Medical95

5. MART 2017.

GODINA VIII BROJ 95

1.00

www.medicalcg.me

Transfuzijske transmisivne bolesti Anabolički steroidi Alergijska stanja Hipoglikemija Dekubitus Narkomanija

IV Medical konferencija 15-17. maj, Bečići

Manja doza.

Ista efikasnost.

Sadrži jedinstvenu dozu aktivne supstance. Svakodnevnim uzimanjem Andola PRO 75 mg dokazano se smanjuje rizik od srčanog i moždanog udara kod bolesnika koji su ranije imali srčani ili/i moždani udar. Takođe, Andol PRO 75 mg obložen je želudačanootpornom ovojnicom koja smanjuje rizik od iritacije želudačane sluznice.

Prije upotrebe pažljivo pročitati uputstvo o lijeku. Za obavještenja o indikacijama, mjerama opreza i nuspojavama upitajte svog ljekara ili farmaceuta.

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Ana Mrdak, spec.ped.

Prof. dr sc med. Aneta Bošković Prim. dr sc med. Asim Dizdarević Dr med. sc Božo Vuković Dr Ilija Ašanin, spec.hir.

Dr Jelica Stanišić, spec.ped.

Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm.

Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Dr Igor Mićunović, dr sci med.

Prim dr Julija Bošković Mr ph. Maja Stanković M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij.

Dr pharm. Nemanja Turković Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven.

Dr stom. Rade Mrdak Prof. dr Rajko Šofranac Prim. dr Sabahudin Pupović Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Tomić Verica Pantelić Dr Vesna Mitić-Lakušić Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa.

IZ SADRŽAJA

foto: shutterstock

Ljekarska komora Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić 10 – 11 Alergijska stanja Dr Bojan Bekam 20 – 21 Anabolički steroidi Dr Biljana Ivelja 22 – 23 MSG, ukus koji ubija Dr Snežana Tomić 25 – 26 Transfuzijske bolesti Dr Snežana Filipović 28 – 30 Hronika Crne Gore 32 – 37 Oboljenja muške dojke Dr Zorica Bajović 46 – 47 Insulinska rezistencija Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović 48 – 49 Hipoglikemija Dr Miruna Kuzman 50 – 51 Aktivno slušanje Ljiljana Stijepović VMS 56 – 58 Dekubitus Ranko Raketić, dipl. medicinar 60 - 61 Anti aging-face Dr Olivera Simić Kovačević 62 – 64 Narkomanija Nikoleta Dajković, dipl. spec.soc.rada 68 - 69

Nacionalni program ranog otkrivanja raka grlića materice (skrining) 1. Obuhvat programom

Žene u dobi od 30 do 64 godine

Onkogeni potencijal HPV-a

2. Primarni skrining test (HPV DNK test)  Uzorkovanje brisa grlića materice  Određivanje prisustva visokorizičnih humanih papiloma virusa (HPV)  Ako je test negativan ponavlja se za 5 godina  Ako je test pozitivan žena se upućuje na Papanikolau test (LBC)

4. Kolposkopija i biopsija

3. LBC test  Liquid based cytology (LBC) je citologija na tečnoj podlozi  Ako je test pozitivan žena se upućuje na kolposkopiju i eventualnu biopsiju grlića materice

 Pregled vidljivog dijela grlića materice pod aparatom sa optičkim uvećanjem  Premazivanjem površine grlića materice sirćetnom kiselinom i Lugolovim rastvorom postaju vidljive promjene koje se do tada nisu mogle uočiti

5. Patohistološki nalaz

Normalan cerviks

HPV-om inficiran Prekancerozna cerviks lezija

Karcinom

Odluku o liječenju donosi konzilijum

Nacionalni program ranog otkrivanja raka grlića materice započeo je u julu mjesecu 2016. godine i za sada se sprovodi samo u Podgorici.

Ginekološki pregled, uzorkovanje brisa grlića materice, dodatna ispitivanja i tretman koji su organizovani u okviru skrininga raka grlića materice su besplatni!

Nacionalni program ranog otkrivanja raka dojke (skrining) 2. Skrining test

1. Obuhvat programom

 Visoko osjetljiva metoda za otkrivanje promjena u dojkama  Snimanje traje 10-15 minuta  U slučaju urednog nalaza mamografiju ponoviti za 2 godine Žene u dobi od 50 do 69 godina

Digitalna mamografija

3. Radiolozi čitači

4. Dodatna dijagnostika

5. Patohistološki nalaz

Uredan nalaz

Redovne kontrole

BIRADS 1 i 2

Isključen malignitet

Potrebna dodatna ispitivanja BIRADS 4a, 4b i 5

UZ dojki + eventualna biopsija

Malignitet

Odluku o liječenju donosi konzilijum

Nacionalni program ranog otkrivanja raka dojke sprovodi se, za sada, u četiri opštine: Cetinju, Danilovgradu, Kolašinu i Podgorici.

Mamografija, bilo koja dodatna ispitivanja i tretman organizovani u okviru skrininga raka dojke su besplatni!

Nacionalni program ranog otkrivanja raka debelog crijeva (skrining) 1. Obuhvat programom

Populacija u dobi od 50 do 74 godine

2. Skrining test

iFOB test Imunohemijski test za otkrivanje okultnog krvarenja u stolici

3. Kolonoskopija

 Jednostavan za izvođenje  Potreban samo jedan uzorak stolice  Bez potrebe za restrikcijama u ishrani  Ako je test pozitivan osoba se upućuje na kolonoskopski pregled  Ako je test negativan ponavlja se za 2 godine

4. Patohistološki nalaz

 Izvodi se u tri centra (KCCG, OB Meljine i OB Cetinje)  Pregled traje 20-45 minuta, u analgosedaciji  Za manje lezije nije samo dijagnostička (biopsija) već i terapijska procedura Odluku o liječenju donosi konzilijum

Nacionalni program ranog otkrivanja raka debelog crijeva započeo je 2013. godine i sprovodi se na čitavoj teritoriji Crne Gore.

Testovi, bilo koja dodatna ispitivanja i tretman organizovani u okviru skrininga raka debelog crijeva su besplatni!

IV GODIŠNJA

KONFERENCIJA

Aktuelnosti u zdravstvu, medicini i farmaciji 15, 16, 17. maj 2017. g.

Hotel „Mediteran“, Bečići

Pokrovitelj: MINISTARSTVO ZDRAVLJA CRNE GORE

www.medicalcg.me

ZANIMLJIVOSTI

BEBE ROĐENE CARSKIM REZOM SU KASNIJE GOJAZNIJE

Bebe rođene carskim rezom imaju 25 posto veće izglede da kubure sa kilažom kada odrastu. Analiza podataka više od 150.000 porođaja sa četiri kontinenta ukazuje na to da sklonost ka gojaznosti počinje da se razvija čim se rodimo.

Istraživači sa Imperial koledža u Londonu upozoravaju da bi buduće majke trebalo da budu svjesne ove opasnosti. Podaci iz 15 studija sprovedenih u deset različitih zemalja širom svijeta pokazali su da djeca koja su rođena carskim rezom imaju 26 procenata veće izglede da imaju prekomjernu težinu, a 22 procenta veću šansu da postanu gojazna. Ljudi koji su na svijet došli putem carskog reza u prosjeku imaju za pola poena veći BMI (indeks tjelesne mase).

Posljednjih godina, carski rez je sve popularniji svuda u svijetu, a za taj porast popularnosti krivo je više faktora. Prije svega, ljudi danas sve manje tolerišu bol, pa se zato sve više žena odlučuje za ovakav porođaj, koji se vrši u anesteziji. S druge strane, sve više žena se odlučuje da djecu rađa posle 40. godine, kada je prirodan porođaj jako rizičan.

Profesor Nina Mudi, koja je radila na ovom istraživanju, kaže da su otkrića zabrinjavajuća, ali da za mnoge žene nema drugog izbora osim carskog reza. Neka od objašnjenja ovog otkrića navode da se velike bebe ćešće rađaju carskim rezom, kao i to da majke koje se ne porađaju prirodno često ne doje svoje mališane, što može da bude povezano sa gojaznošću.

S druge strane, prilikom prirodnog porođaja kod beba se povećava nivo hormona stresa, koji uključuje gene zadužene za život van materice. Prirodan porođaj takođe utiče i na razvoj bakterija u bebinim crijevima, koje utiču na metabolizan i zadržavanje masti.

Sve to nedostaje bebama rođenim carskim rezom, pa se objašnjenje za češću gojaznost kod njih može pronaći i u tome.

POST POROĐAJNA DEPRESIJA KOD MUŠKARACA

Simptomi poslijeporođajne depresije pogađaju do 10 odsto očeva, pokazalo je istraživanje sprovedeno na Univerzizetu u Teksasu. Kod muškaraca koji su postali očevi može da dođe do hormonskih promjena koje utiču na raspoloženje slično kao i kod porodilja.

Pojedini simptomi mogu da budu zajednički i očevima i majkama, od ekstremnog umora do promjena navika u vezi sa ishranom i snom. Muškarcima sa poslijeporođajnom depresijom može da pomogne podrška porodice, naročito u kombinaciji sa psihoterapijom, ljekovima i fizičkom aktivnošću.

Poslijeporođajna depresija je češća kod muškaraca koji su već patili od depresije i kod onih koji pate od nedostatka sna.

08

KO DUŽE SJEDI BRŽE STARI Ako većinu vremena provodite sjedeći, to ne samo da je loše po vaš organizam, već i starite brže. Novo istraživanje otkriva da sjedenje po 10 ili više sati, bez redovnog vježbanja, može da utiče na to da ćelije počinju prijevremeno da stare.

U studiji Univerziteta u San Dijegu u Kaliforniji rađeno je istraživanje na 1.500 žena, koje imaju između 64 i 95 godina.

Rezultati su pokazali da su ćelije žena koje su sjedjele više od 10 sati i radile u prosjeku manje od 40 minuta vježbi dnevno bile biološki osam godina starije nego kod žena koje su manje vremena provodile sjedeći. Žene sa biološki starijim ćelijama imale su kraće telomjere, koji se nalaze na kraju DNK lanca i koji pomažu u zaštiti hromozoma. Telomjeri postaju kraći i iskrzani kako ćelija stari.

- Skraćivanje telomjera je povezano sa kardiovaskularnim bolestima, dijabetesom i kancerom, a njihovom skraćivanju doprinose i svakodnevne loše navike, poput pušenja i gojaznosti.

Hronološko starenje se ne poklapa uvijek sa biološkim starenjem - rekao je dr Aladin Šadjab, autor studije sa univerzitetske škole medicine. Šadjab i njegov tim preporučuju da bi ljudi trebalo da vježbaju najmanje 150 minuta nedjeljno, i da smanje vrijeme koje provode sjedeći, kad god to mogu.

IZ MEDICINE DORUČAK IMA VAŽNU ULOGU U PREVENCIJI KARDIOVASKULARNIH BOLESTI

Američko udruženje za zdravlje srca AHA objavilo je da svakodnevno doručkovanje može smanjiti rizik obolijevanja od kardiovaskularnih bolesti. Praktikovanje obroka sa više kalorija ujutro a sa manje naveče, može smanjiti opasnost od srčanog i moždanog udara.

Važno je razmisliti o tome šta jedemo, no jednako je važno i u koje doba dana jedemo - kaže dr Marie-Pierre St. Onge, nutricionistica na Univerzitetu Columbia u Njujorku.

Tokom noći šećeri se ne prerađuju tako dobro kao tokom dana. Zbog toga su radnici koji rade u noćnim smjenama podložniji riziku od pretilosti i srčanih oboljenja od onih sa tipičnim dnevnim radnim vremenom.

VIDEO IGRE OSLOBAĐAJU OD STRESA Prema istraživanjima koja je sproveo univerzitetski koledž iz Londona, u kome je učestvovalo 491 dobrovoljno anketiranih stanovnika različite starosne, polne, klasne i kulturološke strukture, pokazalo se da ljudi rado biraju igranje video-igara kao način relaksacije i odmora nakon napornog dana na poslu ili fakultetu. Anketirani su imali pravo da izaberu više stvari i poređaju ih po pozitivnom efektu koji na njih ima. Ubjedljivo najviše njih, 74% ispitanih, kao način da se odmori i opusti izabralo je razgovor i druženje sa prijateljima, dok je na drugom mjestu igranje video igara, koje je kao vid odmora na svojoj listi navela trećina ispitanika. Na trećem mjestu je prepuštanje dobroj hrani, koje je pomenulo 29% anketiranih, dok su seksualne aktivnosti ili gledanje pornografije na 4 mjestu i 27% ispitanika je stavilo ovaj vid relaksacije na svoju listu.

Generalni zaključak istraživanja je da ljudi koji redovno koriste igranje video-igara kao vid opuštanja, mnogo se lakše oporavljaju od stresa na poslu i manje donose svoje probleme sa posla kući i obrnuto.

Veliki udio ima i to koji su tipovi igara u pitanju. Istraživanje naglašava da na igrače najbolje utiču singl plejer igre, prije svega FPS, RPG igre kao i akcione avanture, dok multiplejer igre i one koje generalno izazivaju stres same po sebi, imaju suprotan efekat i dodatno pogoršavaju psihičko stanje ispitanika.

PARALIZOVANI PACIJENTI DOBILI PRILIKU DA GOVORE Ljekari su uz pomoć posebnog uređaja uspjeli da komuniciraju sa pacijentima koji zbog potpune paralize dosad nisu bili u stanju da na bilo koji način opšte sa okolinom.

Ova revolucionarna tehnologija omogućava pacijentima sa sindromom zaključanog čovjeka da odgovaraju na pitanja odgovorima da ili ne koje mašina čita iz moždane aktivnosti.

Tri žene i jedan muškarac starosti od 24 do 76 godina obučeni su da koriste sistem godinu dana pošto su potpuno izgubili sposobnost verbalne i neverbalne komunikacije. Oni su oboljeli od amiotrofične lateralne skleroze, progresivne neurodegenerativne bolesti koja izaziva opštu paralizu, ali sposobnost razmišljanja ostaje netaknuta.

- Ovo je prvi put da smo uspjeli da uspostavimo komunikaciju sa ovim pacijentima nakon 30 godina rada na ovom cilju, ovo je jedan od najsrećnijih trenutaka u mom životu - rekao je dr Nils Birbaumer, neurolog i vođa istraživanja sa Univerziteta Tibingen.

Pacijenti su nosili kape koje uz pomoć infracrvene svjetlosti detektuju varijacije u krvotoku u različitim regijama mozga. Dok su odgovarali na pitanja, kompjuter je razlikovao šeme protoka krvi u mozgu kao da i ne.

Najvažnije pitanje koje im je postavljeno ticalo se kvaliteta njihovog života, a sva četiri ispitanika rekla su da su srećni. To sugeriše da sindrom zaključanog čovjeka nije pakao kako ga mnogi doživljavaju.

Dr Adrijan Ouven, neurolog Univerziteta u Zapadnom Ontariju, istražuje da li ista tehnologija može da pomogne u komunikaciji sa drugim pacijentima sa oštećenjima mozga, uključujući i one za koje se smatra da su u vegetativnom stanju.

09

LJEKARSKA KOMORA Prim. mr sc. dr Slobodan V. Radonjić, spec. za oralnu hirurgiju

U 19-om vijeku medicina doživljava nagli i ubrzani razvoj. Njena evolucija je „dostigla veći napredak nego u cjelokupnom periodu od postanka ljudske vrste.“ I nije to bio slučaj samo sa medicinskom naukom.

Francuska revolucija izvedena pred kraj 18. vijeka (17891794) je krupan istorijski događaj ne samo za Francusku već i za Evropu i svu zapadnu civilizaciju. Srušen je dotadašnji feudalni sistem i stvoreno novo građansko društvo. Nastupilo je doba u kome su jačala prava čovjeka, jednakost medju ljudima, sloboda mišljenja, riječi i naučnih istraživanja oslobođenih uticaja crkve i učmalosti feudalnog društva. Napredak u nauci, privredi, industriji (pronalazak parne mašine) prekomorska trgovina, poboljšanje uslova života i kulturnih dobara, unapređenje prosvećenosti i obrazovanja ljudi, sve je to stvorilo uslove za sveukupni društveni razvoj i napredak pa je 19-ti vijek nazvan „vijek nauke i tehnike.“ Velika otkrića u oblasti prirodnih nauka, posebno fizike, hemije i biologije bila je osnova za nastanak moderne, na naučnim principima zasnovane medicine koja postavlja temelje za otkrivanje uzroka bolesti i njihovo liječenje.

Zanimljivo je, najprije, istaći da je na samom početku novog doba, na simboličan način nagoviještena era moderne medicine tako što je francuski ljekar Filip Piuel izdejstvovao da

10

Konvent (Francuska Skupština) donese zakon o skidanju okova duševnim bolesnicima, što je bila vjekovna praksa.

Među epohalnim otkrićima izdvajamo samo neka: - Andreas Vezalijus i njegovi sljedbenici, osnivači naučne anatomije; - Ambrois Pare, tvorac nove, moderne hirurgije; - Anton van Levenhuk, konstruktor prvog mikroskopa; - Edvard Džener, osnivač iminologije i vakcinacije; - Horace Wels, američki zubar uveo u praksu azot oksidul („veseli gas“) za kratkotrajnu opštu anesteziju; - Vilijam Morton, takođe američki zubni ljekar i Voren, američki hirurg praktično primijenjuju etarsku narkozu, dok je edinburški akušer Simson kao opšti anestetik upotrijebio hloroform; - Pravac, francuski ljekar izumio i uveo u praksu brizgalicu (špric) za podkožno i intravensko unošenje tečnih ljekova; - Vilhelm Konrad Rendgen, otkrio dijagnostičku i terapijsku moć x-zraka; - Pjer i Marija Kiri su pronašli prirodnu radioaktivnost; - Robert Koch, otkrio bacil tuberkuloze i kolere; - Luj Paster, francuski hemičar je utemeljivač mikrobiologije;

- Džozef Lister, engleski i Bergman, njemački hirururg su uveli antisepsu i asepsu.

Sveukupni društveni, opštekulturni, tehnički i naučni napredak, imali su snažan uticaj i na ljekarski stalež. Dotadašnji ljekarski kozervativizam, posebno izražen u individualizmu i potpunoj nezavisnosti u radu, pokazao se neodrživ, pa se među brojnim ljekarima javlja potreba za udruživanjem i donošenjem određenih obavezujućih pravila za sve pripadnike ljekarskog staleža, radi unapređenja prakse i povećanja sigurnosti njenih članova, što je rezultiralo formiranjem prvih strukovnih ljekarskih zajednica.

Prvo strukovno udruženje nastaje 1832. godine u Ujedinjenom Kraljevstvu, gdje se formira Opšti medicinski savjet. Iste godine u Francuskoj nastaje Udruženje ljekara opšte medicine.

Austrougarska 1881. godine donosi Zakon o ljekarskim komorama, koje se zatim formiraju u Poljskoj 1893. i 1894. u Češkoj.

U zemljama okruženja Ljekarska komora je najprije formirana u Srbiji 1901, zatim 1923. u Hrvatskoj, Makedoniji 1992. godine, Federaciji BiH 2012. godine. Ljekarska komora Crne Gore osnovana je 1994. godine. Aktuelni predsjednik je dr Aleksandar Mugoša, kardiolog iz KCCG u Podgorici. A 2001. godine formira se i Farmaceutska komora Crne Gore. Danas je na njenom čelu mr pharm. Mira Žugić. Krajem decembra 2016. godine stomatolozi Crne Gore, takođe, dobijaju svoju Komoru. Njen prvi predsjednik je dr Borislav Ćalović, specijalista za stomatološku protetiku u Podgorici.

U čemu je uloga i šta su zadaci Ljekske komore?

Ljekarska komora učestvuje u državnim organima na formulisanju zdravstvene politike, prvenstveno i isključivo stručne; vrši analizu zdravstvenog stanja i potreba stanovništva; predlaže Vladi programe mjera za očuvanje i poboljšanje zdravlja gradjana; štiti pacijente, njihovo zdravlje i njihova prava, samim tim štiti

zdravlje čitave nacije; određuje uslove za osnivanje privatnih ordinacija i daje odobrenja njihovog otvaranja, ali isto tako i oduzima pravo na obavljanje privatne prakse ukoliko dođe do kršenja propisanih normi od strane privatnih ljekara. Komora promoviše najviše medicinske standarde i provjerava da li se oni primijenjuju u praksi. Takođe sprovodi i provjerava etičke standarde, kao i standarde organizacije i uslova rada u svim zdravstvenim ustanovama. U njenoj nadležnosti su i polaganje stručnih ispita, specijalizacije, kao i stručni nadzor nad ustanovama i pojedincima kako u državnom tako i u privatnom zdravstvu. Ljekarska komora posebno vodi računa o obavezi kontinuiranog stručnog obrazovanja ljekara, jer je praksa pokazala (kod nas a i u nekim drugim zemljama) da se tokom čitavog radnog vijeka ne vrši nikakva provjera njihovog znanja, iako je poznato da je u mnogim razvijenim državama stručnost ljekarske profesije na stalnom preispitivanju. U nadležnosti Komore je i provjera eventualne ljekarske greške, kao i kontrola reklamiranja ljekara i ljekarskih usluga u medijima, što bi moralo biti strogo sankcionisano.

Ljekarska komora se ne bavi ekonomskim i socijalnim pitanjima kao što su plate ili standard ljekara. Za to služe sindikati.

U djelokrug njenog rada nijesu ni medicinska nauka ni medicinska istraživanja.

Pomenimo i savremene tendencije koje govore o udruživanju nacionalnih i regionalnih Komora a zatim stvaranje svjetske federacije Ljekarskih komora, čime bi se stvorili uslovi za prohodnost ljekara sa jednog kontinenta na drugi uz korišćenje „medicinskih pasoša,“ kao i potrebi donošenja jedinstvenih kriterijuma prilikom izdavanja licenci za rad.

Ljekarska komora sa ovakvim ingerencijama je od velikog značaja za sveukupno stanovništvo jer bi, baveći se isključivo stručnom problematikom, bila stručni garant za zdravstvo u kome bi bilo više reda i pravednijeg regulisanja dužnosti i prava kako pacijenata tako i ljekara.

Nadzor nad zakonitošću rada Ljekarske komore, kao i kontrola u oblasti sprovodjernja propisa u zdravstvu, bili bi pod okriljem Vlade, odnosno njenog ministarstva zdravlja.

11

Pogled izbliza na SLOW AGE

SLOW AGE je prva Vichy dnevna njega koja djeluje na znakove starenja u nastajanju Kako se znakovi starenja javljaju na koži?

Znakovi starenja se ne pojavljuju samo zato što je prošao još jedan rodjendan, već i zato što malo po malo nastaju nevidljiva oštećenja kože: nivo hidratacije se smanjuje, barijera kože je oslabljena, a oksidacija se povećava.

SNAGA TRI AKTIVNA SASTOJKA INSPIRISANA PRIRODOM, POZNATA PO SVOJIM BLAGOTVORNIM SVOJSTVIMA

Da li znakovi starenja zavise od genetike?

Ekstrakt korijena bajkalske kapice antioksidativnog djelovanja

Znamo da ta prva oštećenja nastaju pod uticajem okoline (UV zračenje, zagađenje), stila života i u mnogo manjoj mjeri zavise od naše genetike.

Šta da uradimo da bismo odložili pojavu znakova starenja?

UV filteri su najvažniji u sprječavanju uticaja UVA i UVB zraka na prerano starenje kože. Oni moraju da budu ukombinovani sa snažnim antioksidansima i komponentama za zaštitu od zagađenja i komponentama koje jačaju kožu. Zdravo starenje je povezano sa onim što jedete, koliko spavate i koliko često vježbate.

Vichy vam predstavlja prvu dnevnu njegu koja djeluje na znakove starenja u nastajanju: od tankih linija do bora, od dishromije do tamnih fleka, od gubitka volumena do gubitka punoće. Koža je hidrirana, punija i snažnija, izgleda mlađe, uz blistav zdrav sjaj.

NOVA GENERACIJA ANTI-AGEING SENZORIJALNOSTI Slow Age je svjež, kremast fluid, bogatog i baršunastog osjećaja na koži i cvjetnog mirisa. Tajna naših Laboratorija? Vosak odabran zbog svoje niske tačke topljenja za bolju apsorpciju u kožu i nježan prefinjen miris.

12

Korijen bajkalske kapice koristi se već 2.000 godina i jedna je od 50 osnovnih biljaka tradicionalne kineske medicine.

Istraživači Laboratorija Vichy dokazali su djelovanje tog korijena protiv slobodnih radikala, UVA zraka i zagađenja.

Probiotički sastojak Bifidus Bifidus se dobija fermentacijom bakterija Bifidobacterium Longum. Ojačava barijeru kože i smanjuje njenu osjetljivost, a zahvaljujući njemu Slow Age kožu čini snažnijom.

Vichy mineralizovana termalna voda Čista i puna minerala, vraća koži ravnotežu, jača je i obnavlja, što je dokazano in vitro i kliničkim naučnim ispitivanjem.

ZAŠTO ĆETE VOLJETI SLOW AGE NJEGU? * ULIVA POVJERENJE ČINJENICA DA ĆE MOJA KOŽA STARITI ZDRAVIJE I VRLO POLAKO * ONO ŠTO ČINITE DANAS OSIGURAĆE VAM BOLJE SJUTRA * BRINITE O SVOJOJ KOŽI, JEDNAKO KAO I O SVOM ZDRAVLJU

Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125; Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

Predavanje “Spektar autističnih poremećaja” Doc. dr Milica Pejović Milovančević U skladu sa Programom KME (Kontinuirane medicinske edukacije) Institut za javno zdravlje u saradnji sa Kliničkim centrom Crne Gore organizovao je 02. februara u Institutu za bolesti djece predavanje za zdravstvene radnike na temu “Spektar autističnih poremećaja” (autizam), koje je držala doc. dr Milica Pejović Milovančević, dječja psihijatrica i Načelnica Klinike za djecu i omladinu Instituta za mentalno zdravlje iz Beogradu.

Pored navedenog predavanja za zdravstvene radnike, kroz saradnju Instituta za javno zdravlje i Kliničkog centra Crne Gore sa domovima zdravlja iz Podgorice, Nikšića, Herceg Novog, Kotora, Budve, Bara, i Institutom “dr Simo Milošević”, doc. dr Milica Pejović Milovančević je u periodu od 02-05 februara 2017.g. održala niz predavanja na istu temu za sve zainteresovane građane i zdravstene radnike u navedenim opštinama.

- Prema podacima za 2016. g. smatra se da je prevalenca autizma jedno dijete na 68 djece. Simptomi autizma se mogu uočiti već u drugoj godini života jer tada dijete ukazuje šta želi, da traži i dokazuje, i u tom sagledavanju je nauka došla do toga da kod većine djece simptomi se mogu uočiti mnogo ranije, kontaktom očima.

Dr Pejović Milovančević objašnjava da, dok je dijete malo roditelji uglavnom ne obraćaju pažnju na mentalni razvoj

14

već se više bave fizičkim razvojem djeteta. Promjene postoje od rođenja ali se u prvim mjesecima ne uočavaju, mozak akumulira postojeće promjene, kada kompezacija nije više moguća simptomi postaju vidljivi ili više mozak ne može da kompezuje, pa djeluje da se dešava regresija ili dolazi do pogoršanja razvojnih smetnji.

O uzrocima za nastanak autizma navela je - do nedavno većina naučnika je vjerovala da je autizam uglavom uzrokovan genetskim faktorima. Nova istraživanja pokazuju da faktori sredine mogu biti isto toliko važni u razvoju autizma ako ne i važniji od gena. Čini se da se pojedine bebe rađaju sa genetskom predodređenosti za autizam, koja se zatim izaziva nečim u spoljnom okruženju ili već intrauterino ili vrlo brzo nakon rođenja.

Ukoliko trudnice žive blizu područja sa intenzivnom aplikacijom aerosolubilnih pesticide, dokazan je štetni uticaj na razvoj mozga u drugom trimestru trudnoće.

Govoreći o vakcinama naglasila je da vakcina i autizam nemaju veze, a jedino što ih povezuje je druga godina života.

Autizam je hronična bolest i ne postoji lijek za izlječenje. Istraživanja širom svijeta stimulišu roditelje da vakcinišu svoju djecu.

- 5 randomizovanih kontrolisanih, eksperimentalnih studija, 27 kohortnih studija, 17 studija slučajeva i kontrola, 5 serija slučajeva, 1 hibridna studija, 2 ekološke studije posvećene su temi autizma. Na 14.700.000 djece ispitivana je efikasnost i bezbjednost MMR vakcine.

MMR vakcina može biti povezana sa aceptičnim meningitisom, febrilnim konvulzijama, trombocitopeničnom purpurom. MMR vakcina nije povezana sa autizmom, astmom, leukemijom, tip 1 dijabetesom, poremećajem GIT, demijalizacionim bolestima.

- Ključno sa suočavanjem sa autizmom je što ranije postavljanje dijagnoze. Rani znaci su: ukoliko se dijete do šest mjeseci ne osmjehuje drugima, ne pokazuje toplinu, zadovoljstvo, ukoliko do devet mjeseci ne uzvraća na zvučne stimulacije ljudi iz okruženja, ne uzvraća osmjehom ili drugim očekivanim izrazom lica, do 12 mjeseci ako ne odgovara na poziv, ne brblja, ne guguće, ne uzvraća na gestove, ne pokazuje prstićem, ne poseže rukom, ne maše i ukoliko ne izgovara ni jednu riječ, odnosno, do navršene dvije godine ukoliko ne postoje smislene fraze od bar dvije riječi koje ne podrazumijevaju imitiranje ili ponavljanje.

- Rani znaci autizma kod beba i male djece se mogu najprije uočiti kada beba ne pravi kontakt očima, ne odgovara osmjehom na osmjeh, ne odaziva se na poziv ili na poznate zvuke, ne prati pogledom objekte u pokretu, ne odpozdravlja mahanjem ili ne koristi druge gestove za komunikaciju, ne gleda u pravcu koji se pokazuje prstom, ne proizvodi zvuke kojima bi privuklo pažnju drugih, ne inicira ili ne reaguje na maženje, ne imitira pokrete i izraze lica, ne pruža ručice, ne igra se sa drugima i ne dijeli zajedničke interese, odnosno radost, ne traži pomoć ili neke druge osnovne zahtjeve.

Dr Pejović Milovančević je navela i dijagnostičke kriterijume koji su kontinuirani deficiti u socijalnoj komunikaciji i socijalnim interakcijama u različitim kontekstima manifestovano kao:

1. Nesposobnost socioemocijonalnog reciprociteta, neadekvatni socjalni pristupi, nesposobnost recipročne komunikacije, smanjenje želja za razmjenom interesovanja iskustava i emocija; 2. Deficit u ostvarivanju neverbalne komunikacije radi uspostavljanja socijalnih interakcija (kontakt očima, slaba integracija, verbalne i neverbalne komunikacije, nedostatak mimične ekspresije); 3. Nemogućnost razvijanja, održavanja i razumijevanja relacija (problemi u ostvarivanju prijateljstva, imaginativnoj igri, nedostatak interesovanja za drugu djecu).

Istakla je najčešća repetitivna ponašanja koja podrazumijevaju pljaskanje ručicama, ljuljanje, skakutanje i postavljanje objekata na specifičan način, ponavljanje zvukova, riječi i rečenica.

- Restriktivna interesovanja su: satima se igraju jednom igračkom na isti način i sve mora da bude na istom mjestu ili da stoji na isti način. Neobične preokupacije djece oboljele od autizma su: ispiranje toaleta, pamćenje linija autobusa, tramvaja, pamćenje brojeva, simbola i sl. Što se tiče komunikacije obično djeca počinju da brbljaju od šestog do sedmog mjeseca, a od osmog do 12 mjeseca izgovore neku riječ i između 12 i 24 mjeseca se očekuje da dijete sklapa rečenicu. Djeca oboljela od autizma

15

nemaju potrebu za komunikacijom. Jezičke smetnje su im pogrešna upotreba zamjenica, za sebe govore u trećem licu, prisutne su eholalije - ponavljanje onoga što su čuli, prseverativni govor - satima ponavljanje rečenica koje su čuli ili sanjali. Djeca oboljela od autizma imaju gastrointestinalne tegobe različitog intenziteta i oblika (opstipacije i diareje), bolovi u stomaku mogu pogoršavati ponašanje. Vrlo često imaju krize svijesti u smislu epilepsije. Moguće je više tipova napada kod istog djeteta. To se najčešće dešava u adolescentnom periodu. Problemi spavanja su jako česti, problemi u senzornom procesuiranju, neobičan odgovor na senzornu stimulaciju, hipersenzitivnost ili hiposenzitivnost.

Oko 70 posto djece sa autizmom ima niže intelektualne kapacitete, značajno su niže verbalne od neverbalnih sposobnosti, oko 25 posto djece ima izolovane vještine ili sposobnosti, pet posto ima izolovane i iznenađujuće talente i sposobnosti. Rana detekcija je jako važna, do četvrte - pete godine se dijagnostikuje autizam, a rana detekcija je važna jer je udružena sa značajnim napretkom u socijalnom, jezičkom, kognitivnom i ponašajnom funkcionisanju. Ukazuje da osnovni pokazatelji autizma mogu da se umanje i postanu prihvatljiviji za funkcionisanje.

