Science World - Gaat de visstand naar de haaien?

€

4,

NI

95

EU

SCIENCE W RLD

HOE LANG NOG VOOR DE OCEANEN LEEG ZIJN?

BP

Uitgave 3 - 2017

€ 4,95

W

Uitgave 3 / 2017

WAT IS HET GELUKKIGSTE VOLK TER WERELD? EN WAAROM?

DE GEHEIMEN VAN HET TIENERBREIN

www.scienceworldmagazine.nl

de wereld

na de mens

ZO ZIET DE AARDE ERUIT ALS WIJ WEG ZIJN

SW0317_001000_cover_ok.indd 1

07-04-17 09:16

MILIEU

GA AT DE VISSTAND NA AR DE HA AIEN? Decennialang vissen met slechte technieken maakt mogelijk een eind aan vis als voedsel. Maar het is nog niet helemaal voorbij, want nieuwe innovaties kunnen helpen om de schade ongedaan te maken.

54

SW0317_054059_Fea_fish_ok.indd 54

22-03-17 09:29

FOTO: GETTY TEKST: HELEN SCALES

55

SW0317_054059_Fea_fish_ok.indd 55

22-03-17 09:29

MILIEU

E

UIT HET ONDERZOEK KWAM EEN SCHOKKENDE VOORSPELLING: IN 2048 IS ER MOGELIJK GEEN VIS MEER OVER.

ONDER: Verloren vislijnen en netten vergaan niet zo snel en kunnen dus nog jarenlang dieren vangen.

Toch blijft het een trieste prognose voor de visserij, die wereldwijd miljarden mensen voedt.

En nu, 11 jaar later, zijn er maar weinig tekenen van verbetering. “Het beeld wat in dat blad wordt geschetst, klopt grotendeels”, legt professor Callum Roberts uit, maritiem milieubeschermer aan de Universiteit van York. “De hoeveelheid vis in de oceanen neemt in snel tempo af.”

Afgelopen jaar publiceerden zeebioloog Dr Daniel Pauly en zijn collega’s van het ‘The Sea Around Us’-project een groot onderzoek, waarin ze waarschuwen dat het hoogtepunt voor de visvangst al voorbij is (er wordt minder vis gevangen, omdat er niet meer vis is). Een team van 400 onderzoekers verzamelden gegevens van kleine, recreatieve en illegale visserijen die normaliter onder de radar blijven. Daaruit bleek dat de totale visvangst (alle vissen, schaaldieren en andere ongewervelden samen) veel hoger ligt dan de officiële cijfers laten zien. Dat lijkt misschien goed nieuws: als er meer vis wordt gevangen, zijn de oceanen misschien toch nog niet zo leeg. Maar de trends op lange termijn zijn veel zorgelijker. Er werd sinds de jaren 90 gedacht dat de wereldwijde vangst zich had gestabiliseerd en dat er elk jaar min of meer even veel werd gevangen. De laatste, meer complete cijfers, tonen aan dat de wereldwijde visserij in 1996 heeft gepiekt met 130 miljoen ton. Sindsdien daalt de vangst met zo’n 2 procent per jaar. Ondanks het uitbreiden van vloten en geavanceerde technieken, lukt het visserijen niet meer om zo veel te vangen als ze ooit deden.

Waar is alle vis gebleven?

Achter de wereldwijde viscrisis gaan meerdere problemen schuil. Allereerst zijn er eenvoudigweg te veel vissersboten die jagen op steeds minder vis. Dat komt deels door subsidies en andere voordelen die de visserij ten goede komen. Regeringen leveren goedkope brandstof voor boten, belastingkortingen, leningen met lage rente en nemen andere maatregelen om de visserij te handhaven en te voorkomen dat bedrijven failliet gaan als er minder vis gevangen kan worden.

Vissen brengt ook fysiek schade toe aan het zee­ milieu. Schrobnetvissers en baggeraars slepen zware netten over de zeebodem en vernietigen daarmee gevoelige, eeuwenoude habitats. Grote hoeveelheden zeeleven zonder markt of quota worden ongewild gevangen. Deze zogeheten bijvangst wordt meestal in de zee teruggegooid, reeds dood, of nog stervend.

