Opiniestuk:
Leerlingen en leerkrachten kunnen mekaar motiveren Meestal staan de tafeltjes en stoelen in het klassieke klaslokaal twee per twee en de leerlingen zoeken voortdurend contact met hun buurman. Op vele Vlaamse scholen leren de leerlingen op deze manier samen te werken. Zomaar, uit zichzelf, met een klasgenoot die toevallig naast hen zit. Dit gebeurt ook tijdens groepswerken en leergesprekken.
Individueel leren komt in de praktijk eigenlijk maar weinig voor. Tijdens gewone lessen staan de tafeltjes zelden in een examenopstelling. Meestal gewoon twee per twee. Als de leerkracht tijdens de lessen een opdracht geeft, ontstaan vanzelf allerlei vormen van samenwerking en leren van leerlingen. Adolescenten discussiëren graag met elkaar of vragen elkaar om hulp als dit nodig is.
Uit ervaring van deskundige leerkrachten blijkt dat deze informele manier van samenwerken vaak niet effectief verloopt. Het eindresultaat is zelden dat er ook effectief samenwerkend leren heeft plaatsgevonden. Daar is meer voor nodig.
Samenwerkend leren is uiteindelijk toch meer dan ‘je mag het samen doen’. De huidige trend om steeds meer digitale hulpkanalen in te zetten in het onderwijs, hoe inspirerend en interactief ook, het heeft een neveneffect dat individueel leren telkens weer de bovenhand krijgt ten opzichte van het samen tot een gemeenschappelijke consensus te komen. Leren is eigenlijk iets dat je samen doet. Het vraagt interactie met je omgeving en dat is meer dan werken op een computer, toegang tot oneindig veel informatie of imaginaire vrienden.
Samenwerkend leren is in deze digitale revolutie actueler dan ooit tevoren. In een groep communiceren dwingt leerlingen om hun kennis te delen met anderen. In een eigen taal. Begrippen met eigen woorden kunnen uitleggen is daarom een goede omschrijving voor ‘de leerstof begrijpen’. Samenwerkend leren gaat in de eerste plaats om leren. Samenwerkend leren geeft de mogelijkheid aan leerkrachten om de intrinsieke motivatie van de leerlingen te bevorderen in een regime van gedeelde sturing. De verantwoordelijkheid voor het leren wordt met de leerlingen gedeeld.
Samenwerkend leren kan op veel verschillende manieren ingezet worden door middel van meerdere werkvormen.
Werkelijke intelligentie heeft maar weinig van doen met kennis en hoge rapportcijfers. Het heeft veel meer te maken met zelfkennis, inleving in anderen en het vermogen tot samenwerken Daniel Goleman
Dit kan gaan om een eenvoudige oefening of een hele complexe opdracht, over een kortere of langere periode. Het kan plaatsvinden in kleinere groepjes of met de hele klas in zijn geheel. Met samenwerkend leren heeft de leerkracht meerdere tools in eigen handen om het leren aan de leerlingen te delegeren, met behoud van zijn eigen eindverantwoordelijkheid. Leerkrachten kunnen immers zelf kiezen hoe ver ze willen gaan in het delen van deze sturing. Leerlingen hebben dan elkaar echt nodig om tot een succes te komen. Ze moeten dit gevoel ook echt ervaren, zoals bij het lopen van een estafette. Hierin gaat men het succes of falen van individuele leerlingen afhankelijk maken van het succes of falen van anderen. Dit geeft een meerwaarde van het samenwerken ten opzichte van individueel leren. De ene leerling kan niet slagen zonder de andere en omgekeerd. Leerlingen moeten weten hoe deze wederzijdse afhankelijkheid verwerkt zit in de opdrachten of oefeningen. Pas dan voelen ze zich voor elkaars leren verantwoordelijk met als resultaat: · Elk groepslid moet zich engageren om tot een goed groepsresultaat te komen in het leren. · Elk groepslid levert een eigen unieke bijdrage door een individuele verantwoordelijkheid In de meeste gevallen wordt hier geen invulling aan gegeven. Leerlingen mogen of moeten samenwerken aan opdrachten die ze misschien zelf sneller of beter kunnen afwerken. En in sommige situaties gebeurt dit ook. Als samenwerking nodig is voor deze opdracht door bijvoorbeeld met eigen woorden de leerstof kunnen verwoorden, werkt het afwenden van de groep nadelig op het leren.
Bovendien ontstaat er ook een weerstand tegen het samenwerkend leren. Dit ontstaat wanneer een of meerdere leden van de groep er maar bij hangen. Veel leerkrachten zien dit als een groot nadeel van samenwerkend leren. Ze zien dat er in iedere groep iemand zit die het initiatief neemt. De ‘trekker’ van de groep. En ze zien dat er in bijna iedere groep een ‘lifter’ zit. Iemand die eigenlijk anderen het werk laat doen en op het einde het resultaat over neemt. De ‘lifter’ heeft niets geleerd. Dit leidt op langere termijn tot vele negatieve gevolgen. Dit ontstaat wanneer er geen individuele verantwoordelijkheid is.