U sprečavanju i liječenju autizma koriste se mnoge intervencije - tretmani koji nemaju naučnu osnovu, a preporuke u našim sredinama su antigljivični tretman, terapija vodom, slušna integraciona terapija, čišćenje kod toksičnih metala, kraniosakralna i kiropraktična terapija, dijeta, hiperbarična oksigena terapija, upotreba marihuane, antivirusna i neuroimuna terapija, senzorna gimnastika, a to je korištenje senzorne sobe uz prisustvo edukatora, terapeuta. U senzornoj sobi radi osoba koja će da osmisli i iskoristi metode koje pruža senzorna soba, tradicionalna medicina, terapija stem ćelijama, transkranijalna direktna stimulacija.

Ukazujući na značaj ranih intervencija, dr Pejović Milovančević je objasnila da je to sistem usluga koji pomaže bebama i maloj djeci sa smetnjama u razvoju i invaliditetom. - Rana intervencija se fokusira na pružanje adekvatne pomoći na prihvatljiv način kako bi bebe i mala djeca naučili osnovne i potpuno nove vještine koje se obično razvijaju tokom prve tri godine života, kao što je: fizički razvoj koji obuhvata (dosezanje, valjanje, puzanje, hodanje), kognitivni razvoj (mišljenje, učenje, rješavanje

16

problema), komunikacija (razgovor, slušanje, razumijevanje), socijalni i emocionalni razvoj (igranje, socijalna igra, uzajamna igra, adekvatni emocionalni odnosi, razvijanje osjećaja sigurnosti i sreće), samopomoć (ishrana, oblačenje, toalet trening). Fokus ranih intervencija je na intervencijama i programima koji se bave razvojem (ponašanjem, učenjem u radu sa djecom do tri godine, ili do sedam godina po nekim programima). Rane intervencije koje se zasnivaju na učenju za djecu sa razvojnim problemima i autizmom su: pristupi sa bihejvioralnim i komunikacijskim intervencijama, logopetski tretman, okupaciona terapija, intervencije koje se zasnivaju na radu sa porodicom, kao i druge intervencije: senzorna integracija, muziko terapija i sl. Intervencije podrazumijevaju uobičajeni tretman. Razvojne intervencije su: individualni rad terapeuta sa djetetom - specijalni edukator (defektolog), logoped, konsultacije sa psihologom, dječijim psihijatrom i pedijatrom. Koliko intenzivno se sprovode intervencije, nije standardizovano (zavisi od kapaciteta službi) maksimum tri puta nedjeljno, ponekad tri puta na dvije ili tri nedjelje ili rjeđe. Šta znači dobar tretman, adekvatna procjena dječijih sposobnosti na početku tretmana, postoje posebni instrumenti koji se koriste za dječiji razvoj. Dešava se da dijete podučavamo govoru i pravilnoj artikulaciji, a da pri tome dijete nema nijednu riječ koju funcionalno koristi kako bi zadovoljilo vlastite potrebe u svakodnevnim raznim životnim situacijama.

Dr Pejović Milovančević je završila predavanje sa preporukom da se prije postavljanja programa intervencije treba raditi na formalnoj procjeni i bihejvioralnoj analizi koje su krucijalne tačke za kreiranje programa rane intervencije, identifikuje se nivo postojećih vještina, porede se vještine sa djecom tipičnog razvoja, identifikuju se jezičke, socijalne, bihejvioralne i barijere u učenju koje ograničavaju dalje efikasno učenje. Neuspješno sprovođenje adekvatne procjene rezultira jednim od najvećih problema u programu koji treba da služi djeci sa autizmom.

Najnovije istraživanje pokazuje da su kod većine djece sa autizmom znaci razvojnih problema bili prisutni prije 3 godine.

Ipak, prosječan uzrast kada se postavlja dijagnoza je 5 godina.

Verica Pantelić

Unutrašnja površina pluća kod čovjeka iznosi 35 kvadratnih metara i 20 puta je veća od površine kože na ljudskom tijelu.

Duže od jednog vijeka djevojke imaju bolje ocjene u školi od dječaka.

Većina kućne prašine sačinjena je od čestica ljudske izumrle kože.

Paukova mreža je prirodno sredstvo za zgrušavanje krvi i zarastanje posjekotina.

Ljudi u 90 posto slučajeva prepoznaju neku osobu po načinu hoda.

Nokti na rukama rastu četiri puta brže od noktiju na nogama.

Svi ljudi imaju 99,9 odsto istih nasljednih osobina. Samo jedan promil određuje da se razlikuje pojedinac. Taj mali dio gena sadrži jedinstvenost otiska prsta, boju očiju, etnička obilježja i nasljedne bolesti.

18

Sporije konzumiranje hrane omogućava efikasno suzbijanje gojaznosti. Naučnici su potvrdili da adolescenti imaju naviku da jedu prebrzo.

Astronauti ne mogu da podriguju dok su u svemiru.

Krv putuje našim organizmom od srca do vrhova nožnih prstiju i nazad 16 sekundi.

Put do mozga i nazad pređe za osam, a do pluća putuje šest sekundi.

Tokom trudnoće količina ženine krvi može da se poveća do 50 odsto od ukupne količine 6.75 litara - kao rezerva za mogući gubitak krvi prilikom porođaja.

Tijelo prosječne odrasle osobe sadrži 45 litara vode - oko 65 odsto od njene ukupne težine.

Vi porastete osam milimetara svake noći dok spavate, ali se smanjite na vašu prvobitnu visinu sledećeg dana jer hrskavičasti diskovi u kičmi usljed gravitacije se danju sabijaju.

Beba prilikom rođenja ima 300 kostiju, ali 94 od njih srastu sa drugim kostima tokom djetinjstva.

19

ALERGIJSKA STANJA U ORDINACIJI IZABRANOG DOKTORA

Dr Bojan Bekan Dom zdravlja Podgorica Posljednje studije govore, a trend učestalosti pacijenata u ordinacija Izabranog doktora potvrđuje, da u današnjem razvijenom svijetu, a pogotovo zapadnoj civilizaciji, svaka peta osoba pati od alergije, a procjene govore da će 2030. godine pola svjetskog stanovništva osjećati tegobe koje alergije na najraznovrsnije načine sa sobom nose.

Alergija predstavlja abnormalnu i neželjenu reakciju organizma na alergen-faktor, koji inače ne dovodi do poremećaja u organizmu, a ispoljava se kod senzibilisanih osoba putem udisanja, unošenja ili kontakta sa njim, stvarajući najrazličitije tegobe poput svraba, curenja i grebanja u očima i nosu, visokotonskih pukota u plućima, kožnog osipa, dijareje itd.

Ono što je primjetno je da značajan broj pacijenata u ordinaciju ID dolazi sa vrlo šarolikom paletom simptoma i to kako jednog tako i, sve češće, više organa, ali i alergena, koji često mogu da ostanu neprepoznati. Takođe su značajne varijacije u intenzitetu i zahvaćenosti jednog ili više organa, kako u istim tako i u vremenski zasebnim epizodama javljanja. Vremenski okvir ispoljavanja simptoma je takođe raznolik i može da varira kako sezonski tako i uzrasno, a evidentno je da godinama može doći i do slabljenja i iščezavanja alergija, ali kod nekih i do ispoljavanja prvih epizoda u starosti, dok se statistički kao najmasovnija grupa ističe populacija radno aktivnih ljudi od 20 do 65 godina.

I naravno, a ne manje značajno, vrlo je različito trajanje - trpljenje simptoma od strane pacijenta do momenta kad se javi na pregled, što ističe značaj anamneze u cilju željenje identifikacije alergena.

20

Nažalost, vrlo često je teško izdvojiti pokretača alergije, pogotovo prilikom prvog pregleda, uprkos detaljnoj anamnezi i kliničkom pregledu promjena. Današnji alergeni su različiti i po vrsti i po količini i po vremenu kojim ispoljavaju dejstvo na organizam, a sve češće je jedan organizam senzibilisan na više alergena istovremeno. Uz svu navedenu kompleksnost situacije primjetno je da se osobe različito odnose ka različitim tegobama, pa su sklone i da ignorišu, ali i da tegobe subjektivno pripisuju drugim uzrocima zanemarujući alergiju, pa će često curenje iz nosa pripisati prehladi, dok će ga tek kožna manifestacija sa različitim izgledom promjena, ali praćena jedinstvenim svrabom, zabrinuti i zaputiti kod ljekara.

Upravo kožne manifestacije alergije predstavljaju najčešći razlog posjete pacijenta, pogotovo ako se radi o urtikariji (koprivnjači), koja obično svojim brzim razvojem i jakim svrabom dovodi do brze akcije u cilju saniranja, kao i kontaktnom alergijskom dermatitisu. Kao najčešće alergene navodimo hranu (mlijeko, jaja, riba), ljekove (antibiotici), inhalacione alergene (polen, grinje, dlake), ubode insekata, ali i fizičke faktore (hladnoću, toplotu, fizički napor, UV zraci, pritisak). Uporedo sa karakterističnim eritematoznim papulama ili plakovima, reakcija može da istovremeno zahvati i respiratorni i digestivni sistem kao i oči, pa mogu da se razviju gušenje, kašalj, otok očnih kapaka, konjunktivitis, otežano gutanje, dijareja i slično. Uz preporuku o izbjegavanju alergena, ako je uopšte i u kojoj mjeri to moguće, kao terapiju preporučenu, a bezbjednu za dužu primjenu, koristimo novije antihistaminike za oralnu primjenu poput preparata na bazi cetirizina, bilastina, loratadina, dok opsežnije i upornije promjene mogu unutar neko-

liko dana da budu tretirane kortikosteroidnim preparatima.

Posebno opasne reakcije su razvoj angioedema i anafilaktički šok i one iziskuju urgentnu terapiju na bazi parenteralne primjene navedenih grupa ljekova.

Sljedeći entitet po učestalosti je alergijski rinitis, odnosno rinosinuzitis, koji može biti sezonski ili cjelogodišnji, zavisno od alergena i njegove zastupljenosti tokom godine. Ukoliko su tegobe vezane za konkretan vremenski period onda su najčešći alergeni – poleni i to najčešće trava i korov, i obično, zavisno od vrste, imaju varijacije od proljeća do jeseni. Cjelogodišnje ispoljavanje daju alergije na grinje, prašinu i životinjske dlake. Simptomi i znaci alergijskog rinitisa su opstrukcija nosa, sekrecija iz nosa, kijanje, poremećaj mirisa. Pažnja u ovoj situaciji se mora obratiti na pluća, jer je procjena da 30% oboljelih istovremeno ima i bronhijalnu astmu. Uz preporuke o izbjegavanju alergena, kao i upotrebu navedenih antihistaminika, koriste se i lokalni inhalacioni preparati kortikosteroida (mometazonfuroat i flutikazonfuroat), koji istovremeno daju dobar terapijski odgovor i na alergijski konjunktivitis, što je sljedeći čest razlog pregleda pacijenta sa alergijom. Simptomi konjunktivitisa u vidu crvenila beonjača, pojačane sekrecije suza i svraba u očima izraženi kroz period duži od dvije nedjelje mogu uputiti na alergijski proces, pogotovo ako je istovremeno praćen rinitisom i/ili dermatitisom.

Uz navedene preporuke za tretman alergije, treba pomenuti mogućnosti homeopatskih preparata i imuno-terapije, za koje se očekuje sve veći značaj. Takođe se ne smije zanemariti ni dijetetski režim u smislu povećanog unosa vitamina C, kalcijuma, probiotika, crnog kima, ali i smanjenje unosa proteina.

21

Neželjeni efekti anaboličkih steroida na zdravlje mladih

Dr Biljana Ivelja, pedijatar Dom zdravlja, Cetinje Anabolički androgeni steroidi (AAS) su sintetski derivati testosterona koji imaju slične efekte kao ovaj hormon kod kojeg je hemijskim modifikacijama postignuto više anaboličkih od androgenih karakteristika. On stimuliše razvoj muških seksualnih karakteristika (androgeno dejstvo) i mišićne mase (anaboličko dejstvo). Testosteron je primarni muški polni hormon odgovoran za mnoge funkcije u organizmu.

Anabolički efekat testosterona podrazumijeva izgradnju i održavanje skeletalnog mišićnog tkiva, zadržavanja kalcijuma u kostima i stimulaciju proizvodnje crvenih krvnih ćelija putem bubrežnog erythropoetina, dok androgena svojstva utiču na razvoj i održavanje sekundarnih muških karakteristika tjelesnu i facijalnu maljavost, povećan libido, spermatogenezu.

Prvi sintetski steroidi proizvedeni su 30 tih godina prošlog vijeka, prije svega radi liječenja hipogonadizma.

U medicini, androgeni steroidi se najčešće koriste za liječenje hipogonadizma kod muškaraca, u liječenju različitih hormonskih poremećaja, raka dojke, kod imunokompromitovanih bolesti npr. HIV-a, pri čemu su strogo definisane terapijske doze zbog mogućih nuspojava.

Savremeni način života u eri tehnološkog napretka često

22

mladima favorizuje pogrešne sisteme vrijednosti, nudeći instant rješenja za dostizanje istih. Upotreba steroida kao jedno od tih sredstava našlo je svoju široku zastupljenost u krugu mladih ljudi, izmičući kontroli društva i zajednice u cjelini, pri čemu su margilizovani štetni uticaji na psihičko i fizičko zdravlje. Nekontrolisana prodaja steroida na ilegalnom i legalnom tržištu doprinosi širenju ovog vida zloupotrebe i zavisnosti.

Upotreba steroida uglavnom se vezuje za vrhunski sport ali korišćenje ovih supstanci je u najvećoj mjeri zastupljeno među rekreativcima u teretanama i sportsko-rekreativnim centrima, kod izvjesnih fizički zahtjevnijih poslova, rada u sekjuriti službama, policiji i vojsci.

Sljedeći razlog zbog kojeg ljudi uzimaju steroide jeste da povećaju svoje mišiće i/ili da smanje tjelesno salo. U ovu grupu spadaju ljudi koji pate od bihejvioralnog sindroma (mišićna dismorfija), kada osoba ima iskrivljenu sliku o svom tijelu. Muškarci/ žene u ovakvom stanju misle da izgledaju mali i slabi, čak i kad su krupni i mišićavi.

Zabrinjavajuće je što je ova pojava česta među adolescentima. Jedna trećina njih se ne bavi sportom i steroide koriste isključivo da bi na lakši i brži način poboljšali fizički izgled.

Kada se koriste kao doping, doze steroida često su po nekoliko puta veće od terapijskih. Uzimaju se oralno, intravenozno ili u vidu gelova, u ciklusima od po nekoliko nedjelja ili mjeseci, a rjeđe u kontinuitetu.

Pauze se koriste za "čišćenje" organizma. Većina korisnika steroida koristi istovremeno više vrsta steroida i često se kombinuju sa analgeticima, antidepresivima tkz. slaganje. Česta je upotreba i sa drugim psihoaktivnim supstancama kokainom, marihuanom itd.

Najveći broj AAS prodaje se na crnom tržištu, bez ikakve kontrole o kvalitetetu i bezbjednosti a apliciranje ampuliranih oblika najčešće vrše nestručna lica, te je i rizik unošenje infekcija značajan.

Postoji više od 100 različitih anaboličkih steroida. Najčešće korišćeni su: Metandrostenolon, Stanozolol, Nandrolon, Andriol, Deka durabolin. Pošto djeluju na više organskih sistema anabolički steroidi mogu izazvati i veći broj neželjenih efekata. Učestalost i ozbiljnost nuspojava je prilično promjenljiva.

To zavisi od nekoliko faktora, kao što su vrsta anaboličkih steroida, doza, trajanje upotrebe kao i osjetljivost organizma pojedinca.

Metabolisanje tj. razgradnja AAS vrši se u jetri zbog čega su lezije jetrinog parenhima česte kao holestaza, simptomi su svrab i žutica, i pelioza jetre. Pelioza jetre je hemoragijska cistična degeneracija jetre, što može dovesti do fibroze i portne hipertenzije. Ruptura ciste može da dovede do fatalnog krvarenja. Česti su i benigni i maligni tumori jetre. Produžena primjena anaboličkih steroida u relativno visokim dozama će dovesti do hipogonadotropnog hipogonadizma, sa smanjenim koncentracijama LH, FSH i testosterona.

Trajanje, doza i hemijska struktura steroida utiču na koncentraciju gonadotropina.

Umjeren pad lučenja gonadotropina izaziva atrofiju testisa, kao i smanjenje proizvodnje sperme. Najčešća nuspojava anaboličkih steroida kod muškaraca je ginekomastija, koja je rezultat povećanog nivoa estrogena koji nastaju kod muškaraca perifernom aromatizacijom i konverzijom anaboličkih steroida. U principu ginekomastija se ne može riješiti bez operacije. Neželjeni efekti korišćenja steroida karakteristični za muškarce su: atrofija testisa, impotencija, rak prostate, ginekomastija.

S druge strane, kod žena povećanje androgena će inhibirati stvaranje i oslobađanje LH i FSH, što rezultira padom serumskih nivoa LH, FSH, estrogena i progesterona. To može da dovede do inhibicije formiranja folikula, ovulacije i nepravilnosti menstrualnog ciklusa, rasta dlaka po licu i tijelu, gubitka kose, povećanje klitorisa i pora na koži, i produbljivanja glasa. Bez obzira na pol, najčešće se javljaju akne, ćelavost, povišeni pritisak, poremećaj rada jetre i bubrega. Uticaj visokih doza anabolika na kardiovaskularni sistem može da bude fatalan. Dokazano je da dovode do srčane insuficijencije i zadebljanja srčanog mišića, pospješuju zgrušavanje krvi, a smanje-

njem dobrog holesterola podstiču aterosklerozu, što može da dovede do srčanog i moždanog udara, čak i kod veoma mladih osoba.

Naročito je opasno uzimanje anabolika tokom adolescencije, jer oni mogu da zaustave normalnu produkciju testosterona u tijelu i dovedu do preranog zatvaranja takozvane zone rasta u dugim kostima, čime se prerano prekida rast, usporava razvoj i postižu potpuno suprotni efekti od željenih.

Sve je to obično praćeno različitim poremećajima ponašanja, depresijom, agresivnošću, psihozama.

Nažalost, mnogi simptomi koji se javljaju kod osoba koje uzimaju steroide, zbog same prirode ovih supstanci, mogu da se pomiješaju s klasičnim pubertetskim problemima. Pojava akni, pojačana maljavost i agresivnost su najuočljivije promjene.

Mnogo ozbiljnije posljedice, kao što su visok pritisak i oštećenje jetre i bubrega, u početku često prolaze potpuno neopaženo, a da pri tom ozbiljno narušavaju zdravlje djeteta.

Pošto steroidi uglavnom izazivaju psihološku zavisnost, liječenje je dugotrajno i slično liječenju zavisnosti od narkotika.

23

MSG - UKUS KOJI UBIJA

Dr Snežana Tomić, homeopat Je naslov knjige dr Rasela Blejloka, neurohirurga, koji je posvetio veliki dio svog rada istraživanju dejstva aditiva u hrani i njihoviim stetnim efektima po ljudsko zdravlje. Često se piše i govori o štetnom uticaju pesticida, teških metala, živinih plombi, toksičnosti vakcina, hlora i fluora u vodi za piće, ali je informacija o štetnosti adtiva u hrani nekako na marginama.

Pojačivači ukusa, boje, zaslađivači i sl. su supstance koje se dodaju gotovim prehrambrenim proizvodima da bi pojačali i poboljšali ukus hrane, često jeftinih, neukusnih i nezdravih sastojaka, da bi istakli boju proizvoda, sve u svrhu njegove veće vizualne privlačnosti, ukusa, pa samim tim i komercijalnosti.

Drugim riječima, komercijalnost proizvoda postaje osnovni motiv, a zanemaruje se štetni efekat pojačivača ukusa i boja na zdravlje čoveka i pored studija i upozorenja.

Brojne studije pokazuju da su boje koje se dodaju u proizvode namijenjene djeci kancerogene, neurotoksične, pogotovo za nerazvijen imuni i nervni sistem kod djeteta u razvoju.

Najzastupljeniji od aditiva u ishrani je MONOSODIUM GLUTAMAT ili MSG, kod nas mononatrijum glutamate, koji se nalazi takoreći u svemu što je gotov proizvod, od supa u kesici, i svemu u kesici, vegete, konzervi, zamrznute gotove hrane, grickalica, keksa, čipsa, kolača, hljeba, svim slatkišima, čokoladama,

24

sladoledu, nekim mliečnim proizvodima, sokovima - prakticno u svemu sto je pripremljen, gotov proizvod, a rijetki su proizvodi, mogu se na prste nabrojati, koji ga ne sadrže. Većina restorana ga koristi u pripremi hrane. Većina kuvara o tome ne priča ali ako pitate osoblje u restoranu da li ga koriste uglavnom će reagovati, od smušenosti nekog koji zna da radi nešto što nije dobro a to krije, do netrpeljivosti na vas kao jednog od “onih gostiju” kojima sve smeta.

MSG je pojačivac arome, bijeli prah bez ukusa i mirisa koji spade u grupu neuro eksajto toksina, odnosno supstanci koji uzbuđuju nervne ćelije do njihove smrti, što je zaključak studija još iz kasnih šezdesetih godina. MSG je toksin za nervni sistem kada se unosi u svom vještačkom obliku i u koncentracijama koje izazivaju ovaj štetan efekat.

MSG zapravo prevari mozak da je nešto ukusnije nego što zapravo jeste. Zato su jela napravljena s Vegetom uvek ukusnija i tako se ovaj proizvod i reklamira od svog postojanja, zanemarujući činjenicu da se to dešava na štetu nervnog i hormonalnog sistema. Vegeta se sada može nabaviti bez MSG, ali je ovo kod nas skoro nepoznato i ja je nisam našla u našim prodavnicama, ali sam Vegetu bez MSG nalazila u Torontu u supermarketima, jer se na zapadu mnogo više o tome piše i govori, a narod je više

edukovan u tom smislu.

Kao neuro toksin MSG i slični pojačivači ukusa mogu izazvati disbalans u neurotransmiterima u mozgu. Oni djeluju uglavnom na smanjenje sekrecije neurotransmitera tipa dopamina koji utiče na naše dobro raspolozenje. S toga MSG koji konzumirate dnevno uticaće na povećan osjecaj straha, tjeskobe, anksioznosti i depresije, usljed manje proizvodnje dopamina. U vašem tijelu lučiće se više hormona stresa, tipa kortizola i adrenalina, koji nas čine nervoznim, ljutim, napetim i uplašenim.

Mnogi moji pacijenti su se “skinuli” sa anksiolitika i antidepresanata kada su iz svoje ishrane izbacili potpuno pojačivače ukusa. Ako patite od napada panike, uznemirenosti i anksioznosti, a za to nemate “opravdani” razlog, sumnjajte na nešto što unosite hranom a što vam remeti biohemiju u mozgu kao što to dokazano čine pojačivaci ukusa, arome i boje.

Neki ljudi su više osjetljivi, a svi ljudi su donekle osjetljivi na ove toksine i različito se manifestuju posljedice njihovog konzumiranja u organizmu u zavisnosti od biohemijske individualnosti samog čovjeka. Problem je u tome što rijetko ko povezuje svoje mentalno i fizičko stanje sa konzumiranom hranom.

MSG djeluje toksično na dio našeg mozga koji se zove hipotalamus i koji reguliše hormonalni balans u tijelu. Ako ovog balansa nema mogu nastati poremećaji u radu štitne žlijezde npr. pa otud gojaznost i to morbidna gojaznost u USA i Kanadi, gdje se više jede po restoranima, kao i procesovana unaprijed pripremljena hrana. Ili poremećaj u radu pankreasa i insulina, često insulinska rezistencija, pa otuda uz gojaznost i šećerna bolest.

MSG može uzrokovati kardiovaskularne problem, pogotovu u pravilnom radu srca. U srcu se nalaze brojni glutaminski receptori koji mogu biti prekomjerno stimulisani usljed konzumiranja visoke koncentracije MSG u hrani i dovesti do poremećaja rada srca, a u nekim slučajevima i iznenadni prestanak rada srca, aritmije, preskakanja.

Stimulisanje srčanih nerava može izazvati niz neprijatnjih smetnji u radu srca, nekad slično infarktu, gdje se na pregledu

ustanovi da je EKG abnormalan, a kada se uradi pregled krvnih sudova ne uočavaju se zakrečeni krvni sudovi koji uglavnom prate infarkt.

Posebno toksično dejstvo MSG ima na nerazvijeni djeciji nervni sistem, gde doprinosi poremećajima, kako neurološkim tako i psihološkim, ADHD ili nedostatak pažnje, hiperaktivnost, disleksija, autizam, epileptićni napad. Studije pokazuju da kod djece nervne ćelije reaguju s više osjetljivosti, čak četiri puta više na MSG koji uzrokuje oticanje a zatim i umiranje nervne ćelije.

Dajte djetetu kesu čipsa koji sadrzi ne samo MSG nego i Aspartam, još jedan neurotoksin, i za pola sata imaćete dijete koje vrišti, histeriše, trči po sobi i baca sve redom što dohvati, kao rezultat prestimulisanog dječjeg mozga. Da ne govorimo o tome da pojačivači ukusa djeluju kao droga i navikavaju djecu na ove proizvode koji nemaju nikakvu nutritivnu vrijednost. Usljed toga ova djeca imaju problem da jedu zdravu hranu, voće i povrće jer u poređenju sa hranom koja ima pojačivače ukusa zdrava hrana im je “bljak”.

Industrija hrane sada rijetko koristi originalno ime za mononatrijum glutamat, već ga uglavnom zove “romanticno” AROMA. Ako kupujete proizvod na kome piše AROMA a ne piše koja aroma, znajte da je to “umjetničko” ime za mononatrijum glutamat i druge koktele pojačivača ukusa.

Drugo ime za MSG i pojačivače ukusa: aroma, začini a ne kaže se koji začini, hidrolizovani protein, modifikovani mliječni protein, modifikovan sojin protein, modifikovan bilo koji spomenuti protein, karaginan, hidrolizovani biljni protein, ekstrakt ječmenog slada, želatin, izolat proteina surutke, citric acid, pektin, modifikovani enzim, kvasni ekstrakt.

Prosto rečeno, ako ne znate šta znači sastojak u proizvodu koji kupujete, npr. “kakao, šećer, brasno, jaja...” najbolje da ga i ne kupite.

Ako ste zbunjeni šta da jedete… pa jednostavno jedite hranu što približniju obliku kakvom je priroda stvorila, a izbjegavajte hranu iz kesice, konzerve, kutije…

25

Istine i zablude

JAJA Jaja su hrana sa najviše hranljivih materija?

ISTINA - Jaje sadrži nevjerovatan raspon hranljivih materija. Bogata su vitaminima, mineralima, visokokvalitetnim bjelančevinama, mastima i raznim drugim manje poznatim hranljivim materijama. Veliko jaje sadrži 77 kalorija sa šest grama kvalitetnih proteina, pet grama masti i ugljenhidratima tek u tragovima. Gotovo sve hranljive materije su sadržane u žumancu, a bjelance sadrži samo proteine.

Jaje pored proteina sadrži gvožđe, B vitamine i neke od minerala, kao i masnoće. Kvalitetan su izvor proteina i bogata su vitaminima A, D, E, K, B12, riboflavinom i folnom kisjelinom. Takođe su bogata sa mineralima gvožđa, cinka i kalcijuma. Sadrže i svih 8 bitnih esencijalnih aminokisjelina, i kao takva idealna su za izgradnju mišića.

Jaja se lako kvare?

ISTINA / ZABLUDA - Za kvalitet jaja od velike važnosti je njihova svježina, odnosno starost. Jaja su najkvalitetnija dok su sasvim svježa, a starenjem u njima nastaju biohemijske i fizičke promjene koje umanjuju kvalitet ili čak dovode do kvarenja. Kod svježeg jajeta žumance treba da zauzima centralni položaj, da je pravilnog oblika i da se ne razliva. Boja ljuske kod jaja nema značaja za svježinu i kvalitet.

Jaja mogu dugo održati svoj kvalitet ako ih držite u frižideru. Živa jaja su opasna jer sadrže salmonelu?

ZABLUDA - Jaja se kvare zbog svoje poroznosti, jer gube vodu i ugljendioksid, a u njihovu unutrašnjost prodiru mikroorganizmi. Najčešće žrtve salmonele su djeca, koja se zaraze jedući zagađena jaja koja nisu dovoljno termički obrađena (kuvana ili pečena) ili su korišćena živa. Najopasnija jela su: majonez, sladoled, kremovi… Vrijeme inkubacije bolesti je 6 - 48 sati. Glavni simptomi su proliv i povišena tjelesna temperatura, bolovi u stomaku, ponekad povraćanje. Bolest spontano prolazi, osim kod osjetljivih osoba. Na jajetu sumnjivog porijekla sigurno nema salmonele, samo ako se 18 minuta kuvalo na 75 C stepeni.

Jaja su važna namirnica u ishrani djece?

ISTINA - Nutricionisti preporučuju da se jaja koriste u ishrani djece zato što proteini jaja imaju najvišu biološku vrijednost. Zadovoljavaju potrebu organizma za aminokisjelinama, čime se organizmu olakšava da proizvodi sopstvene specifične proteine koji su sastavni dio tkiva. Esencijalne aminokisjeline - fenilalanin i tirozin, važne su za pravilan razvoj mozga i vida. Jaja sadrže lecithin pa jačaju imuni sistem i pomažu razvoj djece.

Alergije na jaja su najčešći uzrok alergija na hranu?

ISTINA - Alergije na jaja, pogotovo na bjelance iz jajeta, uvrštava se i kod djece i kod odraslih među najčešće uzroke alergije na hranu. Ako postoji alergijska sklonost kod bebe ili genetska predispozicija u porodici, žumance ne bi trebalo davati do punih devet mjeseci starosti djeteta. Djeca sa alergijom na jaja često imaju astmu. Alergije na jaja najčešće se manifestuju na koži kao koprivnjača, oticanjem grkljana, upala sluzokože nosa, bronhospazam ili konjuktivitis.

Jaja su važan izvor proteina?

ISTINA - Jaja se svrstavaju u grupu namirnica koje su bogate proteinima. U toj grupi su i sve vrste mesa, riba i koštunjavi plodovi.

Preporučuje se da dnevno konzumirate bar jednu namirnicu iz ove grupe. Zapamtite da su prirodni izvori proteina uvijek bolji izbor nego

oni iz prerađene hrane. Prerađena hrana skoro uvijek sadrži mnogo dodatnog natrijuma i hemikalija. Jaja su odličan izvor kvalitetnih proteina i trebala bi biti jedan od glavnih namirnica u jelovnicima bodi bildera.

Jaja sadrže visokokvalitetne bjelančevine?

ISTINA - Jaja su među najboljim izvorima bjelančevina u ishrani, koje sadrže sve bitne aminokisjeline u pravim omjerima. Zapravo, biološka vrijednost (mjera kvaliteta bjelančevina) često se ocjenjuje u odnosu na jaja, koja imaju savršenu vrijednost od sto. Žumance treba isključiti iz ishrane?

ZABLUDA - Žumance ima 6 grama gvožđa na 100 g, a čak 150 mg kalcijuma i 600 mg fosfora. Svježe jaje ima 80 kcal na 100 g, a prženjem u ulju i masti kalorijska vrijednost se značajno uvećava. Idealno je pržiti ih bez masnoća, jer tako pripremljeno jaje ima aromu prženog, a kalorijsku vrijednost kuvanog.

Jaja su opasna po zdravlje jer sadrže dosta holesterola?

ISTINA / ZABLUDA - Česta su upozorenja da jaja sadrže mnogo holesterola. Jedno jaje sadrži 212 mg holesterola, što je mnogo u odnosu na većinu drugih namirnica. Međutim neka naučna istraživanja tvrde da samo zato što hrana sadrži holesterol ne znači da će podići nivo lošeg holesterola u krvi. Jetra zapravo proizvodi holesterol, pa ako ga ne unosite, ona ga proizvodi više. Mnoga skorašnja istraživanja pokazala su da jaja zapravo poboljšavaju sliku holesterola i smanjuju rizik od srčanih bolesti. Preporučuje se da osobe sa kardiovaskularnim problemima trebaju da se po ovom pitanju savjetuju sa ljekarom.

Pravilna ishrana nalaže da se ne konzumiraju namirnice koje sadrže holesterol?

ZABLUDA - Jaja pružaju perfektan proteinski balans, a njihov holesterol je pravi izvor anabolizma. Ishrana bogata zasićenim masnim kisjelinama je ona koja se ne preporučuje, ali to ne znači da treba da isključite potrebu tijela za holesterolom. Dokle god držite količinu tjelesnih masti pod kontrolom kroz pravilnu ishranu i dovoljno vježbanja, balans izmedju LDL i HDL će se sam pobrinuti za sebe onoliko koliko vam to genetske predispozicije dozvoljavaju.

Kvalitet jaja zavisi od načina ishrane koka nosilja?

ISTINA - Postoje jaja koja sadrže manje holesterola nego obična - kada se koke nosilje hrane na vegetarijanski način, kao i jaja koja sadrže omega-3, kada se koke hrane morskim algama i ribljim uljem. Takođe, pored jaja bijele i bež ljuske, koja su u uobičajenoj upotrebi kod nas, u svijetu se mogu naći i jaja u drugim bojama. U trendu su braon i jaja boje lavande.

