De val van Berlijn - Operatie Plunder

€ 8,95 BP

DE GROTE VELDSLAGEN VAN WOII

Het einde van de oorlog

De val van Berlijn 70 jaar bevrijding

van WO II De grote veldslagen

DE VAL VAN BERLIJN

o

Pakkende verhalen over de aanvallen bij de Rijn

VVB_001000_cover_ok.indd 7

Waarom Hitlers invasie van Rusland in een ramp eindigde

Wrede gevechten in de straten van Berlijn

25-03-15 14:09

De grote veldslagen van woii: De val van berlijn

De Rijn over: Mannen van de 15e (Schotse) Infanteriedivisie verlaten hun aanvalsvoertuig en gaan op de oostelijke oever naar hun verzamelpunt bij Xanten.

IWM via Getty Images

operatie Plunder

Montgomery had een zeer uitgebreid en nauwkeurig plan om 's nachts de Rijn over te steken...

M

ontgomery’s plan de Rijn over te steken, genaamd Operatie Plunder, liet niets aan het toeval over. Hoewel een bruggenhoofd op de oever snel overmeesterd kon worden, wilde hij geen herhaling van Operatie Market Garden, waarbij veel soldaten rond Arnhem en Nijmegen strandden en waren overgeleverd aan de genade van de Duitse pantserdivisies.

Er was veel kritiek van de Amerika­ nen, die de enorme opbouw van sol­ daten en wapens belachelijk maakten terwijl hun eigen troepen zuidelijker aan de overzijde van de Rijn zaten te pick­ nicken. Montgomery was vastbesloten om de oversteek tot in de puntjes voor te bereiden, inclusief noodplannen en reserves om aan de overkant snel een veilig bruggenhoofd op te richten van­ waar snel doorgestoten kon worden.

Het gebied dat werd gekozen voor de aanval over de Rijn lag tussen Emme­ rich in het noorden en Dinslaken in het zuiden, met de belangrijke stad Wesel in het midden. Hoewel de Amerikaanse 9e Legereenheid in principe niet bij het plan was betrokken, overtuigde de Brit­ se luitenant­generaal Miles Dempsey, Montgomery ervan dat hij de Ameri­ kaanse troepen moest mobiliseren. Van het noorden naar het zuiden zou de oversteek worden gemaakt door de 51e Highland Division bij Rees en de 15e (Schotse) Infanteriedivisie bij Haffen.

De Britse 1e Commando’s en de Ame­ rikaanse 30e Infanteriedivisie maakten een tangbeweging aan beide kanten van Wesel en de Amerikaanse 79e Infanterie­ divisie bij Dinslaken, allemaal op onge­ veer een uur afstand van elkaar.

Naast het uitschakelen van geïsoleer­ de weerstandsgebieden, moesten de aanvallers wegen en twee spoorlijnen bezetten om de beperkte Duitse verster­ king tegen te houden en zo een gevrees­ de tegenaanval te voorkomen.

Zo gauw de nachtelijke aanvallen ten einde waren, werden er bij daglicht

parachutisten van de Britse 6e Lucht­ landingsdivisie en de Amerikaanse 17e Luchtlandingsdivisie ten noorden van Wesel gedropt. Hun taak was het verbin­ den van de afzonderlijke landingsplaat­ sen tot een imposant invasiegebied van 16 vierkante kilometer. Van daaruit zou de laatste geallieerde aanval tot diep in het hart van Duitsland worden opgezet.

Zo’n aanval bij daglicht bracht grote risico’s voor de manschappen met zich mee. De vijand werd er zeker door verrast, maar de vliegtuigen en para­ chutisten zouden eenvoudige doelwitten zijn voor afweergeschut vanaf de grond.

Critici vonden dat de parachutisten te dicht bij de rivier werden gedropt om de aanval werkelijk te kunnen ondersteu­ nen. Volgens velen was het in principe een gevaarlijke en beperkte afleidings­ manoeuvre. Aan de andere kant zou het voor de geallieerden voordelig zijn om op deze manier hun beste troepen in het heetst van de strijd tegen Duitsland te kunnen inzetten.

