SPUI 30

SPUI Uva alumni magazine 02 / 2009

30

Onze invloed als opvoeder is beperkt

Dick Swaab

p 04

Arabist Nikolaos van Dam: onze man in Jakarta Tomas Ross Rokerige werkgroepen waarin de verheffing van de Amsterdamse havenarbeider centraal stond

p 14

Angela Kalisingh: pomper bij Kriterion

p 08

02 iNhOuD

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

P 04

P 10

P 17

het geSPRek

hoofdzaak

PenSIoen

overbezorgdheid van ouders laat kinderen steeds minder ruimte

de Ub: van boekenmagazijn naar digitale informatiemakelaar

historicus Piet de Rooy moest zich als academicus zelf uitvinden

opvoeden: aan aandacht in de media en goedbedoelde adviezen is geen gebrek. maar welke invloed heb je als opvoeder werkelijk? Uva-hoogleraren Susan bögels, Jo hermanns, dick Swaab en Patti valkenburg in debat over de ruimte die opvoeders hebben, kinderopvang, de invloed van de media en problematiseren: ‘nederland is kampioen in het opbergen van kinderen.’

de Ub verandert, zichtbaar en onzichtbaar. een nieuw informatiecentrum, werkplekken die tot middernacht beschikbaar zijn en een zelfbedieningssysteem om boeken af te halen. achter de schermen voltrekt de vernieuwing zich in het aanbod van digitale diensten en producten voor studenten en wetenschappers. wat blijft, is de combinatie van studeren en flirten, die generaties studenten naar het Singel trok.

op 11 september – historische datum – nam Piet de Rooy afscheid van de Uva. zijn carrière langs kronkelwegen verliep voorspoedig, maar was allerminst vanzelfsprekend.

‘Studeren in de jaren zestig was in het diepe geflikkerd worden en kijken of je kon zwemmen. de meesten verdronken. wat dat betreft is de opleiding stukken verbeterd.’ gesprek met een ouderwetse leraar geschiedenis.

P 03 haRRY StaRRen nieuwe aUv-voorzitter over ‘crowd sourcing’

P 08 de StUdIe

Jaffe vink en angela kalisingh aan de kriterionpomp

P 13 fokke & SUkke

de Ub gaat dIgItaal, maaR het flIRten blIJft – P 10

P 17 PoSt UIt venetIë

Saskia bos curator biënnale

P 14

P 19 PaSSIe

volkert van der willigen. gebiologeerd door vogels en deeltjesfysica

looPbaan

P 23 Uva-geSchIedenIS

bratislava, Jakarta. Uvaambassadeurs bergsma en van dam

25 jaar europese studies

P 24 kalendeR

cultureel antropoloog bergsma deed het klasje, werkte vanuit den haag, ging met haar man – ook ambassadeur – mee naar moskou en fungeerde als vliegende kiep voor buitenlandse zaken. nu is zij ambassadeur in Slowakije. van dam studeerde arabisch en Politieke en sociale wetenschappen, promoveerde, en raakte vervolgens verzeild in de diplomatie. hij diende bijna uitsluitend in landen met een moslimmeerderheid. huidige post: Indonesië.

P 27 UnIveRSIteItSdag 2009 In beeld

P 30 beeld baRbaRa baaRSma kandinsky favoriet

P 31 PRoefSchRIft

Ug ur Üngör sprak met ooggetuigen van de armeense genocide v

P 04

P 32 wetenSchaP kort nieuws

P 35 PeRSonalIa P 36 oveRledenen P 37 In memoRIam berry bertels

P 38 Uva In bewegIng P 39 bUlUItReIkIng

Robert feenstra. bevestiging promotie na 60 jaar

P 40 amSteRdamS

UnIveRSIteItSfondS

P 41 amSteRdamSe

UnIveRSIteItS-veRenIgIng

P 42 aUv-kRIngen P 44 alUmnIvaRIa P 46 colUmn tomaS RoSS tussen calvijn en marx

het geSPRek

Harry Starren en De Baak www.debaak.nl

Amsterdamse Universiteits-Vereniging

www

p 41

P 20

colofon

•

eSSaY

cSI in de polder: nieuwe wapens in de strijd tegen kindermishandeling

Uitgever Alumnirelaties en universiteitsfonds uvA Redactie Albert goutbeek (eindredacteur/hoofdredacteur a.i.), Margreet korsten, Daan Meijer, Maarten Vervaat Redactieraad frank van den Bosch, Jim Jansen, Nienke van den hoek, tineke Jong, Marjolein lever, ton smit, ger Wieberdink

In spannende televisieseries reconstrueren analisten het exacte verloop van een misdrijf aan de hand van één druppel bloed. al is de realiteit weerbarstig, pure fictie is het niet. maurice aalders beschrijft hoe de samenwerking tussen medici en forensische experts leidt tot nieuwe technieken om bloedsporen te analyseren en blauwe plekken te dateren. die dragen bij aan de bewijsvoering in zaken rond kindermishandeling.

P 28 wetenSchaP

de fascinatie van henkjan honing voor de fundamenten van muziek als muzikant en componist ontdekte honing dat het nog niet zo eenvoudig was om een computer uit te leggen wat tempo is. ‘toen realiseerde ik me: eigenlijk snap ik helemaal niets van muziek! dus besloot ik er dieper in te duiken.’ zijn experimentele onderzoek naar muziekcognitie was geboren. ‘zo werd wat begon als een compositie, uiteindelijk wetenschap.’

P 10 hoofdzaak

03

Harry Starren ‘nieMAnd weet wAt iedereen weet’ om de sterrenhemel steeds beter af te zoeken worden steeds grotere telescopen gebouwd. een kostbare weg. Recentelijk nog is een telescoop gebouwd van 130 miljoen euro. een methode die een alternatief biedt, is een netwerk van kleine radiotelescopen. het één hoeft het ander niet uit te sluiten. een soortgelijk voorbeeld vinden we bij computercapaciteit. we kunnen steeds grotere bouwen, of – en dat gebeurt nu – we verbinden de (rest)capaciteit van wereldwijd verspreide computers. de orkestratie van bestaande en onderbenutte capaciteit creëert de grootste supercomputer. tegen relatief lage kosten. wie zo naar organisaties kijkt, ziet plotseling onvermoede kansen. neem de universiteit. als zij gebruik zou maken van de (rest)capaciteit van haar alumni, zou zij haar faculteiten pas écht benutten. we spreken wel van ‘crowd sourcing’, met als uitgangspunt ‘not one of us can know, what all of us know’. In de wetenschap komt het al voor dat bevindingen moeten worden toegeschreven aan de gemeenschappelijke inspanning van honderden auteurs. Internet maakt het mogelijk de breinen van velen te verbinden. vreemd genoeg lijkt op het hoogtepunt van de individualisering tevens haar einde in zicht. of beter: wij komen erachter dat individu en gemeenschap geen tegenstelling hoeven te zijn. neem neil takemoto, een stedenbouwkundig planner die projecten aanneemt die een bureau van tientallen professionals vergen. die heeft hij niet. takemoto is alleen. maar hij is in staat honderden professionals en amateurs in te schakelen als hij voor een taak staat. hij orkestreert. en regisseert. en verslaat zo gevestigde bedrijven die ‘normaal’ doen en mensen in dienst hebben. of neem het mijnbouwbedrijf uit don tapscotts boek wikinomics. op de rand van faillissement besloot het al zijn onderzoeksgegevens beschikbaar te stellen en een prijsvraag uit te schrijven om zo nieuwe vindplaatsen te creëren. het resultaat loog er niet om. twintig nieuwe vindplaatsen tegen lage kosten en nauwelijks inspanning vielen het – inmiddels welvarende – bedrijf ten deel. open innovatie. wat heeft dit met de Universiteit van amsterdam te maken? als de universiteit wil ontsnappen aan haar cliché, de beklemming van beperkte middelen, zal zij haar overvloed onder ogen moeten durven zien. duizenden alumni die willen meedenken met hun alma mater. betrokken, deskundig en bereid om zich een beperkt deel van hun tijd in te spannen. gewoon voor de lol. en meer nog als het ergens over gaat, als het maatschappelijk relevant is. de amsterdamse Universiteits-vereniging kan ‘restcapaciteit’ orkestreren. als zij oog heeft voor spelplezier, maatschappelijk relevante vraagstukken en de kwaliteit van ieder van ons. niemand weet wat iedereen weet. dat vergt bescheidenheid en nieuwsgierigheid. de weg vragen aan anderen. dan moet je van goeden huize komen. Intrigerende vragen stellen, aan de juiste mensen. en de antwoorden delen met hen die zich inspannen. daar zie ik een rol voor de amsterdamse Universiteitsvereniging. In het hart van de gemeenschap. In de rand van de organisatie zie ik de kern van vernieuwing. en een kansrijke rol voor alumni. harry starren (politicologie / Bestuurskunde 1985) is sinds 6 juni voorzitter van de Amsterdamse universiteits-Vereniging. starren is directeur van De Baak, het managementcentrum van werkgeversorganisatie VNO-NCW.

Ontwerp, realisatie & beeldredactie Mattmo Fotografie Amke, sharon Beals, hollandse hoogte, Monique kooijmans, Marc kruse, eduard lampe, tobias Madörin, Joachim s. Müller, Jeroen Oerlemans, Olli kekäläinen, herman pieterse, henk thomas Druk thieme rotatie Aan dit nummer werkten verder mee Maurice Aalders, Onno Blom, Nadine Böke, saskia Bos, peter Brusse, karel van Delft, Bastiaan geleijnse, rob hartgers, Marte kaan, Marie-José klaver, inge klinkers (eindcorrectie), John stuart reid, Marion rhoen, tomas ross, gert Jan schinkel, harry starren, Jean-Marc van tol Reacties spui, Alumnirelaties en universiteitsfonds uvA, postbus 94325, 1090 gh Amsterdam. e-mail: SPUi @uva.nl, issN 667-939X De redactie heeft ernaar gestreefd de rechthebbenden van de foto’s te achterhalen.

Degenen die desondanks menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot Alumnirelaties en Universiteitsfonds UvA. SPUi is een magazine voor, door en over alumni van de Universiteit van Amsterdam.

SPUi verschijnt drie keer per jaar in een oplage van 80.000 exemplaren en wordt toegezonden aan alle alumni van de UvA (van wie het adres bekend is) en aan medewerkers van de UvA.

04 het gesprek

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

tekst • Marte Kaan Psychologie 2001 beeld • Amke

Opvoeden hoe dan?

Opvoeden is geen sinecure. Als ouder zit je in een spagaat tussen allerlei adviezen aan de ene kant en de wetenschappelijke boodschap dat het karakter van een mens grotendeels genetisch vastligt aan de andere kant.

Hoe moet je daar als opvoeder mee omgaan?

Mag je een baby even laten huilen? Vanaf welke leeftijd kun je een kind naar een kinderdagverblijf brengen? Hoeveel dagen opvang is eigenlijk geoorloofd? Naar welke televisieprogramma’s kun je je kind laten kijken en moet je het toch maar die felbegeerde mobiele telefoon cadeau doen?

Opvoeden roept een oneindige hoeveelheid vragen op.

Tijdschriften en kranten springen hierop in met artikelen als ‘Hoe ga je om met je boze peuter?’ en ‘Boeddhistisch moederen’. Op televisie verschijnen diverse opvoedprogramma’s waarin professionele opvoeders op drift geraakte gezinnen de helpende hand bieden.

Aan goedbedoelde adviezen dus geen gebrek. Het is echter maar de vraag of je als opvoeder werkelijk zoveel invloed hebt. Ten overstaan van een volgepakte collegezaal in de Oudemanhuispoort probeerden tijdens de Universiteitsdag 2009 vier UvA-hoogleraren onder leiding van Edwin Rutten (kandidaats Psychologie 1968) helderheid te scheppen.

Registratie van het debat www.uva-alumni.nl

Universiteitsdag 2009 Beeldregistratie

www

p 27

‘Onze invloed als opvoeder is beperkt, vooral ná het vierde levensjaar’, stelt hoogleraar Neurobiologie Dick Swaab. In die eerste jaren worden onze eigenschappen vastgelegd in complexe netwerken in het brein die zijn opgebouwd uit honderdduizend neuronen. Dit proces start al in de baarmoeder, waar het jonge brein zich ontwikkelt onder invloed van hormonen, stress, geneesmiddelen, alcohol en nicotine.

Wanneer er bij een kind in die eerste jaren sprake is van een verhoogde stressreactie, bijvoorbeeld als gevolg van mishandeling of verwaarlozing, dan werkt dat het verdere leven door. De netwerken die toen zijn aangelegd, zijn nauwelijks nog te veranderen, aldus Swaab. ‘Een voordeel is dat je als ouder dan ook weinig meer kunt verknallen.’

Hoogleraar Opvoedkunde Jo Hermanns ziet meer ruimte voor verandering in het gedrag van kinderen en jongeren. Die ruimte zit deels in de manier waarop hun gedrag wordt geïnterpreteerd en gelabeld. Hermanns: ‘Er is een tendens om vervelend gedrag onmiddellijk te vertalen in

05

een professioneel vraagstuk. Druk en lastig? Dan wordt vrij makkelijk de diagnose ADHD gesteld.’ Deze tendens zie je volgens Hermanns op verschillende niveaus: op straat, binnen de gezinnen, op scholen. Hij noemt een paar voorbeelden: een crèche in een woonwijk wordt gezien als een vorm van geluidsoverlast. Jongeren die op straat bij elkaar staan worden als bedreigend ervaren, en daarom wordt er een jongerenwerker op afgestuurd.

Op dit moment krijgt een half miljoen kinderen een vorm van speciale zorg, weet Hermanns. Epidemiologisch onderzoek laat veel lagere percentages van probleemkinderen zien.

Volgens Hermanns is Nederland dan ook een kampioen in het opbergen van kinderen. Deze boodschap vormt de kern van de oratie die hij uitsprak bij de aanvaarding van de Kohnstammleerstoel. Daarin pleit hij voor een minder gespecialiseerde jeugdzorg en meer hulp die is gericht op herstel van het normale gezinsleven.

De neiging om meteen een professional in te schakelen zorgt er niet zelden voor dat de problematiek verergert, meent Hermanns. Kinderen gaan zichzelf zien als gestoord en ontwikkelen een negatief zelfbeeld. Bovendien maakt de tussenkomst van een hulpverlener de ouders onzeker en afhankelijk. Het is Hermanns’ overtuiging dat wanneer we kinderen niet alleen maar zien als wandelende problemen, en we ze weer leuk gaan vinden, ze zich ook beter zullen gaan gedragen.

Een andere maatschappelijke tendens is de roep om stevigere strafmaatregelen voor jongeren. Onlangs stelde de Goudse politiechef Joep Pattijn voor om kinderen onder de twaalf strafrechtelijk te kunnen vervolgen. Heeft deze aanpak zin? Hermanns: ‘Het idee dat je jongeren met eenvoudige straffen op het rechte pad zou krijgen, is achterhaald. Straffen is soms nodig, maar onderzoek laat zien dat verreweg de meeste criminele jongeren door een strafmaatregel het criminele pad niet verlaten. Opsluiten heeft voor kinderen en jongeren vaak juist desastreuze effecten op de langere termijn.’ >

06 het gesprek De oplossing is volgens Hermanns om dit soort jongeren een zo gewoon mogelijk leven te laten leiden waarin de nadruk ligt op intensieve coaching, goed onderwijs en ondersteuning van de ouders. Swaab vult aan: ‘Vanuit het kabinet worden steeds andere maatregelen voor dit soort jongeren voorgesteld, zonder dat de effectiviteit ervan ooit op een gecontroleerde wijze wordt onderzocht.’

Als straffen niet helpt, waarom zorgen Marokkaanse jongeren in Marokko dan voor minder problemen dan Marokkaanse jongeren in Nederland?, vraagt een mevrouw uit het publiek zich af. Is het repressievere beleid in Marokko ten aanzien van jongeren mogelijk de verklaring voor het verschil? Nee, zegt hoogleraar Orthopedagogiek Susan Bögels. Die problemen hebben te maken met de verwachtingen van opvoeders over de verschillende opvoedsystemen. Waar ligt de verantwoordelijkheid van de ouders, waar die van de school? Onduidelijkheid hierover leidt ertoe dat

noemt Bögels de verbrokkeling van gemeenschapsstructuren, gevoelens van dreiging in de samenleving en de groei van alleenstaand ouderschap.

Geschat wordt dat maar liefst vijftig procent van de ouders last heeft van overmatige stress; dat heeft een negatief effect op hun gedrag als opvoeder. ‘Stress brengt onze hersenen in de survivalmodus en dat betekent dat onze reacties op een andere manier worden gestuurd, via een verkorte route in het brein. Met als gevolg dat we oververhit reageren’, legt Bögels uit. Dit kun je veranderen door ouders te leren omgaan met stress, bijvoorbeeld via een training in mindfulness – een vorm van meditatie waarbij gefocust wordt op de ademhaling en het lichaam. Volgens Bögels heeft deze methode een aantoonbaar positief effect op de opvoed­ kwaliteiten van ouders.

Uit het publiek klinkt de vraag of het placebo-effect deze effectiviteit niet kan verklaren. ‘Dat het placebo-effect

‘ Wanneer we kinderen weer leuk gaan vinden, zullen ze zich ook beter gaan gedragen.’ jongeren nergens verantwoording hoeven af te leggen, met alle negatieve gevolgen van dien.

Hermanns ziet een grote rol weggelegd voor stressfactoren in de jeugd. Kinderen uit Marokkaanse gezinnen hebben veelal te maken met werkloosheid, armoede, gezondheidsproblemen. Deze factoren hebben ook op de ontwikkeling van Nederlandse jongeren een negatief effect. Hermanns: ‘Het zijn vooral sociaaleconomische factoren die ten grondslag liggen aan probleemgedrag, geen culturele.

Het is veel zinvoller om bij probleemjongeren naar de gemeenschappelijke dynamiek te kijken dan te zoeken naar de verschillen.’

Een van de grote valkuilen van deze tijd bij het opvoeden is stress, betoogt Bögels. De afgelopen vijftig jaar is het angstniveau toegenomen; in de Verenigde Staten ligt dat van normale kinderen nu even hoog als dat van kinderen in een psychiatrische inrichting vijftig jaar terug. Zij vermoedt dat dit in Nederland niet veel anders zal zijn. Als oorzaken

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

inderdaad een rol speelt – namelijk door het in de methode gestelde vertrouwen – is niet erg’, reageert Bögels.

‘Vertrouwen wordt als een van de werkzame bestanddelen van de behandeling gezien.’ Beter zou zijn, geeft ze toe, om de mindfulness-methode te vergelijken met andere opvoed­cursussen, zodat de effectieve ingrediënten van een behandeling scherper kunnen worden geformuleerd.

Dit onderzoek staat inmiddels in de steigers.

Mindfulness is volgens Bögels overigens meer dan een mogelijke opvoedmethode. Ze noemt deze houding het fundament van de opvoeding. Want wanneer je niet meer in staat bent, als gestreste ouder, om simpelweg een kwartiertje naar je kind te kijken, dan ga je voorbij aan de basis van opvoeding.

Een immer prangende vraag onder ouders is: kan kinderopvang schadelijk zijn? In het publiek is gezinspedagoog Louis Tavecchio (Psychologie 1971, promotie 1977) aanwezig, bijzonder hoogleraar Kinderopvang aan de UvA. Tavecchio vertelt over een van de grootschaligste onderzoeken

naar de effecten van kinderopvang in de Verenigde Staten, dat keek naar elfhonderd kinderen die ruim dertig uur per week op de crèche doorbrachten. Op de leeftijd van vierenhalf bleken zij agressiever dan hun leeftijdsgenootjes. Maar uit recent onderzoek onder dezelfde groep – er deden er nog achthonderd mee – bleken de kinderen niet te verschillen van hun leeftijdsgenoten. Wat wel werd gevonden, is dat goede opvang een positieve invloed kan hebben op de ontwikkeling van een kind. Bögels: ‘Kinderen die de neiging hadden om angstig te reageren op nieuwe situaties, werden bijvoorbeeld minder angstig wanneer ze naar een kinderdagverblijf gingen. Echter, bij bepaalde kwetsbare kinderen had de opvang juist een negatief effect. Het is dus zaak om altijd rekening te houden met individuele verschillen.’

Een andere zorg van opvoeders is de invloed van de media. Is die bezorgdheid terecht? Volgens hoogleraar Jeugd en media Patti Valkenburg compliceert de dominante rol van de media de opvoeding. Daarbij spelen verschillende factoren een rol: de razendsnelle technologische ontwikkelingen die voor ouders nauwelijks bij te houden zijn, de vercommercialisering van de media, waarbij kinderen een serieuze doelgroep zijn geworden, en de zelfonthulling op het internet, bijvoorbeeld via webcams en chatten.

De effecten van de media op het gedrag van kinderen, zowel positief als negatief, zijn echter niet groot, aldus Valkenburg. Veel naar geweld kijken kán antisociaal gedrag en onverschilligheid tegenover geweld stimuleren, blijkt uit onderzoek. Maar wanneer geweld een kind op voorhand niet interesseert, heeft het geen effect. Een ander gevolg van mediaconsumptie is dat kinderen angstig kunnen worden door wat ze op televisie zien. Nu horen kinderangsten bij een gezonde ontwikkeling: door deze te overwinnen krijgt een kind zelfvertrouwen. Maar het kan ook langdurig aangeslagen zijn, en soms nog weken of zelfs maanden bang blijven. Uit een onderzoek van Valkenburg blijkt dat een derde van de kinderen tussen zeven en twaalf jaar de ervaring kent langdurig angstig te zijn door iets wat ze op televisie hebben gezien. Een ander punt van aandacht is de toegenomen privacy van kinderen die hun eigen mobieltje en hun eigen profielsites hebben. ‘Vroeger had je een telefoon op de gang, nu kunnen kinderen privé bellen. Dit maakt ze kwetsbaar, voor de commercie zijn ze een belangrijke target’, zegt Valkenburg. Tegelijk hebben kinderen juist veel minder privacy dan vroeger, reageert een vrouw uit het

07 beeld • Monique Kooijmans & Marc Kruse

— dick Swaab

publiek. alleen naar school fietsen zit er voor velen bijvoorbeeld al niet meer in; de overbezorgdheid van ouders laat kinderen steeds minder ruimte. die overbezorgdheid hangt samen met de neiging van ouders het beste voor hun kinderen te willen en onzekerheid uit te sluiten. hermanns noemt dat té gemotiveerde ouders: zij willen alles uit hun kind halen en het tegelijkertijd voor alles beschermen. terwijl een kind voor een groot deel zijn eigen opvoeding bepaalt; zijn temperament is van invloed op het gedrag van de ouder, en andersom. dat maakt van opvoeden een continu leerproces, niet alleen voor het kind, ook voor de opvoeder. wat dan precies een goede opvoeding is? dat moet bij ieder kind opnieuw worden uitgevonden. •

— Susan bögels

— edwin Rutten

‘goede kIndeRoPvang kan een PoSItIeve Invloed hebben oP de ontwIkkelIng van een kInd.’

boek en collegereeks opVoeden

susAn bÖgels – 1960

Jo herMAnns – 1948

dick swAAb – 1944

pAtti VAlkenburg – 1958

Onder de titel Opvoeden, wat kun je? publiceerde Carine ex (Ontwikkelingspsychologie uvA 1988, promotie ruN) een serie gesprekken met deskundigen, onder wie de vier deelnemers aan het debat. het boek vormde de aanleiding voor een collegereeks over opvoeden die afgelopen jaar aan de uvA werd georganiseerd.

De reeks krijgt vanaf 22 september een vervolg met colleges op de dinsdagavond door diverse wetenschappers, onder wie Bögels, ex en swaab. kosten: € 250 (€ 200 voor AuV-leden op vertoon uvA-Alumnipas). geïnteresseerden kunnen zich nog tot en met dinsdag 22 september aanmelden bij lotte Dambrink: l.dambrink @uva.nl of 020 525 1510.

s.m.bogels@uva.nl

j.m.a.hermanns@uva.nl

d.f.swaab@nih.knaw.nl

p.m.valkenburg@uva.nl

• 1994 Promotie psychologie uM • 2005 – heden hoogleraar Orthopedagogiek, in het bijzonder integratieve jeugdzorg • 2008 – heden wetenschappelijk directeur uvA-Virenze Academisch Behandelcentrum voor Ouder en kind

• 1977 Promotie Ontwikkelingspsychologie uu • 1991 – heden hoogleraar Opvoedkunde • 2008 – heden bijzonder lector ‘werken in justitieel kader’ hogeschool utrecht, zelfstandig en onafhankelijk adviseur jeugdbeleid en jeugdzorg • 2009 – heden bijzonder hoogleraar op de kohnstammleerstoel aan de faculteit der Maatschappij- en gedragswetenschappen

• 1970 Promotie Geneeskunde • 1979 – heden hoogleraar Neurobiologie • 1978 – heden teamleider Nederlands instituut voor Neurowetenschappen • 1978 – 2005 directeur van het Nederlands instituut voor hersenonderzoek (Nih) • 1985 – 2005 oprichter en directeur Nederlandse hersenbank

• 1995 Promotie Opvoedkunde lei cum laude • 1998 – heden hoogleraar Jeugd en media • 2004 – heden directeur Center for research on Children, Adolescents and the Media (CcaM)

08 de studie

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

Jaffe Vink – 1951 jaffevink@gmail.com • 1974 – 1980 Pomper bij Kriterion • 1980 Filosofie • 1980 – 1987 medewerker literatuur Crea • 1987 – 2006 chef Letter & Geest, Trouw • 2007 – 2008 hoofdredacteur weekblad Opinio • heden werkt aan het pamflet Weg met de groene gekte – leve de chemische industrie en aan een cultuurgeschiedenis van de Rotterdamse haven

Jaffe Vink

pompers bij kriterion Sinds 1960 beheren studenten van stichting Kriterion een pompstation: eerst aan het einde van de Zeeburgerdijk, in AmsterdamOost, sinds 2001 aan de IJburglaan, nog verder oostwaarts. Twee pompers, Jaffe Vink (1951) en Angela Kalisingh (1980), over hun carrière aan de rafelrand van de stad.

Jaffe Vink Autogek Ik hield van autorijden, had een Volvo Amazone met twee grote ingebouwde luidsprekers op de hoedenplank. Ik hield van de pomp en de sfeer van een benzinepomp kan me nog steeds bekoren. Zo’n station bij nacht, dat mooie neon langs de weg: net een schilderij van Edward Hopper. En dan de geur van benzine, heerlijk.

Favoriete dienst De avonddiensten van 5 tot 11.

Na een hele dag studeren verzette ik mijn zinnen in de schemering en de lange avond.

Meer dan pomp alleen? Je kwam, draaide je diensten en ging weer. De bedrijfsleider deed de rest. Commissies of vergaderingen hadden we niet, en godzijdank ook geen bedrijfsuitjes. Wel eens per jaar een feest, in de bioscoop.

Spannend Bang was ik nooit, wel was er altijd het besef: er kán iets gebeuren. Je was op je hoede voor beroving.

Maar er heerste ook agressie tegen Shell. In de jaren tachtig is er een brandbom gegooid, uit protest tegen Shells aanwezigheid in Zuid-Afrika. Die heeft het pompstation bijna geheel verwoest.

in beeld A Jaffe Vink als student B Otto Duintjer, hoogleraar Kennisleer en metafysica C Volvo Amazone D Jaffe Vink (links) in De zaak Oppenheimer

Rangen en standen In mijn vriendenkring A

C

D

B

moest ik me soms verdedigen dat ik bij de pomp werkte. En de studenten die werkten bij de bioscoop van Kriterion voelden zich ver verheven boven ons. Terwijl de bioscoop verlies leed en met de winst van de pomp op de been bleef. Dat was een vroege les.