Jaja, odnosno, žumance sadrži komponentu DHA? ISTINA - Naučnici su otkrili da jaja sadrže komponentu poznatu kao DHA (docosahaexaeonic acid), koja je esencijalna masna kisjelina, važna komponenta mentalnih funkcija, fokusa i energije imperativa za intenzivan trening. Nizak nivo DHA se povezuje sa promjenama raspoloženja, gubitkom memorije, umorom i slabljenjem vida. Neka istraživanja pokazuju da je DHA koja se nalazi u majčinom mlijeku odgovorna za povećan imunitet, rast i mogućnost odojčeta da uči.

DHA je postao popularan suplement među bodi bilderima, zagovornicima dugovječnosti i svakog ko je zainteresovan za poboljšanje moždanih i tjelesnih aktivnosti. Sasvim slučajno DHA je nađena u žumancetu. Žumance takođe sadrži lecitin koji rastvara loš LDL holesterol u tijelu, a uopšte ne dotiče dobri HDL holesterol. Takođe, žumanca su bogata holinom, poznatim borcem u čišćenju krvnih sudova.

Kolin je važna hranjiva materija koja se nalazi u žumancu?

ISTINA - Kolin je manje poznata hranljiva materija koja spada u skupinu vitamina B-kompleksa. Kolin je bitan za ljudsko zdravlje i potreban za različite procese u tijelu. Nizak unos kolina često je povezan sa bolestima jetre, kardiovaskularnim bolestima i neurološkim poremećajima. Posebno važan može biti za trudnice, a istraživanje koje je sprovedeno u SAD-u 2003. i 2004. godine pokazalo je da više od 90 posto ljudi unosi manje od preporučene dnevne količine kolina.

Najbolji izvor kolina u ishrani su žumanca i goveđa jetra. Jedno jaje sadrži 113 mg kolina.

Jaja štite oči?

ISTINA - Dva antioksidansa u jajima imaju snažano zaštitničko djelovanje na oči. Riječ je o luteinu i zeaksantinu, a nalaze se u žumancu. Oni se nakupljaju u mrežnici, senzornom dijelu oka. Ovi antioksidansi znatno smanjuju rizik od makularne degeneracije i katarakte, koji su među vodećim uzrocima oštećenja vida i slepila kod starijih osoba.

Dobro je pojesti svakog dana bar po jedno jaje?

ZABLUDA - Nije zdravo svaki dan jesti jaja, no ne treba ih ni posve izbjegavati jer su vrijedan izvor bjelančevina i minerala.

Važno je biti umjeren. Naučnici sa Harvarda upozoravaju da svakodnevno jedenje jaja povećava rizik od prijevremene smrti kod sredovječnih muškaraca. Oni su 20 godina pratili prehrambene navike više od 20.000 muškaraca i zaključili da jedenje sedam i više jaja u nedjelji povećava rizik od smrti za čak 23 posto. Muškarci koji pojedu šest ili manje jaja nedjeljno ne ugrožavaju svoje zdravlje, osim ako pate od dijabetesa. Najbolje je konzumirati dva do tri jaja nedjeljno.

27

Transfuzijske transmisivne bolesti Dr Snežana Filipović Zavod za transfuziju krvi Crne Gore Krvlju prenosive, transmisivne bolesti, predstavljaju veliku grupu infektivnih oboljenja čiji se uzročnici nalaze u krvi i putem nje se mogu prenijeti na drugu osobu.

PROBLEM TTI ZAVISI OD: - zastupljenosti infektivnog agensa u populaciji, - postojanja ili odsustva imuniteta primaoca krvi, - kvalitetnog izbora DDKa, - kvaliteta testiranja i izbora testova na transmisivne bolesti, - broja transfundovanih jedinica pacijentu.

KARAKTERISTIKE INFEKTIVNOG AGENSA - uzročnik se nalazi u krvi, - dug period inkubacije, - asimptomatski tok bolesti, - kliconoštvo po ozdravljenju, - prenos seksualnim kontaktom, - preživljavanje u konzervisanoj krvi i komponentama krvi, - broj uzročnika u jedinici krvi dovoljan da nadvlada imuni sistem primaoca.

28

U avgustu 2009. godine članovi Komiteta za transmisivne bolesti AABB identifikovali su 68 agenasa i podijelili ih u 5 grupa: - PRIONI, - VIRUSI, - BAKTERIJE, - RIKECIJE, - PROTOZOE. Ozbiljna prijetnja bezbjednosti krvi je širenje „emerging“ i „re-emerging„ patogena” novih i prijetećih infekcija, jače virulencije, rezistentnih na dosadašnju terapiju.

Samo neki od uzročnika imaju veliki javno-zdravstveni problem, pa je u službama transfuzije krvi zakonom obavezno testiranje na viruse hepatita B i C, retrovirusa – HIV i uzročnika sifilisa Treponemu palidum.

PRIONI Su subvirusne čestice, izazivači sporih infekcija, kobnih neizlječivih bolesti: Creutzeldt-Jakobs disease (CJD), varijante v JCD, Kuru, Gerstman-Štrojsler-Šajkner sindrom, BSE - bolest ludih krava i Fatalna porodična insomnija. Bolest nastaje unošenjem zaraznog priona, kalupa koji indukuje kaskadnu promjenu i rezultira spužvastom degeneracijom mozga. Bolest se prenosi peroralno, krvlju i krvnim komponentama prilikom transplantacije rožnjače, dure mater, primanja hormona rasta, vakcine protiv bjesnila i insulina. Dokazani su slučajevi prenosa transfuzijom krvi koja nije deleukocitovana i zbog duge inkubacije dokazana postmortem.

Prioni su najveća prijetnja transfuzijama zbog nepouzdanog otkrivanja, nedostatka lijeka i učinkovitih testova, nepoznavanja načina djelovanja i reprodukcije, pa borba protiv njih podrazumijeva mudru upotrebu krvi, smanjenje broja transfundovanih jedinica krvi, selekciju davaoca, trombocitaferezu, leukoredukciju jedinica krvi i prion redukujuće filtere za eritrocite.

BAKTERIJSKE INFEKCIJE Bakterijske infekcije su najznačajnija nus pojava transfuziološkog liječenja i najznačajniji uzrok smrti. Trombocitne transfuzije imaju znatno veći rizik od eritrocitnih zbog temperature skladištenja. Dijagnoza se potvrđuje izolacijom bakterije iz komponente krvi i bolesnikove krvi. Skrining test koji se koristi je Bact/Alert, koji se zasniva na kolorimetrijskom pristupupromjeni boje senzora u prisustvu CO2, koji proizvode mikroorganizmi u test uzorku. Prevencija bakterijske infekcije provodi se sukcesivnom primjenom više postupaka: 1. anamnestičkim ispitivanjem i selekcijom davaoca; 2. pravilnim čišćenjem i dezinfekcijom kože ruke na mjestu venepunkcije smanjuje kontaminaciju za 70%; 3. preusmjeravanjem prvih 40ml u dodatnu vrećicu smanjuje kontaminaciju do88%; 4. proizvodnja krvnih pripravaka bez dodira sa vazduhom i okolinom u aseptičnim uslovima; 5. bakteriološka ispitivanja koncentrata trombocita i 6. kliničko praćenje nakon transfuzije “Follow up“ 5 godina.

VIRUSI WEST NILE VIRUS – virus Zapadnog Nila, čiji je rizik prenosa transfuzijom krvi 2000 puta veći nego HIV I HCB, a 200 puta od HEB -1:350 000 donacija. Dokazani su slučajevi transmisije virusa transfuzijama krvi sa znacima febrilne bolesti i meningoencefalitisa u svijetu, ali ne i u Evropi. Ova bolest je pokazala nužnost obnavljanja upitnika za davaoce krvi, dobre anamneze, ne uzimanje krvi od davalaca krvi četiri nedjelje po povratku iz endemskih područja, NAT testiranje i inaktivaciju patogena.

DENGA virus – dokazani prenos transfuzijom u endemskim područjima, kod primaoca eritrocita i zamrznute svježe plazme, kao i poslije transplantacije kosne srži. Bolest se ispoljava kao denga šok, hemoragična groznica, “break bone fever“, zarazna tropska bolest, jedna od 16 najviše zanemarivanih, sa porastom

29

incidence 30 puta u zadnjih 50 godina. Period isključivanja davaoca je dvostruko veći od perioda inkubacije.

PARVO B-19 najmanji virus bez omotača, citotoksičan za ćelije eritrocitne loze, preživljava u komponentama krvi i ZSP, u literaturi opisano 12 slučajeva prenosa. Preporuka NAT testiranje i GAMA zračenja u borbi protiv virusa.

EBV (EBSTEIN BARR VIRUS) je limfotropni herpes virus koji se prenosi transfuzijom krvi, transplacentarno i transplantacijom, naročito ugroženi imunosuprimirani. Zbog nepostojanja terapije, prevencije ni licenciranih testova, preporučuje se deleukocitiranje (afinitet virusa za B limfocite) i redukcija patogena u procesu frakcionisanja.

SARS virus (SEVER ACUTE RESPIRATORY SINDROM) je korona virus koji preživljava u krvi na temperaturi frižidera 21 dan, ali slučajevi prenosa virusa transfuzijom nijesu dokazani.

Preporuka je da se odbijaju davaoci 4 nedjelje po dolasku iz SARS – om pogođenih područja. Testovi koji se koriste za otkrivanje virusa su RT-PCR, ELISA i test imunofluorescencije.

CITOMEGALOVIRUS je najznačajniji od svih herpes virusa, leukotropan, u leukocitima se razmnožava i doživotno ostaje. Problem transfuzije svježe krvi kod osoba oslabljenog imuniteta, transplantacije solidnih organa, prijevremeno rođene djece i intauterinih transfuzija. Preporuka je primjena krvnih pripravaka iz krvi CMV negativnih davalaca.

HIV (human immunodeficiency virus) je retrovirus kojim je zaraženo oko 38 miliona ljudi. U svim transfuziološkim službama se krv testira na HIV-1,2. Zaraza se najranije može dokazati 5 do 6 dana testiranjem NAT–om na RNK-hiv, 16. dana testiranjem na p-24 HIV Ag i 17 do 22 dana u testiranju anti-HIV –a EIA testovima, kao i PCR i Western Blot testom potvrditi.

HTLV-1 i HTLV-2 su humani limfotropni virusi koji se prenose ćelijskim komponentama a ne plazmom i faktorima koagulacije. Transmisija je kod ćelijskih komponenti koje nijesu filtrirane i koje su uskladištene kraće od 3 nedjelje. Rizik od infekcije se smanjuje leukoredukcijom i skriningom.

ZARAZA VIRUSOM HEPATITISA B je jedan od najvećih javnozdravstvenih problema jer je u svijetu zaraženo oko 400miliona ljudi. Antigeni HbsAg u krvi zaražene osobe mogu se dokazati 2 do12 nedjelja nakon ekspozicije, a prije pojave simptoma. Pojava antitijela – anti HBs i anti Hbe znak su oporavka, replikacija virusa uz prisustvo anti HBc, a zaštita od reinfekcije prisustvo anti HBs antitijela. Testovi HbsAg Elisa,NAT (4do7 dana ), PCR, Test neutralizacije.

HEPATITIS C virusom je zaraženo oko 3% stanovništa u svijetu. Virus ima lipidni omotač i jako je otporan u spoljnoj sredini. Bolest u 2/3 prolazi asimptomatski, 60do80% prelazi u hronični hepatitis, 25% u cirozu a 10% u hepatocelularni karcinom. Laboratorijska dijagnostika: anti HCV EIA, ELISA, NAT (3-5 dana, za razliku od standardnih 70 dana, Ag/At 4-50), RT-PCR,

30

RIBA test.

HEPATITISI nonAnon E - za transfuziju krvi značajni su hepatitis Gvirus, Sen-V i TTV (transfusion transmitted virus).

ZARAZE PARAZITIMA MALARIJA - prenos Plazodiuma malarije moguć je krvnim komponentama iz krvi zaraženog davaoca, u krajevima sa endemskom malarijom, od davaoca koji je boravio ili osoba koje su u vrijeme davanja krvi bili u relapsu. Malarija je najopasnija infektivna bolest u svijetu, a problemi vezani za nju su: rezistencija parazita na antimalarike, rezistencija komaraca na insekticide, ne postojanje vakcine i importovana malarija kod pomoraca, imigranata i turista.

TRIPANOSOMA CRUSI ne predstavlja opasnost za transfuziološko liječenje u Evropi, ograničena je na američki kontinent. Izaziva Šagasovu bolest, novu sidu Amerike, tešku podmuklu, multisistemsku bolest.

BABEZIOZA je rijetka bolest u Evropi a problem predstavlja liječenje aspleničnih, imunokompromitiranih pacijenata i novorođenčadi.

RIKECIJE Q GROZNICU izaziva Coxiela burneti koja se razmnoža u živoj ćeliji domaćina i izaziva znake gripoznog sindroma, temperaturu, glavobolju, pneumoniju, hepatitis i endokarditis.

Opisani su slučajevi prenosa transfuzijom krvi.

SPIROHETE BORELIA BURGDORFERI je izazivač Lajmske bolesti.

Preživljava u svježe smrznutoj plazmi, eritrocitima i trombocitima za trajanje perioda skladištenja. Transmisija transfuzijom krvi nije dokumentovana a preporučeno donor odlaganje je jedna godina nakon što su simptomi nestali i tok liječenja završen.

TREPONEMA PALIDUM izaziva sifilis, hroničnu, sistemsku, veneričnu, seksualno prenosivu bolest. Transfuzijska zaraza mikroorganizmom nije zabilježena zadnjih 40 godina, ali je testiranje nastavljeno u svim transfuziološkim službama zbog rizika čuvanja trombocita, potrebe za krvlju starije od 24 časa, porasta oboljelih od sifilisa, postojanja endemskih područja, velikog postotka uživaoca droga i osoba rizičnog ponašanja koje bi se besplatno i brzo testirale prilikom donacije krvi kao i niska cijena testa. Testovi: TPHA, MHA-TP, VDRL, ELISA, EIA, FTAABS, Western Blot.

Apsolutno siguran krvni preparat („Pathogen free„) nije moguće napraviti, pa je prevencija, poznavanje biologije patogenog agensa, edukacija DDKa i princip samoisključenja, kvalitetna anamneza i registar odbijenih davaoca, testiranje jedinica na obavezne markere, poštovanje standarda i preporuka u radu, kao i minimiziranje broja transfuzija i korišćenja alternativa, pravi put ka bezbjednoj krvi.

MNE.CHC.15.04.01

Hronika

32

02. februar - MINISTAR HRAPOVIĆ BORAVIO U UJEDINJENIM ARAPSKIM EMIRATIMA

02. Februar – ODRŽANO PREDAVANJE „SPEKTAR AUTISTIČNIH POREMEĆAJA“

Ministar zdravlja dr Kenan Hrapović boravio je u zvaničnoj posjeti Ujedinjenim Arapskim Emiratima i tom prilikom obišao i medicinski sajam Arab Health, koji je održan u Dubaiju. Tokom posjete ministar Hrapović sastao se sa ministrom zdravlja Ujedinjenih Arapskih Emirata (UAE), Abdula Rahman Mohammed Al Owais.

Ministar Hrapović je rekao da UAE predstavljaju dobar primjer dugoročnog i održivog ekonomskog razvoja, te da su ulaganja renomiranih kompanija i institucionalnih investitora iz UAE, naročito u oblasti turizma i poljoprivrede, značajna za sadašnjost i budućnost Crne Gore, ističući da mu je namjera da UAE prepoznaju Crnu Goru kao strateškog partnera i u drugim oblastima, kao što je zdravstvo.

Kao primjer mogućeg unapređenja saradnje dvije zemlje, ministar Hrapović je istakao pružanje usluga rehabilitacije građanima UAE u Institutu Dr Simo Milošević u Igalu.

Ministrar zdravlja UAE, Al Owais je konstatovao da dosadašnja saradnja predstavlja kvalitetnu osnovu za njeno dodatno snaženje, te da postoji zainteresovanost Vlade UAE za resurse koje ima Crna Gora kad je u pitanju zdravstveni turizam i rehabilitacija.

Tokom posjete sajmu medicine, ministar Hrapović je održao sastanke i sa generalnom direktorkom zdravstvenog fonda Abu Dabija, prof. dr Maha Taysir Barakat i predsjednikom borda i generalnim direktorom Zdravstvenog fonda Dubaija, Humaid Al Qatami na temu razmjene iskustava i rješavanja izazova u oblasti prevencije, finansijske održivosti, kadrovskih resursa i javnog zdravlja. Poseban akcenat na sastancima stavljen je na uspostavljanju saradnje u oblasti rehabilitacije, odnosno slanja pacijenata iz Abu Dabija i Dubaija na tretmane rehabilitacije u Crnu Goru preko zdravstvenih fondova ova dva Emirata.

Nakon pokazane zainteresovanosti od strane predstavnika ova dva zdravstvena fonda, nastavak razgovora i pregovori na ovu temu nastaviće se u direktnoj komunikaciji nadležnih odjeljenja za međunarodnu saradnju i Instituta u Igalu.

U skladu sa Programom KME (Kontinuirane medicinske edukacije) Institut za javno zdravlje u saradnji sa Kliničkim centrom Crne Gore organizovao je 02. februara u Institutu za bolesti djece predavanje za zdravstvene radnike na temu “Spektar autističnih poremećaja” (autizam), koje je držala doc. dr Milica Pejović Milovančević, dječja psihijatrica i Načelnica Klinike za djecu i omladinu Instituta za mentalno zdravlje iz Beogradu.

Pored navedenog predavanja za zdravstvene radnike, kroz saradnju Instituta za javno zdravlje i Kliničkog centra Crne Gore sa domovima zdravlja iz Podgorice, Nikšića, Herceg Novog, Kotora, Budve, Bara, i Institutom “dr Simo Milošević”, doc. dr Milica Pejović Milovančević je u periodu od 02-05 februara 2017. g. održala niz predavanja na istu temu za sve zainteresovane građane i zdravstene radnike u navedenim opštinama.

03. Februar - 3 MILIONA EURA ULOŽENO U KCCG ZA UNAPREĐENJE MJERA ENERGETSKE EFIKASNOSTI Ministar zdravlja dr Kenan Hrapović, direktorica Svjetske banke za Zapadni Balkan Ellen Goldstein i direktorica Svjetske banke za BiH i Crnu Goru Tatiana Proskuryakova, državni sekretar u Ministarstvu ekonomije Igor Noveljić i direktorka Klinčkog centra Crne Gore Zorica Kovačević obišli su Klinički centar Crne Gore, gdje je kroz projekat Energetska efikasnost u Crnoj Gori do sada uloženo oko 2,8 miliona eura.

Ministar Hrapović je saopštio da je u okviru projekta energetski adaptirano 11 zdravstvenih ustanova i to Institut za bolesti djece KCCG, Klinički centar Crne Gore u dijelu termotehničkih i elektro instalacija, pet bolnica (Pljevlja, Bijelo Polje, Berane, Cetinje i Kotor), dvije specijalne bolnice (Risan i Brezovik) i dva doma zdravlja (Cetinje i Kotor), ukupne vrijednosti izvedenih radova 5.140.204 eura.

On je upoznao predstavnike Svjetske banke sa planiranim novim projektima u oblasti zdravstva, koji se prije svega odnose na ojačavanje primarnog nivoa zdravstvene zaštite, zatim na

uvođenje novih i nastavak realizacije postojećih preventivnih pregleda, kao i sprovođenje osnovnih i stomatoloških sistematskih pregleda djece u osnovnim i srednjim školama. Takođe, prioriteti, kako je naveo ministar Hrapović, su i reforma farmaceutske politike i zaokruživanje integralnog informacionog sistema, umrežavanjem Kliničkog centra i specijalnih bolnica.

Direktorka Kliničkog centra Zorica Kovačević istakla je da su u KCCG do sada završeni radovi na unaprijeđenju energetskih karakteristika Instituta za bolesti djece i sistema termotehničkih i elektro instalacija u KCCG, ukupne vrijednosti oko 1,7 miliona eura. Radovi vrijedni oko 1,1 miliona eura na zamjeni fasadne bravarije na glavnoj zgradi KCCG su u toku i biće završeni u martu.

Državni sekretar u Ministarstvu ekonomije Igor Noveljić kazao je da je Ministarstvo ekonomije odgovorno za koordinaciju projekta.

- U okviru projekta, u prethodnih sedam godina, energetski je adaptirano 20 objekata i to: 11 zdravstvenih, 8 obrazovnih ustanova i 1 studentski dom, ukupne vrijednosti radova 7,6 miliona eura, kazao je Noveljić i podsjetio da se projekat finansira iz kredita Međunarodne banke za obnovu i razvoj u iznosu od 11,5 miliona eura.

Direktorica Svjetske banke za Zapadni balkan Ellen Goldstein je izrazila zadovoljstvo što je projekat donio korist, prije svega pacijentima kao i državnom budžetu, kroz uštede u potrošnji energenata koje su ostvarene njegovom realizacijom. Ona je istakla prioritete Svjetske banke identifikovane dokumentom Partnerski okvir sa Crnom Gorom 2016-2020 i najavila da će razmotriti opcije za podršku u predloženim potencijalnim oblastima saradnje, kao što su makro-fiskalna i finansijska otpornost, razvoj privatnog sektora i otvaranje novih radnih mjesta, kao i održivost životne sredine.

Projekat „Energetska efikasnost u Crnoj Gori“ počeo je sa implementacijom 2009. godine, sa rokom završetka mart 2018. godine.

04. februar – SVJETSKI DAN BORBE PROTIV RAKA Svjetski dan borbe protiv raka obilježava se svake godine, 4. februara i predstavlja inicijativu pod kojom cijeli svijet može da se udruži u borbi protiv globalne epidemije raka.

Maligni tumori, poslije kardiovaskularnih bolesti, su najčešći uzrok obolijevanja i umiranja, kako u svijetu, tako i u Crnoj Gori. Stoga, svake godine na ovaj dan Svjetska zdravstvena organizacija i Međunarodna unija za borbu protiv raka promovišu načine za ublažavanje globalnog opterećenja društva ovom bolešću.

U skladu sa zdravstvenom politikom, Dom zdravlja Podgorica realizuje brojne programe koji su usmjereni na prevenciju faktora rizika ili rano otkrivanje malignih bolesti. Dom zdravlja Podgorica je od januara prošle godine počeo sa sprovođenjem Nacionalnog skrining programa na rano otkrivanje raka debelog crijeva, dojke i raka grlića materice. Izabrani doktori Doma zdravlja Podgorica pozivaju i upućuju svoje korisnike zdravstvene zaštite da obave preventivne preglede.

Maligne bolesti predstavljaju globalni problem, ne samo zbog njima uzrokovanog morbiditeta i mortaliteta, nego i zbog posljedica na kvalitet života kako oboljelih, tako i članova njihovih

porodica. U svijetu svake godine više od 12,7 miliona ljudi u svijetu dobije dijagnozu raka, a da 7,6 miliona ljudi umre od nekog oblika ove bolesti.

U Crnoj Gori maligne bolesti su na drugom mjestu po broju oboljelih i umrlih.

06. februar – NASTAVAK SARADNJE MINISTARSTVA ZDRAVLJA I SJEDINJENIH AMERIČKIH DRŽAVA

Ministar zdravlja dr Kenan Hrapović, sa saradnicima, razgovarao je se ambasadorkom Sjedinjenih Američkih Država u Crnoj Gori Margaret En Uehara.

Na sastanku je ocijenjeno da Crna Gora i Sjedinjene Američke Države imaju izuzetno kvalitetne međudržavne odnose na svim nivoima, pa i u oblasti zdravstva.

Ministar Hrapović je izrazio zadovoljstvo dosadašnjom veoma dobrom saradnjom i značajnom podrškom i pomoći zdravstvenom sistemu, posebno u sjevernim crnogorskim opštinama. On je podsjetio da je veliki broj američkih kompanija, koje se bave proizvodnjom medicinske opreme i ljekova, prisutan na crnogroskom tržištu i da je značajan dio opreme u zdravstvenim ustanovama upravno američke proizvodnje. Kazao je još i da očekuje da će se ta saradnja nastaviti i unaprjeđivati posebno u dijelu koji se odnosi na edukaciju zdravstvenih radnika i ulaganje u rekonstrukciju i opremanje zdravstvenih ustanova.

Ambasadroka Uehara čestitala je ministru Hrapoviću imenovanje na novu funkciju i kazala da očekuje da će se saradnja sa Crnom Gorom u oblasti zdravstva produbiti, budući da, kako je kazala, generalno napredak jedne zemlje zavisi od zdravlja ljudi koji žive u njoj. Ona je naglasila da su američke kompanije zainteresovane za ulaganje u zdravstevne ustanove, kroz projekte koji su planirani u cilju unaprjeđenja crnogorskog zdravstvenog sistema.

07. februar - OTVORENA NOVA ZDRAVSTVENA AMBULANTA U NIKŠIĆU Ministar zdravlja dr Kenan Hrapović otvorio je zdravstvenu ambulantu u nikšićkoj Mjesnoj zajednici Straševina. Svečanom otvaranju prisustvovali su i predsjednik Opštine Nikšić Veselin Grbović, direktor Doma zdravlja Nikšić dr Veselin Bulatović i brojni mještani. Otvaranjem ambulante stanovnicima sa ovog područja obezbijediće se kvalitetnija i dostupnija zdravstvena zaštita.

- U narednom periodu ćemo u saradnji Ministarstva zdravlja, Kliničkog centra i opštih bolnica u Crnoj Gori, prije svega

33

18. februar – U IGALU ODRŽAN SKUP UDRUŽENJA FIZIOTERAPEUTA

Opšte bolnice u Nikšiću organizovati pružanje specijalističkih i subspecijalističkih operativnih procedura. Građani Nikšića neće imati potrebu da ubuduće idu u Klinički centar Crne Gore. To ćemo da radimo na nivou svih opštih bolnica i u narednom periodu aktivnosti će biti na sagledavanju operacionih blokova i hirurških grana - kazao je ministar Hrapović.

Predsjednik Opštine Veselin Grbović kazao je da je lokalna uprava u zadnje četiri godine uložila dosta sredstava kako bi građanima primarnu zaštitu učinila što više dostupnom.

- Projekat se pokazao izuzetno uspješnim što se tiče povećanja dostupnosti i kvaliteta primarne zdravstvene zaštite.

Zato je najbolja povrda zadovoljstvo stanovnika u tim mjesnim zajednicama - kazao je Bulatović i zahvalio se Ministarstvu zdravlja i Opštini, koja je inicirala i pomogla otvaranje ambulante, kao i preduzeću Mehanizacija i programat koji su finansirali i uradili kompletnu rekonstrukciju i adaptaciju prostorija u kojima je smještena ambulanta.

Vrijednost radova na adaptaciji i opremanju ambulante, u kojoj će biti zaposlen jedan ljekar i dvije medicinske sestre, iznosi oko 30.000 eura.

07. februar - KCCG SPROVODI PLAN KONTINUIRANE MEDICINSKE EDUKACIJI Plan kontinuirane medicinske edukacije za sve nivoe zdravstvene zaštite, koju je krajem 2015. godine usvojilo Ministarstvo zdravlja, a realizuje Centar za nauku Kliničkog centra Crne Gore, sprovodi se u kontinuitetu prema predviđenoj dinamici.

Centar za nauku KCCG tokom aprila i maja 2016. godine organizovao je ukupno 38 aktivnosti iz oblasti sudske medicine, kardiologije, anesteziologije, otorinolaringologije, onkologije, neonatologije, dermatovenerologije, ginekologije, ortopedije, stomatologije, neurohirurgije, genetike, hematologije, pulmologije, endokrinologije i zdravstvene njege.

U navedenom periodu realizovane su 23 aktivnosti u formi predavanja iz različitih oblasti medicine. Centar za nauku KCCG organizovao je za protekla dva mjeseca 12 edukativnih skupova za ljekare, medicinske sestare i tehničare u centrima van Crne Gore i u Kliničkom centru tri edukacije zdravstvenih radnika iz ustanova primarnog i sekundarnog nivoa.

Na predavanjima je prosječno učestvovalo 35 ljekara ili medicinskih sestara i tehničara, svi organizovani edukativni skupovi bili su veoma posjećeni, a interesovanje zdravstvenih radnika za teme koje su obrađivane, bilo je izuzetno veliko.

34

Udruženje fizioterapeuta Crne Gore 18. februara 2017.g. je organizovalo skup „Izazovi fizioterapeuta u Crnoj Gori“ sa koga je poručeno da će aktivno raditi da fizoterapeutima pomognu prilikom zaposlenja, rješavanja statusa i dobijanja saglasnosti za rad komore.

- Rad Udruženja sigurno će doprinjeti unapređenju položaja fizioterapeuta i fizioterapije u Crnoj Gori, kazao je državni sekretar Ministarstva zdravlja Milovan Vujović. - Današnji skup je još jedna prilika da istaknete značaj fizioterapeutske struke, mjesto i ulogu koju ova plemenita profesija zauzima u promociji unapređenju zdravlja ljudi. Fizioterapeuti na ovim prostorima, kao i u svijetu primjenjuju nove tehnologije i tehnike i rade na standardizaciji kvaliteta svoga rada i obrazovanja. Ovo je posebno važno danas kada se ljudski vijek produžava i kada se suočavate sa novim problemima u rehabilitaciji. Zato fizioterapeuti moraju da se stručno nadograđuju i primjenom savremenih procedura i tehnika pomažu pacijentima da samostalno obavljaju fizičke aktivnosti i tako unaprijede kvalitet života, kazao je Vujović.

20. februar – ODRŽAN SASTANAK RADNE GRUPE O AUTIZMU

Prvi sastanak Radne grupe za rješavanje problema djece sa smetnjama u razvoju, sa fokusom na djecu sa poremećajima iz spekrta autizma, koju je formiralo Ministarstvo zdravlja, održao se u Institutu za javno zdravlje.

Sastanku su prisustvovali ministar zdravlja dr Kenan Hrapović, sa saradnicima, šef Kancelarije UNICEF-a u Crnoj Gori Bendžamin Perks, sa saradnicima, kao i predstavnici Ministarstva prosvjete, Ministarstva rada i socijalnog staranja, udruženja roditelja djece sa autizmom, Glavnog grada i Prijestonice, Kliničkog centra Crne Gore i Instituta za javno zdravlje i Doma zdravlja Podgorica.

- Država će se sistemski uključiti u rješavanje problema djece sa autizmom i njihovih roditelja, a rješenja će biti dugoročna i održiva. Do kraja marta će biti formiran stručni tim koji će napraviti plan. Osim gradnje dnevnih centara planirana je i edukacija stručnog kadra, prije svega izabranih doktora i pedijatara u smislu prepoznavanja ranih simptoma, zatim uključivanje u većem obimu osoba sa autizmom u obrazovni sistem, ali i kasnije u radni proces - najavio je ministar zdravlja dr Kenan Hrapović.

Ova odluka ohrabruje roditelje djece koja imaju autizam.

Uključivanje svih ovih institucija za jednog krajnje nesigurnog

roditelja koji razmišlja što će biti sa njegovim djetetom u budućnosti uliva veliku nadu. Zadovoljni roditelji smatraju da je ovo nevjerovatna sreća jer samo zajedničkom, koordiniranom akcijom možemo da pravimo sistem koji će biti održiv i nakon kadrovskih promjena – istakli su iz NVO Roditelji djece sa autizmom.

21. februar - ODRŽANA XXIV RADIONICA NUMSBCG

Nacionalno udruženje medicinski sestara i babica Crne Gore u saradnji sa Ministarstvom zdravlja Crne Gore i Norveškom organizacijom sestara organizovalo je XXIV Radionicu na temu - Usklađivanja profesije medicinske setre u Crnoj Gori sa zahtjevima Direktive 2013/55 EU: „Šta je postignuto, šta još treba da se uradi“. Radionica je održana 21. i 22. februara 2017. godine u Podgorici, Hotel Cente Vile – Atlas Centar.

Radionici su prisustvovali prof. dr Vesna Miranović, direktorica direktorata za Kontrolu i unaprjeđenje kvaliteta u oblasti zdravstva u Ministarstva zdravlja Crne Gore, Mubera Kurpejović vd direktorica Direktorata za visoko obrazovanje Ministarstva prosvjete, prof. dr Goran Nikolić, dekan Medicinskog fakulteta, Tom Keighley, Phd. FRNC, konsultant za sestrinstvo NUMSBCG kao i sestre i babice, predstavnici zdravstvenih ustanova Crne Gore.

23. februar – ODRŽAN SEMINAR O TRETMANU ZAVISNICA OD DROGA Održan je seminar 22. i 23. februara u hotelu Budva na temu Tretman zavisnica od droga inficiranih hepatitisom C, koji je organizovala NVO 4 Life za zaposlene u crnogorskim Centrima za socijalni rad koji je je realizovan u sklopu projekta Unaprjedjenje kvaliteta socijalnih servisa i servisa podrške za žene zavisne od droga inficirane Hepatitisom C. Predavači na seminaru su bili programski direktor NVO 4 Life Milena Mijović, i direktorka programa smanjenja štete u NVO Juventas Tijana Žegura.