Daarom moet je als leerkracht de leerlingen aanspreken op ieders inbreng en op het eindresultaat.
Dat wil zeggen dat iedere leerling bewust een unieke bijdrage levert aan het groepsresultaat ĂŠn dat groepsresultaat kan verantwoorden en presenteren. Ze moeten hun eigen inbreng bovendien zelf verklaren. Het betekent dat het groepslid zich het eindresultaat eigen heeft gemaakt. Het doel van samenwerkend leren is niet de samenwerking op zich, maar dat de individuele groepsleden er slimmer van worden.
Leerlingen motiveren op deze manier de leerkracht door de verantwoordelijkheid deels over te nemen. Mijn antwoord is dus volmondig ja, leerlingen en leraars kunnen elkaar motiveren wanneer er samen geleerd wordt.
BIJ ELKAAR ZITTEN
SAMENWERKEND LEREN
Leerlingen gewoon bij elkaar zetten
Positieve onderlinge afhankelijkheid: zorgen dat leerlingen elkaar nodig hebben
EĂŠn leerling die het initiatief neemt, groepsleider
Iedereen is medeverantwoordelijk en levert een bijdrage
Groepjes vaak homogeen samengesteld, doorgaans naar eigen keuze van de leerlingen
Groepjes ook heterogeen samengesteld, vaak door de leerkracht
Grote kans dat sommige leerlingen meeliften
Vaak taken en rollen voor leerlingen
Leerling alleen verantwoordelijk voor zichzel
Gedeeld leiderschap
Leerkracht die zelf veel initiatief neemt omdat de verantwoordelijkheid bij hem blijft
Leerlingen die onderling de taak van de leerkracht overnemen: leerkracht wacht op vragen
Groepstaak
Instructie op taak, werkwijze, samenwerking en individuele bijdrage
Sociale vaardigheden verondersteld
Sociale vaardigheden direct onderwezen
Leerkracht negeert de groep als groep
De leerkracht observeert, begeleidt en stuurt
Er is weinig aandacht voor groepsprocessen
Groepsprocessen krijgen regelmatig en systematisch aandacht
Bronnen: Leerpakket Motivatie: SLO De Oranjerie Samenwerkend leren - Noordhoff Uitgevers - praktijkboek
Interview:
de meest inspirerende leerkracht uit de geschiedenis.
NAAM
BERT LEMPENS
Studies
Communicatie en Multimedia Design Gamedesign Specifieke Leraren Opleiding
Vakken
HTML & CSS, PHP, Blender
Hobby’s
Sleutelen aan de moto, fitness, gamen, film
Talenten:
Leert snel nieuwe dingen
Hallo Bert, zou u zichzelf even willen voorstellen? Ik ben Bert Lempens. Ik begon in 2014 aan CVO De Verdieping en ik geef nu 5 jaar les. Zowel in avondopleidingen en dagopleidingen. Ik geef vooral webdesign vakken. HTML, CSS, PHP en Drupal heb ik gegeven. In de avondopleiding geef ik ook nog Blender. Dat is 3D software. Ik studeerde CMD, de afkorting voor Communicatie & Multimedia Design, aan de MAD-Faculty. Ik volgde daarna ook nog gamedesign aan de PXL. Ik heb nadien mijn lerarenopleiding gedaan op de Oranjerie, dit in gecombineerd afstandsonderwijs op 1 jaar tijd. Mijn hobby’s zijn motoren, gamen, netflix, naar de film gaan. Vooral moto’s eigenlijk. Ik sleutel heel graag aan mijn motor. We gaan regelmatig op reis met de motor. We zijn onlangs nog naar Schotland geweest. Meestal zijn we ook de ganse zomer weg met de motor.
Hoe herken jij een cursist met een goede intrinsieke motivatie? Vertoont die specifieke eigenschappen? Ja, deze werken altijd mee in de klas, omdat ze graag naar de les komen. Als je ziet dat ze altijd meedenken wanneer je een vraag stelt. Ik denk dat het heel belangrijk is als ze zich goed voelen in de klas en dat ze dan ook automatisch meer gemotiveerd gaan zijn. Ik denk ook dat wij met de richting die we geven sowieso al meer kans hebben op gemotiveerde studenten omdat ze vrijwillig komen, om hun toekomst beter uit te bouwen. Dus we hebben sowieso eigenlijk weinig last van motivatieproblemen.
Wat zijn uw specifieke talenten waarvan je denkt goed in te zijn? Ik leer heel snel dingen. Ik geraak altijd overal heel snel mee weg. En voor de rest zou ik het eigenlijk niet weten.