Terwijl dit alles gebeurde en er verster­ king en voorraden werden gestuurd, bouwden tienduizenden pontonniers bruggen om de troepenopbouw op de oostelijke oever te versnellen.

“Het gebied dat werd gekozen voor de aanval over de Rijn lag tussen Emmerich in het noorden en Dinslaken in het zuiden, met de belangrijke stad Wesel in het midden.”

34

VVB_034045_plunder_ok.indd 34

16-03-15 16:31

Operatie Plunder

35

VVB_034045_plunder_ok.indd 35

16-03-15 16:31

De grote veldslagen van WOII: De val van Berlijn

36

VVB_034045_plunder_ok.indd 36

16-03-15 16:31

operatie Plunder

Zware lading: Een Amerikaanse tanktransporter wordt gebruikt om een LCM landingsvaartuig naar de Rijn te brengen.

Time & Life Pictures/Getty Images

De tijdsplanning die voor Operatie Plunder werd gebruikt, was erg nauw­ keurig. Maar de geallieerden hadden iets geleerd van de drama’s die zich afspeelden tijdens de nauwkeurig ge­ plande campagnes op Omaha Beach op D­Day en tijdens het oprukken naar Arnhem in Market Garden, waardoor nauwkeurig geplande operaties in rook opgingen. Om die reden werd er rede­ lijk wat flexibiliteit in de tijdsplanning van Plunder opgenomen. Bijvoorbeeld om verwarring in de troepenmacht en verkeersopstoppingen te voorkomen.

Dezelfde ruimte voorkwam ook dat soldaten direct in een hevige strijd te­ rechtkwamen, terwijl ze eigenlijk beter naar een andere sector gestuurd konden worden.

Na maanden van plannen, het af­ slaan van Duitse tegenaanvallen en het voeren van zware gevechten tijdens de opmars naar de Rijn, was Montgomery eindelijk klaar om zichzelf te bewijzen bij de Amerikanen. Plunder begon met een groot artilleriebombardement. Lui­ tenant Peter White van de 52e (Low­ land) Divisie was verbaasd over de enorme hoeveelheid strijdkrachten. “Ik werd keer op keer aangegrepen door de razendsnel toenemende hoeveelheid materiaal op de oever. Wapens en ma­ teriaal namen het landschap in zoals koeien dat daarvoor deden. Schuren puilden uit met voorraden en munitie.

Op andere plekken zag je amfibische voertuigen zoals LVT’s en DUKW’s en ongelooflijke hoeveelheden materiaal voor het bouwen van bruggen.” Tien dagen lang werd deze bevoorrading gecamoufleerd met een uitgebreid rookgordijn. Hoewel dat doorgaans een indicatie is dat er iets belangrijks staat te gebeuren dat verborgen moet worden, hadden de Duitsers noch het materieel noch de vuurkracht om een doorslaggevende aanval op het gebied uit te voeren.

gewelddadigheid van de aanval die zo’n zes uur duurde. Majoor Martin Lindsay van de Gordon Highlanders keek ernaar: “Er was een voortdurend geluid van dreunen en knallen, doordat al onze vuurwapens vanuit vele velden urenlang werden afgevuurd.”

Tijdens al dit geweld consumeerden de soldaten op de westelijke oever hun laatste kop thee, rum en boterhammen voordat ze in hun boten klommen.

Majoor Lindsay: “Ik zal het beeld nooit vergeten: de vele soldaten in de LVT’s, de lange rijen soldaten die ernaartoe marcheerden, hun flikkerende schadu­ wen... een paar collega’s die iedereen naar de juiste voertuigen stuurden.” Om tien uur ’s avonds reden de eerste LVT’s vanaf de noordelijke oever voorzichtig het water in. Ze zaten vol met soldaten van de 51e Highland Division en gin­ gen richting Rees. LVT’s zijn een soort kleine tanks die vanaf het water de kant op konden komen. Zodoende konden de manschappen op de kant – tamelijk droog – in plaats van in het water wor­ den afgezet.