Stamkroeg H88. Nu zit er Lieve, een Belgisch restaurant. Destijds was het een donker hol, peuken op de grond, plakkerig van het bier. CREA zat er ook, ik deed er vele jaren aan studententoneel. De zaak Oppenheimer hebben we bijvoorbeeld gespeeld, van Heinar Kipphardt.

Favoriete college Metafysica, van Otto Duintjer (kandidaats Theologie UvA 1956, promotie Wijsbegeerte LEI 1966). Dat vak bestreek de ruimte van Kant en Wittgenstein tot Robert Pirsig, schrijver van Zen en de kunst van het motoronderhoud. In die combinatie van traditie en het moderne kwam de hele wijde wereld naar voren.

Stichting Kriterion www.kriterion.org

UB aan het Singel

www

p 10

09

Rangen en standen Links? Neuh, zo zou ik

tekst • Marion Rhoen Franse

de medewerkers niet echt typeren. Ze hadden allerlei politieke ideeën. Wel bestond er een soort rivaliteit tussen de verschillende projecten van Kriterion. Pompers zouden er niet echt bij horen, mensen van de bioscoop wel.

Maar daar heb ik zelf eigenlijk niet veel van gemerkt.

taal- en letterkunde 1993 beeld • Amke

Stamkroeg De eerste jaren zat ik met

Angela Kalisingh

Psychologiestudenten veel in De Roeter, tegenover het Roeterseiland. Een eetcaféachtig iets. Ik deed er ook wel eens of ik studeerde, maar de muziek stond daar veel te hard voor.

Favoriete college Inleiding in de psychologie, van Christiaan Hamaker (Sociale psychologie en pedagogiek 1971 cum laude, promotie 1984), vooral omdat het mijn eerste college was. Ik kom die grote zaal binnen, ga op het balkon zitten. De collegezaal beneden me zat bomvol. Toen realiseerde ik me: oh, ik studeer écht!

Beste studieplek Thuis, ’s ochtends vroeg in bed. Kussens in mijn rug, spullen voor me uitgestald.

Heerlijk. Al viel ik wel vaak in slaap. Toen ik het drukker kreeg, werd de eettafel toch efficiënter.

Positief/negatief aan de UvA Niet alles is er altijd even perfect georganiseerd. Had je je ingeschreven voor een vak, dan vond de administratie je nergens terug. Moest je daar weer achteraan. Maar dat vond ik nooit erg, ik houd wel van dingen zelf regelen. •

Beste studieplek De UB aan het Singel. Die grote studiezalen met hun lange tafels vond ik toen heerlijk.

Ook mooi: veel studerende mensen om je heen. En dat oude trappenhuis, dagenlang hing ik daar.

Positief/negatief aan de UvA Ik kom uit Oost-Groningen, er ging in Amsterdam een fascinerende wereld voor me open die enorm veel te bieden had – al duurde het even voor ik er thuis raakte. Negatief vond ik de dominante aanwezigheid van het marxisme, de doorgeslagen democratisering en de taalvervuiling.

‘ De studenten die werkten bij bioscoop Kriterion waren de culturele elite, zij voelden zich ver verheven boven ons.’

Angela Kalisingh Autogek Helemáál niet! Van pompers hoorde ik dat ze nog mensen zochten, daarom ging ik solliciteren.

Toen ik begon, had ik nog niet eens een rijbewijs. Hoe tanken in zijn werk gaat, wist ik ook niet. Maar dat leerde ik snel genoeg. Nog steeds rijd ik niet vaak auto. Ik fiets veel.

Favoriete dienst Die van 9 tot 2. Die kon ik combineren met het tellen van de kas of het maken van roosters.

Meer dan pomp alleen? Er was een bedrijfsleider, maar wij deden de kassataken en de dagelijkse bedrijfsvoering. Ook sollicitatiegesprekken. Met een aantal pompers hebben we bovendien Skek opgericht, het eetcafé van Kriterion op de Zeedijk.

Spannend Er was een keer ingebroken en kort daarna had ik vroege ochtenddienst. Toen voelde ik spanning.

Maar verder nooit, we werkten altijd minimaal met zijn tweeën. Ook om moeilijke klanten maakte ik me steeds minder druk. In het begin wilde ik nog wel eens met hen in discussie gaan.

A

B

C in beeld A Kriterionpomp aan de IJburglaan B Christiaan Hamaker ( 2004), universitair hoofddocent Psychologie C Benzinepomp van Edward Hopper

Angela Kalisingh – 1980 angela.kalisingh@gmail.com • 2001 – 2005 Pomper bij Kriterion • 2005 Psychologie • 2005 – 2008 pedagogisch hulpverlener Altra Jeugdzorg • 2007 – 2008 ambulant hulpverlener Altra Jeugdzorg Amsterdam • 2008 – heden basispsycholoog en sociotherapeut De Bascule, Amsterdam

10 hoofdzaak

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

11 tekst • Marie-José Klaver Duitse taal- en letterkunde 1993 beeld • Tobias Madörin

De UB is de afgelopen jaren aanzienlijk veranderd – met een nieuw informatiecentrum en werkplekken die tot middernacht beschikbaar zijn De meeste vernieuwingen voltrokken zich echter in het aanbod van digitale diensten en producten voor studenten en wetenschappers.

rode boxen Binnenkort is wachten op een boek uit de Universiteitsbibliotheek (UB) van de UvA verleden tijd. Studenten en medewerkers kunnen na een mailbericht hun gereserveerde boeken afhalen in een speciale ruimte bekleed met rode boxen. En met een rfid-chip kunnen ze hun boeken uitchecken zonder tussenkomst van een bibliothecaris. Dit zelfbedieningssysteem is slechts één van de digitale vernieuwingen in de UB. Een andere opvallende verandering in het pand aan het Singel is het nieuwe informatiecentrum op de eerste verdieping. In een lichte ruimte staan 120 pc’s die toegang bieden tot de digitale bibliotheek van de UvA. verouderd beeld Ook het interieur van de UB is grondig veranderd. Door de verhuizing van de Bijzondere Collecties naar een eigen locatie aan de Oude Turfmarkt is er plaats gekomen voor nieuwe studiezalen en samenwerkruimten. Studenten kunnen door de weeks tot middernacht gebruikmaken van de digitale werkplekken aan het Singel.

De meeste digitale veranderingen in de UB hebben zich echter in stilte voltrokken. ‘Vrijwel niemand associeert de bibliotheek met digitale vernieuwing’, zegt Marc van den Berg, hoofd Elektronische diensten van de UB. ‘Ik merk vaak dat mensen een verouderd beeld van de bibliotheek hebben. Als men bij de kapper naar mijn werk vraagt, gaat het gesprek al snel over het weer of de fouten die de gemeente maakt.

Zelf denken we dat de academische bibliotheek een heel >

12 hOOfDzAAk spannend werkveld is.’ neem iets simpels als het e-book. veel mensen denken dat elektronische boeken een soort plaatjes zijn die je kunt bekijken op het web. ‘maar voor de wetenschapsbeoefening is een e-book veel meer’, zegt van den berg. ‘Je hebt het over een doorzoekbare tekst. daar kun je oneindig veel meer mee dan met een papieren boek. een paar jaar geleden hebben we twee grote engelse e-bookcollecties gekocht. wetenschappers kunnen daarmee heel nieuwe dingen doen. veel mensen realiseren zich dat niet.’

textgrid een ander misverstand is dat digitalisering vooral van belang is voor de bètawetenschappen, vertelt van den berg. ‘Juist voor de geesteswetenschappen ontstaan heel veel nieuwe mogelijkheden. In duitsland bestaat een systeem dat textgrid heet. dat is een netwerk van aan elkaar geknoopte computers dat veel krachtiger is dan losse pc’s. het wordt gecoördineerd door de Universiteitsbibliotheek van göttingen en biedt een virtuele onderzoeksomgeving voor wetenschappers over de hele wereld die vanaf hun eigen werkplek zoekopdrachten kunnen uitvoeren. zo bevat textgrid alle teksten van goethe. die kun je al-

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

voor ze open, vertelt van den bergs collega Robin van Schijndel, sectorhoofd Publieksdiensten. ‘dan zeggen ze: “had ik dat allemaal maar eerder geweten”.’ van den berg: ‘het diepere besef dat je je ervan moet vergewissen of informatie klopt en wat de kwaliteit van zoekresultaten is, ontbreekt bij jongeren. daar maak ik me wel zorgen over. we zouden al blij zijn als studenten google Scholar zouden gebruiken, de wetenschappelijke editie van google. die kennen ze meestal niet eens.’ van Schijndel: ‘wij zeggen wel eens: studenten zijn onbewust onbekwaam.’ daar staat echter tegenover, stelt van den berg, dat jongeren in andere dingen weer veel sneller zijn dan de oudere generatie. ‘ze hebben een enorm potentieel om hun aandacht over verschillende zaken te verdelen en toch tot een resultaat te komen. dat vind ik heel bewonderenswaardig.’ van den berg en van Schijndel geven ook toe dat informatie zoeken veel meer werk is dan tien of twintig jaar geleden omdat er nu veel meer bronnen beschikbaar zijn. ‘en we dragen er zelf ook aan bij dat studenten luie zoekers zijn. we zetten per vakgebied de informatie voor ze klaar in de vorm van online readers. docenten leveren literatuurlijsten aan

moet de bIblIotheek een dataoPSlagcentRUm woRden – Of Zich VOOral gaan beZighOuDen met het Ontsluiten en kOppelen Van Data? lemaal doorzoeken, bijvoorbeeld op de vraag hoe vaak het woord ‘abscheid’ bij goethe voorkomt en in welke contexten. met papieren boeken is dat niet mogelijk. ook al houd je nog zoveel van boeken, door de digitalisering merk je hoe beperkt papieren boeken eigenlijk zijn. Je kunt ze lezen, maar patronen zoeken en verbanden leggen in het hele oeuvre van een schrijver kan veel beter als je de werken digitaal tot je beschikking hebt. Je hebt nu veel meer tools om antwoorden te vinden op wetenschappelijke vragen en samen te werken met collega’s van andere instituten.’ een ander voorbeeld is het digitaal productiecentrum van de amsterdamse Ub. dat digitaliseert tekstcorpora en heeft meegewerkt aan het digital locke Project. de tekstdatabank biedt het werk van de britse filosoof John locke in twee weergaven aan, de genormaliseerde tekst en de diplomatische versie van de tekst. de gebruiker kan een tekst selecteren en sectie voor sectie doorbladeren. de zoekinterface beperkt zich niet tot trefwoorden. men kan ook apart zoeken in doorhalingen, toevoegingen en annotaties.

zoekvaardigheden

wetenschappers en medewerkers weten hun weg goed te vinden in de digitale bibliotheek. Studenten hebben daar soms nog moeite mee. ‘beginnende studenten kunnen niet goed met bronnen omgaan en nemen veel voor waar aan. ze maken voornamelijk gebruik van google’, aldus van den berg. ‘Jongeren zijn echt consumenten geworden. ze hebben een houding van “ik wil het en ik wil het nu”. google voorziet in die behoefte maar heeft niet altijd het beste antwoord op een vraag.’ als studenten een cursus bij ons gaan doen, gaat er een wereld

en wij plaatsen de teksten in een databank zodat studenten overal bij het lesmateriaal kunnen.’ een groot voordeel van ‘Readers online’ is wel dat studenten niet meer uren achter het kopieerapparaat hoeven door te brengen.

nieuw bibliotheekwerk Readers online is ook een goed voorbeeld van het nieuwe bibliotheekwerk, zegt van Schijndel. het maken van digitale readers zorgt voor nieuwe werkstromen in de organisatie. nadat de docenten de literatuurlijsten hebben aangeleverd, bekijken de bibliotheekmedewerkers hoe het zit met de auteursrechten. ze moeten soms op zoek naar een rechtenvrije versie. daarna moeten ze de gewenste teksten scannen en de digitale bestanden als virtuele bundels neerzetten gelinkt aan het elektronisch leersysteem blackboard. ‘dit is een nieuwe vorm van werken voor de Ub’, zegt van Schijndel. de Ub is twee jaar geleden begonnen met een uitgebreide pilot voor Readers online. het project is inmiddels zo succesvol dat de faculteiten geesteswetenschappen en maatschappij- en gedragswetenschappen al veel lesmateriaal op deze manier aanbieden. door de beschikbaarheid van digitale readers zullen de readerwinkels van deze faculteiten overbodig worden. van den berg en van Schijndel hebben gemerkt dat digitale boeken niet alleen digitaal blijven. ‘na de invoering van Readers online hebben we een heel printerpark moeten aanschaffen. boven staan constant machines te stampen. toen Readers online werd geïntroduceerd, werden er binnen één maand 200.000 pagina’s geprint. die capaciteit hadden we niet.’ Scannen en printen behoort ook niet tot het oorspronkelijke bibliotheekwerk. van Schijndel: ‘dat hebben we dus moeten leren.

we willen het eerst zelf snappen en dan de beslissing nemen of we het uitbesteden.’ digitalisering verandert niet alleen de dienstverlenende rol, de Ub krijgt ook een nieuwe functie op het gebied van wetenschappelijke data. ‘digitalisering is voor een deel een inhaalslag. we hebben nog lang niet alle boeken gescand. maar we krijgen ook nieuwe taken’, aldus van den berg. ‘moet de bibliotheek een dataopslagcentrum worden of moeten wij ons vooral gaan bezighouden met het ontsluiten en koppelen van data? over dat soort vragen denken we nu na.’

informatiemakelaar het werkveld van de Ub verandert snel. ‘we hebben er eigenlijk een tweede bibliotheek bij gekregen’, zegt nol verhagen, directeur van de Ub, over de gevolgen van de digitalisering. ‘de digitalisering heeft een enorme impact op de bibliotheek. het is echt overal voelbaar.’ de bibliotheek gaat steeds vaker een makelaarsrol vervullen, stelt van den berg vast. hij noemt als voorbeeld een archeologieproject met onderzoeksinformatie over vindplaatsen, logboeken, veldtekeningen en foto’s. alle data worden nu gedigitaliseerd. de Ub gaat de verschillende soorten informatie koppelen. Straks kun je van publicatie naar vindplaats springen en vice versa. Je ziet bijvoorbeeld op google maps alle archeologische vindplaatsen in nederland. als je op een vindplaats klikt, kom je bij de publicaties van de Ub uit. ook bewegend beeld gaat de Ub niet uit de weg. aan de Uva worden steeds meer colleges opgenomen. ‘aan een film van 45 minuten heb je niet zoveel. Je moet die videostromen opknippen in fragmenten en doorzoekbaar maken. ook de bibliotheek speelt daarin een rol.

Alles over de UB www.uba.uva.nl

www bij ons werken mensen die verstand hebben van het beschrijven en koppelen van data. wij willen niet zelf de videoserver runnen, maar we willen wel helpen bij het ontsluiten van het materiaal’, zegt van den berg. de ervaring die de Ub de afgelopen jaren met digitaliseren heeft opgedaan, kan ook iets betekenen voor de universiteit zelf. van den berg legt uit hoe de Ub met relatief bescheiden middelen de hele Uva-geschiedenis online kan brengen. ‘we hebben al een album academicum en een album promotorum, een overzicht van alle promovendi. daarnaast zijn alle proefschriften uit de eenentwintigste eeuw gedigitaliseerd. die bestanden willen we nu met elkaar verbinden. Je kunt dan van promovendus naar proefschrift klikken, maar ook alle artikelen die iemand heeft geschreven opzoeken. op deze manier kun je tevens de gemeenschap van alumni versterken.’ •

13

Populaire studieplek

behoud van erfgoed

Ondanks de digitalisering komen studenten nog steeds graag in de uB, die tegenwoordig tot middernacht open is. er is zelfs zoveel belangstelling voor de werkplekken dat erop toegezien wordt dat uvAstudenten voorrang krijgen. studenten van de Vu en andere onderwijsinstellingen zijn alleen welkom als er genoeg ruimte is.

De uB heeft ook nog steeds een belangrijke sociale functie. flirten bij de kaartenbakken heeft plaatsgemaakt voor flirten bij de pc. En praten is tegenwoordig zelfs toegestaan in de samenwerkruimten.

Bijzondere Collecties verhuisde in 2007 naar een eigen onderkomen aan de Oude turfmarkt.

Dit jaar werd de nieuwe divisie uvA erfgoed opgericht, een overkoepelende organisatie die bestaat uit het Allard pierson Museum en de Bijzondere Collecties van de universiteitsbibliotheek. uvA erfgoed beheert ook de Artis Bibliotheek, de collectie universiteitsgeschiedenis, het computermuseum en alle historische en kunstvoorwerpen verspreid over de vele gebouwen van de uvA. Bijzondere Collecties kwam dit jaar in het nieuws naar aanleiding van het ontsluiten van de iconographia zoologica. in het kader van het nationale digitaliseringsprogramma ‘het geheugen van Nederland’ digitaliseert Bijzondere Collecties circa 20.000 prenten van zoogdieren en vogels. hierdoor wordt de collectie voor iedereen wereldwijd toegankelijk. De digitalisering van deze unieke collectie is een van de projecten van de Jaarfondscampagne 2009 van het Amsterdams universiteitsfonds.

P

33

Dutch Prints Online digitalisering boeken

P

42

Gratis lenerspas UB bij Uva-alumnipas

14 lOOpBAAN tekst • Rob Hartgers engelse taal- en letterkunde 2003 beeld • Amke

‘reCepties ziJN heleMAAl Niet gezellig’

ambassadeur worden... het is geWOON Werk. DAphNe BergsMA trekt er grAAg Op uit OM MeNseN te sprekeN. hAAr stuDie kOMt DAArBiJ gOeD VAN pAs. ‘Als ANtrOpOlOOg Weet Je hOe Je eeN sAMeNleViNg MOet DOOrgrONDeN. Je kuNt sNel DOOrDriNgeN tOt WAt er WerkeliJk speelt.’

dAphne bergsMA – 1960 btl@minbuza.nl • 1984 Culturele antropologie en niet-westerse sociologie • 1987 WSO (Werving, Selectie en Opleiding), ‘het klasje’ • 1988 – 1990 Ontwikkelingssamenwerking indonesië, ministerie Buza • 1990 – 1993 woordvoering minister Van den Broek • 1993 – 1996 buitengewoon verlof Berlijn, studie moderne Duitse geschiedenis,

freie universität Berlin, professionele koksopleiding • 1996 – 2002 directie Veiligheidsbeleid, OVse coördinator • 2002 – 2005 afdeling Asiel en migratie • 2005 – 2009 interim-diplomaat vanuit Moskou met als standplaatsen tokio, são paulo, ho Chi Minh-stad en Den haag (afdeling golfstaten en directie Voorlichting) • 2009 – heden ambassadeur Bratislava (slowakije)

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

15 DAPHNE BERGSMA Sommige mensen houden er een vreemd beeld op na van de diplomatieke praktijk, zegt daphne bergsma, nederlands kersverse ambassadeur in Slowakije. Regelmatig krijgt ze te horen dat ze maar boft, met al die recepties die ze beroepshalve moet bezoeken of organiseren. bergsma denkt daar anders over: ‘Recepties zijn helemaal niet gezellig. het zijn bijeenkomsten van heel veel mensen die je maar kort spreekt. dat is gewoon werk. Ik drink nooit tijdens een receptie. dat lekkere glas wijn drink ik later wel, als ik thuis ben.’ ponskAArten een diplomatieke

was het begin van een diplomatieke carrière die zich lange tijd meer in den haag dan in het buitenland afspeelde. dat had vooral te maken met bergsma’s huwelijk met collega-diplomaat Jan-Paul dirkse, die ze ontmoette in de gangen van het grauwe ministeriegebouw. het ministerie staat niet toe dat echtgenoten in een hiërarchische relatie tot elkaar staan. dus toen dirkse in 1993 hoofd werd van het ambassadekantoor in berlijn, zat bergsma werkloos thuis. om niet te hoeven schipperen tussen de carrière van de een of de ander, kozen bergsma en haar partner voor banen op het ministerie. bergsma: vroeger bestond dit probleem niet. negentig procent van de diplomaten was man. de echtgenotes volgden hun man over de hele wereld. Ik heb bewondering voor die vrouwen. terwijl hun man naar

beleid werkte, had ik er via de organisatie voor veiligheid en Samenwerking in europa (ovSe) veel mee te maken. door mijn tijd in moskou en berlijn werd mijn interesse in dat deel van europa verder aangewakkerd.’

snouck hurgronJe van dam

kan bogen op een lange en succesvolle diplomatieke carrière. met uitzondering van duitsland heeft hij altijd in landen gewerkt met moslimmeerderheden. dat is geen toeval. de interesse voor de islam werd bij hem bergsma wil nederland in Slowakije op de al vroeg gewekt. van dam: ‘mijn vader, die kaart zetten. ‘Ik ben niet iemand die de hele theoloog en patholoog-anatoom was, heeft dag achter een bureau stukken schrijft. Ik nog gestudeerd bij de grote islamoloog en trek erop uit om met mensen te spreken.’ arabist christiaan Snouck hurgronje. door culturele antropologie komt daarbij van de boeken van mijn vader kwam ik al vroeg pas, denkt bergsma: ‘die studie heeft me in aanraking met de arabische wereld. In geleerd om op een manier naar een samen- 1964, na het behalen van mijn middelbareleving te kijken die je als diplomaat goed schooldiploma, reisde ik naar Syrië, libanon kunt gebruiken. als antropoloog weet je en Jordanië. Ik vond de taal mooi klinken en hoe je een samenleving moet doorgronden. de mensen waren buitengewoon gastvrij.’

Je kunt snel doordringen tot wat er werke- terug in nederland ging van dam aralijk speelt. die manier van kijken en denken bisch en Politieke en sociale wetenschappen studeren aan de Uva. ‘de studie van de isis bijzonder waardevol.’ lam was toen nog sterk geënt op Indonesië. Ik kreeg onder meer colleges van professor guillaume Pijper (1893 – 1988), vroeger adgAteN VAN grANAAtsCherVeN’ viseur van de koloniale regering in nederlands-Indië. Ik herinner mij ook leo biegel (Politieke en sociale wetenschappen 1955), een man die enorm goed kon vertellen en zich als een van de eersten in nederland bezighield met de moderne geschiedenis van het midden-oosten.’

loopbaan stond voor bergsma niet in de sterren geschreven. ze komt in ieder geval niet uit een kosmopolitisch gezin. bergsma was veertien toen ze voor het eerst een voet buiten nederland zette. ‘wij gingen thuis nooit op vakantie naar het buitenland’, legt ze uit. desondanks, of misschien wel juist ‘iN MiJN BOekeN zitteN daarom, droomde ze van verre reizen en vreemde volken. de keuze voor de studie culturele antropologie en niet-westerse sociologie was snel gemaakt. een juiste beslissing, concludeert bergsma: ‘het begon al meteen goed met het college ‘Introductie in de sociologie’ van bram de Swaan (Politicologie 1966, promotie 1973, beide cum laude). niet alleen zijn verhaal, ook zijn presentatie was geweldig. hij deed bijvoorbeeld NA BeirOet, WAAr hiJ zAt tOeN isrAËl liBANON BiNNeNViel, VOlgDeN voor hoe de lach is geëvolueerd, tripOli, BAgDAD, CAÏrO, ANkArA eN JAkArtA. DANkziJ eeN suCCesVOlle beginnend bij de chimpansee en DiplOMAtieke CArriÈre kON NikOlAOs VAN DAM iN De prAktiJk eindigend bij de moderne mens. keNNisMAkeN Met De ArABisChe WerelD. ‘DAt hAD NOOit zO gekuND bij de antropologen vond ik met name Jeremy boissevain (proVAN AChter eeN BureAu iN AMsterDAM.’ motie Sociale antropologie 1962 london School of economics) indrukwekkend.’ niet alle onderdelen van de studie vielen bij bergsma in kantoor ging, moesten zij steeds opnieuw NIKOLAOS VAN DAM op de dag de smaak: ‘methoden en technieken, daar iets opbouwen.’ van het interview kiezen de Indonesiërs een vond ik weinig aan. we moesten daarvoor nieuwe president. een paar keer tijdens het naar rekencentrum SaRa, waar ze nog Vliegende kiep de werkzaam- gesprek zoemt de mobiele telefoon van amponskaarten gebruikten voor de computer.’ heden in den haag – waar bergsma zich bassadeur nikolaos (koos) van dam. hij bergsma voltooide haar studie netjes bin- onder meer bezighield met het nederlandse verontschuldigt zich: ‘Iemand sms’t mij de nen de zes jaar die er toen voor stonden. asielbeleid en het europese veiligheidsbe- tussentijdse uitslagen.’ erg verrassend zijn het laatste jaar besteedde ze aan veldwerk leid – bevielen haar goed. toch bleef het die niet. van dam voorspelt – terecht, blijkt in Jeruzalem, waar ze de positie van Joodse buitenland trekken. de laatste jaren werkte later – een overwinning voor de zittende vrouwen uit arabische landen in Israël on- bergsma vanuit moskou, waar haar man president Susilo bambang Yudhoyono. In derzocht. ze studeerde af in 1984, op het ambassadeur was, als een soort ‘vliegende nederlandse kranten wordt de winst voor dieptepunt van de economische crisis van kiep’ voor het ministerie. ‘als ergens ter we- de secularist Yudhoyono geïnterpreteerd als de jaren tachtig. voor sociale wetenschap- reld op een ambassade iemand ziek werd of een nederlaag voor de conservatieve mospers was het zo goed als onmogelijk om om andere redenen uitviel, belden ze mij. zo limpartijen. een baan te krijgen. bergsma vluchtte terug was ik drie maanden de tweede man in tonaar de Uva, waar ze een promotieonder- kio, drie maanden consul-generaal in São dergelijke commentaren zijn volgens van zoek begon naar de geschiedenis van vrou- Paulo en drie maanden consul-generaal in dam exemplarisch voor de fi xatie van newen in het kibboetssysteem. vietnam.’ het was een goede voorbereiding derlanders op de islam: ‘men denkt dat er op het ambassadeurschap van Slowakije, zoiets is als één islam. dat is onzin. In IndoklAsJe het promotietraject heeft bergs- waar ze net mee is begonnen. het is berg- nesië zijn de hoofdprincipes van de islam gemengd met lokale culturele gebruiken. het ma nooit afgemaakt. haar oog viel op een sma’s eerste ambassadeurspost. is er niet bijzonder om een moslim te zijn. advertentie van buitenlandse zaken, dat mensen zocht voor de eenjarige diplomatie- ze heeft er zin in: ‘Ik ben uitermate geïnte- de één is wat vromer dan de ander, maar ke opleiding, beter bekend als ‘het klasje’. resseerd in oost- en midden-europa. toen religie is lang niet altijd een doorslaggevende ze solliciteerde en werd aangenomen. het ik in den haag bij de directie veiligheids- factor in stemgedrag.’

