Onderwijsloopbaan + Leerkracht en verantwoordelijkheden + De leerkracht in school en samenleving

Opiniestuk:

Gedragsproblemen bij schoolgaande jeugd: een uitdaging voor leerkrachten.

Portfolio-opdracht: Onderwijsloopbaan, Leerkracht en verantwoordelijkheden, De leerkracht in school en samenleving Diewke Eerdekens - Lisa Hillen - Martijn Winters

Hoewel het pestgedrag van scholieren de voorbije jaren met 10 procent gedaald zou zijn, zijn de gedragsproblemen toegenomen met 32 procent.

Deze verontrustende inhoud meldt de standaard in het artikel ‘Gedragsproblemen bij schoolgaande jeugd exploderen’ op maandag 16 april 2018. In het artikel gaat het erover dat slechts in één schooljaar deze stijging is toegenomen en dat over twee schooljaren er zelfs een stijging is van 72 procent.

In het artikel is Stefan Grielens, directeur van het grootste CLB-netwerk aan het woord. Hij is van mening dat de specifieke jeugdhulp te lange wachttijden heeft en dat hier het probleem groter wordt. “Gewoon een jongere op de wachtlijst zetten en klaar kan niet meer. De sector kan zich niet langer verstoppen achter deze wachtlijsten”, aldus Grielens.

Wij willen deze problematiek vanuit een breder standpunt bekijken en zijn ten rade gegaan bij Deborah Peeters, kinderpsychologe verbonden aan een aantal scholen, en Frederik Servadio, consulent bij de Jeugdrechtbank.

Ervaren jullie de problematiek rond gedragsproblemen bij schoolgaande jeugd ook?

Gewoon een jongere op de wachtlijst zetten en klaar kan niet meer.

De sector kan zich niet langer verstoppen achter deze wachtlijsten.

Stefan Grielens

Servadio: Ja, We merken dat wij, sneller dan vroeger, op de hoogte worden gebracht van moeilijkheden rond leerlingen.

Peeters: Ik ben psychologe in het type 3 onderwijs, wat staat voor leerlingen met een emotionele stoornis of gedragsstoornis maar geen verstandelijke beperking.

Ik kom dus dagelijks veelvuldig in contact met alle vormen van gedragsproblemen.

Verder wordt onze hulp ook erg veel ingeroepen door andere scholen binnen onze scholengemeenschap. Dit duidt er volgens mij dan ook op dat soortgelijke problemen ook in het “gewone” onderwijs geen uitzonderingen meer zijn.

Hoe komt dit, denken jullie? Wat zijn zoal de achterliggende oorzaken?

Servadio: In tegenstelling tot vroeger zoekt men in de huidige maatschappij steeds meer naar antwoorden, duidelijkheid en houvast. We stellen ons meer vragen en hebben zelf meer mogelijkheden om op onderzoek uit te gaan (dankzij internet en social media) om zo houvast te krijgen. Tegelijkertijd worden wij, dus ook leerlingen en leerkrachten, hierdoor mondiger en kritischer.

Peeters: Er zijn drie grote factoren die een rol spelen bij gedragsstoornissen: kindfactor, gezinsfactor en omgevingsfactor. Ten eerste zijn er dus de kenmerken van het kind zelf. Zij kunnen aangeboren eigenschappen hebben zoals een groot temperament, zwakbegaafdheid, té mondig zijn, enzovoort. Ook is er bewezen dat kinderen die bijvoorbeeld problemen hadden tijdens de geboorte vaak met ontwikkelingsproblemen te kampen krijgen.

Ten tweede speelt het gezin een grote rol.

Ouders die zelf een slechte jeugd achter de rug hebben, kindermishandeling, relatieproblemen, werkloosheid en ziekte kunnen een ernstig effect hebben op het gedrag van het kind. Tot slot is ook de omgeving een cruciale factor. Denk hierbij aan kansarme wijken, gebrek aan sociale relaties en slechte vriendengroepen.

De combinatie van deze drie factoren geeft een grote verscheidenheid aan gedragsproblemen.

Zitten leerkrachten meer met de handen in het haar?

Servadio: Soms wel, niet altijd.

De scholen (vooral secundaire) van vandaag zijn geëvolueerd naar grote ‘fabrieken’ met een grote leerlingencapaciteit en een groot lerarenkorps. Gelukkig zijn zij ook steeds meer uitgerust met diverse ondersteuningsvormen zoals leerlingenbegeleiding. Toch vinden deze elkaar minder snel omwille van de hoeveelheid leerlingen, de te verre structurele (hiërarchische) afstand tussen beiden en logge school procedures.

Ook gezinsvormen zijn steeds complexer. Kinderen groeien vaak op met verschillende opvoedingsfiguren (moeder, vader, plusmoeder, grootmoeder, etc.) maar ook op verschillende plaatsen. Steeds minder zien leerkrachten intacte gezinsvormen, waarin beide ouders aanwezig zijn. Het wordt voor hen moeilijk om het gedrag van een kind te situeren of te begrijpen vanuit zijn of haar leefwereld, laat staan om als leerkracht een gesprek aan te knopen met een opvoedingsfiguur zonder hiermee iemand te passeren.