Hoe denk je over de motivatie van jongeren in hun adolescentie? Ik denk dat je heel veel moeite moet doen om ze te motiveren. Dat je echt in hun interessegebied opdrachten moet verzinnen. Ik merk dat ook bij ons, als je opdrachten geeft over dat interessegebied, bijvoorbeeld over games of over films, dat ze direct meer mee werken dan als je van die saaie onderwerpen erin betrekt waarvan ze niks van kennen. Of als je echt zo’n game in de klas geeft, over de leerstof. Waarin ze levels kunnen afwerken. Dat helpt wel, zeker als je iets saais uitlegt en je kunt daar een of ander spel van vinden, waar je tegelijkertijd leert, dan gaat dat wel veel beter.
Heb je zo bijvoorbeeld dingen die je volgt voor van die spelletjes te ontdekken? Nee. Veel googlen, veel opzoeken. Ik zoek dan meestal gewoon “game”, “learning game” of zoiets, met dan het onderwerp erachter, en dan vind je wel heel vaak dingen. En voor de rest ook gewoon altijd de nieuwste dingen meevolgen met wat er verandert. Bij HTML en CSS verandert altijd heel veel, dus als
je de nieuwste dingen geeft, merk ik dat ze ook wel meer gemotiveerd zijn dan als je de oude dingen blijft geven. En dan altijd wat kaderen in de sites die ze veel bezoeken. Als je daar stukken uithaalt en laat zien hoe ze dit kunnen maken. Dan hebben ze meer zoiets hebben van: ‘aah ja, zo werkt dat en nu kan ik dat ook maken’.
Spelen de competenties van de klasgroep ook een rol in de motivatie van de leerlingen? Ik denk dat ze goed mee moet blijven met de leerstof. Als ze het niet helemaal gaan snappen en het wordt moeilijker en moeilijker, gaat de motivatie ook wel snel weg zijn. Dus daarom moet je ook goed zorgen dat iedereen mee is, voordat je echt verder gaat.
Pas je uw leidingstijl aan naargelang de competentie van de groep? Ja, als je echt een goede groep hebt, die kun je wat meer loslaten en kun je zeggen: kijk, dit is de bedoeling, hier en hier kun je dat eventueel gaan opzoeken, probeer dat eens eerst zelf uit te zoeken en daarna gaan we jullie opdracht eigenlijk gewoon voorleggen en kijken wat er beter aan kan. Terwijl als je een minder gemotiveerde of minder goede groep hebt dan moet je daar al wat meer moeite voor doen, moet je ze al wat meer sturen, eventueel zelf eerst wat kaderen en zelf wat uitleg geven voordat ze daar echt mee aan de slag kunnen. Dus als je een gemotiveerde groep hebt, die gaat al wat meer zijn plan trekken en meer zijn eigen ding doen. Als die niet gemotiveerd is en je hebt niet echt een hele duidelijke opdracht, dan gaan die minder echt weten wat ze moeten doen en dan gaat het een beetje in het honderd lopen denk ik.
Wat vind jij belangrijk aan het leraarschap? De studenten merken ook als je dat met passie doet of niet, of je dat graag doet ja of nee, als je graag vertelt wat je wil vertellen, als je ook altijd een beetje up to date bent, dat je de nieuwste dingen kunt geven, dat je niet alleen ouderwetse dingen blijft geven. Ja… Wat is er nog goed? Dat je nog eens wat kunt lachen in de klas, zeker belangrijk. Een beetje humor in de klas, dat is heel belangrijk, dat de studenten ook wat kunnen lachen, dat het zo wat losser is. Wat moet een gemotiveerde leraar nog meer hebben…?
Zijn er praktische zaken die jij nodig hebt bij het lesgeven? Op Moodle val ik eigenlijk heel weinig terug, alleen om opdrachten te geven. Voor de rest gebruik ik heel veel de beamer en zo, omdat ik allemaal digitaal werk natuurlijk, en voor de rest… Het bord gebruik ik heel weinig eigenlijk. Dat teken ik dan sneller op de computer of op de beamer. Waar ik vaak op terugval is, als er vragen zijn, dat ik eerst zeg: ‘zoek dat eens eerst zelf op en kom eens met een oplossing naar mij toe en dan kijken we of dat toepasbaar is bijvoorbeeld’.
Zijn er technieken of trucjes die je gebruikt om je leerlingen gemotiveerd te houden? Ja, de tips die ik eerder aanhaalde. Probeer in dat interessegebied te blijven, moderne dingen, soms games betrekken in de les, af en toe ook gewoon echt eens interactief doen, dus niet met de les verder gaan maar aan hun vragen: wat moeten we nu doen, wat moeten we daarna doen, en ze dan een voor een af gaan, dat ze toch wel moeten blijven volgen met de les.