...aan de Uva

Vuurdoop na zijn afstuderen begon van dam een promotietraject en doceerde hij moderne geschiedenis van het middenoosten. In 1977 verdedigde hij zijnproefschrift over de rol van sektarisme, regionalisme en tribalisme in de Syrische politiek. hij solliciteerde op een plek als hoogleraar, maar eindigde als tweede. tegelijkertijd bood het ministerie van buitenlandse zaken, waar hij al enige tijd werkte op de afdeling midden-oosten, hem een baan aan als eerste Secretaris van de ambassade in libanon. zo begon van dams loopbaan als diplomaat. het bleek een vuurdoop: ‘In 1982 viel Israël libanon binnen. mijn huis incasseerde voltreffers van Israëlische kanonneerboten. Ik heb nog steeds boeken met gaten van granaatscherven erin.’ na libanon volgden andere lastige posten.

In libië (‘daar wilde echt niemand naartoe’) waren de verhoudingen met de lokale machthebbers ijzig. In Irak (‘geen feest voor mijn gezin’), zijn eerste ambassadeurspost, maakte van dam het eindstadium mee van de oorlog met Iran, de Irakese inval in koeweit en als reactie daarop operation desert Storm. In egypte (‘een erg leuke tijd’) zag hij hoe de moslim broederschap steeds invloedrijker werd. zijn ambassadeurschap in turkije werd na tweeënhalf jaar afgebroken toen de minister hem vroeg ambassadeur in duitsland te worden, wat hij zeven jaar bleef doen. Sinds 2005 is van dam gestationeerd in Jakarta. >

16 lOOpBAAN fitnA de verslechterde verhoudingen tussen het westen en de islamitische wereld hebben het werk van van dam er niet gemakkelijker op gemaakt. vorig jaar zorgde wilders’ fitna voor hevige protesten in Indonesië. buiten de nederlandse ambassade verzamelden zich massa’s woedende demonstranten. ‘Ik heb met allerlei partijen gesproken’, vertelt van dam. ‘het is een groot voordeel dat ik de taal spreek en rechtstreeks met de mensen kan communiceren. In contacten met Indonesiërs, ook met de meer extreme groepen die voor de ambassade demonstreerden, heb ik geprobeerd duidelijk te maken dat de meesten in nederland het niet met de film eens waren. de meerderheid van het parlement en van de regering stond er niet achter en zelfs de media wilden niet meewerken aan de verspreiding. zelf was ik het absoluut oneens met de manier waarop in fitna islam en geweld worden vereenzelvigd. daarmee had ik goede inhoudelijke argumenten in handen; dat is beter dan dat je alleen verwijst naar de vrijheid van meningsuiting.’

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

ren. trots vertelt hij dat de handelseditie van zijn proefschrift nog steeds gelezen wordt op universiteiten en zelfs is vertaald in het arabisch en turks. toch heeft hij geen spijt van zijn keuze voor de diplomatie. ‘Ik heb een van de mooiste carrières gehad die men kan wensen. Ik ben 21 jaar ambassadeur geweest op alleen maar interessante posten. door mijn diplomatieke werk kon ik in de praktijk kennismaken met de arabische wereld. dat had nooit zo gekund van achter een bureau in amsterdam.’ •

gAstcolleges volgend jaar wordt van dam 65. het liefst zou hij doorwerken als ambassadeur, maar dat is niet mogelijk. na jaren in het buitenland keert hij terug naar nederland. het zal even wennen zijn, geeft hij toe. ‘maar in amsterdam voel ik mij nog steeds thuis.’ hij sluit niet uit dat hij teruggaat naar de universiteit, voor een gastcollege hier of daar. de wetenschap heeft hij nooit helemaal kunnen loslaten. ook als ambassadeur is hij blijven publice-

hoe word je ambassadeur? het ambassadeurschap geldt als de kroon op een diplomatieke carrière. De meest gebruikelijke eerste stap voor een diplomatieke loopbaan is ‘het klasje’, tegenwoordig officieel de BBBZ (Basisopleiding Beleidsmedewerker Buitenlandse zaken). Ooit was dit een eenjarige opleiding, maar sinds de jaren negentig is het klasje teruggebracht tot drie maanden. De BBBz wordt verzorgd door de universiteit leiden, in nauwe samenwerking met het ministerie van Buitenlandse zaken. iedere september worden ruim twintig studenten toegelaten tot de opleiding, van wie er zo’n twaalf afkomstig zijn van ‘buiten’, de rest is al werkzaam op het ministerie. Studenten die zich willen kwalificeren, moeten in ieder geval een academische opleiding hebben afgerond. in principe komt elke studie in aanmerking. Onder de uvA-ambassadeurs doen vooral rechtsgeleerdheid en internationale betrekkingen het goed als vooropleiding.

nikolAos VAn dAM – 1945 nikolaosvandam@gmail • 1973 Arabisch, Politieke en sociale wetenschappen • 1977 Promotie • 1970 – 1975 kandidaat-assistent en wetenschappelijk medewerker Moderne geschiedenis van het Midden-Oosten, uvA • 1974 – 1975 tolk Arabisch • 1975 – 1980 staflid afdeling Midden-Oosten, ministerie Buza • 1980 – 1983 eerste secretaris ambassade Beiroet • 1983 – 1985 zaakgelastigde a.i. ambassade tripoli • 1985 – 1988 souschef Afrika en Midden-Oosten, ministerie Buza • 1988 – 1991 ambassadeur Bagdad • 1991 – 1996 ambassadeur Caïro • 1996 – 1999 ambassadeur Ankara • 1999 – 2005 ambassadeur Bonn en Berlijn • 2005 – heden ambassadeur Jakarta

andere ambassadeurs die aan de Uva studeerden lAetitiA VAn den AssuM | internationaal recht 1974, Nairobi kArel de beer | politieke en sociale wetenschappen 1976, directeur-generaal taakstelling rAshA ter brAAck | Culturele antropologie 1974, Montevideo norbert brAAkhuis | internationale betrekkingen 1981, khartoum ed crAAnen | internationale betrekkingen 1972, stockholm henk VAn den dool | Oude geschiedenis 1986, tirana pieter de gooiJer | staatkundige studierichting 1980, directeur-generaal politieke zaken lAMbert griJns | Sociale geografie 1984, Managua JAn heidsMA | internationale betrekkingen 1975, Valletta JAn hesseling | rechtsgeleerdheid 1975, frankfurt

bob hiensch | internationale betrekkingen 1976, New Delhi ed hoeks | politieke wetenschappen 1977, luxemburg Michiel den hond | staatsrecht 1978, tel Aviv JAn VAn hoorn | staatsrecht 1976, Bakoe gerben de Jong | economie 1976, Dakar ron keller | economie cum laude 1983, Moskou gerArd krAMer | politieke en sociale wetenschappen 1970, kopenhagen MArJAnne de kwAAsteniet | Sociale geografi e 1983, permanent vertegenwoordiger bij de West-europese unie, Brussel henriËtte VAn lynden-leiJten | Wijsbegeerte 1979, Vaticaanstad hAns rAMAker | Wijsbegeerte 1976, Mumbai kees VAn riJ | Nieuwe en theoretische geschiedenis 1982, Athene stellA ronner | rechtsgeleerdheid 1989, ambassadeur Millennium Development goals Ontwikkelingssamenwerking robert schuddebooM | Volkenrecht 1981, hong kong lionel Veer | Wijsbegeerte 1982, München robert de Vos | economie 1977, pretoria henk VoskAMp | Culturele antropologie 1983, pristina kArel Vosskuhler | rechtsgeleerdheid 1972, sarajevo pieter JAn wolthers | rechtsgeleerdheid 1975, kiev hAnnie ZAAl | Sociale geografie 1983, Brussel niek VAn Zutphen | staatsrecht 1972, Canberra AAnVullingen ZiJn welkoM ViA SPUI@UVA.NL

Beeld Barbara Baarsma

Biënnale Venetië www.labiennale.org

p 30

www

tekst • Saskia Bos beeld • ANP/Herman Pieterse

Saskia Bos – 1948 sbos@cooper.edu • 2005 Kunstgeschiedenis cum laude • 1984 – 2005 directeur kunst­centrum De Appel in Amsterdam • 2005 – heden Dean School of Art, Cooper Union for the Advancement of Science and Art in New York • Curator Biënnale van Venetië (2009), Berlin Biënnale (2001), Aperto voor de Biënnale van Venetië (1988), Sonsbeek ’86

‘ Blij verrast toen ik werd gevraagd de Nederlandse inzending voor de Biënnale in Venetië te verzorgen’

post — UIT VENETIË

In vier jaar tijd kan er veel veranderen. Toen ik in oktober 2005 naar New York vertrok om Dean van de School of Art te worden aan de Cooper Union was ik opgelucht om weg te zijn uit de toenmalige sfeer in Nederland. En al was het Amerika van Bush niet zo’n vrolijk alternatief, ik ging per slot naar New York, wereldstad, en kreeg er Amerikaanse, Koreaanse, Japanse en Franse vrienden bij.

Toch was ik blij verrast toen de Mondriaan Stichting me vorig jaar vroeg de Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië te verzorgen en ik de gelegenheid kreeg hier atelierbezoeken af te leggen. Afstand maakt dat je weer nieuwsgierig wordt naar wat je allemaal wel zo’n beetje dacht te weten.

‘Je zult wel vaak naar Venetië moeten, wat heerlijk’, zeiden mijn collega’s toen ik over mijn bijbaantje vertelde. Maar ik wist dat ik voornamelijk heen en weer naar Amsterdam

17

zou reizen om kunstenaars te bezoeken en contact te onderhouden met Fiona Tan, die ik had uitgenodigd voor een solopresentatie van haar werk in het paviljoen.

De keer dat we in Venetië waren, bekeken we wat voor kaarten de Italianen gebruikten in de tijd van Marco Polo, het thema dat uitgangspunt was voor een video-installatie.

Prachtige kaarten zagen we, uit de tijd dat de aarde nog plat was, de wereld een cirkel, de route getekend vanuit het perspectief van de reiziger, op z’n kop en gespiegeld voor ons gevoel. Fiona’s beelden zag ik pas vier weken voor de opening, op haar atelier in Amsterdam: schitterende opnamen uit Afghanistan, Irak, China en Indonesië, soms van haarzelf, dan weer fragmenten gemaakt door bevriende filmmakers en journalisten. De tekst van Marco Polo’s Travels liep parallel aan de gefilmde locaties, waardoor wrange contrasten ontstonden: ‘splendid Baghdad with its palaces’ wordt geïllustreerd door Amerikaanse soldaten die de deuren van huizen intrappen; je ziet Afghanen door papavervelden lopen terwijl je luistert naar een verhaal over verafgoding. Ik vond het werk nog sterker dan verwacht.

Technisch waren we maar net op tijd klaar en twee dagen na de eerste perspresentatie konden we staatssecretaris Frans Timmermans en Prins Constantijn (incognito) ontvangen. De staatssecretaris speechte enthousiast: ‘We need people like Fiona Tan to overcome our fears.’ Ook de eerste tekenen in de pers zijn positief: The New York Times gaf het paviljoen een speciale vermelding.

In september staat heel New York in het teken van Nederland vanwege de viering van 400 jaar Henry Hudson. Onze academie biedt in het gloednieuwe door Thom Mayne ontworpen gebouw ruimte aan een symposium in dat kader. Aanleiding is een internationale prijsvraag van Ymere en het NAi voor jonge kunstenaars en architecten voor een gebied in Amsterdam-Noord, een kleine driehoek aan het water, waarover de inzenders nu nog kunnen dromen dat het over 400 jaar net zo beroemd zal worden als Manhattan. Onder het motto: nu kent niemand het nog, maar zo’n ontwerp hoeft maar één keer op de Architectuurbiënnale in Venetië te worden gepresenteerd en de hele wereld weet van Buiksloterham! • De 53ste Biënnale van Venetië loopt nog tot en met 22 november.

tekst • Onno Blom Culturele studies 1994 beeld • Eduard Lampe

Pensioen — piet de rooy

Professor Piet de Rooy, een van de spraakmakendste historici van het land, nam op 11 september 2009 afscheid van de UvA. ‘Nine eleven! Dat besefte ik pas nadat ik de afspraak had gemaakt. Het is in elk geval een datum die makkelijk te onthouden is.’

De Rooy heeft zich als academicus zelf moeten uitvinden. ‘Niemand in mijn familie had daar ook maar enige ervaring mee.’ Zijn moeder had alleen lagere school. Zijn vader, zoon uit een Brabants boerengezin, was leraar en stierf jong aan een hartaanval.

Net achttien was Piet toen. ‘Mijn vader zat in de leraarskamer, lachte om een grap en viel, pam!, voorover. Dood. Toen de directeur mijn moeder het nieuws kwam vertellen, stond de ziekenwagen met het lichaam om de hoek te wachten. Een kwartier later kwam ik thuis. Mijn jeugd was voorgoed voorbij.’

De jonge student bleef thuis wonen – ‘mijn moeder wist nog niet eens hoe ze een giro moest invullen’ – toen hij in Utrecht Geschiedenis ging studeren. >

18

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

piet de rooy – 1944 P.deRooij@uva.nl • 1972 Geschiedenis • 1979 Promotie • 1969 – 1985 diverse wetenschappelijke functies uu en uvA • 1985 – 1997 hoogleraar Nieuwste geschiedenis • 1997 – 2009 hoogleraar Nederlandse geschiedenis

‘In het eerste jaar had ik een uur of zes college in de week. dit heb ik nu aangehoord, dacht ik, maar wat nu? geen idee. Pas later hoorde ik van andere studenten dat het verstandig was er eens een boek bij te lezen. Studeren in de jaren zestig was in het diepe geflikkerd worden en kijken of je kon zwemmen. de meesten verdronken. wat dat betreft is de opleiding stukken verbeterd.’

• Nevenfuncties o.a. diverse decanaten, Directeur onderwijsinstituut, lid College van Assessoren uvA, lid sociaalWetenschappelijke raad • Boeken o.a. De rode droom.

Een eeuw sociaal-democratie in Nederland (1995), Republiek van rivaliteiten.

Nederland sinds 1813 (2005), Kortweg Nederland. Wat iedereen wil weten over onze geschiedenis (2005, met Jan Bank en gijsbert van es)

‘hier is geschieDenis zoiets als schwere wÖrter.

Je moet het op school wel even weten, maar Je kUnt het Direct weer vergeten. Je hebt er niets aan.’

systeeMkAArtJes In 1966, na zijn kandidaats, verliet de Rooy Utrecht, ‘in alle opzichten een saaie stad’, om in de hoofdstad verder te studeren. ‘amsterdam was in een spannende periode beland. daar wilde ik absoluut bij zijn.’ hij hing niet aan een touwladder aan de gevel van het maagdenhuis. ‘Ik was niet geïnteresseerd in de studentenbeweging, maar in provo. die beweging doorbrak het heersende burgerlijke leven. Ik beschouwde provo als een toneelvoorstelling in de open lucht. een soort oerol.’ met zijn carrière was hij toen niet bezig. ‘Iedereen zei dat je met geschiedenis geen baan kon krijgen, behalve in het onderwijs. dus bereidde ik me voor op een toekomst als leraar.’ dat veranderde toen hij het archief ontdekte. ‘In het politiearchief dat ik voor mijn scriptie raadpleegde, vond ik het verband van een choleralijder dat ooit naar de politie was opgestuurd. toen was ik voorgoed verkocht. Ik raakte verslaafd aan onderzoek doen en aan schrijven.’ als student-assistent las hij intussen breed om zich heen. ‘Ik werkte in de bibliotheek van het oude historisch Seminarium aan de herengracht, maakte systeemkaartjes. Stapels boeken gingen door mijn handen. Ik las ze allemaal. maar wel in tempo, want de kaartenbak moest vol.’

In de jaren zeventig kreeg de Rooy de kans om met een beurs te promoveren bij maarten brands (geschiedenis 1960 cum laude, promotie 1965) op de werkloosheidsbestrijding in het interbellum. ‘het archief was enorm omvangrijk. het was heerlijk om dat te schiften en leesbaar te maken. brands heeft me geleerd analytisch te zijn. hij is vlijmscherp. Ik bezoek hem nog geregeld en zeg dan tegen mijn vrouw, met lichte vrees in mijn stem: ik ga weer even tentamen doen.’ cAnon de loopbaan van de Rooy ontwikkelde zich daarna voorspoedig, zij het langs kronkelwegen. hij kwam eerst terecht bij Pedagogiek, ‘meer het vak van mijn vader’. maar daar deed hij te weinig aan geschiedenis en wilde weg. ‘dat kon echter niet, want alle functies waren afgesloten, behalve promotieplekken en hoogleraarschappen. gepromoveerd was ik al, dus… brands kwam op bezoek en zei: zou je niet eens solliciteren als hoogleraar bij de politicologen?’ dat heeft hij toen gedaan, maar met lood in zijn schoenen. ‘Ik vond het heel moeilijk. daar kwamen veel problemen op me af, bestuurlijk en inhoudelijk. Politieke wetenschappen was aanvankelijk breed opgezet, maar versmalde zich. Ik dacht: ik ontwikkel een vrije doctoraal waarin studenten ook veel aan geschiedenis kunnen doen. daar kwamen veel mensen op af. Pieter de meijer (promotie geschiedenis, leI 1969), de toenmalige rector, vond het toen logischer om mij te verbinden aan de vakgroep geschiedenis. dat

kon omdat mijn goede vriend hans blom (promotie geschiedenis, leI 1975) directeur van het nederlands Instituut voor oorlogsdocumentatie (nIod) werd. Ik zat echt te wachten op zijn vertrek.’ gedurende de afgelopen decennia heeft de Rooy zich breed georiënteerd binnen de universiteit en speelde hij een centrale rol in de onderzoeksschool van de ‘natiestaat’. daarnaast is hij veelvuldig naar buiten getreden. hij stelde de canon van amsterdam én van zijn woonplaats haarlem samen en maakte voor het geschiedenisonderwijs een fameus rapport waarin hij tien tijdvakken onderscheidde. ‘een van de taken van de universiteit is dienstverlening. Ik besef goed dat ik met belastinggeld word betaald. dus heb ik ook de taak om in de samenleving duidelijk te maken waarom mijn vak geen veredelde hobby is.’ die taak valt hem niet licht. ‘Sinds de ontzuiling is onze samenleving diep ahistorisch. mensen vinden het prettig om te laten zien dat ze weten dat in 1600 de Slag bij nieuwpoort plaatsvond. maar er bestaat geen intrinsieke belangstelling voor belangrijke historische processen. er worden zoveel wezenlijke zaken gemist. dat we afhankelijk zijn van internationale verhoudingen. dat nederland een diep verdeelde samenleving was, gebaseerd op de zuilen. dat zo’n nobel kenmerk als tolerantie voor een deel gewoon achteloosheid was.’ postcodegebied In het politieke debat mist de Rooy elk historisch besef. ‘als je debatten volgt in berlijn of Parijs dan zie je dat mensen met regelmaat verwijzen naar dingen die vroeger gebeurd zijn, die van belang zijn om het heden te snappen. hier is geschiedenis zoiets als schwere wörter. Je moet het op school wel even weten, maar je kunt het direct weer vergeten.

Je hebt er niets aan.’ toch een ouderwetse leraar geschiedenis geworden, die de Rooy. hij zal de zaak altijd een warm hart toedragen, maar het is tegelijk niet ondenkbaar dat hij na zijn pensioen nergens meer wordt gesignaleerd. ‘geen vergaderingen meer! nu kan ik eindelijk ongestoord werken.’ maar liefst drie boeken heeft hij op stapel staan. dus zijn afscheid is geen drama? ‘welnee. Ik kijk uit naar mijn toekomst als kluizenaar. Ik zeg altijd: ik verlaat mijn postcodegebied niet graag.’ •

Fonds op Naam

Reünie biologen 1959

p 48

p 45

19

tekst • Karel van Delft psychologie 1992 beeld • Sharon Beals

passie — Volkert VAn der willigen een vogelaar krijgt een kick als hij zeldzame vogels in het wild ziet. ‘Je weet dat ze bestaan, maar op dat moment zie je ze!’ gepensioneerd huisarts volkert van der willigen (65) is vogelaar en gefascineerd door deeltjesfysica. na zijn studie geneeskunde aan de Uva werd van der willigen in 1972 huisarts. tot 2004 had hij een praktijk in het amsterdamse stadsdeel bos en lommer. ‘In 32 jaar heb ik de buurt zien veranderen, sociale problemen namen toe. Ik hield het op 2000 patiënten. daardoor had ik tijd voor huisbezoeken. bij mensen thuis kun je oorzaken van ziekten vaak beter duiden.’ zijn passie voor de natuur is gewekt in zuid-afrika. ‘mijn jeugd heb ik doorgebracht in Johannesburg. het zien van wilde dieren in het kruger Park maakte enorme indruk op me.’ aanvankelijk wilde van der willigen biologie studeren. ‘maar ik had een leraar op de middelbare school die verschrikkelijk saai sprak over één- en tweezaadlobbige planten.’ geneeskunde was een goede tweede keuze. ‘Ik wilde weten hoe ik er van binnen uitzie.’ veldonderzoek van Jane goodall naar chimpanseegedrag inspireerde van der willigen tot de studie van diergedrag. ‘In mijn eindscriptie geneeskunde maakte ik een vergelijking tussen bevallen bij chimpansees en bij mensen. het baringskanaal van chimpansees is recht, bij mensen gekromd naar voren doordat wij rechtop gingen lopen. chimpansees hebben minder complicaties bij het bevallen.’ als huisarts volgde van der willigen aan de Uva colleges bij bioloog dick hillenius (wis- en natuurkunde 1954) en etholoog adriaan kortlandt (promotie Psychologie; Sociale geografie 1949). ‘In 1975 ging ik op de bonnefooi naar het nationaal park Serengeti in tanzania.

Ik wist dat onderzoekers daar veldwerk deden naar de relatie tussen roof- en prooidieren. ze namen me spontaan in hun team op. Ik weet nu dat iedere leeuw een uniek snorharenpatroon heeft, zoals mensen een unieke vingerafdruk hebben.’

Jaren later zag van der willigen een ‘nonnetje’ op een ijsschots zitten in de oostvaardersplassen. ‘door het ontbreken van roof- en prooidieren in nederland, ging ik bij gebrek aan beter vogels kijken. Ik was verkocht. wat een prachtige vogel! het gedrag van vogels maakt diepe indruk op me. hoe ze een territorium vormen, kuikens beschermen, hoe roofvogels hun prooi verschalken.’ zijn zoektocht naar vogels brengt van der willigen over de hele wereld. hij was onder meer in oeganda, Papoeanieuw-guinea, Peru, madagaskar en Spitsbergen. onlangs zag hij alle vier soorten eidereenden in alaska. binnenkort vertrekt hij naar zimbabwe. goede herinneringen bewaart hij aan antarctica. ‘als scheeparts kon ik gratis meereizen vanuit vuurland.’ bij zijn vogelreizen vult hij checklisten in. ‘van de 10.000 verschillende vogelsoorten heb ik er 4000 gezien. ongeveer, want ik loop vier jaar achter met het verwerken van mijn video-opnamen.’ In ethiopië ontmoette hij in 1999 engelse topvogelaars. ‘met hen ga ik de laatste jaren vaker op stap. Soms zijn we maar één dag in een bepaalde

habitat, op zoek naar één speciale vogel, de target bird of the day. als die niet gevonden wordt, is de dag mislukt.’

Sinds 2000 is van der willigen betrokken bij Stichting Painted dog conservation. momenteel is hij secretaris van deze stichting, die zich ten doel stelt de afrikaanse wilde hond in zimbabwe te beschermen. als ‘eco volunteer’ combineert hij wetenschappelijk onderzoek, praktische beschermingsmaatregelen en het betrekken van de lokale bevolking bij het beschermen van wilde dieren.

Inmiddels is van der willigen ook geboeid door het ontstaan van het heelal – 13,7 miljard jaar geleden na de oerknal. ‘dat kun je berekenen via kosmische achtergrondstraling. tijd en ruimte zijn aan elkaar verbonden. het ligt aan de grens van mijn bevattingsvermogen, maar einstein heeft dat vastgesteld in zijn algemene relativiteitstheorie.’ die theorie spreekt zich uit over kwesties op kosmische schaal en is niet verenigbaar met de kwantummechanica, die subatomaire kwesties bestudeert. via populairwetenschappelijke lectuur verdiept van der willigen zich in de materie. enthousiast vertelt hij over fundamenteel onderzoek naar elementaire deeltjes bij ceRn in zwitserland. ‘de experimenten van de deeltjes-

Volkert VAn der willigen – 1944 volkertvdw @gmail.com • 1972 Geneeskunde • 1972–1973 waarnemend huisarts • 1973–2004 huisarts • 2004–heden secretaris stichting painted Dog Conservation • www.painteddogconservation.nl

versneller large hadron collider zijn onder meer gerichtop bevestiging van het “Standaardmodel”, het mooie theoretische bouwwerk van de subatomaire fysica, waar alle voorspelde deeltjes ook experimenteel zijn aangetoond, op één na, het higgs-deeltje.’ de gepensioneerd arts heeft vorig jaar het ‘volkert van der willigen fonds’ ingesteld. dit fonds op naam wordt beheerd door het amsterdams Universiteitsfonds en heeft als doel de studie van natuurkunde en biologie te bevorderen door het uitkeren van studieen onderzoeksbeurzen.

‘Ik heb geen kinderen. mijn levensonderhoud is veiliggesteld door een pensioen. voor mijn reizen heb ik gespaard. een fonds op naam is een mooie bestemming voor mijn aow. bovendien heb ik het fonds in mijn testament opgenomen. het is geweldig dat jonge onderzoekers daardoor een stimulerende studiereis kunnen maken of onderzoek uitvoeren. zo’n fonds is een manier van voortbestaan, dat voelt goed. mogelijk wordt komend jaar de eerste beurs toegekend. het zou fantastisch zijn als ik de eerste student kan ontmoeten die er gebruik van maakt.’ •

20 essAY

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

tekst • Maurice Aalders illustratie • Mattmo

blauwe plekken en bloeDspoRen eSSaY 2/09

In televISIeSeRIeS alS crime scene inVestigatiOn ondeR weRPen foRenSISch analISten In het mISdaadlab het bewIJSmateRIaal aan de alleRnIeUwSte technIeken. klInISch ondeRzoek In nedeRland veRgRoot de foRen SISche eXPeRtISe. hoewel nog nIet helemaal klaaR vooR de PRaktIJk, zIJn de toePaSSIngen veelbelovend.

Universiteitsdag 2009 beeldregistratie

AMC alumnipunt

p 27

p 44

21

beeld • Monique Kooijmans

De voRm van een bloeDDRuppel kan een inDicatie geVen Van De richting waaruit DeZe gekOmen is. OOk kan blOeD iets Vertellen OVer het mOment waarOp De gebeurtenissen hebben plaatsgeVOnDen.