Onder een deken van duisternis en een mist van rook en cordiet werd de overkant zonder problemen in slechts twee minuten bereikt. Of de verras­ sing had gewerkt, of generaal Patton had gelijk in zijn aanname dat de Rijn gemakkelijk te overbruggen was. Sol­ daat Walter Fuller bestuurde een van de LVT’s met Highlanders aan boord.

“Het was aardedonker toen we onze voertuigen het water in reden. We kon­ den niets zien en hadden geen idee wat we moesten verwachten. Behalve dan dat we als eerste voertuig dat de Rijn overstak op zwaar verzet konden reke­ nen. Het was echt een zenuwslopende oversteek. Maar uiteindelijk merkten we dat er praktisch geen tegenstand werd geboden en we zonder problemen konden oversteken.”

oPenInGSSPerVUUr Op 23 maart om zes uur ’s avonds vuurde een enorme hoeveelheid artillerie ontelbaar veel schoten af om de verdedigers op de oostelijke oever te vermurwen. Zelfs de manschappen die Normandië en het Ardennenoffensief hadden meegemaakt, waren verrast door de meedogenloze

“Volgens kapitein Cameron duurde het oversteken van de Rijn amper twee minuten.”

37

VVB_034045_plunder_ok.indd 37

16-03-15 16:31

De grote veldslagen van WOII: De val van Berlijn

De eerste slachtoffers vielen door antipersoneelsmijnen. Ondanks dat rapporteerden de bevelhebbers van de twee leidende bataljons om 22:06 uur dat ze de oever aan de overkant succesvol hadden bereikt en dat ze snel landinwaarts konden trekken.

Kapitein Stafford: “Tot dat punt was het vijandelijk vuur niet noemens­ waardig. De eerste compagnies be­ reikten veel posities waar de Duitsers nog volledig van de wereld waren.

Pas toen de volgende compagnies hen bereikten, kwamen ze weer enigszins tot leven.” De 7e Black Watch en 7e Argylls stelden hun doelen razendsnel veilig, waardoor het voor het derde bataljon van de 154e Brigade mogelijk werd om hen om 22:30 uur over de Rijn te volgen.

Toen de Highlanders de dorpen Kleinesserden en Esserden bereikten, kwam de Duitse tegenstand pas echt op gang. Ondertussen kwamen de 5e en 7e Gordon Highlanders vast te zitten op een eiland in een klein bin­ nenwater. Hierdoor was het voor hen die dag niet meer mogelijk om Rees te bereiken. De officiële geschiedenis vertelt dat de Gordons het eiland in handen hadden, maar dat ze er een nare tijd doormaakten. Het lag onder vuur van sluipschutters en soldaten met mitrailleurs, er werd geschoten op alles wat bewoog.

De eigenlijke aanval op Rees werd uitgevoerd door de 1e Gordon High­ landers, die het voor elkaar hadden gekregen de Rijn over te steken zon­ der ook maar één slachtoffer te ma­ ken. Ook de nieuwe en waardevolle 3,7 inch Howitzers haalden veilig de overkant. Met deze extra vuurkracht trokken ze systematisch door de bui­ tenwijken van de stad naar de zwaar verdedigde kerk in het centrum.

Majoor Lindsay beschrijft de intense gevechten die nodig waren om zo’n gevecht in de stad te winnen: “Het veiligstellen van elke woning was een afzonderlijke militaire operatie op zich en de vijand bood voortdurend hevig verzet.”

Gaandeweg de nacht werden de problemen groter. De troepen stuitten op tankgrachten, hardnekkige Duitse verdedigingen en de boten gingen kapot en kwamen nog maar langzaam vooruit. Maar dankzij de inmiddels opgebouwde troepenmacht en het uitgebreide materieel hadden deze problemen geen grote consequenties.

Toen het de amfibische Sherman DD’s niet lukte om een steile oever op te komen, kon een gepantserde bulldo­ zer de weg in alle rust vrijmaken om de Shermans alsnog aan de strijd te laten deelnemen.

38

VVB_034045_plunder_ok.indd 38

16-03-15 16:31

operatie Plunder

Vijandelijk gebied: Britse troepen in Rees na het oversteken van de Rijn.