Hoeveel tijd spendeer je aan het managen van de klas, bijvoorbeeld opmerkingen geven? Eigenlijk nog niet zo heel veel. Dat zou ik eigenlijk wat meer moeten doen. Ik weet dat soms andere leerkracht echt hard kunnen zijn. Als ik dan de verhalen hoor in de lerarenkamer van “ze waren dit aan het doen, heb ik dat en dat gezegd”. Ja, af en toe zou dat echt eens moeten, en daar ben ik zowat te los in, ook met deadlines en zo. Af en toe hebben de cursisten dat wel eens nodig, denk ik. Anders wordt het soms ook te los.
Welke kenmerken heb jij die inspirerend of motiverend werken? Ik denk dat ik altijd probeer om, zoals ik net zei, humor erin te houden. Af en toe eens een mopje en zo. Dan heb je de klas ook wel mee en is de groep ook wat losser. Dan praten ze ook losser met mij. Dan is de sfeer niet zo gespannen. Zelf ben ik ook een losse leerkracht denk ik. “Meneer” en “Mevrouw”, daar hou ik niet zo van. Het is volwassenonderwijs. Ik ga u hier niet als een 15-jarige behandelen.
Welke regels spreek je aan het begin van het schooljaar af met cursisten? De standaardregels die van school moeten, dus niet eten of drinken in de klas. Vooral veel regels eigenlijk met afstandsonderwijs, dus hoe ze zich moeten gedragen als ze thuis zitten. Maar dat hangt ook weer van de leerkracht af. Bij mij mogen ze praten tijdens afstandsonderwijs, bij andere leerkrachten doen ze dat niet graag. Maar in de klas, echt regels, ik denk voornamelijk voor deadlines. Als je te laat instuurt, dan krijg je punten af. Maar qua gedrag eigenlijk niet. In het begin vragen ze nog altijd “mag ik naar de wc gaan?” en dan zeg ik altijd “ga maar gewoon, dat moet je niet vragen”.
Volg je mensen die je zelf inspirerend vindt? Jeffrey Way, dat is een van de ontwikkelaars van Laravel, die beheerd de website Lara Casts, en die kan altijd zoiets heel moeilijks heel eenvoudig uitleggen. Dus als je daar een filmpje van ziet, van een of ander moeilijk onderwerp, snap je dat. En dat vind ik altijd heel goed hoe dat hij in zijn filmpjes de dingen gemakkelijk verwoord. Ik merk dat zelf ook als ik een afstandscursus geef, dat is moeilijk om te maken. En om dat ook goed uit te leggen en zo. Hij doet dat altijd heel goed, dus dat is wel altijd inspiratie, hoe hij zoiets uitlegt, hoe kan ik dat in de klas ook gebruiken om op dezelfde manier ongeveer zoiets moeilijks uit de doeken te doen. En heel vaak gebruik ik dan ook zijn filmpjes, iets om op terug te vallen. Zo tegen de studenten zeggen: ‘Kijk hier zelf ook eens naar in het weekend. Het helpt heel veel om dat ook eens op iemand anders zijn manier te horen. Als ik dat uitleg, kan het zijn dat je dat niet snapt van de eerste keer, en als iemand anders het uitlegt, dan plots wel. Dat je die klik krijgt. Dus die inspireert mij altijd ja
Heb jij nog goede raad hebt voor mij. Tips die je mij kan meegeven die ik in de toekomst nodig heb? Probeer altijd graag naar de les te komen en naar uw studenten te luisteren. Blijf altijd op een kalme manier verder doen en probeer soms eens een nieuwe insteek te vinden voor iets uit te leggen. Geef niet altijd uw les op dezelfde manier, ook al heb je die al tienduizend keer op dezelfde manier gegeven. Probeer dus soms eens een keer iets anders. Uw interacties in een andere volgorde uitleggen, dat doe ik zelf ook altijd. Dat geeft u zelf ook terug wat challenge. Af en toe probeer je zoiets en dan heb je na de les van, dit werkt écht niet. Dat is dan stom voor die groep natuurlijk, die waar je les aan gegeven hebt. Maar als je het altijd op dezelfde manier geeft, kun je nooit eens iets nieuws proberen. Ik doe dat meestal zo onbeslagen zonder echt super voorbereid te zijn. Dat doe ik heel vaak. Echt van de les af gaan en gewoon compleet iets anders doen en 90 procent van de tijd lukt dat. Ik ben daar heel goed in, gewoon dingen uit mijn duim ter plekke verzinnen.
Dat is wel sjiek als je dat kunt en ik ga het zeker meenemen. Mercikes. Bij deze, heel erg bedankt. Oké. Graag gedaan.
Door Martijn Winters Leerpakket Motivatie