Medical 138

5. OKTOBAR 2020.

GODINA XII BROJ 138

1.50

www.medicalcg.me

Održan III Kongres fizioterapeuta Crne Gore

● Klasifikacija i epidemiologija hronične srčane insuficijencije ● ● Terapija u hroničnoj srčanoj insuficijenciji ● ● Značaj promjene načina života kod pacijenata sa predijabetesom ● ● Mjesto hondroprotekcije u liječenju osteoartritisa ● ● Okultno krvarenje iz digestivnog trakta ● ● Značaj antioksidanasa u prevenciji i terapiji HPV infekcije ● ● KCCG – dostupne najsavremenije terapije u Institutu za onkologiju ● ● Prevencija i rano otkrivanje karcinoma prostate ● ● Degenerativna spondilolisteza ● ● Rehabilitacija ahilove tetive ● ● Značaj edukacije za reproduktivno zdravlje žena ● ● Infekcije urinarnog trakta kod djece ●

SP3-OTC-2018-PMA-026/09/2018

dječji

dekon

gestiv

Djeluje u prvim minutima!

Lijek Operil sprej za nos namijenjen je za odrasle i djecu stariju od 12 godina.

*Lijek Operil P sprej za nos namijenjen je za primjenu kod djece uzrasta od 6 do 12 godina.

Sadrži oksimetazolin.

Za nazalnu primjenu.

Lijek se koristi u ograničenom, kratkotrajnom periodu prema uputstvu za lijek.

**IMS podaci za Operil P sprej za nos za januar 2018. godine.

Prije upotrebe detaljno proučiti uputstvo! O indikacijama, mjerama opreza i neželjenim reakcijama na lijek, posavjetujte se sa ljekarom ili farmaceutom.

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Aleksandar Mugoša, kardiohirurg Dr Ana Mrdak, spec.ped.

Prof. dr sc med. Aneta Bošković Dr Ilija Ašanin, spec.hir.

Dr Jelica Stanišić, spec.ped.

Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm.

Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Milanka Žugić, dipl. ph Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc Doc. dr sc med. Zoran Srzentić STALNI SARADNICI Dr Biljana Ivelja, pedijatar Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Branko Rašović Dr Danijel Gogić, spec. opšte hirurgije Spec. pedag. Dragana Marković Doc. dr. sc Dragan Čabarkapa Dr Igor Mićunović, dr sci med.

Prim dr Julija Bošković Mr ph. Maja Stanković M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij.

Dr pharm. Nemanja Turković Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven.

Prim. dr Sabahudin Pupović Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Grubač Dr Snežana Tomić Dr Vasilije Bošković Dr sci Velimir Milošević Verica Pantelić Dr Vesna Mitić-Lakušić Dr Zorica Bajović, radiolog Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa

IZ SADRŽAJA Klasifikacija i epidemiologija hronične srčane insuficijencije Prof. dr Aneta Bošković 8–9 Terapija u hroničnoj srčanoj insuficijenciji Dr Siniša Dragnić 10 – 12 Značaj promjene načina života kod pacijenata sa predijabetesom Dr Đorđije Krnjević 13 – 15 Mjesto hondroprotekcije u liječenju osteoartritisa Dr Rifat Međedović 20 – 23 Okultno krvarenje iz digestivnog trakta Dr Mladen Donković 24 – 25 Značaj antioksidanasa u prevenciji i terapiji HPV infekcije Dr Željka Ralević 26 – 27 KCCG – dostupne najsavremenije terapije u Institutu za onkologiju 44 – 46 Prevencija i rano otkrivanje karcinoma prostate Prof. dr Bogdan Pajović Prof. dr Miodrag Radunović 48 – 50 Održan III Kongres fizioterapeuta Crne Gore 52 – 53 Degenerativna spondilolisteza Mr Bojan Kraljević, spec. prim. fizioterapije 54 – 55 Rehabilitacija ahilove tetive Aleksandar Brajković, spec. prim. fizioterapije 56 – 58 Značaj edukacije za reproduktivno zdravlje žena Dr Bojana Mirović 62 – 63 Infekcije urinarnog trakta kod djece Dr Sanja Čizmović 64 – 65

COVID-19: prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova Pomozite nam da razumijemo kako ljekovi djeluju na COVID-19 pacijente O ekujemo da nastavite da prijavljujete svaku sumnju na neželjena dejstva ljekova koje Vaši pacijenti koriste dok su inficirani.

REPO

RT

Molimo Vas da prijavite svaku sumnju na neželjeno dejstvo lijeka koje Vaši pacijenti iskuse dok su inficirani, uklju uju i ljekove koji su primijenjeni za lije enje ove bolesti, ili prethodno postoje ih stanja.

Sumnju na neželjeno dejstvo lijeka treba prijaviti i kada je u pitanju lijek koji nije registrovan za primjenu kod COVID-19.

Kada prijavljujete sumnju na neželjeno dejstvo lijeka, potrebno je da nam dostavite sljede e podatke: • Uzrast i pol pacijenta • Da li je infekcija utvr ena testiranjem ili samo na osnovu klini ke slike • Opis neželjenih dejstava • Naziv suspektnog lijeka (fabri ki naziv kao i aktivnu supstancu) • Primijenjenu dozu i trajanje primjene suspektnog lijeka • Broj serije primijenjenog lijeka (nalazi se na pakovanju lijeka)

Za podsje anje na koji na in možete prijavu dostaviti Agenciji za ljekove i medicinska sredstva, molimo Vas da posjetite: www.calims.me

• Nazive ostalih ljekova koji su istovremeno primjenjivani, uklju uju i ljekove koji se izdaju bez ljekarskog recepta, biljne ljekove i kontraceptive • Bilo koji drugi zna ajan anamnesti ki podatak

Kada prijavljuju sumnju na neželjeno dejstvo lijeka, zdravstveni radnici treba da dostave što ta nije i potpunije informacije.

Created by the European Medicines Agency

Manja doza.

Ista efikasnost.

6DGUåL MHGLQVWYHQX GR]X DNWLYQH VXSVWDQFH 6YDNRGQHYQLP X]LPDQMHP $QGROD 352 PJ GRND]DQR VH VPDQMXMH UL]LN RG VUþDQRJ L PRåGDQRJ XGDUD NRG EROHVQLND NRML VX UDQLMH LPDOL VUþDQL LOL L PRåGDQL XGDU 7DNRÿH $QGRO 352 PJ REORåHQ MH åHOXGDþDQRRWSRUQRP RYRMQLFRP NRMD VPDQMXMH UL]LN RG LULWDFLMH åHOXGDþDQH VOX]QLFH

3ULMH XSRWUHEH SDåOMLYR SURþLWDWL XSXWVWYR R OLMHNX =D REDYMHãWHQMD R LQGLNDFLMDPD PMHUDPD RSUH]D L QXVSRMDYDPD XSLWDMWH VYRJ OMHNDUD LOL IDUPDFHXWD

NOVA Femibion® formula

Jer Vi i Vaša beba zaslužujete najbolje!

Predivan je osjećaj z nati da se Vaša beba dobro razvija… Čudesni događaj rođenja bebe je iskustvo koji će svaka buduća mama doživjeti na svoj način i prosto je nemoguće psihički se pripremiti na to. Ali ono što je važno jeste da pripremite svoj organizam zdravom i izbalansiranom ishranom i pravilnim izborom suplementacije, kako bi svojoj bebi obezbijedili najbolje.

Važan stadijum u razvoju ploda počinje da se dešava već između 22–28. dana nakon začeća kada s e neuralna tuba zatvara. Preporuka je da se započne sa suplementacijom folatima bar jedan mjesec prije planirane trudnoće.

Nova Femibion® formula stvorena u čast avanture koja je pred Vama, jer je dobro zdravlje Vas i Vaše bebe naš najdragocjeniji dar Nizak nivo folata k od majke predstavlja f aktor rizika z a razvoj defektnih nervnih vlakana ploda. Važnu ulogu ima i holin koji je uključen u normalan metabolizam homocisteina, što je važan faktor u različitim životnim fazama, uključujući period trudnoće. Posebno mjesto zauzima esencijalna omega-3 masna kisjelina ( DHA) koja doprinosi normalnom razvoju mozga i vida bebe.

U cilju snabdijevanja optimalnom količinom DHA preporučujemo da povećavate nivo već od 13. nedjelje trudnoće.

Femibion® 1 – z a planiranje trudnoće i trudnoću do 12. nedjelje Jedna tableta s adrži: kombinaciju folne kisjeline i folata (Metafolin® ), holin, kompleks B-vitamina, vitamine C, E i D, jod, selen i gvožđe u o ptimalnim dozama.

Uzimanje jedne tablete vam može pomoći da brže dostignete poželjan nivo folata i smanji rizik od nastanka defekta neuralne cijevi (spina bifida).

Femibion® 2 – od 13. do 40. nedjelje trudnoće i za period dojenja Jedna tableta s adrži: kombinaciju folne kisjeline i folata ( Metafolin® ), kompleks B-vitamina, vitamine C, E i D , jod, selen, gvožđe, cink i magnezijum u optimalnim dozama.

Jedna kapsula sadrži: omega 3 -masne kisjeline, vitamin E i lutein u preporučenim dnevnim dozama.

Uzimanje jedne tablete i jedne kapsule na dan može doprineti daljem normalnom razvoju vida i mozga vaše bebe, intelektualnih i motoričkih sposobnosti.

Klasifikacija i epidemiologija hronične srčane insuficijencije

Prof. dr Aneta Bošković Klinički centar Crne Gore

Srčana insuficijencija predstavlja klinički sindrom koji karakteriše nesposobnost srca da svojim radom u mirovanju i opterećenju snabdije organizam dovoljnom količinom krvi, kiseonika i drugih materija neophodnih za njegove metaboličke potrebe. Klinički se manifestuje simptomima i znacima kao što su: nedostatak vazduha, zamaranje, inspiratorni pukoti, nabrekle vene na vratu i periferni edemi. Nastaje uslijed strukturnih i/ili funkcionalnih abnormalnosti srca, koje dovode do povišenog intrakardijalnog pritiska i/ili neadekvatnog minutnog volumena u miru i/ili u naporu. Najčešće srčana insuficijencija nastaje uslijed disfunkcije miokarda: sistolne, dijastolne ili obije. Takođe i valvularna patologija, oboljenja perikarda i endokarda, kao i poremećaji ritma i smetnje provođenja, mogu uzrokovati ili doprinijeti srčanoj insuficijenciji. Otkrivanje etiologije je obavezno u dijagnostici srčane insuficijencije, jer specifična patologija može usloviti odgovarajući tretman.

Srčana insuficijencija se može klinički prezentovati kao akutna ili hronična. Hronična srčana insuficijencija obuhvata pacijente kod kojih se simptomi postepeno razvijaju, ili koji već neko vrijeme imaju dijagnozu srčane insuficijencije. Ako se hronična srčana insuficijencija pogorša naglo ili postepeno, onda je u pitanju dekompenzacija srčane insuficijencije.

Hronična srčana insuficijencija se klasifikuje na osnovu

08

ejekcione frakcije lijeve komore (LVEF) u 3 tipa. Srčana insuficijencija sa redukovanom ejekcionom frakcijom (HFrEF), u kojoj je LVEF <40%, predstavlja značajno smanjenje sistolne funkcije lijeve komore. Pacijenti sa LVEF između 40-49%, pored simptoma i znakova srčane insuficijencije, imaju umjereno smanjenu sistolnu funkciju lijeve komore (HFmrEF). Za dijagnozu ovog tipa potrebno je i prisustvo povišenih natriuretskih peptida i strukturno oštećenje srca i/ili dijastolna disfunkcija. Treći tip čine pacijenti sa simptomima i znacima srčane insuficijencije, prisustvom strukturnog oštećenja srca i/ili dijastolne disfunkcije, povišenih natriuretskih peptide i LVEF ≥50%, i to predstavlja srčanu insuficijenciju sa očuvanom ejekcionom frakcijom (HFpEF), tabela 1.

Pored insuficijencije lijeve komore može postojati i insuficijencija desne komore srca. Glavni razlog hronične insuficijencije desne komore je plućna hipertenzija, koja nastaje uslijed disfunkcije lijeve komore, kada se razvija globalna srčana insuficijencija. Uz to postoji niz drugih uzroka koji mogu dovesti do insuficijencije desne komore srca, kao što su: hronične plućne bolesti, naročito hronična opstruktivna bolest pluća, aritmogena displazija desne komore, valvularne bolesti i urođene srčane mane sa lijevo desnim šantom.

Ozbiljnost srčane insuficijencije se klinički opisuje Njujorškom funkcionalnom klasifikacijom (New York Heart Association - NYHA), tabela 2.

Tabela 1. Definicija srčane insuficijencije Tip srčane insuficijencije

LVEF

Drugi kriterijumi

Srčana insuficijencija sa redukovanom LVEF (HFrEF)

<40%

simptomi ± znaci*

Srčana insuficijencija sa LVEF srednjeg opsega (HFmrEF)

40-49%

simptomi ± znaci* povišen nivo natriuretskih peptida strukturno oštećenje srca i/ili dijastolna disfunkcija srca

Srčana insuficijencija sa očuvanom LVEF (HFpEF)

≥50%

simptomi ± znaci* povišen nivo natriuretskih peptida strukturno oštećenje srca i/ili dijastolna disfunkcija srca

* Znaci ne moraju biti prisutni u ranim stadijumima srčane insuficijencije (naročito u HFpEF) i u pacijenata koji se liječe diureticima

Tabela 2. NYHA funkcionalna klasifikacija bazirana na ozbiljnosti simptoma i fizičkoj aktivnosti Klasa I

Nema ograničenja fizičke aktivnosti. Uobičajena fizička aktivnost ne dovodi do simptoma srčane insuficijencije.

Klasa II

Umjereno ograničenje fizičke aktivnosti. Bez tegoba u miru, ali uobičajena fizička aktivnost dovodi do simptoma srčane insuficijencije.

Klasa III

Značajno ograničenje fizičke aktivnosti. Bez tegoba u miru, ali manje od uobičajene fizičke aktivnosti dovodi do simptoma srčane insuficijencije.

Klasa IV

Ne tolerišu bilo kakvu fizičku aktivnost bez tegoba. Simptomi mogu biti prisutni u miru, bilo kakva fizička aktivnost pogoršava simptome.

Nekada pacijenti sa anemijom, plućnim oboljenjima, bubrežnim oboljenjima ili oboljenjima jetre, koji nemaju kardiovaskularna oboljenja, mogu imati simptome vrlo slične onima u srčanoj insuficijenciji, ali u odsustvu disfunkcije srca ne radi se o srčanoj insuficijenciji. Međutim, prisustvo ovih oboljenja može pogoršati kliničku sliku srčane insuficijencije.

Prevalenca srčane insuficijencije je stalno u porastu, uglavnom na račun produženja prosječnog životnog vijeka. Prevalenca znatno raste sa porastom životne dobi, pa se procjenjuje na oko 1% za mlađe od 55 godina života, do više od 10% u starijih od 70 godina. Smatra se da oko polovina oboljelih ima srčanu insuficijenciju sa redukovanom sistolnom funkcijom, a oko polovina ostala dva tipa srčane insuficijencije. Nešto više od 50% oboljelih su žene. Podaci o incidenci srčane insuficijencije značajno variraju.

Najčešći uzroci hronične srčane insuficijencije su ishemijska bolest srca i arterijska hipertenzija. Pored toga oboljenja valvula, aritmije, kardiomiopatije, urođene srčane mane, infektivna oboljenja, infiltrativna oboljenja (amiloidoza, sarkoidoza, neoplazme), bolesti odlaganja (hemohromatoza, Fabry-eva bolest, glikogenoze), uz endomiokardne bolesti i oboljenja perikarda mogu biti uzrok srčane insuficijencije. Takođe i neka endokrinološka i metabolička oboljenja, kao i neuromuskularne bolesti mogu dovesti do pojave srčane insuficijencije. Posljednjih decenija se uočava i pojava jatrogene srčane insuficijencije uzrokovane primjenom ljekova koji se koriste u liječenju malignih oboljenja (antraciklini, trastuzumab, VEGF inhibitori i dr).

Prognoza pacijenata sa hroničnom srčanom insuficijenci-

jom se nešto poboljšala unazad više godina, boljom dijagnostikom i primjenom različitih modaliteta liječenja. Poboljšanje se uočava uglavnom kod pacijenata sa redukovanom LVEF, ali je prognoza još uvijek loša, uz smanjen kvalitet života. U NYHA I-III najčešći uzrok smrti je naprasna smrt, dok u NYHA IV do smrtnog ishoda najčešće dolazi uslijed progresije srčane insuficijencije. Jednogodišnji mortalitet za sve tipove srčane insuficijencije se kreće oko 20%, dok petogodišnji mortalitet, prema rezultatima različitih studija, se procjenjuje od 53-67%. Smatra se da srčana insuficijencija sa očuvanom LVEF ima bolju prognozu u odnosu na ostala dva tipa, najlošija prognoza je kod pacijenata sa redukovanom LVEF. Kada razmišljamo o prevenciji srčane insuficijencije, vraćamo se na faktore rizika za nastanak kardiovaskularnih oboljenja.

Srčana insuficijencija je klinički sindrom i simptomatsko stanje.

Prevencija i terapija faktora rizika za nastanak kardiovaskularnih oboljenja, kao i sam tretman kardiovaskularnih oboljenja, predstavlja u suštini i prevenciju srčane insuficijencije. Kako se prosječni životni vijek u svijetu produžava, očekuje se dalji porast incidence i prevalence hronične srčane insuficijencije, slično se očekuje svakako i u Crnoj Gori. Imajući u vidu vrlo ozbiljnu prognozu i izrazito visok mortalitet srčane insuficijencije, moramo voditi računa o prevenciji kardiovaskularnih oboljenja. Naročito treba misliti o faktorima rizika koji se mogu modifikovati, kao što su: prestanak pušenja, adekvatna ishrana, sa redukcijom zasićenih masti i soli, redukcija tjelesne mase ako se radi o gojaznim osobama i redovna fizička aktivnost. Prevenciji doprinosi i dobra regulacija arterijske hipertenzije, dislipidemije i šećerne bolesti.

09

Terapija u hroničnoj srčanoj insuficijenciji Dr Siniša Dragnić Klinički centar Crne Gore

Cilj liječenja pacijenata sa srčanom slabošću sa redukovanom snagom lijeve komore, odnosno sa ejekcionom frakcijom - EF manjom od 40% (SSrEF), je poboljšanje kliničkog stanja, funcionalnog kapaciteta i kvaliteta života, prevencija hospitalizacija kao i smanjenje mortaliteta. Jednom kada se kod pacijenta razvije struktralna srčana abnormalnost izbor terapije zavisi od njihovog funkcionanog kapaciteta, odnosno NYHA klase.

Tako kod asimptomatskih pacijenata sa sistolnom disfunkcijom - NYHA I, cilj je da se uspori dalja progresija bolesti blokadom neurohumoralnog sistema koji dovodi do remodelinga srca. Kod pacijenata sa SSrEF, a koji imaju simptome (NYHA II-IV) cilj je da se smanji opterećenje tečnošću, nesposobnost i dalja progresija bolesti i redukuje smrtnost, što se ostvaruje kombinacijom diuretika (kontrola retencije soli i tečnosti) kao i neurohumoralnom blokadom (u cilju minimalizovanja srčanog remodelinga). Prema tome i terapiju za liječenje ovih pacijenata možemo podijeliti na one koji preveniraju progresiju bolesti i terapiju koja djeluje primarno na simptome smanjujući retenciju tečnosti i soli.

I Prevencija progresije bolesti Ljekovi koji utiču na smanjenje ekcesivne aktivacije renin-angenotenzin-aldosteron sistema (RAAS) kao i na adrenergički nervni sistem ublažavaju simptome srčane slabosti kod pacijenata sa smanjenom EF tako što stabilizuju i/ili mijenjaju remodeling srca. U skladu sa tim, anginotenzin-konvertin enzim inhibitori (ACEi), anginotenzin receptor blokatori (ARB) i

10

beta-adrenergični blokatori (BB) predstavljaju kamen temeljac u modernoj terapiji pacijenata sa SSrEF. Angenotenzin-konvertin enzim inhibitori (ACEi) Brojni su dokazi da se ACEi trebaju koristiti kod simptomatskih i asimptomatskih pacijenata sa redukovanom EF lijeve komore. ACEi blokiraju enzim koji je odgovoran za koverziju anginotenzina I u anginotenzin II kao i istovremenom inhibicijom kinaze II, što dovodi do ushodne regulacije bradikinina što dalje povećava efekat ACEi na supresiju anginotenzina. Ovi ljekovi usporavaju preoblikovanje lijeve komore, poboljšavaju simptome, preveniraju hospitalizaciju i produžavaju život. Zato što retencija tečnosti može smanjiti efekat ACEi, poželjno je prije upotrebe optimizovati dozu diuretika. Terapiju ACEi treba započeti malim dozama uz postepeno povećanje doza do maksimalno tolerantnih ili preporučenih doza. Cilj titracije je da se ostvare doze ACEi za koje je dokazano u velikim kliničkim studijama da smanjuju smrtnost (tabela 1). Doza se povećava dupliranjem svakih 3-5 dana. Na osnovu rezultata studija znamo da su veće doze efektivnije nego manje doze i u prevenciji hospitalizacija. Za stabilne pacijente prihvatljiv je dodatak beta blokatora prije nego što se ostvari maksimalna doza ACEi. Na kursu ove terapije neophodan je monitoring pacijenata: krvni pritisak, bubrežna funkcija i serumski kalijum treba uraditi 1 do 2 nedjelje nakon početka terapije ACEi, posebno kod pacijenata sa prethodnom azotemijom, hipotenzijom, hiponatremijom, dijabetes melitusom ili koji uzimaju kalijumove suplemente. Efikasnost ACEi je

Tabela 1.

Početna doza (mg)

Ciljna doza (mg)

Captopril

6.25 t.i.d

50 t.i.d.

Enalapril

2.5 b.i.d.

10-20 b.i.d.

Lisinopril

2.5-5.0 o.d.

20-35 o.d.

Ramipril

2.5 o.d.

10 o.d.

Trandolapril

0.5 o.d.

4 o.d.

Bisoprolol

1.25 o.d.

10 o.d.

Carvedilol

3.125 b.i.d.

2.5 b.i.d.

Metoprolol succinate (CR/XL)

12.5-25 o.d.

200 o.d.

Nebivolol

1.25 o.d.

10 o.d.

Candesartan

4-8 o.d.

32 o.d.

Valsartan

40 b.i.d.

160 b.i.d.

Losartan

50 o.d.

150 o.d.

Eplerenone

25 o.d.

50 o.d.

Spironolactone

25 o.d.

50 o.d.

ACE-I

Beta-blokatori

ARBs

MRAs

ARNI Valsartan/sakubitril

26/24 b.i.d.

ili

51/49 103/97 b.i.d.