Foto via Popperfoto/Getty Images

39

VVB_034045_plunder_ok.indd 39

16-03-15 16:31

De grote veldslagen van WOII: De val van Berlijn

De Royal Engineers bouwden de eerste baileybrug over de Rijn D

e eerste grote Britse baileybrug over de Rijn werd bij Rees gebouwd door de 8e GHQ Troop Royal Engineers, dat deel uitmaakt van de 13e Legergroep Royal Engineers. De brug met codenaam London was de eerste van twee baileybruggen bij Rees. De brug werd zo geplaatst dat er goed gebruik kon worden gemaakt van het wegennet dat aan de overzijde van de rivier vanuit de stad verder uitliep. De brug (1) was een laag model met een lengte van 358 meter, gebouwd om op waterniveau een variatie van vier meter mogelijk te maken. De brug werd gemaakt van metalen platen (2) die op pontons (3) werden vastgemaakt. Deze pontons werden aan de waterkant in elkaar gezet, aan beide zijden van de Rijn en vervolgens de rivier op getrokken en aan elkaar gemonteerd om zo een volledig brugdek te vormen.

Aan beide zijden verbinden schuin aflopende landingsplateaus (4) de brug met de oever. Alle militaire bruggen kregen een getal dat het laadvermogen aangaf, zodat chauffeurs die de brug gebruikten, konden zien of de brug het gewicht van hun voertuigen kon dragen. Dit nummer werd aan het begin van de brug op een rond wit bord in het rood aangegeven. De baileybrug in Rees had het getal 40 (5), wat

betekent dat de brug maximaal 40 ton kon dragen – tanks en volgeladen vrachtwagens konden eroverheen, geladen tanktransporters niet. Na een aanval werd er doorgaans eerst een pontonbrug met getal 9 gebouwd, vaak al binnen enkele uren nadat de infanterie de eerste aanval had uitgevoerd. Dit type brug kon snel worden gebouwd en er konden rupsvoertuigen, tankjagers en licht transport overheen. Zo gauw de vijand aan de overzijde was verdreven, werd er direct begonnen met het bouwen van sterkere baileybruggen. De constructie daarvan werd meestal niet gehinderd door vijandelijk vuur op korte afstand, maar bijna altijd door langeafstandsartillerie. Een van de meest bruikbare machines van de genie was de bulldozer (6). Dit waren altijd de eerste machines die op de constructieplaats aan het werk gingen en een helling naar het water creÍerden. Ook stonden ze altijd stand-by voor de leidende infanterie om ingezet te kunnen worden voor allerlei verschillende taken zoals het verwijderen van wegversperringen en het vullen van gaten in de weg.

Het aantal slachtoffers onder bulldozerschauffeurs lag behoorlijk hoog doordat ze vaak in nog niet veiliggestelde zones werkten en hun bulldozers veel lawaai maakten.

40

VVB_034045_plunder_ok.indd 40

16-03-15 16:31

Operatie Plunder

3

2

1

4

5

Illustratie: Osprey Publishing

6

41

VVB_034045_plunder_ok.indd 41

16-03-15 16:32

De grote veldslagen van WOII: De val van Berlijn

De tweede oversteek werd gemaakt door de 1e Commando Brigade, die de stad Wesel moest aanvallen. Het lukte ze om verwarring te veroorzaken bij de verdedigers aan de overkant. Brigade­ generaal Mills-Roberts zag Wesel voor zich liggen, met de hoge kerktorens. Het zou moeilijk worden om 1600 man voor de oversteek op te stellen zonder gezien te worden. Om de troepen in de LVT’s wat meer tijd te geven, startten soldaten van het 6e Commando op zo’n twee kilometer stroomafwaarts de motoren van hun eenvoudigere en luidruchtige aanvalsboten, in een poging de aan­ dacht van de vijand te trekken. Nadat de eerste boten overstaken en daarbij maar één boot verloren ging, begonnen de aanvalsboten aan hun oversteek.