Polaznici seminara su upoznati sa problemom bolesti zavisnosti od droga i virusnom infekcijom hepatitisa C kod zavisnika od droga kao i mogućnostima podrške i tretmana za osobe inficirane ovim virusom.

U Centrima za socijalni rad neophodno je ojačati kadrovske i tehničke kapacitete, kao i obezbijediti Prihvatilište za beskućnike, među kojima je sve više zavisnika od droga, zaključeno je na Seminaru. U manjim opštinama dešava da jedan zaposleni radi na više programa istovremeno, vodi slučaj, materijalna davanja, radi medijaciju, itd.

Zaposlenima u Centrima neophodno organizovati treninge protiv pregorijevanja, uspostaviti timove za obilaske zavisničkih porodica sa djecom, obezbijediti Prihvatilište za beskućnike, među kojima je sve više zavisnika od droga, standardizovati servise za osobe koje koriste droge i izraditi protokole i ojačati saradnju između institucija i NVO koje pružaju servise osobama koje koriste droge.

23. februar – REFUNDACIJA LJEKOVA U VISINI CIJENE KOŠTANJA U postupku ostvarivanja prava iz zdravstvenog osiguranja osigurana lica su se često obraćala Fondu zahtjevom za refundaciju troškova ljekova sa Liste ljekova, medicinskih sredstava koja su korišćena u njihovom liječenju, kao i za refundaciju laboratorijskih analiza, koje nisu mogli da ostvare u zdravstvenoj ustanovi u javnom zdravstvenom sistemu.

Fond će od 01. marta o.g. vršiti refundaciju nabavke ljekova osiguranim licima u visini cijene koštanja, a najviše do visine maksimalne cijene ljeka, utvrđene od strane Agencije za ljekove i medicinska sredstva Crne Gore (CALIMS). Ovakvim pristupom će osigurana lica biti u povoljnijem položaju u odnosu na dosadašnji način refundacije naknade troškova ljekova, tj. po cijenama lijeka po kojima ih je obezbijeđivao Montefarm. Takođe, refundacija troškova obavljenih određenih laboratorijskih analiza, koje osigurano lice nije moglo da obavi u zdravstvenoj ustanovi u okviru javnog zdravstvenog sistema, vršiće se prema troškovima plaćene usluge iz dostavljenog računa, uz podnošenje odgovarajućih propisanih dokaza.

Novom Listom pomagala značajno je prošireno pravo osiguranih lica oboljelih od šećerne bolesti, na trakice i lancete, u odnosu na prethodni pravilnik. Naime, pravo na aparat za samokontrolu šećera u krvi i dijagnostičke trake za aparat i lancete za vađenje krvi iz prsta, novom Listom medicinsko-tehničkih pomagala, prošireno je u odnosu na godine starosti osiguranika i u odnosu na broj odobrenih trakica i lanceta. Prethodnim pravilnikom ovo pravo bilo je propisano samo za osigurana lica do 18 godina života, dok je novim pravilnikom prošireno na sva osigurana lica koja su oboljela od šećerne bolesti i na terapiji su insulinom. Osigurano lice koje prima insulin jednom dnevno ostvaruje pravo na 25-30 traka i 25-30 lanceta mjesečno. Osigurano lice koje prima insulin dva i više puta dnevno, koje je korisnik insulinske pumpe i dijete do osamnaest godina ostvaruje pravo do 200 traka i do 200 lanceta mjesečno, a osigurano lice starije od osamnaest godina od 25 do 100 traka i od 25 do 100 lanceta mjesečno.

Procjena troškova za lancete i dijagnostičke trake, dok Montefarm ne nabavi dovoljne količine u svojim apotekama ne može se dati, jer će njihova visina zavisiti od vremena koje je potrebno Montefarmu da ih obezbijedi u svojim apotekama.

- Trošak u sistemu na mjesečnom nivou će biti isti, jer će se umjesto apoteka, ostvariti kroz refundaciju troškova osiguranom licu. Novac za refundaciju ljekova obezbijeđen je u okviru ukupnog budžeta Fonda i ne očekujemo probleme u realizaciji - zaključio je Sead Čirgić, direktor crnogorskog Fonda za zdravstveno osiguranje.

I pored teškoća u finansiranju prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, Fond će u skladu sa svojim zakonskim

35

ovlašćenjima i ubuduće raditi na unaprijeđenju ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu i drugih prava iz zdravstvenog osiguranja.

24. februar – SARADNJA CRNE GORE I KINE U OBLASTI ZDRAVSTVA ĆE SE UNAPREĐIVATI

Ministar zdravlja dr Kenan Hrapović sa saradnicima razgovarao sa ambasadorom Narodne Republike Kine, Cui Dživeijem. Tokom razgovora ocijenjeno je da dvije zemlje imaju veoma dobru saradanju u svim oblastima, koja se godinama unaprjeđuje.

Ministar Hrapović je istakao da Crna Gora i Kina u oblasti zdravstva imaju izgrađene i prijateljske i partnerske odnose, koji su ozvaničeni 2011. godine Memorandumom o saradnji između ministarstava zdravlja dvije zemlje. Prioritet Ministarstva zdravlja, kako je kazao ministar Hrapović, je kvalitetna i dostupna zdravstvena zaštita za sve građane Crne Gore, kroz unaprjeđenje uslova u zdravstvenim ustanovama i modernizaciju medicinske opreme. On se zahvalio za brojne donacije koje je do sada kineska vlada uručila crnogorskom zdravstvenom sistemu.

Ambasador Dživei izrazio je zadovoljstvo dosadašnjom saradnjom dvije zemlje u oblasti zdravstva i neprekidnim produbljivanjem strateškog partnerstva, posebno kada je u pitanju promocija i primjena kineske tradicionalne medicine u Crnoj Gori. On je naglasio da postoji interesovanje kineskih investitora za otvaranje fabrike za proizvodnju i preradu kineskog ljekovitog bilja u Crnoj Gori. Kineski ambasador je izrazio očekivanje da će se saradnja sa crnogorskim zdravstvenim sistemom nastaviti i unaprjeđivati posebno u dijelu koji se odnosi na ulaganje u modernizaciju i opremanje zdravstvenih ustanova.

Tokom razgovora bilo je riječi i o mogućnosti stručnog usavršavanja crnogorskih ljekara i srednjeg medicinskog kadra u zdravstvenim centrima u Kini i eventualnih novih donacija Vlade Narodne Republike Kine crnogorskom zdravstvenom sistemu.

25. februar – OBOGAĆENJE RADNO OKUPACIONE TERAPIJE Pacijenti u Specijalnoj bolnici za psihijatriju Kotor imali su priliku da učestvuju u tri radionice za obogaćenje radno okupacione terapije, koji se sprovode u okviru projekta Van izolacije – ostvarivanje prava pacijenata sa mentalnim oboljenjima. Projekte realizuju Akcija za ljudska prava (HRA), Centar za žensko i mi-

36

rovno obrazovanje ANIMA i Mental Disability Advocacy Centre (MDAC) uz podršku Evropske unije i u saradnji sa Ministarstvom zdravlja.

Biblioteka dostojna ljudi, projekat NVO Inicijativa mladih za ljudska prava, bavi se povećanjem bibliotečkog fonda namijenjenog pacijentima Bolnice, uređenjem prostora za korišćenje biblioteke, prikupljaju se knjige, a na kraju projekta će se organizovati i književno veče. U okviru projekta su renovirane prostorije biblioteke, čime su znatno poboljšani uslovi za ostvarivanje ovog i drugih vidova radno okupacione terapije u Bolnici.

Metakognitivni trening za pacijente sa psihozom sprovodi NVO Mentalno zdravlje, a zasniva se na treningu životnih i socijalnih vještina, smanjenja depresije i anksioznosti, poboljšanja interakcije sa okolinom i opšteg funkcionisanja.

Projekat Umjetnost duše sprovodi NVO Meštar i furešta, lokalna organizacija koja pacijentima Bolnice omogućava da steknu vještine koje se koriste u lokalnim praznicima i svetkovinama poput karnevalskih svečanosti i Bokeljske noći.

Sredstvima projekta je riješen problem grijanja u prostorijama za okupacionu terapiju i omogućen kontinuiran rad cijele godine. Na kraju projekta u Kotoru će biti organizovana prodajna izložba radova nastalih u toku radionica, a planirano je i pokretanje postupka otvaranja stalnog prodajnog štanda za radove pacijenata. Ovim bi se pomogla održivost projekta i uključivanje pacijenata u društvo.

25. februar – USVOJENO 13 DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU U Crnoj Gori je u posljednjih pet godina usvojeno 33 djece, od kojih je 13 bilo sa smetnjama u razvoju. Najviše djece usvojeno je u 2013. i 2014. godini po 10, 2012.g. sedmoro, 2015.g. jedno, a tokom 2016.g. petoro, saopšteno je iz Ministarstva rada i socijalnog staranja. Trenutno je u Dječjem domu Mladost u Bijeloj 91 dijete.

Usvojioci su najčešće bračni parovi koji nemaju svoju djecu. Budući usvojitelji moraju biti starosne dobi između 30 i 50 godina, dok jedan od njih može biti stariji samo u izuzetnim okolnostima. Razlika u godinama između usvojitelja i djeteta ne može biti manja od 18 i veća od 50 godina. Status usvojiteljske porodice može dobiti porodica koja ispuni uslove propisane zakonom i koja u toku pripreme i procjene pokaže da može razumjeti i na najbolji mogući način zadovoljiti individualne potrebe djeteta. Djecu iz Crne Gore mogu usvojiti stranci, kao i samci.

NVO Naše Sunce pokrenula je pitanje usvajanja djece sa smetnjama u razvoju. Oni smatraju da nije dovoljno podignuta svijest o usvajanju djece u Crnoj Gori, i da se konkretno mnogo i ne zna i ne govori o tome.

- Akcija Svako dijete treba porodicu imala je za cilj da se poveća broj hranitelja u Crnoj Gori i tako smanji broj djece u institucijama i da se podigne svijest o osnovnoj ljudskoj potrebi i pravu svakog djeteta da raste u toplom porodičnom okruženju.

Prema nekim istraživanjima koje je pratila naša organizacija o znanju, stavovima i ponašanju građana Crne Gore prema djeci bez roditeljskog staranja, pod uticajem ove kampanje, smatramo da se svijest o osnovnim ljudskim pravima i potrebama svakog djeteta nije podigla na zadovoljavajući nivo - ocijenila je Milka Šćepanović, direktorica NVO Naše Sunce.

Najznačajniji rezultat kampanje porast broja djece koja su smještena u nesrodničke hraniteljske porodice.

27. februar – ODRŽANA JAVNA DEBATA O RODITELJSTVU I NENASILNOM VASPITANJU DJECE

Kako je kazao, postoji mnogobrojni naučni dokazi o tome da nepovoljna iskustva u djetinjstvu i slabo vezivanje djeteta za roditelja rezultiraju zdravstvenim problemima, lošijim obrazovnim postignućima, nezaposlenošću i često kriminalnim i nasilnim ponašanjem. UNICEF-ovo istraživanje iz decembra 2016. pokazuje da je generalno niska svijest društva o tome šta je nasilje, kao i visoka tolerancija društva prema nasilju.

Kampanja Vlade Crne Gore i UNICEF-a Zaustavimo nasilje su, kroz konferenciju u Podgorici, započeli javnu debatu na temu nasilja nad djecom u Crnoj Gori. Cilj kampanje je podizanje svijesti o tome da nenasilno vaspitavanje djeteta ni približno ne znači podsticanje popustljivog roditeljstva.

U skladu sa porukom većine građana Crne Gore koji smatraju da roditeljima treba pružiti pomoć u vaspitavanju djece bez nasilja, kampanja poziva društvo, a posebno stručnjake, da se ujedine sa roditeljima u potrazi za rješenjima koja će omogućiti i roditeljima i djeci da rastu zajedno.

Konferenciju je otvorio ministar pravde Zoran Pažin i otpravnik poslova i šef sektora za saradnju u Delegaciji Evropske unije u Crnoj Gori Andre Lis i Perks. Na skupu su govorili i predstavnici Vlade i Zaštitnik ljudskih prava i sloboda.

Februar 2017.g. – AKTIVNOSTI ZAVODA ZA TRANSFUZIJU KRVI

Javna debata o roditeljstvu i nenasilnom vaspitanju djece u Crnoj Gori održana je u Podgorici u hotelu Hilton pod nazivom Zaustavimo nasilje. Konferencija je organizovana u okviru globalne kampanje o zaštiti djece od nasilja kojoj se Crna Gora pridružila u julu 2016. godine.

Kako su podsjetili iz UNICEF-a, prva faza kampanje bila je fokusirana na nasilje na internetu, dok će se druga faza kampanje baviti i zaštitom djece od nasilja u porodičnom i drugim okruženjima.

- Nasilje i nepovoljna iskustva tokom djetinjstva poput zanemarivanja, emotivnog, fizičkog ili seksualnog zlostavljanja ili disfunkcionalnog roditeljstva miniraju odnos djeteta i roditelja sa katastrofalnim posljedicama za dijete, lokalnu zajednicu i cjelokupno društvo - istakao šef predstavništva UNICEF-a u Crnoj Gori Bendžamin Perks.

Edukativno-motivaciona kampanja podizanja znanja maturanata o značaju dobrovoljnog davalaštva krvi počela je predavanjima u Srednjoj mješovitoj školi "Bratstvo jedinstvo" iz Ulcinja i Srednjoj građevinsko-geodetskoj školi "Inž. Marko Radević" iz Podgorice.

U okviru predavanja učenici su upoznati sa osnovama dobrovoljnog davalaštva krvi, razlikama između namjenskog i nenamjenskog davanja krvi, kao i sa stanjem u Crnoj Gori.

Maturanti su imali priliku i da čuju iskustva njihovih vršnjaka, volontera Crvenog krsta Crne Gore. Tokom interaktivnog predavanje učenike je zanimalo da li postoje situacije u kojima mogu odbijeni za davanje krvi, pa im je osoblje Zavoda za tranafuziju krvi objasnilo da samo zdrave osobe mogu dati krv, kao i da postoje drugi razlozi za privremeno odlaganje davanja krvi.

Nakon predavanja, maturanti organizuju akcije dobrovoljnog davanja krvi, koje su godinama unazad vrlo uspješne.

Tokom kampanje, koja će trajati do maja, planirano je organizovanje više od 30 edukativih predavanja u srednjim školama u svim krajevima Crne Gore.

NVO Udreženje navijača Crvene zvezde iz Kotora organizovalo je akciju dobrovoljnog davanja krvi u tom gradu. U akciji je učestvovalo oko 30 davalaca krvi.

Srednja građevinsko - geodetska škola ,,ing. Marko Radević” Podgorica, organizovala je akciju dobrovoljnog davanja krvi u Zavodu za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji je učestvovalo više od 30 davalaca krvi.

Maturanti Gimnazije "25. maj" iz Tuzi organizovali su akciju dobrovoljnog davanja krvi u prostorijama škole. U akciji je učestvovalo oko 40 učenika.

JU Srednja elektrotehnička škola ,,Vaso Aligrudić,, Podgorica, organizovala je akciju dobrovoljnog davanja krvi u Zavodu za transfuziju krvi u Podgorici. U akciji je učestvovalo više od 60 davalaca krvi.

37

ZDRAVLJE I

Moćni prirodni preparati

Brojni su naučni dokazi o terapijskom potencijalu propolisa. Djeluje

antiupalna, antitumorska i antialergijska svojs organizma na proizvodnju specifičnih

prema brojnim rizicim Snažan prirodan preparat za jačanje imuniteta - Podstiče procese koji pretvaraju štetne supstance (zagađivači, slobodni radikali, otrovi) u manje štetne, ili ih potpuno neutrališe.

- Popravlja oštećenja DNK izazvana slobodnim radikalima.

- Sprječava okcidacijski stres.

Za kompletan probavni sistem

- Ima ljekovito dejstvo na kompletan probavni sistem i podstiče njegov pravilan rad.

- Štiti sluzokožu od oštećenja.

- Reguliše probavu i sprječava zatvor.

- Povoljno djeluje na želudačnu nervozu,nadutost, grčeve, nedostatak apetita, mučninu tokom vožnje.

- Prevenira čir na želucu i dvanaestopalačnom crijevu.

- Djeluje na sprječavanje hronične upale debelog crijeva (colitis).

- Djeluje antibakterijski na Helicobacter pylori.

. sadrže sve Hederini proizvodi nalazi u prirodi, bez ikakve he po čemu su jedinstveni na trž zaslađivače i gluten. Propolis j se u prirodi nalazi u čvrstom komponenti važnih za zdravlje sadrže sve aktivne kompone sirovini propolisa, jer ne po potpunosti otopiti. O pogotovo u alkoholu njegovih svojs

Osobe alergične na pčelinje proizvode ne smiju koristiti navedene proizvode.

Upotreba navedenih proizvoda ne uzrokuje nikakva štetna dejstva. Ne postoji opasnost od predoziranja.

IZ PRIRODE

na bazi čistog propolisa

e protiv bakterija, gljivica, virusa i parazita, a ima i antioksidativna,

stva. Podiže imunološki sistem podsticanjem materija koje jačaju njegovu odbranu

Za snaaažan imunitet

ma od pojave bolesti.

mališana

- Za jačanje otpornosti djece.

- Za održavanje zdravstvene ravnoteže organizma.

- Za zaštitu od česte prehlade kod djece.

- Za djecu stariju od jedne godine.

e materije propolisa kakav se emijske obrade rastvaračima, žištu. Ne sadrže aditive, boje, je izuzetno vrijedna smola koja m obliku, a sadrži preko 300 čovjeka. Rastvori propolisa ne ente koje se nalaze u izvornoj ostoji rastvor koji ga može u Otapanjem propolisa, u, gubi se znatan dio ljekovitih stava.

Za zdravu prostatu i mokraćne puteve

APICET - Sprječava probleme uvećane prostate i hroničnog prostatitisa (učestalo otežano mokrenje sa tankim i isprekidanim mlazom, bolovi u donjem dijelu trbuha i leđa, peckanje, bolna ejakulacija, učestala infekcija mokraćnih puteva).

- Pospješuje potentnost i plodnost - Štiti jetru od oksidacije, nakupljanja slobodnih radikala i pomaže u razgradnji štetnih materija.

Medik

CG

Zastupnik i distributer za Crnu Goru: Medik CG d.o.o. Podgorica, tel: +382 67 227 354

REGION 01. februar - POTPISAN MEMORANDUM O BORBI PROTIV KANCERA - Srbija Ministar zdravlja Zlatibor Lončar i ambasador SAD u Beogradu Kajl Skat potpisali su Memorandum o razumijevanju koji se odnosi na saradnju u oblasti istraživanja, prevencije, kontrole i upravljanja bolesti kancera. Memorandum podrazumijeva da na ovim poslovima direktno rade Ministarstvo zdravlja Republike Srbije i Nacionalni institut za kancer SAD.

- Broj oboljelih od bilo kog oblika kancera, kao i stopa smrtnosti od posljedica raka u Srbiji je izuzetno velika i jedan od prioriteta u radu Ministarstva zdravlja je upravo borba sa ovom opakom bolešću. Izuzetno mi je zadovoljstvo što je ovako ugledna institucija kakva je Nacionalni institut za kancer SAD prepoznala Ministarstvo zdravlja kao adekvatnog saradnika u ovom procesu, što dovoljno govori o današnjoj reputaciji našeg zdravstva - rekao je Lončar, napominjući da Srbija ima resurse i kapacitete da značajno doprinese misiji koju već godinama obavlja Nacionalni institut za kancer SAD. Memorandum o razumijevanju još jedan je pokazatelj uspješne saradnje Srbije i SAD, koja je na izuzetno visokom nivou posljednjih nekoliko godina.

Ambasador Skat iskoristio je priliku da čestita ministru Lončaru na članstvu u Eurotransplantu. Ambasador je nedavno i sam potpisao donorsku karticu i najavio da će zaposleni u ovoj ambasadi uskoro ponovo organizovati akciju dobrovoljnog davanja krvi.

Prema podacima Nacionalnog instituta za kancer u SAD je 2016. godine dijagnostikovano 1.685.210 novih slučajeva kancera, a procjenjuje se da je 595.690 ljudi umrlo od te bolesti.

Podaci za Srbiju kažu da se godišnje otkrije oko 36.000 novih slučajeva, dok oko 20.000 ljudi umre od kancera.

04. februar - SRBIJA DRUGA U EVROPI PO SMRTNOSTI OD MALIGNIH BOLESTI Srbija je na drugom mjestu u Evropi po smrtnosti od malignih bolesti i potrebno je mnogo više da se radi na prevenciji

40

i brzom dijagnostifikovanju tih oboljenja, upozorio je predsjednik Srpskog ljekarskog društva Radoje Čolović.

- Prošle godine smo, suočeni s podacima da se Srbija nalazi na 18. mjestu u Evropi po učestalosti obolijevanja od malignih bolesti i tada smo pokrenuli projekat Onkologija u Srbiji - znanjem protiv malignih bolesti i on već daje rezultate rekao je Čolović. On je još istakao da je cilj tog projekta obuka zdravstvenh radnika na prevenciji i ranom otkrivanju malignih bolesti, kao i na njihovoj dijagnostici i liječenju.

Direktor Instituta za onkologiju i radiologiju Srbije Radan Džodić rekao je da je pored obuke ljekara važno i da građani budu što bolje informisani o malignim oboljenjima. On je kazao da je u poslednjih nekoliko godina dosta uloženo u bolničku opremu za liječenje maligniteta i da će do kraja godine onkološki centri u Srbiji imati 25 aparata za zračnu terapiju, čime će biti postignut zlatni standard, jedan takav aparat na 250.000 stanovnika.

Za oboljele je dobra vijest i što je odobreno šest novih ljekova za onkološke pacijente.

U planu je izgradnja novog objekta u Beogradu gdje bi se liječili oboljeli od raka, a da je za građevinske radove potrebno oko 10 miliona eura, koliko i za opremanje klinike.

05. februar - STIGAO NAJSAVREMENIJI MULTISLAJSNI SKENER - Srbija Zdravstveni sistem Srbije od je bogatiji za najsavremeniji skener, koji će doprinijeti da se smanji broj interventnih kardioloških zahvata i koronarografija, kao i liste čekanja. Riječ je o multislajsnom skeneru, čija snimanja traju veoma kratko, a doza zračenja je izuzetno mala, uz odličan kvalitet slike, koji će, iako smješten na drugoj hirurškoj klinici KCS-a, biti dostupan pacijentima iz cijele Srbije.

- Građani su dobili novi kvalitet u dijagnostici skenera.

Radi se o aparatu koji će biti jedna mogućnost, ne samo poboljšanja dijagnostike i terapije za srčane bolesnike, jer nema ograničenja u snimanju srca, niti pulsom niti aritmijom, niti težinom bolesnika, ali će moći da se radi dijagnostika i na plućima, mozgu, čak i zglob u pokretu - rekao je direktor Kliničkog centra Srbije dr Milika Ašanin.

Prema riječima državnog sekretara u Ministarstvu zdravlja Berislava Vekića, aparat će dominantno služiti za kardiološka oboljenja, ali će njime moći da se dijagnostifikuje i svaki drugi organ koji ima indikaciju za dijagnostičku proceduru.

Istakao je da je aparat važan zbog liste čekanja.

- Kupovinom nekoliko sličnih aparata smanjili smo liste čekanja za dijagnostičke procedure na skeneru i nemamo više

liste čekanja što se tiče skener dijagnostike, već liste zakazivanja, tako da možemo da završimo sve u roku od 30 dana - naveo je Vekić.

Aparat košta nešto više od milion eura, a sredstva za njegovu nabavku donirala je kontrola letenja Srbije i Crne Gore.

jentu pogorša stanje moći će u svakom trenutku da se javi svom ljekaru koji će mu korigovati terapiju.

05. februar - POTREBNO JE IZGRADITI NOVA ODJELJENJA HITNE SLUŽBE - Hrvatska Ministarstvo zdravlja sa predstavnicima KBC-a Split traži optimalno rješenje kako bi se u idućem razdoblju mogao izgraditi dugoočekivano Odjeljenje hitnog bolničkog prijema (OHBP).

Podsjećajući da je OHBP najdjelotvorniji oblik pružanja hitne medicinske zaštite na nivou bolničke zdravstvene zaštite, u Ministarstvu zdravstva su potvrdili da u ovom trenutku još sedam bolnica u Hrvatskoj nema uspostavljena ta Odjeljenja, zbog čega je njihova realizacija jedan od prioriteta.

U Ministarstvu ističu da su operativnim programom konkurentnost i kohezija 2014.-2020. godine za potrebe uspostavljanja objedinjenih hitnih bolničkih prijema predviđena sredstva Evropskog fonda za regionalni razvoj u vidu sufinansiranja od 85 posto od ukupnog iznosa.

Kako bi za njih aplicirala i realizirala projekt svaka bolnička zdravstvena ustanova obavezna je da izradi potpunu projektnu i tehničku dokumentaciju potrebnu za izgradnju novih ili preuređenje postojećih bolničkih prostora u svrhu uspostavljanja i opremanja OHBP. Budući da predloženo idejno rješenje KBC-a Split za izgradnju OHBP-a zahtijeva znatna ulaganja, za što bolnica nije predvidjela vlastita sredstva, ministarstvo zdravlja zajedno sa predstavnicima KBC-a nastavit će da traži optimalno rješenje sa svim sadržajima u okviru sredstava ukupno predviđenih za uspostavljanje OHBP-a u svih sedam bolničkih ustanova.

14. februar – E RECEPTI UMJESTO PAPIRNIH - Srbija Iz Ministarstva zdravlja najavili su da će novi, elektronski recepti za hronične bolesnike da važe šest mjeseci, a zdravstvo će od njih na godišnjem nivou uštedjeti i do dva miliona eura.

Dosadašnje čekanje u redovima da bi se od ljekara dobio recept postaće prošlost.

Miroslav Pevac iz Ministarstva zdravlja tvrdi da će se uštedjeti dragoceno vrijeme i ljekarima, jer će oni umjesto da potpisuju recepete moći da se posvete preventivi. Prema zamišljenom modelu, recept će da se formira kod ljekara, koji ga prepisuje pacijentu, ali umjesto na papiru, ostaće zabilježen u virtuelnom sistemu nazvanom Izis. Pacijent tada može da ode u apoteku i tamo se identifikuje sa svojom zdravstvenom knjižicom preko e-identifikacije. Na ekranu kod apotekara će se odmah vidjeti recepti koji su na raspolaganju za podizanje lijeka.

Posebno značajna novina se odnosi na hronične pacijente.

Umjesto sadašnje prakse, prema kojoj hronični pacijenti moraju svakog mjeseca da obnavljaju svoj recept, sada će on da važi šest mjeseci. Biće tu šest recepata, od kojih će svaki imati određen datum od kada počinju da važe i pacijentu sleduje jedino da ode u apoteku i da uzme svoju terapiju. U slučaju da se paci-

U odnosu na sadašnji sistem procjenjuje se da će samo na papiru i arhiviranju recepata biti ostvarena ušteda od dva miliona eura godišnje.

Sve apoteke koje imaju ugovor sa RFZO biće uključene u novi sistem, pa će tako pacijenti moći ljekove da podižu i u državnim i u privatnim apotekama.

15. februar – LJEKARIMA PLATE MALE - Slovenija Sindikat slovenačkih ljekara i stomatologa Fides prijeti da će opet započeti štrajk, jer je nezadovoljan vladinim ponudom o tarifnom dijelu njihovih ugovora i sistemu nagrađivanja ljekara.

Predsjednik Sindikata Fides dr Konrad Kuštrin rekao je da su napustili sastanak sa ministrom zdravstva Milojkom Kolar Celarc koja im je predstavila novi predlog, jer su izigrani.

Kuštrin je naglasio da ljekari neće obustaviti kontakte sa vladinim pregovaračima, ali da je krajnji rok za postizanje sporazuma 6. mart, i da u protivnom počinju štrajk.

Celarc je rekla da ponuda sadrži bolje uslove za napredovanje i zapošljavanje mladih ljekara i specijalizanata da bi se smanjila velika opterećenost ljekara u javnom sistemu, te je izrazila žaljenje prekidom sastanka prije nego što je to druga strana mogla da čuje.

Ljekari tvrde da su njihove plate u prosjeku za trećinu manje u odnosu na druga zanimanja, te da bi trebalo zaposliti najmanje hiljadu novih ljekara da bi mogli da rade u normalnim uslovima i da se posvete pacijentima kako i priliči.

Fides je krajem prošle godine započeo štrajk, ali ga je prekinuo poslije petnaest dana u dogovoru sa Vladom. Tada je postignut dogovor da u roku nekoliko mjeseci osiguraju korekciju plata, bolji sistem nagrađivanja i organizaciju rada kojom bi se djelovanje javnog zdravstva poboljšalo i smanjilo vrijeme čekanja na preglede i operacije.

16. februar – RASTE BROJ OBOLJELE DJECE OD KANCERA - Srbija Srbija je prva u Evropi po broju djece oboljele od raka, a ova bolest je jedan od najčešćih uzroka smrtnosti djece, prema

41

istraživanjima Međunarodne agencije za istraživanje raka (IARC - The International Agency for Research on Cancer) iz 2015 godine. Alarmantni trendovi načina ishrane i nivoa fizičke aktivnosti školaraca, koji su ispitivani na teriroriji čitave Srbije, ukazuju na potencijalno veliki rizik oboljevanja od hipertenzije, dijabetesa, bolesti srca i krvnih sudova i različitih vrsta karcinoma u odraslom dobu.

U Srbiji su od malignih bolesti oboljela 334 deteta uzrasta do 19 godina, saopštio je Institut za javno zdravlje "Dr Milan Jovanović Batut" povodom Međunarodnog dana djece оbоljеlе оd mаlignih bоlеsti 15. februara. U Srbiji je oko 66 odsto novooboljele djece uzrasta do 15 godina, što je slučaj i u ostalim zemljama u razvoju. Djeca najviše oboljevaju od leukemije, tumora mozga i limfoma i te tri bolesti čine 50 odsto maligniteta koji se javlja u dječjem uzrastu.

Dječiji rak je manje učestao nego rak kod odraslih. Stopa preživljavanja je veća kod djece nego kod odraslih. U razvijenim zemljama stopa preživljavanja je 84 odsto. U Srbiji je oko 70 odsto.

Briga o mladima, bivšim pacijentima i njihovom zdravlju u godinama poslije liječenja je jednako važna kao i liječenje. Po evropskom strateškom planu za djecu i tinejdžere sa rakom se ove dvije stvari izjednačavaju, jer 95 odsto mladića ima neku dugoročnu posljedicu - problemi sa srcem, sterilitet, pojava sekundarnog maligniteta i sl..

zdravlje” Centra za zdravlje, vježbanje i sportske nauke.

Ispitivanje sprovedeno na uzorku od 3.278 đaka iz 11 srednjih i 52 osnovne škole pokazalo je da su školarci potpuno „zarđali” – gotovo polovina njih ima problem da se stepenicama popne do drugog sprata, a više od 60 odsto njih živi potpuno pasivno – bez ikakvih fizičkih aktivnosti. Zabrinjavaju i podaci da 80 odsto djece ne unosi dovoljno povrća, preporučenu količinu voća jede tek svaki treći klinac i klinceza, a samo trećina djece konzumira dovoljno mesa i mliječnih proizvoda. Gotovo nijedan školarac ne jede dovoljno žitarica, a obroci 15 odsto njih sastoje se pretežno od masne hrane. Svako dijete trebalo bi svakodnevno da ima 60 i više minuta umereno intenzivne fizičke aktivnosti: sporta, rekreacije, odlaska do škole ili igre. Većina njih sada ima mobilne telefone ili računare koji ih po ceo dan drže prikovane za stolicu.

Ovako loše navike najmlađeg dela naše populacije stvaraju potencijalne bolesnike od hipertenzije, dijabetesa, bolesti srca i krvotoka i različitih vrsta karcinoma u odraslom dobu.

– Projekat „Načini pravi izbor za dugoročno zdravlje” pokušaće da vodičem za zdrave životne navike, koji će biti završen sredinom ove godine, svakom pojedincu da konkretan odgovor na pitanje kako da se ispravno hrani i adekvatno vežba – rekao je vođa projekta prof. dr Sergej Ostojić, ističući da je jedno od dugoročnih rešenja uvođenje edukacije o ispravnim životnim navikama u formalno obrazovanje.

16. fabruar – DJECA „ZARĐALA“ ZBOG LOŠE ISHRANE I NEDOVOLJNO KRETANJA - Srbija

17. februar – NEVAKCINISANA DJECA VIŠE NEĆE MOĆI DA IDU U VRTIĆ – Hrvatska Nakon pojave tri slučaja boginja u posljednjih desetak dana kod djece sa područja Tučepa, Baške Vode i Sinja, epidemiolozi i pedijatri uputili su otvorene pozive roditeljima da odvedu djecu na vakcinisanje protiv boginja, rubeole i zaušaka s ciljem sprječavanja nastanka bolesti i komplikacije i nastanka epidemije.

- Na idućim upisima u vrtiće tražiće se pod obvezno da djeca imaju uredan katron vakcinisanja, a ta odluka ići će napismeno od Grada Splita kao osnivača vrtića – izjavila je Miranda Pletikosić, viša medicinska sestra u DV-a Radost.