— maUrice — aalDers

amsterdamse ggd. hier komen de door de politie doorverwezen slachtoffers van geweld, zodat een forensisch arts een letselbeschrijving kan opstellen. deze beschrijving kan vervolgens worden toegevoegd aan de aangifte. de metingen zijn voor het verdere onderzoek naar de techniek belangrijk, omdat het veelal gaat om letsels waarvan het moment van ontstaan bekend is. deze kennis kan helpen bij het bepalen van de invloed van de locatie op het lichaam en de leeftijd van het slachtoffer op de snelheid waarmee een blauwe plek geneest. het zonder meer toepassen van de datering van blauwe plekken is nog niet aan de orde. vanwege de mogelijke juridische consequenties moet de spectroscopische techniek eerst goed gevalideerd zijn. naar verwachting is dit pas over een aantal jaren het geval. groeiend probleeM forensische wetenschap heeft veel met geneeskunde te maken. dat bewijst de huidige samenwerking van de biomedische fotonica groep van het amc (afdeling biomedical engineering and Physics) met het nederlands forensisch Instituut en regionale forensische opsporingseenheden. onderzoek naar het gebruik van voor de geneeskunde ontwikkelde optische methoden wijst uit dat daar veel potentiële forensische toepassingen voor zijn. de eerste stap op het forensisch-medisch grensvlak betrof een project met als doel het dateren van blauwe plekken als hulpmiddel bij het stellen van de diagnose kindermishandeling. dateren houdt in: het vaststellen van het moment van ontstaan, in de forensische context vaak het moment van de klap. kindermishandeling is een groot en nog steeds groeiend probleem. In 2005 lag het aantal gerapporteerde gevallen in nederland rond de 110.000, wat betekent dat 3 op de 100 kinderen met mishandeling in aanraking is gekomen. het werkelijke aantal gevallen ligt waarschijnlijk nog veel hoger. bij een vermoeden van kindermishandeling wordt onder meer gekeken naar het gedrag van het kind en dat van de ouders en naar de plek van de letsels. maar doordat de verschijnselen in het algemeen zeer aspecifiek zijn, is er behoefte aan meer meetbare factoren. het bepalen van de ouderdom van de blauwe plek kan daarbij een belangrijke techniek worden. als er meerdere plekken van uiteenlopende leeftijd aanwezig zijn, kan dat een indicatie zijn voor langdurig misbruik. met gegevens over de ouderdom van de plekken kunnen verhalen van de betrokkenen bovendien worden getoetst. er is op dit moment geen goede techniek beschikbaar om de ouderdom van blauwe plekken vast te stellen. wellicht kan spectroscopie hier nu – letterlijk – nieuw licht op werpen. Spectroscopie is een geneeskundige methode voor het bepalen van de samenstelling van weefsel door er van een afstand licht op te schijnen. het licht wordt verstrooid en geabsorbeerd. door vervolgens de mate van verstrooiing en absorptie in de materie te meten, kunnen forensische wetenschappers er nu achter komen wat er in het weefsel zit, bijvoorbeeld bloed of bilirubine, en zo ja, in welke hoeveelheid. dat gaat als volgt. een blauwe plek ontstaat door de beschadiging van bloedvaten. daarbij komen rode bloedcellen vrij met daarin het eiwit hemoglobine. dit hemoglobine verspreidt zich in de huid en omdat het daar niet hoort te zijn, gaat het lichaam aan de slag om het af te breken. een van de daarbij gevormde afvalproducten is het geelgroene pigment bilirubine. dit verklaart ook het kleurverloop van een blauwe plek met toenemende ouderdom.

Spectroscopie probeert nu de chemische omzetting van hemoglobine naar bilirubine, en de daaropvolgende afbraak van bilirubine, kwantitatief te meten om de ouderdom van de blauwe plek te bepalen. het verschil met de huidige methode, het op het oog beoordelen van de kleur, is dat spectroscopie selectief kijkt naar voor de reactie belangrijke stoffen. met deze techniek kan namelijk worden gecorrigeerd voor de andere storende pigmenten in de huid die de uiteindelijke kleur beïnvloeden. letselspreekuur na de ontwikkeling van deze spectroscopische techniek is in samenwerking met het emma kinderziekenhuis een project gestart rond metingen op het letselspreekuur van de

Uit deze eerste blik in het forensisch veld is over en weer veel geleerd. het aantal forensische toepassingen voor medische technieken blijkt groot. de wensen van forensisch onderzoekers blijken bovendien sterk overeen te komen met de eisen die gelden voor de klinische diagnostiek. de forensische wetenschap en de klinische fysica hebben hetzelfde algemene doel: het lokaliseren en karakteriseren van biologisch materiaal in een complexe omgeving. dit moet bij voorkeur gebeuren zonder de sporen aan te raken of aan te tasten met contrastmiddelen, en op de plaats delict zelf. de klinische fysica voldoet hieraan doordat zij met spectroscopie de samenstelling van een materiaal kan bepalen door er van een afstand licht op te schijnen. de apparatuur is tegenwoordig verplaatsbaar en de specifieke optische eigenschappen van een materiaal kunnen gebruikt worden om een contrast te krijgen met de omgeving. bloedVlekken op een plAAts delict anders dan in de kliniek is in het forensisch veld ook het lokaliseren en analyseren van bloed buiten het lichaam van belang. om te zien of spectroscopie hierbij eveneens van waarde kan zijn, is een verkennende studie gestart naar het opsporen en dateren van bloedsporen. op een plaats delict worden vaak bloedsporen gevonden. analyse daarvan vormt een belangrijk onderdeel van het forensisch onderzoek ter plaatse. aan de hand van de patronen en de vorm van de sporen wordt geprobeerd een reconstructie te maken van de gebeurtenissen. de vorm van een bloeddruppel kan bijvoorbeeld een indicatie geven van de richting waaruit deze gekomen is. analyse van het dna kan antwoord geven op de vraag van wie het bloed afkomstig is. naast informatie over wat er is gebeurd en wie mogelijk bij het delict betrokken is geweest, kan de bloeddruppel iets vertellen over het moment waarop de gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. net als bij blauwe plekken is er nog geen techniek beschikbaar om deze informatie uit bloedsporen te halen. zoals in alle biologische sporen begint in een bloedspoor een degradatieproces vanaf het moment dat dit buiten het lichaam komt. In een bloeddruppel is dat de omzetting van hemoglobine naar met-hemoglobine, een bruine vorm van hemoglobine. deze omzetting heeft een bepaalde reactiesnelheid die te meten is met reflectiespectroscopie. wanneer we deze snelheid kunnen achterhalen en de verhouding van de concentraties van de verschillende bloedcomponenten kennen, kunnen we het tijdstip van ontstaan bepalen. de invloed op het verouderingsproces van factoren als temperatuur, vochtigheid en type ondergrond zijn momenteel onderwerp van onderzoek. dit bloedvlekkenproject is sterk vergelijkbaar met het blauweplekkenproject. In beide gevallen gaat het om het vaststellen van de (relatieve) verhouding van een aantal componenten in bijvoorbeeld een weefsel of bloedspoor, om daarmee de snelheid van chemische processen te schatten. met deze gegevens in de hand is het in principe mogelijk het moment van ontstaan uit te rekenen. ook voor het beter in beeld brengen van vingerafdrukken en het bepalen van het tijdstip van overlijden aan de hand van de lichaamsafkoeling worden in de forensische praktijk nu technieken ingezet die al jaren gebruikt worden in het klinisch onderzoek in het amc. >

22 essAY

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

beeld • Hollandse Hoogte

het bePalen van de oUdeRdom van een blaUwe Plek kan belangRIJk woRden bIJ het oPSPoRen van kIndeRmIShandelIng. de eerste stappen in de samenwerking op het grensvlak van de forensische en medische wetenschap zijn veelbelovend. In korte tijd is een aantal goede onderzoekslijnen uitgezet waarmee subsidies zijn binnengehaald die deze samenwerking mogelijk hebben gemaakt. de gezamenlijke inspanningen zullen ongetwijfeld resulteren in nieuwe geavanceerde technieken die gebruikt kunnen worden in de forensische praktijk. door een brede en langdurige onderzoeksopzet moet een track record worden opgebouwd waardoor meer subsidiemogelijkheden ontstaan voor verder wetenschappelijk onderzoek binnen de medisch-forensische fysica. kortom, rondkijken buiten de muren van het eigen bureau kan veel opleveren en leidt vaak tot verrassende ideeën en nieuwe inzichten – aan beide zijden van de muur. •

biomedische fotonica Biomedische fotonica is een onderdeel van de medische fysica waarin de interactie van licht met weefsel wordt gebruikt als basis voor het ontwikkelen van nieuwe diagnostische of therapeutische technieken. licht dat zich in weefsel voortplant, wordt verstrooid en geabsorbeerd. De mate van verstrooiing en absorptie hangt af van de optische eigenschappen van het materiaal en is vaak specifiek voor een bepaald type weefsel of cel. In de gemeten absorptie en verstrooiing zitten bijdragen van alle optisch actieve componenten, zoals bloed en bilirubine. Deze techniek, spectroscopie geheten, blijkt veelbelovend voor forensisch onderzoek.

Wit licht is het gedeelte uit het elektromagnetisch spectrum met golflengten van 450 nanometer (blauw) tot 700 nanometer (rood). een gedeelte van het licht dringt het weefsel in en verschillende golflengten worden in meer of mindere mate geabsorbeerd. Uit dit golflengteafhankelijke absorptiegedrag kan afgeleid worden welke absorberende stoffen binnen het weefsel aanwezig zijn. een belangrijke klinische toepassing van deze techniek is oxymetrie, waarbij het zuurstofgehalte in het bloed wordt gemeten. De zuurstof in het bloed wordt getransporteerd door het eiwit hemoglobine (hb). Wanneer er zuurstof is gebonden aan hb is het helderrood, na afgifte van de zuurstof is het gedeoxygeneerde hb donkerrood. Met spectroscopie is de verhouding tussen deze twee te bepalen, en daarmee de zuurstofsaturatie van het bloed; het percentage zuurstof dat gebonden is aan hemoglobine.

master forensic Science Sinds het studiejaar 2007 – 2008 biedt de UvA studenten met een afgeronde universitaire bètaopleiding de binnen Nederland unieke onderzoeksmaster forensic science. De master is onderdeel van een samenwerkingsverband met het Nederlands forensisch instituut en de politieacademie. hierdoor hebben studenten forensic science uitstekende mogelijkheden voor (internationale) stages, werkgelegenheid en onderzoeksplaatsen in het zich snel ontwikkelende forensische vakgebied. Ook de Biomedische fotonica groep en de afdeling Anatomie en embryologie van het AMC participeren in de masteropleiding. Afgestudeerden ontvangen een masterdiploma en mogen de wettelijk erkende titel Master of science in forensic science voeren.

mauRice aalDeRs schReef DiT essay op basis van heT college ‘blauwe plekken en blOeDspOren: spectrOscOpie in De striJD tegen De misDaaD’, Dat hiJ VerZOrgDe tiJDens De uniVersiteitsDag 2009.

MAurice AAlders – 1969 M.C.Aalders@amc.uva.nl • 1993 Technische natuurkunde th rijswijk • 2006 Natuurkunde Vrije Universiteit • 2001 Promotie Geneeskunde AMC/uvA en Antoni van leeuwenhoek ziekenhuis • 2001 – 2008 postdoc Laser centrum AMC • 2008 – heden universitair docent afdeling Biomedical engineering and physics AMC, coördinator master Medical physics uvA

23 tekst • Gert Jan Schinkel europese studies en amerikanistiek 1993

uva-geschieDenis — 25 JAAr europese studies

vrijdagavond 5 juni 2009. de opleiding europese studies (eS) viert haar 25-jarig bestaan in de Rode hoed in amsterdam.

In een levendig debat wordt gereflecteerd op het ontstaan van de studie, het profiel van de europese studies-student en het beroepsperspectief. een groot feest sluit de avond af.

Rashid niamat (eS 1990) was van de eerste lichting, uit 1983. hij herinnert zich vooral een ‘knusse’ sfeer. dat is niet zo gek als je bedenkt dat de eerste groep bestond uit zo’n vijftig studenten. die jaren kenmerkten zich volgens niamat door een zekere vorm van ‘chaos en saamhorigheid bij studenten’. tot nu toe hebben er ruim 3000 de eindstreep gehaald. afgestudeerden komen op heel uiteenlopende plekken terecht: in het bedrijfsleven, de journalistiek, de overheid (zoals buitenlandse zaken, de europese commissie), de politiek (europees Parlement) en de wetenschap. eigenlijk wat de oprichters onder meer voor ogen stond: een nieuw beroepsperspectief bieden voor letterenstudenten.

In 1981 vatte toenmalig plaatsvervangend letterendecaan albert Rijksbaron (klassieke taal- en letterkunde 1968 cum laude, promotie 1976) tijdens zijn vakantie in frankrijk het idee op om een moderne variant van zijn vakgebied (klassieke talen) op te zetten. met bram boxhoorn (geschiedenis 1982 cum laude, promotie 1992), student-lid van het faculteitsbestuur, later universitair hoofddocent eS, zette hij in een notitie de ideeen voor de opleiding uiteen. voornaamste drijfveer was om met de nieuwe studierichting de afstudeermogelijkheden binnen letteren te verruimen. het traditionele beroepsperspectief, vooral geassocieerd met het leraarschap, zou zo een nieuwe stimulans krijgen. Studenten zouden aan de slag kunnen in het bedrijfsleven, bij de overheid en bij internationale organisaties. door de combinatie van een taal en/of geschiedenis met Rechten of economie, aangevuld met specialisaties en vrije vakken, kregen studenten een brede opleiding en waren er legio mogelijkheden voor diversiteit. om tijdens de studie werkervaring op te doen, werd al vroeg een stagebureau opgericht. freek mekking (eS 1991) bestierde het bureau voor een jaar. aanvankelijk kwamen de stageplekken vooral tot stand dankzij contacten van max weisglas (erepenning Uva 1976), de eerste bijzonder hoogleraar van de opleiding. ‘Je moet dan denken aan bedrijven als akzo nobel en organisaties als de europese culturele Stichting en het ministerie van defensie. Pas in latere jaren waren er twee jaarlijkse vaste stageplekken bij de europese

commissie.’ formeel ging europese studies in september 1983 van start, aanvankelijk aan de herengracht – nummer 286, nu het kunsthistorisch Instituut. maar omdat de aantallen studenten in de tweede helft van de jaren tachtig flink toenamen – in het studiejaar 1988 – 1989 stonden er ruim 1000 ingeschreven – verhuisde de opleiding naar het P.c. hoofthuis aan de Spuistraat. mede daardoor verbeterde ook de samenwerking met de verschillende vakgroepen en werd de opleiding echt onderdeel van de letterenfaculteit. de sfeer in het nieuwe gebouw was wel anders dan aan de herengracht: ‘daar bevonden we ons op een soort zolderkamer in kleine werkgroepen, wat een gezellige sfeer gaf; ineens zaten we in een meer zakelijke omgeving, dat was wel even wennen’, zegt els lemaire-groen (eS 1994). met de groei van studenten – een ‘magneet’, volgens Rijksbaron – en de toenemende media-aandacht rond de

niet. dit type studie, waarbij je dus verschillende vakken met elkaar kunt combineren, spreekt me nog steeds aan. maar mede door de chaos en onervarenheid bij tal van docenten was er een hoge uitval en vormden studenten hechte clubs om het hoofd boven water te houden. het is om die laatste reden dat ik met anderen de Studievereniging europese Studies (SeS) ben begonnen.’ met de SeS kreeg de opleiding in 1985 een actieve vereniging. zij vervulde – en vervult – een belangrijke rol als bindmiddel, naast de organisatie van debatten, excursies, boekenverkoop en feesten. de SeS keek ook nadrukkelijk verder dan de opleiding zelf, vooral naar waar studenten na afloop terechtkwamen. een van de initiatieven was de publicatie van een almanak europese studies, met een overzicht van afgestudeerden, hun vakkenpakket, werkervaring en huidige werkkring. In het voorwoord bij de 1992-editie schreef Rijksbaron: ‘het stemt tot tevredenheid dat de afgestudeerden europese studies vooroplopen europa, met dergelijke post-universitaire dochter van Zeus activiteiten.’ deze activiteiten krijgen 25 jaar na de start van de opleiding een nieuwe impuls met de oprichting van de alumnikring europese studies, op de aUv-dag van 7 november a.s. alle alumni eS van wie het adres bij de Uva bekend is, ontvangen daarvoor een uitnodiging. •

europese eenwording, staken ook de vooroordelen de kop op. volgens sommigen deed je eS als je niet goed wist wat je wilde, volgens anderen was het een veredelde secretaresseopleiding. ook aan het academische gehalte van het nieuwe vakgebied werd nog wel eens getwijfeld. maar eS heeft zich kranig geweerd tegen dergelijke kritiek en heeft zich inmiddels een vaste plek verworven in de academische wereld. In 2008 ontving Joep leerssen (anglo-Irish Studies, promotie UU 1986), sinds eind jaren tachtig verbonden aan de opleiding, de prestigieuze Spinozapremie, de ‘nederlandse nobelprijs’. vanaf 1986 reikte de europese culturele Stichting de eSscriptieprijs uit; sinds 2005 is deze traditie overgenomen door het amsterdams Universiteitsfonds. hoe kijkt niamat terug op de studie? had hij het weer gedaan? ‘die vraag is mij vaker gesteld en ik weet het antwoord

‘ VAN DE HERENGRACHT NAAR HET P.C. HOOFT HUIS – Dat was wel eVen wennen ’

24 kalender

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

Alle oraties, afscheidsredes en lezingen zijn vrij toegankelijk (tenzij anders vermeld).

Oraties en afscheidsredes vinden plaats in de Aula van de UvA, Singel 411.

13 nov 09.00 u

algemeen

17 jan

18 sep 20.00 u — 22.00 u

21 sep 17.00 u — 18.00 u

23

Toekomst voor het verleden

Derde SPUI25-lezing douwe draaisma Over schrijven en herinnering: De tweede dood. En hoe eraan te ontkomen. Draaisma laat zien welke strategieën mensen in verschillende tijden en culturen hanteerden om niet te worden vergeten na hun dood. Introductie door José van Dijck. Meer informatie en aanmelden: www.spui25.nl

De Stelling van...

Karel van der Toorn Stelling in reeks uitdagende voordrachten waarin prominente wetenschappers zich uitspreken over de grondslagen en grenzen van hun vakgebied. Van der Toorn is collegevoorzitter van de UvA, als wetenschapper was hij hoogleraar Godsdiensten van de oudheid. www.spui25.nl

Mary Beard en Tom Holland

20.00 u — 22.00 u

29

De Levende Europese Literatuur: Perihan Ma g˘ den

sep 17.00 u — 19.00 u

1 okt

3/ 4 okt 10.00 u — 17.00 u

professionals in het onderwijs Hoe kunnen docenten en schoolleiders de leerprocessen van hun leerlingen beïnvloeden? Wat is het verband tussen het leren van leerlingen en het leren van de professional zelf? Workshops en masterclasses. Prominente sprekers geven hun visie op onderwijs: Ap Dijksterhuis, Daniel Ofman en Bas Haring. www.centrumvoornascholing.nl/congres

75 jaar Allard Pierson Museum Jubileumtentoonstelling met speciale activiteiten in november rond de verjaardag van het museum (12 november).

Locatie: Allard Pierson Museum, Oude Turfmarkt 127. www.allardpiersonmuseum.nl

wat de klassieken ons te melden hebben Gesprek met classica Beard en schrijver Holland over de betekenis van de klassieke oudheid voor de wereld van nu. www.spui25.nl

sep

Congres ‘Leren en laten leren’

I.s.m. opleiding europese studies Hoe staat het met het engagement in de literatuur en daarbuiten? Een gesprek met de Turkse schrijfster Perihan Ma˘gden, Margot Dijkgraaf en Guido Snel. www.spui25.nl

Oktober Kennismaand 2009 reis naar het onbekende Diverse lezingen en (kinder)rondleidingen in het Allard Pierson Museum. www.oktoberkennismaand.nl

Scientific Festival archeoloog als speurneus Hoe ontdek je iets wat je niet kunt zien?

Op ontdekkingsreis in en rond science center NEMO. Waren tempels en beelden in de oudheid wel wit? Wat zit er nu in zo’n mummie?

Hoe weet je waar je moet graven? Vanaf 12 jaar. Meer informatie www.e-nemo.nl

12 okt 17.00 u — 18.00 u

16 okt

17

jan

De Stelling van...

Henkjan Honing Stelling in reeks uitdagende voordrachten waarin prominente wetenschappers zich uitspreken over de grondslagen en grenzen van hun vakgebied. Honing is universitair hoofddocent Muziekcognitie, zie ook pag. 28-29 in deze SPUI. www.spui25.nl

Een Reis door Joodse Werelden Collectie Braginsky Zeven eeuwen Joodse geschiedenis in beeld en geschrift: de belangrijkste privéverzameling Hebreeuwse handschriften. Locatie: Bijzondere Collecties, Oude Turfmarkt 129. www.hum.uva.nl/illustereschool Bij de tentoonstelling Een Reis door Joodse Werelden verschijnt een rijk geïllustreerde catalogus. 28 oktober: lezing en tentoonstellingsbezoek met conservator dr. Emile Schrijver

Economie en Bedrijfskunde

22 sep 18.30 u

27 okt 14.30 u

13 nov

17 25 okt

7 nov 19.00 u — 02.00 u

7 nov

Week van de Geschiedenis

17.00 u

oorlog en vrede Met o.a. op 20 oktober, 15.30 uur: Gladiatoren. Volksvermaak in het Colosseum, lezing van Fik Meijer, emeritus hoogleraar Oude geschiedenis. www.weekvandegeschiedenis.nl

AUV-dag 2009 ledendag 62e ledendag van de AUV. Meer informatie: pagina 41

oorzaken van de klimaatopwarming en de gevolgen voor de Nederlandse economie.

Hans H.J. Labohm studeerde Economie en Economische geschiedenis aan de UvA, was gastonderzoeker en adviseur bij Clingendael en publiceert over internationale economische vraagstukken. secr @ kae.nl

De toekomst van het pensioenstelsel in Nederland Dies Natalis Feb en KAE Zie verder onder KAE, pagina 42. Aanmelden: alumni-feb @ uva.nl

Viering 80-jarig bestaan K AE Lustrumfeest Kring van Amsterdamse Economen. Met Willem Middelkoop over de economische situatie. Zie verder onder KAE, pagina 42. www.kae.nl

Geesteswetenschappen

De Amsterdamse Museumnacht Tijdreizen Ga mee op reis naar (on) bekende bestemmingen in toekomst en verleden. Een avondje (virtueel) stappen in het Rome van 320 n.Chr.? Een reis naar de wereld van 3D ‘zonder brilletje’? www.n8.nl

Kringlezing Hans Labohm

17 sep 15.00 u

Lezing Sir Ian Kershaw twintigste-eeuwse genociden in vergelijkend perspectief. Kershaw (Universiteit van Sheffield) spreekt op uitnodiging van het Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies. Hij is bekend door zijn magistrale biografie van Hitler en zijn publicaties over Stalin, de nazi’s en de Tweede Wereldoorlog,

werkte mee aan BBC-series over deze onderwerpen en doet momenteel onderzoek naar de val van het Derde Rijk. Locatie: Aula van de UvA. Toegang: gratis

18 sep 11.00 u — 13.30 u

24 sep 17.15 u

25 sep 14.00 u — 16.00 u

28 sep

1/ 2 okt

Museum voor Religieuze Kunst de Abdij Maria Refugie is de locatie van dit museum in Uden, dat u kunt bezoeken. Aanmelden: www.hum.uva.nl/illustereschool

Lezing prof. dr. Jos Biemans Bijzondere Lezing over boekarcheologie en de meerwaarde van codicologisch onderzoek. Aanmelden: www.spui25.nl

okt 13.15 u — 16.30 u

8 okt 13.15 u — 16.30 u

okt 20.00 u — 22.00 u

16 okt 11.00 u — 13.30 u

30 okt 15.00 u

Van Gogh Frank Reijnders, Margriet Schavemaker en Saskia de Bodt over kunst en kinderen. Een week later: rondleiding in het Van Gogh Museum.

Aanmelden: www.hum.uva.nl/illustereschool

Tentoonstelling Islamitische filosofie Overzicht belangrijkste boeken uit de islamitische filosofische traditie. Locatie: Universiteitsbibliotheek, Singel 425

Interdisciplinary Workshop Globalization and Violence

Voskuil, volk en taal Voskuil-stadswandeling en lezingen van Hans Bennis en Gerard Rooijakkers. Aanmelden: www.hum.uva. nl/illustereschool

Hoe Amsterdam in de 19e eeuw een katholiek profiel kreeg Marita Mathijsen vertelt over Amsterdam in de 19e eeuw. Daarna stadswandeling langs bijzondere gebouwen uit die tijd. Aanmelden: www.hum.uva.nl/illustereschool

Alumnivaria Meer over activiteiten

p 42

p 44

Emoties en moraal Frans Jacobs en Jan Verplaetse Spelen emoties een rol bij morele keuzes? Gesprek over de filosofie van emoties en de oorsprong van de moraal. Aanmelden: www.spui25.nl

Enkhuizen in de Gouden Eeuw Stadswandeling door Gerrit Vermeer. Aanmelden: www.hum.uva.nl/illustereschool

27 nov 10.00 u — 16.30 u

27 nov 14.30 u

Afscheidsrede Marita Mathijsen Afscheid prof. dr. Marita Mathijsen, hoogleraar Moderne Nederlandse letterkunde. Locatie: Aula.

Afscheidsrede van kenner van de negentiendeeeuwse literatuur Marita Mathijsen

Kunst kijken met kinderen

What connects garbage dumps in New York, riots in Paris, and skyscrapers in São Paulo? How is contemporary visual culture – extending from art and architecture to film and digital media – responding to new forms of violence associated with global and globalizing cities? Meer informatie: asca @ uva.nl

2

8

AUV-Kringen Meer over activiteiten

10 dec 14.30 u

10 dec

11 nov 14.30 u

11 nov 11.00 u — 12.30 u

19 nov 17.15 u — 18.30 u

19 21 nov 17.15 u — 18.30 u

26 nov 20.00 u — 22.00 u

Oratie prof. dr. S.F. de Bodt bijzonder hoogleraar Illustratie, vanwege de Stichting Fiep Westendorp Foundation

De Artis Bibliotheek Rondleiding door Piet Ver-kruijsse, conservator van deze bijzondere bibliotheek. Aanmelden: www.hum.uva.nl/illustereschool

Timing is everything De wezenlijke relatie tussen retorica en ethiek. In deze Bijzondere Lezing spreekt Jeroen Bons over de inhoud en betekenis van het retorische onderwijs in de oudheid. Aanmelden: www.spui25.nl

Conference Imagining Amsterdam Visions and Revisions This conference aims to examine the popular, literary, cinematic, and artistic image of Amsterdam in the ‘age of globalisation’. www.hum.uva.nl/Imagining-Amsterdam

Nieuwsbericht Uitgelicht!

Publieksgeschiedenis Hoe komt het dat een breed publiek ineens zo geïnteresseerd is in geschiedenis? En hoe zorg je ervoor dat de principes uit de geschiedtheorie een rol blijven spelen?

Debat onder leiding van Paul Knevel.

Aanmelden: www.spui25.nl

19.15 u — 22.00 u

11 dec 14.30 u

25

Meertalig opgroeien studiedag met lezingen en workshops voor ouders, docenten, logopedisten en vanuit de politiek geïnteresseerden in meertaligheid. Aanmelden: www.hum.uva.nl/illustereschool

Oratie prof. dr.

A.A.M. de Jong bijzonder hoogleraar Nederlandse cultuurgeschiedenis, in het bijzonder de studie der voorwerpen, vanwege het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap

Oratie prof. dr.

W.R.E. Velema bijzonder hoogleraar Geschiedtheorie en geschiedenis van de geschiedschrijving, vanwege de Stichting Amsterdams Universiteitsfonds

Raise the red lantern filmvertoning naar aanleiding van de dansvoorstelling Raise the red lantern, die u met korting kunt bijwonen.

Met een inleiding door Joyce Goggin

Oratie prof. dr.

W.J.J. Honselaar bijzonder hoogleraar Culturele relaties Nederland-Oost-Europa, vanwege de Stichting Pegasus

geneeskunde

9 okt 14.30 u

15 okt 14.30 u 15.45 u

Oratie prof. dr.