Daar komen nog eens ingewikkelde gevolgen van vervuiling en klimaatverandering bij. Opwarmende zeeën drijven bepaalde soorten richting de polen, hervormen ecosystemen en laten koraalriffen verbleken en sterven, terwijl de uitstoot van koolstof de oceanen zuurder maakt, wat schaaldieren zwakker

FOTO: JORDI CHIAS/NATUREPL.COM

en rifhaai zwemt langs, op een armlengte afstand, en dan nog een. Enkele ogenblikken later een derde. Deze gestroomlijnde jagers hebben geen aandacht voor mij en lijken gewend te zijn aan mensen. Duikers zoals ik komen samen om de haaien en ander zeeleven rondom de afgelegen eilanden van Palau in de westelijke Stille Oceaan te bekijken. Deze speciale plek geeft een indruk van hoe alles eruit zag voordat de mens de zeeën begon leeg te vissen.

Palau blijft een zeldzaam onderwater wonderland, deels omdat de regering de bescherming van het zeeleven serieus neemt. In 2015 verbood president Tommy Remengesau Jr visserij in 80 procent van al het water van het land. Dit is een van de reservaten van een nieuwe generatie. Nog recenter, in augustus 2016, kondigde Barack Obama een enorme uitbreiding aan van Hawaï’s reservaat Papahãnaumokuãkea. Het is het grootste beschermde gebied tot nog toe; maar liefst 1,5 miljoen vierkante kilometer (ongeveer zo groot als Spanje, Frankrijk en Duitsland samen).

De aanjager achter deze en andere acties om de zeeën te beschermen, is het groeiende besef dat de oceanen het moeilijk hebben. Het wordt duidelijk dat er niet langer ‘meer vissen in de zee zwemmen’.

In 2006 publiceerde een groep zeewetenschappers een artikel in het blad Science, waarin ze de staat van de oceanen overal ter wereld onder de loep namen.

Uit hun onderzoek naar de aantallen en diversiteit van het zeeleven kwam een heftige voorspelling naar boven: in 2048 is er mogelijk geen vis meer over.

Niet alle experts zijn het eens over die datum, die er van uit gaat dat de huidige snelheid waarmee de zeeën leeg raken zal worden gehandhaafd. Op dit moment is er al een derde verdwenen sinds 1950. Anderen hebben dezelfde data opnieuw geanalyseerd en de datum vooruitgeschoven naar 2070, of zelfs 2100.

56

SW0317_054059_Fea_fish_ok.indd 56

22-03-17 09:29

DE TOESTAND VAN ONZE ZEEËN MEER DAN

2,5

miljard mensen vertrouwen op vis als belangrijke bron van eiwit.

1.355.822

1.332.212

192.829

831.808 407.826

205.428

530.582

DE JAARLIJKSE ONGEWENSTE BIJVANGST (IN TONNEN) PER OCEAANREGIO EEN OP DE VIJF VISSEN IS ILLEGAAL GEVANGEN.

1.243.812 NOORDOOSTELIJKE STILLE OCEAAN

NOORDWESTELIJKE STILLE OCEAAN

ZUIDOOSTELIJKE STILLE OCEAAN NOORDOOSTELIJKE ATLANTISCHE OCEAAN WESTELIJKE ATLANTISCHE OCEAAN

WESTELIJKE INDISCHE OCEAAN WESTELIJKE STILLE OCEAAN DE REST VAN DE WERELD

IN 2050

De hoeveelheid vislijn die dagelijks in de oceanen wordt uitgeworpen, kan 500 keer om de aarde worden gewikkeld.

10%

10% van de wereldwijde visvangst is door het Marine Stewardship Council gecertificeerd als duurzaam

zou de hoeveelheid plastic in de oceanen meer kunnen wegen dan de hoeveelheid vis

De totale hoeveelheid vis zou tot

DRIE KEER

sneller kunnen afnemen dan de off iciële cijfers aangeven

x3

57

SW0317_054059_Fea_fish_ok.indd 57

22-03-17 09:29

MILIEU

DE GROOTSTE VERLIEZERS Sommige soorten zijn gevoeliger voor vervuiling en visserij dan andere …

SQUATINA

De squatina kwam ooit veel voor van de Noordzee tot de Middellandse Zee. Omdat hij op de zeebodem leeft, eindigt hij als bijvangst en is hij daardoor bijna helemaal verdwenen. Momenteel leeft hij alleen nog rond de Canarische Eilanden.