Od epidemiološke službe stigao je uputu da se pozovu roditelji i da dovedu nevakcinisanu djecu. Takvi pozivi su i prije upućivani prema kalendaru vakcinisanja, no uvijek je ista situacija.

Roditelji koji nisu dovodili djecu, neće ni ubuduće baš zbog tog antivakcinasijskog pokreta.

18. februar – MEDICINSKE USLUGE NA TURISTIČKIM SAJMOVIMA - Srbija

Istraživanje sprovedeno među školarcima pokazalo da polovina njih ima problem da se stepenicama popne do drugog sprata.

Voćnu užinu zamijenile su nezdrave grickalice, a vrijeme provedeno u prirodi uz fizičke aktivnosti skraćeno je u korist igrica na računaru. Keleraba mališanima izgleda manje privlačno od čipsa, a jabuke su gotovo potpuno pale u zaborav jer su im police pune čokoladica. Ovakav način života u najvažnijem periodu za razvoj djeteta donosi pogubne posljedice po zdravlje najmlađih. Koliko je stanje alarmantno najbolje pokazuju rezultati istraživanja u okviru projekta „Načini pravi izbor za dugoročno

42

Na javni poziv Ministarstva zdravlja za promociju zdravstvenog turizma do sada se prijavilo 95 stomatoloških i devet klinika za plastičnu i estetsku hirurgiju. Dr Meho Mahmutović, državni sekretar u ovom ministarstvu, kaže za da ovo nije konačan broj, jer je javni poziv produžen.

Pravo da konkurišu imaju stomatološke ordinacije koje postoje najmanje pet godina, odnosno privatne klinike koje su članice Udruženja za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju Srbije. Posebne komisije Ministarstva zdravlja provjeriće da li ispunjavaju uslove u pogledu opremljenosti i stručnog kadra.

Dr Mahmutović tvrdi da su komisije već započele ovaj

posao, kako bi prve promocije zdravstvenog turizma bile već u martu na velikim međunarodnim sajmovima turizma u Moskvu i Berlinu. To je šansa da turisti, koji žele da upoznaju ljepote Srbije, ali i da porade na svom estetskom izgledu, stignu već početkom ljeta.

Prof. dr Marjan Novaković, predsjednik Udruženja za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju Srbije i koordinator Ministarstva zdravlja za plastičnu hirurgiju, razočaran je što se na konkurs za sada javio mali broj plastičnih hirurga. On vjeruje da ovu šansu treba iskoristiti, jer će odabrane ordinacije raditi pod pokroviteljstvom i uz logo Ministarstva zdravlja, a ponuda usluga biće predstavljena na međunarodnim sajmovima turizma i na sajtu ministarstva.

Već sada postoje paket aranžmani, najčešće za državljane Italije, Holandije i Njemačke, koji im omogućavaju da za sedam do 10 dana srede zube u nekoj od srpskih privatnih stomatoloških klinika ali to nije pravi zdravstveni turizam već samo preprodavanje zdravstvenih usluga.

front kao eminentna institucija bude počeo da radi punim kapacitetom te liste će biti minimlane ili ih neće biti.

Zakon o biomedicinskoj potpomognutoj oplodnji je prošao javnu raspravu prije godinu dana.

- Napisali smo jedan moderan zakon, pisala ga je struka i želim da napomenem da nismo imali pritisak sa strane ni politike ni bilo kojih drugih uticaja. Imamo dozvoljeno doniranje jajne ćelije spermatozoida moramo da budemo operativniji u formiranju banke reproduktivnih ćelija i embriona - istakla je Mitrović Jovanović.

Surogat materinstvo za sada nije dozvoljeno jer se nisu stekli uslovi.

21. februar – PRIVATNE KLINIKE DA SE IZJEDNAČE SA JAVNIM - BiH

20. februar – OLAKŠANA PROCEDURA ZA VANTJELESNU OPLODNJU - Srbija Predsjednica Republičke komisije za medicinski potpomognutu oplodnju dr Ana Mitrović Jovanović rekla je da je stručna komisija dala predlog da se papirološki, birokratske stvari pojednostave i da tako za prvostepenu komisiju uopšte nije potrebno prilagati mikrobiološku dokumentaciju. Starosna granica za žene koje ulaze u proces vantjelesne oplodnje podignuta je sa 40 godina na 42 godine.

Pravilnik koji to omogućava stupio je na snagu, tako da svi parovi kojima je neophodna vantjelesna oplodnja mogu da se prijave u neku od državnih ili privatnih klinika, u kojima se taj postupak radi o trošku države.

Dr Ana Mitrović Jovanović kaže da je ovo zaista dobra vijest i da je stručna komisija predložila da uopšte ne postoji ta gornja granica, da ona bude procijenjena od stručnih lica i od toga koliki je reproduktivni potencijal para u trenutku kada se jave i imaju potrebu za ostvarenje reprodukcije. Prema njenim riječima, pošto je biopotpomognuto oplođenje jako skupo i država nema para da svima omogući, morala je da se postavi neka granica pa je za sada to 42 godine.

Liste čekanja za oplodnju su minimalne i kada Narodni

Najavljenom reformom zdravstva, koju će pod patronatom Ministarstva zdravlja Kantona Sarajevo voditi kantonalni Zavod zdravstvenog osiguranja (ZZOKS), predviđeno je da se privatne klinike porodične medicine izjednače sa javnim ustanovama u pružanju zdravstvenih usluga, koje će biti finansirane iz obaveznog zdravstvenog davanja svih zaposlenih.

ZZOKS je uputio poziv javnim i privatnim klinikama porodične medicine u Kantonu Sarajevo da apliciraju za sredstva Zavoda, što znači da će građani koji posjeduju ovjerenu zdravstvenu knjižicu imati pogodnost da izaberu da li da se liječe u javnoj zdravstvenoj ustanovi ili privatnoj klinici, koja zadovolji kriterijume i bude izabrana kao jedan od korisnika sredstava.

Međutim, iako mjesecima najavljivan kao važan reformski iskorak u poboljšanju zdravstvenog sistema, poziv je u sarajevskoj ljekarskoj zajednici izazvao podijeljene reakcije. Ljekari porodične medicine, koji građanima pružaju usluge u javnim zdravstvenim ustanovama, za poziv Zavoda kažu da je to početak krucijalnih reformi zdravstvenog sistema dok ljekari specijalističkih usmjerenja, koji djeluju u privatnom dijelu zdravstvenog spektra osuđuju odluku Ministarstva i Zavoda opisujući je kao nesmotrenu, nepotpunu i pogrešnu.

22. februar – NOVA ZGRADA HITNE POMOĆI - Vojvodina Novosadska vlast je na konkursima Pokrajinske vlade dobila 308 miliona dinara. Novac je dobijen na konkursu za sufinasiranje

43

projekata u oblasti zdravstva. Novi Sad će to upotrebiti za izgradnju zgrade Hitne pomoći na Telepu. Radovi na ovom objektu će uskoro početi, a prema tenderu njihova vrijednost je 410 miliona dinara, tako da će Pokrajina pokriti oko polovine troškova. Inače, u budžetu Novog Sada je ranije bilo navedeno da će izgradnja koštati 521 miliona i da će dijelom biti finansirana i iz pokrajinskog budžeta.

Drugi dio sume od 103.477.467 dinara Novi Sad je dobio na konkursu za sufiansiranje projekata iz oblasti saobraćajne infrastrukture.

Novi Sad nije dobio sredstva na pokrajinskim konkursima za vodosnabdevanje, razvoj sporta, lokalni i ekonomski razvoj, kulturu i obrazovanje.

23. februar – POČELA PRIMJENA ZAKONA O ISTOPOLNIM BRAKOVIMA - Slovenija U Sloveniji počela primjena zakona o partnerskim odnosima, koji istopolnim parovima donosi ravnopravnost po većini pitanja. Od danas istopolni parovi mogu da zaključe brak i da imaju ista prava kao i tradicionalne zajednice između muškaraca i žena, po pitanju socijalne i zdravstvene zaštite, nasljednog i radnog prava, prava na odšete i penzije i drugo. Jedino pravo koje istopolni parovi neće imati je pravo na vještačku oplodnju i usvajanje djece. Upravo ova odredba izmijenjena je u odnosu na predlog zakona koji nije prošao na referendumu u decembru 2015. godine.

Poslanici su, nakon izmjena koje reflektuju volju stanovništva, zakon koji je stupio na snagu usvojili prije deset mjeseci.

Njime se predviđa da se istopolni partneri smatraju članovima uže porodice, pa kao takvi pored prava imaju i više obaveza, poput obaveze izdržavanja maloljetnog djeteta jednog od partnera.

Aktivisti LGBT organizacija smatraju da je novi zakon korak u pravom smjeru, s obzirom da su do sada partnerstva bila bez ikakve zaštite.

- Novi zakon je korak unaprijed u pravcu izjednačavanja prava istopolnih i raznopolnih brakova, ali on među njima i dalje pravi razlke. Mi ćemo nastaviti da se borimo za izjednačavanje prava, prije svega daljim osvešćivanjim ljudi - rekla je predstavnica društva Legebitra Lana Gobec.

Ona je rekla i da LGBT populacija želi da dostigne i širu prihvaćenost lezbejki, gejeva, biseksualca i transrodnih osoba.

24. februar – ČETIRI NOVA DIJAGNOSTIČKA CENTRA - Srbija Specijalna bolnica za neurologiju Affidea otvorena je u ulici Kneginje Zorke na Vračaru u Beogradu, i to je prva direktna strana investicija u zdravsrtveni sistem Srbije.

Nakon otvaranja prve direktne strane investicije u zdravstvo Srbije, bolnice za neurologiju Affidea u Beogradu, u koju je dosad uloženo oko četiri miliona eura, u toku su pripreme i za otvaranje novih dijagnostičkih centara.

Holanđani najavljuju i nova ulaganja, pa je nakon Beograda u planu otvaranje dijagnostičkih centara u još tri grada u Srbiji. Po ugledu na beogradsku, najprije će biti otvorena bolnica u Banjaluci, a zatim i dijagnostički centri u Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu.

- Banjaluka se završava u oktobru ove godine. Dobili smo zeleno svijetlo, lokacija je spremna, a ideja je da centar u ovom gradu povežemo sa beogradskim kroz telemedicinu, odnosno teleradiologiju. Dalje, nadam se da će dijagnostički centar u Novom Sadu biti otvoren do kraja ove kalendarske godine, pa onda Niš 2018. i Kragujevac 2019. godine - rekao je na otvaranju nove bolnice Ričard Smit, predsednik UO Affidea, koja je najveći panevropski operater radioloških usluga.

Affidea upravlja sa 220 zdravstvenih centara u 16 država Evrope, godišnje pruži više od pet miliona dijagnostičkih usluga, a ulaganje u dijagnostički centar u Beogradu pokazuje da je Srbija dobra zemlja za investicije i predstavlja početak razvoja Affidea sistema u ovoj zemlji. Osim Srbije, Affidea posluje u Švajcarskoj, Italiji, Irskoj, Portugalu, Češkoj, Poljskoj, Litvaniji, Grčkoj, Turskoj, Hrvatskoj, Mađarskoj, Rumuniji, Bugarskoj, Bosni i Hercegovini i Španiji.

U mnogobrojnim državama u kojima posluje, Affidea, inače, predstavlja glavnog operatera zdravstvenih usluga u oblasti radiološke dijagnostike i radioterapije o trošku fondova zdravstvenog osiguranja, a po modelu javno-privatnog partnerstva.

U Srbiji to još nije slučaj, budući da ne postoji ugovor sa RFZO, pa pacijenti usluge plaćaju sami.

ČETIRI NOVA DIJAGNOSTIČKA CENTRA - Srbija

44

Brinite o zdravlju na inteligentan način!

bez alergena bez glutena bez laktoze bez mliječnih bjelančevina

Od prvog dana života za: t proliv bilo koje etiologije t pomoć kod dojenačkih kolika t obnovu crijevne mikroflore Lactobacillus rhamnosus, LGG® Bifidobacterium, BB-12® www.jglprobiokulture.com, www.jgl.hr

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Kosić bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me

Dijagnostika oboljenja muške dojke Dr Zorica Bajović, radiolog Centar za radiološku dijagnostiku, Opšta bolnica Nikšić Muška dojka je rudimentni organ, građen od manje količine masnog tkiva, vezivne strome i rudimentnih duktalnih struktura, bez stvaranja žljezdanih lobusa.

Uvećanje muške dojke može biti posljedica ginekomastije, adipozomastije, traumatskih i zapaljenskiih promjena, benignih i malignih tumora.

Dijagnostičke metode su iste kao kod dijagnostike ženske dojke: fizikalni pregled, ultrazvuk, mamografija, biopsija i citološka punkcija.

Ginekomastija je najčešće oboljenje muške dojke, javlja se jednostrano ili obostrano i podrazumijeva uvećanje stromalnog i epitelnog tkiva. Uvećanje tkiva dva i više santimetara subareoralno kod muškaraca koji nijesu gojazni ukazuje na ginekomastiju.

Uvećanje muške dojke zbog nakupljanja masnog tkiva (obično kod gojaznih muškaraca) zove se adipozomastija.

Značaj ginekomastije je tome što se može zamijeniti sa karcinomom i što može da bude posljedica sistemskih oboljenja i karcinoma. Ginekomastija se ne smatra premalignim oboljenjem dojke, ali se mora isključiti karcinom kao uzrok ginekomastije.

Ginekomastije može biti: I Fiziološka ginekomastija - Neonatalna - posljedica je visoke koncentracije estrogena prenešenog cirkulacijom od majke i traje oko dvije nedjelje,

46

godina,

- pubertetska - postoji kao tranzitorna i nestaje za par - senilna - posljedica smanjene produkcije testosterone.

II Patološka ginekomastija nastaje zbog: 1. Nedostatka testosterona: - urođenog nedostatka: kongenitalna anorhija, Klinefelterov sindroma, rezistencije na androgene,defect u sintezi testosterone; - stečenog nedostatka: virusni orhitis, trauma testis, kastracija, bubrežna insuficijencija, neurološka i granulomatozna oboljenja.

2. Povećane produkcija estrogena: - povećana sekrecija estrogena iz testisa prisutna kod tumora testisa, karcinom pluća, drugih pravog hermafroditizma i dr.; - povećana produkcija supstrata za ekstraglandularnu aromatizaciju: oboljenja nadbubrežne žlijezde, oboljenja jetre, gladovanje, tireotoksikoza; - povećana periferna aromatizacija androgena: gojaznost, genetska mutacija.

3. Ljekova: - Estrogeni ili ljekovi koji se vezuju za estrogene receptore; - ljekovi koji povećavaju endogenu sintezu estrogena;

- ljekovi koji smanjuju sintezu ili aktivnost testosterone; - ljekovi koji izazivaju ginekomastiju nepoznatim mehanizmom.

III Idiopatska ginekomastija Ginekomastija može biti unilateralno, bilateralno simeteično i bilateralno asimetrično. Retroareolarno, centralno se palpira pokretna formacija, sa intaktnom kožom i mamilom. Palpabilna ekscentrična promjena sumnjiva je na malignitet. Ako se fizikalnim pregledom ne može diferencirati ginekomastija od adipozomastije potrebno je uraditi mamografiju i ultrazvučni pregled. Kada se postavi dijagnoza ginekomastije potrebno je izdiferencirati oblik ginekomastije.

Indikacije za mamografiju, kao i za ultrazvuk, koji su sličnih mogućnosti su nemogućnost diferencijacije ginekomastije od adipozomastije fizikalnim pregledom, uni lateralno uvećanje dojke.

Ginekomastija ima patohistološki razvojne faze: aktivnu (floridnu), inaktivnu (fibroznu) i intermedijarnu fazu, od čega zavisi i mamografski i ultrazvučni nalaz, koji nijesu uvijek u korelaciji.

Mamografski imamo četiri forme ginekomastije, koje su u korelaciji sa patohistološkim stadijumima: 1. Nodularnu formu, koja odgovara aktivnoj fazi, najčešće kod pubertetske ginekomastije; 2. Dendritična forma, koja odgovara inaktivnoj fazi, najčešće kod odraslih; 3. Nodularno-dendritična forma koja odgovara intermedijarnoj fazi; 4. Difuzna parenhimska ili glandularna forma koja se viđa kod mlađih, zbog kriptorhizma, tumora testisa, a kod odraslih kod karcinoma prostate zbog primjene estrogenih preparata. voja:

Ultrazvučni nalaz zavistan je od patohistološke faze raz-

- U aktivnoj fazi diferencira se retromamilarno trouglasta ili ovalana hipoehogena promjena: - u inaktivnoj fazi se manifestuje heteroehogenom promjenom ili nejasno ograničenom hipoehogenom promjenom heteroehogenog haloa; - u intemedijarnoj fazi se diferenciraju ehogene žljezdane strukture difuzno raspoređene ispod hipoehogenog subkutanog masnog tkiva.

Značaj ultrazvuka je i tome što se može pratiti proces reverzibilnosti lezije u akutnoj fazi nakon otklanjanja uzroka ginekomastije. U inaktivnoj fazi ginekomastija je ireverzivilna, pa se nakon otklanjanaja uzroka operiše.

Fokalne promjene u muškoj dojci mogu biti benigne i maligne.

Benigne promjene mogu biti: - benigni tumori (patohistološki i radiološki kao i kod

žene, samo mnogo rjeđi): ciste, fibroadenomi, limfangiomi, neurofibromi, hemagiomo, lipomi…

- druge fokalne benigne promjene kao što su postraumatski hematomi, abscesi, granulomi, intramamarni ly nodusi.

Maligni tumori muške dojke mogu biti primarni i sekundarni.

Primarni maligni tumori su rijetki, i zastupljeni su 3% kao uzroci smrti od karcinoma kod muškaraca.

Obično se javljaju krajem pete i u šestoj deceniji života.

Faktori rizika su: 1. Familijarna predispozicija - karcinom dojke kod muških i ženskih srodnika; 2. hiperestrogenizam; 3. Klinefelterov sindrom; 4. radijaciona trauma dojke; 5. izloženost visokoj temperaturi; 6. orhitis.

Patohistološki 85% primarnih karcinoma su infiltrativni duktalni karcinomi. Najčešće se manifestuje kao palpabilna, ekscentrična promjena, koja infiltiše i ulceriše kožu, retrahuje mamilu, sa sekrecijom sukrvičavog sadržaja iz mamile, fiksirana za podlogu. Oko 50% pacijenta u momentu postavljanja dijagnoze ima uvećane regionalne aksilarne ly noduse. Udaljene metastaze su najčešće u plućima, jetri, kostima i mozgu.

Mamografski se manifestuje intezivnom stelatnom sjenkom, najčešće ekscentrično lokalizovanom, najčešće u gornjem lateralnom kvadrantu.

Ultrazvučno se prikazuje kao spikulirana hipoehogena promjena, vertikalno orijentisana, sa neparvilnim hiperehogenim haloom i posteriornom akustičnom sjenkom, često sa invazijom pektoralne fascije.

Liječenje je kao i kod žena, prvenstveno hirurško. Kod uznapredovalih slučajeva sa metastazama primjenjuje se adjuvantna hemio i/ili radio terapija, a često i hormonoterapija, s obzrom da tumori dojki muškaraca sadrže estrogenske receptore.

Sekundarni maligni tumori dojke muškarca su rijetki i opisani su kod malignog melanima, karcinoma pluća i prostate.

Zbog činjenice da se karcinom dojke nejčešće povezuje sa ženskim polom, većina muškaraca se kasno obraća za pomoć, u fazi kada je bolest već metastazirala i uzela maha, a glavni razlog tome je stid koji oboljeli muškarci osjećaju kada je ova bolest u pitanju.

Prognoza karcinoma dojke kod muškaraca je lošija nego kod žena jer se većina muškaraca kasno obraća za pomoć, u fazi kad je bolest već metastazirala. Od ukupnoga broja bolesnika bez obzira na stadijum bolesti 5 godina preživi 36% a 10 godina 17% pacijenta.

S obzirom na činjenicu da se karcinom dojke može pojaviti i kod muškaraca, onda bi važila ista preporuka za samopregled i za muškarce, ne tako često kao kod žena, ali bar povremeno.

47

INSULINSKA REZISTENCIJA

I METABOLIČKI SINDROM

Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Sindrom insulinske rezistencije, takođe poznat i kao sindrom X, predstavlja specifični fenotip pojasne gojaznosti, udružen sa skupom metaboličkih riziko faktora za koronarnu bolest srca. Metabolički sindrom zauzima jednu od ključnih pozicija u savremenim medicinskim istraživanjima zbog signifikantnog porasta stope morbiditeta od kardiovaskularnih oboljenja i dijabetes melitusa. Prema kriterijumima Svjetske zdravstvene

organizacije (WHO), National Cholesterol Education Program (NCEP) i Adult Treatment Panel III (ATPIII) iz 2005. godine, smatra se da metabolički sindrom imaju odrasle osobe sa najmanje tri od pet kriterijuma: obim struk/kuk > 102 cm kod muškaraca i > 88 cm kod žena, serumske trigliceride ≥ 150 mg/dl, HDL holesterol <40 mg/dl kod muškaraca i < 50 mg/dl kod žena, krvni pritisak ≥ 130/85 mmHg i glikoza u serumu ≥ 110 mg/dl. Internacionalna dijabetesna federacija (IDF) je 2007. godine definisala kriterijume rizika za pojavu metaboličkog sindroma u djece, s namjerom da se ranim otkrivanjem djece s rizikom za nastanak MS, procijeni rizik za nastanak dijabetes melitusa tipa 2 (DM2) i kardiovaskularne bolesti (KVB) (Tabela 1).

Insulinska rezistencija i pojasna visceralna gojaznost su glavni činioci metaboličkog sindroma. Oba ova stanja su povezana sa intolerancijom glikoze, T2DM, dislipidemijom, arterijskom hipertenzijom, poremećajima koagulacije i fibrinolize i disfunkcijom endotela. Insulinska rezistencija je stanje u kome insulin i pored normalne sekrecije ne može da ispoljava svoje metaboličke

Tabela 1. Kriterijumi rizika za pojavu metaboličkog sindroma u djece

48

učinke zbog urodjenih ili stečenih faktora koji remete djelatnost insulina od trenutka vezivanja za insulinski receptor na ciljnimtarget ćelijama. Heterogenost patoloških stanja povezanih sa insulinskom rezistencijom proizilazi iz brojnih učinaka insulina, kojima on reguliše osnovne energetske procese u organizmu. Masno tkivo u abdominalnoj šupljini (visceralno) koje je za razliku od subkutanog metabolički aktivan organ, korelira sa insulinskom rezistencijom. O tome šta je uzročno-posljedično primarno, a šta sekundarno, u patogenezi metaboličkog sindroma, postoje različiti stavovi.

Insulinska recistencija obuhvata hiperinsulinemiju, poremećen insulinom posredovani raspored glikoze, toleranciju glikoze, kao i dijabetes melitus tip 2. U procjeni bazalnih vrijednosti insulinemije, našte, su sljedeći kriterijumi: - normalne vrijednosti < 15 μU/ml - granične vrijednosti 15-20 μU/ml - visoke vrijednosti > 20 μU/ml Od metoda za procjenu insulinske rezistencije najčešće se upotrebljava HOMA IR indeks (Homeostasis model insulin resistance assessment index). Primjenom ovog testa dobijaju se vrijednosti insulinske senzitivnosti i funkcionalnog kapaciteta beta ćelija pankreasa (procentualno izraženo u odnosu na normalnu vrijednost). Koristi se vrijednost glikoze našte u odnosu na vrijednost insulina ili C-peptida: Fasting insulin (μU/ml) x 2/ml -------------------------------------Fasting glikemija (mmol/l)- 3.5 U osoba sa normalnom tolerancijom glikoze ove mjere značajno koreliraju sa mnogo preciznijom mjerom funkcije beta celija, kao što je prva faza insulinske sekrecije ili hiperglikemijski klamp. U osoba sa poremećenom tolerancijom glikoze one ne mogu biti precizne zato što one mogu da budu mnogo više zavisne od nivoa fasting glikemije nego od nivoa insulinske sekrecije i zato što odnos izmedju fasting glikemije i insulina nije linearan i ne mijenja se paralelno sa pogoršanjem tolerancije glikoze.

Dislipidemija, okarakterisana kao hipertrigliceridemija i nizak nivo HDL holesterola (trigliceridi ≥ 1,7 mmol/l; HDL holesterol < 1,03 mmol/l). Uz to postoji i povišen nivo LDL holesterola. Ova udruženost sa dislipidemijom je posebno izražena kod pojasne gojaznosti.

Hipertenzija.

Usvojeni kriterijumi su za sistolni pritisak ≥ 130 mm Hg, ili dijastolni ≥ 85 mmHg. Postoji linearna

povezanost izmedju hipertenzije i BMI. Rizik od hipertenzije takođe raste sa dobijanjem u težini. U poznatoj Framingham studiji, kod pacijenata je registrovan porast krvnog pritiska od 6,5 mmHg za svakih 10% porasta tjelesne težine.

Svaki od faktora, koji skupa čine metabolički sindrom, pojedinačno korelira sa kardiovaskularnom bolešću, ali svi zajedno predstavljaju daleko veći faktor rizika nego kada djeluju pojedinačno. Metabolički sindrom ne napada samo gojazne, on je čak dijagnostikovan i kod osoba koje imaju normalnu tjelesnu težinu.

Abdominalna gojaznost ( ≥ 90%) je jasno udružena sa insulinskom rezistencijom. Nije sasvim jasno da li visceralni (omentalni i mezenterični) ili subkutani depoi abdominalne masti više koreliraju sa insulinskom rezistencijom. Još više, nije sasvim poznato da li visceralna mast i abdominalna mast aktuelno učestvuju u patogenezi metaboličkog sindroma, ili jedino služe kao marker povišenog rizika za metaboličke komplikacije gojaznosti.

Postoji više podatataka da ektopična distribucija triglicerida u neadipoznom tkivu može biti uključena u komplikacije gojaznosti. U transverzalnim studijama, insulinska rezistencija je visoko korelirala sa intramiocelularnom koncentracijom triglicerida.

Razvoj jedne od komponenti metaboličkog sindroma povećava rizik za razvoj drugih. Na primjer, gojaznost, hipertenzija i dislipidemija se nalaze kod više od 30% sa poremećenom tolerancijom glikoze, a u manje od 10% osoba sa normalnom tolerancijom glikoze.

Gojazna djeca sa više vjerovatnoće imaju povišen sistolni krvni pritisak, povišene trigliceride i smanjen HDL nego normalno ishranjena, mada i gojazna djeca mogu imati ove parametre normalne. Brojnim studijama je dokazana uzročno-posljedična veza izmedju metaboličkog sindroma (sindroma X) i kardiovaskularne bolesti (Slika 1).

Jasno je da hiperinsulinemija kao surogat marker insulinske rezistencije i sama insulinska rezistencija predskazuju razvoj kardiovaskularne bolesti.

Slika 1. Pretpostavljena uloga insulinske rezistencije i kompezatorne hiperinsulinemije u kardiovaskularnoj bolesti.

49

Hipoglikemija Dr Miruna Kuzman, Ljekar na specijalizaciji interne medicine, Klinika za onkologiju i radioterapiju, KCCG

Hipoglikemija označava nizak nivo šećera u krvi. Normalne vrijednosti šećera u krvi se kreću od 3,43-6,1 mmol/L krvi.

Uzroci hipoglikemije Uopšteno, hipoglikemija se može podijeliti na onu izazvanu ljekovima (jatrogena) i onu koja nije izazvana uzimanjem ljekova.

Jatrogena hipoglikemija nastaje kada je doza insulina (ili oralnog agensa) prevelika, data u pogrešnom intervalu ili je pogrešnog tipa; unos egzogene glukoze redukovan zbog noćnog gladovanja ili preskočenog obroka ili užine; pojačano insulin– nezavisno korišćenje glukoze kao npr. pri fizičkoj aktivnosti; povećana insulinska senzitivnost koja se javlja pri intenziviranoj insulinskoj terapiji: oko ponoći, nakon vježbanja, pri pojačanim fizičkim aktivnostima ili sa gubitkom tjelesne mase; smanjena endogena produkcija glukoze, npr. prilikom uzimanja prekomjerne količine alkohola; smanjen insulinski klirens u bubrežnoj insuficijenciji.

Hipoglikemija koja nije izazvana uzimanjem lijeka može se dalje podijeliti na hipoglikemiju nastalu gladovanjem (našte), u kojoj se hipoglikemija javlja nakon gladovanja, te na reaktivnu hipoglikemiju (alimentarnu), u kojoj se hipoglikemija pojavljuje kao reakcija na jedenje, obično ugljenih hidrata (šećera).

Uzimanje alkohola, obično kod ljudi koji mnogo piju a ne jedu duže vrijeme, može dovesti do teške hipoglikemije i posljedičnog stupora.

Neki ljudi koji su bili podvrgnuti izvjesnim operacijama na želucu razviju hipoglikemiju između obroka (alimentarna hipoglikemija, vrsta reaktivne hipoglikemije). Hipoglikemija se javlja jer se šećeri vrlo brzo apsorbiraju, te potiču prekomjernu proizvodnju

50

insulina. Visok nivo insulina uzrokuje brzi pad nivoa šećera u krvi. Rijetko se alimentarna hipoglikemija pojavi kod ljudi koji nisu bili podvrgnuti hirurškom zahvatu, kod kojih se to stanje naziva idiopatska alimentarna hipoglikemija.

Prekomjerna proizvodnja insulina takođe može izazvati hipoglikemiju. Prekomjerna proizvodnja može nastati iz tumora ćelija gušterače koje proizvode insulin (insulinom). Ponekad hipoglikemiju uzrokuje tumor izvan gušterače jer proizvodi hormon sličan insulinu.

Rijedak uzrok hipoglikemije je jedna autoimuna bolest u kojoj tijelo proizvodi antitijela na insulin. Nivo insulina u krvi nenormalno se mijenja jer gušterača proizvodi velike količine insulina da svlada antitijela.

Hipoglikemija može takođe nastati i zbog bubrežne insuficijencije ili insuficijencije srca, raka, poremećene funkcije hipofize ili nadbubrežne žlijezde, šoka i sepse. Bolesti jetre, npr. usljed virusnog hepatitisa, ciroze ili raka, takođe mogu dovesti do hipoglikemije.

Fakticijalna hipoglikemija uzrokavana je samodestruktivnim davanjem insulina ili uzimanjem oralnih antidijabetika, ima sličnih osobina sa insulinomom, razlikuju se po tome što je kod insulinoma visok nivo C–peptida za razliku od fikticijalne hipoglikemije.

Klinička slika Sindrom hipoglikemije čine dvije grupe simptoma i znakova koji se javljaju kao posljedica nedovoljnog snabdijevanja mozga glukozom (neuroglikopenija) ili kompenzatorne aktivacije simpatičkog nervnog sistema (adrenergijska aktivacija).

U prvu grupu se svrstavaju: glavobolja, ošamućenost, nejasan vid, poremećaj finih motornih radnji, konfuzija, konvulzije i, u najtežem obliku, gubitak svijesti.

U drugu grupu se svrstavaju: znojenje, tremor (podrhtavanje), ubrzan rad srca, anksioznost i glad.

Hipoglikemija može trajno oštetiti mozak.

Kod bolesnika sa tumorom gušterače koji proizvodi insulin simptomi se obično javljaju rano ujutro nakon noćnog gladovanja, naročito ako su skladišta krvnog šećera još više iscrpljena fizičkom aktivnošću prije doručka. U početku ljudi sa tumorom obično imaju samo povremene epizode hipoglikemije, ali tokom nekoliko mjeseci ili godina, epizode postaju sve češće i teže.

Dijagnoza Hipoglikemija nevezana za primjenu egzogenog insulina je rijetko stanje karakterisano niskim nivoom glukoze u plazmi, nadražajem simpatičkog sistema i disfunkcijom CNS–a.

Dijagnoza se postavlja analizom krvi u vrijeme simp-

toma ili testom gladovanja tokom 72h. Mjerenje nivoa insulina u krvi za vrijeme gladovanja može biti potrebno da se odredi ima li pacijent neki tumor koji luči insulin. U idealnom slučaju tumor se pronalazi prije operacije CT-om, MRI ili UZ pregledom.

Liječenje Simptomi hipoglikemije se povlače unutar nekoliko minuta nakon uzimanja šećera u bilo kojem obliku, npr. u obliku bombona ili tableta glukoze ili voćnog soka, vode sa nekoliko kašićica šećera. Ako ne mogu uzimati na usta, daje se 50–100 ml 50% glukoze kao IV bolus, na što se po potrebi nastavlja infuzija 5–10% glukoze do povlačenja simptoma. Ako intravenska terapija nije moguća koristi se glukagon 0,5 (za osobe <20 kg) ili 1 mg (za osobe ≥20 kg) SC ili IM. Glukagon je hormon koji luči gušterača, a koji stimuliše jetru da stvara velike količine glukoze.

Tumore koji luče insulin treba ukloniti hirurškim putem.

Nedijabetičari koji su skloni hipoglikemiji mogu izbjeći epizode čestim jedenjem malih obroka, a ne uobičajena tri obroka dnevno.