De soldaten werden in de langzamere, luidruchtigere boten ondanks de eerste verrassende oversteek gemakkelijk on­ derschept in het donker. Boten gingen kapot en veel soldaten moesten wor­ den gered met reddingsboten. Kolonel ­Lewis herinnert zich het drama van een boot die te snel te water ging. De gevol­ gen waren rampzalig, omdat de soldaten door hun bepakking onder water werden gesleurd.

Zwaar bombardement Degenen die de oversteek haalden, gingen verder richting Wesel en waren klaar om aan te vallen, net voordat de stad met de grond gelijk werd gemaakt. Ondanks de problemen die rezen toen Caen en Kleef werden gebombardeerd en er zo versperringen ontstonden die de inname van de steden moeilijker maakten, werd er door Lancasters van de RAF meer dan 1000 ton aan bommen gegooid. Dit gebeurde net voor de oprukkende commando’s uit om 22:30 uur. Brigadegeneraal Mills-Roberts observeerde de hevige aanval van de 200 Lancasters.

“Terwijl de bommen vielen, ontstond er een regen van puin in de lucht,

Oplettende blik: De Britse premier Winston Churchill, de Amerikaanse generaal Dwight David Eisenhower en de Britse maarschalk Bernard Law Montgomery kijken naar de oversteek van de Rijn.

Mondadori Portfolio via Getty Images

vergezeld van een vuurzee. Het lawaai was enorm en de grond onder ons beefde, ook al bevonden we ons op een kilometer afstand. De hele vlakte was verlicht met een felrode gloed.”

Terwijl de commando’s de stad introkken, kwamen ze onverwachts de doodgewaande Duitse 180e Divisie tegen. Bovendien kwam er in snel tempo Duitse versterking, die moest zorgen dat het vitale wegennet niet verloren ging en die het gebied van de brug bombardeerde met artillerie.

Een commando was verrast door de stugge weerstand. “Ondanks het zware bombardement waren de Duitsers alert

“Het lawaai was enorm en de grond onder ons beefde.”

Brigadegeneraal Mills-Roberts

en kwamen ze uit hun kelders om moedig en standvastig te vechten.”

De gevechten waren hevig, vooral rond de draadfabriek, waar een aantal Duitsers met gevreesde Panzerfaust antitank-granaten, geschoten vanaf de schouder, behoorlijk wat slachtoffers maakten. Bryan Samain van de 45e Commando’s bekeek een schijnbaar dode Duitser, zag hem plotseling omhoog komen en zijn Panzerfaust naar de aankomende troepen afvuren.

De man doodde twee soldaten en verwondde een kolonel. “We leegden een heel magazijn van een Thompson pistoolmitrailleur in zijn lichaam en in dat van alle volgende ‘lijken’ die we tegenkwamen.” Gelukkig was het verzet te weinig en te laat. De Duitsers werden snel omsingeld en naar het zuiden van de stad tegen de rivier de Lippe gedreven. De geallieerde manschappen waren niet alleen ervaren in man-tot-mangevechten die werden gebruikt om gebouwen leeg te ruimen, ze waren ook bedreven in het lokaliseren van vijandelijke tanks en het doorgeven van de coördinaten aan de artillerie, die ze dan vanaf de overkant van de rivier konden bombarderen. Terwijl de laatste tegenstand werd afgeslagen, wachtten de Britten op versterking van de luchtlandingstroepen.

42

VVB_034045_plunder_ok.indd 42

16-03-15 16:32

operatie Plunder

Pauze: De bemanning van een DUKW rust uit langs de kant van de weg, aan de oostkant van de Rijn op 25 maart 1945.

IWM via Getty Images

De 15e (Schotse) Divisie vertrok pas om twee uur ’s nachts, het kostte vier uur vol geconcentreerd artillerievuur op de oever aan de overkant om veilig aan te komen. Hoewel er weer slacht­ offers vielen door mijnen en zelfs door eigen vuur, lukte het om de belang­ rijke 3 kilometer lange rivieroever van Rees tot Wesel schoon te vegen.

Zodoende kon er worden begonnen met het bouwen van de bruggen die doorslaggevend zouden zijn voor het handhaven van het bruggenhoofd aan Duitse zijde. Gelukkig voor het 15e Schotse Regiment schitterde het geluid van doedelzakken door afwezigheid.