TOTOABA

Illegale visserij zorgt ervoor dat de totoaba bijna is uitgestorven in de Golf van Californië. Zijn zwemblaas, een orgaan dat de opwaartse druk reguleert, is in China per stuk zo’n 7500 euro waard. Daar maken ze soep van.

Bepaalde vismethodes plunderen de zee zonder onderscheid te maken. Er worden regelmatig kwetsbare dieren gevangen zoals haaien, dolfijnen en schildpadden.

In 2016 werd de walvishaai door de World Conservation Union op de lijst met bedreigde diersoorten gezet, omdat hun aantal de laatste 75 jaar is gehalveerd. De walvishaai wordt seksueel volwassen tussen de 20 en 30 jaar, dus herstel van de populatie neemt veel tijd in beslag.

VLEET

De uitdrukking ‘bij de vleet’ heeft geen betrekking op deze roggensoort. In tegendeel, want de vleet wordt ernstig bedreigd in de Atlantische Oceaan en in de Middellandse Zee en in de Oostzee is hij zelfs al uitgestorven. Net als sommige andere soorten is hij vanwege zijn grootte kwetsbaar voor visnetten.

PALING

In de afgelopen 30 jaar is 95 procent van de jonge palingen verdwenen. Dit is te wijten aan het verlies van habitats, vervuiling en obstakels bij de migratie. Palingen worden geboren in de Sargassozee, waarna ze migreren over de Atlantische Oceaan en vervolgens rivieren in zwemmen, waar ze volwassen worden.

De zeeën redden Zeereservaten zijn een bewezen manier om de hoeveelheid vis te herstellen. Door in bepaalde gebieden visserij te verbieden, kunnen zeedieren zich daar herstellen van eerdere exploitatie.

Een onderzoek uit 2009 verzamelde honderden artikelen over het onderwerp en liet zien dat reservaten het zowel in tropische als in gematigde zeeën goed doen.

Reservaten hebben een enorm positief effect op de dichtheid van zeedieren, gemiddeld zo’n 166 procent.

De diversiteit gaat ook met zo’n 20 procent omhoog. Reservaten houden habitats gezond en laten ecosystemen met meer veerkracht reageren op klimaatverandering.

Een bekend voorbeeld komt uit de Filipijnen. In de jaren 80 werd 10 procent van de koraalriffen rond het eiland Apo gesloten voor visserij. Twintig jaar later is de totale hoeveelheid van de twee belangrijkste vissen (de chirurgijnvis en de snoek) in het reservaat verdrievoudigd. Bovendien is het gunstig dat volwassen vissen en larven zich naar onbeschermde gebieden begeven en zo een nog groter gebied aanvullen. De vissers van Apo vingen tot 50 procent meer vis buiten het reservaat. Andere reservaten in de wereld hebben vergelijkbare verhalen.

De oceaangedeeltes die deel uitmaken van een zeereservaat, worden steeds groter. Alleen de handhaving vormt wel een groot obstakel.

PHOTOS: GETTY X3, RICHARD HERRMANN/FLPA, SOLVIN ZANKL/NATUREPL.COM

WALVISHAAIEN

maakt en het gehoor en gedrag van vissen verandert.

En alsof het nog niet erg genoeg is, bevatten de vissen die op ons bord eindigen behoorlijk wat gefragmenteerd plastic. Het oplossen van al deze problemen is onmiskenbaar een enorme taak; ze zijn niet geïsoleerd en maken elkaar vaak nog erger dan ze al zijn.

Toch zijn er al effectieve oplossingen beschikbaar.

58

SW0317_054059_Fea_fish_ok.indd 58

22-03-17 09:30

dat ongewilde zeedieren worden gevangen. In 2014 won onder meer Super Polyshark; dat zijn pellets met een niet-giftig, biologisch afbreekbaar, haaienwerend middel, die in het aas worden gestopt en daar hun werkzame stof langzaam laten vrijkomen. Testen laten zien dat het aantal haaien dat aas aanvalt en vervolgens wordt gevangen daadwerkelijk afneemt. Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van een soort vogelverschrikkers om het aantal dode zeevogels te reduceren en ‘valluiken’ in sleepnetten, waardoor schildpadden en walvisachtigen kunnen ontsnappen.