C.J.M. de Vries hoogleraar Medische celbiochemie

Dubbeloratie prof. dr.

J.M. Prins & prof. dr. M.D. de Jong hoogleraar Inwendige geneeskunde, in het bijzonder de behandeling van infectieziekten (Prins) en hoogleraar Klinische virologie (De Jong)

26 kAleNDer 22 okt 14.30 u

12 noV 14.30 u

4 dec 14.30 u

18 dec 14.30 u

Oratie prof. dr. P.J.M. Bakker hoogleRaaR Procesinrichting en procesinnovatie in de zorg

sep

7

dec

24 sep 14.30 u

29 sep

15

dec

24 okt

Oratie prof. dr. R. Schlingemann bijzonDeR hoogleRaaR oculaire angiogenese, vanwege het genootschap ter bevordering van natuur-, genees- en heelkunde

bijzonDeR hoogleRaaR vluchtelingen en gezondheid, vanwege de Stichting Pharos

Oratie prof. dr. J.C.M. Meijers hoogleRaaR experimentele vasculaire geneeskunde

Collegereeks Relativiteit: Ruimte en Tijd volgens Einstein einsTeins RelaTiviTeiTsTheoRie is een van de meest tot de verbeelding sprekende natuurkundige theorieën. In deze cyclus worden onderwerpen als zwaartekracht, kosmologie (big bang, donkere materie) en de vereniging van relativiteit met de kwantummechanica (Snaartheorie, hawkingstraling) op aanschouwelijke wijze uitgelegd. www.iis.uva.nl/keuzeonderwijs

Oratie prof. dr.

M.J. Trappenburg bijzonDeR hoogleRaaR Sociaal-politieke aspecten van de verzorgingsstaat, vanwege de Stichting willem drees-lezing

Wetenschapsgeschiedenis collegeReeks de ontwikkeling van de wetenschap in haar maatschappelijke en intellectuele samenhang geanalyseerd: experimentele stijl in relatie tot de alchemie, hypothese vormende wetenschap en de impact van de technologie op de wetenschap. www.iis.uva.nl/keuzeonderwijs

Miniconferentie Andragologie kennissamenleving, kennisproductiviteit en sociaal kapitaal. discussie aan de hand van papers t.b.v. academische en praktijktheoretische reflectie met brede groep alumni en Joseph kessels en gerard de zeeuw. locatie: eggertzaal te amsterdam. aanmelden: secretariaat @ andragologie.eu. Informatie: www.andragologie.eu

rechtsgeleerdheid

Oratie prof. dr. W.L.J.M. Devillé

maatschappijen gedragswetenschappen

21

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

2 okt 14.30 u

6 noV 14.30 u

20 noV 14.30 u

Oratie prof. dr.

B.C.M. Waaijer bijzonDeR hoogleRaaR notarieel recht, vanwege de Stichting tot bevordering der notariële wetenschap

sept 11.00 u — 12.00 u

25 sept 14.30 u — 17.00 u

1 okt 14.30 u

10 okt 12.00 u — 17.00 u

7 noV

Oratie prof. dr. D.J. Korf bijzonDeR hoogleRaaR criminologie, in het bijzonder onderzoek naar criminaliteitsbeleid, vanwege de Stichting wetenschappelijk onderzoek criminaliteitsbeleid

Oratie prof. dr.

M. Pallemaerts hoogleRaaR europees milieurecht

natuurwetenschappen, wiskunde en informatica

20

in de Watergraafsmeer is nieuwbouw gerealiseerd van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en informatica

15 noV 11.00 u — 12.00 u

13 dec 11.00 u — 12.00 u

Open Dag Science Park Amsterdam naast de fnwI presenteren andere onderzoeksinstituten in Science Park amsterdam hun wetenschappelijk onderzoek aan het brede publiek. Iedereen is van harte welkom om alles te weten te komen over de bètawetenschappen. dit jaar extra bijzonder, omdat het nieuwe gebouw van de fnwI geopend is.

Museumnacht, NEMO, Oosterdok In science center nemo leveren diverse Uva-wetenschappers een bijdrage aan de amsterdamse museumnacht. volg de weg van een camerapil, bespeel het vuurorgel, devolueer tot mensaap en test je geluk in het wetenschappelijk casino. www.e-nemo.nl en www.n8.nl

Heeft het zin om aardig te zijn? kinderlezing door populatiebioloog dr. martijn egas over egoïsme en groepsbelang. locatie: nemo, oosterdok 2. www.kinderlezingen.nl

Hoe heet is sambal? kinderlezing door scheikundige dr. Jan van maarseveen over de chemie van geuren en smaken. locatie: nemo, oosterdok 2. www.kinderlezingen.nl

Waarom win ik nooit de loterij? kinDeRlezing door wiskundige michel mandjes over kansrekening en tactieken om te winnen. locatie: nemo, oosterdok 2. www.kinderlezingen.nl

Jouw quarks of mijn quarks ? afscheiDscollege prof. dr. karel gaemers, hoogleraar theoretische fysica en voormalig decaan van de fnwI

Oratie prof. dr.

N.H. Tennent hoogleRaaR natuurwetenschappelijke aspecten van conservering en restauratie van roerend cultureel erfgoed (conservation Science)

bijzondere collecties zie voor extra activiteiten van de Bijzondere Collecties rond sinterklaas en kerst www.bijzonderecollecties.uva.nl

open Uvacolleges Verdieping en verbreding op tal van terreinen. zie voor het actuele aanbod www.studeren.uva.nl/open-uva

SPUI25 spui25 is een academischcultureel podium met lezingen, debatten, interviews, boekpresentaties, discussies, prijsuitreikingen, e.d., gericht op de academische gemeenschap van wetenschappers, alumni en studenten, en op een breed geïnteresseerd literair-cultureel publiek. Voor het actuele programma, zie www.spui25. nl. Aanmelden voor de digitale nieuwsbrief: spui25@uva.nl

Gesprek opvoeden

Essay bloedsporen

p 04

p 20

27

beeld • Monique Kooijmans & Marc Kruse

univeR siTeiTsDag zateRdag 6 JUnI 2009

28 WeteNsChAp tekst • Nadine Böke Journalistiek en media 2007 illustratie • Holger Lippmann

er wordt veel fundamenteel onderzoek gedaan naar taal. maar nauwelijks naar muziek.

oP z naaR d

Terwijl dit een minstens zo interessant fenomeen is, aldus henkjan honing. een computergestuurde schoen, pasgeboren baby’s en dansende papegaaien. op het eerste gezicht zit er weinig verband tussen deze dingen. toch waren zij allemaal deel van het onderzoek van universitair hoofddocent muziekcognitie henkjan honing (1959). hij legt uit: ‘Ik maak gebruik van nogal uiteenlopende methodieken. maar uiteindelijk heeft alles wat ik onderzoek te maken met muziek. de musicologie kijkt meestal naar muziek als kunstvorm. Ik ben in iets anders geïnteresseerd. mijn fascinatie heeft te maken met de fundamenten van muziek maken en naar muziek luisteren. de ene keer onderzoek ik dit met computermodellen; de andere keer gaat het om onderzoek aan baby’s of dieren; weer een andere keer gaat het om psychologisch onderzoek via het internet.’ zijn fascinatie voor fundamentele vragen rond muziek en luisteren naar muziek begon in de jaren dat honing nog zijn brood verdiende als muzikant. op een gegeven moment bedacht hij een muziekstuk tussen twee slagwerkers en een ‘luisterende’ computer die de slagwerkers feedback moest geven. het programmeren van die computer bleek een lastiger klus dan honing had verwacht. ‘Ik moest die computer gaan uitleggen wat tempo is en wat de eerste tel van de muziek is. maar dat soort dingen kun je niet zomaar direct

meten. hoe leg je dat een computer dan uit? op dat punt realiseerde ik me: eigenlijk snap ik helemaal niets van muziek! dus besloot ik hier dieper in te duiken. zo werd wat begon als een compositie, uiteindelijk wetenschap.’ honing werkt nog steeds graag met computermodellen om te bekijken wat we wel, en vooral wat we niet snappen aan muziek. honing: ‘als je denkt dat je iets begrijpt, kun je dat in een model beschrijven. dat programmeer je vervolgens op de computer. als die computer dan faalt, weet je dat je het eigenlijk nog niet zo goed snapt als je dacht. en moet je verder sleutelen aan het model.’ een concreet probleem waaraan honing op deze manier heeft gewerkt, is maatgevoel, ook wel beatinductie genoemd: het horen van een regelmatige puls in de muziek waarop je je voet zou meebewegen. als je danst, doe je dat doorgaans op de maat van de muziek. en op de maat dansen, dat kunnen peuters zelfs. toch is het horen van de maat niet zo eenvoudig. honing: ‘de maat zit niet altijd expliciet in het ritme van de muziek.

Je kunt het vergelijken met perspectief in een afbeelding: het zit er wel in, maar alleen impliciet. wij kunnen het zo herkennen. maar het is heel lastig om het voor een computer concreet te maken.’ Uiteindelijk slaagde honing erin een programma te schrijven waardoor een computer wel de maat kan herkennen. dit leidde tot het genoemde computergestuurde schoentje, dat kan meetikken op de maat van de muziek. honing vindt onderzoek naar muziek net zo belangrijk als onderzoek naar taal. ‘taal wordt veel en in de volle breedte onderzocht. bij muziek draait het onderzoek toch vaak om cultuurhistorische zaken. Ik wil graag laten zien dat muziek, net zoals taal, ook een hele brede eigenschap is. er zijn allerlei cognitieve, motorische en fysiologische functies bij betrokken. cognitiewetenschappers zouden daarom nog best iets kunnen leren van onderzoek naar muziek.’ muziek lijkt bovendien, net als taal, een fundamentele menselijke eigenschap te zijn. Sommige kenmerken van muzikaliteit zijn aangeboren, zo bewees honing. met de hulp

Universiteitsdag 2009 beeldregistratie

Beeld muziek in kandinsky

p 27

www

oek e maat

29

westerse muziek voorkomen. dat verwacht ik niet. maar de vraag is te intrigerend om niet te onderzoeken.’ binnenkort wil honing ook gaan onderzoeken in hoeverre maatgevoel een puur menselijke eigenschap is. lang werd gedacht dat alleen mensen maatgevoel hebben, en dieren niet. wat de interessante vraag oproept waarom dit zo is. maar toen doken er op Youtube filmpjes op van Snowball, een witte kaketoe die uitstekend op de maat kan dansen. honing: ‘amerikaanse cognitiewetenschappers hebben vervolgens testen gedaan met Snowball. hun resultaten zijn eerder dit jaar gepubliceerd. ze lieten het dier bijvoorbeeld dansen op zijn favoriete nummers terwijl ze het tempo versnelden. het lijkt erop dat Snowball echt maatgevoel heeft. wij hebben nu een onderzoeksvoorstel ingediend om experimenten te doen met behulp van verschillende soorten vogels: zowel soorten die goed kunnen leren en gedrag imiteren als soorten die deze eigenschappen niet hebben. om te kijken hoe het nu echt zit met dieren en maatgevoel.’ er is ook een ander onderwerp dat honing ooit nog hoopt te kunnen onderzoeken, maar waarvoor hij nog geen goed voorstel heeft weten te schrijven: het verschijnsel van de ‘oorwurm’, de term die honings groep gebruikt voor liedjes die spontaan in je hoofd gaan zitten en er niet meer uit willen. honing: ‘Ik vind dit een heel intrigerend fenomeen. mede omdat het iets exclusiefs van muziek is. hoe vaak gebeurt het dat je een bepaald beeld of een passage uit een boek niet uit je hoofd kunt krijgen? oorwurmen zijn een heel irritant fenomeen; ze komen in elke cultuur voor. het ergert me dat we geen antwoord hebben op de vraag hoe ze werken.

Persoonlijk heb ik er wel een excuus voor. oorwurmen hebben te maken met melodie. en dat is niet mijn specialisme: ik ben vooral expert op het gebied van ritme en timing in muziek.’ • medio november verschijnt bij uitgeverij nieuw amsterdam van henkjan honing het boek Iedereen is muzikaal. het gaat over wat we weten over het luisteren naar muziek en laat zien dat de meesten van ons muzikaler zijn dan we zelf misschien denken. Zie voor meer informatie: www.nieuwamsterdam.nl/iedereenismuzikaal. ’

‘pasgeboren baby’s hebben al maatgevoel – DiT iS DUS EEN AANGEBOREN EiGENScHAP.’ van cognitiewetenschappers uit boedapest toonde hij aan dat pasgeboren baby’s al maatgevoel hebben. en dat dit dus een aangeboren eigenschap is. de onderzoekers kwamen tot deze conclusie door baby’s van enkele dagen oud te laten luisteren naar muziek en daarbij hun hersenactiviteit te meten. op momenten dat de maat niet klopte, bleek bij de baby’s een hersengebied dat geassocieerd is met verrassing actief te worden. een ander experiment van honing – een uitgebreide internetstudie – keek naar de vraag in hoeverre muzikaliteit aangeleerd is of dat mensen van nature muzikaal zijn. honing: ‘we lieten mensen naar twee uitvoeringen van een muziekstuk luisteren: het origineel en een gemanipuleerd stuk. verrassend genoeg bleken leken net zo goed te zijn in het herkennen van de “echte” uitvoering als muziekexperts. wel bleek het hierbij uit te maken hoe vaak iemand naar bepaalde muziek luisterde. blootstelling aan muziek is kennelijk belangrijk voor muzikaliteit. maar vervolgens

pik je dingen automatisch op, je hoeft je er niet expliciet in te verdiepen.’ op het moment heeft honing meerdere onderzoeken en onderzoeksvoorstellen lopen. een daarvan is een vervolg op het eerdere babyonderzoek, opnieuw in samenwerking met de neurologen in boedapest. honing: ‘we gaan nu een vergelijkbaar onderzoek doen, maar dan aan metrum. het heeft ermee te maken dat als je een noot weglaat op de eerste tel van een maat, dit meer opvalt dan als je halverwege de maat een noot weglaat. deze hiërarchie in metrische verwachting tijdens het luisteren hebben we al aangetoond bij volwassenen. het zou me zeer verrassen als we bij baby’s hetzelfde vinden. de meeste onderzoekers zijn het er namelijk over eens dat metrum een cultureel, aangeleerd verschijnsel is. het is een typisch aspect van onze westerse muziek. als we op dit vlak bij pasgeboren baby’s eenzelfde effect vinden als bij volwassenen, zou dat betekenen dat mensen een aangeboren gevoeligheid hebben voor maatsoorten zoals ze veel in

henkJAn honing – 1959 H.J.Honing@uva.nl • 1981 – 1984 Elektronische muziek en compositie uu • 1984 Idem aan Center for Computer research in Music and Acoustics (CCrMA), stanford university • 1991 Promotie, City university, londen • 1992 onderzoeker Institute for logic, language and Computation (illC), uvA

• 1997 medeoprichter en coördinator onderzoeksgroep Music, Mind, Machine, uvA en radboud universiteit Nijmegen • 1997 – heden universitair hoofddocent onderzoeksgroep Muziekcognitie, illC, uvA • 2007 – heden: vicepresident european society for the Cognitive sciences of Music

30 WeteNsChAp tekst • Nadine Böke Journalistiek en media 2007 beeld inzet • Jeroen Oerlemans

beelD — wAssily kAndinsky, coMposition Vii

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

waSSIlY kandInSkY comPoSItIon vII 1913. oil on canvas, 200 x 300 cm. State tretyakov gallery, moskou.

door welk beeld laten Uva-wetenschappers zich inspireren? het favoriete schilderij van barbara baarsma, bijzonder hoogleraar toegepast economisch onderzoek en directeur van de stichting Seo economisch onderzoek, is composition Vii van wassily kandinsky (1913).

‘het dRUkke, kleURRIJke en eneRgIeke van dIt SchIldeRIJ – Dat past wel biJ me ’

bArbArA bAArsMA – 1969 B.Baarsma@uva.nl • Industrieel ontwerpen TU Delft (n.a.)

• 1993 Economie UvA cum laude • 2000 Promotie • 1994 – 1999 aio Faculteit Economie en Bedrijfskunde en onderzoeker seO economisch Onderzoek • 2000 – 2002 senior onderzoeker SEO • 2002 – 2007 afdelingshoofd cluster Mededinging en regulering seO • 2006 adjunct-directeur SEO • 2008 – heden lid Raad van Commissarissen loyalis NV • 2008 – heden directeur SEO • 2009 bijzonder hoogleraar Toegepast economisch onderzoek uvA

wat me erg aanspreekt in dit schilderij zijn de vormen: de cirkels, de ovalen. Ik heb iets met ontwerpen en met stereometrie, een onderdeel van de wiskunde dat met vormen te maken heeft. om die reden ben ik na de middelbare school in delft Industrieel ontwerpen gaan studeren. maar ik vond die studie te praktisch en er zat te weinig wiskunde in. toen ben ik overgestapt op economie.

dus heb ik gekozen voor een werk van mijn favoriete schilder. en dan specifiek dit schilderij vanwege de mooie diagonaal die erin zit, en de prachtige kleuren. het drukke, kleurrijke en energieke – dat past wel bij me. het is een heel dynamisch werk; maar tegelijk ook heel gestileerd. afhankelijk van je stemming kun je het zien als druk of als rustig. de vele kleuren zorgen ervoor dat het schilderij zich aanpast aan je stemming.

AbstrAct het abstracte van het schilderij komt niet echt terug in mijn huidige werk. dat is vooral heel analytisch. maar als ik wel industrieel ontwerper was geworden, was ik waarschijnlijk abstracte dingen gaan ontwerpen. Ik houd niet van het ontwerpen van praktische dingen zoals vorken of lepels. Ik zou me waarschijnlijk zijn gaan richten op abstractere zaken zoals organisaties of markten. dat laatste raakt wel weer aan mijn huidige functie als marktwerkingseconoom.

MuZiek wat ik er verder leuk aan vind, is dat er als het ware muziek in zit. kandinsky was behalve schilder ook muzikant, en dat zie je. het werk heeft bovendien een titel die lijkt op die van een muziekstuk. dat vind ik mooi. het is een titel waarmee je alle kanten op kunt, anders dan bij een schilderij dat bijvoorbeeld De vrouw of De zee heet.

In dit werk kun je alles zien wat je wilt. •

diAgonAAl voor deze rubriek wilde ik eigenlijk een ander schilderij kiezen, dat ik ooit heb gezien in San francisco. het was een renaissanceschilderij van een naakte vrouw, met een hele mooie lichtval. Ik houd zeker niet alleen van abstract werk; ik vind renaissanceschilderkunst ook erg mooi. maar dat ene schilderij heb ik niet kunnen terugvinden, ik weet zelfs de titel niet meer.

Kalender lezing Sir Ian kershaw

p 24

31

tekst • Nadine Böke Journalistiek en media 2007

pRoefschRifT — ArMeense genocide

v

ug ur ÜngÖr – 1980 U.Ungor @sheffield.ac.uk • 2003 Bachelor sociologie rug • 2003 Summerschool genocidestudies toronto • 2005 Master Genocidestudies uvA cum laude • 2009 Promotie Genocidestudies cum laude • 2008 – heden docent internationale geschiedenis University of Sheffield

proefschriften leggen De basis voor wetenschappeliJke carriÈres, nieUwe UitvinDingen en praktische innovaties. ug uR ÜngÖR weRpT een nieuw lichT op De aRmeense genociDe in TuRkije. v

‘bij dit soort onderzoek is het belangrijk je over je eerste, emotionele reactie heen te zetten. moraliseren geeft emotionele bevrediging, maar je moet streven naar intellectuele bevrediging. dus niet denken: de daders zijn slecht. maar je afvragen: waarom hebben zij dit gedaan?’ Ug ur Üngör promoveerde op 11 juni bij het centrum voor holocaust- en genocidestudies op vraagstukken rond de armeense genocide in turkije. de promotiecommissie, die naast de promotoren Johannes houwink ten cate (promotie geschiedenis UU 1995) en michael wintle (promotie economische en sociale geschiedenis University of hull 1985) bestond uit onder anderen geschiedschrijver en overlever van vernietigingskamp Sobibor Jules Schelvis (eredoctoraat 2008), was zeer te spreken over de kwaliteit van Üngörs proefschrift. zij verleenden zijn werk dan ook de eretitel cum laude, onder meer vanwege de heldere schrijfstijl en het nieuwe perspectief op de armeense kwestie. Üngör: ‘nieuw aan mijn onderzoek is dat ik ook de ervaringen van andere groepen heb bestudeerd, niet alleen die van de armeniërs. en ik heb de chronologie uitgebreid, door niet alleen te kijken naar de periode van de genocide, in 1915 – 1916, maar ook naar de periode erna, tot 1950.’ tot dat jaar regeerden de Jong-turken – de bijnaam voor een groep officieren die in 1913 via een bloedige staatsgreep de macht greep – turkije als een dictatuur. v

het bekendste lid is mustafa kemal atatürk, voornamelijk geroemd als grondlegger van het moderne turkije. Üngör: ‘Ik beargumenteer dat de armeense genocide onderdeel was van een bredere bevolkingspolitiek van de Jong-turken. hoe kunnen we bijvoorbeeld anders verklaren dat in sommige regio’s ook niet-armeense christenen werden vervolgd en vermoord? en waarom werden er uit oost-turkije grote groepen koerden gedeporteerd? hoe verklaar je het geweld tegen assyriërs en grieken?’ de verklaring voor dit alles ligt volgens Üngör deels in een decennialang gevoerde bevolkingspolitiek die erop gericht was van turkije één homogene natiestaat te maken. de verschillende in het land levende bevolkingsgroepen moesten worden ‘geturkificeerd’. Üngör groeide grotendeels op in nederland. hij las pas iets over de armeense genocide in oost-turkije, het gebied waar zijn familie vandaan komt, toen hij Sociologie studeerde in groningen. het onderwerp fascineerde hem zo dat hij een summerschool over genocide volgde aan de Universiteit van toronto. daarna meldde hij zich als eerste student aan voor de masteropleiding genocidestudies aan de Uva. In 2006 ontving hij de Uva-scriptieprijs én de nationale Scriptieprijs van het parool en de Uva, voor zijn masterscriptie over de armeense genocide. nog voor hij was afgestudeerd, kreeg hij zijn promotieplek. Üngör: ‘die scriptie is nu feitelijk hoofdstuk drie van mijn proefschrift.’ voor zijn onderzoek tekende Üngör onder meer in oost-turkije de verhalen op van mensen die de genocide nog hadden meegemaakt of er verhalen over wisten. Üngör: ‘er bestaat in turkije een grote tegenstelling tussen wat in de officiële geschiedenisboeken staat en wat mensen elkaar vertellen. Ik heb veel gehad aan mijn gesprekken met bejaarden uit de regio. zij konden zich nog allerlei – soms gruwelijke – details herinneren. bijvoorbeeld waar massagraven liggen. of het verhaal van een volledig uitgeroeid armeens dorp. en hoe mensen in een houten schuur werden gejaagd, die in brand werd gestoken.’ Üngör slaagde er ook in veel niet eerder bestudeerde officiële bronnen te raadplegen, waaronder documenten in de nationale archieven in Istanboel en ankara. dit ging volgens hem ‘eigenlijk best makkelijk’. maar vanwege het taboe dat er officieel nog steeds op het onderwerp rust, was hij wel uiterst voorzichtig. ‘Ik moet bekennen dat ik de staf van het archief wel een beetje heb misleid. Ik vertelde hen dat ik onderzoek deed naar de algemene geschiedenis van turkije. alleen onder dat mom kon ik alles inzien. al weet je natuurlijk nooit wat je niet weet. misschien ligt er in dat archief nog veel meer. Ik heb ook mijn best gedaan om tijdens mijn onderzoek uit de media te blijven. Ik ben bovendien geen politiek activist, maar wetenschapper. mij zul je niet horen zeggen dat de turkse regering de genocide moet erkennen; dat is aan anderen.’ •

32 wetenschap

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

Spui —

kort nieuws

Economie & bedrijfskunde

De wetenschappelijke kennis neemt dagelijks toe. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam dragen daaraan bij met proefschriften, papers en andere publicaties waarin zij de vruchten van hun arbeid wereldkundig maken.

SPUI biedt een selectie van recente resultaten.

Man gaat minder werken als salaris vrouw stijgt Nederlandse vrouwen én mannen gaan minder werken wanneer hun partner meer gaat verdienen. Chris van Klaveren (Economie 2002, promotie 2009) promoveerde op 2 juli op zijn onderzoek waarin hij analyseerde hoe ruim 350 Nederlandse meerpersoonshuishoudens – autochtone en allochtone – omgaan met de verdeling van werk, vrije tijd en huishoudelijke taken. Van Klaveren acht het belangrijk dat de overheid zich daarvan bewust is bij het opstellen van beleidsmaatregelen. Bij subsidieverlening om vrouwen aan het werk te helpen houdt men nu bijvoorbeeld nog geen rekening met het effect hiervan op de arbeidsproductiviteit van de partner. www.uva.nl/archiefpromoties

EU haalt doelstellingen arbeidsparticipatie niet 1

2

3

Geesteswetenschappen

Laatste Bijbelboek op web ontsloten Op de website bijbelencultuur.nl van het Digitaal Productiecentrum van de UvA zijn nu alle 77 Bijbelboeken ontsloten. Voor elk Bijbelboek is de invloed en betekenis voor de Nederlandse cultuur beschreven. Op de site staan de volledige Bijbelboeken; aanklikbare icoontjes geven bijvoorbeeld aan welk kunstwerk, lied of zegswijze op bepaalde stukken tekst is gebaseerd. De redactie staat open voor suggesties voor uitbreiding met nieuwe links tussen de Bijbel en de Nederlandse cultuur. www.bijbelencultuur.nl

Vrouwenacceptatie bij genootschappen kende geen rechtlijnige vooruitgang

www.seo.nl/nl/publicaties/discussionpapers/

De toelating van vrouwen tot genootschappen evolueerde op een golfbeweging van erkenning en negering van hun talenten. Dat stelt Claudette de Weerd (Geschiedenis VU 1986, promotie UvA 2009) in het onderzoek waarop zij op 12 mei promoveerde. Haar proefschrift, Uw sekse en de onze. Vrouwen en genootschappen in Nederland en in de ons omringende landen (1750 – ca. 1810), is ook uitgegeven in boekvorm. Tot de achttiende eeuw waren vrouwen niet welkom bij genootschappen. Aan het eind van die eeuw kwam hierin langzaam verandering. Enkele dichtgenootschappen lieten getalenteerde vrouwelijke dichters toe. In Zeeland richtte een groep vrouwen een eigen natuurkundig genootschap op. Maar het Amsterdamse Felix Meritis ging zichzelf expliciet een mannengenootschap noemen, en liet slechts mondjesmaat vrouwen toe. De Weerd beschrijft deze en andere voorbeelden en de discussies rond het vrouwenlidmaatschap. Ook vergelijkt zij de situatie in Nederland met die in Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland.