Peeters: Naar mijn mening wel.

Leerkrachten krijgen vaak te weinig handvaten aangereikt om goed te kunnen omgaan met onder andere gedragsproblemen. Zeker met de ingang van het M-decreet zijn deze pijnpunten blootgelegd. Klassen zijn vaak erg groot, leerlingen erg divers en leerkrachten niet gespecialiseerd in bepaalde problemen. Je loopt dan het risico dat leerkrachten klassituaties niet de baas kunnen en leerlingen ook compleet het noorden verliezen. Als ik bekijk hoe vaak wij advies moeten geven aan verschillende leerkrachten vanuit onze schoolgemeenschap, bewijst dit voor mij alleen maar meer dat velen onder hen niet weten wat de juiste aanpak is.

Moeten oplossingen binnen of buiten de school gezocht worden?

Servadio: Beide, volgens mij. Intern op school blijft het de uitdaging om de ruimte te durven nemen om gedragsproblemen te begrijpen en om samen met een leerling tot verandering te komen zonder hierbij de leerinhoud en andere verwachtingen (zoals bepaald in het schoolreglement) van tafel te vegen.

Indien dit niet lukt, moet de school ook durven extern initiatieven te kiezen. Time-out projecten zoals Arktos en zorgboerderijen zijn goede maar schaarse initiatieven. Deze vragen echter ook de moed en tijd vanuit school, leerkrachten en het CLB om leerlingen aan te melden en om ouders en leerlingen te durven aanspreken over dat het zo niet meer verder gaat.

Om de oorzaken van gedragsproblemen goed te begrijpen, is externe hulp vaak noodzakelijk. Is er sprake van een ontwikkelingsachterstand of een verontrustende opvoedingssituatie?

Zijn er zorgen rond slechte voorbeeldfiguren of sociale contacten?

Ellenlange wachtlijsten binnen alle vormen van jeugdhulpverlening maken dat deze zoektocht naar externe hulp vaak wordt aangevat wanneer de gedragsproblemen reeds dermate toegenomen zijn dat er veel tijd en begeleiding nodig is om deze weg te werken. Hierdoor worden de wachtlijsten dan weer in stand gehouden.

Dit creĂŤert een vicieuze cirkel die alleen maar doorbroken kan worden door meer subsidiĂŤring voor de jeugdhulpverlening.

Peeters: Zowel binnen als buiten de school. Binnen de school lijken vormingen en nascholingen erg gevraagd en dus ook noodzakelijk te zijn. Het schoolbestuur zelf kan natuurlijk ook een rol spelen. Een idee zou kunnen zijn om een werkgroep op te richten die zich specifiek met problematiek als deze bezighoudt. Het beleid en maatregelen rond gedragsproblemen kunnen dan concreet worden opgesteld.

Ook buiten de schoolomgeving moet er een duidelijk en afgebakend aanbod beschikbaar zijn voor zowel ouders als leerlingen. Hulpverlening moet toegankelijk worden gemaakt alsook alternatieven voor de kinderen om hun netwerk uit te breiden en zich verder te ontwikkelen.

Conclusie Hoewel wij in het volwassenenonderwijs werken, worden wij ook geconfronteerd met dit probleem: we hebben vaak te maken met cursisten die hun secundaire studies niet hebben afgewerkt oa. omwille van gedragsproblemen. Het is erg moeilijk om cursisten hierover aan te spreken als ze een volwassen leeftijd hebben bereikt, onder meer omdat ze moeilijker stuurbaar zijn. Daarom pleiten we ervoor om deze problemen vroeger aan te pakken of vast te stellen in het secundaire onderwijs.

Door verhaal te halen bij verschillende partijen tonen we aan dat de problematiek veel complexer is dan het op eerste zicht lijkt.

Enerzijds zijn er de leerkrachten, CLB’s en ouders die te lang wachten met het melden van gedragsproblemen waardoor deze zich steeds verder ontwikkelen. Anderzijds moeten leerkrachten meer gespecialiseerd en opgeleid worden om bepaalde gedragskenmerken te herkennen en dan ook snel te kunnen handelen.

Er is reeds hulpverlening aanwezig, maar deze moet nog meer toegankelijk gemaakt worden voor zowel ouders en leerlingen. Vanuit de overheid zouden de (zorg)leerkrachten beter opgeleid moeten worden om het jeugdhulpaanbod beter te vinden en te kunnen aanbieden. Er zijn immers veel initiatieven, maar deze worden niet altijd gebruikt door het onderwijs, hoewel deze wel toegankelijk zijn.

Het lijkt ons vooral belangrijk om de gedragsproblematiek zoveel mogelijk bespreekbaar te maken, alle partijen voldoende te informeren en te betrekken bij mogelijke oplossingen.