If-kanal blokatori Ivabradin

5 b.i.d.

7.5 b.i.d.

Tabela 1.

Anginotenzin receptor-blokatori (ARB) ARB se treba korisiti kod simptomatskih i asimptomatskih pacijenata sa redukovanom EF lijeve komore koji ne tolerišu terapiju ACEi. Mehanizam njihovog dejstva je blokada efekta angenotenzina II vezivajući se na angenotenzin tip I receptor.

Tri ARB-a: losartan, valsartan i kandesartan su ljekovi koji su preporučeni za liječenje pacijenata sa SSrEF. Ove ljekove treba započeti u dozama kako je pokazano u tabeli 1 sa dupliranjem doza svakih 3 do 5 dana do preporučenih vrijednosti. Kao i u slučaju ACEi potrebno je monitoring pacijenata što podrazumijeva praćenje krvnog pritiska, procjenu bubrežne funkcije i serumskog kalijuma jednu do dvije nedjelje nakon započete terapije.

dejstvo usporavajući degradaciju natriuretiskog peptida, bradikinina i adrenomedulina i na taj način povećava diurezu, natriurezu i miokardnu relaksaciju. Takođe inhibiše renin kao i sekreciju aldosterona, dok selektivna blokada AT1 receptora ostvarena dejstvom valsartana, dodatno redukuje vazokonstriciju, retenciju vode i soli i miokardnu hipertrofiju. U PARADIGM-HF studiji fiksna doza valsartan/sakubitril dovela je do značajne redukcije primarnog ishoda (KV mortaliteta i hospitalizacije zbog srčane slabosti) za 20%, kao i ukupnog mortaliteta za 16% u poređenju sa ACEi (enalapril) kod pacijenata sa SSrEF, (NYHA II-IV i EF ≤ 35%). Terapiju sa lijekom ARNI treba započeti u malim dozama (valsartan/sakubitril 26/24 mg dva puta dnevno) kod ACEi/ARBnaive pacijenata ili početi sa nešto većim, umjerenim dozama (valsartan/sakubitril 51/49 mg dva puta dnevno) kod pacijenata koji tolerišu ACEi/ARB. Ciljna doza ovog lijeka je 103/97 mg dva puta dnevno. Prema tome ARNI se preporučuje kao zamjena za ACEi u daljoj redukciji morbiditeta i mortaliteta kod pacijenata sa SSrEF koji su simptomatični uprkos optimalnoj terapiji ACEi, BB i MRA.

Anginotenzin Receptor Neprilizin Inhibitori (ARNI) Ovaj relativno novi lijek ostvaruje svoje dejstvo tako što antagonizuje RAAS i inhibiše neutralne endopeptidaze. Prvi lijek iz ove grupe je kombinacija valsartana (AT 1 receptor antagonista) i sakubitrila (neprilizin inhibitora). ARNI ostvaruje svoje

Blokatori beta adrenergičkih receptora- beta blokatori (BB) Terapija BB predstavlja jednu od glavnih doprinosa u liječenju pacijenata sa SSrEF. Oni svoj efekat ostvaruju tako što smanjuju aktivaciju centralnog nervnog sistema blokadom jednog

dokazana kod pacijenata sa simptomatskom i asimptomatskom disfunkcijom lijeve komore. U svim placebo kontrolisanim studijama kod pacijenata sa hroničnom srčanom slabošću došlo je do redukcije mortaliteta pri čemu je apsolutni benefit najveći kod pacijenata sa težom kliničkom slikom, tj. sa većom NYHA klasom.

11

ili više alfa ili beta adrenergičkih receptora (α1, β1, β2), mada se većina povoljnih efekata na simpatičku aktivaciju ostvaruje blokadom β2. U kombinaciji sa ACEi, BB reverzuju remodelovanje lijeve komore, poboljšavaju simptome, preveniraju hospitalizaciju i redukuju mortalitet. Shodno tome BB su indikovani kod pacijenata sa simptomatskom i asimptomatskom SS i sniženom EF lijeve komore (EF< 40%). Bisoprolol, spor oslobađajući (SR) metoprolol-sukcinat i karvedilol su pokazali redukciju rizika smrtnosti kod pacijenata sa hroničnom srčanom slabošću. Terapiju BB treba započeti u malim dozama sa postepenim povećanjem do maksimalno tolerantnih ili doza koje su slične onima koje su ostvarene u velikim kliničkim studijama. Titracije doza treba raditi u intervalima ne kraćim od 2 nedjelje. BB se dobro tolerišu kod većine pacijenata sa SS (preko 80%) dok kod ostalih 10-15% su intolerantni na BB zbog pogoršanja retencije tečnosti ili simptomatske hipotenzije.

Mineralokortikoidni Receptor Antagonisti (MRA) Ovi ljekovi (spironolakton i eplerenon) klasifikovani kao diuretici koji štede kalijum ostvaruju svoj efekat blokadom aldosterona i njihov efekat je neovisan od balansa soli. Na osnovu rezultata studija MRA se preporučuju kod simptomatskih pacijenata (NYHA II-IV) sa SSrEF (EF ≤ 35%) koji su već na standardnoj terapiji uključujući diuretike, ACEi i BB u cilju redukcije mortaliteta i hospitalizacije zbog SS. Terapiju treba započeti davanjem malih doza uz titriranje doza uz neophodnu kontrolu serumskog kalijuma i renalne funkcije nakon 3 i 7 dana od početka terapije.

i znakova kongestije, dok njihov efekat na mortalitet i morbiditet nije dokazan randomiziranim studijama. Diuretici indukuju negativni balans soli i vode što smanjuje dilataciju lijeve komore, funkcionalne mitralne insuficijence, mitral wall-stress i subendokardnu ishemiju miokarda. U kratkoročnim kliničkim studijama terapija diureticima dovodi do redukcije jugularnog venskog pritiska, pulmonalne kongestije i perifernih edema. U srednjeročnim studijama upotreba diuretika poboljšava srčanu funkciju, simptome i toleranciju napora kod pacijenata SS. Ne postoje studije produženog praćenja o upotrebi diuretske terapije kod pacijenata sa SS, tako da njihov efekat na morbiditet i mortalitet nije jasan. Diuretici Henleove petlje (loop-diuretici) dovode do mnogo intezivnije i brže diureze nego tiazidni diuretici, mada se obije grupe mogu kombinovati djelujući sinergistično kod pacijenata sa rezistentnim edemima. Cilj diuretske terapije da se ostvari i održava euvolemija sa najmanjom mogućom dozom lijeka. Klase diuretika i doze date su u tabeli 2.

III Drugi ljekovi Digoksin i drugi glikozidi digitalisa Digoskin i digitoksin su najviše korišćeni srčani glikozidi.

Oni djeluju inhibicijom Na+K+-ATP pumpi što dovodi do povećanja intracelularnog kalcijuma i na taj način povećanja kontraktilnost srca. No kod pacijenata sa SS vjerovatnije je da povećavaju vagusni tonus. Digoksin se može koristiti kod pacijenata sa SSrEF koji su u sinusnom ritmu u cilju redukcije rizika od hospitalizacije. I pored kontraverznih rezultata studija, njihov uticaj na mortalitet nije dokazan. Osim navedenog, ovi ljekovi se mogu koristiti i kod pacijenata sa simptomatskom srčanom slabošću i atrijalnom fibrilacijom, u cilju kontrole srčane frekvencije.

Blokatori If kanala Ivabradin koji blokira If kanale na taj način kontroliše spontanu dijastolnu depolarizaciju sino-atrijalnog čvora i usporava srčani rad. U SHIFT studiji kod simptomatskih pacijenata sa SSrEF (EF< 35%) koji Tabela 2. Diuretici su bili u sinusnom ritmu sa frekvencijom ≥70/min, na postojeću standardnu terapiju Diuretici Henleove petlje za liječenje SS (uključujući i BB) dodatak ivabradina do maksimalne doze od 7.5 mg Furosemide 2 puta dnevno, doveo je do redukcije priBumetanide marnog ishoda (KV smrti i hospitalizacije zbog srčane slabosti) za 18%, prije svega Torasemide na račun poslednjeg.

Inicijalna doza (mg)

Uobičajena dnevna doza (mg)

20-40

40-240

0.5-1.0

1-5

5-10

10-20

Bendroflumethiazide

2.5

2.5-10

Hydrochlorothiazide

25

12.5-100

Metolazone

2.5

2.5-10

Indapamide

2.5

2.5-5

Tijazidi diuretici

Reninski inhibitori Aliskiren je oralni aktivni direktni inhibitor renina koji suprimira RAAS u sličnoj mjeri kao ACEi tako da se očekivalo da njegov benefit bude makar sličan.

Međutim, u ASTRONAUT studiji nije dokazan benefit u odnosu na placebo, pa u ovom trenutku aliskiren nije preporučen kao alternativa ACEi ili ARB u liječenju pacijenta sa SSrEF. II Liječenje retencije tečnosti Diuretici Upotreba diuretika kod pacijenata sa SS dovodi do redukcije simptoma

12

Diuiretici koji štede kalijum +ACEI/ARB

-ACEI/ARB

+ACEI/ARB

-ACEI/ARB

Spironolactone/eplerenone

12.5-25

50

50

100-200

Amiloride

2.5

5

5-10

10-20

Triamterene

25

50

100

200

Tabela 2.

Značaj promjene načina života kod pacijenata sa predijabetesom

Dr Đorđije Krnjević, internista endokrinolog Klinički centar Crne Gore

Predijabetes je prelazno-intermedijarno stanje hroničnog povećanja nivoa šećera u krvi sa glikemijskim parametrima iznad normalnih, ali ispod praga koji ukazuje na manifestni dijabetes. To su vrijednosti šećera u krvi našte između 5.5 i 6.9 mmol/l, odnosno nakon obroka između 7.8 i 11 mmol/l, kao i vrijednosti glikoziliranog hemoglobina HbA1c između 5.7 i 6.4%.

Najčešći uzroci pojave predijabetesa su hrana zasnovana na rafinisanim ugljenim hidratima sa dosta prostih šećera, nasljedni faktor, nedovoljna fizička aktivnost, gojaznost, pušenje, starija životna dob, PCOS (sindrom policističnih jajnika), trudnički (gestacioni) dijabetes, insulinska rezistencija.

Da bi se preduprijedio nastanak predijabetesa kao i progresija u manifestni dijabetes, neophodno je kao prvo promijeniti način ishrane. Savremeni čovjek danas konzumira na dnevnom nivou mnogo veće količine hrane od onih koje su mu potrebne.

Problem je što je taj unos neadekvatan, kako što se tiče kalorijske vrijednosti hrane, tako i njenog kvaliteta. Naime, danas u ishrani dominiraju prosti ugljeni hidrati čije konzumiranje može imati dugoročno negativne posljedice po zdravlje. Jednostavni (prosti) ugljeni hidrati su brzi izvori energije. Oni se sastoje od kraćih molekulskih lanaca i lakše se vare u poređenju sa složenim ugljenim hidratima. Njihovo konzumiranje rezultira naglim skokovima

nivoa šećera u krvi, što je korisno kada čovjeku hitno treba energija. Međutim, ti nagli skokovi šećera u krvi iziskuju i odgovor našeg organizma u vidu nagle i brze sekrecije insulina koja iscrpljuje ćelije koje ga proizvode, što dugoročno može imati za posljedicu pojavu predijabetesa i dijabetesa.

Jednostavne ugljene hidrate često srijećemo u prerađenoj hrani i dodatom šećeru. Veliki broj naučnih studija pokazao je da konzumiranje ove hrane, kao i zaslađenih napitaka, može doprinijeti razvoju različitih zdravstvenih problema. Pošto se ova jedinjenja brzo apsorbuju, svaki višak šećera se pretvara u masti i skladišti za kasniju upotrebu. Ako se ove skladištene masti ne koriste, one se nakupljaju i doprinose povećanju tjelesne težine.

Zdrava alternativa unosu prostih ugljenih hidrata je konzumiranje tzv. složenih ugljenih hidrata. U poređenju sa jednostavnim ugljenim hidratima, složeni ugljeni hidrati imaju duže lance molekula. To znači da im treba duže vremena za varenje i pomažu čovjeku da se duže osjeća sitim. Iz tog razloga, oni su idealna hrana za one ljude koji vode računa o tjelesnoj težini i koji pokušavaju da smanje unos ugljenih hidrata.

Kao dobar izvor složenih ugljenih hidrata nameće se hrana koja nije rafinisana, a to su: - integralne žitarice (npr. ječam, smeđi pirinač, ovas);

13

- mahunarke (sočivo, leblebija, pasulj); - hrana nalik žitaricama (npr. kinoa i heljda); - neskrobno povrće (npr. špargla, tikvice).

Ove namirnice su prepune hranljivih sastojaka, uključujući vlakna, zdrave masti, vitamine i minerale. Sve ovo usporava proces varenja i sprečava nagle skokove u nivou šećera u krvi.

Veliki doprinos dobroj glikoregulaciji daje konzumiranje žitarica od cijelog zrna. Dijeta bogata integralnim žitaricama može pomoći da se smanji rizik od razvoja dijabetesa. Žitarice u cijelom zrnu bogate su vitaminima, mineralima, mekinjama i vlaknima.

Konkretno, mekinje i vlakna proizvode sporo i kontinuirano oslobađanje glukoze i smanjuju potrebu za brzom proizvodnjom insulina. Povećanje unosa vlakana može poboljšati nivo glukoze u krvi i osjetljivost na insulin. Vlakna čine da se osjećate siti i sjajni su za kontrolu osjećaja gladi i prejedanja. Zbog blagodati dijetalnih vlakana, preporučeni unos je 14g na svakih 1000 kcal.

Kod konzumiranja masti treba imati u vidu da nisu sve masti iste. U ishrani treba koristiti “dobre” dijetetske masti. Nezasićene masti se smatraju zdravim mastima. Izvori nezasićenih masnih kiselina su ulja biljnog porijekla (maslinovo, laneno, sojino, kanola), zatim orašasti plodovi: (brazilski orah, indijski orah, obični orah, pistaći, lješnik) i razne ribe (tuna, losos, sardina,

14

haringa). Efekat na organizam je višestruko povoljan jer spuštaju nivo lošeg holesterola, poboljšavaju kardiovasularni sistem, smanjuju rizik od nastanka dijabetesa, dobro utiču na mozak, čine kosu, kožu i kosti zdravijim, regulišu san.

Iako su sve vrste masti visoko kalorične, posebno štetan učinak na organizam imaju tzv. trans masti. Trans-masne kiseline proizvodima u kojima se nalaze daju čvrstu strukturu i bolji ukus, što objašnjava razlog njihove prekomjerne upotrebe. Najveći izvor čine biljna ulja koja se široko koriste u industriji brze hrane, polugotovih jela, pržene hrane i pekarskih proizvoda! Trans-masne kiseline pronađene su u velikoj količini u pomfritu, čipsu, prženoj hrani, vaflima, imitacijama sira i margarinima, a to su namirnice koje se gotovo svakodnevno konzumiraju. Neophodno je prekinuti sa unosom ovih namirnica i trans masti zamijeniti sa zdravim mastima.

Ono što je takođe važno jeste konzumiranje svježeg voća, povrća bez skroba i korišćenje zdravijih izvora proteina.

Povrće i voće je puno vitamina, minerala i vlakana. Jednostavan vodič preporučuje 3-5 obroka dnevno. Poželjno je konzumiranje najmanje 3 dnevne porcije povrća bez skroba ili svježeg voća.

Jedenje crvenog mesa povećava rizik od dijabetesa tipa 2 čak i kada se konzumira u malim količinama. Dobra vijest je da crveno

meso možete zamijeniti za zdravije izvore proteina, poput živine ili ribe, orašastih plodova, nemasnih mliječnih proizvoda - ovo bi moglo znatno smanjiti rizik od razvoja dijabetesa tipa 2.

U postulate zdrave ishrane ne smijemo zaboraviti i konzumiranje tečnosti. Savremeni čovjek je praktično “zaboravio” da pije vodu. Današnji marketi i prodavice nude širok asortiman sokova, gaziranih pića i enegetskih napitaka koji sadrže visoku koncentraciju šećera i predstavljaju prave kalorijske bombe.

Zašećerena pića mogu izazvati visoke skokove glukoze i povećati rizik od predijabetesa i dijabetesa tipa 2. Konzumiranje vode je odličan način za smanjenje unosa kalorija i izbjegavanje visokog nivoa šećera u krvi. Pored vode, crni, zeleni i biljni čaj ili limunada (bez šećera tj. zaslađeni prirodnim zaslađivačem od biljke Stevia) su takođe dobra zamjena za slatka pića.

Drugi segment koji ne smijemo zanemariti kako u prevenciji predijabetesa tako i njegovog liječenja jeste fizička aktivnost. Savremeni čovjek provodi dosta vremena u zatvorenom prostoru, fizički je neaktivan, ne kreće se i zanemaruje fizičku aktivnost pravdajući se nedostatkom vremena. Fizička aktivnost pomaže u poboljšanju naše kondicije, kao i zdravlja uopšte.

Vježbanje takođe pomaže mišićima da efikasnije koriste insulin, izlažući manjem stresu ćelije koje proizvode insulin. Da bi se uspješno nosili sa predijabetesom i smanjili rizik od razvoja dijabetesa tipa 2, preporučuje se vježbanje najmanje 150 minuta nedjeljno, tj. 5 dana nedjeljno po 30 minuta. Tako male promjene u svakodnevnoj rutini mogu doprinijeti da ne dodje do razvoja dijabetesa. To ne moraju biti fizički zahtjevne vježbe. U praksi to znači da osoba treba da podigne svoj puls na 70-80% maksimalnog kapaciteta tj. oko 80-100 otkucaja u minutu, a umjereno preznojavanje će potvrditi da smo na dobrom putu. Dovoljno je da u svoj život uvrstimo neke od navedenih fizičkih aktivnosti pa da se na duže staze osjeti benefit po naše zdravlje: - češći boravak u prirodi koji treba koristiti za planiranje, dugačke šetnje, splavarenje…

- korišćenje stepenica umjesto lifta, - pješačenje do prodavnica umesto vožnje automobilom, - vožnja bicikla do posla umjesto korišćenja autobusa, - rad u bašti ili sređivanje dvorišta, - pranje i usisavanje automobila svojeručno, umjesto odvoženja u autopraonice, - u pauzi za ručak tokom 10-15 minuta upražnjavati brzo hodanje, - boravak na plaži iskoristiti za aktivno plivanje itd.

Poželjno je nekoliko minuta tokom dana raditi vježbe visokog intenziteta (ukoliko to kardiovaskularni status dozvoljava) jer je dokazano da takva kombinacija fizičke aktivnosti itekako pogoduje osobama sa predijabetesom i dijabetesom kao i gojaznima.

Ukoliko se ne pridržavamo gore navedenih trendova zdrave ishrane i upražnjavanja fizičke aktivnosti, a pritom unos hrane bude znatno veći od potreba organizma, tj. potrošnje tako unijetih kalorija, neminovno dolazi do pojave gojaznosti kao jednog od najznačajnijih faktora za razvoj predijabetesa i dijabetesa. Smatra se da je pacijent gojazan ukoliko je njegov “indeks tjelesne mase“ – ITM (“body mass index”-BMI) veći od 30 kg/m2 – ili ima obim struka veći od 80 cm za osobe ženskog i veći od 94 cm za osobe muškog pola.

Gojaznost ne predstavlja samo estetski problem, već se

danas smatra bolešću koja poprima epidemijske razmjere. Razlozi su mnogobrojni, ali najčešći su prekomjerni unos neadekvatnih namirnica i sedentarni način života svojstven civilizacijskom trenutku u kome živimo. Masno tkivo koje je prekomjerno zastupljeno kod gojaznih osoba se ne akumulira podjednako kod svih.

Postoji potkožno – subkutano masno tkivo i posebno značajno visceralno masno tkivo koje se nalazi unutar trbuha, između organa i veoma je metabolički i hormonski aktivno. Tip gojaznosti u kojoj postoji karakteristično nagomilavanje masnog tkiva u predjelu trbuha zove se abdominalna gojaznost ili gojaznost tipa “jabuka”, i predstavlja povećan rizik od pojave komplikacija.

Najčešće komplikacije koje su zastupljene kod tako gojaznih osoba su kardiovaskularni problem i neadekvatna glikoregulacija koja može biti tipa glukozne intolerancije tj. predijabetesa, ali takođe i manifestnog dijabetesa. Gojazne osobe imaju i veći rizik da obole od malignih bolesti, bolesti koštano-zglobnog sistema, bolesti sistema za varenje itd.

Ako imamo prekomjernu težinu gubitak nekoliko kilograma smanjuje šećer u krvi, poboljšava zdravlje i pomaže nam da se osjećamo bolje. Održavanje normalne težine takođe može povećati osjetljivost na insulin čineći ga tako potentnijim, što olakšava regulaciju nivoa šećera u krvi. Ukoliko je naša težina iznad nivoa zdrave težine, gubitak samo 5 do 7% od trenutne težine može spriječiti ili odložiti razvoj dijabetesa tipa 2.

Ukoliko želimo da se na adekvatan način upustimo u borbu sa predijabetesom kao posljednjim stepenikom koji nas uvodi u dijabetes, neophodno je da uz odgovarajuću medikamentoznu terapiju (metformin sa produženim djelovanjem) promijenimo i životne navike koje se tiču ishrane i fizičke aktivnosti.

Samo na taj način možemo neutralisati sve one loše posljedice koje predijabetes i manifestni dijabetes mogu imati po naše zdravlje.

Literatura: American Diabetes Association. 3. Prevention or delay of type 2 diabetes: Standards of Medical Care in Diabetes 2020. Diabetes Care 2020;43(Suppl. 1):S32–S36.

IDF Diabetes Atlas, 9th edition 2019. www.diabetesatlas.org

Sponzorisano

15

Kardiovaskularna (KV) oboljenja predstavljaju vodeći uzrok oboljevanja i smrtnosti širom svijeta. U osnovi brojnih KV oboljenja jeste ateroskleroza, hronično inflamatorno oboljenje kod kog usljed endotelnog oštećenja i povećane propustljivosti endotelnih ćelija dolazi do akumulacije lipida i različitih zapaljenskih ćelija, i posljedičnog formiranja aterosklerotskog plaka.

Djelovi cirkulatornog sistema gdje postoje oštećene endotelne ćelije predstavljaju pogodno tlo za proces tromboze i formiranja krvnog ugruška. U slučaju formiranja malih tromba (što je najčešće u mirkocirkulaciji), naš organizam posjeduje sopstveni fibrinolitički sistem koji razlaže ove trombe. Glavni endogeni fibrinolitički enzim jeste plazmin, koji ima svoje aktivatore i inhibitore. Njihovom ravnotežom, aktivacijom i inaktivacijom se obezbjeđuje homeostaza između procesa tromboze i fibrinolize u organizmu. Međutim, veći trombi koji okludiraju lumen, npr. koronarnih ili cerebralnih arterija, mogu dovesti do kliničke slike infarkta miokarda ili moždanog udara. U tim situacijama je potrebno pospješiti fibrinolizu različitim ljekovima, i spriječiti dalju agregaciju trombocita i formiranje tromba.