ODRŽANA XXIV RADIONICA

N U M S B CG Nacionalno udruženje medicinskih sestara i babica Crne Gore u saradnji sa Ministarstvom zdravlja Crne Gore i Norveškom organizacijom sestara organizovalo je XXIV Radionicu na temu - Usklađivanja profesije medicinske sestre u Crnoj Gori sa zahtjevima Direktive 2013/55 EU: „Šta je postignuto, šta još treba da se uradi“. Radionica je održana 21. i 22. februara 2017. godine u Podgorici, Hotel Cente Vile – Atlas Centar.

Radionici su prisustvovali prof. dr Vesna Miranović, direktorica direktorata za Kontrolu i unaprjeđenje kvaliteta u oblasti zdravstva u Ministarstva zdravlja Crne Gore, Mubera Kurpejović vd direktorica Direktorata za visoko obrazovanje Ministarstva prosvjete, prof. dr Goran Nikolić, dekan Medicinskog fakulteta, Tom Keighley, Phd. FRNC, konsultant za sestrinstvo NUMSBCG kao i sestre i babice, predstavnici zdravstvenih ustanova Crne Gore.

Prvog dana Radionice obilježena je i 10. godišnjica saradnje Nacionalnog udruženja medicinskih sestara i babica Crne Gore (NUMSBCG) i Norveške organizacije sestara (NNO). Tom prilikom, predsjednica Nacionalnog udruženja medicinskih sestara i babica Crne Gore Nada Rondović uručila je potpredsjednici Norveške organizacije sestara gospođi Karen L Kautzman Bjøro, RN, PhD zahvalnicu za doprinos unapređenju razvoja sestrinstva i babinjstva Crne. G. Bjoro na radionici je govorila o važnost odnosa između NNO i NUMSBCG. Prof. dr Vesna Miranović je istakla da crnogorsko sestrinstvo ide krupnim koracima ka razvijanju i unaprjeđenju zdravstvene njege, što se može postići jedino obrazovanjem i obukom medicinskih sestara i babica.

Gospođa Mubera Kurpejović je podsjetila na početak saradnje sa Nacionalnim udruženjem sestra i babica Crne Gore, kada je sa predstavnicima NUMSBCG učestvovala na TAIEXovoj radionici u Zagrebu 2008. godine i najavila da će postdiplomske studije od ove godine biti besplatne.

Prof. dr Goran Nikolić je govorio o razvoju Fakulteta za sestre i babice i najavio da će novi studijski program za sestre i babice, usklađen sa evropskim direktivama, od jeseni biti u Podgorici. U toku je akreditacija programa na Univerzitetu Crne Gore. Prof. Nikolić je istakao da je u viziji razvoja ovog studijskog programa da se stimuliše dalje školovanje sestara za master i doktorske studije, kako bi one kasnije mogle da budu birane za nastavnike i da vode cijeli program.

52

Pregled decenijskog postignuća koji slijedi prezentirala je VMS Rajka Srdanović, potpredsjednica NUMSB: - Saradanja sa Norveškom organizacijom sestara (NNO) počela je septembra 2007. godine, dolaskom Per Godtland Kristesena (NNO) koji je bio i člana savjeta Međunarodnog vijeća sestara koji se u Podgorici sastao sa rukovodstvom NUMSBCG. Zahvaljujuči podršci NNO, NUMSBCG postaje član EFN-a i ICN-a 2010. godine a njeni predstavnici dva puta godišnje prisustvuju generalnoj skupštini EFN-e. Misija EFN-a je da ojača status i rad profesije sestara u korist zdravlja građana i interesa sestara.

Iste godine postali smo i članovi SENS-a, čiji je cilj osnažiti sestrinska udruženja zemalja kandidata i potencijalnih kandidata u procesu pristupanja EU s područja Jugoistočne Evrope za proces harmonizacije sestrinskog obrazovanja, u skladu

s odredbama Direktive 2005/36 EU i stvaranje sigurnog okruženja za pacijente i njihove porodice.

Za pružanje stručne pomoći NUMSBCG Norveško udruženje sestara angažovalo je konsultanta Toma Keighley-a, eksperta za sestrinstvo Evropske unije. Od početka saradnje NUMSBCG sa NNO, održane su 24 Radionice. Jedan dio radionica je bio posvećen pripremama za izradu Zakona o zdravstvenoj njezi pacijenata, pripremi za osnivanje Regulatornog tijela - Komore za sestre i babice, izradi Prijedloga Statuta za Komoru, kao i pravnim, zakonski aspektima za osnivanje sindikata sestara i babica Crne Gore. Najveći broj radionica se odnosi na usklađivanje obrazovanja sestra i babica sa standardima EU, profesionalni razvoj i cjeloživotno obrazovanje sestara i babica Crne Gore, izradi nastavnog programa, izradi modula i „bridžing programa“ za sestre i babice.

Radionice koje sprovodimo imaju za cilj da informišu medicinske sestre ali i odgovarajuće institucije o promjenama koje treba izvršiti i načinima unapređivanja njihovog rada u skladu sa evropskim standardima. U radu radionica, osim sestra i babica predstavnika zdravstvenih ustanova Crne Gore, učestvovali su i predstavnici Ministrstva zdravlja, Ministarstva prosvjete, Ministarstva rada i socijalnog staranja, kancelarije za EU integracije i Medicinskog fakulteta iz Podgorice.

U decembru 2013. godine je organizovana i TAIEX ekspertska misija.

Na kraju svake Radionice donošeni su zaključci koji su dostavljeni svim učesnicima i relevantnim državnim institucijama.

U julu 2013. godine dobijena je saglasnost na Statut komore za medicinske sestre i babice Crne Gore, održana osnivačka

skupština, vođeni razgovori sa ministrom zdravlja, pripremljena sva potrebna dokumentacija.

Za početak rada Komore neophodno je obezbijediti finansijska sredstva iz budžeta Vlade Crne Gore.

U proteklom periodu, predstavnici NUMSBCG su učestvovali u izradi: - Zakona o zdravstvenoj njezi pacijenata, - Statuta Komore medicinskih sestara, babica, zdravstvenih i akušerskih tehničara Crne Gore i drugih dokumenata neophodnih za rad Komore, - Prezentacije sadašnjeg stanja sestrinstva i babinjstva u Crnoj Gori, zakonodavnog okvira koji reguliše profesiju sestara i babica, poređenja postojećeg obrazovanja sestara i babica u odnosu na zahtjeve koje nalaže Direktiva 2005/36 EU kao članovi Radne grupe za pripremu pregovora o pristupanju Crne Gore EU za Poglavlje 3,

53

- Komparativne analize postojeÄ&#x2021;eg nastavnog programa i EU zahtjeva, sa posebnim osvrtom na uporeÄ&#x2018;ivanje izmeÄ&#x2018;u postojeÄ&#x2021;eg programa koji se primjenjuje u Visokoj ĹĄkoli za sestre u Beranama i zahtjeva Direktive 2005/36, - Nacionalnog plana razvoja kvalifikacija za obavljanje regulisanih profesija sa akcionim planom za period od 2013 2017. godine, - Zakona o priznanju inostranih kvalifikacija, usklaÄ&#x2018;enog sa Direktivom 2005/36,Direktivom 2013/55 EU, - Elaborata za reakreditaciju i akreditaciju Visoke medicinske ĹĄkole. Ĺ ta joĹĄ treba da se uradi? Neophodno/a je: - Izraditi strategiju razvoja sestrinjstva i babinjstva CG, - Imenovati sestru u Ministarstvu zdravlja, - Osnivanje regulatornog tijela za sestre i babice CG, - Pripremiti protokole i smjernice iz oblasti zdravstvene njege, - Sestrinska dokumentacija, - razvoj kadra sestara-predavaÄ?a za izvoÄ&#x2018;enje nastave na studijskom programu, - razvoj sestara u kliniÄ?koj praksi, koje Ä&#x2021;e izvoditi nastavu, supreviziju i biti mentori studentima, - uskladiti postojeÄ&#x2021;e kliniÄ?ko okruĹženje sa zahtjevima EU direktiva, - napraviti plan za supreviziranu kliniÄ?ku praksu.

Krajnji cilj koji se Ĺželi postiÄ&#x2021;i je obrazovanje naprednih sestara koje prate pacijente i nakon uspostavljanja dijagnoze od strane ljekara prepisuju recepte i njeguju pacijente. Na taj naÄ?in Ä&#x2021;e se znatno smanjiti troĹĄkovi drĹžave koji se ulaĹžu u obrazovanje ljekara jer je, kao ĹĄto znamo ono veoma skupo, a ujedno Ä&#x2021;e se i

54

rasteretiti angaĹžman ljekara Ä?ime Ä&#x2021;e oni biti u moguÄ&#x2021;nosti da se dodatno usavrĹĄavaju. VeÄ&#x2021;ina zemalja je priĹĄla ovom modelu organizacije sluĹžbe zdravstva gdje je sestrinska profesija prepoznata kao znaÄ?ajna za poboljĹĄanje zdravlja stanovnika â&#x20AC;&#x201C; istakla je g.

SrdanoviÄ&#x2021;.

O viziji razvoja sestrinstva u Crnoj Gori, govorila je VMS Nada RondoviÄ&#x2021;, predsjednica NUMSBCG istiÄ?uÄ&#x2021;i sljedeÄ&#x2021;e aktivnosti:

t 4UBOEBSEJ[PWBOKF JOJDJKBMOPH PCSB[PWBOKB TFTUBSB J CB bica na univerzitetski nivo da bi se dobili najbolji rezultati za pacijente i stanovniĹĄtvo,

t *[SBEB PCSB[PWBOKB J QSPQJTB LPKJ PNPHVĘ&#x2030;BWBKV J PCF[ bjeÄ&#x2018;uju da su kljuÄ?ne kompetencije sestara i babica usklaÄ&#x2018;ene sa osnovnim principima Zdravlja 2020,

t Izrada strategija i politika za planiranje radne snage da bi se obezbijedio dovoljan i odrĹživ broj radne snage sestara i babica,

t +BĘ&#x160;OKF LPOUJOVJSBOPH QSPGFTJPOBMOPH SB[WPKB J SB[WPKB karijere.

Medicinske sestre moraju biti ravnopravni partneri u procesu kreiranja politika, kako bi se postigla znaÄ?ajna poboljĹĄanja na drĹžavnoj, lokalnoj i nacionalnoj razini u pruĹžanju njege i zdravstvenoj politici. Kako bi uticali na zdravstvenu politiku, sestrinska profesija mora biti spremna koristiti potrebna znanja i dokaze za transformaciju politike na svim nivoima struke: praksi, obrazovanju, istraĹživanju i rukovoÄ&#x2018;enju.

Politike utiÄ?u na sve aspekte sestrinske profesije: sigurnost i kvalitet, obrazovanje i raznolikost studija, potreban broj medicinskih sestara, radno vrijeme, zakone, standarde, sestrinsko osoblje, zlostavljanje i nasilje na radnom mjestu.

Medicinske sestre koje preuzmu ulogu zagovornika politika nastojat Ä&#x2021;e:

t TWPKPN NPĘ&#x2030;J J [OBOKFN VWKFSJUJ ESVHF V QPUSFCOF QSP mjene,

t prilagoditi se i nositi se sa ĹĄirim politiÄ?kim pitanjima,

t OBVĘ&#x160;JUJ BOHBäPWBUJ J TWPKF TUSVĘ&#x160;OF TOBHF J NJĂ?JĘ&#x2030;F LBLP CJ VUJDBMJ OB LMKVĘ&#x160;OF PTPCF P QPUSFCOJN QSPNKFOBNB

6 OBSFEOPN QFSJPEV QPTFCOV QBäOKV QPTWFUJĘ&#x160;FNP TMKF deÄ&#x2021;im segmentima: - Uspostavljanje, uticaj, upravljanje i evaluacija inovativOJI QSPHSBNB QSPNKFOB LBLP CJ TF QPTUJHMJ TUSBUFĂ?LJ DJMKFWJ - 1SFQP[OBWBOKF J SB[WPK OBDJPOBMOJI TFTUSJOTLJI CBCJĘ&#x160;LJI kapaciteta i moguÄ&#x2021;nosti za postizanje pozitivnih kliniÄ?kih ishoda pacijenta,

6TQPTUBWMKBOKF WF[B TBSBEOKF NSFäB VOVUBS TFTUSJOTLF CBCJĘ&#x160;LJF QSPGFTJKF LBP J T ESVHJN QSPGFTJPOBMDJNB J PSHBOJ[BDJKB ma, - 6TQPTUBWMKBOKF PEHPWBSBKVĘ&#x2030;F TBSBEOKF J QPCPMKĂ?BOKB TB SBEOKF QSJWBUOPH J KBWOPH TFLUPSB J BLBEFNTLJI JOTUJUVDJKB

1SFETUBWMKBOKF J [BHPWBSBOKF JOUFSTB TFTUSJOTUWB CBCJOK TUWB UF EPQSJOPT OB NFĂżVOBSPEOPN J OBDJPOBMOPN OJWPV

- Zagovaranje ukljuÄ?ivanja pacijnta, porodice i zajednice u donoĹĄenju odluka, Zagovaranje razmatranja zdravlja populacije u javnim politikama i uslugama,

6TQPTUBWMKBOKF TFTUSJOTLJI CBCJĘ&#x160;LJI TUSVLUVSB OB OBDJPnalnom nivou (ministarstvo) osigurava sveukupno voÄ&#x2018;enje i usmjeravanje,

6LMKVĘ&#x160;JWBOKF TFTUSJOTUWB CBCJOKTUWB V QPTUBWMKBOKF TUSB teĹĄkih ciljeva i programa (godiĹĄnjih), ukljuÄ?ujuÄ&#x2021;i planiranje poUSFCOF SBEOF TOBHF Ă&#x20AC;UP TF UJĘ&#x160;F SBEOF TOBHF TFTUSF J CBCJDF FWSPQTLJ TUBOEBSE i WHO preporuke su 7-8 registrovanih medicinskih sestara na TUBOPWOJLB /B EWJKF SFHJTUSPWBOF NFEJDJOTLF TFTUSF WJTPLP PCSB[PWBOKF [ESBWTUWFOJ UFIOJĘ&#x160;BS TSFEOKB TUSVĘ&#x160;OB TQSFNB B OB TUBOPWOJLB o PLP TFTUBSB J [ESBWTUWFOJI UFIOJĘ&#x160;BSB B QSFQPSVLB KF NFEJDJOTLJI TFTUBSB J [ESBWTUWFOJI UFIOJĘ&#x160;BSB o JTUBLMB KF H 3POEPWJĘ&#x2030; [BWSĂ?BWBKVĘ&#x2030;J TWPKF J[MBHBOKF

VMS Rajka SrdanoviÄ&#x2021;

55

AKTIVNO S LU Š A N J E Ljiljana Stijepović, VMS spec. intenzivne njege JZU Specijalna bolnica"Vaso Ćuković"Risan Vještina slušanja podrazumijeva mnogo više od sposobnosti da čujemo poruku. Ona obuhvata razumijevanje poruke, situacije i druge osobe. Aktivnim slušanjem izbjegavamo prepreke u komunikaciji i poštujemo tuđa mišljenja, stavove i osjećanja.

Drugim riječima, poštujemo integritet osobe koju slušamo. Aktivno slušanje je usredotočeno slušanje koje uključuje empatiju i prihvatanje druge osobe onakvom kakva ona jeste u biti, potpuno odgovorno i ulažući napore.

Slušati znači biti otvoren za riječi, misli i osećanja druge osobe. Slušanje zahtijeva osjetljivost, razumjevanje i uzdržavanje od već unaprijed formiranih sudova o toj osobi.

Aktivno slušanje je sastavni i neizbježni dio dobre komunikacije. Nije moguće da zaista razgovaramo s nekim ako ga samo čujemo, ali i ne slušamo. To je od izuzetne važnosti za posao medicinskih sestara koje provode najviše vremena uz pacijente i njihova komunikacija ne smije da bude površna i na brzinu.

Nestrpljivost u komunikaciji je sušta suprotnost onome što aktivno slušanje podrazumijeva, a aktivno slušanje je sastavni i neizbježni dio dobre komunikacije. Pravi razgovor podrazumijeva aktivno slušanje, a aktivno slušanje je tehnika koju možemo razviti jedino ako imamo razvijenu sposobnost empatije, saosjećanja.

56

Komunikacija, aktivno slušanje, vještina slušanja, kominikacijska kompetentnost Odnos između zdravstvenog radnika i pacijenta predstavlja specifičan oblik socijalne komunikacije u čijim se osnovama podjednako nalaze emocionalne i intelektualne osobine ličnosti, kako pacijenta tako i zdravstvenog radnika. Zdravstveni radnik u kontaktu sa pacijentom mora prvenstveno da misli na međuljudske odnose i psihodinamske faktore koji utiču na njihovu komunikaciju i koji dovode do različitih promjena u ponašanju i kod zdravstvenih radnika i kod pacijenta. Zdravstveni radnik mora da bude dobar slušalac. Pacijent ne smije da osjeti manjak vremena, nezainteresovanost, žurbu. Često je u toku samog pregleda potrebno pričati sa pacijentom da bi se relaksirao. Ponekad je potreban samo pogled, napomena da nastavi, što sve ohrabruje pacijenta i daje osjećaj da je prepoznat kao osoba i da je ljekar zainteresovan za njegove probleme.

Pacijenti su svjesni manjka vremena, osjećaju govor

tijela koji često sugeriše da bi ljekar želio da je negdje drugo.

Nerijetko osjeća i nestrpljenje kada ga ljekar požuruje da završi sa iznošenjem svojih tegoba.

Vještina slušanja podrazumijeva mnogo više od sposobnosti da čujemo poruku. Ona obuhvata razumijevanje poruke, situacije i druge osobe. Aktivnim slušanjem izbjegavamo prepreke u komunikaciji i poštujemo tuđa mišljenja, stavove i osjećanja.

Drugim riječima, poštujemo integritet osobe koju slušamo.

Aktivno slušanje je usredotočeno slušanje koje uključuje empatiju i prihvatanje druge osobe onakvom kakva ona jeste u biti, potpuno odgovorno i ulažući napore.

Slušanje je aktivan, a ne pasivan proces i treba razlikovati slušanje pri kojem nekoga slušamo ili čujemo, ili neko sluša ili čuje nas, od slušanja s razumijevanjem sagovornika. U zavisnosti od situacije, o tome kada i koga slušamo, primjenjujemo (u većini slučajeva nesvjesno i iz navike) i različiti nivo slušanja. Međutim činjenica je da se aktivno slušanje, od kojeg u važnim situacijama imamo najviše koristi, rijetko primjenjuje, jer su za njega potrebni znanje i vještina.

Dobre vještine slušanja mogu biti snažan alat u preuzimanju kontrole nad nekom situacijom i pri uticanju na ishod te situacije. Aktivno slušanje kod druge strane podstiče saradnju i ljudi su tada spremniji sagledati stanovišta onoga koji ih je uistinu saslušao.

Elementi komunikacije Dobru komunikaciju čini više komponenti: prisutnost, slušanje, percepcija, brižnost, otvorenost, prihvatanje, saosjećanje, iskrenost i poštovanje. U konstruktivnoj komunikaciji svaka od ovih komponenti ima svoje mjesto i ulogu. Izostanak ili zapostavljanje jedne ili više njih ostavio bi izvjesnu prazninu, pa bi u tom slučaju komunikacija ostala nedovršena, nepotpuna i u određenoj mjeri nedjelotvorna.

Prisutnost znači posvetiti se pacijentu u najširem smislu, što podrazumijeva prihvatanje pacijenta za sagovornika i zainteresovanost za njegove potrebe i probleme. Ovdje treba naglasiti da se prisutnost ne može postići odjednom, već je potrebno određeno vrijeme da se ta komponenta razvije.

Slušati znači biti otvoren za riječi, misli i osjećanja druge osobe. Slušanje zahtijeva osjetljivost, razumijevanje i uzdržavanje

od već unaprijed formiranih sudova o toj osobi.

Brižnost prema drugome podrazumijeva pomaganje drugom da savlada teškoće i rješava probleme, da raste i razvija se. Smatra se da se brižan odnos zasniva na strpljivosti, iskrenosti, ohrabrivanju, nadi i povjerenju. Brinuti za nekoga znači davati sebe, ili makar nešto od sebe.

Otvorenost podrazumijeva otkrivanje sebe drugoj osobi.

To je recipročan odnos, neophodan za stvaranje međusobnog povjerenja, ali i put upoznavanja samoga sebe.

Iskrenost je preduslov za stvaranje odnosa povjerenja.

Iskrenost znači da osoba istinski dijeli svoje misli, osjećaje i iskustva sa drugima. To se ne može glumiti.

Poštovanje se definiše kao percepcija pozitivnog vrijednovanja sagovornika. Ono pobuđuje ugodnost, toplinu i osjećaj prihvaćenosti kod druge osobe.

Značaj slušanja u komunikaciji sa pacijentima Svakoj bolesnoj osobi prijeko je potrebna stručna pomoć ljekara i medicinske sestre, a tu spadaju i razgovor, ljudski kontakt i osjećaj da nije prepušten samom sebi.

Ljekarska riječ je često kratka, obično traje onoliko koliko i fizički pregled. Zato je medicinska sestra tu da odgovori na dodatna pitanja, da pojasni i objasni i onda kada direktno nije pitana, a po neverbalnim znacima vidi da je pacijenta potrebno dodatno informisati.

Slušanje je konstitutivno za govor. Kao što je temelj govora artikulisani glas, tako je zvučno primanje - temelj slušanja.

Slušati znači čuti, registrovati, pamtiti i poštovati onoga ko govori. U sestrinskom radu to je, prije svega, pacijent, kao i pratnja pacijenta. Svaka riječ, zvuk, vijest, informacija rečena od strane pacijenta ili nekog najbližeg iz njegove sredine, može omogućiti brže uspostavljanje kontakta, biti putokaz za djelovanje i omogućiti pravilan pristup za adekvatnije reagovanje.

Faze aktivnog slušanja Aktivno slušanje se sastoji iz nekoliko faza:

t ʊVKFNP

t QBäMKJWP PCSBÿVKFNP JOGPSNBDJKF

t QBNUJNP J P OKJNB SB[NJÝMKBNP

57

t [BJOUFSFTPWBOJ TNP J t OB LSBKV JI SB[VNJKFNP

"LUJWOP TMVÝBOKF [B DJMK JNB SB[VNJKFWBOKF POPHB ÝUP OBN OFLP HPWPSJ 6LPMJLP QSPÿFNP LSP[ TWF GB[F LPKF QPESB[V NJKFWB BLUJWOP TMVÝBOKF B J EBMKF OF SB[VNJKFNP TBHPWPSOJLB TVCGB[B LPKB TF PEOPTJ OB OBÝV [BJOUFSFTPWBOPTU ʉF OBT QPETUBLOVUJ EB QJUBNP POP ÝUP OJTNP PENBI TIWBUJMJ 1PÝUP BLUJWOP TMVÝBOKF QPESB[VNJKFWB PCSBEV JOGPSNBDJKF QBDJKFOUB SB[NJÝMKBOKFN P TBHWPSOJLV ʉFUF QPLB[BUJ EB HB BLUJWOP TMVÝBUF VLPMJLP QPTUBWMKBUF QPUQJUBOKB TWBLJ QVU LBEB WBN TF VʊJOJ EB KF OFÝUP LPOUSBEJLUPSOP JMJ KFEOPTUBWOP OFLJ EJP QPSVLF OJTUF TBTWJN SB[VNKFMJ

"LUJWOP TMVÝBOKF TF [BWSÝBWB SB[VNJKFWBOKFN 1PUQJUBOKB V UPLV SB[HPWPSB PNPHVʉBWBKV WBN EB [BJTUB SB[VNJKFUF POP ÝUP KF TBHPWPSOJL äFMFP EB WBN QSFOFTF /B LSBKV EB CJTUF CJMJ TJHVSOJ EB TUF BEFLWBUOP SB[VNKFMJ TBHPWPSOJLB QSPWKFSJUF UP T OKJN +F EOPTUBWOP HB QJUBKUF EB MJ TUF EPCSP TIWBUJMJ UP ÝUP KF äFMJP EB WBN QSFOFTF 5JNF TNP QSPÝMJ LSP[ TWF LPSBLF BLUJWOPH TMVÝBOKB

4WF OBWFEFOF GB[F QPSFE BVUFOUJʊOF [BJOUFSFTPWBOPTUJ [B TBESäBK LPKJ TBHPWPSOJL J[OPTJ QPESB[VNJKFWBKV TUSQMKFOKF #VEVʉJ EB TV MKVEJ EBOBT TWF OF[BEPWPMKOJKJ MPHJʊOP KF EB TV J OFTUSQMKJWJKJ ,BEB TF OFTUSQMKJWPTU OBÿF V WFSCBMOPK SB[NKFOJ JOGPS NBDJKB UV [BQSBWP J OFNB SB[NKFOF ,PNVOJLBDJKB KF OBSVÝFOB MKVEJ TV OFTQPTPCOJ EB ʊVKV TBHPWPSOJDJ TV QPWPEPN UPHB OF[BEP WPMKOJ B TWF QSJʊF LPKF TV QPLVÝBMJ EB JTQSJʊBKV [BQSBWP TV PTUBMF OFTBTMVÝBOF J[HVCMKFOF

Principi i pravila aktivnog slušanja

1SWJ QSJODJQ BLUJWOPH TMVÝBOKB KF PISBCSJWBOKF TBHPWPS OJLB PEOPTOP TMBOKF WFSCBMOJI J OFWFSCBMOJI [OBLPWB LPKJ ʉF TBHPWPSOJLV QPLB[BUJ EB HB TMVÝBUF 0WBK QSJODJQ KF WFPNB WBäBO LBEB äFMJNP EB QPETUBLOFNP TBHPWPSOJLB EB OBTUBWJ TB QSJʊPN J LBEB äFMJNP EB NV EBNP QPESÝLV

%SVHJ QSJODJQ QPESB[VNJKFWB EB TBHPWPSOJLV QPTUBW MKBNP QJUBOKB LBLP CJTNP SB[KBTOJMJ POP ÝUP OBN KF SFLBP 7FPNB KF WBäOP SB[KBTOJUJ JMJ QPUWSEJUJ TBESäBK P LPNF SB[HPWBSBNP EB OF CJ EPÝMP EP QPHSFÝOPH TIWBUBOKB QPSVLB

1SFGPSNVMJTBOKF QPSVLF KF USFʉJ QSJODJQ 0WBK QSJODJQ QPESB[VNJKFWB EB TWPKJN SJKFʊJNB JTQSJʊBNP POP ÝUP KF TBHPWPSOJL SFLBP LBLP CJTNP QSPWKFSJMJ EB MJ TNP EPCSP ʊVMJ J SB[VNKFMJ /BK[OBʊBKOJKJ QSJODJQ KF SFĘFLUPWBOKF %BKUF EP [OBOKB TBHPWPSOJLV TWPKF NJÝMKFOKF P UPNF LBLP TF PO PTKFʉB /B QSJNKFS v;WVʊJ NJ LBP EB TJ MKVU w v*[HMFEB LBP EB UF KF UB WJKFTU V[OFNJSJMB w

4BäJNBOKF JMJ SF[JNJSBOKF PEOPTOP QPOBWMKBOKF HMBWOF UFNF J PTKFʉBOKB LPKF KF HPWPSOJL QPLB[BP JMJ J[HPWPSJP v1PCKFTOJP TJ ÝUP UJ OJTJ JNBP QSJMJLV EB SB[KBTOJÝ w v%BLMF TSFʉOB TJ ÝUP JNBÝ EP[WPMV EB WFʊFSBT J[BÿFÝ V HSBE w

1PTMFEOKJ BMJ OF J NBOKF WBäBO QSJODJQ BLUJWOPH TMVÝBOKB KF QPUWSÿJWBOKF J WSFEOPWBOKF TUBWB TBHPWPSOJLB .BOJGFTUVKF TF LSP[ VWBäBWBOKF TBHPWPSOJLB Osnovna pravila aktivnog slušanja su:

t OF QSFLJEBKUF ESVHPH EPL HPWPSJ

t OF OVEJUF TBWKFUF

t OF QSPTVÿVKUF OF SBTQSBWMKBKUF P JTQSBWOPTUJ J OF OBNF ʉJUF TWPKF WMBTUJUP NJÝMKFOKF

58

%SVHB QSBWJMB OB LPKB PTPCB USFCB EB PCSBUJ QBäOKV EB CJ VOBQSJKFEJMB TWPKF TMVÝBMBʊLF WKFÝUJOF TV

t QBäMKJWP J TLPODFOUSJTBOP TMVÝBKUF LBEB WBN OFLP HPWPSJ &NQBUJÝJUF TB J[HPWPSFOJN QPSVLBNB

t OFNPKUF SBEJUJ WJÝF TUWBSJ JTUPWSFNFOP EPL TB OFLJN SB[HPWBSBUF KFS OFʉFUF NPʉJ QBäMKJWP EB TMVÝBUF

t QPTUBWMKBKUF QJUBOKB LBLP CJTUF QSPWKFSJMJ KFTUF MJ EPCSP SB[VNKFMJ QPSVLF LPKF TV WBN VQVʉFOF

t EBKUF TFCJ WSFNFOB EB TBTMVÝBUF PTKFUJUF ÝUB TF EPHBÿB SB[KBTOJUF TMJLV J PCMJLVKFUF PEHPWPS %PCSB LPNVOJLBDJKB [BIUJKFWB WSJKFNF J OF NPäF TF PCBWJUJ OB CS[JOV

t KBTOP J OFEWPTNJTMFOP QPLB[VKUF TWPKF NJTMJ J PTKFʉBOKB ɇFTUP OBN TF EPHPEJ EB [BCPSBWJNP EB PQJÝFNP ESVHPK PTPCJ LBLP TF PTFʉBNP JMJ OBTUPKJNP EB QSJLSJKFNP PTFʉBOKB

t EBKUF QSJMJLV ESVHPK PTPCJ EB HPWPSJ ,PNVOJLBDJKB KF QSPDFT V LPNF PCKF TUSBOF NPSBKV EB VʊFTUWVKV .POPMPH OJKF LPNVOJLBDJKB

t QJUBKUF BLP OJTUF TJHVSOJ EB SB[VNJKFUF

t OBHMBTBL TUBWMKBKUF OB CJUOF TUWBSJ B OF OB TJUOJDF 7KFÝUJOB TMVÝBOKB QPESB[VNJKFWB NOPHP WJÝF PE TQPTPC OPTUJ EB ʊVKFNP QPSVLV 0OB PCVIWBUB SB[VNJKFWBOKF QPSVLF TJUVBDJKF J ESVHF PTPCF "LUJWOJN TMVÝBOKFN J[CKFHBWBNP QSFQSFLF V LPNVOJLBDJKJ J QPÝUVKFNP UVÿB NJÝMKFOKB TUBWPWF J PTKFʉBOKB %SVHJN SJKFʊJNB QPÝUVKFNP JOUFHSJUFU PTPCF LPKV TMVÝBNP

"LUJWOP TMVÝBOKF KF TBTUBWOJ J OFJ[CKFäOJ EJP EPCSF LP NVOJLBDJKF /JKF NPHVʉF EB [BJTUB SB[HPWBSBNP T OFLJN BLP HB TBNP ʊVKFNP BMJ J OF TMVÝBNP -KVEJ NFÿVUJN ʊFTUP QPESB[VNJ KFWBKV EB KF [B TMVÝBOKF QPUSFCBO EPCBS TMVÝOJ BQBSBU EBLMF TQPTPC OPTU EB ʊVKFNP "LUJWOP TMVÝBOKF OBEJMB[J OBÝV TQPTPCOPTU EB ʊVKFNP ÝUB OFLP HPWPSJ J QPESB[VNJKKFWB QTJIPMPÝLF BTQFLUF LPKJ NPSBKV QSBUJUJ EPCBS TMVÝOJ BQBSBU ɇVUJ J TMVÝBUJ OJKF JTUP * EPL WFʉJOB MKVEJ NPäF EB ʊVKF NOPHP NBOKJ CSPK OKJI BLUJWOP TMVÝB 0TOPWOJ SB[MPH J[ LPKFH MKVEJ OJTV TLMPOJ BLUJWOPN TMVÝBOKV KF ʊJOKFOJDB EB POP QPESB[VNJKKFWB USVE J QSJMBHPÿBWBOKF

/BVʊOB JTUSBäJWBOKB QPLB[VKV EB QBäMKJWJKF TMVÝBNP TB HPWPSOJLF PE LPKJI PʊFLVKFNP EB OBN TBPQÝUF QPSVLV LPKB KF [B OBT WFPNB WBäOB J QPSVLF LPKF TV OBN [BOJNMKJWF 5BLPÿF VLPMJLP LPNVOJDJSBNP TB PTPCBNB LPKF TV OBN ESBHF J WBäOF QBäMKJWJKF ʉFNP JI TMVÝBUJ 6LPMJLP LPNVOJDJSBNP TB PTPCPN LPKB [B OBT QSFETUBWMKB BVUPSJUFU CJʉFNP WFPNB TLPODFOUSJTBOJ OB TMVÝBOKF J USVEJʉFNP TF EB SB[VNJKFNP TWBLV QPSVLV /B LSBKV TLMPOJ TNP EB CVEFNP WFPNB BLUJWOJ TMVÝBPDJ VLPMJLP LPNVOJ DJSBNP TB PTPCPN OB LPKV äFMJNP EB PTUBWJNP EPCBS VUJTBL

Važnost aktivnog slušanja kod medicinskih sestara

"LUJWOP TMVÝBOKF KF WFPNB WBäOP V PTUWBSJWBOKV EPCSF LPNVOJLBDJKF ;CPH UPHB KF QPUSFCOP EPEBUOP PCSBUJUJ QBäOKV OB TMKFEFʉF NKFSF

t CVEVʉJ EB KF BLUJWOP TMVÝBOKF WKFÝUJOB LPKB TF VʊJ EP EBUOP FEVLPWBUJ NFEJDJOTLF TFTUSF V TNJTMV PTUWBSJWBOKB ÝUP CPMKF LPNVOJLBDJKF TB QBDJKFOUJNB

t PSHBOJ[PWBUJ TFNJOBSF SBEJPOJDF OB UFNV BLUJWOPH TMV ÝBOKB

t TMVÝBUJ MKVEF TB FNQBUJKPN J PEHPWPSOP

t USFUJSBUJ TBHPWPSOJLB POBLP LBLP CJTUF WJ äFMKFMJ EB CV EFUF USFUJSBOJ

#SJOJUF P [ESBWMKV OB inteligentan OBÇ?JO

¡ jedinstven sastav probiotika ¡ znanstveno podrŞani sojevi ¡ neťkodljivi i sigurni GR-1Ž i RC-14Ž

oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel oralne kapsule, vaginalnF kapsule intimni sapun J gel

ZaĹĄtita i obnova vaginalne mikroflore t kod bakterijskF vaginozF J vaginalnF mikozF

t prevencijB genitalnih infekcijB

kapsule J vreÄ&#x2021;ice

ZaĹĄtita i obnova crijevne mikroflore t kod atopijskoH dermatitisB t kod H pylorJ infekcije t kod IBS J IBD

suspenzija, kapsule, ENZIMI kapsule, pastile

Regulacija crijevne mikroflore t kod proljevB t kod nadutosti J slabe probave

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo KosiÄ&#x2021; bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me Prije upotrebe paĹžljivo proÄ?itati uputstvo, a za viĹĄe informacija obratite se VaĹĄem ljekaru ili farmaceutu

Procedure medicinske sestre

DEKUBITUS Prevencija dekubitusa (Izvođenje procedure)

Ranko Raketić, dipl. medicinar zdravstvene njege JZU Dom zdravlja „Dr Nika Labović“ Berane Ulceracija koje nastaju usljed pritiska poznata je kao dekubitus. Dekubitus nastaje kada pritisak sa velikom snagom u kratkom periodu ili manjom snagom tokom dužeg perioda dovodi do pogoršanja cirkulacije, lišavajući tkiva kiseonika i drugih hranjivih materija neophodnih za održavanje života. Ovaj proces oštećuje kožu i strukture ispod nje. Neliječene ishemijske lezije koje nastaju mogu izazvati teške infekcije.

