Tympanon Jaksy Wrocławskie tympanony fundacyjne pochodzą z XII wieku i związane są z możną rodziną Włostowiców. Jej najbardziej znanym przedstawicielem był Piotr Włostowic (ok. 1080–1153), palatyn księcia Bolesława Krzywoustego, niezwykle wpływowy polityk i fundator obiektów sakralnych. Jego rezydencja znajdowała się w Ołbinie, dawnej wsi położonej na północ od Ostrowa Tumskiego (obecnie jest to wrocławskie osiedle). Tam też Włostowic ufundował w pierwszej połowie XII wieku opactwo benedyktynów św. Wincentego. Był to potężny kompleks sakralny, na który składały się trzy świątynie oraz budynki klasztorne i gospodarcze skupione wokół kilku dziedzińców wewnętrznych. Ten wspaniały zespół architektoniczny został rozebrany decyzją protestanckiej rady miejskiej w 1529 roku.
20
W
architekturze romańskiej tym-
to zaginiony tympanon Jaksy. Od 1965 roku jest
panon to półkoliste pole nad
eksponowany w sali romańskiej Muzeum Ar-
drzwiami, między nadprożem
chitektury we Wrocławiu.
a łukiem portalu, wypełnione rzeźbą lub płasko-
Wymiary tympanonu to 95 cm wysokości,
rzeźbą przedstawiającą postacie świętych i sce-
135 cm (obecnie) szerokości i 28 cm grubości.
ny religijne. Niekiedy rzeźbiono tam podobiznę
Został on wyrzeźbiony w piaskowcu kwarco-
fundatora kościoła czy klasztoru – stąd nazwa
wym o spoiwie ilasto-krzemionkowym w szaro-
„tympanon fundacyjny”. Spośród czterech tego
żółtym odcieniu. Najprawdopodobniej mate-
typu obiektów w Polsce (po dwa we Wrocła-
riał ten pochodzi z Gór Stołowych, a dokładnie
wiu i Strzelnie) najstarszym w naszym kraju
z kamieniołomów koło Radkowa. Relief zabytku
i jednym z najstarszych w Europie Środkowej
jest bardzo wypukły, w niektórych miejscach
jest tympanon Jaksy. Pierwotnie umieszczony
głębokość wyżłobień wynosi nawet 10 cm. Tło
był w portalu kościoła św. Michała w opactwie
jest neutralne, a szaty i modele budowli zostały
benedyktynów na Ołbinie we Wrocławiu.
drobiazgowo opracowane. Nie wykryto śladów
Po zburzeniu kompleksu tympanon wmu-
polichromii. Płaskorzeźbom brakuje miękko-
rowano w fasadę Szpitala Wszystkich Świętych
ści ruchów, wyrafinowania w układzie figur,
we Wrocławiu. W latach 1799–1801 szpital roze-
a proporcje uległy lekkiemu zagubieniu. Styl
brano, a tympanon z rewersem przekutym na
nawiązuje do kręgu tuluzańskiej szkoły rzeźby.
kartusz umieszczono nad wejściem do magazy-
Centralnym punktem tympanonu jest
nów przy Miejskim Arsenale. Ponieważ awers
Chrystus majestatyczny w mandorli (bardziej
był zamurowany i niewidoczny, zabytek ucho-
archaiczna forma aureoli, początkowo w kształ-
dził za zaginiony. W 1962 roku robotnicy rozbie-
cie migdała; z wł. mandorla – ‘migdał’) z napi-
rający część budynków z XVIII wieku przylega-
sem: „IANVA SVM UITE PER ME QVICVMq VE-
jących do arsenału zawiadomili konserwatora
NITE” (Jam wrota żywota, wnijdziecie przeze
zabytków o znalezieniu zamurowanej rzeźby.
mnie wszyscy), co przypomina o zbawczej roli
Okazało się, że częściowo uszkodzony zabytek
Syna Bożego. Poza Chrystusa jest hieratyczna