Posljednjih decenija se velika pažnja posvećuje prevenciji kardiovaskularnih bolesti i modifikaciji faktora rizika. Na neke faktore rizika se može uticati, kao što su ishrana, tjelesna težina, fizička aktivnost, regulisanje krvnog pritiska i dijabetesa, dok se na genetsku osnovu, starost i pol ne može uticati.

Ispitivanja različitih populacija i njihovog kardiovaskularnih optećenja pokazala su da stanovnici azijskog kontinenta, naročito Japana, imaju iznenađujuće niži KV mortalitet i manji rizik od koronarne bolesti srca u poređenju sa ostatkom svijeta (Nagata i sar., 2017). Pretpostavlja se da je jedan od razloga njihove dugovječnosti i manjeg KV rizika hrana koju redovno konzumiraju.

Pored manjeg unosa zasićenih masnih kiseline i većeg unosa ribe, smatra se i da veći unos soje doprinosi manjem KV morbiditetu

16

i mortalitetu u Japanu. Ovdje spada nato, jelo koje se sprema od fermentisane soje i predstavlja tradicionalni doručak u Japanu.

Osamdesetih godina prošlog vijeka grupa istraživača je iz nato-hrane izolovala jedan interesantan enzim kome je dala ime natokinaza (Sumi i sar., 1987). Pokazalo se da natokinaza ispoljava višestruke korisne KV efekte koji se mogu koristiti u prevenciji i terapiji KV bolesti. Na prvom mjestu su fibrinolitički i antitrombotski efekat natokinaze, zatim antiaterosklerotski efekat, antihipertenzivni efekat i neuroprotektivni efekat ovog potentnog i prirodnog enzima.

Natokinaza ispoljava fibrinolitički efekat pomoću četiri komplementarna mehanizma djelovanja: direktnom razgradnjom fibrina, stimulacijom pretvaranja prourokinaze u urokinazu, stimulacijom aktivnosti tAP (tkivnog aktivatora plazminogena) i razgradnjom inhibitora aktivatora plazminogena 1 (PAI-1). Eksperimentalno je pokazano da natokinaza djeluje 4 puta snažnije od endogenog fibrinolitičkog enzima plazmina.

Na našem tržištu se pojavio potpuno jedinstven proizvod koji se zove Nattokinn® i koji sadrži natokinazu u dozi od 100 mg po kapsuli i folnu kiselinu u dozi od 200 µg. Razlika između ovog proizvoda i drugih fibrinolitika se ogleda u bezbjednosti i komfornosti primjene Nattokinn®-a. Natokinaza je prirodna supstanca, bezbjedna za dugotrajnu kontinuiranu primjenu jer ne povećava hemoragijski rizik i nema neželjenih efekata na zdravlje osoba, što su potvrdila brojna toksikološka ispitivanja (Lampe i sar., 2016; Fu i sar., 2012). Nattokinn® se primjenjuje peroralno, za razliku od većine fibrinolitika koji se primjenjuju u vidu injekcije.

I najvažnije, natokinaza ispoljava veći broj korisnih kardiovaskularnih efekata koji sinergistički mogu značajno poboljšati zdravlje pacijenta.

Ovaj dijetetski suplement se veoma dugo koristi kako u zemljama azijskog kontinenta (Japan, Kina i Koreja), tako i u Evropi, SAD, Kanadi i Australiji u cilju poboljšanja cirkulacije, prevencije formiranja krvnog ugruška, razređivanja krvi i prevencije pojave kardiovaskularnih događaja. Način primjene je veoma jednostavan i komforan jer se savjetuje primjena 1 – 2 kapsule dnevno sa oko 200 ml vode.

Jedna od misterija za koju trenutno ne postoji objašnjenje je ta da žene koje koriste kontracepcijske pilule (oralno) trepnu za 32% puta više od ostalih žena i muškaraca.

U drevnoj Kini razbojnicima koji su napadali putnike odsijecali su noseve.

Na lobanji Vinsenta Marije Velaskeza, nekadašnjeg sveštenika, koja se nalazi u muzeju u Meridi u Meksiku, ispisan je stih pjesnika Luisa Rozada: 'Srećnik, on ne misli'.

Samo nekoliko noći bez sna kod čovjeka će uzrokovati radikalne psihičke promjene.

Rekord u nespavanju iznosi 264 sata.

Mikroorganizam Helicobacter pylori, koji se nastanjuje u crijevima, pomaže u regulaciji probave i proizvodnji neophodne energije.

Nokti na rukama rastu oko 0,1 milimetar na dan, tri puta brže nego nokti na nogama.

Istraživači su otkiri da zijevamo više tokom zime, jer je temperatura spoljašnjeg vazduha hladnija nego unutrašnja tjelesna temperatura.

18

Već dugi niz godina poznato je da sva živa bića proizvode malu količinu svjetlosti, kao rezultat hemijskih reakcija unutar svojih ćelija.

Infarkt je češći ponedeljkom!

Desetogodišnje istraživanje u Škotskoj pokazalo je da 20 odsto više ljudi umre u ponedjeljak, u poređenju s bilo kojim drugim danom. Smatra se kako je to posljedica prekomernog konzumiranja alkohola tokom vikenda i stresa povezanog s novom radnom nedjeljom.

Mačka je jedina domaća životinja koja se ne pominje u Bibliji.

Svaka osoba nosi sa sobom približno kilogram mikroba svakog dana.

U staroj Engleskoj ljudi nisu smjeli voditi ljubav bez odobrenja kralja, ako se radilo o članu engleske porodice.

Kada bi par poželio da ima djecu morao bi da zatraži dozvolu monarha.

Prema mišljenju naučnika svi smo sanjari najmanje 30 posto vremena.

Riječ cigara španskog je porijekla i znači „cvrčak“.

19

Mjesto hondroprotekcije u liječenju osteoartritisa

Dr Rifat Međedović, internista reumatolog Odjeljenje za reumatologiju, Klinički centar Crne Gore

Osteoartritis (OA) predstavlja najčešće hronično zglobno oboljenje, koje se javlja češće kod starijih osoba, ali takođe ima sve veću tendenciju pojave u srednjoj dobi kod radno aktivnog stanovništva, a bol u zglobu, ukočenost, deformitet i gubitak funkcije dovode do hroničnog invaliditeta. American College of Rheumatology (ACR) je definisao OA kao heterogenu grupu poremećaja koji dovode do zglobnih simptoma i znakova, a koji su povezani sa poremećajem integriteta zglobne hrskavice koji je u vezi sa promjenama u samoj kosti i njenim zglobnim okrajcima (Altman et al, 1986). American Academy of Orthopedic Surgeons navodi da OA nastaje kao rezultat zajedničkog djelovanja mehaničkih i bioloških događaja koji destabilizuju balans između degradacije i sinteze zglobne hrskavice i subhondralne kosti.

Pomenuto može biti inicirano brojnim faktorima, ali su najčešći: genetski, razvojni, metabolički i traumatski.

Patogenetski i patomorfološki OA se manifestuje morfološkim, biohemijskim, molekularnim i biomehaničkim promjenama ćelija hrskavice, koštanih ćelija, kao i ekstracelularnog matriksa. Ovi događaji dovode do razmekšavanja hrskavice, fibrilacije, ulceracija i njenog gubitka, kao i skleroze, očvršćavanja

20

subhondralne kosti i formiranja novih koštanih formacija (osteofita) i subhondralnih cisti. Uglavnom, brojne definicije čine da se OA svakako posmatra kao “degenerativni proces” ili kao “bolest trošenja”, ali važno je naglasiti da je ona rezultat aktivnih biohemijskih, biomehaničkih i ćelijskih procesa. Takođe, više ne govorimo samo o “hondrocentričnom konceptu”, već da su kod OA zahvaćene sve strukture zgloba i da dolazi do njihovih intezivnih interakcija. Homeostaza zglobnih struktura se sve češće pominje u literaturi, i nešto čemu se teži, a ukoliko dođe do oštećenja jedne od zglobnih struktura doći će i do prenosa oštećenja na druge (mehaničke, molekularne, medijatorske i ćelijske interakcije). To bi možda moglo biti od koristi u identifikaciji “targeta” u prevenciji, tretmanu i rehabilitaciji OA. I zaista, zglobna hrskavica i subhondralna kost predstavljaju biomehaničku i biološku jedinicu zglobne strukture i oštećenja (Lories and Luyten, 2011). Kada govorimo o molekularnoj patogenezi OA, ona se odnosi na progresivni gubitak homeostaze zgloba/zglobnog organa koji zahvata hrskavicu, kost, sinovijum, ligamente i mišiće.

Svi procesi su pokrenuti i praćeni produkcijom proinflamatornih citokina i faktora rasta uz aktivnost inflamatornih ćelija, tako da

se OA smatra pravim zapaljenskim procesom u zglobovima koji prati i/ili prethodi degenerativnom procesu.

Problematično je navesti prevalenciju OA, jer klasifikacioni kriterijumi ACR za OA podrazumijevaju bol koji je subjektivna karakteristika i ljudi ga različito navode: koljena OA 240/100000 godišnje, šake OA 100/100000 godišnje, kukovi OA 88/100000 godišnje (Oliveria et al, 1995). Češće obolijevaju žene i stariji od 50 godina. Zanimljivo je to da je OA koljena i OA šaka češća kod žena, dok je OA kukova češća kod muškaraca.

Prirodni tok OA je hroničan, odnosi se na progresivno oboljenje sa ili bez kasnijeg razvoja simptoma. Prethodna trauma je nešto što sigurno može pokrenuti i ubrzati proces. Ali treba znati da ne postoji jasna povezanost kliničkih simptoma i radiografskih znakova oštećenja zglobnih struktura i više je na individualnom nivou (Duncan et al, 2011).

Faktori rizika za OA su brojni, ali su najznačajniji sljedeći: gojaznost, hiperglikemija, hiperholesterolemija, dijetalna ishrana (nedostatak vitamina C i antioksidanasa), starija dob, ženski pol, koštana gustina (veća koštana gustina), polni hormone, fizička aktivnost, zglobni deformiteti (urođeni ili stečeni), povreda i repetitivne povrede, mišićna slabost i genetska predispozicija.

Klinički, bol i ukočenost jednog ili više zglobova je nešto što bolesnike dovodi kod ljekara, a prisustvo faktora rizika npr. starija dob, gojaznost, familijarna istorija itd. ih obično šalje na radiografske pretrage koje su više nego dovoljne za postavljanje

dijagnoze oboljenja. Najznačajnije kliničke manifestacije OA su: bol, ukočenost, ograničenje pokreta/funkcije, sa ili bez depresije/ poremećaja sna, sa ili bez smanjenja kvaliteta života. U kliničkom nalazu su najznačajniji: otok zgloba, bolna osjetljivost zgloba, zglobni deformiteti/subluksacije, poremećen hod, kao i izmjena mekih tkiva i burzi. Teret OA i povezanost sa troškovima zdravstvenog osiguranja su ogromni, i 2002. godine Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) je OA uvrstila na četvrto mjesto svjetskih globalnih uzroka invaliditeta (WHO, 2002). Isto je od strane SZO potvrđeno 2012. godine uz skretanje pažnje da je OA u porastu, a između ostalog zbog gojaznosti i sve starijeg stanovništva. No, obzirom na brojne faktore rizika, postoji sve više individualnih razloga pomenutog porasta.

Optimalan tretman OA bi podrazumijevao ranu dijagnozu i izmjenu faktora rizika koji mogu uticati na prognozu/ progresiju oboljenja. Dogovoreni ciljevi liječenja su: - edukacija pacijenata, - oslobađanje od bola, - optimizacija funkcije zglobova, - korisna/moguća modifikacija OA procesa.

Edukacija pacijenata uz ispravne savjete za vježbanje i aktivnost značajno popravljaju uspjeh liječenja, jer zglobovi su strukture namijenjene pokretima i zdravi zglobovi se mogu održati samo ispravnim pokretima, a dokazani benefiti vježbanja su popravljanje subjektivnog osjećaja, povećanje mobilnosti

21

(obima pokreta), povećanje stabilnosti pri stajanju i hodu, smanjenje mogućnosti pada. Redukcija neželjenih mehaničkih (otežavajućih) faktora (EULAR recommendations, Fernandes et al, 2013) se ostvaruje kroz smanjenje tjelesne mase (poboljšanje funkcije, skromnijeg poboljšanja bola, primarna i sekundarna prevencija OA) i nošenje odgovarajuće obuće (OA kuka i koljena - minimalizacija opterećenja na kuku i koljenu pri stajanju i hodu).

Kada je u pitanju terapija bola, prije svih svoje mjesto zauzimaju paracetamol i nesteroidni antiinflamatorni ljekovi (NSAIL). Paracetamol (Acetaminofen) anagletik i antipiretik centralnog djelovanja, koji se može uzeti i do nekoliko puta dnevno, koji nema značajnih interakcija sa ljekovima, ali kada se uzima zajedno sa NSAIL ima veliki rizik od gastrointestinalnog krvarenja, oprez zbog potencirane hepatotoksičnosti kod alkoholnog oštećenja jetre. Zbog bezbjedonosnog profila, cijene, dostupnosti, EULAR ga je uvrstio u preporuke kao prvu liniju farmakoloških terapijskih mjera OA (Jordan et al, 2013) Lokalni preparati NSAIL imaju dobru adherenciju pacijenata, pogotovo kod lokalizovane OA, ali je nejasan učinak kod „multizglobne“ OA, i nalaze se strogo u EULAR preporukama za OA šaka i koljena (Jordan et al, 2003) Postoje različiti oblici za topikalnu primjenu: kreme, gelovi, sprejevi. Njihovom primjenom se postiže manje od 15% plazma koncentracije lijeka, te su mali ili nikakvi rizici od gastroinetstinalnih neželjenih efekata. Dodaci u vodi dimetilsulfoksida ili transferzoma čine da topikalni preparat prodire u dublja tkiva, a primjenjuju se uglavnom 3 x dnevno.

Ovi preparati imaju mali prodor u sinovijalnu tečnost (ali ne beznačajan), ali svakako veliku komponentu bola kod OA čini oštećenje vanzglobnih struktura. Lokalni kapsaicin – lipofilni alkaloid iz Chilli peppers-a koji se selektivno veže i aktivira nociceptorna C vlakna i time izaziva lokalni porast temperature i analgeziju. Ovaj preparat za lokalnu primjenu je dostupan u koncentracji 0.025 do 0.075%, važno je voditi računa da ne dođe u kontakt sa očima i sluznicama, ali je registrovan samo u nekoliko zemanja za OA, više za neuropatski bol. Postoje brojne studije koje su pokazale efikasnost kod OA koljena i šaka, i to 3 x dnevno nanešen (Jordan et al 2003). Oralni preparati NSAIL i to uključujući i selektivne COX-2 inhibitore, rezervisani su za pacijente koji ne reaguju na acetaminofen. Studije su pokazale superiorno bolje rezultate kod primjene oralnih NSAIL u odnosu na placebo ili primijenu Paracetamola, ali nema značajnih razlika među pojedinačnim NSAIL. No, kada su ovi ljekovi u pitanju, svakako je najvažniji segment priče koji se tiče njihove toksičnosti.

Neželjeni efekti u vidu gastrointestinalnog krvarenja, hepatična toksičnost, renalna toksičnost, porast kardiovaskularnog rizika kod COX-2 selektivnih itd, svakako čine da se oni trebaju koristiti najkraće moguće, u najnižoj efektivnoj dozi i uz gastroprotekciju.

Antidepresivi (duloksetin, imipramin, amitriptilin) su ljekovi koji imaju svoje mjesto u terapiji bola kod OA, a imajući u vidu kompenentu centralnog bola kod bolesnika sa OA, i brojne studije su pokazale značajno smanjenje bola i invaliditeta (Fernandes et al, 2013). Intraartikularni glikokortikoidi su pokazali dobre rezultate u otklanjanju bola i to nekoliko časova nakon aplikacije, sa analgetskim efektom do 1-4 nedjelje kada je OA koljena u pitanju i do 8 nedjelja kada je OA kuka u pitanju. Ovo je jedna sigurna, lako izvodljiva i dobro tolerisana procedura (Coutney and Doherty, 2005), a takođe se postiže i velika pomoć

22

sa psihičkog aspekta jer pacijent počinje da vjeruje da je bol moguće otkloniti i time se daje pozitivan efekat i za druge terapijske opcije. Mogući neželjeni efekti, mada rijetki, su: postinjekciono pogoršanje bola, postinjekcioni facijalni „flushing“ kod žena, pogoršanje glikemije kod dijabetičara. Kod uznapredovalih slučajeva OA primjena štapova i hodajućih pomagala, različitih proteza, uložaka i drugih biomehaničkih pomagala, pomaže u otklanjanju bola i daljeg napredovanja invaliditeta. Hirurške intervencije, prije svega korektivne tehnike, a kod izraženih deformiteta kod dugotrajnih OA procesa. „Bolest modifikujući ljekovi za osteoartritis“ Sve se više u ispitivanjima nameće potreba za pronalaskom ljekova koji potencijalno mogu uticati na promjenu toka bolesti OA, a uzimajući u obzir već naglašenu činjenicu da to nije „bolest trošenja“ odnosno degenerativni proces, već bolest jasno dokazanih ćelijskih i molekularnih interakcija koji imaju za posljedicu oštećenje zglobnih struktura. Nutritienti su prirodni produkti koji kao i hrana mogu imati benefit na zdravlje. Među njima kod OA su najznačajniji glukozamin i hondroitin, ali i dijetetski suplementi sa njima, jer oni su svakako komponente glikozaminoglikana hrskavice. Glukozamin sulfat i hondroitin sulfat su pokazali smanjenje bola i smanjenje progresije zglobnog oštećenja u brojnim studijama (Leeb et al, 2000, Rintelen et al, 2006). Iako postoje dokazi da pojedine grupe ljekova mogu popraviti biohemijske i strukturne promjene kod OA, još uvijek nijesu uvrštene u preporuke. Među njima najvažniji: glukozamin, hondroitin, diacerein, doksiciklin, risedronat, stroncijum i hijaluronan. Dvije placebo kontrolisane studije za glukozamin sulfat (1500mg/dan) i hondroitin sulfat (800mg/dan) pokazale su usporenje procesa sužavanja, odnosno gubitka zglobne hrskavice (prostora). Takođe se postavlja pitanje da li se očekuje poboljšanje i u smislu bola, funkcionalnosti i kvaliteta života, obzirom da je terapija usmjerena prema jednom target tkivu odnosno organu (hrskavici, kosti). Ispitivanja sa učinkom vitamina D kod OA su u toku, i u čekanju su rezultati.

Međunarodno društvo za istraživanje osteoartritisa (OARSI) u smjernicama za nehirurško liječenje OA je navelo sljedeće suplemente od značaja u liječenju OA: glukozamin, hondroitin, sulfat i diacerein, dok je EULAR (Euroean League Against Rheumatism) prepoznao sljedeće: glukozamin, hondroitin, avokado soja, i hijaluronska kiselina. Glukozamin je prirodno prisutan aminomonosaharid koji nastaje u ljudskom organizmu od glukoze i L-glutamina te je ključna komponenta komplikovanijih spojeva glukozaminoglikana i glikoproteina, koji su važni sastojci vezivnog tkiva. Neophodan je za: konstrukciju i održavanje vezivnog tkiva, zajedno sa glukuronskom kiselinom čini hijaluronsku kiselinu i pomaže ugradnju sumpora u hrskavicu (osigurava elastičnost, sposobnost ublažavanja udaraca te je čuva od oštećenja). Hondroitin je složeni ugljeni hidrat (glikozaminoglikan) kojeg nalazimo u vezivnim tkivima svih sisara. Sintetiše se iz beta-D-glukuronske kiseline i D-N beta acetil galaktozamina.

U tijelu ga stvaraju ćelije hrskavice (hondrociti) i ima nekoliko važnih uloga: osigurava stvaranje sinovijalne tekućine u zglobu, stimuliše zadržavanje vode i hranjivih sastojaka (prehrana zgloba, hrskavicu ne ishranjuje krvotok), doprinosi elastičnosti, štiti zdravu hrskavicu od preranog propadanja (sprečavajući aktivnost i neutrališući proinflamatorne enzime) i stimuliše i proizvodnju

kolagena. VeÄ&#x2021; pomenuti nutritienti (dodaci ishrani) nijesu standardizovani i ne podlijeĹžu regulativi od strane nadleĹžnih FDA (agencija za ljekove i hranu) i EMA (evropska agencija za ljekove), te kvalitet i sadrĹžaj sastojaka moĹže varirati kod pojedinih proizvoda. Preporuka je sljedeÄ&#x2021;a, a na raÄ?un dosadaĹĄnjih studija, kao i svakodnevne prakse, da suplement treba sadrĹžati bar 1500mg glukozamina i bar 1200mg hondroitina da bi se oÄ?ekivali ranije pomenuti korisni terapijski efekti. VaĹžno je takoÄ&#x2018;e istaÄ&#x2021;i da upotreba glukozamina i hondroitina ima sinergijski efekat, ĹĄto je svakako dokazano u studiji Lippiella i saradnika 2000. godine.

Kontraindikacije za primjenu ovih suplemenata su: preosjetljivost na bilo koji sastojak lijeka, alergija na ĹĄkoljke, trudnoÄ&#x2021;a, dojenje i djeca ispod 18 godina, dok je relativna kontraindikacija odnosno prema procjeni ljekara, ĹĄeÄ&#x2021;erna bolest. Razlozi izostanka ili nedovoljnog djelovanja ovih ljekova su: suboptimalno doziranje, neadekvatno trajanje terapije i nerazumijevanje kod kojih bolesnika je potrebno dati ovu vrstu terapije (Andrew Sherman et al, 2012).

DosadaĹĄnje studije i kliniÄ?ka praksa su pokazali da suplement treba sadrĹžati glukozamin, hondroitin i sulfat zbog ranije pomenutog i veoma korisnog sinergistiÄ?nog djelovanja, trajanje terapije bar 3-6 mjeseca u smislu procjene korisnog terapijskog efekta (smanjenje bola, smanjenje ukoÄ?enosti, poboljĹĄanje pokretljivosti), dok je izbor bolesnika koji je kandidat sa upotrebu suplemenata takoÄ&#x2018;e vaĹžan jer je njihova upotreba kod uznapredovalih OA i

oni koji su kandidati za hirurĹĄko lijeÄ?enje kontradiktorna. Kada su u pitanju korisni efekti primjene ovih suplemenata, sve se viĹĄe govori o njihovom antiinflamatornom efektu, ĹĄto buduÄ&#x2021;e studije treba i da dokaĹžu. U Crnoj Gori su dostupni brojni suplementi sa pomenutim sastavima, a izmeÄ&#x2018;u ostalih i NBL Glukosamin hondroitin MSM, NBL Glukosamin hondroitin itd.