Većina ulceracija koje nastaju usljed pritiska javljaju se iznad koštanih ispupčenja, gdje se trenje i sila istezanja udružuju sa pritiskom i tako oštećuju kožu i tkiva ispod nje. Trajni pritisak na koštana ispupčenja prekida protok krvi kroz kapilare, stvarajući nekrozu tkiva. Uobičajna mjesta su: krsna kost, trtična kost, grebeni sjedalne kosti i veliki trohanteri (koštana izbočenja), zatim koža iznad kičmenih pršljenova, lopatica, laktova, koljena i peta, kod pacijenata koji su vezani za postelju i onih koji su relativno nepokretni.

Idealno, prevencija je ključ za sprečavanje ulceracija i opsežnih terapija. Preventivne mjere uključuju održavanje odgovarajuće ishrane i pokretljivosti da bi se otklonio pritisak i pomogla cirkulacija (Braden skala).

Uspješno liječenje ulceracija koje su nastale zbog pritiska obuhvata eliminaciju pritiska, ponovno uspostavljanje cirkulacije, uvođenje adekvatne ishrane i ako je moguće otklanjanje ili zbrinjavanje poremećaja koji su povezani sa njim.

60

- Okrenite pacijenta i promijenite mu položaj svakih 1 do 2 sata, osim ako nije kontraindikovano. Za pacijenta koji se ne može okretati po planiranom rasporedu, koristite uređaje za smanjenje pritiska, kao što su naduvani dušeci obloženi slojem gela ili pjene do 10 cm. Upumpavanje vazduha u krevet može da smanji prekomjerni pritisak i pomogne isparavanje suvišne vlage. Ako je pogodno, sprovodite aktivne i pasivne vježbe određenog stepena da smanjite pritisak na površinu i poboljšate cirkulaciju. Da biste ušteđeli vrijeme, kombinujte ove vježbe sa kupanjem, ako je izvodljivo.

- Kada okrećete pacijenta, pogodnije je da ga podižete nego da ga vučete da klizi jer klizanje povećava trenje i istezanje. Koristite čaršav za okretanje i pomoć saradnika ako je neophodno.

- Koristite jastuke da postavite pacijenta u željeni položaj i povećate mu udobnost. Uvjerite se da ste uklonili nabore čaršava koji bi mogli da povećavaju pritisak i izazovu nelagodnost.

- Istaknite raspored okretanja kraj kreveta pacijenta. Prilagodite promjene položaja njegovom stanju. Objasnite i njemu i njegovoj porodici važnost redovne promjene položaja i podstaknite ih da učestvuju u tretmanu i prevenciji nastanka dekubitusa. Dajte im da korektno promijene položaj pacijenta, poslije vaše demonstracije kako se pravilno izvodi procedura.

- Izbjegavajte postavljanje pacijenta direktno na njegov trohanter. Umjesto toga, postavite ga na bok, pod uglom od oko 30 stepeni.

- Osim na kratko, izbjegavajte podizanje uzglavlja više od 30 stepeni da biste spriječili pritisak istezanja.

- Naučite pacijenta vezanog za stolicu ili invalidska kolica da premješta svoju težinu svakih 15 minuta jer se na taj način poboljšava protok krvi ka tkivima koja trpe pritisak. Pokažite pacijentu sa paraplegijom kako da premjesti svoju težinu podizanjem na rukama u invalidskim kolicima. Ako je pacijentu potrebna vaša pomoć, sjedite pored njega i pomozite mu da premjesti svoju težinu na jednu stranu glutealne regije u trajanju od 60 sekundi, zatim ponovite postupak na drugoj strani. Obezbijedite ga jastucima za smanjenje

pritiska na odgovarajući način. Ipak, izbjegavajte postavljanje pacijenta na gumeni ili plastični jastuk, koji može povećati pritisak na osjetljive tačke.

- Podesite ili postavite pomagala, gipseve ili udlage da obezbijedite da stoje kako treba i na taj način izbjegnete povećani pritisak i remećenje cirkulacije.

- Recite pacijentu da izbjegava grijanje lampama i grube sapune jer oni suše kožu. Nanošenje losiona nakon kupanja pomoći će održavanje vlažnosti njegove kože. Takođe mu objasnite da izbjegava energičnu masažu jer ona može da ošteti kapilare.

- Ako stanje pacijenta dozvoljava, preporučite dijetu koja uključuje dovoljno kalorija, proteina i vitamina. Dijetetska terapija podrazumijeva konsultaciju nutricioniste, dodatke u hrani, enteralnu ishranu ili totalnu parenteralnu ishranu.

- Ako se pojavi dijareja ili ako je pacijent inkontinentan, očistite i osušite zaprljanu kožu. Zatim nanesite vlažnu zaštitnu

kremu da biste spiječili maceraciju kože.

- Izbjegavajte da koristite zaštitnike za laktove i pete koji su učvršćeni pojedinačnim uskim kaiševima. Kaiš može oštetiti nerve i krvne sudove u zahvaćenoj ruci ili nozi.

- Izbjegavajte korišćenje vještačke kože. Ona ne smanjuje pritisak i može da stvori lažan osjećaj sigurnosti.

- Uvjerite se da su pacijent, članovi porodice i njegovatelji naučili mjere prevencije za nastajanje dekubitusa i principe liječenja, tako da razumiju važnost njege, mogućnosti koje su na raspolaganju, obrazloženja za postupke i svoju ličnu ulogu u izboru ciljeva i oblikovanju plana njege.

Dokumentacija Zabilježite datum i vrijeme prvog i narednog tretmana. Zabilježite sprovedeni specifični postupak. Detaljno opišite izvedene preventivne mjere.

Braden skala: Predviđanje rizika od nastanka dekubitusa (brojevi na lijevoj strani svakog opisa su poeni koji se bjeleže: što je skor niži, to je veći rizik) Čulno opažanje Sposobnost da odgovori na nelagodnost povezanu sa pritiskom

1. Potpuno ograničeno Pacijent ne reaguje (ne ječi, ne trza se, ne brani se) na bolne draži zbog sniženog nivoa svijesti ili sedacije.

ILI Pacijent ima ograničenu sposobnost da osjeti bol preko najvećeg dijela površine tijela.

2. Vrlo ograničeno Pacijent reaguje samo na bolne draži, ne može da saopšti nelagodnost osim ječanjem ili uznemirenošću.

ILI Pacijent ima oštećenje čula koje ograničava sposobnost da osjeti bol ili nelagodnost u više od polovine tijela.

3. Lako ograničeno Pacijent reaguje na verbalne komande, ali ne može uvijek da saopšti nelagodnost ili potrebu da se okrene.

ILI Pacijent ima neko čulno oštećenje koje ograničava sposobnost da osjeća bol ili nelagodnost u jednom ili dva ekstremiteta

4. Bez oštećenja Pacijent reaguje na verbalne komande, nema čulni deficit koji bi ograničio sposobnost da osjeća ili izrazi bol ili nelagodnost.

Vlažnost Stepen do koga je koža izložena vlazi

1. Stalno vlažna Koža pacijenata je vlažna skoro konstantno zbog znoja ili urina, vlaga se primjećuje pri svakom pokretu ili okretanju.

1. Vrlo vlažna Koža pacijenta je obično vlažna ali ne uvijek, posteljina se mora mijenjati najmanje jednom u smjeni.

3. Povremeno vlažna Koža pacijenta je povremeno vlažna, posteljina mora dodatno da se mijenja približno jednom dnevno.

1. Rijetko vlažna Koža pacijenata je obično suva, posteljina se mijenja prema kućnom redu ustanove.

Aktivnost Stepen fizičke aktovnosti

1. Vezan za krevet Pacijent je vezan za postelju

2. Vezan za slolicu Sposobnost pacijenta da hoda ozbiljno je ograničena ili ne postoji, ne može da nosi svoju težinu i mora da se pomogne stolicom ili invalidskim kolicima

3. Hoda povremeno Pacijent hoda povremeno tokom dana, ali na vrlo kratke razdaljine, sa ili bez pomoći, najveći dio svake smjene provodi u krevetu ili stolici.

4. Hoda često Pacijent hoda izvan sobe, najmanje dva puta dnevno, a u sobi najmanje jednom svaka dva sata dok je budan.

Pokretljivost Sposobnost da promijeni i kontoliše položaj tijela

1. Potpuno nepokretan Pacijent ne pravi čak ni male promjene položaja tijela ili ekstremiteta bez pomoći.

1. Vrlo ograničena Pacijent pravi povremene male promjene položaja tijela ili ekstremiteta, ali ne može da čini česte ili značajne promjene samostalno.

3. Lako ograničena Pacijent samostalno pravi česte (male) promjene položaja tijela ili ekstremiteta.

4. Bez ograničenja Pacijent pravi znatne i česte promjene položaja tijela ili ekstremiteta bez pomoći.

Ishrana Uobičajni obrazac unošenja hrane

1. Vrlo slaba Pacijent nikad ne pojede kompletan obrok, rijetko pojede više od jedne trećine ponuđene hrane, pojede dvije porcije ali manje proteina (mesa i mliječnih proizvoda) na dan, slabo unosi tečnost, ne prima tečnu dijetalnu nadoknadu ILI Pacijent slabo unosi hranu na usta ili se održava na bistrim tečnostima ili i.v. rastvorima više od 5 dana.

2. Vjerovatno neadekvatna Pacijent rijetko pojede kompletan obrok i obično pojede otprilike jednu polovinu ponuđene hrane, unos proteina uključuje samo tri porcije mesa i mliječnih proizvoda na dan, povremeno će primiti dijetetsku nadoknadu.

ILI Pacijent prima manje od optimalne količine tečne ishrane ili ishrane preko sonde.

3. Adekvatna Pacijent pojede više od polovine obroka, pojede 4 porcije proteina (mesa i mliječnih proizvoda) dnevno, povremeno odbija obrok, ali će obično uzeti dodatak ako mu je ponuđen.

ILI Pacijent je na ishrani pomoću sonde ili na režimu totalne ishrane koja vjerovatno zadovoljava većinu nutritivnih potreba.

4. Odlična Pacijent pojede najveći dio svakog obroka i nikada ne odbija obrok, obično pojede četiri ili više porcija mesa ili mliječnih proizvoda dnevno, povremeno jede između obroka, ne zahtijeva dodatak hrane.

Trenje i istezanje

1. Problem Pacijentu je potrebna umjerena ili maksimalna pomoć pri kretanju, potpuno dizanje bez klizanja uz posteljinu je nemoguće, često sklizne u krevet ili stolici, zahtijevajući često vraćanje u prethodni položaj uz maksimalnu pomoć, spasticitet, kontrakture ili agitiranost vode gotovo stalnom trenju.

2. Potencijalni problem Pacijent se slabo pokreće ili mu je potrebna minimalna pomoć tokom pokretanja, koža vjerovatno klizi u nekom stepenu uz posteljinu, naslone stolice ili druge uređaje, održava relativno dobar položaj u stolici ili krevetu najveći dio vremena ali povremeno slizne.

1. Bez očiglednih problema Pacijent se samostalno pokreće u krevet i stolici i ima dovoljnu snagu u mišićima da se potpuno podigne tokom pokretanja, održava dobar položaj u krevet ili stolici sve vrijeme.

61

ANTI AGING-FACE

REVOLUTION Dr Olivera Simić-Kovačević, Spec. dermatovenerolog PZU „Dr Kovačević”, Budva

Pojam „anti-aging“ se u širem smislu može objasniti kao pokušaj da se odloži, zaustavi ili uspori proces starenja cijelog organizma. Sve ćelije živog organizma su podložne starenju -starenje nastaje kada postoji smrt ćelija. Kod odojčadi, djece i mlađih odraslih ćelije su jake, otporne i neke od njih podložne regeneraciji. Proizvodnja novih ćelija i regeneracija nekih postojećih ćelija se usporava starenjem i nastupa ćelijska smrt većeg broja ćelija, a proces starenja postaje sve intenzivniji i naglašeniji.

Anti-aging medicina se zasniva na primjeni naprednih naučnih i medicinkih tehnologija za rano otkrivanje, spriječavanje, liječenje i ukidanje disfunkcije starenjem, poremećaja i bolesti.

To je zdravstveni model koji promoviše inovativene nauke i istraživanja u smislu produženja zdravog životnog vijeka kod ljudi!

Starenje kože je dio prirodnog ljudskog “mozaika starenja” koji postaje evidentan i prati različite procese u različitim organima, tkivima i ćelijama, vremenom. Dok su znaci starenja unutrašnjih organa maskirani, koža pruža prve očigledne znake prolaženja vremena.

Starenje kože je kompleksan biološki proces na koji utiče kombinacija endogenih - “intrinsic”(genetika, ćelijski metabolizam, hormonalni i metabolički procesi) i egzogenih ili

62

“exstrinsic” (hronično izlaganje suncu, polucija, jonizujuća radijacija, hemikalije, toksini) faktora. Ovi faktori zajedno dovode do kumulativnih strukturalnih i fizioloških alteracija i progresivnih promjena u svakom sloju kože, kao i promjena u izgledu kože, posebno na suncu izloženim regijama. Nasuprot tankoj, atrofičnoj, fino izboranoj i početno suvoj koži fiziološki pod uticajem unutrašnjih faktora ostarjele kože, prerano fotooštećena koža pokazuje zadebljao epidermis, diskoloraciju, duboke bore, sivu prebojenost, grubost i mlitavu opuštenost.

Postepen gubitak elasticiteta dovodi do fenomena vidne opuštenosti. Usporavanje epidermalnog “turn-over-a” i produženje ćelijskog ciklusa koincidira sa usporavanjem procesa zacjeljivanja rana i manje efikasnom deskvamacijom (ljuštenjem) kože u starijih osoba. Ove činjenice su važne kod planiranja estetskih intervencija. Sa druge strane, mnoge od ovih karateristika su ciljane aplikacijom kozmetoloških produkata ili sprovođenjem estetskih intervencija u smislu ubrzanja ćelijskog ciklusa diobe, u vjerovanju da će brži “turn-over” dovesti do ispravljanja nedostataka na koži i ubrzanja procesa zarastanja rana. Uočen nedostatak fibrilin pozitivnih struktura, kao i redukovana količina kolagena

tip VII (Col-7) povezana je sa stvaranjem bora putem oslabljivanja veza između dermisa i epidermisa kod kože koja stari pod uticajem spoljašnjih faktora. Koža ostarjela zbog prevelikog negativnog uticaja sunčevog zračenja se karakteriše solarnom elastozom. Oskudna distribucija i smanjenje količine kolagena kod foto-oštećene kože može biti usljed povećane degradacije kolagena pod uticajem različitih matrix metaloproteinaza, serina i drugih proteinaza, bez obzira na istovremenu kolagen produkciju. U starijoj koži kolagen izgleda iregularan i neorganizovan, odnos Col-3 i Col-1 se povećava, u odnosu na gubitak Col-1. Ukupan gubitak kolagena po jedinici površine kože se smanjuje prosječno 1% godišnje. Glukozaminoglikani (GAGs) su među primarnim elementima u sastavu matriksa kože koji pomažu pri vezivanju vode. U foto-oštećenoj koži GAGs mogu biti udruženi sa nenormalnim elastotičnim materijalom i tako onemogućeni da efikasno funkcionišu. Ukupni nivo hijaluronske kisjeline (HA) u dermisu kože koja stari pod uticajem unutrašnjih faktora ostaje stabilan, ali se epidermalna HA drastično gubi!

Tri primarne strukturalne komponente dermisa - kolagen, elastin i glukozoaminoglikani su tema većine anti-aging

63

istraživanja i napora u anti-aging strategijama u odnosu na kožu, od kremova protiv bora do različitih sredstava za punjenje istih.

Prezentacija starenja cijelog lica je udružena sa uticajem gravitacije, akcije mišića, gubitkom volumena, smanjenjenjem i redistribucijom površinskog i dubokog masnog sloja, gubitkom koštane skeletne podrške, što sve zajedno dovodi do opuštanja lica, promjena u obliku i konturama.

Bez obzira na činjenicu da starenje predstavlja biološki neminovan proces, a ne patološko stanje, ono može biti povezano sa raznim patološkim stanjima kože i cijelog organizma, kao što su degenerativna oboljenja, benigne i maligne neoplazme…

Model “uspješnog starenja”, fokusiran na zdravlje i aktivno učešće u životu, ubraja tradicionalni koncept starenja kao vremena bolesti a pojačano se izjednačava sa minimizovanjem znakova starenja na koži, licu i tijelu. Iz ove perspektive, preventivna estetska dermatologija može nadoknaditi zahtjev za” zdravim starenjem”, tretirajući ili prevenirajući određene kožne bolesti, dijagnostifikovane karcinome kože i smanjujući starenje kože kombinujući lokalne i sistemske metode terapije, aparatne i invazivne procedure. Glavni cilj bilo kog anti-aging tretmana kože je dostići zdrav, gladak, bez mana, prozračan i elastičan izgled kože. U kliničkoj praksi, “izgledati bolje” ne znači “izgledati mlađe”. Zato je vrlo važno razumjeti želje pacijenata i orjentisati ih na terapeutske modalitete koji će dati najbolje moguće rezultate.

Prije izbora strategije i preporučene vrste intervencije, strogo za svaki slučaj individualno, treba uzeti u obzir godine, prethodne terapeutske i hirurške procedure, opšti zdravstveni bilans, tip kože, stil života… Željeni terapeutski anti-aging efekti na kožu su kontinuirani, “step by step” procesi, koji kombinuju različite metode biorevitalizacije kože i rejuvenacije, augmentacije, restauracije svakog sloja kože individualno u svjetlu mnogih drugih faktora - od stila života do imunološkog, genetskog, emocionalnog i zdravstvenog statusa cijelog organizma.

Pored redovne njege kože, fotoprotekcije i sistemskih antioksidanata, topikalnih farmakoloških agenata sa anti-aging djelovanjem, primjenjuju se i estetske dermatološke inetervencije kao što su hemijski pilinzi, intervencije RF, IPL, laserom, u smislu resurfacing i rejuvenation efekta, ali injekciona biorejuvenacija dermalnim filerima, mezoterapijom, botoksom, mezonitima, PRP uz hormone replacement therapy (HRT)!

Dok je prirodno, unutrašnje starenje, genetski determinisano, extrinsic starenje se može prevenirati. Estetska dermatologija može doprinijeti “zdravom starenju”, ne samo u kozmetološkom značenju već i igrajući značajnu ulogu u prevenciji, regeneraciji i odlaganju starenja kože kombinujući znanja iz moguće lokalne i sistematske terapije, aparatnih procedura i invazivnih procedura postajući značajan fokus istraživanja starenja!

Ovakvim procedurama svakako se mogu i moraju baviti isključivo visoko obučena lica, sa dubokim poznavanjem i razumijevanjem anatomije i fiziologije mjesta tretiranja, kao i suštine određenih patoloških procesa mozaičkog pojma starenja.

U smislu visoko stručne edukacije na polju skin anti aging procedura, otvorena je u Baru, 09.12.2016. godine u organizaciji “AntiAge Montenegro”, generalnog zastupnika svjetski poznate kompanije “Vital Esthetique” i kompanije “DermaVita” Prva akademija o dermalnim filerima i mezoterapiji u Crnoj Gori “Beauty Profesional Academy”. Ceremonija otvaranja i prva predavanja upriličena su u hotelu “Princess”, a dobrodošlicu polaznicima

64

je poželio i direktor “Vital Esthetique”-a Amer Mrad. Riječ je o svjetskoj akademiji pod pokroviteljstvom francuske kompanije “Vital Esthetique” koja se bavi proizvodnjom i distribucijom jednog od najpoznatijih dermalnih filera na tržištu, “Hyaluronica”, koji predstavlja treću generaciju filera ovog proizvođača i koji je u Evropi zaveden kao medicinski proizvod, za razliku od većine sličnih preparata koji se vode kao kozmetološki proizvodi.

- Ovo je prvi put da se na teritoriji Crne Gore organizuje stručni trening iz oblasti dermalnih filera i mezoterapije i planirano je da na svaka tri mjeseca dolaze eminentni stručnjaci “Beauty Professional Academy” kako bi obučavali crnogorske ljekare i stomatologe i upoznali ih sa tehnikama i mogućnostima “Hyluronica”-e. Mišljenja smo da je ovako nešto prijeko potrebno radi praćenja svjetskih trendova i edukacije domaćih ljekara i stomatologa - kazala je direktor AntiAge Montenegro, dr Olivera Maksimović.

Planirana je kontinuirana edukacija nekoliko puta godišnje gdje bi predavači iz Pariza, Londona i ostalih evropskih antiaging centara dolazili u Crnu Goru. Učesnici kurseva će dobijati sertifikate sa rednim i registarskim brojem svjetskog brenda “Hyluronica”.

Prva dva dana prve serije predavanja su bila posvećena hijaluronskim filerima, dok su trećeg i četvrtog dana održani kursevi mezoterapije, lipolitika i mezobotoksa. Kursevi su zamišljeni i sprovedeni kao kombinacija teorije i praktičnog rada.

Predavači su bili eminentni stručnjaci iz oblasti estetske medicine PhD Irina Ervik, dr Olivera Maksimović i kozmetičar Raya Jakhjajevna.

Petog i 6. februara 2017. godine u hotelu “Ramada” u Podgorici održano je interaktivno predavanje o kombinovanoj primjeni hijaluronskih fllera, botoksa, mezobotoksa i mezokoktela u cilju postizanja maksimalnog efekta sa najoptimalnijom potrošnjom materijala. To je drugo predavanje u nizu najavljene kontinuirane edukacije. Edukacija je bila namijenjena ljekarima i stomatolozima koji jesu ili žele biti eksperti u radu sa botoksom, hijaluronskim filerima i mezokoktelima, a predavači su, kao i na prvom seminaru, biti vrhunski stručanjaci iz te oblasti, PhD Irina Ervik iz Norveške i dr Rene Soto iz Kube. Prvi dan su se prilikom demonstracije koristile mikrokanile i kanile a poseban akcenat je stavljen na tretiranje zona visokog rizika: temporalna regija, nos i „Tear Trough“ zona. Sljedeći dan održan je kurs iz primjena botoksa i mezobotoksa. Kurs se sastojao iz teorijskog i praktičnog dijela, a bio je namijenjen ljekarima koji žele da postanu sertifikovani eksperti u primjeni botulinskog toksina.

Indikacije: čelo, obrve, periorbitalna regija, nos, perioralna regija, brada, vrat i TMZ. U najavi je predstojeći kurs koji treba da se održi 18. i 19. marta 2017. godine, kada će gost-predavač biti dr Marina Mutovkina, jedan od najpoznatijih dermatologa Rusije, međunarodni trener i ekspert iz oblasti dermalnih filera i mezoterapije, kao i lektor, autor mnogih radova, novih tehnika i metoda. Edukacija je namijenjena za ljekare i stomatologe tako da se prvog dana održi teorijsko predavanje sa praktičnim radom na dermomodelima dok je drugi dan rezervisan za workshop.

U najavi je i tromjesečna škola mezoterapije, koja će biti sprovedena u do sada nepoznatom obliku edukacije iz ove oblasti u Crnoj Gori, o čemu će svakako biti riječi u sljedećem broju!

system Kompletna anti-aging linija koja ističe Vašu prirodnu ljepotu

Ekskluzivni uvoznik i distributer za Crnu Goru: FARMONT M.P. doo Kosić bb, Danilovgrad, tel: +382 20 663 075, +382 20 663 065, fax: +382 20 663 068, web: www.farmont.co.me, mail: office@farmont.me

UDRUŽENJE PRAVNIKA ZA MEDICINSKO I ZDRAVSTVENO PRAVO – MALMEH NVO je osnovano u septembru mjesecu 2016. godine.

Registrovano kod MUP-a kao nevladino i neprofitno udruženje osnovano je u cilju ostvarivanja ciljeva u oblasti medicinskog i zdravstvenog prava.

Ciljevi udruženja su njegovanje i unapređenje, razvijanje i promocija naučnih standarda u zdrastvu, popularizacija dostignuća u datoj oblasti, razvijanje pravničkog obrazovanja u oblasti medicinskog i zdrastvenog prava, edukacija medicinskih profesionalaca i realizacija projekata i programa u toj oblasti.

S obzirom da ni jedno udruženje, pa ni ovo, ne može ostvariti svoje ciljeve bez saradnje sa drugim društvenim subjektima, tako i naše udruženje, kao jedan od svojih ciljeva predvidja aktivnosti u srodnim oblastima među kojima su ljudska prava, javno zdrvalje, zdrastveni menadzmen i sl.

Udruženje su osnovali pravnici iz oblasti zdravstva i pravnici koji su svojim radnim i profesionalnim angažmanom ostvarili status u oblastima u kojima rade, a koja se takođe tiču ljudskih prava.

Znajući da se u zadnje vrijeme mnoge NVO organizacije bave zaštitom ljudskih prava, odnoso prava korisnika zdrastvenih usluga, smatrali smo da je u ovom trenutku neophodno postojanje ovakog udruženja kao što je naše, iz jednostavnog razloga što se radi o udruženju profesionalca - pravnika koji stvaraju i primijenjuju zdrastveno zakonodsvstvo u Crnoj Gori. Iz tog razloga smo mišljenja da ćemo na najbolji način zaštiti interes, kako korisnika zdrasvenih usluga - pacijenata tako i zdrastvenih radnika.

Predsjednik udruženja je Gorica Fatic, dipl. pravnik, specijalista medicinskog prava.

Sa ponosom možemo istaći da su članovi našeg udruženja i doajeni prava koji su više decenija radili u zdravstvu i dali puni doprinos razvoju zdravstvenog sistema Crne Gore, te tako može-

66

mo bez lažne skromnosti reći da ćemo se svim mogućim problemima posvetiti inastojati uspješno ih riješiti.

Naše udruženje, kao što smo i naveli, otvoreno je za saradnju sa svim subjektima koji prate srodne oblastima u društvenom životu Crne Gore i svim institucijama sistema, NVO organizacijama te pojedincima koje interesuje navedena oblast.

Udruženje će prevashodno raditi na kontinuiranoj edukaciji koja se zasniva na naučno –pravnim principima u oblasti medicinskog i zdravstvenog prava a sve u cilju: unapređenja zdravstvenog sistema Crne Gore uz saradnu sa najpoznatijim stručnjacima – ekspertima iz oblasti prava, zdravstva i medicine u Crnoj Gori i okruženju.

Slogan udruženja je: DRUGI PRIČAJU O PRAVU A MI GA PRIMJENJUJEMO. Gorica Fatić, dipl. pravnik Klinički centar Crne Gore

V SKUP UDRUŽENJA PRAKTIČARA INTEGRATIVNE MEDICINE Ukoliko žeilite da budete u toku sa savremenim trendovima iz domena integrativne medicine i njenih srodnih tehnika onda vam preporučujemo da se odlučite za neku od metoda koje su predstavljene proteklog vikenda u Tivtu, na V Skupu praktičara integrativne medicine, koji je i ovoga puta okupio eminentne stručnjake iz regiona. Imali smo prilike da čujemo kako djelovati preventivno ali i održavati zdravlje prateći unutrašnje tokove organizma.

U organizaciji NVO „Holistički centar Harmonija” iz Kotora u subotu 18. Februara, u multimedijalnoj sali Opštine Tivat uodržan je V Skup integrativne medicine.

Predavači su bili certifikovani edukatori: dr Milenka Vraneš Grujičić spec. medicine rada - Reiki master, Joga instruktor, refleksoteraput i predavač magnetoterapije (uvodno predavanje Zakonska regulativa Integrativne medicine u Crnoj Gori, dr Vjera Lipovac Usanović, spec. pneumoftiziolog (Značaj krvne grupe i ispitivanje svježe kapi krvi u prevenciji zdravlja), dr Snežana Tomić (Homeopatija u praksi), dipl. hemičar Ljiljana Krgović, homeopata (Bachove kapi), dipl. arh. Gordana Ražnatović (Metod fraktalnog crteza), dr Lidija Ljubiša Maslovar, spec. radiologije i biorezonantne dijagnostike i terapije (Kvantna medicina - medicina buducnosti), dr Zorana Nikolić (Akupunktura u medicinskoj praksi), mr ph Pavle Jurlina (Nutricionizam i moderna dijagnostika), Maruška Drasković, psiholoskinja (Kako se nositi sa stresom) i Boštjan Fistrič (Reiki i terapeut savremene bioterapije).

Integrativna medicina je svakog dana sve prisutnija na prostorima Crne Gore, a donošenjem Zakona o zdravstvenoj zaštiti, kojim se precizira ko se i na koji način može baviti ovom djelatnošću, je na najbolji nacin potvrđeno da sve navedene metode postaju sastavni dio nasih života.

Integrativna medicina se fokusira na cijelu ličnost, zasniva se na dokazima i koristi odgovarajuće terapijske pristupe, zdravstvene profesionalce i discipline da bi postigla optimalno izlječenje i zdravlje.

Po definiciji Nacionalnog centra za komplementarnu i alternativnu medicinu u Nacionalnom institutu zdravlja SAD-a, integrativna medicina podrazumijeva udruživanje konvencionalnih medicinskih i komplementarnih - alternativnih metoda, za čiju bezbjednost i djelotvornost postoje određeni kvalitetni naučni dokazi.

Integrativna medicina ima holistički pristup – sinergija tijela, misli i osjećanja, uz individualno sagledavanje svakog pacijenta i njegovog jedinstvenog energetskog imprinta. U njoj se spajaju najmoderniji naučni pronalasci, naročito oni koji se tiču kvantne fizike, sa drijevnim znanjima o liječenju, ali i očuvanju zdravlja, koji su se primjenjivali stotinama pa i hiljadama godina a i sad se primjenjuju u mnogim krajevima svijeta.

Suštinu integrativnog pristupa ne čini samo koncept liječenja već širi koncept promocije očuvanja zdravlja i prevencije bolesti.

Jedan od osnovnih postulata nastanka bolesti je da se njen početak dešava na nivou biopolja u vidu disharmonije talasa i energetskih blokada koje ometaju prirodno kruženje energije kroz organizam, i kao direktna posljedica te energetske disharmonije nastaje organsko oboljenje. Integrativna medicina svojim pristupom kombinuje najbolje iz komplementarnih metoda i konvencionalne medicine da bi podstakla organizam na samoregulaciju i samim tim ga dovela do procesa izlječenja.

Ova se kombinacija pokazala izuzetno efikasnom u ostvarivanju glavnog cilja medicine – očuvanju zdravlja i produžetak životnog vijeka, a posebno uz pomoć ovih i ovakvih metoda uspješnog koncepta preventive.