Het traditionele geluid geeft de solda­ ten moed om te vechten, maar verraadt ook hun aanwezigheid aan de vijand.

BBC­verslaggever Wynford Vaughn Thomas die mee overstak, hoorde dat de doedelzakspeler een vreselijk kla­ gend geluid uit zijn instrument haalde voordat hij jammerde: “Ma pipes man, they’ll no play.” Een aantal dorpen waaronder Bislich en Vissel werd snel overmeesterd. Maar verder stroom­ afwaarts raakte de 10e (Hoogland) Infanterie in problemen door meerdere malen op de verkeerde plek te landen.

Bovendien kregen ze te maken met tegenstand die hen afstrafte voor hun

onnauwkeurigheid. Ron James was een van de voormalige RAF­grond­ medewerkers die werden verzameld om het gat in de dunne Britse linies te dichten. Hij maakte zijn eerste ge­ vechtssituatie mee in het dorp Mehr, waar de Duitsers zich na een kort ge­ vecht al snel overgaven. “Het dorp was een grote puinhoop door de aanvallen van onze artillerie en het was moeilijk om de vijand te zien tussen alle omge­ vallen bomen en ander puin... De Duit­ sers vochten goed, maar ze hadden geen officier of onderofficier bij zich en gaven zich al snel over.”

43

VVB_034045_plunder_ok.indd 43

16-03-15 16:32

De grote veldslagen van WOII: De val van Berlijn

De 15e (Schotse) divisie versterkt het bruggenhoofd aan de overkant van de Rijn

4 2

44

VVB_034045_plunder_ok.indd 44

16-03-15 16:32

Operatie Plunder

D

3

Illustratie: Osprey Publishing

1

e rechter divisie van het Britse 2e Leger opende de aanval over de Rijn tegenover Bislich, zo’n 6,5 kilometer stroomafwaarts van Wesel. Twee bataljons van de 44e Brigade staken op 24 maart om 2 uur de Rijn over. De tegenstand van de vijand op de 15e (Schotse) divisie was redelijk licht. Er werd snel een bruggenhoofd gevormd en de leidende bataljons konden snel verder landinwaarts gaan. In de eerste uren overmeesterden ze Bislich (1). Net na zonsopkomst kwam de 44e Brigade met een volgend bataljon, de King’s Own Scottish Borderers. Zij moesten de twee leidende bataljons versterken en helpen het steunpunt te vergroten.

In de afbeelding zie je de Scottisch Borderers de Rijn oversteken. Er komt nog wat Duits mortier- en artillerievuur in de rivier, maar het merendeel van de vijand is van de rivier verdreven. Er werden meestal LVT’s (2) gebruikt om rivieren over te steken. Eerdere pogingen om rivieren onder vuur over te steken, zoals bij de Seine in augustus 1944, werden gedaan met stormboten (3). Daarbij vielen veel slachtoffers. De boten boden geen bescherming en maakten het moeilijk om (droog) aan de oever te komen. Het gebruik van LVT’s in een aanval was veel veiliger. Die kon je op een veilige plek volledig beladen en vervolgens via onbeschut terrein direct het water inrijden, zonder pauze. De bemanning genoot enige bescherming door de kleine vuurwapens aan de stalen constructie, terwijl ze met een snelheid van zeven knopen overstaken. Beide aanvalsbataljons van de 44e Brigade gebruikten LVT’s van de 79e Pantserdivisie om hun compagnies aan de overkant te krijgen. Daarna werden de voertuigen gebruikt om wapens en goederen naar het bruggenhoofd te vervoeren. Vervolgens werd er een aantal Sherman A4-D4 DD tanks (4) van het 44e Royal Tank Regiment van de 79e Pantserdivisie naar de overkant gebracht. In het water waren deze tanks nauwelijks zichtbaar, waardoor het moeilijke doelwitten waren voor vijandelijk vuur. Eenmaal op het land werden de canvas drijfvlakken afgeworpen en fungeerden ze als een reguliere tank.

45

VVB_034045_plunder_ok.indd 45

16-03-15 16:32