KliniÄ?ke studije su pokazale statistiÄ?ki znaÄ?ajnu efikasnost ovakvih supstanci sa sljedeÄ&#x2021;im karakteristikama (Marc Hochberg et al, 2008):

t QPĘ&#x160;FUBL EKFMPWBOKB QSPMPOHJSBO KF OB PUQSJMJLF EP sedmica,

t TJNQUPNBUTLJ FGFLBU TF [BESäBWB OBLPO QSFTUBOLB UF SBQJKF UPLPN QFSJPEB PE EP TFENJDB

t VQPUSFCB V[BTUPQOP NKFTFDB EWB QVUB HPEJĂ?OKF QSJ bliĹžno je efikasna kao i kontinuirani tretman.

Dugotrajna terapija suplementima u trajanju 2-3 godine moĹže usporiti progresiju bolesti osteoartritisa, te se iz tog razloga smatraju ljekovima koji modifikuju bolest (D.Uebelhart et al, 2005). TakoÄ&#x2018;e, u svakodnevnoj reumatoloĹĄkoj praksi je sve viĹĄe ustaljen termin hondroprotektivi, iz istog razloga.

Umjesto zakljuÄ?ka bih naglasio znaÄ?aj ranog otkrivanja osteoartritisa, uz adekvatnu modifikaciju aktivnosti i pravovremeno uvoÄ&#x2018;enje suplemenata u terapiju, umnogome moĹžemo promijeniti tok bolesti.

Okultno krvarenje iz digestivnog trakta Dr Mladen Donković, gastroenterohepatolog Opšta bolnica Kotor

Krvarenje iz digestivnog trakta predstavlja ozbiljno kliničko stanje koje je nekada teško dijagnostikovati prije nego što se pojave intenzivniji simptomi, s obzirom da se ne može uvijek vidjeti golim okom. Krvarenja su kategorizovana na krvarenja iz gornjih partija digestivnog trakta i krvarenja iz donjih partija digestivnog trakta.

Krvarenje iz gornjih partija digestivnog trakta podrazumijeva krvarenje iz dijela digestivne cijevi koja se pruža od usne duplje do Treitzovog ligamenta, a ispod te anatomske demarkacione tačke su krvarenja iz donjih partija digestivnog trakta.

Gubitak krvi se najčešće manifestuje na nekoliko načina, u vidu hematemeze, melene ili hematohezije. Hematemeza je povraćanje svježe crvene krvi ili sadržaja izgleda taloga kafe.

Melena predstavlja pasažu tečne, crne stolice, što je znak aktuelnog krvarenja (svježa melena). Formirana crna stolica (stara melena) ukazuje da je pacijent krvario. Hematohezija je prolazak svijetle svježe krvi ili ugruška kroz rektum, sa stolicom ili bez nje.

Krvarenja iz digestivnog trakta se mogu manifestovati u vidu 4 forme, tj. kao jasno vidljivo krvarenje iz gornjih partija, jasno vidljivo krvarenje iz donjih partija, okultno - neprepoznatljivo za samog pacijenta i skriveno - iz nepoznatog mjesta, odnosno nepoznatog nakon inicijalne endoskopije.

Okultno krvarenje iz digestivnog trakta prikazuje se pozitivnim testom na krv u stolici i/ili sideropenijskom anemijom.

Može se izgubiti više od 200 ml krvi u proksimalnom dijelu crijeva, a da se ne pojavi melena. Najčešće su u pitanju hronična krvarenja i uzrokuju gubitak gvožđa sa posljedičnom anemijom.

Uzroci okultnog krvarenja mogu biti različiti, a najčešće

24

su erozije i ulkusi jednjaka, želuca i dvanaestopalačnog crijeva, koji uzrokuju sideropenijsku anemiju kod 30-70% pacijenata.

Ostali uzroci su različitii upalni procesi, benigni i maligni tumori, vaskularne bolesti, upotreba ljekova poput NSAIL...

Pacijenti se žale na umor, palpitacije, posturalnu hipotenziju, glavobolju, dipsneju. Dispepsija, bol u trbuhu, gorušica ili regurgitacija upućuju na peptičnu bolest, a inapetencija i gubitak tjelesne mase na malignu bolest.

Fizikalnim pregledom pacijenta u ambulanti može se primijetiti blijeda koža, tahikardija, posturalna hipotenzija. Kod nekih pacijenata se javlja gubitak kose, glositis, helioza. Limfadenopatija, hepatosplenomegalija, ikterus upućuju na maligni proces, a zajedno sa „spider nevusima“ mogu upućivati na portnu hipertenziju.

Za otkrivanje okultnog krvarenja, zbog jednostavnosti i mogućnosti široke primjene koristi se FOBT test. To je laboratorijski test za dokazivanje prisustva skrivene krvi u uzorku stolice.

Pošto se okultno krvarenje ne može vidjeti golim okom, prisustvo krvi se otkriva uz pomoć hemijskih supstanci koje se koriste u ovom testu. FOBT test može samo da ukaže na prisustvo ili odsustvo krvi, ali ne i na tačno mjesto krvarenja u digestivnom traktu.

Određene namirnice, suplementi i ljekovi mogu uticati na rezultate testa, u smislu dobijanja lažno pozitivnog rezultata (kada u stolici nema krvi ali test regiustruje da ima) ili lažno negativnog rezultata (kada u stolici ima krvi, ali je test ne registruje).

Preporuka je da se nekoliko dana prije testa izbjegava određeno voće i povrće (brokoli, spanać, cvekla, ren), crveno meso i džigerica, suplementi sa vitaminom C, ljekovi protiv bolova (aspirin, ibuprofen...).

U slučaju negativnog rezultata test se obično ponavlja za godinu dana. Ukoliko je rezultat testa pozitivan treba uraditi dodatne analize kao što je kolonoskopija da bi se lociralo mjesto krvarenja. Ukoliko je kolonoskopija negativna radi se gornja endoskposka pretraga.

Terapija okultnog krvarenja zavisi od nalaza. Polipi debelog crijeva se odstranjuju endoskopskom polipektomijom ili hirurškim putem, karcinomi se uklanjaju hirurški ili liječe palijativno. Lezije u sklopu peptične bolesti se liječe antisekretornom terapijom. Endoskopskim putem, farmakološkom terapijom i arterijskom embolizacijom mogu se zaustavljati kravaranje iz angiodisplazija i vaskularnih lezija.

Anemija zbog nedostatka gvožđa liječi se oralnim preparatima gvožđa i terapija je uglavnom dugotrajna. Ukoliko primjena oralnih preparata gvožđa nije moguća iz nekih razloga, primjenjuje se parenteralna terapija, za koju je potreban poseban oprez i koja se primjenjuje u zdravstvenim ustanovama.

Terapija konvencionalnim preparatima gvožđa (ferosulfatom, fero-glukonatom) se uglavnom uzima na prazan stomak, ili uz obroke koji sadrže meso, bolje uz primjenu vitamina C ili hrane koja sadrži vitamin C. Treba izbjegavati primjenu uz mlječne proizvode i čaj. Zbog neželjenih efekata koji se mogu manifestovati u vidu metalnog ukusa u ustima, konstipacije, mučnine, dijareje, tamne boje stolice pacijenti često odustaju od terapije.

Danas na tržištu postoje i preparati gvožđa koji se bolje

podnose i imaju dobru biorapoloživost, među kojima je i preparat sukrozomalnog gvožđa.

Preparat sukrozomalnog gvožđa predstavlja gvožđe pirofosfat, zaštićen fosfolipidnim dvoslojem i estrima sukroze i masnih kiselina. Ovakav sastav omogućava efikasnu resorpciju i sprečava kontakt mukoze sa samim gvožđem. Za razliku od konvencionalnih preparata gvožđa, koji se resorbuju u duodenumu i početnom dijelu tankog crijeva, preparat sukrozomalnog gvožđa se resorbuje u duodenumu i duž cijelog tankog crijeva, što omogućava viši stepen resorpcije i bolju bioraspoloživost.

Prilikom primjene preparata sukrozomalnog gvožđa nema interakcije sa hranom ili ljekovima, gastrointestinalnih tegoba (mučnine, konstipacije), ne mijenja se boja stolice i nema metalnog ukusa u ustima niti prebojenosti zuba.

Ne zaboravimo da je u terapiji anemija bitan tim zdravstvenih radnika, od primarnog do tercijarnog nivoa, ali je najvažniji sam pacijent jer bilo koja terapija neće imati efekta ukoliko se ne uzima na predviđen način.

Literatura: 1. Lewis BS. Small intestinal bleeding, Gastroenterol Clin N Am 2000 2. Krvarenje iz digestivnog trakta, Nacionalni vodič za ljekare u primarnoj zdravstvenoj zastiti, 2005

25

Značaj antioksidanasa u prevenciji i terapiji HPV infekcije Dr Željka Ralević spec. ginekologije Dom zdravlja Podgorica

Infekcija HPV-om (humani papiloma virus) najvažniji je faktor rizika i neophodan uslov za nastanak raka grlića materice.

Neophodan uzrok znači da bez infekcije HPV-om gotovo da nema nastanka najvećeg broja karcinoma grlića.

Postoji više od 120 tipova HPV od kojih 40 mogu uzrokovati genitalne infekcije kod muškaraca i žena. Ovi virusi takođe mogu dovesti do infekcije sluzokože usta i ždrijela.

Dijele se na grupu virusa niskog onkogenog rizika (HPV tip 6, 11, 42, 43, 44) i viruse visokog onkogenog rizika (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59).

26

Većina infekcija izazvanih HPV-om prolazi bez simptoma, odnosno većina zaraženih i ne zna da ima infekciju. Imunosistem u toku 6 – 24 mjeseca stvara antitijela i savladava virusnu infekciju.

Spontani nestanak infekcije je u oko 85-95% slučajeva što potvrđuje i niska prevalenca latentne infekcije HPV u žena starijih od 30 god, dok je prevalenca među ženama starosti 20 – 25 god. i do 30%.

Stopa petogodišnje spontane eliminacije HPV infekcije zahvaljući dobrom imunitetu je 92%.

Imunodeficijencija, trudnoća i ishrana mogu povećati rizik za nastanak klinički vidljive bolesti.

Kod 10-15% infekcija perzistira i to se uglavnom dešava kada je izazvana tipovima HPV visokog rizika. Samo perzistetne HPV infekcije mogu indukovati transformaciju koja kasnije može dovesti do karcinogeneze.

Infekcija se prenosi direktnim kontaktom sa zaraženom kožom ili sluzokožom, najčešće seksualnim putem. Osoba može dobiti HPV infekciju iako partner (bilo da je različitog ili istog pola) nema znakove ili simptome infekcije i čak nakon višegodišnjeg ili trenutnog seksualnog kontakta sa inficiranom

osobom. Takođe je moguće i da se osoba inficira sa više tipova HPV-a.

Imuni odgovor na HPV infekciju nije u potpunosti shvaćen. HP virusi su jasno razvili više mehanizama kako bi izbjegli i urođene i adaptivne imune odgovore. Na primjer, aktivnosti E6 i E7 umanjuju interferonske i proupalne reakcije, ometaju prezentaciju antigena i disregulišu lokalne ćelije koje predstavljaju antigen i tako inhibiraju imunološke reakcije ćelijski posredovane.

Antioksidansi U prirodi postoji veliki broj antioksidanasa koji pomažu našem organizmu u neutralizaciji slobodnih radikala. Neki od njih se mogu sintetisati u našem tijelu ali većina se unosi putem ishrane.

Najvažnije grupe su vitamini, karotenoidi, flavonoidi i polifenoli. * VITAMINI – vitamini C, E, A * KAROTENOIDI - astaksantin, beta karoten, lutein, likopen * FLAVONOIDI - tanini, kvercentin, resveratrol * POLIFENOLI - važni zbog uticaja na metaboličke procese jedan od njih je HCL - najzastupljenija u zelenoj kafi.

Antioksidansi su neophodni za normalno funkcionisanje našeg organizma, a njihov nedostatak dovodi do razvoja bolesti, često i tumora. Stoga danas se preporučuje konzumacija antioksidanasa kako bismo zaštitili organizam od starenja i bolesti.

Izuzetno moćan antioksidans je astaksantin, crvenonarandžasti pigment, jedinstveni sastojak krilovog ulja. Prirodno se nalazi u morskim plodovima, algama, lososu, jastogu, pastrmki.

Najbogatiji izvor astaksantina je zelena alga Haematoccocus pluvalis. Jači je antioksidans i od vitamina C i vitamina E. Ono što ga čini jedinstvenim u poređenju sa drugim antioksidansima je njegova jedinstvena transmembranska orjentacija – prostire se duž cijelog zida ćelijske membrane. Ovo je značajno jer upravo zbog toga on ima sposobnost neutralizacije reaktivnih oblika kiseonika (ROS) koji djeluju izvan i u unutrašnjem dijelu ćelije, a pored toga posjeduje i hidrofobna i hidrofilna svojstva.

Postavlja se pitanje kako podići odbrambeni sistem organizma u borbi sa HPV infekcijom i onemogućiti njenu perzistentnost, a samim tim i pojavu cervikalne intraepitelne neoplazije, odnosno prekanceroznog stanja koje prethodi karcinomu grlića materice.

Optimalnim su se pokazali suplementi koji u sebi sadrže ASTAKSANTIN kao najmoćniji prirodni antioksidans koji jača imuni sistem, a samim tim i povećava vjerovatnoću spontane eliminacije HPV iz organizma. Na taj način pomažući našem imunitetu pomažemo i sebi da se osjećamo bolje, eliminišemo viruse i zaštitimo organizam od bolesti.

Hronika 01. septembar - Omogućene kulturne manifestacije uz prisustvo do 100 građana Nacionalno koordinaciono tijelo za zarazne bolesti (NKT) odlučilo je na predlog Instituta za javno zdravlje Crne Gore (IJZ), da dozvoli povećan broj građana na javnim priredbama i kulturnoumjetničkim manifestacijama u odnosu na ograničenje za ostale skupove.

Omogućeno je okupljanje do 100 lica radi održavanja javnih priredbi i drugih kulturno-umjetničkih manifestacija i festivala na otvorenom javnom mjestu i do 50 lica na zatvorenom javnom mjestu uz obavezu organizatora da obezbijedi: održavanje priredbe bez mogućnosti stajanja; poštovanje fizičke udaljenosti od najmanje dva metra između lica, koja nijesu članovi zajedničkog porodičnog domaćinstva, nošenje zaštitnih maski i dezinfekciju ruku odgovarajućim dezinfekcionim sredstvom, prilikom dolaska na mjesto održavanja manifestacije.

03. septembar - Sve više onih koji su preležali koronavirus Interesovanje građana za seroepidemiološke testove u posljednje vrijeme je povećano, a kako su Dnevnim novinama kazali u privatnim laboratorijama u Podgorici, građani ih najčešće rade u želji da utvrde da li su razvili imunitet na korona virus, ali i zbog putovanja u inostranstvo.

Specijalista medicinske biohemije mr sc. Dragica Božović kaže da je u prosjeku od svih testiranih pozitivno od 15 do 20 odsto pacijenata.

- S vremenom je broj pozitivnih na preležanu infekciju, IgG antitijela, u porastu. Obradili smo značajan broj pacijenata i pozitivnih je prosječno 15-20 odsto - kazala je mr Božović.

Kako objašnjava, antitijela se formiraju kao odgovor organizma na prisustvo virusa i određuju se iz krvi pacijenta.

- Antitijela klase IgM se mogu detektovati nedjelju dana nakon prvih simptoma bolesti i pokazatelj su svježe infekcije.

Održavaju se najduže dvije do tri nedjelje i kasnije se ne mogu

28

određivati. Antitijela klase IgG su najvišeg nivoa između druge i četvrte nedjelje od prvih simptoma bolesti. Visočija su kod teže kliničke slike i zadržavaju se malo duže kao pokazatelj preležane infekcije - pojasnila je mr Božović.

Dr Mija Musović iz laboratorije Milmedika naglašava da su primijetili da je veliki broj pacijenata bilo pozitivno iako nijesu imali simptome korona virusa.

- Ima dosta pacijenata koji su asimptomatski, koji su preležali virus, a nisu ni znali. Na primjer, dođu da rade test zbog putovanja i utvrde da su pozitivni. E sad to uglavnom nisu neka visoka antitijela, vjerovatno je bio neki blaži kontakt. Međutim, kada je riječ o imunitetu, pitanje je koliko zapravo ostaju ta antitijela u krvi. To nije dovoljno ispitano - napominje dr Musović.

Pored seroloških testova, dr Musović navodi da se rade i brzi test brisa na antigen na Covid koji predstavlja dobru selekciju u sklopu PCR-a. - Mi radimo brzi test brisa iz nosa i to je nešto novo, što se dobro pokazalo kao pouzdano, ali ne može se uzeti kao potvrdni test. Ipak, to predstavlja dobru selekciju za PCR test.

Uzme se bris pacijentu, odradi se u roku od pola sata i ukoliko je pozitivan, mi ga dalje šaljemo Institutu za javno zdravlje da ga testiraju na PCR. Za taj brzi test je veoma važna faza u kojoj se pacijent testira. Bitno je ako se kod pacijenta pojave simptomi da dođe da uradi brzi test u tih prvih dva do tri dana - pojašnjava dr Musović i naglašava da je u svakom slučaju potreban PCR test.

05. septembar - Preminuo doktor Veljko Međedović Doktor Veljko Međedović, jedan od rodonačelnika moderne kardiologije i interne medicine u Crnoj Gori, preminuo je u 96. godini, saopšteno je iz Ljekarske komore. Medicinski fakultet i specijalizaciju iz oblasti Interna medicina završio je na Medicinskom fakultetu u Beogradu.

Iz Komore su kazali da je cio radni vijek proveo u Podgorici prvenstveno posvećen liječenju pacijenata sa srčanim oboljenjima, zbog čega se smatra tvorcem moderne kardiologije u Crnoj Gori.

- Prije 16 godina, igra sudbine učinila je da bude jedan od prvih pacijenata koji su podvrgnuti operaciji na otvorenom srcu upravo u Klinici za srce njegovog Kliničkog centra Crne Gore - saopštili su iz Komore.

Dr Međedović je, kako su naveli, ostao posvećen liječenju crnogorskih građana dugo nakon penzionisanja.

06. septembar - Kompanija Domen donirala medicinsi materijal Kliničkom centru Kompanija doMEn, registrar crnogorskog nacionalnog domena, donirala je Kliničkom centru Crne Gore infuzione i špric

pumpe, moderne medicinske uređaje neophodne prilikom pružanja intravenozne terapije, vrijednosti oko 20.000 eura.

Dr Jevto Eraković, direktor Klničkog centra Crne Gore, zahvalio je na vrijednoj donaciji kompaniji doMEn ističući da se radi o medicinskim sredstvima koja su neophodna u svakodnevnom radu medicinskog osoblja pri liječenju pacijenata, te je potrebno i njihovo stalno zanavljanje.

- Infuzione i špric pumpe koriste se za precizno i bezbjedno doziranje ljekova prilikom njihove aplikacije kod najtežih stanja kao i kod onih pacijenata gdje je neophodna kontinuirana terapija.

Moram da podsjetim da ovo nije prva donacija kompanije doMEn crnogorskom zdravstvu, što me posebno raduje, naročito sada kada se cijeli svijet bori sa pandemijom izazvanom novim korona virusom. Nabavka nove i zanavljanje postojeće opreme mora da bude kontinuirana, a u tome nam, pored budžetskih sredstava, svakako značajno olakšavaju naši prijatelji - zaključio je dr Eraković.

U cilju pružanja podrške crnogorskom zdravstvenom sistemu tokom pandemije novog virusa korona, kompanija doMEn je u martu donirala novčana sredstva u iznosu od 25.000 eura za kupovinu respiratora i neophodne medicinske opreme. Ranije ovog mjeseca, kompanija je takođe donirala 40.000 eura za razvoj dva crnogorstva startapa koja za cilj imaju digitalizaciju crnogorskog društva i oporavak ekonomskih aktivnosti – Trguj.Me i Honorarium.

- Svjesni smo da je pred nama dug put izlaska iz krize uzrokovane novim virusom korona, ali smo isto tako spremni da pomognemo bržem oporavku zajednice. Više nego ikada, bitno je okrenuti se novim tehnologijama, kako u obrazovanju, tako i u zdravstvu i biznisu, i upravo u ovom domenu vidimo svoj najveći doprinos - rekao je Predrag Lešić, izvršni direktor kompanije doMEn. Kompanija doMEn, registrar crnogorskog nacionalnog domena .ME, kroz svoje društveno odgovorne aktivnosti namijenjene mladima i približavanju koncepta interneta i novih tehnologija crnogorskom društvu, za svojih 11 godina poslovanja uložila je u zajednicu preko milion eura.

09. septembar - Klinika za onkologiju i radioterapiju prerasla u Institut za onkologiju Doskorašnja Klinika za onkologiju i radioterapiju Kliničkog centra Crne Gore (KCCG) je, zahvaljujući naučnim, kliničkim i obrazovnim dostignućima, odlukom Ministarstva zdravlja preimenovana u Institut za onkologiju.

Direktor Kliničkog centra Crne Gore dr Jevto Eraković je, kako je saopšteno iz KCCG, podsjetio da je u prethodne dvije godine nabavljena vrijedna oprema, u prvom redu dva najsavremenija linearna akceleratora, i pacijentima obezbijeđena najsavremenija onkološka terapija.

- Danas Institut za onkologiju predstavlja organizacionu jedinicu koja može da parira bilo kojoj sličnoj u ovom dijelu Evrope, što se uklapa u planove KCCG koje smo postavili, a to je da postanemo regionalni centar - kazao je dr Eraković.

On je kazao da očekuju da upravo Institut za onkologiju bude prvi segment KCCG koji će ponuditi ove usluge svim pacijentima iz regiona.

- Naravno tu se ne zaustavljamo, imamo jasnu viziju razvoja Instituta i u narednom periodu. Zajedno sa Ministarstvom nauke i Agencijom za atomsku energiju iz Beča kandidovali smo

projekat nabavke novog PET CT uređaja sa ciklotonom, tako da očekujemo pozitivne reakcije i odgovore - naveo je dr Eraković.

Direktor Instituta prof. dr Vladimir Todorović podsjetio je da je istorija onkologije u Crnoj Gori veoma duga i da je šezdesetih godina osnovan centar za liječenje malignih oboljenja.

Kako je naveo, prvi linearni akcelerator Varijan instaliran je 1997. godine u staroj zgradi Klinike za onkologiju, a 2000. godine kada, je Kliničko bolnički centar prerastao u KCCG, osnovana je Klinika za onkologiju i radioterapiju.