Dr Snežana Tomić

67

Nikoleta Dajković Dip. spec. socijalnog rada i socijalne politike Postoje mnogi podaci koji pokazuju da su ljudi od najranijih vremena uzimali razne prirodne sastojke kako bi poboljšali svoje raspoloženje ili podstakli neka potencijalna lična svojstva. Ideja o životu van realnosti pratila je cjelokupan društveni razvoj. Osnovni problem korišćenja ovakvih supstanci jeste u zdravstvenim i socijalnim problemima koje izazivaju. U najopštijem smislu, narkomanije se može definisati kao strast za uživanjem u opojnim sredstvima. Danas se opojnim supstancama smatra svaka supstanca prirodnog ili sintetičkog porijekla, koja unošenjem u organizam izaziva promjene psihičkih, odnosno somatskih funkcija organizma.

Definicije narkomanije su mnogobrojne, ali se najčešće koristi ona data od strane Svjetske zdravstvene organizacije: ,,Narkomija je stanje periodične ili hronične intoksikacije štetne kako za pojedinca, tako i za društvo, do koje dolazi ponovljenim uzimanjem neke droge, prirodne ili sintetičke.“ Posmatrajući narkomaniju kao socijalni, a ne samo medicinski problem, uviđaju se nedostaci ovakve definicije. Neophodno je narkomaniju odrediti i kao socijalno patološku pojavu, sa socijalnim izrazom i posljedicama. To podrazumijeva proučavanje narkomanije kao društvene pojave u kojoj ličnost nije u stanju da savlada probleme i prepreke socijalizacije na način koji društvo prihvata. Problem narkomanije, sa socijalnog aspekta, može se posmatrati kao kompleks odnosa droga - čovjek - socijalna sredina, odnosno kroz socijalne i druge posljedice.

Ličnost zavisnika od psihoaktivnih supstanci Svakodnevne životne teškoće i unutrašnje protivrječnosti, ljudi rješavaju na različite načine, shodno strukturi ličnosti,

68

sociokulturnim i drugim faktorima. Karakteristično za moderno društvo je to što ne ulaze samo ljudi u svijet droga, već droge ulaze u modu svakodnevnice. U takvom društvu droga postaje zamjena za ljubav, prijateljstvo, za rad i kreativnost. Zavisnik se ne rađa, zavisnika stvara okruženje.

Brojni su faktori koji determinišu ličnost zavisnika: - strukturni poremećaji ličnosti, - emocionalno nezrela osoba (odbačena, zanemarena, neshvaćena, bez samopoštovanja), - psihički aberantna ličnost (nesigurna, asocijalna, depresivna).

Narkoman je osoba koja je vremenom postala zavisna od droge, osoba sa neutoljivom željom i neodložnom potrebom za konzumacijom neke droge. Narkomane odlikuje nepostojanje uobičajnih moralnih i pravnih normi, prihvatanje obrazaca asocijalnog ponašanja, od najblažih formi do kriminalne orjentacije.

Uticaj droga na ličnost narkomana čine ga devijantnim u mnogostrukom značenju. Narkomani su, u većini slučajeva, asocijalne osobe, nepouzdane, sa brojnim poremećajima u sferi ispoljavanja agresije ili depresije. Zavisnici od psihoaktivnih supstanci imaju ozbiljne probleme da se integrišu u društvo, iz razloga što izvan droge ni u čemu ne vide životni smisao.

Socijalni i drugi problemi narkomanije Posljedice narkomanije su brojne. U osnovi se mogu podijeliti na poremećaje zdravlja, poremećaje psihičkih funkcija i socijalnog ponašanja ličnosti. U prvim godinama korišćenja

psihoaktivnih supstanci korisnici ne pokazuju teže oblike asocijalnosti. Međutim, sa godinama se ova situacija mijenja i dolazi do kompleksnih promjena ličnosti, u negativnom smislu.

Droge imaju veoma nepovoljan uticaj na zdavlje ljudi. U zavisnosti od droge koja se koristi, dolazi do različitih oštećenja u organizmu. Upotreba određenih droga dovodi do gubitka težine, vremenske dezorjentisanosti, drhtanja ruku, pretjeranog znojenja. Halucinogene droge (LSD25), kao posljedicu dejstva imaju teške psihičke poremećaje. Akutne psihičke reakcije panike, produžene psihotične reakcije tipa shizofrenije, povratne psihotične reakcije i hronične izmjene ličnosti, javljaju se kao rezultat korišćenja ovih droga.

Ono što se može smarati kako zdravstvenim tako i socijalnim problemom, jesu posljedice narkomanije vezane za AIDS. Polovina inficiranih HIV virusom je zaražena intravenskim korišćenjem droga. Takav zavisnik je prenosioc i drugih zaraznih bolesti.

Sa druge strane zakona Praksa pokazuje da osobe sklone drogama često upadaju u probleme sa zakonom. Nekada je razlog posjedovanje određene količine droge, nekada sklonost da je nabave, ne birajući način.

Prema policijskim podacima, u Crnoj Gori veliki broj počinioca krivičnih djela ili prekršaja su lica koja su registrovana kao uživaoci psihoaktivnih supstanci. Korisnici psihoaktivnih supstanci se najčešće odlučuju na delikventne radnje bez nasilja, ali ako je neophodno, i njemu pribjegavaju. Zavisnik koji je ostao bez droge, iz straha od apstinencijalne krize koristi svaki legalan i ilegalan način da je nabavi.

Narkomanija u Crnoj Gori; mjere prevencije i suzbijanja Napori koje naša zajednica čini na planu prevencije rezultat su povećane svjesnosti o posljedicama koje narkomanija izaziva kod pojedinca, porodice i društva u cjelini. Uporedo sa tim postajalo je sve jasnije da se samo organizovanim, planiranim, integrisanim i kontinuiranim aktivnostima u različitim društvenim sektorima mogu povećavati mogućnosti preventivnog djelovanja na ovaj problem.

Istraživanja ukazuju na sljedeće trendove: - stalni rast broja osoba koje koriste drogu, kao i broja maloljetnih lica među njima;

- starosna granica prvog kontakta sa drogom pomjera se prema starijem osnovnoškolskom uzrastu (13 do 14 godina); - starosna granica se spustila i kada je u pitanju redovno korišćenje droge; - korisnici droga se registruju u svim socijalnim strukturama, s tim što je korišćenje sve učestalije u tzv. srednjoj klasi; - razvijaju se politoksikomanije i skraćuje se vrijeme prelaska s jedne na drugu drogu; - raste broj djece i mladih koji podnose zakonske posljedice zbog različitih prekršaja, a koji su direktno ili indirektno povezani sa drogom, i - raste broj slučajeva seksualno prenosivih bolesti i bolesti koje se prenose krvlju (HIV/AIDS, hepatitisi B,C i D, gonoreja itd.).

Kao prioritetne aktivnosti u oblasti suzbijanja narkomanije u Crnoj Gori izdvajaju se preventivno obrazovanje (primarna i sekundarna prevencija), unapređenje sistema zdravstva, sprečavanje unošenja i distribucije, izmjena zakonske regulative, uključivanje lokalne zajednice i medija. Takođe, veliku ulogu igraju i nevladine organizacije.

69

Hronika 01. februar – Nove mogućnosti za proizvodnju organa za transplantaciju - SAD

02. februar – Vakcina kao kontraceptivno sredstvo za muškarce – Velika Britanija

Otvorena je nova nada za ljude sa teškim i rijetkim oboljenjima jer će uskoro biti dovoljno organa za transplantaciju tvrde naučnici.

Eksperimenti koji su sprovedeni na Stanford Univerzitetu u SAD-u dokazuju da postoje nove mogućnosti za proizvodnju organa koji su namijenjeni za transplantaciju. Koristeći matične ćelije miševa američki naučnici su doprinijeli nastanku mišijeg pankreasa u organizmima laboratorijskih pacova. Studija koja je objavljena u naučnom časopisu Nature pokazuje da je transplantacija novonastalih organa kod miševa rezultirala nestankom dijabetesa.

Ovakvi rezultati otvaraju mogućnost korišćenja ljudskih matičnih ćelija u uzgoju ljudskih organa unutar organizma drugih sisara slične veličine. Istraživači vjeruju da bi nova metoda mogla da smanji globalni problem nedostatka organa namijenjenih transplantaciji.

Muška kontraceptivna vakcina koja čak dvije godine sprječava trudnoću, takođe je zaštitnik od potencijalnih polnih bolesti. Vakcina funkcioniše kao privremeni bloker koji sprječava spermu da izađe iz muškog tijela, a testiranje na muškarcima moglo bi da počne već sljedeće godine.

Dosadašnje testiranje na majmunima je rezultovalo nemogućnost majmuna da oplode ženke u periodu od dvije godine.

Ove hormonske injekcije su do sad imale 100% uspeha, ne uzrokujući nuspojave koje su se pojavljivale u prethodnim istraživanjima gde su se koristili hormoni u svrhu blokiranja proizvodnje sperme.

Profesor Adam Bejlen, predsednik Britanskog društva za neplodnost kaže - Ako se stvarno ne pokažu nuspojave u testiranjima kod čovjeka, onda ovaj novi pristup ima potencijal da postane muška kontracepcija. Bitno je imati na umu da uvijek postoji opcija prekida terapije, bez obzira koliko dugo je muškarci primali.

01. februar – Zbog žute groznice preminula 51 osoba – Brazil

05. februar - Lijek koji stimuliše ponovni rast zuba – Velika Britanija

Najmanje je 51 osoba umrla od epidemije virusne bolesti žute groznice u Brazilu. Ministarstvo zdravlja Brazila saopštilo je da je sve više preminulih osoba iz regije Minas Gerais i iz Sao Paola, čime broj preminulih svakodnevno raste. Žuta groznica je do sada registrovana u 80 naseljenih mjesta. Ministarstvo zdravstva brazilske pokrajine Minas Gerais je takođe saopštilo da su u toj regiji do sada od žute groznice preminule 44 osobe.

U toj regiji je do sada ta bolest dijagnostifikovana kod 126 pacijenata, a još 584 osobe sa sličnim simptomima su hospitalizovane i podvrgnute pretragama.

U okviru borbe protiv žute groznice, brazilsko Ministarstvo je u rizične regije poslalo 5,5 miliona doza vakcine, a uskoro se očekuje i dodatnih šest miliona vakcina. Žuta groznica je teška akutna virusna bolest koju prenose komarci, krpelji i drugi paraziti. Usljed oštećenja malih krvnih sudova i poremećaja u zgrušavanju krvi, ta bolest dovodi do krvarenja u organima, a žutom se naziva jer kod određenog broja pacijenata dovodi do pojave žutice. Zaraza koju je teško dijagnostifikovati u prvim fazama pojave, uglavnom prijeti širenjem u Africi i Južnoj Americi. Povišena temperatura, bolovi u mišićima, malaksalost i nesvjestice su samo neki od standardnih simptoma koji se javljaju kod zaraženih pacijenata.

Vakcinacija protiv žute groznice dostupna je ljudima već 70 godina, te je i redukovano širenja te bolesti. Ipak, žuta groznica je opasna i potencijalno smrtonosna bolest.

70

Stomatolozi obično rješavaju kvarove zuba tako što bušenjem očiste karijes i popune otvor porcelanom ili amalgamom srebra i drugih metala. Ali istraživači sa Kraljevskog koledža u Londonu imaju novi pristup, jednostavni sistem koji navodi zub da prirodno ispuni otvor.

- To uključuje stavljanje lijeka na mali sunđer koji ide unutar zuba, u otvor koji je napravio ljekar. Lijek stimuliše prirodni proces, koji inače počinje da se pojavljuje poslije oštećenja, ali ga pojačava tako da veliki otvor bude popravljen proizvodnjom prirodnog materijala, dentina – objašnjava prof. Pol Šarp.

Lijek koji stimuliše ponovni rast zuba je već odobren za tretiranje neuroloških poremećaja, kao što je Alchajmerova bolest, a u svrhe ponovnog rasta zuba se koristi u malim dozama i direktno u zub.

Prof. Najdžel Karter iz Fondacije za oralno zdravlje kaže da je nova procedura uzbudljiva alternativa za dentalnu njegu. - Ponovni rast zuba koji je bio izgubljen zbog karijesa mogao bi da bude ogroman korak naprijed ali je takođe važno da zapamtimo da nije trebalo ni da dobijemo karijes. Govorimo o bolesti koju je moguće potpuno spriječiti.

06. februar – Malarija postaje otporna na glavni lijek - Afrika Četri državljanina Velike Britanije koji su dobili malariju kada su putovali u Afriku, pokazali su da su otporni na glavni

lijek koji se koristi za liječenje te bolesti. Naučnici smatraju da bi to otkriće trebalo da bude upozorenje za Afriku, gde je taj lijek imao ključnu ulogu u brzom smanjenju stope smrtnosti od malarije. Četvorica putnika su privukli pažnju naučnika iz Londonske škole za tropsku medicinu jer su očekivali redovan tok izlječenja poslije tri dana, nakon čega se pacijent šalje kući, kada testovi krvi pokažu da više nema parazita. U ova četiri slučaja, izgledalo je da pacijenti imaju čistu krv, a kada su poslati kući sa navodno dobrim zdravstvenim rezultatima, vratili su se u bolnicu poslije tri do sedam nedjelja.

Ovo su prvi slučajevi očigledne smanjene reakcije na tretman i ljekari upozoravaju da treba biti oprezan. - Većina slučajeva malarije je na seoskim područjima, u lokalnim bolnicama i klinikama na terenu, zato je potrebno planiranje i razmišljanje unaprijed. Otpornost na A-K-T ljekove je sve veći problem u djelovima jugoistočne Azije, ali otpornost koja se javila kod parazita malarije u ova četiri slučaja, nije u vezi sa tim – objašnjava prof. Kolin Saderlend iz Londonske škole za tropsku medicinu.

Naučnica iz Kine, prof. Juju Tu dobila je Nobelovu nagradu za medicinu 2015. godine, za svoje otkriće Artemisinina kao tretmana za malariju. Njegova široka upotreba doprinijela je smanjenju broja smrtnih slučajeva od malarije za 30 odsto od 2010. do 2015. godine.

08. februar - Otkriven molekul koji izaziva samouništenje ćelija raka - SAD Svjetski dan borbe protiv raka obilježen je 4. februara brojnim aktivnostima širom svijeta. Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da se kod oko 14 miliona ljudi ustanovi dijagnoza raka svake godine, a da i uz liječenje ta bolest usmrti više od 8 miliona osoba svake godine.

Istraživači u državi Mejn tragaju za novim načinima za borbu protiv raka, koji nemaju sporedne efekte hemoterapije.

- Otkrili smo program gena za koji vjerujemo da bi mogao da izazove samoubistvo ćelija raka, njihovo samouništenje. Ćelije raka brzo mutiraju, što otežava borbu protiv njih. Međutim, ćelije raka takođe su razvile načine da održe te mutacije pod kontrolom. Ova, nova vrsta molekula jednostavno sprječava sposobnost kancera da kontroliše proces mutacije - kaže prof.

Kevin Mils iz laboratorije Džekson.

Ovi molekuli miješaju se sa zaštitnim mehanizmom, koji je potreban ćelijama raka, ali ne i normalnim ćelijama, tako da program mutacije kancerogenih ćelija izaziva samouništenje ćelija raka. Naučnici tvrde i da nova terapija ne izaziva nikakve sporedne efekte hemoterapije i da može da djeluje na sve vrste raka. Podaci nagovještavaju da veliki procenat pacijenata sa leukemijom i rakom limfnih žlijezda i tkiva može da ima koristi od tog terapeutskog koncepta. Ima dokaza da može da se primijeni

GE KIDS

Imunološka zaštita za Vaše dijete!

Ge Kids ids je bbezbjedna zbjedna formula, za razvoj oj pri prirodnog odnog imuni imuniteta!

Prirodni balans i stimulans, za razvoj narušenog, dječijeg, imuno sistema.

GE132+Na GE132+N atu turral USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA POMAŽE POBOLJŠANJU PH VREDNOST ORGANIZMA

GE132 International Health d.o.o. www.internationalhealth.biz Tel.: 020/ 272-672 Mob.: 067/ 612-611 USPOSTAVLJA IMUNO-BALANS ORGANIZMA

SNIŽAVA NIVO HOLESTEROLA U KRVI

i kod nekih vrsta raka gastrointenstinalnog trakta, moguće i na rak dojke, a očekuje se i na druge vrste kancera.

Nova terapija djeluje i na ljudske ćelije raka u laboratoriji, ali klinički testovi na pacijentima koji boluju od raka, očekuju se tek za više od godinu dana.

09. februar – Pacijenti ne dobijaju dobru njegu – Velika Britanija Britanski doktori se žale da imaju previše pacijenata i previše posla, što znači da ljudi ne dobijaju dovoljno dobru njegu.

Oni kažu da je njihov sistem javnog zdravstva preopterećen, jer i ljekari i sestre često rade duge smjene bez ikakve pauze.

- To nije bezbjedno jer mozak ne može da donese pravilnu odluku za manje od deset minuta – tvrdi dr Olivija Hjum, ljekar opšte prakse.

Manje od deset minuta pacijenti u Velikoj Britaniji provedu na pregledu kod ljekara opšte prakse, što je najmanje vremena za konsultacije u cijelom razvijenom svijetu. 15 minuta je zvanično vrijeme koje se uzima u obzir kao razmak između dva pacijenta prilikom zakazivanja. To znači da za sat vremena ljekar mora da primi najmanje četiri pacijenta.

Istraživanje je sprovela neprofitna organizacija Fondacija zdravlja, koja je prikupljala podatke iz 11 najrazvijenijih zemalja svijeta.

10. februar - Novi američki ministar zdravlja Tom Price – SAD Američki Senat potvrdio je imenovanje za ministra zdravstva republikanca Toma Pricea velikog protivnika abortusa i oštrog kritičara Obamacare-a, zdravstvene reforme koju je uveo bivši američki predsjednik Barak Obama.

Američki predsjednik Donald Tramp je u novembru kandidovao Pricea za ministra zdravstva. Za Pricea, 62-godišnjeg hirurga ortopeda, u Senatu su glasala 52 republikanca, dok je 47 demokrata bilo protiv. Price je u bio član Predstavničkog doma u šest mandata i predsjedavao je Odboru Doma za budžet posljednje dvije godine. Prije toga je 20 godina radio na privatnoj klinici kao ortoped.

Price je rekao da će raditi na tome da se osigura zdravstveni sistem koji će odgovarati pacijentima, porodicama i ljekarima i biti zasnovan na razumnim pravilima za zaštitu dobrobiti zemlje dok prihvata inovatorski duh.

09. februar – Počela primjena mjera o smanjenju šećera u ishrani - EU Čokolade i ostali slatkiši moraju da smanje svoju težinu kako bi zadovoljile novu mjeru o smanjenju šećera. Pod pritiskom Engleskog zavoda za javno zdravstvo počela je primjena mjera o smanjenju šećera u ishrani. Čokoladice među kojima su Mars, Snickers, Twix, KitKat odbile su ideju da preformulišu svoje proizvode sa vještačkim zaslađivačima jer će uništiti originalni ukus.

Dok su jedni već prihvatili ovo pravilo kako ne bi bili na nepoželjnoj listi uzročnika gojaznosti djece, drugi se i dalje protive ovakvoj odluci. Ima i onih koji i dalje nisu zadovoljni, pa smatraju da količinu šećera u čokoladicama treba prepoloviti, a ne smanjiti za samo 20 grama, a kao argument koriste alarmantan podatak o gojaznosti dece.

10. februar – Hirurzi najplaćeniji u sektoru zdravstva – Njemačka Najviše plate u Nemačkoj su u sektoru zdravstva, u kom dominiraju hirurzi sa prosječnom bruto platom od 103.000 eura godišnje. Poslije hiruga slijede anesteziolozi, koji u prosjeku zarade 92.000 eura godišnje, dok ljekari opšte prakse zarade 66.000 eura.

Poreski revizori i čelnici poreznih odjeljenja sa najmanje deset godina profesionalnog iskustva u prosjeku zarađuju 90.000 eura, dok je bruto prosječna godišnja plata advokata 62.000 eura.

Nešto više zarađuju inženjeri u automobilskoj industriji, mašinski inženjeri, kao i inženjeri elektrotehnike.

Specijalizovano osoblje sa fakultetskim obrazovanjem zarađuje u prosjeku 64.700 eura godišnje, dok oni bez fakulteta zarade 47.200 eura.

72

12. februar - Uspješno testiran aparat za rano otkrivanje bolesti - Izrel Uskoro, nova tehnologija omogućiće pacijentima da urade neke preventivne medicinske mjere kod kuće i pošalju rezultate svom ljekaru. Tehnologija ima potencijal da učini mnogo više od samo pojednostavljenja života, ona bi mogla takođe i da sačuva život. Naziva se Nanouz i razvili su je istraživači na Tehnion Izrael institutu za tehnologiju. Dr Hosan Haik kaže da taj aparat može da identifikuje 17 vrsta bolesti, uključujući nekoliko vrsta kancera, pulmonarnu hipertenziju i Parkinsonovu bolest, uz pomoć minijaturnih molekula u dahu pacijenta.

- Ti molekuli su veoma sitni i mogu lako da ispare ili da nestanu u krvi, takođe postoje u vazduhu kroz izdah ili ih možete pronaći u urinu ili izmetu, ili ih možete primijetiti u koži.

Cilj je da se stvori mali aparat veličine mobilnog telefona koji pacijent može da upotrebljava svakodnevno, koji bi prikupljao informacije i slao ih direktno ljekaru. Ako ga upotrebljavate svaki dan, odnosno izdišete u taj aparat, postoji mogućnost da se u jednom trenutku pojavi bolest koju ćete uhvatiti i taj alarm će biti poslat vašem ljekaru i to će biti prvi alarm u ranoj fazi da bolest postoji u tijelu korisnika aparata – objašnjava Dr Hosan Haik.

Tehnologija je nedavno prošla kliničke testove u kojima je Nanouz postavio tačne dijagnoze u 86 odsto slučajeva među 1.404 osobe. Istraživači kažu da su prodali tehnologiju velikom broju kompanija i očekuju da bi jeftini aparati Nanouz, veličine smartfona, mogli da se pojave na tržištu u naredne dvije godine.

15. februar - SZO proglasila kraj epidemije žute groznice u dvije afričke zemlje Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) proglasila je kraj epidemije žute groznice koja je u Kongu i Angoli odnijela oko 400 života, i koju smatra jednim od najvećih izazova u posljednjih nekoliko godina.

Više od 30 miliona ljudi je vakcinisano u okviru kampanja koje su sprovedene u cilju kontrole epidemije u te dvije zemlje, koje su među državama sa najslabijim zdravstvenim sistemom.

17. februar – Iznenađujući obrt u nauci Razne studije iz prethodnih godina su otkrile su da holesterol koji se nalazi u žumancetu može podići nivo holesterola na nezdrav način. Kasnije je dokazano da su ta otkrića neistinita, jer su nove studije pokazale da se produkcija prirodnog holesterola (onog koje tijelo proizvodi) smanjuje kada se holesterol unosi putem hrane.

Holesterol ima ključni uticaj na sposobnost tijela da stvori hormone poput testosterona, estrogena i kortizola.

U nedavnoj studiji koja je uključila učesnike koji su konzumirali jedno do tri cijela jajeta dnevno, rezultati su pokazali da 70% učesnika nije imalo negativne reakcije na holesterol, dok je preostalih 30% iskusilo promjenu u nivoima lošeg holesterola.

Naime, molekuli male gustine su se proširili, što je znatno umanjilo prijetnje njihovom zdravstvenom stanju.

Jedina grupa ljudi koja je pogođena dnevnim konzumiranjem jaja su bili dijabetičari. Dijabetičari su imali povećan rizik od srčanih oboljenja.

Svi negativni komentari u žumancima su sada odbačeni, jer znamo prednosti njihovog svakodnevnog konzumiranja. Ona imaju pregršt hranljivih materija i dobra su za zdravlje. Kao što svi znamo, jaja sadrže dosta kvalitetnog proteina. Ona takođe sadrže visok nivo holina, koji ima ključni uticaj na moždanu funkciju.

Po rezultatima poslednje statistike, skoro 90% populacije ima nedostatak holina kojeg sadrže jaja. U jajima se nalaze i omega 3 kisjeline, vitamini i kalcijum, koji doprinose dobrom uticaju koji jaja imaju na vaše kosti, oči, kosu, kožu, itd.

je UNICEF. Ujedinjene nacije istovremeno navode da je prvi put poslije šest godina proglašena glad u jednoj zemlji, a to je Južni Sudan, gdje je gotovo 100.000 ljudi zbog rata i propale privrede suočeno sa glađu.

- Vrijeme ističe za više od milion djece - rekao je izvršni direktor UNICEF-a Anthony Lake. On je objasnio da životi još uvijek mogu da se spase i da je čovjek glavni uzročnik neuhranjenosti i prijetnje glađu. Zbog toga je potrebna hitna humanitarna pomoć kako katastrofa ne bi eskalirala.

- Potrebno je brže djelovanje. Ne smijemo da ponovimo tragediju iz 2011. godine kada su ljudi umirali od gladi na Rogu Afrike - upozorio je Lake.

U Somaliji je 2011. godine bilo proglašeno stanje gladi kada je gotovo 250.000 ljudi umrlo od gladi.

23. februar – Smrtnost od rezistentnih bakterija u EU Superbakterije otkrivene kod ljudi, životinja i u hrani širom Evropske unije predstavljaju alarmantnu opasnost za javnost i zdravlje životinja nakon što su razvile otpornost na najčešće korištene antibiotike. U izvještaju o otpornosti bakterija koje su sačinili Evropska agencija za sigurnost hrane (EFSA) i Evropski centar za prevenciju i kontrolu bolesti (ECDC) navodi se da u EU godišnje od tih bakterija umre oko 25.000 ljudi.

- Otpornost bakterija zabrinjavajuća je prijetnja koja dovodi u opasnost zdravlje ljudi i životinja. Uložili smo značajne napore u njihovo zaustavljanje, no to nije dovoljno. Moramo biti brži, snažniji i djelovati na nekoliko frontova - kaže Vytenis Andriukaitis, povjerenik EU za zdravlje i sigurnost hrane.

Otpornost na ljekove napredovala je pogrešnim i prekomjernim korištenjem antibiotika, što podstiče bakterije da se mijenjaju kako bi preživjele i stvorile nove načine da se bore protiv njih.

Dr Mike Catchpole, vodeći naučnik u ECDC-u, kaže da je posebno zabrinut što neki česti sojevi salmonele kod čovjeka pokazuju vrlo visoku rezistenciju na brojne antibiotike.

Marta Hugas, voditeljica jedinice EFSA za biološku opasnost i kontaminaciju, kazala je kako se uočavaju zemljopisne varijacije, pa je na sjeveru i zapadu Evrope niži nivo rezistencije bakterija dok je na jugu i istoku Evrope veći, vjerojatno zbog pogrešne i prekomjerne upotrebe antibiotika.

25. februar – Nova vakcina protiv virusa HIV - Španija

21. februar - Od gladi može umrijeti 1,4 miliona djece Skoro 1,4 miliona djece moglo bi ove godine da umre od gladi u Nigeriji, Somaliji, Jemenu i Južnom Sudanu, upozorio

Naučnici su kod 5 tretiranih pacijenata ustanovili kako je virus HIV-a bio pod kontrolom nakon što je korištena nova vakcina. Testiranja su obavljena na Institutu IrsiCaix u Barceloni, no kako je istraživanje obavljeno na samo 13 pacijenata, nužno je provesti dodatna klinička istraživanja. Prisutnost HIV virusa bila je pod kontrolom i bez uzimanja uobičajenih antiretrovirusnih ljekova.

Učesnici istraživanja su počeli uzimati antiretrovirusne ljekove najviše 6 mjeseci nakon infekcije HIV-om i konzumirali ljekove najmanje 3 godine prije nego što su se uključili u testiranje nove vakcine. Naučnici vjeruju da je pravovremena primjena standardne terapije povećala izgede za djelotvornost terapeutske vakcine.

73

IN MEMORIAM

DR MAKSIM POPOVIĆ (1926-2017) Popularni ljekar kolašinskog kraja Dr Maksim Popović rođen je u Selištima kod Kolašina. Medicinski fakultet završio je u Beogradu 1954. godine.

Prve korake ljekarske prakse započeo je u Domu zdravlja u Kolašinu, gdje je radio kao ljekar opšte prakse 21 godinu. Specijalizaciju iz interne medicine završio je 1975. godine i specijalistički ispit položio na vojnomedicinskoj akademiji sa odličnim uspjehom. Nastavio je da radi u Kolašinu, kao dobar dijagnostičar do kraja ljekarskog staža.

Dr Popović bio je miroljubiv, staložen, savjestan i kao čovjek i kao ljekar.

Nije volio ljutnju i mržnju, bio je trezvenjak, životne probleme rješavao je humorom i na šaljiv način. U narodu se još pamte njegove dosjetke. Jedne večeri, kasnije je došao kući. Vrata su bila zaključana, pa je kucao da se otvore. Supruga je pitala: ko je? On izmijenjenim glasom pita da li je doktor u kući? Kada je dobio odgovor da doktor nije kući, on je rekao: „Onda mu otvori i pušti ga da uđe u kuću“. Jednom je pozvan kod komšije na ručak. Kada je vidio da je kokoška spremljena za ručak, ustao je od stola da ide kući. Kada su ga pitali zašto odlazi sa ručka, rekao je da ide kući da vidi da li su mu sve kokoške na broju, da nije koja na stolu kod komšije.

Ljekarsko znanje, uspješnost liječenje i odnos ljekara prema bolesniku, najbolje procjenjuje bolesnik i njegova rodbina, pa o tome pišu u dnevnim listovima. U tom smislu, evo pohvale doktoru Popoviću i osoblju internog odjeljenja u Kolašinu, objavljene u dnevnom listu „Pobjeda“, 14. oktobra 1983. godine s naslovom: “Umjetnost je biti čovjek“. „Htio bih da nešto kažem o ljudima koji svoj posao obavljaju na najhumaniji način. Riječ je o ljekarima i medicinskom osoblju Kolašinske bolnice, gdje sam bolovao i liječio se od infarkta u avgustu i prvih nekoliko dana septembra ove godine. Moram reći da sam prvog dana, na internom odjeljenju ove bolnice, bio okružen izuzetnom pažnjom, njegom i brigom interniste dr Maksima Popovića i ostalih ljekara i bolničara. Popović je načelnik internog odjeljenja i on je u svako

74

doba dana i noći spreman da pomogne bolesniku, lijekom i ljudskom riječju, koje izgovorene u pravom trenutku, mogu da budu najbolji lijek. Isto to moglo bi se reći i o svima, od direktora ovog medicinskog centra do medicinske sestre ili ljekarskog pomoćnika, kao i ostalog osoblja, koji zajedno čine homogenu cjelinu, uvijek spremnu da pomognu čovjeku u nevolji. A to je doista, najljepša odlika ovog poziva i ljudi koji se njime bave. Milovan Lazarević, Titograd.

Dr Maksim Popović posebnu popularnost stekao je poslije ukazane pomoći Veljku Vlahoviću, poznatom španskom borcu i članu centralnog Komiteta saveza komunista Jugoslavije.

Budo Simonović, novinar i publicista u listu „DAN“, 7 oktobra 2014. godine u članku: „Sto godina od rođenja Veljka Vlahovića (1914-1975), citira izjavu dr Maksima Popovića, koji je Veljku ukazao pomoć u ljetu 1973. godine, kada je Veljko dobio težak srčani udar u Lipovu na ručku u kući predsjednika opštine Kolašin, Rajka Raosavljevića. Simonović piše: „ Dr Maksim je zaključio da je Veljko dobio infarkt i da ga možda jedino može spasiti injekcija adrenalina, direktno u srce. Znao je veli veoma dobro kakvom se riziku izlaže tim više što to prije nikad nije radio, ali je svejedno odlučio da proba. Imao je sreću i sjutradan, kad je iz Beograda stigao helikopter sa specijalistima iz vojnomedicinske akademije, dobio je čestitke i pohvale i svi su se složili da je to bio jedini spas za Vlahovića“.

U slučajevima srčanog šoka, pada pritiska i cirkulacije krvi poslije operacije, kao i kod alergičnosti i preosjetljivosti na ujed pčela i osa i na serume i ljekove, kao i kod napada bronhalne astme, lijek izbora bio je adrenalin, koji se nekad injicirao direktno u srce, zbog hitnosti i splasnuća vena koje se nijesu mogle pronaći.

Iz ovoga zapisa, primjera, iznenadne, neočekivane smrti, može se zaključiti, kako je teško i od strane vrhunskih specijalista, spriječiti da do nje ne dođe.

Doc. dr sci med. Božo Vuković

Bilo da imate stomačne probleme (dijareja, bol, nadutost, grčevi) ili ga koristite radi preventive na putu ili kod kuće, vaša crijevna flora neometano i zdravo funkcioniše u svakoj prilici, uz pomoć samo jedne kapsule Probiotic-a Ivančić i sinovi.

U saradnji sa Lalemand-Rosell Institutom, stvorili smo probiotski preparat za celu porodicu, kome se najviše vjeruje na našem tržištu. O tome govori milion prodatih kutija godišnje i podatak da ga neko od nas upotrijebi na svakih 25 sekundi.