2009/dp56.html

www.uva.nl/archiefpromoties

Mede door de economische crisis zal de EU de doelstellingen van Lissabon (2000) voor arbeidsparticipatie niet halen, zo blijkt uit een rapport van het aan de UvA gelieerde SEO Economisch Onderzoek. In 2010 zou de totale arbeidsparticipatie binnen de EU op zeventig procent moeten liggen, die van vrouwen op zestig procent en van ouderen op vijftig procent. De gemiddelde werkloosheid zou hoogstens vier procent mogen zijn. Volgens de SEO-onderzoekers was het ook zonder de crisis waarschijnlijk niet gelukt de eerste en de laatste doelstelling te halen, want daarvoor zou in grote landen in korte tijd flinke extra werkgelegenheid gecreëerd moeten worden. Begin vorig jaar leek het er nog op dat de doelstellingen voor vrouwen en ouderen wel gehaald zouden worden, maar hier heeft de crisis roet in het eten gegooid.

Het rapport bevat maatregelen om de arbeidsparticipatie verder te verhogen.

Kritische blik op minimumloon Het Nederlandse minimumloon is de laatste jaren absoluut en relatief sterk gedaald, en heeft zijn rol als bodem bij loononderhandelingen verloren, stelt Wiemer Salverda (Economie VU 1974, promotie RUG 1992) in een discussion paper van het Amsterdams Instituut voor Arbeidstudies. Salverda werpt een kritische blik op ontwikkelingen rond het Nederlandse minimumloon en vergelijkt deze met andere Europese landen en de VS. Het minimumloon is steeds meer uit de pas gaan lopen met de reguliere lonen. Bovendien gaat het bij zeventig procent van de minimumloonbanen om parttimewerk. Dit is ongunstig in het licht van de wens van de EU om parttimebanen te stimuleren. Op het gebied van het minimumjeugdloon doet Nederland het bovendien slechter dan andere landen. www.uva-aias.net/publications/show/1180

De digitale UB

p 10

33

beeld • Joachim S. Müller

Vijf potentiële borstkankerremmers geïdentificeerd Bastiaan Evers (promotie Geneeskunde 2009) promoveerde op 3 juli op onderzoek waarin vijf middelen worden geïdentificeerd die mogelijk kunnen worden gebruikt als medicijn tegen erfelijke borstkanker. Ongeveer vijf procent van de Nederlandse vrouwen met borstkanker heeft een erfelijke vorm die ontstaat door een defect in het gen BRCA1 of BRCA2. Evers en zijn collega’s slaagden erin cellen met een BRCA-defect te kweken, waarop zij 12.500 bestaande medicijnen en 23.000 chemicaliën met een vermoede medicinale werking testten. Het resultaat: twee nieuwe stoffen die de tumoren blijken te remmen en drie bestaande medicijnen die nog niet tegen borstkanker worden gebruikt maar wel effectief lijken hiertegen. Deze vijf stoffen zullen nu verder worden getest in diermodellen en klinische trials.

UvA helpt met digitalisering zeldzame Nederlandse boeken In het project Dutch Prints Online – gefinancierd door het ministerie van OCW – gaat de Universiteitsbibliotheek van de UvA met de Universiteitsbibliotheek Leiden en de Koninklijke Bibliotheek zeldzame Nederlandse boeken uit de periode 1751-1800 digitaliseren. Zo’n 7500 boeken (normaal alleen raadpleegbaar in een leeszaal) zullen worden gescand. Vanaf medio 2010 zijn zij raadpleegbaar op de website van het project. De gedigitaliseerde werken zullen ook op woordniveau doorzoekbaar zijn.

medewerksters onvoldoende pedagogische vaardigheden hebben om de ontwikkeling van een kind te stimuleren, komt volgens de onderzoekers door de gebrekkige opleiding en training van pedagogisch medewerkers in ons land.

Verder bleek de gemiddelde groepsgrootte tussen 2005 en 2008 duidelijk gestegen, wat een negatief effect heeft op de kwaliteit van de opvang. De Wet kinderopvang (2005) had de kwaliteit van de kinderopvang moeten verhogen.

Dat hiervan voorlopig (nog) geen sprake is, komt mogelijk ook door de voortdurende wachtlijsten. Het volledige rapport is downloadbaar. www.kinderopvangonderzoek.nl

www.dutchprintsonline.nl

Medische wetenschappen Maatschappij- en gedragswetenschappen

Indische Nederlanders ‘vergeten’ immigranten Indische Nederlanders vormen in ons land de grootste groep immigranten. Toch is over de etnisch-culturele positie van de tweede en derde generatie weinig bekend.

Marlene de Vries (Sociologie 1974 cum laude, promotie LEI 1990) schreef over deze ‘vergeten’ groep het boek Indisch is een gevoel, met als belangrijk thema identiteit. Vooral de tweede generatie blijkt hiermee te hebben geworsteld. Van hun ouders moesten zij zich zo goed mogelijk aanpassen aan Nederland en tegelijk hun oosterse normen vasthouden.

De derde generatie lijdt een stuk minder onder deze dubbele moraal en is behoorlijk geassimileerd – tegen de overheidsverwachting in. www.fmg.uva.nl/actueel

Kwaliteit kinderdagverblijven blijft dalen De pedagogische kwaliteit van Nederlandse kinderdagverblijven daalt gestaag, zo blijkt uit onderzoek (in opdracht van OCW) van het Nederlands Consortium Kinderopvang Onderzoek, een samenwerkingsverband van de UvA en de Radboud Universiteit Nijmegen. Dat de meeste

Zieke kinderen gebruiken vaak alternatieve therapieën Zieke kinderen maken vaker gebruik van alternatieve geneeswijzen dan gedacht en de ouders vertellen dit vaak niet aan de reguliere arts, stelt Arine Vlieger (promotie Geneeskunde 2009) in het onderzoek waarop zij op 19 juni promoveerde. Volgens het CBS zocht in 2008 ongeveer zeven procent van de Nederlanders heil bij een alternatieve geneeswijze, zoals acupunctuur of homeopathie. Maar in twee door Vlieger uitgevoerde enquêtes, onder in totaal zo’n 1300 kinderen die een polikliniek bezochten, gebruikte zelfs dertig tot veertig procent alternatieve therapieën naast de reguliere. Opvallend, maar niet geheel onverwacht, was dat zestig procent van de ouders dit niet aan de reguliere arts vertelde. Behalve het taboe dat op alternatieve geneeswijzen rust, denkt men vaak dat ze geen kwaad kunnen, maar dat is niet per definitie waar. Zo kunnen kruidenpreparaten interfereren met reguliere medicijnen. De reguliere geneeskunde moet alternatieve behandelmethoden serieuzer gaan nemen, stelt Vlieger, en hun effectiviteit en eventuele interacties met andere behandelmethoden onderzoeken. www.uva.nl/archiefpromoties

www.uva.nl/archiefpromoties

Twintig miljoen voor grootschalig astmaonderzoek De EU heeft ruim twintig miljoen euro toegezegd voor onderzoek naar betere behandelwijzen voor astma. Hoogleraar Pathofysiologie en fenotypering van astma Peter Sterk coördineert het project, waarbij nog 39 andere Europese instellingen en bedrijven betrokken zijn. Patiënten met ernstige astma hebben vaak weinig baat bij bestaande geneesmiddelen. Sterk en zijn collega’s kiezen nu voor een ‘systeembiologische aanpak’. De snelle ontwikkelingen in de technologie en bio-informatica maken het mogelijk om in relatief beperkte tijd grote hoeveelheden gegevens te analyseren, waardoor het onderzoek op meer dan één mogelijk aspect van de ziekte tegelijk kan worden gericht. Door bij patiënten met ernstige astma onder meer te kijken naar de stoffen in bloed, weefsel en in de door hen uitgeademde lucht, hopen de onderzoekers de ziekte beter te leren begrijpen, verschillende typen astma te identificeren en meer inzicht te krijgen in de effectiviteit van de behandelingen. www.amc.nl/?pid=5789&&contentitemid=733&it emid=101

Natuurwetenschappen, wiskunde en informatica

Zeldzame magnetische ster ontdekt Een team van sterrenkundigen onder leiding van UvAastronoom Nanda Rae (promotie Astrophysics, Universita’ di Roma ‘Tor Vergata’ 2005) heeft in juni een zeer zeldzame magnetar ontdekt, een zeldzaam type jonge neutronenster met een supersterk magnetisch veld. Er waren tot nu toe maar vijftien van dit soort sterren bekend. >

34 wetenschap

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

beeld • Kees Camphuysen

Spui —

kort nieuws De onderzoekers ontdekten de ster nadat een NASA-satelliet melding had gemaakt van een gigantische uitbarsting van röntgenstraling. Zij richtten vervolgens een röntgentelescoop op de vermoedelijke bron en ontdekten de nog onbekende ster, op 15.000 lichtjaar van de aarde. De uitbarsting werd over een langere periode gevolgd, waarbij honderden kleinere vulkanische erupties werden geregistreerd. www.science.uva.nl/actueel

Nieuwe stap ontrafeling gedrag vast/vloeibare stoffen

Duidelijker wet- en regel­geving rond zoekmachines nodig

Natuurkundige Daniël Bonn (Scheikunde 1990, promotie 1993) heeft met collega’s van de UvA en de City University in New York een nieuwe stap gezet in de ontrafeling van het mysterie waarom sommige materialen tegelijk een vloeistof én een vaste stof zijn. De resultaten zijn op 12 juni gepubliceerd in Nature. We gebruiken dagelijks materialen die tegelijkertijd vast en vloeibaar zijn: tandpasta, crèmes, gel, mayonaise, yoghurt. Voor de cosmetische en voedingsmiddelenindustrie is het waardevol om te weten wanneer deze zich als vaste stof gedragen en wanneer als vloeistof. De interne structuur verandert als de stof in beweging komt; hoe langer dit ‘stromen’ duurt, hoe meer de stof op een vloeistof gaat lijken. Het team slaagde er als eerste in dergelijke veranderingen reproduceerbaar te meten.

Hoewel het publiek zoekmachines ziet als zeer betrouwbaar, indexeren zij slechts een deel van de beschikbare informatie op het internet, sluiten zij soms informatie buiten of geven al dan niet tegen betaling bepaalde sites voorrang.

Met slimme trucs worden zoekmachines gemanipuleerd zodat websites zichtbaarder worden. Vanwege de enorme sociale betekenis en invloed van zoekmachines is het volgens Nico van Eijk (promotie Rechtsgeleerdheid 1992) van het Instituut voor Informatierecht (IVIR) hoog tijd geworden de externe wet- en regelgeving te onderzoeken, zoals de Europese regels rond competitie en privacy, en hoe die van toepassing zijn op zoekmachines. Zijn artikel is te downloaden.

www.uva.nl/actueel

www.ivir.nl/publications/vaneijk/ telecommunication_markets.pdf

Rechtsgeleerdheid

Minder schadeclaims wegens beroepsziekten Vogelgedrag in detail gevolgd met nieuw gps-rugzakje Om vogels gedetailleerd te kunnen volgen, hebben UvAonderzoekers een gps-rugzakje ontwikkeld. Onderzoekers van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica (IBED) van de UvA, onder wie Willem Bouten (promotie Milieukunde 1992), werkten samen met collega’s van het Technologie Centrum en het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Gps-zendertjes worden al langer gebruikt om de trek van vogels te volgen. Maar dit rugzakje – een piepklein gps-systeem gecombineerd met een opslagmedium en een zender/ontvanger – laat in veel hoger detail hun route en dagelijkse activiteiten zien. www.science.uva.nl/actueel

Betere preventie en sociaal-medische begeleiding kan het aantal schadeclaims wegens beroepsziekten flink terugdringen. Beroepsziekten ontstaan namelijk vaak niet alleen door ongezond werk, maar door de combinatie met slechte arbeidsomstandigheden, hoge werkdruk en slechte werkverhoudingen, stellen onderzoekers van de UvA, het AMC en de Universiteit Maastricht in Leerzame schadeclaims, het eerste Nederlandse rapport over beroepsziekteclaims en hoe deze te voorkomen. In ons land krijgen jaarlijks circa 25.000 mensen een beroepsziekte. De laatste jaren stijgt het percentage dat vervolgens een schadeclaim indient bij de werkgever.

Vroegtijdige erkenning en tijdige behandeling van beroepsziekten is van groot belang bij het voorkomen van zulke claims. Opvallend is dat de geïnterviewde werknemers niet per se uit financiële motieven een schadeclaim indienden.

Meestal voelden zij zich slecht behandeld door hun werkgever en waren hier kwaad over. Het rapport is te downloaden. www.jur.uva.nl/hsi/actueel.cfm/ A5814959-1321-B0BE-A4B0DE61339AC3F5

Evaluatie wet tegen leeftijdsdiscriminatie

1 op 7 werk­nemers heeft last van leeftijdsdiscriminatie

Het Hugo Sinzheimer Instituut voor arbeid en recht presenteerde op 19 juni aan het kabinet zijn evaluatie van de Wet gelijke behandeling op grond van leeftijd (WGBL, 2004). Het rapport bespreekt twee aspecten: de algemene uitzonderingsregel in de wet en hoe de wet is ontvangen door werkgevers en werknemers. Hoewel beide groepen over het algemeen erg positief blijken over de wet en de achterliggende intenties – bestrijding en voorkoming van leeftijdsdiscriminatie op de werkvloer – gaf een op de zeven werknemers aan wel eens last te hebben gehad van leeftijdsdiscriminatie. Onder 55-plussers was dit zelfs driekwart. http://docs.szw.nl/pdf/129/2009/ 129_2009_3_13143.pdf

•

AUV-dag louise fresco

Tjitske Lingsma www.scherpenzeel.org

p 41

www

PERSONALIA greetJe VAn den bergh Verta alwetenschap 1971, voormalig lid van het cvb van de Uva, is waarnemend directeur van het fonds voor de letteren, dat met het nederlands literair Productie- en vertalingenfonds gaat fuseren tot een breed fonds voor het hele letterenveld. ted de boer prOmOtie rechtsgeleerDheiD 1987, emeritus hoogleraar Internationaal privaatrecht, kreeg de titel ‘distinguished professor’, vanwege zijn grote wetenschappelijke en bestuurlijke verdiensten voor de faculteit.

Viktor de boer kunstmatige intelligentie 2003 cum lauDe, promovendus bij het Instituut voor Informatica, won de eerste prijs (€ 3000) voor onderzoekers van de nieuwe Ideeën Prijsvraag 2009 met Play’d, een interactief en adaptief elektronisch speelkleed voor zeer jonge kinderen ter stimulering van de cognitieve ontwikkeling en creativiteit.

eVeline crone prOmOtie psYchOlOgie 2003, auteur van de bestseller het puberende brein, is sinds 1 april voorzitter van de Jonge akademie, de jongerenafdeling van de knaw. cArlA cuiJpers neDerlanDse ta al en cultuur 2008, ontving de Jacob geelprijs 2009 voor haar scriptie ‘benali’s bruiloft aan zee. migrantenliteratuur voorbij’. robbert diJkgrAAf natuurkunDe, prOmOtie uu 1989, Uva-universiteitshoogleraar mathematische fysica en knaw-president, is de nieuwe voorzitter van de Raad van toezicht van de vPRo. José van dijck (comparative literature, University of california, San diego, promotie 1992), hoogleraar televisie, media en cultuur en decaan geesteswetenschappen, is benoemd als lid van deze raad.

B

dAniel cohen engelse ta al- en letterkunDe 1984, won de John kraaijkamp musical award voor beste vertaling/bewerking voor zijn vertaling van de musical sunset boulevard. allard blom (theaterwetenschap 1999) kreeg de award voor beste liedteksten voor de musical Op hoop van Zegen.

A

elMAr JAnsen pOliticOlOgie 2008, heeft de daniel heinsius thesisprijs 2008 gewonnen. hij onderzocht het verband tussen eensgezind gedeelde progressieve waarden en xenofobie.

toM VAn diJkMAn biOlOgie 1965, prOmOtie uu 1972, is benoemd tot Ridder in de orde van oranje-nassau, onder meer vanwege zijn jarenlange inzet voor de academische gemeenschap van amsterdam. hij was tien jaar voorzitter van de aUv. cArsten de dreu psYchOlOgie, prOmOtie rug 1993, hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie, ontving de eerste moderne man Prijs, omdat hij minder is gaan werken om zo meer voor zijn gezin te kunnen zorgen. kees fens ereDOctOr a at 2004, heeft postuum zijn naam verleend aan de brug tussen de harten- en de Reestraat, waarop hij uitkeek vanuit zijn huis. louise fresco trOpische plantenteelt, prOmOtie wau 1986, universiteitshoogleraar grondslagen van duurzame ontwikkeling in internationaal perspectief; Jan f. kiviet (econometrie 1974, promotie 1987), hoogleraar empirische econometrie; Jelle koopmans, universitair hoofddocent franse letterkunde; en marcel levi (geneeskunde 1989, promotie 1991), hoogleraar Inwendige geneeskunde, zijn door de knaw gekozen tot nieuw lid.

C

D

in beeld A robbert Dijkgraaf voorzitter VprO B Joep leerssen erelid royal irish Academy C geert Mak Von der gablentz-prijs D Ad Melkert VNvertegenwoordiger irak

35

sJoerd kArsten sOciOlOgie, prOmOtie lei 1986, bijzonder hoogleraar beleid en organisatie van beroepsonderwijs, is toegetreden tot de wetenschappelijke commissie wijkaanpak, die het onderzoek op het gebied van de krachtwijken beoordeelt. overige leden zijn onder anderen karien Stronks (hoogleraar Sociale geneeskunde) en Jules theeuwes (hoogleraar toegepast economisch onderzoek).

JAck kAuw scheikunDe 1996, ontving tijdens de prijsuitreiking van de knaw onderwijsprijs als begeleidend docent van een winnend vwoprofielwerkstuk over klimaatonderzoek een beeldje én een culturele reis naar Istanboel.

Michiel VAn keMpen neDerlanDse ta al- en letterkunDe run 1982, prOmOtie uVa 2002, ontving de gaanman gazon matodja award, vanwege zijn bijzondere inzet voor de Surinaamse literatuur. lAurens VAn kreVelen neDerlanDs recht 1968, voormalig directeur van meulenhoff, kreeg de laurens Janszoon costerprijs vanwege zijn bijzondere verdiensten voor de wereld van het boek.

Joep leerssen anglO-irish stuDies, prOmOtie uu 1986, hoogleraar europese studies en moderne europese letteren, is door de Royal Irish academy benoemd tot erelid. tJitske lingsMA VriJe stuDierichting letteren 1988, heeft de dick Scherpenzeel Prijs 2008 (€ 10.000) gewonnen met het verdriet van ambon. een geschiedenis van de molukken.

Student Politicologie cas van kleef won de aanmoedigingsprijs van € 1000 met zijn boek cas redt de wereld. geert MAk neDerlanDs recht 1972, won de otto von der gablentz-prijs (een penning en € 5000). de prijs wordt om de twee jaar uitgereikt aan mensen die zich inzetten voor de europese gedachte en voor de duitsnederlandse betrekkingen. lotte MeiJer meDiastuDies 2005, won met Smarthistory.org – een multimediaal ‘webboek’ dat honderden hoogtepunten uit de westerse kunstgeschiedenis in tekst en video’s bespreekt – een webby award (de oscars van het internet) in de categorie educatie. >

36 personalia Ad Melkert Politicologie 1981, wordt de nieuwe hoogste vertegenwoordiger van de VN in Irak.

Hij gaat zich bezighouden met humanitaire hulp, vluchtelingen en economisch herstel.

Kees Mercks Slavische ta al- en letterkunde 1979 cum laude, ontving bij zijn afscheid als universitair docent de Jan Masarykpenning van de Tsjechische Republiek, voor zijn grote verdiensten voor de Tsjechische cultuur in Nederland.

Hettie Pott-Buter Economie 1980, promotie 1993, tot vorig jaar universitair hoofddocent Algemene economie aan de UvA, is benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau vanwege haar inzet voor de bevordering van financiële onafhankelijkheid van alle volwassenen, met waarborging van de zorg.

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

Philippe Remarque Ruslandkunde 1995, correspondent van de Volkskrant in Washington, won De Tegel 2008, de hoogste journalistieke prijs in Nederland, in de categorie achtergrond, voor zijn serie over de Amerikaanse verkiezingen.

Over dit onderwerp schreef hij in de vorige SPUI een ‘E-mail uit de VS’.

Robert Vuijsje Amerik anistiek 1997, won de Gouden Uil (€ 25.000) voor zijn debuutroman Alleen maar nette mensen. Onder anderen Gloria Wekker (Culturele antropologie en nietwesterse sociologie 1981), hoogleraar Gender en etniciteit aan de UU, ageerde tegen het vermeende racisme en seksisme in het boek.

Robert Roe Psychologie 1969 cum laude, promotie 1975, emeritus hoogleraar Organisatietheorie en organisatiegedrag aan de UM en adviseur, is de nieuwe voorzitter van de federatie van de Europese Beroepsverenigingen van Psychologen.

en natuurkunde 1964 (3 april)

Arie-Willem van Doorne 1931, Wis- en

natuurkunde 1959 (4 april)

Anthony Mertens

1946, Algemene literatuurwetenschap 1974, promotie 1993, beide cum laude, voormalig universitair docent Moderne Nederlandse letterkunde, literatuurcriticus en redacteur Querido (4 april)

Pol Vanfleteren masterstudent Wijsbegeerte, won de UvA Essayprijs met ‘De ideale universiteit. Beagle of Titanic’. Student Scandinavistiek Lotte Schermer won de tweede prijs.

Annemiek Recourt Redacteur /editor 2008 cum laude, won de Tiele-scriptieprijs 2008 voor haar scriptie over het werk van Breyten Breytenbach in Nederland.

Alexander Rinnooy Kan promotie Wiskunde 1976, voorzitter van de SER en hoogleraar Policy analysis aan de UvA, ontvangt een eredoctoraat van de Open Universiteit Nederland.

Bart Damsté 1930, Wis-

Froukje Slofstra Slavische talen en hun letterkunde 2001 cum laude, ontving de Aleida Schotprijs (€ 2500) voor vertalingen uit de Slavische literatuur, voor haar vertaling van Leven & Lot van Vasily Grossman.

Vincent Vendel Nederlandse ta al- en letterkunde 1982, kreeg postuum de AIR Outstanding Service Award toegekend. Deze werd tijdens het 49e Forum van the Association for Institutional Research in Atlanta overhandigd aan Vendels echtgenote Angele en zijn collega Peter Hoekstra (Sociologie 1988 cum laude).

Lara Rense Sociologie 2000, is per 1 september de nieuwe presentator van de ochtendeditie van het NOS Radio 1 Journaal.

overledenen

Manon Sikkel Psychologie 1991, schrijver en journalist, won de Hotze de Roos-prijs, de debutantenprijs voor jeugdliteratuur, voor Izzylove.

Is liefde besmettelijk?. Voor de vorige SPUI interviewde zij Victor Lamme.

Geneeskunde 1950, emeritus hoogleraar RadiotherapieOncologie LEI (23 april)

Rob Roozemond 1934,

Wis- en natuurkunde 1958, voormalig histologisch onderzoeker (29 april)

Cor Lammers 1928,

Sociologie 1956 cum laude, promotie 1963, hoogleraar Organisatiesociologie LEI en medegrondlegger van de Nederlandse sociologie (1 mei)

Jos Specken 1927,

Geneeskunde 1955, gynaecoloog (2 mei) Dick van Tol 1925,

Geneeskunde 1962, zenuwarts (6 april)

Wilhelmus Johannes Schuijt 1909, Franse

taal- en letterkunde, tot 1941, oud-politicus KVP, oud-vicevoorzitter Europees Parlement (13 april)

Wim van der Weiden Geschiedenis 1967, voormalig directeur van het Museon en het Omniversum in Den Haag en Naturalis in Leiden en geestelijk vader en adviseur van Anno, promotiebureau voor Nederlandse geschiedenis, ontving de NWO Oeuvreprijs vanwege zijn duidelijke inbreng in de ontwikkeling van de wetenschapscommunicatie in Nederland. •

Ronald te Slaa 1956,

promotie Geneeskunde 2003, orthopedisch chirurg (3 mei)

Bert Zeeuw 1949, Wis-

en natuurkunde 1983, ouddocent wiskunde (3 mei)

Saskia Valkhoff 1963, Oscar van Hoof

1975, Natuurkunde 2000, softwareontwikkelaar bij Aris (16 april)

Bernard van den Bergh 1935, Farmacie 1965,

A

oud-apotheker (18 april)

Michiel Jansen Schoonhoven 1934,

Engelse taal- en letterkunde 1964 cum laude, schrijver (24 april)

Kunstgeschiedenis en archeologie 1991, adviseur (8 mei)

Dirk Bresters 1935,

promotie Wiskunde UT 1969, emeritus hoogleraar Wiskunde en voormalig rector magnificus aan de UvA (9 mei)

Ine Spaans-Nooij 1930,

Geneeskunde 1958, kinderpsychiater (9 mei)

Aad Streng 1951,

Nederlands recht 1978 (9 mei)

B

Edwin Rutten Psychologie, k andida ats 1968, ontving de Meer Jazz Prijs 2009 voor zijn jazz-cd. Rutten leidde op de Universiteitsdag 2009 het debat over opvoeden (zie pagina 4).

Pieter Thomas 1924,

Wiepke Ensing 1938,

C

Rechten 1970 (10 mei)

Olga Kalis 1926, Vrije

Marian Schaapman Juridische bestuurswetenschappen 1992, de laatste vijftien jaar onderzoeker aan het Hugo Sinzheimer Instituut van de UvA, is de nieuwe directeur van het Bureau Beroepsziekten FNV.

studierichting aardrijkskunde 1953 (19 mei) in beeld A Hettie Pott-Buter Ridder in de Orde van Oranje-Nassau B Wim van der Weiden NWO Oeuvreprijs C Manon Sikkel Hotze de Roos-prijs

Jeltje Dijkstra 1942,

Kunstgeschiedenis en archeologie 1981, promotie 1990, auteur (22 april)

37 Rolf Cransberg 1926,

Marijke Eikhoudt

Wis- en natuurkunde 1950 (24 mei)

1950, Nederlands recht 1992, schipper partyboot, ‘Koningin van de Amstel’ (4 juli)

tekst • Peter Brusse Rechtsgeleerdheid 1962

Jan Strackee 1924, Wis-

en natuurkunde, promotie 1952, em. hgl. Biomedische informatieverwerking (25 mei)

Carel Otto Dwars

Henricus Bonarius

Kees Lampe 1924,

1923, Economische wetenschappen 1950 (28 mei)

Geneeskunde 1953, ereburger gemeente Velsen (10 juli)

Steven Leygraaf 1962,

Marc Pleizier Genees-

Econometrie 1987 (28 mei)

kunde UU, promovendus en neuroloog in opleiding AMC, omgekomen tijdens reis door Indonesië (10 juli)

Pieter van Niehoff

1920, Wis- en natuurkunde 1954 (6 juli)

1924, Romaanse taal- en letterkunde 1962, oud-docent Frans aan de UvA (29 mei)

Jaap Tuijp 1922, Genees-

kunde 1949, oud-arts (31 mei)

Berry Bertels 1941 – 2009 Altijd in de weer, enthousiast en vol vertrouwen in het goede – maar onverzoenlijk als iemand een rotstreek werd geleverd

Teun van Manen 1951,

Ontwikkelingsleer 1978, promotie 2006, klinisch psycholoog (4 juni) Harry Timman 1927, Onno Planting 1946,

Rechtsgeleerdheid 1985, advocaat/mediator (6 juni)

Rechtsgeleerdheid 1952, oud-advocaat en procureur, oud-secretaris Natuurbeschermingsraad (11 juli)

Marja van Gestel

1955, Politicologie 1981, directeur IND (9 juni)

Cor Langendonk 1920,

Geneeskunde 1946, gynaecoloog in ruste (12 juli)

Ruud Vergroesen

1931, Geneeskunde 1957, huisarts in ruste (10 juni)

Frits Swart 1937,

kandidaats Biologie 1963, fotograaf, bioloog (15 juli)

Jan Krol 1944, Economie

1974, oud-ICT-medewerker aan de UvA (25 juni)

Cornelis Burk 1938,

Economie 1965, voormalig hoofd Centraal Planbureau

Paul Wittebol 1923,

voormalig hoogleraar Algemene heelkunde (26 juni)

Hanneke Idema 1958,

Geschiedenis 1985, pastoraal werkster (22 juli)

Piet Modderman 1952,

kandidaats Biologie 1974, onderzoeker Sanquin (1 juli)

Otto Stange 1934,

Godgeleerdheid 1957, voormalig predikant en wetenschapper VU (26 juli)

Willem Brandenburg

1921, Wis- en natuurkunde 1951, em. hgl. Didactiek RUG (2 juli)

Folkert van Zinderen Bakker 1943,

Economie 1969 (26 juli) Corry LindeboomEggermont 1917, Rechts-

geleerdheid 1942 (3 juli)

Jules Thielens 1929,

Geneeskunde 1957, huisarts in ruste (27 juli)

Gijs Bresser 1936,

Economie 1961, voormalig voorzitter Productschap Margarine, Vetten en Oliën (4 juli)

Robert Jan Sprenger

1945, Slavische taal- en letterkunde 1977 (2 augustus)

Berry Bertels, op 26 april op 67-jarige leeftijd aan een hartstilstand overleden, was een man met een passie voor sport, journalistiek en recht. Hij was advocaat, sportverslaggever, hockeycoach en de geestelijk vader van het juridische sportblad Sportzaken, een stralend glossy dat – ter ere van judoheld Anton Geesink – werd omgedoopt tot Anton Sportzaken.