- Sada imamo tri linearna akceleratora, tako da smo obezbijedili, ne samo našim pacijentima, najbolje moguće liječenje, već smatramo da će dolaziti i pacijenti iz regiona da se liječe na naš Institut - kazao je prof. Todorović. Prema njegovim riječima, što se tiče medikalne onkologije, Institut ima najsavremenije ljekove koji se danas tretiraju u svijetu.

- Tako da praktično u regionu imamo jednu od najboljih lista i možemo da tretiramo pacijente po evropskim protokolima, što je veoma značajno – objasnio je prof. Todorović.

Kako je kazao, dio Instituta je i Centar za nuklearnu medicinu, koji planiraju da u narednom periodu usavrše.

- Znači osim zdravstvenog sektora imamo naučni sektor i obrazovni sektor, jer mi učestvujemo u edukaciji kako na dodiplomskim, tako i na postdiplomskim studijama - istakao je prof.

Todorović.

On smatra da će se smanjiti odlazak mladih doktora van Crne Gore, što je jedan od osnovnih problema u regionu.

- I mislim da ćemo time uspjeti da, što je najbitnije, liječimo pacijente na najpravilniji i protokolaran način, što smo i do sad pokušali da postignemo - dodao je prof. Todorović.

10. septembar - Lična zaštitna oprema za zdravstvene radnike Najnovija donacija Evropske unije, u vidu lične zaštitne opreme za zdravstvene radnike vrijedne preko 200,000 eura, uručena je i stavljena na raspolaganje zdravstvenom sistemu Crne Gore. Ova isporuka obuhvata 8.000 zaštitnih odijela, 332.000 navlaka za obuću, 457.700 hirurških kapa i 600.000 hirurških rukavica.

Donacija je dio projekta Evropske unije za hitnu podršku Crnoj Gori u borbi protiv Covid-19, ukupne vrijednosti 3 miliona eura, a koji sprovodi Kancelarija UNDP u Crnoj Gori. Od početka projekta, od aprila do danas, isporučeno je ukupno 100 bolničkih respiratora, 10 savremenih rendgenskih uređaja i skoro 2 miliona komada lične zaštitne opreme, uključujući hirurške maske, rukavice,

29

kape, zaštitna odijela, kecelje, naočare, navlake za obuću, itd.

Povodom primopredaje opreme, šefica Delegacije Evropske unije u Crnoj Gori, ambasadorka Oana Kristina Popa naglasila je da je ova donacija još jedna potvrda da je Evropska unija u teškim vremenima uz Crnu Goru, pomažući njenim zdravstvenim službama da se izbore sa epidemijom korona virusa.

- Od izbijanja epidemije korona virusa, Evropska unija je jasno pokazala da Crna Gora nije sama, da smo uz vas i da možete računati na solidarnost i podršku EU, u cilju ublažavanja posledica ove krize - navela je ambasadorka Popa.

Ambasadorka je podsjetila da je ova isporuka dio paketa podrške Evropske unije u vrijednosti od 53 miliona eura, namijenjenog crnogorskom zdravstvenom sektoru i drugim sektorima koji su najviše pogođeni krizom izazvanom korona virusom.

- Danas kada isporučujemo zaštitnu opremu koja je od vitalnog značaja za crnogorske zdavstvene radnike, nastavljamo da pokazujemo da solidarnost nije samo puka riječ, već ključna evropska vrijednost - zaključila je ambasadorka Popa.

U ime Nacionalnog koordinacionog tima, direktor Kliničkog centra Crne Gore, dr Jevto Eraković zahvalio se Evropskoj uniji na podršci i pomoći koju su pružili Crnoj Gori od prvog dana izbijanja epidemije COVID-19.

Daniela Gašparikova, stalna predstavnica UNDP u Crnoj Gori podsjetila da je ovo već peti kontigent medicinske i lične zaštitne opreme, koji je obezbijeđen u okviru projekta koji finansira Evropska unija.

- U posljednjih par mjeseci isporučili smo zdravstvenom sektoru 100 bolničkih respiratora, 10 digitalnih rendgena i skoro 2 miliona komada lične zaštitne opreme, uključujući i današnju donaciju. Ovo je dokaz čvrstog partnerstva između Evropske unije, UNDP i nacionalnih partnera - kazala je Gašparikova.

Ona je istakla da su građani Crne Gore već u prvom talasu pokazali da se epidemija može držati pod kontrolom odgovornim ponašanjem, samodisciplinom i poštovanjem mjera.

Delegacija Evropske unije i Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP) u Crnoj Gori potpisali su početkom aprila ugovor u vrijednosti od 3 miliona eura za nabavku neophodne medicinske opreme i lične zaštitne opreme za potrebe zdravstvenog sistema. Ugovor se finansira iz sredstava EU, a nabavku sprovodi UNDP u bliskoj saradnji sa nadležnim institucijama.

11. septembar - Slovenija donirala opremu vrijednu preko 100 hiljada eura Republika Slovenija donirala je Crnoj Gori medicinsku zaštitnu opremu kroz Mehanizam za civilnu zaštitu Evropske unije,

30

saopšteno je iz Ministarstva unutrašnjih poslova.

Povodom primopredaje opreme, generalni direktor Direktorata za vanredne situacije u Ministarstvu unutrašnjih poslova, Mirsad Mulić, izrazio je zahvalnost Vladi Republike Slovenije u ovoj teškoj situaciji borbe sa virusom COVID-19, koja je iskaz zajedništva dva naroda. - Ova donacija potvrđuje kvalitetnu i intenzivnu saradnju između naše dvije zemlje i pokazuje da su solidarnost i humanost vrijednosti koje nas povezuju - kazao je Mulić.

Takođe, istakao je da donacija potvrđuje i značaj članstva Crne Gore u Mehanizmu za civilnu zaštitu Evropske unije.

Generalni direktor Mulić je uputio apel građanima da budu svjesni da se borimo sa ozbiljnim protivnikom i da poštuju preporučene mjere.

Ambasador Republike Slovenije u Crnoj Gori, Gregor Presker, je kazao da su sa pandemijom COVID-19, međuzavisnost i potreba za solidarnošću, postali još očigledniji.

- Sloveniju, kao odgovornu članicu Mehanizma za civilnu zaštitu EU, izuzetno raduje što danas Crnoj Gori može predati zaštitnu opremu (maske i dezinfekciona sredstva) u ukupnoj vrijednosti preko 102.000 eura - kazao je Presker.

Presker je poručio da je ovaj čin dodatni dokaz dugogodišnjih bliskih prijateljskih odnosa između naših država. Pozvao je građane Crne Gore da ostanu odgovorni zbog sebe i svoje okoline te da dosljedno koriste zaštitna sredstva i prate preporuke nadležnih organa u cilju suzbijanja širenja koronavirusa.

13. septembar - Bijela kuga u 15 crnogorskih opština Andrijevica, Bijelo Polje, Berane, Cetinje, Danilovgrad, Gusinje, Herceg Novi, Kolašin, Mojkovac, Nikšić, Petnjica, Pljevlja, Plužine, Šavnik i Žabljak su petnaest gradova u Crnoj Gori, gdje je u prvoj polovini ove godine zabilježen negativan prirodni priraštaj, odnosno, veći broj umrlih od broja rođenih, piše Dan. Najgora situacija je u Pljevljima, gdje je broj umrlih za 110 veći od broja rođenih. Generalno, prirodni priraštaj na nivou države je bio pozitivan, a samo u jednom mjesecu, i to martu, bio je negativan i iznosio je 23.

Predsjednik Opštine Bijelo Polje Petar Smolović kaže da iako je bijela kuga prisutna, u tom gradu se godišnje rodi oko 500 beba i to je podatak koji poslednjih godina ohrabruje. Međutim, kako navodi, njima pored visoke stope smrtnosti veliki problem predstavljaju i migracije, koje su karakteristične za čitav sjeverni region, a ne samo za Bijelo Polje.

- Kada su u pitanju mjere, veoma je važno da ljudi znaju da su nadležnosti lokalnih samouprava u tom pogledu ograničene, ali ono što smo u prethodnom periodu uradili jesu mjere i podrška su građanima kako bismo u određenoj mjeri podijelili teret i preuzeli dio obaveza za koje roditelji moraju svakako da izdvoje novac. Najprije bih istakao da smo sugrađanima obezbijedili novčane naknade za novorođenčad, koje su ove godine uvećane na 150 eura za svaku bebu koja se rodi u Bijelom Polju. Takođe, od ove godine roditeljima pomažemo kroz besplatne udžbenike do 4. razreda osnovne škole, do sada su besplatne udžbenike dobijali samo prvaci - rekao je Smolović.

Podaci govore da su sjever napuštali dominantno mladi ljudi, pa se stoga mijenjala i starosna struktura stanovništva na sjeveru. Prirodni priraštaj je poslednjih godina konstantno u padu, pa je tako 2017. iznosio 909, godinu dana ranije 1.105, 2015. 1.057,

2014. 1.515, a 2013. 1.558.

Ukoliko se osvrnemo na ranije podatke, očigledno je da je u godinama za nama prirodni priraštaj bio znatno veći. Poređenja radi, prirodni priraštaj je 1991. godine bio 5.636, što je sedam puta više nego lani.

Ovo je nastavak negativnog trenda, jer su prema ranijim podacima, iako je prirodni priraštaj na nivou države bio veći, pojedine opštine konstantno suočene sa izumiranjem stanovništva.

Tako je negativan prirodni priraštaj 2013. zabilježen u osam opština, 2014. godine takva situacija je bila u deset lokalnih uprava, 2015. u 12, a 2016. i 2017. u 13.

15. septembar - COVID-19: prijavljivanje neželjenih dejstava ljekova Agencija za ljekove i medicinska sredstva (CALIMS) u saradnji sa Uppsala Monitoring Centrom (UMC) i Evropskom agencijom za ljekove (EMA) poziva zdravstvene radnike da prijave svaku sumnju na neželjena dejstva ljekova kod COVID-19 pacijenata.

Edukativni materijali korišćeni ovom prilikom su kreirani od strane EMA, a kao rezultat saradnje EMA i UMC dostupni su svim zemljama članicama SZO Programa za internacionalno praćenje bezbjednosti primjene ljekova.

Više o načinima prijavljivanja sumnje na neželjeno dejstvo lijeka možete naći u dijelu Farmakovigilanca/Kako prijaviti neželjeno dejstvo lijeka, na portalu CALIMS-a.

15. septembar - U Brezoviku primljena 33 kovid pacijenta U nikšićkoj bolnici u Brezoviku hospitalizovano je 47 kovid pacijenata, a samo u toku dana i noći primljeno je 33. Svi primljeni pacijenti su iz Nikšića i njihovo zdravstveno stanje se kreće od lakših, srednje teških i teških, kazala je direktorica Bolnice za plućne bolesti Brezovik, dr Gordana Reljić.

Dr Reljić je istakla da je stanje pod kontrolom i nema mjesta panici, a da je osoblje Brezovika spremno da adekvatno odgovori svim izazovima.

- U toku je proces kompletne dijagnostike svih novoprimljenih pacijenata koji je započet prilikom prijema. Uključena im je početna terapija i liječenje se odvija po protokolima koje je prepisala SZO - saopštila je ona.

U bolnici u Brezoviku je, kaže, za kovid pacijente opredijeljeno 60 kreveta, ali u slučaju da taj broj bude popunjen svi kapaciteti će biti stavljeni na raspolaganju.

Naglasila je da preduzimaju sve što treba, da je stanje pod kontrolom, a kakva će situacija dalje biti ne može se predvidjeti jer je riječ, kako kaže, o dinamičnoj bolesti gdje pacijenti brzo iz lakšeg mogu doći u neko teže stanje.

- Naša bolnica i zaposleni su spremni da prime sve oboljele od Covid 19 i da im pružimo adekvatnu njegu. Ko god dođe biće hospitalizovan - poručila je dr Reljić.

16. septembar - Elektronski servisi smanjili vrijeme čekanja rezultata Korišćenje dostupnih elektronskih servisa značajno smanjuje vrijeme čekanja na dostavljanje rezultata testiranja na SARS-

CoV-2, saopštili su iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore.

- Osiguranici FZO su u prilici da putem platforme eZdravlje i portala http://ezdravlje.me imaju uvid u rezultate svojih analiza u realnom vremenu - piše na Tviter nalogu Instituta za javno zdravlje. Registracija korisnika se vrši putem linka: https://www.ezdravlje.me/RegistracijaApp/faces/Registracija; jsessionid=6fbe357c205111b8fd7e3e71aa50 - Od podatka su potrebni broj knjižice, JMBG i broj telefona za dostavljanje PIN koda - kazali su iz IJZ-a.

17. septembar - U Nikšić stigli ljekari iz Kliničkog centra Nakon velikog priliva kovid pozitivnih pacijenata popunjeni su kapaciteti nikšićke bolnice i dio upućen na bolničko liječenje u bolnicu u Brezoviku. Situacija u Opštoj bolnici Nikšić je stabilna i nije zabilježen značajniji prijem pacijenata, kazao je za Pobjedu šef Kriznog medicinskog štaba Nacionalnog koordinacionog tijela za zarazne bolesti dr Nermin Abdić. Istakao je i da su u nikšićku bolnicu kao ispomoć upućeni jedan pulmolog i infektolog iz Kliničkog centra Crne Gore.

- Stanje je u Nikšiću sada stabilno, nema nekog velikog priliva. Situaciju pratimo. Za sada nema razloga panici i apelujem na stanovnike Nikšića da prihvate ozbiljnost situacije i da se u skladu sa tim i ponašaju - poručio je dr Abdić.

Direktor nikšićke Opšte bolnice dr Ilija Ašanin je rekao da se radi o vanrednoj situaciji i da se kovid pacijenti ne zakazuju kroz informacioni sistem.

- Svuda se čeka na pregled, to su vanredne situacije. Kovid pacijenti se ne zakazuju kroz informacioni sistem kao ostali pacijenti.

Ko može da zna koliko će ih danas biti ili sjutra. Možemo samo da pretpostavimo – objasnio je dr Ašanin za Pobjedu.

On smatra da je upravo kroz odgovor na tu situaciju nikšićka bolnica pokazala koliko je organizovana.

- Ova bolnica je pokazala da je toliko organizovana da je toliki nagli priliv pacijenata riješen bez ikakvog incidenta što se tiče zdravlja pacijenata. Svi su zbrinuti, svi su pod terapijom i svi su dobro - istakao je dr Ašanin.

Direktor nikšićke bolnice pojašnjava da je u utorak pregledano nešto više od 50 pacijenata, te napominje da se dešavalo u minulim danima da bude pregledano i po 60 i više pacijenata, ali da od tog broja na bolničko liječenje bude primljeno pet, šest, dok je u utorak hospitalizovano 15 pacijenata u nikšićkoj bolnici i nešto više od dvadeset u bolnici u Brezoviku.

- Naša bolnica jedna je od najorganizovanijih ustanova.

Imamo i tehničke i kadrovske i smještajne kapacitete da odgovorimo na zahtjeve novonastale epidemiološke situacije - tvrdi dr Ašanin.

Situacija je epidemiološki, ali i zdravstveno veoma ozbiljna i u Beranama, potvrdio je direktor beranske bolnice dr Budimir Dabetić. On navodi da su u ovoj bolnici popunjeni kapaciteti intenzivnog odjeljenja, te da je usljed novonastalih potreba obezbijeđeno još 30 novih kovid postelja.

- Trenutno imamo 42 kovid pozitivna pacijenta, od čega dvoje djece – saopštio je dr Dabetić i istakao da je olakšanje to što se od prije nekoliko dana dio pacijenata preusmjerava na bolnicu u Bijelom Polju.

On navodi da su hospitalizovani pacijenti sa teškom kliničkom slikom, te da su svi na kiseoniku i antibioticima.

31

Bolnica u Bijelom Polju će, kako je pojasnila direktorica dr Biserka Bulatović, u narednom peridu hospitalizovati pacijente sa teritorije ove opštine i Mojkovca, sa blagom i srednjeteškom kliničkom slikom. U ovoj bolnici za te potrebe obezbijeđeno je sedam dodatnih ležajeva (do sada su raspolagali sa deset). Time će se, ističe ona, rasteretiti kapaciteti bolnice u Beranama.

Kovid bolnica u Baru, koja je kovid centar za region Primorja, juče je imala 21 hospitalizovanog pacijenta kod koga je dijagnostifikovan korona virus. Direktor bolnice dr Dragoslav Tomanović rekao je Pobjedi da raspolažu sa 108 ležajeva na Infektivnoj klinici i da su, za sada, spremni da odgovore.

18. septembar - Održan treći Kongres fizioterapeuta Crne Gore Treći Kongres fizioterapeuta Crne Gore sa međunarodnim učešćem održao se od 18. do 20. septembra 2020. godine u hotelu “Slovenska plaža” u Budvi. Kongres se održao poštujući sve epidemio- loške mjere Instituta za javno zdravlje i naredbe Ministarstva zdravlja. Opširnije na stranama …………

pripremljene za eventualni rast novoinficiranih među djecom.

Preporučuje roditeljima da pažljivo proprate sva uputstva i preporuke, te da kao najbolji i najzainteresovaniji poznavaoci svog djeteta slobodno traže dodatna pojašnjenja i da veoma aktivno učestvuju u stvaranju najboljih uslova za odvijanje predškolskih i školskih aktivnosti svoje djece, imajući uvijek na umu ono najvažnije - zdravlje i život djeteta.

19. septembar - SZO potvrdila da je situacija u Crnoj Gori pod kontrolom - Od kolega iz SZO smo dobili priznanje i potvrdu da je stanje u zdravstvenom sistemu CG pod apsolutnom kontrolom, da je koordinacija na visokom nivou i da se primjenjuju protokoli koji se primjenjuju u bilo kojoj drugoj evropskoj zemlji - kazao je direktor KCCG dr Jevto Eraković. Dr Eraković i šef Medicinskog kriznog štaba dr Nermin Abdić razmijenili su telekonferencijski sa predstavnicima Svjetske zdravstvene organizacije iskustva u borbi protiv koronavirusa.

18. septembar – Pokreće se kampanja za tinejdžere - Početkom sljedeće sedmice pokrenućeno intenzivnu kampanju usmjerenu na tinejdžere o pridržavanju mjera za sprječavanje širenja korona virusa na njima primjeren način. Oni su najmobilniji dio populacije i trenutno u Evropi su fokus djelovanja pedijatrijskih institucija i organizacija - najavio je za Pobjedu direktor Doma zdravlja u Podgorici dr Nebojša Kavarić.

On je i predsjednik Asocijacije za preventivnu pedijatriju Crne Gore koja je punopravna članica Evropske pedijatrijske akademije i to kao zemlja van Evropske unije. Dr Kavarić kaže da dnevno ažuriraju podatke i veoma su dobro upoznati sa situacijom u EU. - Dileme i izazovi su identični. Primijećen je određeni porast novoinficiranih nakon otvaranja obrazovnih institucija od vrtića do univerziteta. Zabrinjava što je veliki broj tinejdžerske populacije značajno zahvaćen u drugom talasu pandemije, najvjerovatnije zbog slobodnijeg i nedisciplinovanijeg ponašanja kad je zaštita u pitanju – objasnio je dr Kavarić.

U Crnoj Gori se i škole i vrtići otvaraju 1. oktobra, uz poštovanje mjera. Prema riječima dr Kavarića, sve odluke ovog tipa moraju proizilaziti iz pažljivog sagledavanja ukupne epidemiološke situacije u realnom vremenu i na sedmičnom i dnevnom nivou, posebno ako su tendencije širenja korona virusa negativne, odnosno ukoliko dolazi do dramatičnog širenja infekcije.

Kako je predviđeno odlukom Ministarstva prosvjete, za razliku od škola, i djeca u vrtićima neće morati da nose maske, sem ako to ne budu tražili roditelji.

Dr Kavarić ističe da je upotreba maski u školama, kako zaposlenih tako i djece specifičan problem i izazov koji zahtijeva dodatne mjere kontrole i prevencije neželjenih zadesnih događaja, posebno kod mlađe djece.

Pedijatrijske službe domova zdravlja u Crnoj Gori, prema njegovim riječima, spremno dočekuju situaciju nakon otvaranja obrazovnih institucija. Ističe da kovid pedijatrijski centar u Domu zdravlja Podgorica i pedijatrijske kovid ambulante u domovima zdravlja širom zemlje su i kadrovski i organizaciono veoma dobro

32

Dr Eraković je održao konsultativni online sastanak sa predstavnicima Evropske kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) povodom trenutne epidemiološke situacije u Crnoj Gori.

Sastanku je prisustvovala i Mina Brajović, šefica Kancelarije SZO u Crnoj Gori, a u Ženevi predstavnici SZO iz Evropske kancelarije.

Dr Eraković je ovim povodom kazao da su tokom sastanka razmijenjena dosadašnja iskustva i znanja u borbi protiv kovid pandemije te da su predstavnici SZO odali priznanje Kliničkom centru i crnogorskom zdravstvenom sistemu na svim dosadašnjim mjerama i aktivnostima u suzbijanju pandemije.

- Danas smo imali još jednom priliku i zadovoljstvo da održimo online sastanak sa predstavnicima SZO. Od prvog dana COVID -19 infekcije imali smo veliku i snažnu podršku SZO zdravstvenom sistemu Crne Gore i Kliničkom centru.

Razmijenili smo iskustva i znanja o trenutnoj situaciji u Crnoj Gori. Ono što smo sa sigurnošću utvrdili i ono što smo dobili od kolega iz SZO jeste priznanje i potvrda da je stanje u zdravstvenom sistemu Crne Gore pod apsolutnom kontrolom, koordinacija je na visokom nivou i kakva treba da bude između zdravstvenih ustanova i svih državnih institucija i da se primjenjuju protokoli koji se primjenjuju u bilo kojoj drugoj evropskoj zemlji - kazao je dr Eraković ističući da je poruka crnogorskoj javnosti da imaju sigurnost u zdravstveni sistem Crne Gore.

- Poruka crnogorskoj javnosti i građanima sa ovog sastanka jeste da imaju sigurnost u svoj zdravstveni sistem, koji od prvog dana radi na pravi način, a da oni svojim ponašanjem i odnosom prema preventivnim i preporučenim mjerama iskažu najbolju

zahvalnost prema našem zdravstvenom sistemu. Samo odgovornim ponašanjem možemo smanjiti broj oboljelih i opterećenje zdravstvenog sistema, zaključio je dr Eraković.

