31,92/kg
De Traay Biologische Manukahoning (Bio-Planet) € 50,20/kg
Miel l’Apiculteur de nos terroirs (Carrefour) € 13,90/kg
Alce Nero Orange (Färm) € 14,28/kg
Maya Fair Trade Gemengde bloesems honing chili (Wereldwinkel) € 13,90/kg
Patrimoine Gourmand Honing uit de Gâtinais (Cora) € 8,78/kg
La Maison du Miel Honing van lavendel (La Maison du Miel) € 31,80/kg
Apicolt casentinese Kastanjebloesemhoning (Bio-Planet) € 16,26/kg februari 2017 • 616 Test-Aankoop 21
Bijen maken bloemen mooier De standaard, 16/03/2017, Lotte Alsteens De titel zou ook kunnen zijn: zweefvliegen maken bloemen lelijker. Bestuivers blijken namelijk in staat om de evolutie van planten te sturen. Bloemen zijn mooi en ruiken lekker om bijen te lokken. Zou je denken. Maar het valt ook anders te verwoorden, zo blijkt: bijen maken bloemen mooier en geuriger omdat ze daarvan houden. De voorkeuren van de beestjes sturen de evolutie van planten, staat in een studie die deze week verscheen in het vakblad Nature Communications. Onderzoekers van de Universiteit van Zürich hebben in sneltempo De linkse plant kreeg elf generaties bezoek een survival of the fittest van bijen, de rechtse van niet in bloemen geïnteresseerde zweefvliegen. bewerkstelligt. De plant die ze gebruikten is Brassica rapa, een landbouwgewas dat wereldwijd in verschillende variaties geteeld wordt. Enkele voorbeelden zijn raapzaad en koolraap. Het is een handige plant voor een studie over evolutie, omdat ze een korte cyclus heeft: in ongeveer een maand tijd is Brassica rapa volwassen en kan ze nageslacht produceren. Voor het Zwitserse onderzoek werd gekeken naar de evolutionaire veranderingen doorheen elf generaties. Eén groep planten werd overgelaten aan bijen, terwijl een tweede groep door evenveel zweefvliegen werd bemand. Het resultaat was
overduidelijk: na een aantal generaties begonnen de planten sterk van elkaar te verschillen. De Brassica rapa die door bijen bestoven werd, werden groter en de bloemen werden anders, mooier. Ze weerkaatsten meer ultraviolet licht - een vorm van licht die wij niet kunnen zien, maar bijen wel - en werden geuriger. Generatie na generatie versterkten de planten de eigenschappen die bijen appreciëren. Daartegenover stonden de eerder schrale planten van de zweefvliegen: die waren niet alleen kleiner, sommige bloemstructuren degenereerden. En belangrijker: de planten die het van de zweefvliegen moesten hebben, begonnen meer aan zelfbevruchting te doen – de eigen bloemen bestuiven met eigen stuifmeel. De reden? Zweefvliegen zijn veel minder efficiënte bestuivers. Bijen zijn sociaal en kunnen elkaar met visuele en chemische signalen duidelijk maken waar de ‘goeie’ bloemen te vinden zijn, maar zweefvliegen vormen geen geoliede machine. Ze hebben louter een ingebouwde voorkeur voor gele bloemen; finesses gaan aan deze diertjes verloren. Het middelmatige werk van deze ‘primitieve’ bestuiver wordt door de planten opgevangen door deels in hun eigen voortbestaan te voorzien. Dat is een belangrijke vaststelling. Het is namelijk bekend dat bijenpopulaties wereldwijd onder druk staan. Stel dat bijen verdwijnen en er enkel inferieure bestuivers overblijven, dan zou dit een grote impact hebben op hoe planten eruitzien en hoe ze zich voortplanten, voorspelt deze studie. Mochten planten zich meer terugplooien op zelfbestuiving – een soort van ultieme incest – dan zijn ze door genetische verarming veel vatbaarder voor ziekten. Born: http://www.standaard.be/cnt/dmf20170316_02782861