Verluchtigd met tekeningen en cartoons, vaak van Berry’s eigen hand, doet het in begrijpelijke taal verslag van de juridische perikelen in de sportwereld.

Berry schreef de meeste artikelen en commentaren, redigeerde de inhoud, verzorgde het abonneebestand, zocht sponsors en verdiende er geen rode cent aan. In de wereld van geld en topsport bleef hij de ware amateur. Altijd in de weer, enthousiast en vol vertrouwen in het goede, maar onverzoenlijk als iemand een rotstreek werd geleverd. Dan procedeerde hij door tot het bittere einde. En ging er zelf bijna aan kapot.

Bernulphus Wilhelmus Johannes Bertels werd geboren op 19 augustus 1941 in Nieuwer-Amstel, als oudste van zes kinderen. Zijn vader was hoofdonderwijzer op de St. Jozef lagere school in Amstelveen.

Berry leerde graag en zong in het jongenskoor waar zijn vader dirigent was. Opgroeiend in de buurt van het Wagenerstadion speelde hij al vroeg met zijn vriendjes straathockey, geen voetbal. Hij ging naar het Ignatius College van de paters jezuïeten en werd snel lid van de hockeyclub HIC. Na zijn eindexamen gymnasium studeerde hij een jaar Engels en stapte toen over naar Rechten. Als werkstudent gaf hij tennisles aan kinderen en begon hockeyverslagen te schrijven voor het Dagblad De Tijd, later voor Trouw, meestal op zondagavond, als de broers en zussen thuis bij de ouders kwamen eten. Berry had dan meestal zelf gespeeld en als hij zijn stukje niet kon doorbellen, typte zijn moeder het uit. Dan bracht hij het zelf naar de redactie. Hij studeerde met plezier, was actief in de Studentenvereniging St. Thomas, leefde als gevierd hockeyer sober en

gezond, liet de provotijd aan zich voorbij gaan en vroeg zich af wat hij als jurist met de sport kon doen. Samen met Rutger Abeln begon hij als jong advocaat een eigen kantoor. Ze vestigden zich in Amstelveen onder Inter Football, het voetbalmakelaarsbedrijf van Cor Coster, de schoonvader van Johan Cruijff. De voetbalhelden liepen in en uit.

Snel verhuisde het kantoor naar de Prinsengracht, mooi strategisch tegenover de rechtbank. ‘Rechters kwamen bij ons op de borrel en onze bovenbuurvrouw ontving herenbezoek’, schreef vennoot Abeln.

De wegen scheidden zich. Berry won lastige zaken, had succes, verscheen op de televisie en beet zich vast in de zaak Kees Kist. In 1982 werd oud-voetballer Kist ervan beschuldigd met zijn vrouw Inge zijn sportwinkel in Steenwijk in brand te hebben gestoken. Zij werden vrijgesproken, maar een eis tot schadevergoeding werd op grond van een formaliteit afgewezen. Berry was ervan overtuigd dat politie en justitie vuil spel hadden gespeeld. Hij eiste eerherstel voor Kist en bleef tegen het advies van vrienden – en zonder honorarium te vragen – doorvechten, zelfs toen na 25 jaar de zaak, zoals hij wist, was verjaard.

In 1986 raakte Berry in een diepe inzinking, kon niet meer werken en maakte een lange reis naar zijn broer, een boeddhistische monnik in Nepal. Hij zwierf over de wereld, ging naar de Caraïben, en kon na drie jaar het leven weer aan, vooral ook dankzij de steun van zijn altijd opgewekte echtgenote Marga. Hij begon te tekenen en schilderen, regelde zaken voor kunstenaars, ontwierp T-shirts en startte in 1996 het tijdschrift (Anton) Sportzaken, dat snel gezag kreeg bij juristen en in de sportwereld. Een Belgisch advocaat prees zijn ‘spitante opmerkingen’.

Het blad werd zijn grote levenswerk. De advocatuur zei hij vaarwel, maar hij bleef vechten tegen onrecht.

Berry Bertels was de langeafstandsschaatser die nooit opgaf, en hij bleef met al zijn boze tegenstrijdigheden een warm en vrolijk mens. Anton Sportzaken blijft bestaan, als bijlage van Sport F M. •

38

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

De UvA in beweging — plasterk geeft geesteswetenschappen geld

UvA wil meer vrouwen in top De Universiteit van Amsterdam heeft het Charter Talent naar de Top ondertekend, met als doel de toestroom, doorstroom en het behoud van vooral vrouwelijk talent in topfuncties bij overheden en bedrijfsleven te verbeteren. Na een nulmeting, waarin wordt gekeken waar de UvA nu staat, zullen concrete doelstellingen en een plan van aanpak worden geformuleerd ter bevordering van de doorstroom van vrouwen naar de top. De UvA kondigde eerder dit jaar al aan te streven naar 25% vrouwelijke hoogleraren binnen de komende vijf jaar. Dat percentage ligt nu nog op 16%. Daarmee zit de UvA net boven de door minister Ronald Plasterk aangegeven landelijke streefnorm van 15%. Het huidige landelijke gemiddelde bedraagt 11%. www.talentnaardetop.nl

Positieve reactie Plasterk op ‘Duurzame geesteswetenschappen’ Eind 2008 ontving minister Plasterk het rapport van de commissie Nationaal Plan Toekomst Geesteswetenschappen. De belangrijkste aanbevelingen waren: creëer een substantieel extra budget Geesteswetenschappen waarop faculteiten een beroep kunnen doen op basis van een overtuigend toekomstplan; stel een regieorgaan in dat de voorstellen toetst; versterk de kansen op tweedegeldstroomonderzoek voor geesteswetenschappers; en ontwikkel een adequate kwaliteitsbeoordeling voor hun prestaties (zie ook het Hoofdzaak-artikel in het vorige nummer van SPUI).

Inmiddels heeft Plasterk zijn officiële reactie gegeven, en die is positief. De minister is bereid om zijn aandeel in het oplossen van de problemen op zich te nemen en vindt het ‘een goed uitgangspunt dat het primaat voor het oplossen van de problemen nadrukkelijk wordt gelaten aan de faculteiten

geesteswetenschappen’. Plasterk noemt de instelling van een gezaghebbend regieorgaan waardevol en wil dat financieel steunen. Het gaat daarbij in eerste instantie om middelen die zullen oplopen van € 2 miljoen in 2009 naar € 10 miljoen in 2010 en € 15 miljoen (structureel) vanaf 2011. De minister rekent erop dat de universiteitsbesturen de facultaire plannen ook financieel zullen ondersteunen. www.hum.uva.nl

UvA en streeft ernaar beter inzicht te krijgen in de interactieprocessen tussen burgers, media en politiek. Daarnaast wil het CPC de uitwisseling van kennis en ideeën stimuleren tussen wetenschappers, journalisten, politici en iedereen met een achtergrond of interesse in politieke communicatie. Betrokken onderzoekers hebben in ruim twintig lidstaten van de Europese Unie onderzoek gedaan naar de inhoud en effecten van de Europese verkiezingscampagne van juni 2009. Directeur van het CPC is hoogleraar Politieke communicatie Claes de Vreese (European Communication Studies 1998 cum laude, promotie 2003). www.polcomm.org

Nieuwe leerstoel Nederlands slavernijverleden en erfenis De UvA krijgt een bijzondere leerstoel Nederlands slavernijverleden en erfenis, vanwege de Stichting Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee).

Deze stichting stelt zich tot doel structureel en vanuit verschillende invalshoeken het Nederlandse slavernijverleden en de gevolgen daarvan voor de huidige Nederlandse samenleving, zowel nationaal als internationaal, voor het voetlicht te brengen. De bijzondere leerstoel omvat de studie van de Nederlandse trans-Atlantische slavenhandel en slavernij van omstreeks 1600 tot 1900, met bijzondere aandacht voor de doorwerking en beeldvorming in de hedendaagse samenleving. De werving van een bijzonder hoogleraar loopt op dit moment. www.hum.uva.nl

IMISCOE zelfstandig verder Het onderzoeksnetwerk IMISCOE (International Migration, Integration and Social Cohesion) gaat verder als zelfstandig samenwerkingsverband. De 23 partners, waaronder de Universiteit van Amsterdam, hebben dat dit voorjaar besloten. IMISCOE, opgericht in 2004, werd bestempeld als ‘Network of Excellence’ door de Europese Commissie, die een subsidie verstrekte van € 4,6 miljoen voor vijf jaar. Nu de subsidieperiode ten einde is gekomen, zien de partners voldoende meerwaarde om het netwerk zelfstandig voort te zetten en zelf de kosten te dragen. Het verzelfstandigde IMISCOE Research Network zal de komende tijd het aantal partnerorganisaties uitbreiden. Alle participerende instellingen zijn Europees, op een Amerikaans instituut na. Het lid-

Center for Politics and Communication onderzoekt Europese verkiezingen Afgelopen voorjaar is het Center for Politics and Communication (CPC) geopend. Deze instelling voor onderzoek en onderwijs op het gebied van politieke communicatie maakt deel uit van de Amsterdam School of Communications Research (ASCoR) van de

— Claes de Vreese —

maatschap vergemakkelijkt vergelijkingen tussen Europese en Amerikaanse integratieen immigratievraagstukken. www.fmg.uva.nl

Evaluatie handelen DNB inzake Icesave Hoogleraren Adrienne de Moor-van Vugt (promotie Rechten UvB 1995) en Edgar du Perron (Nederlands recht 1988 cum laude, promotie 1999) van het Centrum voor Financieel Recht van de UvA hebben in opdracht van minister van Financiën Wouter Bos een evaluatie uitgevoerd naar de gang van zaken rond het omvallen van de IJslandse bank Icesave. Het onderzoeksrapport – dat deze zomer werd aangeboden aan de Tweede Kamer – concludeert dat de problemen rond Icesave vooral liggen in de opstelling van Landsbanki en de IJslandse toezichthouder FME binnen het Europese stelsel van home state control, en daarmee in de tekortkomingen van dat stelsel, dat een grondige herziening behoeft. De situatie waarin een land wel het risico van het failliet gaan van een financiële instelling draagt maar nauwelijks zeggenschap heeft over de bewaking van dat risico, moet worden voorkomen. Verder concluderen de onderzoekers dat het De Nederlandsche Bank niet was toegestaan te waarschuwen voor de situatie bij Landsbanki/Icesave. Zij bevelen aan te onderzoeken in hoeverre de geldende beperkingen bij het publiek bekend zijn, opdat valse verwachtingen kunnen worden voorkomen. www.jur.uva.nl

•

onderzoek naar politieke communicatie – cpc geopend

39 tekst • Marion Rhoen franse taal- en letterkunde 1993 beeld inzet • Henk Thomas

buluiTReiking — beVestiging doctorstitel nA 60 JAAr

De buluitreiking markeert een belangrijke stap in het leven van een academicus.

De doctor vijftig jaar later nog eens feliciteren met zijn titel kent men wel in Duitsland en finland, maar niet in ons land. behalve in het geval van robert feenstra: feenstra een terugblik op een langdurige en vruchtbare wetenschappelijke carrière.

Sommige faculteiten sturen de doctor vijftig jaar na het behalen van zijn titel een felicitatiebrief. dat is alles. de promoti van Robert feenstra (88), leids professor Romeins recht en zijn geschiedenis, vonden dat hij meer verdiende. feenstra verdedigde zestig jaar geleden, op 8 april 1949, zijn proefschrift aan de Uva. met elf eredoctoraten wordt hij door vakgenoten ‘de meest gelauwerde rechtshistoricus van de lage landen’ genoemd.

— 2009

robert feenstrA – 1920

Weerzien en zo kwam het dat op 8 april een gezelschap van zo’n dertig genodigden en belangstellenden bijeenkwam in de agnietenkapel, voor de bevestiging van feenstra’s promotie. terzijde gestaan door zijn paranimfen van destijds, werd hij toegesproken door promoti.

In zijn studeerkamer in oegstgeest kijkt feenstra een paar weken later met plezier terug op het eerbetoon. ‘het weerzien met iedereen vond ik heel leuk. Ik had best een inhoudelijk debat willen voeren over mijn proefschrift, maar de bijeenkomst was luchtiger van aard.’

Mare liberum Sinds hij in 1985 met emeritaat ging aan de leidse universiteit, heeft feenstra zijn wetenschappelijk onderzoek voortgezet met werkweken van vijftig uur. momenteel werkt hij aan een uitgave van het traktaat mare liberum van nederlands beroemdste rechtsgeleerde uit de zeventiende eeuw, hugo de groot, dat 400 jaar geleden voor het eerst uitkwam. hij analyseert kopieën van een facsimile van de groots handschrift in het latijn, leest al diens verwijzingen naar andere auteurs na en haalt daar de fouten uit. zijn commentaar wordt gepubliceerd naast een facsimile van de eerste editie van de groots tekst. eind dit jaar verschijnt het werk.

• 1938 – 1943 Rechtsgeleerdheid uvA • 1945 Doctoraal VU • 1949 Promotie UvA • 1946 – 1948 assistent rechtsgeschiedenis uvA • 1949 – 1952 hoogleraar inleiding en oud-Nederlands recht uu • 1952 – 1985 hoogleraar romeins recht en zijn geschiedenis lei

— 1949

feenstra’s aanpak van mare liberum is kenmerkend voor zijn werkwijze. als hoogleraar in leiden bestudeerde hij talrijke oude teksten. ‘mijn leeropdracht was: het Romeins recht en zijn geschiedenis. Ik heb me meer op de geschiedenis geconcentreerd. de toepassing van het Romeins recht in later eeuwen, dat had mijn belangstelling.’ feenstra legde zich toe op een internationale benadering van zijn vak door na te gaan hoe het Romeins recht werd geïnterpreteerd op verschillende plaatsen.

Clandestien het onderzoek naar middeleeuws Romeins recht leidde hem onder meer naar de Rechtsschool van orléans uit de dertiende eeuw. later kwam feenstra in de zestiende

en zeventiende eeuw uit, onder meer bij de bestudering van hugo de groot. feenstra begon zijn studie Rechten in 1938 aan de Uva. In de oorlog weigerde hij de loyaliteitsverklaring te ondertekenen en in 1943 moest hij onderduiken. clandestien studeerde hij door, deed tentamens bij professoren van de vU, waar hij na de oorlog afstudeerde. aan de Uva had hij eind 1942 een prijsvraag gewonnen over Romeins recht. na de oorlog vulde hij die tekst aan en bewerkte het geheel tot een proefschrift. en dan de promotie zelf. was hij zenuwachtig? nou en of! feenstra pakt er een dikke map bij, vol verschillende versies, aantekeningen en correspondentie over de stellingen bij zijn proefschrift. bladerend: ‘die stellingen kostten een hoop tijd! Je

moest ze niet alleen op je eigen vakgebied formuleren, maar ook op de andere rechtsgebieden. die legde je voor aan de betreffende professor en hij ontbood je dan voor een onderhoud.’

Amsterdammer doordat de oorlog het aantal hoogleraren had uitgedund, werd feenstra op de avond van zijn promotie voorgedragen voor de leerstoel Inleiding en oud-nederlands recht in Utrecht. na enkele jaren stapte hij over naar leiden. hij zou er blijven tot zijn emeritaat, al benadrukt hij glimlachend dat hij zich altijd amsterdammer is blijven voelen. ‘vanwege mijn vorming in die stad, mijn familiebanden en het rijke intellectuele klimaat aldaar.’ •

40

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

Wycher Velema bijzonder hoogleraar Geschiedtheorie

amsterdams universiteitsfonds

Wycher Velema (1955) is per 1 september voor vijf jaar benoemd tot bijzonder hoogleraar Geschiedtheorie en geschiedenis van de geschiedschrijving (Jan Romein leerstoel) aan de Faculteit der Geesteswetenschappen.

Deze leerstoel is ingesteld vanwege het Amsterdams Universiteitsfonds. Dr. W.R.E. Velema is de opvolger van prof. dr. Eco Haitsma Mulier (Geschiedenis 1969, promo-

Telefonische campagne overtreft verwachting

tie 1978). Velema studeerde Geschiedenis

ruim € 70 voor doorlopende giften.

aan de UvA en de Rijksuniversiteit Gronin-

In totaal is € 26.495 geschonken aan de

gen. Hij promoveerde aan de Johns Hopkins

projecten van het Amsterdams Universiteits-

University in Baltimore (VS) en is gespeciali-

fonds. Als wordt uitgegaan van een door-

In maart 2009 is het Amsterdams Universiteitsfonds (AUF) voor het eerst een grootschalige telefonische campagne gestart om alumni, vrienden en medewerkers van de UvA te vragen de projecten van de Jaarfondscampagne financieel te ondersteunen.

seerd in de geschiedenis van het achttiende-

looptijd van vijf jaar voor structurele giften,

eeuwse politieke denken. Als Jan Romein-

dan bedraagt de opbrengst van de telefo-

hoogleraar zal hij zich in zijn onderzoek

nische campagne inclusief de toezeggingen

vooral richten op de ontwikkeling van de

voor de komende jaren bijna € 79.000. De

Nederlandse geschiedschrijving in de zeven-

meeste giften (73%) zijn niet bestemd voor

tiende en de achttiende eeuw, met bijzon-

een specifiek project, maar mogen evenredig

dere aandacht voor de wisselwerking tussen

worden verdeeld over alle projecten.

Voorafgaand aan de campagne is een se-

Naast een mooie opbrengst heeft de

lectie van alumni per brief geïnformeerd en

telefonische campagne geresulteerd in

werd hen de mogelijkheid geboden aan te

veel positieve reacties. De meeste alumni

geven niet gebeld te willen worden.

waardeerden dat zij werden gebeld door

In drie maanden tijd zijn ruim 2500 mensen

studenten van de UvA. De gesprekken,

gebeld door studenten van de UvA. Daaruit

waarin de gebelden konden aangeven hoe

zijn 437 giften voortgekomen, waarvan

ze over het Amsterdams Universiteitsfonds

er 223 structureel van aard zijn en 214

en de verschillende projecten denken,

eenmalig. Omdat vooraf moeilijk was te

verliepen vaak bijzonder prettig. Ook waren

voorspellen in hoeverre de telefonische

er enkele negatieve reacties – ondanks de

actie zou aanslaan, waren de verwachtingen

voorafgaande informatiebrief stelde niet

voorzichtig geformuleerd en was de hoogte

iedereen er prijs op te worden gebeld. Het

van de gemiddelde gift geschat op € 40. Uit

Amsterdams Universiteitsfonds neemt alle

de resultaten blijkt dat de daadwerkelijke

reacties serieus en registreert nauwgezet

hoogte van de gemiddelde donatie ruim

wie heeft aangegeven niet meer telefonisch

€ 50 bedraagt voor eenmalige giften, en

benaderd te willen worden.

historiografie, politiek en politiek denken in dit tijdvak. Op 10 december om 14.30 uur houdt Velema zijn oratie in de Aula.

Projecten Jaarfondscampagne 2009 • Centrum voor Milieurecht • Bijzondere Collectie Iconographia Zoologica • Promotiefonds docenten voortgezet onderwijs • Nederlandse Gebarentaal • Studentenreisbeurzen

Carly Sweegers op zoek naar slager in de bus Carly Sweegers (1985) liep stage tijdens het tweede jaar van de onderzoeksmaster Cognitive Science.

Met een reisbeurs van € 550 uit het Spinozafonds kon zij naar de Verenigde Staten, waar zij koos voor het laboratorium van professor Rugg aan de University of California in Irvine.

Daar onderzocht zij tussen november 2008 en juni 2009 het geheugen, in het bijzonder herkenning: recognition memory. Centraal

B

stond de vraag: herken je het beeld los van de bron? Een bekend voorbeeld is the butcher

in beeld A Wycher Velema is bijzonder hoogleraar Geschiedtheorie B Annemarie Nadort kon met reisbeurs naar Australië C Carly Sweegers onderzocht slager in de bus D Louise Fresco verzorgt AUV-lezing E Henk van Os spreekt in New York

on the bus. Kenmerkend aan dit fenomeen is dat je de persoon in de bus wel herkent, maar dat je je niet kunt herinneren waarvan. Veel onderzoekers zijn van mening dat het herkennen van items wordt gegenereerd door twee verschillende processen. Het ene proces wordt familiarity (bekendheid) genoemd; het tweede

A

amsterdamse universiteitsvereniging louise fResco spRekeR auv-Dag 2009 ‘Vlees noch vis’ is de titel van de auVlezing die louise fresco uitspreekt tijdens de 62e auV-dag.

De jaarlijkse dag voor leden van de Amsterdamse universiteits-Vereniging, donateurs en genodigden vindt plaats op zaterdag 7 november. fresco houdt haar lezing (zie hiernaast) tijdens het ochtendprogramma in de Aula. De lunch wordt geserveerd in het Atrium. tijdens het middagprogramma in de Oudemanhuispoort verzorgen zestien AuValumnikringen lezingen en discussies over recollection (herinnering). sweegers testte

actuele onderwerpen uit de verschillende

onder meer de verschillende hersenactivi-

wetenschapsgebieden. De AuV-kring euro-

teiten bij beide processen. zo liet zij tijdens

pese studies, die deze dag wordt opgericht,

haar experiment proefpersonen een serie

presenteert zich voor het eerst. tijdens de

plaatjes zien op de computer. Deze plaatjes

afsluitende borrel spreekt rector magnificus

werden of links, of rechts aangeboden.

Dymph van den Boom de AuV-leden en hun

Na de studiefase volgde de testfase, waarin

introducés toe. Alle AuV-leden ontvangen

de proefpersonen een mix van oude en

eind september de uitnodiging voor de AuV-

nieuwe plaatjes te zien kregen. swee-

dag van 7 november, met meer informatie

gers vroeg de proefpersonen om eerst te

over het programma. Deelname is gratis voor

beslissen of het plaatje oud of nieuw was.

AuV-leden en kost € 30 voor niet-leden en

telkens als zij aangaven dat het om een

introducés. Wie zich nu aanmeldt als lid van

oud plaatje ging, vroeg zij of ze nog wisten

de Amsterdamse universiteits-Vereniging

of het plaatje links of rechts was aange-

kan de AuV-dag gratis bezoeken. u betaalt

boden en hoe zeker zij daarvan waren.

uw eerste contributie (€ 30 per jaar) voor het

hieruit kwam naar voren dat hoe zekerder

jaar 2010. De contributie over de resterende

iemand is, hoe hoger de amplitude van de

maanden van 2009 wordt u kwijtgescholden.

hersengolven. Aan de mate van hersenac-

Meer informatie: www.alumni.uva.nl/auv-dag

Personalia alexander Rinnooy kan, louise fresco en anderen

Harry Starren directeur de baak nieuwe voorzitter aUv

p 35

p 03

haRRy sTaRRen nieuwe auvvooRziTTeR

vlees noch vis geen enkel voedsel heeft zo’n sterke morele lading als vlees, of ruimer, dierlijke eiwitten. dat geldt in bijna alle godsdiensten en culturen. vandaag, in onze geseculariseerde samenleving, is vlees opnieuw een toetssteen van politiek correct gedrag. mogen we nog wel vlees eten, of niet? en zo ja, wat voor vlees mag het zijn? entrecote van gelukkige koeien die graasden in bloemrijke weiden, of tortilla met minuscule flintertjes ham van wilde Iberische varkens?

Is er eigenlijk nog vis die niet bedreigd wordt met uitsterven of zijn we gedoemd tot visteelt, met alle milieuproblemen van dien? of moeten we ons collectief bekeren tot kunstvlees uit soja, algen of insecten? voor sommigen ligt de toekomst eerder in een vegetarisch dieet, om gezondheidsredenen en vanuit dierenwelzijn. maar of dat echt een oplossing biedt voor de wereld, waar de helft van de bevolking nog steeds onvoldoende eiwitten binnenkrijgt, staat nog te bezien.

harry starren (1955) is door de algemene ledenvergadering van de auV tijdens de universiteitsdag van 6 juni benoemd tot voorzitter van de amsterdamse universiteits-Vereniging. starren studeerde geschiedenis aan de universiteit utrecht en politicologie / Bestuurskunde aan de uvA (doctoraal 1985). hij is als algemeen directeur verbonden aan De Baak, het managementcentrum van werkgeversorganisatie VNO-NCW. Daarnaast is starren actief als trainer, docent en adviseur, vooral op het gebied van het management van professionele organisaties.

Ook was hij presentator van het teleAC/NOtprogramma Grootmeesters in Management.

Voor de tv-zender het gesprek maakt hij het programma Boven het Maaiveld, waarin hij met topmensen uit het Nederlandse bedrijfsleven praat over ondernemerschap. Op pagina 3 van dit nummer geeft starren zijn visie op crowd sourcing en de AuV.

henk van os in new yoRk kunsthistoricus, universiteitshoogleraar kunst en samenleving aan de uva en voormalig directeur van het rijksmuseum henk van Os (promotie kunstgeschiedenis rug 1969) verzorgt op woensdag 28 oktober in new York de lezing ‘De knol en de citroen. De cultuurhistorische betekenis van vervalsingen’, over avonturen met vervalsingen, vervalsers, handelaren en collectioneurs.

louise o. fresco (promotie tropische plantenteelt waU 1986) is universiteitshoogleraar grondslagen van duurzame ontwikkeling in internationaal perspectief aan de Uva, visiting professor aan Stanford University en distinguished professor aan wageningen Universiteit. zij is een internationaal vermaarde autoriteit op het gebied van voedselvraagstukken. naast haar wetenschappelijke werk is fresco actief als regeringsadviseur en auteur van romans en columns.