- SZO za Evropu nastaviće da pruža podršku svim zemljama u regionu kako bi uspješno odgovorili na izazov ponovne pojave infekcije, dok istovremeno podstiče ulaganje u ključne mjere javnog zdravlja, uključujući testiranje, ispitivanje slučajeva i izolaciju potrebne za kontrolu transmisije, kazala je Adrienne Rashford, team lider za pripremljenost, spremnost i jačanje kapaciteta, Program za vanredne situacije SZO. 20. septembar - U Nikšiću raste broj inficiranih korona virusom U Opštoj bolnici Nikšić trenutno je hospitalizovano 76 pacijenta. Kako je saopšteno iz te zdravstvene ustanove sedam pacijenata je životno ugroženo i nalaze se u Jedinici intenzivnog liječenja, dok su ostali stabilnih vitalnih parametara i trenutno se dobro osjećaju. U nikšićkoj Specijalnoj bolnici za plućne bolesti u Brezoviku stanje je stabilno, a u kovid bloku na liječenju je 57 pacijenata, saopštila je za TVCG dr Dragica Gudelj, koja koordiniše radom Kovid bolnice.

- Svi oboljeli su stabilnih vitalnih parametara. Njihova klinička slika spada u lakše do umjereno teške. Međutim ovaj virus osim što je nov je vrlo nepredvidiv i lako može doći do pogoršanja opšteg stanja pacijenta. Zato svakodnevno oko ovih pacijenata radi tim ljekara, uz nesebičnu pomoć i posvećenost sestara, tehničara i pomoćnog osoblja - navela je dr Gudelj.

Kazala je i da kovid odjeljenje u Brezoviku ima 60 bolesničkih postelja.

- Ti smještajni kapaciteti su u potpunosti izdvojeni od takozvanog ''čistog'' dijela bolnice. Što se tiče našeg osoblja, nažalost nekolicina naših zaposlenih je oboljela od ove infekcije. Stabilni su, dobro se osjećaju i očekujemo njihov brzi oporavak. Treba reći da smo mi mali kolektiv u kome je svaki zaposleni veoma bitna karika, pa tako ispadanje bilo koga dovodi do gomilanja problema, sa kojima se još uvijek dobro nosimo – istakla je dr Gudelj.

Podsjetila je da je Brezovik specijalizovana bolnica za plućne bolesti, te da je veliki izazov u ovoj situaciji pravilno i nesmetano funkcionisati i pružiti najbolji mogući tretman svim pacijentima.

- Brezovik je jedina bolnica u Crnoj Gori u kojoj se liječe pacijenti sa tuberkulozom, zatim onkološki pacijenti sa malignitetima pluća kao i veliki broj pacijenata sa opstruktivnim bolestima pluća. Svi oni i u vrijeme ove pandemije zahtijevaju kvalitetan tretman, i ne mogu biti zapostavljeni – objasnila je dr Gudelj ističući i da je komunikacija sa NKT-om svakodnevna i vrlo kvalitetna.

- U toku prošle nedjelje predstavnici ovog tijela su bili u posjeti našoj bolnici, a povod je bio izraziti rast broja oboljelih u Nikšiću. Uvjerili su se da Brezovik funkcioniše po svim preporukama i standardima propisanim od strane WHO - zaključila je dr Gudelj.

21. septembar – Oboljeli od kovid virusa većinom su starosti do 50 godina Epidemiološkinja Instituta za jvno zdravlje dr Božidarka Rakočević kaže da narednih dana ne očekuje smanjenje broja

inficiranih korona virusom, jer kako dodaje, svi smo svjedoci da se mjere ne poštuju.

Ona je saopštila da je u Crnoj Gori korona virusom trenutno inficirano 3.327 osoba.

Najteža situacija je i dalje u Beranama, Rožajama, Nikšiću i Podgorici.

- Nažalost, narednih dana ne očekujemo smanjene broja oboljelih, jer ovi podaci pokazuju kako smo se ponašali prethodnih sedam do 10 dana, a svi možemo da vidimo da se mjere ne poštuju, da se maske ne nose, da se održavaju skupovi, svadbe, privatna slavlja, u ugostiteljskim objektima veliki je broj osoba, ne poštuju se mjere. Sve to se reflektuje na našu epidemiološku situaciju kazala je dr Rakočević za Jutarnji program TVCG. Navodi i da se na rezultate PCR testova sada čeka od 24 do 48 sata. Među oboljelim su većinom oni do 50 godina starosti.

- 40% oboljelih pripada uzrasnoj grupi od 20 do 40, a 65 % je do 50 godina tako da je to uglavnom mlađa popilacija - navodi dr Rakočević.

Kaže i da je zdravstveni sistem mjesecima pod velikim pritiskom.

- Imamo nenormalan pritisak na epidemiološke službe, na kovid ambulante, na zdravstveni sistem. Zdravstveni radnici su iscrpljeni, jer ovo traje mjesecima. Apel na građane da se poštuju mjere, nadležni da pomognu u sprovođenju mjera. Jedino ako se mjere poštuju mi možemo ovu situaciju držati pod kontrolom poručila je dr Rakočević.

Kazala je i da su zaposleni u IJZ premoreni.

- Osoblje je iscrpljeno i ako se ovo nastavi pitanje je da li će ko imati da radi - zaključila je dr Rakočević.

22. septembar - Osiguranici će znati koliko košta njihovo liječenje Fond za zdravstveno osiguranje, saznaje Pobjeda, priprema novi elektronski servis eEK (elektronski ekonomski karton) koji će u toku oktobra biti razvijen i implementiran. Ovu informaciju potvrdio je direktor Fonda Sead Čirgić i pojasnio da je svrha ovog servisa da „pruži osiguranicima punu transparentnost, ali i mogućnost kontrole troškova ostvarivanja njihovih prava iz zdravstvenog osiguranja, troškova ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu koja se ostvaruje u javnim i privatnim zdravstvenim ustanovama, kao i troškova ostvarivanja drugih prava, za koje postoje elektronske evidencije.

- Na taj način osiguranici će moći da imaju uvid u iznose sredstava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, odnosno sredstava iz budžeta Fonda za zdravstveno osiguranje utrošenih za ostvarivanje njihovih prava - dodao je Čirgić.

On podsjeća da je Fond, u sklopu Integralnog informacionog sistema zdravstva (IISZ), do sada razvio i implementirao osam elektronskih servisa namijenjenih osiguranicima - eZakazivanje, eRecept, eNalaz, eApoteka, eOsiguranje, eNaručivanje, eOstvarivanjePrava, eCovid, koji su dostupni na mobilnoj aplikaciji i web portalu eZdravlje.

Elektronski ekonomski karton (eEK) će obuhvatati troškove vezane za ostvarivanje prava - na pomagala, na liječenje, kontrolu i dijagnostiku van Crne Gore odobreni preko Fonda, pravo na rehabilitaciju, ljekove, privremenu spriječenost za rad, na naknadu zarade za vrijeme privremene spriječenosti za rad, pravo na troškove

33

prevoza u vezi korišćenja zdravstvene zaštite, te na refundaciju sredstava po osnovu ostvarivanja prava, kao i pravo na vantjelesnu oplodnju (IVF) – cijene usluga i ljekova u bolnici na Cetinju.

Osiguranici će preko novog elektronskog servisa imati uvid u vrijednost i u ambulantno-specijalističke usluge u domovima zdravlja - iznos po vrstama usluga: preventivne i kurativne usluge, intervencije i procedure, te centri i jedinice za podršku, sanitetski prevoz, te realizovanih recepata za ljekove i medicinska sredstva, za usluge pružene u stacionaru...

Putem ovog servisa građani će imati uvid i za usluge specijalističko-konsultativne zdravstvene zaštite u opštim i specijalistčkim bolnicama, dijagnostičko-terapeutske postupke, te usluge laboratorijske/radiološke dijagnostike. Znaće i cijenu usluga akutnog bolničkog liječenja, piše Pobjeda.

Osiguranici će imati uvid i cijenu usluga (po vrstama) u Zavodu za transfuziju krvi, zatim stomatološke usluge. Osim toga, pacijenti će imati uvid i u iznose za usluge i liječenje u bolnici „Kodra“, ali i ostalim privatnim zdravstvenim ustanovama – od specijalističko-konsultativne zdravstvene zaštite, preko vantjelesne oplodnje, bolničke zdravstvene zaštite do ljekova.

- Osim za osiguranike, eEK predstavlja za Fond značajan iskorak ka cilju reformi u zdravstvenom sistemu da sredstva prate osiguranika, umjesto sadašnje situacije da Fond prati transfer sredstava prema javnim zdravstvenim ustanovama - objasnio je Čirgić i istakao da će novi servis omogućiti bolju evidenciju i kontrolu troškova, kao i promjenu modela finansiranja.

- To vidimo kao ključnu pretpostavku za stvaranje funkcionalnog, fleksibilnog i efikasnog zdravstvenog sistema. Takođe, imamo mogućnost praćenja troškova kako po vrstama, tako i po dijagnozama što je od velikog značaja radi planiranja zdravstvene politike i programa zdravstvene zaštite - zaključio je Čirgić.

22. septembar - Vrijedna medicinska oprema za bolnicu Danilo I Kroz program humanitarne pomoći Evropske komande Sjedinjenih Država (EUCOM) SAD su cetinjskoj bolnici donirali vrijednu medicinsku opremu. Zamjenik amabasadora SAD Kris Kerber se sastao sa direktorkom Opšte biolnice dr Sonjom Radojičić i tom prilikom uručio tri pacijent-monitora i tri EKG aparata, u vrijednosti od 18.000 eura.

i istakla da će ovom donacijom zanoviti medicinsku opremu u pružanju kvalitetnije zdravstvene zaštite našim osiguranicima.

Donaciji opreme prisustvali su i kapetan fregate Metju Ham i Milica Đurović.

24. septembar – Visok nivo primarne zdravstvene zaštite Svi domovi zdravlja u Crnoj Gori opremljeni su i kadrovski i tehnički i u punom kapacitetu obavljaju u Kovid ambulantama preglede pacijenata sa simptomima infekcije koronavirusom, što potvrđuje i činjenica da je juče u domovima zdravlja širom države pregledano više od dvije i po hiljade pacijenata, saopšteno je iz Kriznog medicinskog štaba (KMŠ). Pozivaju građane da se, u cilju rasterećivanja opštih bolnica i Kliničkog centra Crne Gore (KCCG), u svim slučajevima sumnje na infekciju koronavirusom javljaju i to pravovremeno na preglede u domove zdravlja.

Kovid timovi u domovima zdravlja, kako je saopšteno iz KMŠ, donose nakon svakog pregleda odluku o tome da li se pacijent upućuje u bolnicu ili na kućno liječenje. Šef Kriznog medicinskog štaba dr Nermin Abdić i direktor Doma zdravlja Podgorica dr Nebojša Kavarić su na sastanku sa direktorima domova zdravlja iz cijele Crne Gore konstatovali visok nivo primarne zdravstvene zaštite i dogovorili još tješnju saradnju domova zdravlja sa bolnicama i KCCG kako ne bi dolazilo do preklapanja pregleda.

Navodi se da je posebno istaknut kvalitetan i posvećen rad pedijatara što je rezultiralo, između ostalog, i niskim nivoom infekcije među djecom.

Radi rasterećivanja domova zdravlja suspendovani su do daljeg konsultativni specijalistički pregledi koji su obavljani u ustanovama primarne zdravstvene zaštite.

25. septembar - Pojačana kontrola u Beranama

- Zahvaljujući EUCOM, bolnica na Cetinju dobija novu opremu koja će im pomoći u liječenju oboljelih od Kovida-19 saopštio je Kerber.

Direktorka dr Radojičić zahvalila se na vrijednoj donaciji

34

U Opštini Berane posljednjih dana vlada složena epidemio- loška situacija, kazao je za Jutarnji program TVCG, savjetnik predsjednika Opštine Berane, Darko Stojanović. Nažalost, juče su u ovoj opštini zabilježena dva smrtna slučaja, zato je vrijeme, kako kaže Stojanović, da se svi maksimalno uozbilje. Dodaje da će u Beranama nastupiti ozbiljna kontrola kritičnih zona, koju će sprovoditi Komunalna policija i ostali pripadnici policije. Obilaziće gradske ulice, ugostiteljske objekte, i ukoliko bude kršenja mjera, ističe, uslijediće kako prekršajno tako i krivično kažnjavanje.

Stojanović je podsjetio da je prema posljednjim informacijama Instituta za javno zdravlje, u Beranama 18 novoinficiranih

korona virusom, ukupno inficiranih 412, dok se 536 oporavilo.

Prema izvještaju Opšte Bolnice Berane, trenutno se liječi 57 pacijenata od kojih 5 ima težu kliničku sliku, a dva pacijenta nalaze se na neinvazivnoj terapiji.

Stojanović je naglasio da su juče zabilježena i dva smrtna slučaja.

- Nadamo se da taj trend neće rasti, da će doći do stabilizacije, ali zato moramo raditi na tome, brojke ukazuju na to da se moramo maksimalno uozbiljiti - kazao je on.

Stojanović apeluje na poštovanje svih mjera, nošenje maski, distance, izbjegavanje većih okupljanja.

- Moramo popraviti disciplinu, da svedemo širenje na najmanju moguću mjeru – Stojanović je i istakao da će u Beranama nastupiti jača kontrola kritičnih mjesta koju će sprovoditi Komunalna policija i ostali pripadnici policije, i da ukoliko bude kršenja mjera, uslijediće kako prekršajno tako i krivično kažnjavanje.

25. septembar - Maske obavezne za djecu stariju od pet godina Razmatrajući epidemiološku situaciju i uslove za predstojeći početak školske godine Nacionalno koordinaciono tijelo za zarazne bolesti je zadužilo Ministarstvo prosvjete da intenzivira aktivnosti i da sagleda i utvrdi sve relevantne parametre i podrobno informiše javnost o svim aspektima početka školske godine.

Nadležni inspekcijski organi, prije svega Sanitarno-zdravstvena inspekcija, zaduženi su da do početka školske godine izvrše nadzor ispunjenosti uslova za redovno pogađanje nastave u kontekstu poštovanja epidemioloških mjera.

Sa ciljem sprečavanja širenja koronavirusa među djecom i đacima NKT je odlučilo da izmijeni odgovarajuću naredbu tako da obaveza nošenja zaštitnih maski važi za djecu stariju od pet godina.

- Inspekcijski organi da pomno kontrolišu poštovanje mjera, kako na državnom tako i na lokalnom nivou, još jednom su pozvani da dosljedno i u kontinuitetu nadziru sprovođenje važećih epidemioloških mjera i da o rezultatima kontrola redovno izvještavaju javnost - saopšteno je iz Vlade.

Nacionalno koordinaciono tijelo za zarazne bolesti je predložilo da Ministarstvo zdravlja donese odluku o novčanoj nagradi zaposlenih u zdravstvu koji rade sa COVID-19 pacijentima.

Usvojen je XVII Izvještaj Operativnog štaba za upravljanje donacijama o stanju na računu i isplatama sa računa. Do sada je priliv 8.159.114,12 eura i 75.971,72 američkih dolara, a odliv iznosili 2.958.869,13 eura te je shodno tome stanje na računu 5.200.244,99 eura i 75.971,72 američkih dolara.

25. septembar - I dalje bez ambulantnih pregleda u KCCG U cilju sprječavanja daljeg širenja infekcije Covid-19 ostaje na snazi odluka Kliničkog centra Crne Gore o obustavljanju ambulantnih pregleda, saopšteno je iz te ustanove.

Obustave se odnose na sve zakazane specijalističke, supspecijalističke i radiološke preglede (ultrazvučni, CT i MR pregledi).

Obustave se, takođe, odnose i na sve hirurške operativne procedure, te na uzimanje uzoraka za imunološke i genetičke analize u Centru za medicinsku genetiku i imunologiju kao i uzimanje uzoraka u

Centru za kliničko-laboratorijsku dijagnostiku.

- Navedene obustave se ne odnose na zbrinjavanje pacijenata sa hitnim i urgentnim stanjima, kao i na operativne zahvate kod pacijenata sa malignim oboljenjima - navode iz KCCG. Ponavljaju da širenje infekcije možemo spriječiti jedino uz poštovanje svih preporučenih i preventivnih mjera.

- Širenje infekcije ne mogu spriječiti zdravstveni radnici bez pune podrške i saradnje svakog pojedinca – stoji u saopštenju.

26. septembar – U Nikšiću urade dnevno i do 200 analiza na koronu Epidemiološka situacija u Nikšiću i dalje je složena i svakodnevno se na analizu na koronavirus pošalje od 150 do 200 uzoraka, saopštila je epidemilog, dr Ivona Drašković. Ona je agenciji Mina kazala da je u Nikšiću 821 osoba inficirana koronavirusom, da je 981 oporavljena i da je bilo 19 smrtnih slučajeva.

- Nadamo se da će tokom naredne sedmice najavljenim pojačavanjem mjera, kao i sada većoj samodiscipini građana, početi pad obolijevanja od korona virusa i stabilizacija epidemiološke situacije, mada stižu i respiratorne infekcije i grip - rekla je dr Drašković.

Prema njenim riječima, najvažnije je da se dođe u situaciju da inficirani imaju lakšu kliničku sliku i da se, umjesto bolničkog, liječenje može sprovoditi u Domu zdravlja. U Nikšiću je, kako je podsjetila, bila stabilna epidemiološka situacija, pa je od početka septembra počeo rast broja inficiranih, većinom mladih od 20 do 26 godina sa lakšom slikom, kojima nije bilo potrebno bolničko liječenje.

- Njihovi kontakti sa ukućanima, sa starijima, doveli su od 7. septembra do ogromnog skoka broja oboljelih, kojima je potrebno i bolničko liječenje, i do opterećenosti zdravstvenog Sistema - rekla je dr Drašković.

Direktorka Doma zdravlja u Nikšiću dr Ljiljana Adžić kazala je da je svakodnevno u prosjeku po 280 ljudi dolazilo ovih dana na pregled u kovid centar u toj zdravstvenoj ustanovi.

Dr Adžić je obrazložila da je zbog složene situacije i velikog broja oboljelih u Nikšiću izvršena reorganizacija njihovog kovid centra u skladu sa smjernicama Kriznog medicinskog štaba.

- Prostorije u kovid centru premještene su u Medicinu rada ispod stomatologije i rade četiri tima, po dva u dvije smjene od 7 do 21 sat. Tu se osim pregleda, prima i terapija, uzimaju brisevi, nalazi, kako bi pacijent opet mogao doći do ljekara - precizirala je dr Adžić za Minu.

Prema njenim riječima, ukoliko je riječ o o teško bolesnom pacijentu, po procjeni ljekara, radi se hitno skener, nalazi, uzima bris i šalje nadležnom infektologu da se procijeni da li je za bolničko liječenje.

27. septembar - Pad broja davalaca krvi sveli na 12,6 odsto Pandemija virusa korona dovela je do pada davalaštva krvi i broja prikupljnih jedinica krvi tokom marta i aprila od čak 38 odsto u odnosu na 2019. godinu, kazala je za Jutarnji program TVCG direktorica Zavoda za transfuziju krvi prim. dr Gordana Rašović. Ipak do kraja septembra, Zavod je taj pad sveo na 12,6 odsto, dodala je ona.

35

Objašnjava da je preduzimanje mjera NKT-a, koje su pored univerzalnih mjera zaštite i držanja socijalne distance, podrazumijevale i obustavu rada srednjih škola i fakulteta, rad od kuće zaposlenih u mnogim ustanovama, suspendovanje gradskog i međugradskog prevoza kao i ograničenje kretanja, uslovilo nemogućnost realizacije godišnjeg Plana prikupljanja krvi Zavoda.

- To je dovelo do značajnog pada davalaštva krvi i broja prikupljnih jedinica krvi tokom marta i aprila koji je iznosio čak 38 odsto u odnosu na 2019.godinu - kazala je dr Rašović.

Zavod je, kako je kazala, zahvaljujući adekvatnim rezervama uspio da kompenzuje taj drastičan pad davalaštva i zbrine pacijente kojima je ovaj lijek bio neophodan.

- Brzom reakcijom Uprave Zavoda i pravovremenim preduzimanjem neophodnih mjera zaštite u prevenciji transmisije COVID-19 uspjeli smo da nagli pad u prvih šest mjeseci svedemo na 11,4 odsto zaključno sa 30. junom – istakla je dr Rašović.

Preporuke SZO I EU predviđaju da bi se obezbijedile dovoljne količine krvi za redovno liječenje, zbrinjavanje urgentnih stanja i potrebe u slučajevima vanrednih situacija, nivo davalaštva u zemlji treba da se kreće između četiri i pet odsto.

- U skladu sa tim, imajući u vidu dosadašnje potrebe, naša procjena je, da je za potrebe zdravstvenog sistema naše zemlje adekvatan nivo davalaštva od 3,5 odsto. Prošle godine, mi smo postigli nivo davalaštva od 3,1 odsto što znači da smo veoma blizu – objasnila je dr Rašović.

Drugi problem je struktura davaoca krvi u smislu dobrovoljnih, nenamjenskih i porodičnih,namjenskih davalaca. Razvijene zemlje ne poznaju pojam porodičnih davalaca. Kod njih je dobrovoljno, nenamjensko davalaštvo zastupljeno sa procentom od 100%.

Ističe da su ih rezultati istraživanja IPSOS-a po kojim 85 odsto građana vjeruje Zavodu prijatno iznenadilo. Da je dobrovoljno davanje krvi humano i treba davati krv smatra 97 odsto građana.

Zavod za transfuziju krvi Crne Gore je najmlađa javna zdravstvena ustanova u nadležnosti Ministarstva zdravlja, osnovana je u decembru 2011. godine, i objedinila je kompletnu transfuziološku djelatnost na teritoriji Crne Gore. Organizovana je na nacionalnom nivou, preuzimanjem postojećih službi/centara/kabineta za transfuziju, koji su funkcionisali u okviru KC-a, opštih i specijalnih bolnica. Nova organizacija u skladu sa Odlukom Vlade Crne Gore i zahtijevima EU, podrazumijeva referentnu Ustanovu Zavoda u Podgorici i 9 organizacionih djelova na čitavoj teritoriji Crne Gore, od Pljevalja do Bara, lokalizovanih u neposrednoj blizini zdravstvenih ustanova koje koriste krv u liječenju.

samo što je kod njih bila zahvaćena starija populacija.

- Mi smo do nedavno branili dobro domove za stare, ali nažalost desio se prodor virusa i tamo. Tek ćemo da vidimo kakve su posljedice - istakao je prof. Laušević.

- Mi ćemo da vidimo još kakvi su rezultati iz Njemačke, obično bude od 20 do 30% pozitivnih i takvih rezultata. Mi smo se suočavali naročito u toku prošle nedelje da nam je procenat pozitivnih dostizao i do 40%, to ukazuje da je intenzitet transmisije izuzetno visok.

Crna Gora se bori sa svim tim, a sve države oko nas sada praktično stiču iskustva na kroz našu situacijui koja je izazvana masovnim okupljanjima.