In Palau wordt onderzocht hoe de bijvangst in de overgebleven 20 procent van het water waar het vissen doorgaat, kan worden beperkt. The Nature Conservancy test verschillende soorten vishaken voor de tonijnvisserij, om de bijvangst van haaien en schildpadden (twee soorten die zeer worden gewaardeerd door duikers) te reduceren. Elke levende haai in Palau is voor de duikindustrie tot wel 2 miljoen dollar per jaar waard.

Waar komt je vis vandaan?

KRITISCHE KLANTEN HEBBEN BIJGEDRAGEN AAN DE MANIER WAAROP SUPERMARKTEN AAN HUN VIS KOMEN. Veel landen zijn niet in staat om patrouilles uit te voeren, vooral in zeer grote en afgelegen reservaten. “Hier heb je een activiteit die onzichtbaar wordt wanneer die aan de horizon verdwijnt”, zegt Jackie Savitz van non-profit groep Oceana. Ze is bezig met een nieuw initiatief om visserij meer zichtbaar te maken.

Global Fishing Watch (globalfishingwatch.org) is in september vorig jaar gestart. Het is een gratis online tool die laat zien waar er gevist wordt in de wereld. Het project gebruikt data van Automated Informa­ tion Systems (AIS), dat gegevens verzamelt van veel vaartuigen vanaf een bepaalde grootte om te voorkomen dat ze tegen elkaar varen. AIS zendt publieke informatie zoals locatie, richting en snelheid uit via satelliet. Die data worden verzameld om te detecteren welke boten waar en wanneer vissen.

Oceana heeft Google erbij gehaald, om de vele data die door AIS-apparaten worden gegenereerd te helpen analyseren en de karakteristieke beweging van visserij te detecteren. De website van Global Fishing Watch trackt momenteel meer dan 35.000 visboten, nagenoeg in real-time; meestal verschijnen de data na ongeveer 72 uur online.

Hopelijk gaan regeringen de website gebruiken om regelingen voor duurzame visserij te handhaven. Denk aan gesloten seizoenen en zeereservaten. Kiribati, een klein land in de Stille Oceaan, heeft de data al gebruikt om een boete van een miljoen dollar uit te schrijven voor illegaal vissen binnen de Phoenix Islands Protected Area (PIPA).

Er worden ook technieken toegepast om met bijvangst om te gaan.

Natuurbeschermingsorganisatie WWF organiseert Smart Gear, een competitie om nieuwe manieren te ontwikkelen waarmee wordt voorkomen

Als je in de supermarkt de schappen vol ziet liggen met vis, is het wellicht moeilijk om de berichten over leeggeviste zeeën serieus te nemen. Het klopt dat er successen zijn geboekt en dat de oorspronkelijke populaties van bepaalde vissoorten zijn hersteld. In de jaren 70 liep de hoeveelheid haring in de Noordzee dramatisch terug. “Na een tijdelijk verbod op visserij, samen met de benadering van een goed management, is de hoeveelheid haring intussen weer hersteld”, zegt Roberts. Maar de visvoorraad wordt momenteel vooral in stand gehouden door ver weg te vissen. Maar liefst 90 procent van alle vis in Amerika wordt geïmporteerd. In Europa ligt dat percentage op 60. Dit zet steeds meer druk op andere regio’s zoals West-Afrika, waar er nauwelijks wordt gecontroleerd op overbevissing en het verdwijnen van habitats.

Dit uitdijende gat tussen bord en oceaan maakt het belangrijker dan ooit om te achterhalen waar je vis vandaan komt. “Kritische klanten hebben bijgedragen aan de manier waarop supermarkten aan hun vis komen”, zegt Roberts. Er wordt steeds meer vis gecertificeerd met duurzame keurmerken en het bewustzijn over zaken als bijvangst en schadelijke vistechnieken groeit. Bovendien kun je in de supermarkt je vis checken met apps zoals VISwijzer. “Hoe meer mensen in de winkel aangeven dat ze dit belangrijk vinden, hoe waarschijnlijker het is dat winkels er iets mee gaan doen”, voegt Robert toe.

Auteur Helen Scales is zeebiologe, schrijver en fervent duiker. Haar laatste boek is Spirals In Time (23,74 euro, bol.com).

MEER WETEN

De app VISwijzer is een initiatief van Good Fish Foundation, Stichting De Noordzee en het Wereld Natuur Fonds. Op de Nederlands­t alige website goodfish.guide lees je meer over duurzame visserij.

59

SW0317_054059_Fea_fish_ok.indd 59

22-03-17 09:30