Van Os sprak eerder over dit thema op de AUV-dag in 2007. Na afloop van de lezing is er een borrel en kunnen de aanwezigen gezamenlijk dineren. De Amsterdamse universiteits-Vereniging en de friends of the universiteit van Amsterdam in New York organiseren de jaarlijkse bijeenkomst in

tiviteit kan Sweegers dus aflezen hoe zeker iemand is van zijn besluit. haar onderzoek draagt daarmee bij aan een beter inzicht in het menselijk geheugen.

•

41

New York voor de achtste keer.

D Alle in de Verenigde staten wonende of verblijvende alumni, docenten, uitwisselingsstudenten en andere relaties van de uvA zijn

C

welkom. is uw verblijfplaats in de Vs bij de uvA bekend, dan ontvangt u eind >

E

42

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

september een uitnodiging. kent u alumni, docenten of studenten in de Vs van wie het adres mogelijk niet bij de universiteit bekend is, dan ontvangen wij graag hun contactgegevens van u. Aanmelden en meer informatie: Nathalie rijk, N.Rijk @uva.nl of (+31) (0)20 525 2823.

•

Met De uvAAluMNipAs kriJgeN leDeN VAN De AuV kOrtiNg BiJ uNiVersitAire eN Culturele iNstelliNgeN

economie

jubilerende k ae viert lustrum De kring van Amsterdamse economen (kAe) is jarig. het verband van uvA-alumni van de faculteit economie en Bedrijfskunde (feB) bestaat tachtig jaar, en dat wordt gevierd.

Op 27 oktober vindt de Dies Natalis plaats van de kAe en de feB, op 13 november is er een lustrumfeest. eerder dit jaar toog de kAe naar finland.

toekomst pensioenstelsel

naaR De heRmiTage meT De uva-alumnipas

Dinsdag 27 oktober vieren de kAe en de feB samen hun Dies Natalis. Over het actuele thema ‘De toekomst van het Ne-

leden van de amsterdamse Universiteits-vereniging krijgen korting bij de hermitage amsterdam. op vertoon van de Uva-alumnipas betalen zij € 12 (de reguliere toegangsprijs is € 15). de hermitage opende in juni zijn deuren in het voormalig verpleeghuis de amstelhof. tot en met januari 2010 is er de spectaculaire openingstentoonstelling aan het russische hof te zien.

Speciaal voor aUv-leden vindt op 23 september een exclusieve rondleiding plaats door de hermitage. vanwege de grote belangstelling was de aanmelding voor deze rondleiding bij het ter perse gaan van dit nummer reeds gesloten. aUv-leden worden op regelmatige basis geïnformeerd over speciale aanbiedingen en activiteiten die de vereniging organiseert samen met culturele partners als de hermitage.

derlandse pensioenstelsel’ spreken diverse deskundigen, met aansluitend een paneldiscussie. Nieuw is dat u inspraak heeft in de keuze van de sprekers. geef ons uw favoriete spreker door en meld u vast aan via alumni-feb @uva.nl, onder vermelding van uw initialen, achternaam en geboortedatum. het programma start om 14.30 uur, de Dies wordt afgesloten met een borrel vanaf 17.15 uur.

middelkoop over de crisis Op 13 november organiseert de kAe een lustrumfeest voor leden en introducés, vanwege het tachtigjarig bestaan van de vereniging. Om 17.00 uur is er een ontvangst in de effectenbeurs. kAe-voorzitter ton smit (economie 1972) zal om 17.30 uur de beurs sluiten bij gongslag, aansluitend is er een borrel. het feest wordt vanaf 19.00 uur voortgezet in de industrieele groote Club, met een voordracht van Willem Middelkoop over de actuele economische situatie, culinaire hoogstandjes en entertainers.

Aanmelden: www.kae.nl

Kalender Meer over activiteiten

p 24

auvkringen

43

antropologie

De antropoloog als ontwikkelingswerker Op 9 mei vond in academisch-cultureel centrum SPUI25 de jaarlijkse themamiddag plaats over de beroepspraktijk van antropologen. Het programma, georganiseerd door het Amsterdams Netwerk van Cultureel Antropologen (ANCA), stond in het teken van werken in de ontwikkelingssamenwerking. Wat heeft de antropoloog dit werkveld te bieden? Welke kennis en vaardigheden zijn nodig voor werk op dit terrein? En hoe kom je aan die zo fel begeerde baan bij een ontwikkelingsorganisatie? Docent Gerben

Finse kernenergie

communicatiewetenschap

van de jaren zestig, zeventig en tachtig?

Nootenboom besprak de wederzijdse span-

Hoe hebben carrière, beroepsidentiteit en

ningen tussen en stereotypen over antro-

In mei nam een aantal KAE-leden deel aan

beroepstrots van de andragologen zich

pologie en ontwikkelingsstudies. Volgens

de jaarlijkse studiereis, die dit keer naar

ontwikkeld? Zijn andragologische vraagstel-

hem is er sprake van schijntegenstellingen

Finland ging. Op het programma stonden

lingen herkenbaar in huidige wetenschaps-,

en hebben beide terreinen de ontwikkelings-

onder meer de kerncentrale in Olkiluoto, het

onderzoeks- en beroepspraktijken? Tijdens

samenwerking iets te bieden. Peter van der

Finse innovatieplatform van wetenschap en

een bijeenkomst van de kring Andragologie

Werff, gepromoveerd aan de UvA en eerder

techniek Otaniemi en de centrale bank van

boog een zestigtal geïnteresseerden zich

werkzaam aan het milieu-instituut van de

Finland. Kernenergie is goedkoop en schoon:

over deze vragen, die deel uitmaken van

VU, ging in op de concrete vaardigheden

er is geen vuiltje aan, of in de lucht. Aldus de

een onderzoeksvoorstel dat in de afgelo-

die in het veld van je worden verwacht. Ver-

Omdat communicatiewetenschappers graag

dame van de kerncentrale. De nuchtere eco-

pen twee jaar binnen de alumnikring tot

volgens vertelden drie in de ontwikkelings-

met elkaar in contact blijven én wij ze graag

nomen van de KAE hadden kritische vragen

stand is gekomen en waarvoor verschillende

samenwerking werkzame UvA-antropologen

op de hoogte willen houden van de laatste

voor haar in petto. Een uitgebreid reisverslag

(emeritus) hoogleraren, (oud-)docenten en

over hun ervaringen. Ook werden tips

trends, hebben we het afgelopen jaar een

is te lezen op www.kae.nl

alumni zijn geraadpleegd. De uitkomsten van

gegeven voor het vinden van een baan. Wil

aantal bijeenkomsten voor alumni georgani-

de discussie worden gepresenteerd aan de

je op de hoogte blijven van de bijeenkomsten

seerd. Zo besprak Piet Bakker (Politicologie

onderzoeker die binnenkort start met een

van ANCA of dat we iets rond een bepaald

1983, promotie 1998) op de AUV-dag 2008

promotieonderzoek naar de geschiedenis

thema of onderwerp organiseren? Kijk dan

het vernieuwde medialandschap. Jaap van

van de Nederlandse andragologie. Daarbij

op www.ancaweb.blogspot.com of mail naar

Ginneken (Psychologie 1970, promotie cum

worden uiteraard oud-studenten en oud-

antropologennetwerk @gmail.com

laude) gaf dit voorjaar een sneakpreview van

andragologie

medewerkers als respondenten betrokken.

zijn nieuwste boek, waarin hij beschrijft wat

In januari 2010 starten diverse collegereek-

Onderzoek na ar eigen verleden

80

sen, over organisatieontwikkeling, filosofie en en over de ontwikkeling van nieuwe vormen van wetenschappelijk onderzoek, zoals de

gologie tussen 1952 en 1992 in kaart te

handelingsproblematiek (door Gerard de

brengen? Hoe heeft de andragologie vorm

Zeeuw). Belangstellenden kunnen zich vast

gekregen in de maatschappelijke context

aanmelden via secretariaat @andragologie.eu

B

••••

het integratiedebat (door Hans Achterhuis);

Is de opkomst en ondergang van de andra-

Communicatiewetenschap en de media

Uitnodiging de Kring van amsterdamse economen bestaat dit jaar 80 jaar. dit wil het bestUUr graag met U vieren! het feest vindt plaats op vrijdag 13 november 2009. samen met U maKen we er een onvergetelijKe avond van. programma 17.00 uur Ontvangst in de Effectenbeurs, Beursplein 5, waar wij met elkaar het glas zullen heffen.

17.30 uur Uw voorzitter zal samen met de ‘keynote speaker’ van deze avond Willem Middelkoop de beurs sluiten bij gongslag.

17.45 uur Aansluitend bieden wij u aldaar een culinair omklede borrel.

19.00 uur Ontvangst in de grote zaal van de Industrieele Groote Club op de Dam. Willem Middelkoop houdt een voordracht over de actuele economische situatie.

20.15 uur Het feest barst nu echt goed los in de Clubzaal van de IGC. De ‘witte brigade’ van de Club zal uw smaakpapillen strelen en topentertainers Steam en Willem Helbreker zorgen voor swingende begeleiding. De avond zal rond 23.00 uur zijn afgelopen.

Wij menen u hiermee een geweldige avond te bieden die u zeker niet mag missen. U bent vrij om alleen te komen of een introducé mee te nemen.

A

Wij hopen u allen te mogen begroeten op vrijdag 13 november! Namens het bestuur, met vriendelijke groet, Ton Smit – voorzitter.

Entree: € 20 voor clubleden, € 30 voor introducés. U kunt zich vanaf heden aanmelden via www.kae.nl.

Na ontvangst van de betaling is uw aanmelding definitief.

• —•••—

in beeld A Fins landschap door Olli Kekäläinen B Uitnodiging KAEjubileum

het bedrijfsleven kan leren van bijvoorbeeld vissenscholen of zwermen vogels.

En Ben Tiggelaar (Communicatiewetenschap 1997) trakteerde zijn oud-studiegenoten op de UvA onlangs nog op een boeiende lezing.

Inmiddels is de Kring Communicatiewetenschap met bijna 200 aangesloten AUV-leden een feit. Via de recent gelanceerde communitywebsite www.uva-alumni.nl/communicatiewetenschap blijven alumni niet alleen op de hoogte van de bijeenkomsten die we organiseren en zaken die in het vakgebied spelen, maar onderhouden ze ook hun netwerk of breiden dat uit.

Het onderwerp van de kringbijeenkomst op de AUV-dag van 7 november is: hoe gaan jongeren om met media en hoe kunnen we hierop als communicatiewetenschappers inspelen? Dit thema wordt belicht vanuit het onderzoeksperspectief en de praktijk.

Zorg dat je erbij bent. Meer weten over de sprekers? Kijk dan op www.uva-alumni.nl/ communicatiewetenschap. Heb je ideeën, suggesties of vragen? Stuur dan een e-mail naar: A.Bijl@uva.nl

44

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

alumnivaria

amc alumnipunt

anatomische les Donderdag 5 november 2009 houdt het AMC Alumnipunt de jaarlijkse alumnidag,

Online community voor uva-alumni gelanceerd uitstekend coMMunicAtieMiddel

voorafgaand aan de Anatomische les in het Concertgebouw te Amsterdam. het programma ziet er als volgt uit:

10.30 –

Ontvangst met koffie

11.00 uur 11.00 –

Opening door de voorzitter

tijdens de Universiteitsdag op 6 juni presenteerde collegevoorzitter karel van der toorn de nieuwe alumniwebsite www.uva-alumni.nl. deze site biedt ook een online community waar alumni (opnieuw) in contact kunnen komen met studievrienden en vakgenoten. evenals netwerksites als linkedIn en facebook biedt de Uva-communitysite de mogelijkheid een eigen profiel aan te maken en deel te nemen aan discussies. op korte termijn zal bovendien de mogelijkheid bestaan een eigen blog te publiceren. In de alumnidirectory kunnen ingelogde gebruikers zoeken naar oud-studiegenoten.

11.05 uur 11.05 –

Verzamelaars van vorm. De

11.30 uur

anatomische verzamelingen van Museum Vrolik. laurens de rooy, conservator Museum Vrolik

11.30 –

De heelkunde kliniek van

11.55 uur

het Binnengasthuis. hans keeman, chirurg

11.55 –

presentatie boek MFAS schrijft

12.00 uur

geschiedenis. roos Derks, Jeannette Bleeker, MfAs-commissie Boegbeeld

12.00 –

lunch

13.00 uur 13.00 –

inleiding op de Anatomische les

13.30 uur

door steph Menken, bioloog

Meer informatie: www.amc.nl/alumni

de online community wordt momenteel getest door leden van de aUv-kringen communicatiewetenschap en vrienden van de duitse taal en cultuur. voorzitter van de kring communicatiewetenschap anouk bijl (communicatiewetenschap 1995) is tevreden over de mogelijkheden die de site biedt. ‘de eigen kringsite die we binnen deze community hebben, vormt voor ons een uitstekend communicatiemiddel. de vormgeving is bovendien helemaal van deze tijd. dat verhoogt de aantrekkelijkheid. heel belangrijk.’

Universitair docent communicatiewetenschap en lector massamedia en digitalisering aan de hogeschool Utrecht Piet bakker (Politicologie 1983, promotie 1998): ‘communities is tegenwoordig het buzzwoord in de media, het smeermiddel voor relaties, verkoop en reputatie. voor kringleden communicatiewetenschap geldt nu: wie echt communiceert, doet dat in de communicatiewetenschapcommunity!’ de testfase wordt binnenkort afgerond. In de loop van het najaar ontvangen alle alumni bericht over hun inloggegevens. via de online community en daarbinnen de sites van de verschillende alumnikringen kunnen zij actief betrokken blijven bij de academische gemeenschap van de Uva en het eigen netwerk van studiecontacten. wilt u uw inloggegevens straks digitaal ontvangen? Stuur dan een e-mail met uw gegevens naar uva-alumni @ uva.nl. ook zonder inloggegevens kunt u alvast een kijkje nemen op het informatieve gedeelte van de nieuwe alumniwebsite www.uva-alumni.nl.

•

edo aalbers wint uva-scriptieprijs Verspreiding VAlutAcrisis

edo aalbers, cum laude afgestudeerd als student International economics, heeft de Uva-scriptieprijs 2009 gewonnen. de uitreiking vond plaats tijdens de Universiteitsdag op 6 juni. aalbers’ scriptie gaat over de internationale verspreiding van valutacrises, in het bijzonder ten tijde van de crisis in azië in 1997 – 1998. anieke van leeuwen (theoretische ecologie) kreeg de tweede prijs. haar scriptie gaat over de kabeljauwvangst in de atlantische oceaan en de baltische zee. de scriptie van derdeprijswinnaar merel klein (geschiedenis) gaat over de london fogs, de rokerige mist boven londen.

lucie snoeker nieuwe directeur alumnirelaties en universiteitsfonds

‘actIef betRokken blIJven bIJ academISche gemeenSchaP Uva’

opVolger wiM koning

Sinds 1 september is lucie Snoeker de nieuwe directeur alumnirelaties en Universiteitsfonds van de Universiteit van amsterdam. Snoeker (1955) studeerde aan de Uva Rechten en Psychologie en was tot voor kort verbonden aan het amsterdams historisch museum, waar zij verantwoordelijk was voor vele facetten van het museumbedrijf en een

Universiteitsdag 2009 beeldregistratie

Alumni communitiy www.uva-alumni.nl

p 27

www

45

functies: fractievoorzitter van de Pvda in de tweede kamer, minister van binnenlandse zaken, burgemeester van amsterdam en lid van de eerste kamer. de bijeenkomst staat open voor leden én niet-leden van de nederlandse vereniging. kosten deelname: € 10 (leden), € 15 (niet-leden; studententarief € 12,50). aanmelden: annemarije.pronk @ gmail.com of + 33 (0)1 42 54 04 73. meer informatie: www.denederlandsevereniging.com.

alumnimini

uvA-shirt in kleine MAAtJes op zoek naar een leuk cadeau voor een Uva-alumnus of -alumna in spe? Speciaal voor baby’s en peuters is er de alumnimini, een uniek Uva-shirt in de kleine maatjes. met lange mouw kost het t-shirt € 12,50, met korte mouw € 10. meer informatie over de shirtjes en de beschikbare maten: www.alumni.uva.nl/alumnimini. bestellen kan via linda hoogendoorn: a.c.hoogendoorn @ uva.nl of 020 525 4565.

UvA-SCRIPTIE PRIJS 2009 – valUtacRISIS, kabelJaUwPoPUlatIe, london fogS

aantal belangrijke strategische projecten. eerder werkte ze in beleids- en managementfuncties bij het ministerie van wvc en de gemeente Utrecht. Snoeker is de opvolger van wim koning (nederlandse taal- en letterkunde 1979 cum laude), die bijna negen jaar lang de functie van directeur alumnirelaties en Universiteitsfonds vervulde.

reünie biologen 1959

bAnden Voor het leVen vijftig jaar geleden begon een groepje jonge mensen met de studie biologie aan de Uva. door het intensieve studieprogramma ontstonden banden voor het leven. de eerste reünie van de lichting 1959 vond plaats in 1970.

Sindsdien zien de jaargenoten elkaar eens in de vijf jaar terug. In 2006 werd besloten een boek samen te stellen met de ervaringen en wederwaardigheden van de biologen van 1959. de tiende reünie wordt gehouden op 14 november, op een locatie die herinnert aan de studietijd. tijdens deze bijeenkomst zal het boek biologen 1959 worden gepresenteerd. meer informatie en aanmelden: Paul de greeve, pauldeg @ planet.nl.

ed van thijn spreekt voor alumni in parijs

gevRaagD: leDen ReDacTieRaaD spui

univeR siTeiTsDag zateRdag 12 JUnI 2010

kroonprinsenleed

op vrijdagavond 9 oktober geeft ed van thijn (1934) een lezing in maison St françois-Xavier te Parijs, in de serie lezingen van de nederlandse vereniging voor Parijs en omgeving. onderwerp is zijn meest recente boek, kroonprinsenleed. machtswisselingen in de politiek. daarin schrijft hij over het zich vastklampen aan de macht, het zwarte gat, de angst van de partij, oude ‘olifanten’ en aanstormend talent. hoewel beroemde naoorlogse buitenlandse opvolgingskwesties de revue passeren, vormt de binnenlandse politiek de rode draad: lubbers-brinkman, van mierlo-terlouw, en vooral: de opvolging binnen van thijns eigen partij. ed van thijn bekleedde tal van politieke

wIlt U de UnIveRSIteItSdag volgend Ja aR meemaken, noteeR dan vaSt de datUm In Uw agenda: zateRdag 12 JUnI 2010

leest u SPUI graag? heeft u ideeën over vorm en inhoud van een magazine voor en door Uva-alumni? de redactieraad van SPUI geeft driemaal per jaar feedback op het pas verschenen nummer, tweemaal langs digitale weg en eenmaal in een plenaire bijeenkomst. de raad bestaat uit betrokken leden van de academische gemeenschap van de Uva, al dan niet met een professionele achtergrond in journalistiek of communicatie. de zittingstermijn bedraagt twee jaar. belangstelling? Stuur een e-mail naar spui@ uva.nl, of neem contact op met eindredacteur albert goutbeek: albert.goutbeek @ uva.nl of 020 525 5568.

46 COluMN

spui 30 02 | 2009 www.alumni.uva.nl

tekst • Tomas Ross beeld • Amke

toMAs ross – 1944 www.tomasross.nl pseudonieM VAn willeM hogendoorn

• 1976 Niet-westerse sociologie • 1974 – 1980 beleidsmedewerker Welzijnswerk migranten

tussen calViJn en maRX er zat nog geen half decennium tussen mijn propedeuse geschiedenis en mijn eerste jaar Sociologie maar ’t leek alsof ik van de vroeg-negentiende eeuw naar de jaren zeventig van de twintigste werd gekatapulteerd. de ultieme cultuurshock: van de nog zéér gereformeerde vU naar de gU, zoals we de Uva noemden, waar provo en maagdenhuisbestormers net hadden huisgehouden. van de zomer van 1965, toen amsterdam nog een suffige provincieplaats was, tot het voorjaar van 1970, toen de ‘Radikalinski’s’ de macht definitief in handen hadden gekregen. amsterdam was sowieso een cultuurshock voor een hagenaar; ik heb me zelden zo eenzaam gevoeld als dat eerste jaar daar, ook aan die vrije Universiteit, faculteit der letteren. als het aan mij was geweest, was ’t dan ook geen universiteit geworden maar de redactieburelen van één van de toen nog vijf onafhankelijke haagse dagbladen. maar ja, de jaren van het vaderlijk gezag, het gereforméérd vaderlijk gezag en bovendien van een vader die bij de bvd werkte en journalis-

ten een nog groter kwaad vond dan communisten (achteraf gezien helemaal wáár). geschiedenis dus. hij bracht mij naar mijn kamertje in de tweede weteringdwarsstraat, zei dat ik nu onafhankelijk was maar dat, wanneer hij daar op die bvd zou begrijpen dat ik me bij de aSva of cPn zou aansluiten, hij me persoonlijk de benen zou komen breken. overbodige bezorgdheid, want nog geen dag later kreeg ik bezoek van twee ouderlingen die me zalvend welkom heetten als aankomend vU-student en het zieltje wilden behouden voor de gereformeerde gemeente in amsterdam. er bleek geen ontkomen mogelijk aan het geloof der vaadren: meteen al het eerste college werd, staand, geopend met gebed, zo ook het laatste van de week – l965/l966, klaas kwam al, de Rolling Stones ook; uit keldercafé de groene kalebas tegenover mijn kamertje kwamen de eerste wietdampen, saxofoonklanken en akelig mooie nouvel vaguemeisjes. maar ik zwoegde aan een tentamen middeleeuwen waarin vooral de invloed van augustinus op luther van

• 1979 – heden auteur en scenarist • Boeken o.a. Bêta (1987), Koerier voor Sarajevo (1996), De zesde mei (2003, over de moord op pim fortuyn) (alle drie bekroond met De gouden strop) • Scenario’s o.a. De Brug (1990), Wij Alexander (1998), in het belang van de staat (1998, gouden kalf)

groot belang werd geacht. of zoiets. dat amsterdam, die vU, die ongehoord suffe en wél wetenschappelijk geïnteresseerde medestudenten, ’t was om het christelijk te houden de hel op aarde; en zodra er een School voor de Journalistiek kwam, trotseerde ik de vaderlijke toorn en toog naar Utrecht. ambitie en jeugdig idealisme die alras de kop werden ingedrukt want journalistiek, zo bleek, kwam toch vooral neer op vragen Stellen in plaats van antwoorden geven. bovendien illustreerden de docenten dat Joop den Uyl gelijk had toen hij zei dat oudere journalisten altijd iets tragisch krijgen. vader veerde op toen ik, eind l970, zei alsnog een academische studie te willen volgen, trok de portefeuille al, maar zonk inéén toen het Sociologie aan de gU zou worden. hij heeft het niet lang mogen meemaken; ik trouwens ook niet want herejezus, ’t was opnieuw augustinus en zwingli maar dan vermomd als marx en habermas, en al even suf en onbegrijpelijk gedoceerd, voor zover al, want ’t waren vooral rokerige werkgroepen waarin de verheffing van de amsterdamse havenarbeider centraal stond. het leek dan ook een verademing om na het kandidaats te kunnen overstappen naar niet-westerse sociologie, waar ik me wilde specialiseren in ‘ons Indië’. vast omdat het gereformeerde bloed zich nu eenmaal nooit verloochent, want had ik in mijn jeugd al niet het vaste voornemen gekoesterd de blijde boodschap aan de onnozele Papoeakindjes te brengen? en ’t leek er ook op, die eerste doctoraaljaren, dat ik het hier gevonden had, met name door de inspirerende colleges van de legendarische willem wertheim (promotie Rechten leI 1930), tot ook daar margaret mead en claude lévi-Strauss moesten plaatsmaken voor de kritiese bibliotheek van van gennep, bekwame hoogleraren als andré köbben (Sociale geografie 1951, promotie 1955) zenuwziek vertrokken en diezelfde wertheim in mao-pakje de zegeningen van het chinese partijapparaat bezong in plaats van de ‘Shared Poverty’ onder de Javaanse boeren. of zoiets. enfin, toch nog afgestudeerd, zo tussen calvijn en marx door, maar tot op heden nooit geweten wat erger is, die journalisten of die communisten. In elk geval nooit een van beiden geworden. en soms kom ik nog wel die medestudenten van toen tegen die het wel in de wetenschap zochten, hoor hen aan, lees wat van ze, staar dan innig tevreden met mezelf uit het raam tot mijn zoon me enthousiast komt vertellen dat hij toegelaten is tot de felbegeerde master en ben dan net zo trots op hem als mijn vader ooit op mij was, destijds in ’65. •

Vincent van Gogh – De brieven De volledige, geïllustreerde en geannoteerde uitgave Speciale prijs – geldig tot 1 januari 2010 Vincent van Gogh – De brieven is tot 1 januari 2010 verkrijgbaar voor de speciale prijs van e325,-. Daarna bedraagt de verkoopprijs e395,- Meer informatie hierover vindt u op www.aup.nl/vangoghbrieven Het brievenproject Vincent van Gogh (1853-1890) liet de wereld niet alleen een veelheid aan bijzondere schilderijen en tekeningen na, maar met 902 brieven ook een van de meest intrigerende en veelzijdige kunstenaarscorrespondenties die we kennen.

Gedurende vijftien jaar werkten het Van Gogh Museum in Amsterdam en het Huygens Instituut in Den Haag aan een nieuwe wetenschappelijke teksteditie van deze briefwisseling, een editie die beantwoordt aan de meest geavanceerde en kwalitatieve hoogstaande eisen op het gebied van tekstedities. Het resultaat is een volledige, moderne uitgave van de correspondentie die de huidige stand van kennis weerspiegelt. Het project is uniek door de breedte en de diepte van het onderzoek en de volledigheid waarmee de resultaten ervan aan de lezer worden aangeboden. een nieuwe, zo dicht mogelijk bij het origineel staande tekst l volledige annotatie van de brieven l afbeeldingen van alle kunstwerken die ter sprake komen l nieuwe dateringen van de brieven l een nieuwe vertaling van de brieven in het Engels l een volledig herziene en geredigeerde Nederlandse vertaling van de Franse brieven l

Voor meer informatie: www.aup.nl/vangogh

Verschijningsdatum: 7 oktober 2009. Tot 1 januari 2010: e325,- daarna e395,- Eenmalige oplage

geef om wetenschap

sticht een Fonds op Naam ‘Het is geweldig dat er mensen zijn die met een Fonds op Naam belangeloos investeren in de wetenschapsbeoefening en het studentenleven aan de Universiteit van Amsterdam’, zegt Stan Bentvelsen. Als hoogleraar Large Hadron Collider Physics aan de UvA en directeur van het Instituut voor Hoge Energie Fysica is Bentvelsen nauw betrokken bij de experimenten in de Large Hadron Collider (deeltjesversneller) rond Genève, Zwitserland. ‘Vorig jaar heeft een donateur een Fonds op Naam ingesteld waarvan ook mijn onderzoeksterrein kan profiteren. Bijvoorbeeld doordat een jonge onderzoeker met een beurs uit het fonds

een studiereis kan maken naar Zwitserland, om in de deeltjesversneller van CERN zelf onderzoek te doen naar de elementaire bouwstenen van het heelal. Het is fantastisch dat de persoonlijke betrokkenheid van een donateur zo het verschil kan maken voor de ontwikkeling van een student of jonge wetenschapper.’

Meer weten over het instellen van een Fonds op Naam?

Neem dan contact op met het Amsterdams Universiteitsfonds via universiteitsfonds@uva.nl of 020 525 2067.