Ako pogledamo da smo u posljednih 14 dana u prosjeku imali oko 200 inficiranih dnevno. To bi značilo ekvivalent - kada bi bili u situaciji Njemačke da smo mi za tih 14 dana imali oko 350 hiljada inficiranih, a poređenja radi do sada je Njemačka od kraja februara do danas registrovala 285 hiljada. Mi više za 14 dana nego što su oni za cijelih sedam mjeseci - objasnio je prof. Laušević.

Sada je veoma važna disciplina i moramo naučiti da pravilno nosimo maske jer to, prema riječima profesora Lauševića, glavu spasava, a da bi se epidemija stavila pod kontrolu, 95 odsto stanovništva mora slijediti uputstva ljekara.

29. septembar - KCCG pravi registar za karcinom dojke Klinički centar Crne Gore napraviće registar za karcinom dojke koji će imati sve podatke o liječenju pacijenata, saopšteno iz te ustanove.

Na taj način će, navode iz KCCG, imati tačne i validirane podatke.

- Napravićemo registar za karcinom dojke koji će imati sve podatke koji se mogu statistički analizirati i na taj način dobiti sopstvene rezultate da se ne oslanjamo na internacionalne - piše u saopštenju.

Prof. dr Vladimir Todorović ističe da je ovo još jedan iskorak za KCCG. - Na osnovu doprinosa savremene liste Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore i Ministarstva zdravlja, primjenjujemo inovativne ljekove sa kojima postižemo najbolje rezultate liječenja – istakao je prof. Todorović.

30. septembar - Ministarstvu i Vojsci 50.000 maski

28. septembar - Transmisija virusa u Crnoj Gori veća nego u Bergamu Trenutno je u Crnoj Gori intenzitet transmisije veći nego što je bio u Bergamu u Italiji na početku pandemije, samo što je kod njih bila zahvaćena starija populacija, saopštio je prof. dr Dragan Laušević iz Instituta za javno zdravlje. On je istakao da će škola biti bezbjednije mjesto od igrališta na kojima se okupljaju djeca, ako se budu poštovale epidemiološke mjere, što će se strogo kontrolisati, saopštio je.

Prof. Laušević kaže da je intenzitet transmisije izuzetno visok. Kako kaže trenutno je u Crnoj Gori intenzitet transmisije veći nego što je bio u Bergamu u Italiji na početku pandemije,

36

Ministarstvo odbrane SR Njemačke doniralo je Ministarstvu odbrane i Vojsci Crne Gore 50.000 zaštitnih maski, saopštili

su iz Ministarstva odbrane Crne Gore.

Povodom zvanične primopredaje u Ministarstvu odbrane boravili su izaslanik odbrane SR Njemačke, potpukovnik Tomas Beker i zamjenik ambasadora SR Njemačke u Crnoj Gori, Kristofer Brojning koji su se sastali sa generalnim direktorom Direktorata za politiku i planiranje odbrane, general majorom Rajkom Pešićem.

Pešić se zahvalio na donaciji MO SR Njemačke i naglasio da je ovo još jedan dokaz spremnosti Njemačke da pruži podršku Crnoj Gori, kako na polju odbrane, tako i u drugim oblastima.

Članovi udruženja motociklista "No limit bikers" organizovali su akciju dobrovoljnog davanja krvi.

Septembar 2020. – Aktivnosti Zavoda za transfuziju krvi Crne Gore Zaposleni u Crnogorskoj komercijalnoj banci i Podgoričkoj banci organizovali su tradicionalnu akciju dobrovoljnog davanja krvi. U akciji je učestvovalo 30 davaoca krvi.

Studentski parlament Univerziteta Crne Gore organizovao je akciju dobrovoljnog davanja krvi sa oko 15 davalaca krvi.

Zaposleni Pošte Crne Gore učestvovali su u akciji dobrovoljnog davalaštva krvi.

U akciji je učestvovalo 20 davaoca krvi.

Zaposleni u kompaniji Monteput d.o.o. danas su organizovali akciju dobrovoljnog davanja krvi sa 20 davalaca krvi.

In memoriam Olivera Drljević (1965 – 2020) medicinska sestra, bila je omiljen i poštovan član kolektiva JZU Dom zdravlja Nikšić, cijenjena i voljena od strane pacijenata.

Dom zdravlja izgubio je dobrog radnika, velikog čovjeka, nesebičnog druga i prijatelja.

Kao medicinska sestra radila je 29 godina, od čega 1 godinu i 6 mjeseci u JZU Specijalna bolnici za plućne bolesti “Dr Jovan Bulajić” Brezovik, dok je ostatak radnog vijeka provela u JZU Dom zdravlja Nikšić, gdje je radila u službi hitne pomoći, od 1995 do 2000. Nakon toga radila je u službi medicine rada od 2000. god. i službi ID za odrasle. Na poslovima izabrane sestre za odrasle bila je angažovana od početka reforme PZZ do svoje smrti. Bila je neko ko je sebe na poslu davao bezgranično, uvijek stavljajući pacijente i njihove potrebe ispred sebe.

Svojim časnim životom, velikim srcem i plemenitom dušom zaslužila je vječnu ljubav i sjećanje.

Kolektiv JZU Dom zdravlja Nikšić Nacionalno udruženje medicinskih sestara i babica Crne Gore

37

ZANIMLJIVOSTI

Toplota ljudskog tijela će se pretvarati u električnu energiju

Ruski naučnici proizveli su novi tip termoćelija koje toplotu pretvaraju u električnu energiju, što će omogućiti da se gedžeti pune toplotom iz neposredne okoline, uključujući ljudsko tijelo. Do tog otkrića došli su naučnici Nacionalnog naučno-tehnološkog univerziteta MISiS. Termoelektrohemijske ćelije su minijaturni mehanizmi koji generišu električnu energiju iz energije temperaturnih elemenata odnosno temperaturnih razlika između različitih objekata ili sredina.

U novim termoćelijama koriste se oksidno-metalne elektrode i vodeni elektroliti. Kako su objasnili u MISiS-u, visoki nivo Zibek koeficijenta (termoelektrična osjetljivost) omogućava da se kao izvor energije koristi čak i toplota ljudskog tijela.

Namjera naučnika je da u budućnosti naprave i elektrohemijski superkondenzator koji bi se punio putem prostog kontakta sa grejnim površinama.

Slonovima daju medicinsku marihuanu za opuštanje

Naučnici pronašli plastiku u ljudskim organima

Varšavski zoološki vrt najavio je da će početi da daje slonovima medicinsku marihuanu kako bi im smanjili nivo stresa.

Medicinski kanabis se u tu svrhu koristi širom svijeta kod tretiranja pasa i konja, ali je ovo prvi put da će se takva praksa primijeniti na slonove, kazala je Agneška Čujkovska, veterinarka na čelu projekta.

Komadići mikroplastike pojavljuju se u unutrašnjosti ljudskih tkiva, pokazuje istraživanje koje su sproveli naučnici sa Državnog univerziteta u Arizoni. Njihov tim je otkrio komadiće nanoplastike u svih 47 uzoraka različitih ljudskih organa koje su ispitivali, uključujući tu uzorke pluća, jetre, slezine i bubrega.

Koristeći optički spektroskop, naučnici su u svakom uzorku tkiva uočili tragove polikarbonata (PC), polietilen tereftalata (PET), polietilena (PE), i nekih „običnih“ plastičnih supstanci.

Takođe su pronašli i tragove bisfenola A (BPA), materijala koji se koristi u izradi posuda za hranu, prenosi Futurism.

– Plastiku koja zagađuje sredinu moguće je pronaći bukvalno na svakoj tački zemljine kugle. I za samo par decenija, čovječanstvo je stiglo od gledišta da je plastika od izuzetne koristi za čovječanstvo, do toga da za njega predstavlja jednu od najvećih prijetnji – ističe dr Čarls Rolski, koji će rezultate istraživanja predstaviti na sastanku Američkog hemijskog društva (American Chemical Society – ACS).

Mikroplastika izuzetno lako dospijeva u prirodu i tamo se dugo zadržva, pa su njenu tragovi često pronalaženi u najdubljim „ćoškovima“ naše planete, kao što su velike morske dubine, pa je tako i dospijevala u morsku hranu.

Tri afrička slona dobiće kroz surle tečne visokokoncentrovane doze opuštajućeg kanabinoida CDB. Veterinarka ističe da CBD ne uzrokuje euforiju, niti ima štetne efekte na jetru i bubrege.

– To je pokušaj da se pronađe prirodna alternativa postojećim metodima borbe protiv stresa, posebno farmaceutskim preparatima – objasnila je Čujkovska.

Početak realizacije projekta dolazi u pravo vrijeme, jer krdo teško podnosi nedavni gubitak alfa ženke.

Zoološki vrt prati nivo stresa provjeravajući hormone i posmatrajući slonove.

38

IZ MEDICINE Uvodi se obavezna šetnja pasa u Njemačkoj

Korona opasnija po pušače

Obavezna šetnja sa psom dva puta dnevno na najmanje sat vremena moglo bi biti propisano zakonom u Njemačkoj.

Takođe biće donijeta odredba da pas ne bude vezan na duži period. Pravila će biti izmijenjena i za odgajivačnice, kojima će biti zabranjeno da u jednom trenutku imaju više od tri legla.

– Ljubimci nisu plišane igračke, njihove potrebe treba uzeti u obzir – rekla je ministarka poljoprivrede Julija Klekner o planiranim promjenama.

Po novim pravilima vlasnici pasa moraće da rade sljedeće: da dva puta dnevno u trajanju od najmanje sat vremena izvode u šetnju ljubimce, da ne drže vezane pse duži period, da ih ne ostavljaju same cijeli dan.

Odgajivačima će biti zabranjeno da u jednom trenutku imaju više od tri legla, a štenci će morati minimum četiri sata dnevno da imaju društvo kako bi se socijalizovali.

Klekner kaže da su ove promjene zasnovane na stručnim savjetima kako bi se obezbijedila zaštita i dobrobit životinja.

Nacrt novog pravilnika je već pripremljen i mogao bi da postane zakon sljedeće godine.

Portparolka ministarke poljoprivrede kaže da će akcenat biti na češćoj provjeri odgajivača pasa.

Novim zakonom predviđena je i zabrana skraćivanja ušiju ili repova pasa.

Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) upozorila je da je pušenje povezano sa većim rizikom od teškog oboljenja i smrti od koronavirusa kod pacijenata u bolnici, mada nije mogla da precizira koliko bi ti rizici tačno mogli da budu veći.

U naučnom podnesku ta zdravstvena agencija Ujedinjenih nacija razmotrila je 34 objavljene studije o povezanosti pušenja i Kovida 19, uključujući vjerovatnoću infekcije, hospitalizacije, težine bolesti i smrti, prenosi AP. SZO je istakla da pušači čine do 18 odsto hospitalizovanih pacijenata od koronavirusa i da postoji značajna povezanost između toga da li su pacijenti pušili ili ne i težine bolesti koju su imali, tipa bolničke intervencije koja im je bila potrebna i rizika pacijenta od umiranja.

- Raspoloživi dokazi sugerišu da je pušenje povezano sa većom težinom bolesti i smrću kod hospitalizovanih pacijenata koji boluju od Kovida 19 – naveli su iz SZO i preporučili ljudima da prestanu da puše.

U aprilu, francuski istražitelji objavili su malu studiju u kojoj su sugerisali da su pušači u manjem riziku od toga da se zaraze Kovidom 19 i da planiraju da testiraju nikotinske flastere na pacijentima i zdravstvenim radnicima, ali su njihove nalaze doveli u pitanje mnogi naučnici.

Gubitak čula mirisa različit kod koronavirusa i prehlade Gubitak čula mirisa jedan je od simptoma koronavirusa, ali je drugačiji kada se osoba prehladi ili dobije grip, kažu evropski stručnjaci koji su proučavali iskustva pacijenata.

Gubitak čula mirisa kod osoba oboljelih od Covida19 dešava se odjednom. I obično nos nije zapušen niti curi, većina osoba koja ima koronavirus i dalje može slobodno da diše na nos.

Drugi simptom je gubitak čula ukusa. To nije situacija kao kad je čulo ukusa smanjeno zato što pacijent nema čulo mirisa, kažu istraživači za časopis Rhinology. Oboljeli od koronavirusa koji imaju ovaj simptom ne mogu da osjete razliku između gorkog i slatkog. Stručnjaci sumnjaju da se ovo dešava jer virus napada nervne ćelije koje su direktno povezane sa osjećajem za miris i ukus.

Glavni simptomi koronavirusa su: visoka temperatura, kontinuirani kašalj, gubitak čula mirisa i ukusa. Svako sa ovim simptomima treba da se povuče u izolaciju i uradi test na koronavirus. Članovi prodice koji žive sa osobom koja ima ove simptome takođe treba da se izoluju, kako se virus ne bi širio, piše BBC. Vođa istraživanja, prof. Karl Filpot sa Univerziteta u Istočnoj Angliji, testirao je čulo ukusa i mirisa kod 30 dobrovoljaca od čega je 10 oboljelo od Covid-19, isto toliko ih je imalo tešku prehladu i preostalih 10 osoba su bile zdrave. Gubitak čula mirisa bio je češći kod osoba sa Covid-19. Oni nisu mogli da identifikuju mirise i nisu mogli da razluče gorke i slatke ukuse.

- Izgleda da su to karakteristike koje razlikuju koronavirus od ostalih respiratornih virusa - kaže prof.

Filpot, koji radi za humanitarnu organizaciju Fifth Sense, osnovanu da bi pomagala ljudima koji imaju poremećaj čula ukusa i mirisa.

- Ovo je uzbudljiv zaključak, jer to znači da bi testiranjem čula ukusa i mirisa možda moglo da se utvrdi da li pacijent ima Covid-19, običnu prehladu ili grip.

Rekao je da ljudi mogu i sami da testiraju da li im čulo ukusa i mirisa funkcioniše, tako što će koristiti kafu, bijeli luk, pomorandže, limun i šećer. Dodao je da su dijagnostički testovi grla i nosa i dalje neophodni, ukoliko neko misli da ima koronavirus. Čulo ukusa i mirisa se vraća poslije nekoliko nedjelja kod većine ljudi koji su bili bolesni od koronavirusa.

39

REGION 03. septembar – Zdravstveni radnici da ne organizuju kongrese – Hrvatska

05. septembar – Ljekarska komora osudila događaj na antikorona skupu - Hrvatska

Ministar zdravlja Vili Beroš izjavio je uoči sjednice Vlade da nema zabrane kongresnog turizma nego da je Ministarstvo strogo preporučilo zdravstvenim radnicima da se u ovo vrijeme ne organiziraju kongresi zbog mogućnosti širenja infekcije te da se skupovi organiziraju na primjerenije načine.

Hrvatska ljekarska komora je osudila događaj na Festivalu slobode na Trgu bana Jelačića u Zagrebu kada su protesnici protiv epidemioloških mjera onemogućili prolaz vozilu Hitne pomoći, istaknuvši da je onemogućavanje pružanja ljekarske pomoći krivično djelo.

Naime, okupljena masa ljudi onemogućila je prolaz vozilu Hitne pomoći, čime je privremeno onemogućila medicinski tim Hitne pomoći da pruži pomoć osobi koja se onesvijestila tokom demonstracija na Trgu, stoji u saopštenju HLK-a.

03. septembar – Neće dozvoliti da budu eskperimentalna traka s vakcinom - Hrvatska Naučnik i bivši ministar obrazovanja Dragan Primorac rekao je za N1 da nauka još uvijek ima puno neodgovorenih pitanja o koronavirusu.

Protesnici protiv epidemioloških mjera zbog epidemije koronavirusa, su takođe vozilo Hitne pomoći gađali plastičnim čašama.

- Sprečavanje ljekara i medicinske sestre da pruže hitnu pomoć pacijentu duboko je nehuman i nerazuman čin - naglašavaju iz Ljekarske komore. Pored toga, Komora podsjeća da je nasilno sprečavanje pružanja zdravstvene pomoći pacijentima krivično djelo, kao što je krivično djelo i dovođenje u opasnost ili nasilje spram zdravstvenih radnika dok obavljaju svoj posao.

06. septembar - Nijesu ispunjeni uslovi za testiranje kineske vakcine - Srbija

- Što je više testiranih, više je pozitivnih, no važno je znati i šta je pozitivna osoba. Oko 36% je potpuno asimptomatskih, a pozitivnih. Velik je broj pitanja na koje nauka još nema odgovor. Želimo što manje zatrpane bolnice, što manje teških kliničkih slika, svima je upaljen alarm, postali su oprezni, to je dobro. Socijalno distanciranje, maske, pranje ruku – najprimitivnije mjere su pobijedile epidemiju 2003., pobijediće je opet - smatra Primorac.

Dodao je da život mora ići dalje te da nijedna zemlja ne može izdržati zatvaranje ekonomije i škola. Podsjetio je da je među djecom transmisija minimalna, ali i upozorio da treba maksimalan oprez.

40

Ministar zdravlja Zlatibor Lončar izjavio je da nijesu ispunjeni uslovi da bi se kineska vakcina testirala u Srbiji i poručio da bi, prema nekim pedviđanjima, krajem ove ili početkom sljedeće godine trebalo da bude proizvedena bezbjedna vakcina.

– Ono što mogu da obećam građanima Srbije je da ćemo, kao ozbiljna država, među prvima imati vakicinu koja se bude pokazala kao bezbjedna – rekao je Lončar.

On je objasnio da je jedan od proizvođača vakcine iz Kine dao ponudu da se u trećoj fazi ta vakicina testira u Srbiji.

– Mi smo krenuli u razgovore i pregovore, ali nismo došli do te faze jer nisu ispunjeni uslovi da bi se ta vakcina testirala u Srbiji – rekao je Lončar dodajući da će Srbija obavijestiti svoje

građane ako se dođe do te faze i ispune svi uslovi.

Naglasio je da Srbija nije „neozbljna država, koja može na nekom drugom principu da funkcioniše da se ne ispoštuju sva ta pravila koja postoje“.

Pregledi će se, kao i prethodne godine, organizovati uz podršku domova zdravlja, Kliničkog centra Vojvodine i Instituta za onkologiju Vojvodine, a uskoro se akcija nastavlja na području opštine Žitište.

10. septembar - Skratili karantin na 10 dana - Slovenija

11. septembar - Krizni štab traži proglašenje prirodne katastrofe - BiH

Stručni medicinski tim koji savjetuje slovenačku vladu predložio je da se trajanje obaveznog karantina smanji sa 14 na 10 dana.

Rizik od inficiranja bi mogao biti za nijansu veći, ali bi se ovom mjerom smanjio pritisak na slovenačku ekonomiju, smatra epidemiološkinja dr Bojana Beović, prenosi STA. Ovaj predlog podržao je i slovenački ministar zdravlja Tomaž Gantar, uz obrazloženje da većina inficiranih pokaže simptome bolesti u roku 10 dana.

Krizni štab Ministarstva zdravlja, rada i socijalne zaštite Hercegovačko-neretvanskog kantona Federacije BiH traži proglašenje prirodne i druge katastrofe. Taj štab traži prirodne i druge katastrofe na tom području zbog pogoršane epidemiološke situacije prouzrokovane koronavirusom.

Na održanoj sjednici u Mostaru zaključeno je evidentno kršenje i nepoštovanje propisanih mjera i preporuka Kriznog štaba Federalnog ministarstva zdravstva i Kriznog štaba ministarstva zdravlja, rada i socijalne zaštite HNK, prenosi portal Kliks.

Istaknuto je da je nadzor nadležnih tijela i inspekcija nad poštovanjem naloženih mjera i preporuka u potpunosti izostao.

- Uvažavajući navedeno, Krizni štab ministarstva zdravlja, rada i socijalne zaštite HNK traži proglašenje stanja prirodne i druge katastrofe zbog pogoršane epidemiološke situacije prouzrokovane širenjem bolesti kovid 19 u Hercegovačko-neretvanskom Kantonu - kazali su u saopštenju.

10. septembar - Pokrajinska vlada nastavlja borbu protiv raka dojke - Srbija U Srbiji od raka dojke svakog dana umru četiri žene. Godišnje se u toj zemlji registruje oko 4.600 novooboljelih, a 1.600 žena premine od ove bolesti i to je najčešći uzrok prijevremene smrti žena u toj zemlji.

Svaki tumor otkriven na vrijeme je izlječiv, a najznačajnija metoda u ranom otkrivanju tumora dojke je mamografija i zbog toga je, prema riječima pokrajinskog sekretara za zdravstvo Zorana Gojkovića, Pokrajinski sekretarijat za zdravstvo prošle godine pokrenuo projekat Prva mamografija, čiji je cilj da se ženama, prvenstveno u manje naseljenim sredinama, snimanje pokretnim mamografom omogući besplatno, bez uputa i bez zakazivanja.

Rezultat svega je da je za nepunih godinu dana pregledano 3.395 žena, a kod 34 žene je, nažalost, potvrđen karcinom dojke.

Na organizovan skrining mamografijom, koji se godinama sprovodi kod žena starosti od 50 do 69 godina, još uvijek se vrlo malo njih odaziva, pa se zdravstvenim ustanovama javljaju uglavnom tek kad tumor uznapreduje, a ohrabrujući podatak je da je kroz projekat Prva mamografija čak 75 odsto žena prvi put bilo na ovakvom pregledu.

Gojković je naveo da je, ako se tumor otkrije rano, stopa petogodišnjeg preživljavanja veća od 95 odsto i dodao da je zbog toga Pokrajinska vlada nabavila još jedan pokretni mamograf, kako bi što većem broju žena u Vojvodini bio omogućen ovaj preventivni pregled.

11. septembar - Započeli nabavku vakcina protiv COVID-a - BiH Vlada Federacije BiH je na hitnoj, telefonskoj sjednici dala saglasnost na Sporazum o međusobnim pravima i obavezama u vezi sa nabavkom vakcine putem mehanizma za Globalni pristup vakcinama za sprječavanje COVID-19 (COVAX) i ovlastila federalnog ministra zdravlja Vjekoslava Mandića za njegovo potpisivanje s Ministarstvom civilnih poslova Bosne i Hercegovine.

Predviđeno je da ga potpišu i predstavnici resornog ministarstva Republike Srpske i Odjeljenja za zdravstvo i ostale usluge Brčko Distrikta BiH. Sporazum se zaključuje s ciljem osiguranja finansijskih uslova za nabavku vakcina za COVID-19 po najpovoljnijim uslovima putem GAVI, Globalne alijanse za vakcine koja rukovodi Mehanizmom za globalni pristup vakcini za COVID-19 (COVAX), uz angažman Koalicije za inovacije i spremnost protiv epidemija (CEPI) i Svjetske zdravstvene organizacije, a prema uslovima iz Ugovora o kupoprodaji koji se zaključuje s GAVI Alliance.

Vlada Federacije BiH će iz budžeta Federacije BiH osigurati sredstva za nabavku vakcina, u iznosu od 14 miliona KM ( 7,5 miliona eura).

12. septembar - Najviše preminulih od koronavirusa imalo je hipertenziju - Hrvatska Hrvatski zavod za javno zdravstvo objavio je šta je, uz koronu, uzrok smrti dosad preminulih koji su bili pozitivni na koronavirus. Za HRT-ov portal HZJZ je najavio da sprovodi studiju komorbiditeta kod preminulih osoba, ali za sada preliminarni podaci pokazuju da je hipertenzija najčešća komorbiditetna dijagnoza kod preminulih osoba oba pola. Drugim riječima, najviše preminulih je uz koronu imalo i povišen krvni pritisak. Prema

41

postojećim podacima, najveći broj preminulih osoba je stariji od 65 godina, odnosno čini 84% od ukupnog broja preminulih.

Do sličnog zaključka o komorbiditetima preminulih osoba koje su bile inficirane koronom nedavno se došlo i u Švedskoj.

Prema podacima švedskog Zavoda za javno zdravstvo, među 5612 preminulih od covida-19, 2.770 (49,4%) imalo je prethodne kardiovaskularne bolesti, 4.395 (78,3%) povišeni krvni pritisak, 1.553 (27,7%) dijabetes i 787 (14%) respiratorne bolesti. Ukupno je 3.242 (58,8%) umrlih imalo dvije ili više spomenutih popratnih bolesti, 1.502 (26,8%) jednu, a 868 (15,5%) nijednu od spomenutih bolesti.

14. septembar - Roditelji nezadovoljni mjerama u školama izašli na ulice - BiH Članovi udruženja Naša djeca iz Mostara organizovali su protestnu šetnju na ulicama tog grada, nezadovoljni mjerama i instrukcijama koje važe za učenike i nastavno osoblje u školama Hercegovačko-neretvanskog kantona (HNK), donesene krajem avgusta od Kantonalnog ministarstva obrazovanja, a u dogovoru sa Zavodom za javno zdravlje HNK-a, javlja agencija Anadolija.

Roditelji kažu da su svjesni da izolovani i pojedinačni otpor neće uroditi plodom, te da je svima jedina šansa buduće koordinirano i zajedničko istupanje. Zahtijevaju “normalno školovanje“, a navode i da su se na protest odlučili jer je resorno ministarstvo ranije ignorisalo sve njihove zahtjeve.

- Zahtijevamo da kompletni razredi ne idu u samoizolaciju u slučaju da neki od učenika bude pozitivan na korona virus.

Takođe, tražimo da se temperatura učenicima mjeri kućama pred polazak u školu, a da se organizacija nastave u grupama prilagodi raspoloživom prostoru učionica, a ne fiksno odredi da u učionici može boraviti maksimalno 15 učenika. Zahtijevamo i organizaciju velikog odmora na otvorenom, svaki radni dan u svim školama, te želimo i da se ispita kakav uticaj na psiho-socijalni razvoj djeteta mogu imati mjere koje su danas na snazi - kazala je predstavnica Udruženja Mirjana Laganin.

17. septembar – U vojnom zdravstvu organizacione promjene - Srbija Povodom smjene načelnika dvije klinike i jednog instituta sa Vojnomedicinske akademije (VMA) koji su podržali proglas Ujedinjeni protiv kovida, oglasilo se i Ministarstvo odbrane saopštenjem u kojem se navodi da su u cjelokupnom vojnom zdravstvu u toku organizacijske promjene u skladu sa potrebama Vojske, vojnih i civilnih pacijenata, a u okviru kojih će biti izvršena brojna

42

pomjeranja kadra.

Podsetimo, načelniku Instituta za medicinska istraživanja prof. dr sc. med. Danilu Vojvodiću, načelniku Klinike za urgentnu internu medicinu prof. dr Slobodanu Obradoviću i načelnici Klinike za kožne i polne bolesti prof. dr sc. med. Lidiji Kandolf Sekulović, rješenja o smjeni uručena su 16. septembra. Ono što je zajedničko svim smijenjenim načelnicima jeste njihova podrška otvorenom pismu koje su Vladi Republike Srbije i ostalim nadležnim institucijama uputili ljekari okupljeni u grupi Ujedinjeni protiv kovida“.

Grupa od 350 ljekara u proglasu objavljenom 21. jula oštro se ogradila od republičkog Kriznog štaba za borbu protiv kovida-19 i zatražila njegovu smjenu, navodeći da se Srbija našla u javno-zdravstvenoj katastrofi.

Početkom septembra, inicijativa Ujedinjeni protiv kovida prerasla je u udruženje građana istog naziva, a broj ljekara koji su svojim potpisima podržali otvoreno pismo povećao se na skoro 3.000.

20. septembar – Raste zabrinutost zbog manjka medicinskog kadra - Slovenija Slovenački premijer Janez Janša priznao je da je zabrinut za funkcioniranje zdravstvenog sistema ako se nastavi sadašnji trend rasta hospitalizacija zbog Covida-19, ali je istakao da njegova vlada čini sve kako u drugom talasu epidemije ne bi došlo do "zatvaranja" zdravstvenog sistema za druge pacijente kojima je potrebna pomoć.

Janša je, odgovarajući u parlamentu na kritike opozicije, negirao tvrdnje da se njegova vlada nije pobrinula da se zdravstvo pripremi za jesenji drugi talas epidemije i da sada dolazi do "masovnog zastoja" u zdravstvu, s još dužim vremenom čekanja na operacije i kasnim otkrivanjem zloćudnih bolesti.

Janša je rekao da se nada da neće doći do zatvaranja zdravstvenog sistema za ostale pacijente zbog sve većeg broja inficiranih korona virusom i da je upravo zato važno da se svi pridržavaju epidemioloških pravila, a kao glavni problem naveo manjak kadra, prenosi agencija Hina.

U nekoliko posljednjih mjeseci u Austriju i druge države iz Slovenije je otišlo nekoliko stotina ljekara i medicinskih sestara, rekao je Janša i naveo da njegova vlada sa socijalnim partnerima dogovara novi paket pomoći zdravstvu, ali predlaže i isključenje visokoobrazovnih stručnih kadrova u zdravstvu iz sistema javnih zarada, kako bi mogli biti adekvatno nagrađeni.

21. septembar - Izolaciju skratili sa 14 na 10 dana – Hrvatska Hrvatski zavod za javno zdravstvo (HZJZ) izmijenio je preporuke i kriterijume za testiranje na korona virus, a skratili su izolaciju asimptomatskih bolesnika sa 14 na 10 dana. U dokumentu se navodi da je izmijenjen otpust iz izolacije, i to na osnovu prvenstveno kliničke slike, a izuzetno na osnovu negativnog PCR nalaza, navodi se u izmijenjenom dokumentu preporuka na stranicama HZJZ-a, prenosi Hina.

Izolacija asimptomatskog PCR pozitivnog bolesnika skraćuje se s 14 na 10 dana od uzimanja brisa koji je PCR pozitivan (osim kod imunokompromitiranih osoba). Izolacija oboljelog s

blagom ili umjerenom kliničkom slikom skraćuje se s minimalno 14 na minimalno 10 dana od početka bolesti, uz uslov da je minimalno 24 sata bez povišene tjelesne temperature i značajno poboljšanje ostalih simptoma.

25. septembar – Veliki porast pretilosti tokom pandemije - Slovenija Na veliki pad motoričkih sposobnosti i znatno povećanje pretilosti kod djece u Sloveniji za vrijeme epidemije Covida-19 ukazalo je najnovije ispitivanje fizičke spremnosti sprovedeno na više od 20 hiljada učenica i učenika u osnovnim školama.

na ovo pitanje, kao i u povezanost između genetike i težih kliničkih simptoma bolesti, piše Slobodna Dalmacija.

Dr Kristian Vlahoviček, profesor na Prirodno-matematičkom fakultetu u Zagrebu, sa Zavoda za molekularnu biologiju sa saradnicima sprovodi projekat Varijabilnost sojeva koronavirusa SARS-CoV-2 i genetička podloga domaćina kao biomarkeri za otkrivanje učesnika rizika tokom pandemije COVID-19. Projekat finansira Hrvatska Komora za nauku, a sprovodi se u saradnji s brojnim domaćim stručnjacima, a uključeni su i strani saradnici kao i saradnici iz dijaspore.

Uz pomoć tzv. sekvenciranja analiziraće se genetička informacija osoba inficiranih koronavirusom te sekvenca virusa kod oboljelih. Traži se odgovor na pitanje postoji li povezanost između zapisa u genima i težine simptoma koje razvija osoba pozitivna na virus što će pomoći naučnicima da predvide postoje li za određenu grupu ljudi povećan rizik od razvoja težih simptoma.

Kako navodi dr Vlahoviček, analiziraće oko 200 uzoraka, a oni su uzeti iz tri hrvatske bolnice; KB Dubrava, KB Sestre milosrdnice i KB Fran Mihaljević. Rezultati o soju virusa koji se širi Hrvatskom bi trebali da budu poznati uskoro.

30. septembar - Tri puta više umrlih nego što je prijavljeno - Srbija

Analiza laboratorija za dijagnostiku tjelesnog razvoja Fakulteta za sport u Ljubljani, u kojoj su rezultati njihove fizičke spremnosti iz juna ove godine upoređeni sa zadnjim koji su sprovedeni u aprilu 2019., pokazala je da je u tom razdoblju pad motoričke djelotvornosti zabilježen kod dvije trećine djece i da je ona u prosjeku pala za 13 posto.

Udio djece s prekomjernom težinom povećao se istodobno u tom razdoblju za čak 20 posto, što je najviše otkako se prate podaci o pretilosti među mladima i više nego u razdoblju od 2003. do 2007., kad je ta pojava bila najizraženija, a povećanje potkožnog masnog tkiva primjetno je kod više od polovine osnovaca, pokazala je analiza.

- Takvo povećanje broja djece s prevelikom težinom u jednoj godini je nešto nepojmljivo, to se do sada, otkako vodimo ispitivanja, još nije dogodilo - kazao je predstavljajući rezultate studije Gregor Starc, voditelj programa SLOfit – karton sportskog odgoja”, kojim se na Fakultetu za sport već niz godina ispituju fizička kondicija i motoričke sposobnosti mladih.

To je, po riječima autora studije, posljedica restriktivnih mjera u školama u prvom talasu epidemije na proljeće, kad su škole bile zatvorene, nastava se odvijala na daljinu, a bilo je zabranjeno i vježbanje na igralištima, napuštanje mjesta stanovanja te druženje na javnim prostorima.

28. septembar – Ubrzo završavaju istraživanja o soju SARS-Cov-2 - Hrvatska Uskoro bi trebalo da se sazna koji soj koronavirusa kruži Hrvatskom. Ovo istraživanje vrijedno 1,5 miliona daće odgovor

Epidemiolog prof. dr Predrag Kon je izjavio, gostujući u Pregledu dana NewsMax Adria, da je prema njegovom istraživanju na osnovu podataka iz Gradskog zavoda za javno zdravlje, od marta do juna bilo tri puta više smrtnih slučajeva nego što je sistem prikupio i što je zvanično objavljeno, odnosno nego što je pismeno prijavljeno. Navodi i da je postojao i problem u informacionom sistemu.

Nedeljnik NIN je objavio da je u julu, kada se Srbija suočavala sa novim udarom koronavirusa, urađeno bar sto hiljada testova manje nego što su to pokazali zvanični podaci. Kada je riječ o oboljelima, taj broj je umanjen, naveli su.

- Mora da se shvati – postoji nešto što se primjenjuje u toku samog događaja. Mi prvi put koristimo jedan informatički sistem. Taj informacioni sistem u jednom trenutku, u jednom periodu, nije bio dovoljno precizan i ne mogu da tvrdim zašto – dakle negdje od sredine juna on nije bio precizan. Ispitivanjem svega onoga što se dešavalo, jasno se vidjelo da postoji razlika između onoga što mi, na nivou Beograda, utvrđujemo kao slučajeve i, posebno smrtne slučajeve. Smrtni slučajevi ne mogu precizno da se iskazuju ukoliko ne prođe određen period - istakao je prof.

Kon.

43

U Institutu za onkologiju Kliničkog centra dostupne najsavremenije terapije U susret oktobru mjesecu, koji se širom svijeta obilježava kao mjesec borbe protiv karcinoma dojke, ljekari Instituta za onkologiju Kliničkog centra Crne Gore (KCCG) koji se tokom cijele godine bave ovom problematikom, naglašavaju važnost pravovremene dijagnostike i adekvatne terapije.

Prof. dr Vladimir Todorović Karcinom dojke danas predstavlja globalni problem. U Crnoj Gori 450 žena svake godine oboli od karcinoma dojke.

Kako naglašava prof. dr Vladimir Todorović, direktor Instituta za onkologiju KCCG, to nije jedna homogena bolest, već postoji nekoliko subtipova karicnoma dojke. Najopasniji, najugrožavajući je HER 2 pozitivni karcinom, zatim postoji takozvani trostruko negativni karcinom i hormon zavisni karcinom dojke. Kako u Crnoj Gori, tako i u svijetu, postoji ogroman broj pacijentkinja koje obolijevaju od karcinoma dojke, s tim što raste incidenca ranog karcinoma, a u nerazvijenim zemljama iz godine u godinu

44

sve je veći mortalitet. Zbog toga su u Crnoj Gori uvedene najsavremenije terapije, koje postoje i na evropskim klinikama, kako za sve subtipove, tako i za najagresivnije kao što je HER 2 pozitivni karcinom. Kako ističe prof. dr Todorović, kod pacijenata koji primaju najsavremenije ljekove, postignuti su izuzetni rezultati.

U odnosu na one ranije, standardne vidove liječenja, produžava se život čak i za godinu i po dana. Takodje, nove savremene terapije smanjuju za 20% rizik od vraćanja bolesti kada se daju nakon operacije.

Za tumore dojke, jako je značajno na vrijeme ih otkriti.

Kako primarna prevencija preporučuje se smanjenje gojaznosti i veća pokretljivost, kao i fizička aktivnost. Što se tiče ranog otkrivanja, mamografija i ultrasonografija su metode koje mogu na vrijeme otkriti karcinom ili neki tumor, nakon čega se radi dodatna dijagnostika. Zato je jako bitno da se sve žene jave na vrijeme i da imaju odredjeni ritam dolaska na preglede. Tu je jako bitna uloga i hirurga, dijagnostika od strane radiologa i onda naravno onkološka procjena. Na multidisciplinarnim konzilijumima se zajednički donose te odluke, koje su u interesu pacijenta i na najbolji mogući način liječe bolesnika.

- Ono što smo u zadnjih desetak godina shvatili jeste da neke karcinome moramo da liječimo prvo sistemskim vidovima liječenja, pa onda da radimo operaciju i tu imamo zaista izvanredne rezultate. Ponekad tumor ne moze uopšte da se otkrije nakon primijenjene terapije. U tom kontekstu, dijagnostika, prevencija i adekvatno liječenje značajno utiču na smanjenje mortaliteta od karcinoma. U Crnoj Gori, kao i u evropskim klinikama dajemo najsavremeniju terapiju. Osim terapije koja se daje sistemski, postoji zračna terapija, naravno hirurgija, koja je jedna od krucijalnih terapija u karcinomu dojke, takodje se radi na savremeni način, kako prevencija, tako i dijagnostika. “Ono što je takođe

značajno naglasiti, po riječima prof. dr Todorovića jeste da, na osnovu doprinosa savremene liste Fonda za zdravstveno osiguranje Crne Gore i Ministarstva zdravlja, možemo da primijenimo ove savremene ljekove i samim tim imamo najbolje rezulate liječenja. Osim ovih savremenih terapija koje su standardne, imamo i neke nove terapije kao što je imunoterapija za karcinom dojke, koju već sada primjenjujemo u našem Institutut, u sklopu kliničke studije koja se sprovodi u Kliničkom centru Crne Gore i u Institutut za onkologiju.

- Još jedan iskorak koji želimo da napravimo je da imamo tačne i validne podatke liječenja ovakvih pacijenata. Cilj je da se napravi registar za kancer dojke, koji će imati sve podatke koji se mogu analizirati statistički. Na osnovu toga, imaćemo uvid u sopstevne rezultate analize, da se ne oslanjamo samo na internacionalne. Svakako da nam je saradnja sa regionom, kao i van regiona važna, pa su zajednički kongresi i sastanci koje organizujemo u Crnoj Gori i van Crne Gore, važni kako u edukativne svrhe, tako i kao prilika za razmjenu informacija u vezi sa liječenjem karcinoma dojke, kao i u svim problematičnim situacijama – ističe prof. Todorović.

Dr Sanja Lekić - Karcinom dojke je veliki javno-zdravstveni problem“, saopštava dr Sanja Lekić, iz razloga što u nerazvijenim zemljama imamo povećan mortalitet i češće se karcinom dojke otkriva u stadijumu lokalno uznapredovale ili metastatske bolesti. U razvijenim zemljama je malo drugačija situacija, karcinom se otkiva

45

u ranim stadijumima kada je izlječivost gotovo više od 90% i samim tim bilježi se smanjenje stope mortaliteta. S tog aspekta, u zemljama u razvoju veoma je značajno da pacijenti imaju dostupne inovativne i savremene terapijske opcije i da se usmjere javno-zdravstveni resursi na rano otkrivanje bolesti. U Institutut za onkologiju možemo se pohvaliti činjenicom da je za ovu vrstu maligne bolesti dostupna najsavremenija terapija i sa aspekta karcinoma dojke, koji ima svoja tri biološka podtipa, koji se značajno razlikuju po prognozi i terapijskim modalitetima. Možemo reći za karcinom dojke koji je HER2 pozitivan i jedan od najagresivnijih oblika bolesti, da je dostupna savremena ciljana biološka terapija, koja podrazumijeva antitijela koja blokiraju pomenuti receptor.

Ono što je važno napomenuti, u Institutut za onkologiju svaki pacijent se predstavlja prije liječenja multidisciplinarnom timu, koji se sastoji od hirurga, radiacionog onkologa i medikalnog onkologa i za svakog pacijenta se pojedinačno donosi odluka o koracima daljeg liječenja na osnovu zajedničkog mišljenja, a ne pojedinačnih mišljenja određenih specijalnosti. Ono što je budućnost jeste da se timovi u multidisciplinarnom konzilijumu zapravo prošire, jer savremeni vidovi terapija donose i neke nove nuspojave, donose i neke nove situacije sa kojima se moramo kao kliničari suočiti, te nam u multidisciplinarnom timu trebaju i kolege drugih specijalnosti, kao što su psiholozi, nutricionisti, endokrinolozi i ginekolozi. Sa aspekta incidence, odnosno raspona životne dobi kod pacijentkinja koje obole od maligne bolesti dojke, mogu reći da se u savremenom dobu suočavamo sa nekim novim izazovom, a to je činjenica da je sve veći broj pacijentkinja koje obolijevaju od ove bolesti u mladjoj životnoj dobi, u reproduktivnoj fazi svog života, odnosno da su to pacijentkinje koje u nekom periodu planiraju proširenje porodice ili zasnivanje iste.

Stoga smo mi onkolozi pred novim izazovom, jer kod takvih pacijenata nakon perioda liječenja od karcinoma dojke, u slučaju da je ishod bolesti dobar, mi moramo planirati mogućnost, odnosno ispoštovati njihovu želju da se ostvare u ulozi majke. S tog aspekta, više nego neophodno je da sarađujemo sa drugim specijalnostima, u ovom slučaju posebno sa endokrinolozima i ginekolozima.

- Za mene kao mladog onkologa veliki je profesionalni izazov upravo činjenica da učestvujem u radu jednog takvog tima, gdje su kolege koji su zapravo pioniri ove oblasti, hirurzi, koji su se bavili hirurgijom dojke još u doba kada su operacije bile mutilantne i ostavljale velike ožiljke na grudnom košu do činjenice da se danas radi o veoma suptilnoj hirurgiji, koja je praćena i onko-plastičnom hirurgijom, odnosno ugradnjom implanta kod pacijentkinja kod kojih je moralo doći do kompletnog uklanjanja dojke. Sa druge strane, kolege medikalni onkolozi, koji su na klinici decenijama unazad, su se sa ovom bolešću borili u vrijeme kada su na raspolaganju imali smao nekoliko citostatika.

Moram reći da je za mene to posebna čast, jer sazrijevam uz njih, a radim u jednom dobu kada su u Institutut za onkologiju dostupni najsavremeniji ljekovi. Kao kliničaru, čiji je to zapravo alat, to je za mene velika mogućnost i ishodi liječenja pacijentkinja su u današnjem vremenu mnogo bolji. Pacijentkinje koje se liječe od metastatske bolesti žive značajno duže, dok pacijentkinje koje se liječe zaštitno, odnosno one koje su prošle period preoperativne terapije i zaštitne adjuvantne postoperativne terapije, imaju mnogo bolje ishode na ukupno preživljavanje, odnosno stopa povratka bolesti je izuzetno niska.

- Suočavanje sa saznanjem da pacijent boluje od maligne

46

bolesti je veliki psihološki šok i u svakom pogledu dolazi do promjena u navikama života, u organizaciji života, stoga je psihološka podrška ovim pacijentkinjama od krucijalnog značaja. U Institutut za onkologiju rade dva klinička psihologa koji se bave ovom problematikom, a osim toga ljekari i medicinsko osoblje Instituta itekako su svjesni te potrebe i uvijek su na strani pacijenta, spremni da pruže podršku i ruku ohrabrenja. Veoma često pacijenti se srijeću sa promjenama u porodičnom miljeu, čitava porodica pati u slučaju razbolijevanja jednog člana, te je stoga neophodno da prilikom suočavanja sa dijagnozom bude pristutan neko od članova uže porodice ili prijatelja.

Sa aspekta inovacija, važno je pomenuti da je Institut za onkologiju jedna od prvih u regionu koji je uveo subkutane formulacije nekih ljekova, koje su se ranije davale u intravenskoj primjeni, što je značajno smanjilo vrijeme zadržavanja pacijenta u Institutut, odnosno smanjilo upotrebu resursa i zauzetost medicinskih tehničara tokom primjene ljekova, a za samog pacijenta to je značajan benefit u smislu kraćeg zadržavanja u ambulantnim i bolničkim uslovima i lakše i adekvatnije primjene lijeka. Sama subkutana primjena lijeka značajno poboljšava kvalitet života, o čemu svjedoče i naše pacijentkinje, kroz neka mala istraživanja koja su radili naši medicinski tehničari u Institutut za onkologiju kroz ankete, gdje su pacijenti vrlo jasno izrazili svoje zadovoljstvo ovim načinom primjene terapije, kraćim zadržavanjem u Institutut i mogućnosti da svoje slobodno vrijeme provedu na neki drugi način.

- Sa aspekta onkologije, koja je jedna grana u medicini kod koje multidisciplinarnost dolazi najviše do izražaja i činjenica je da se u današnje vrijeme suočavamo sa različitim oblicima i momentima kada se karcinom dojke javi kod žena, istaći ću činjenicu da smo imali par situacija gdje se karcinom dojke javio u toku trudnoće i da je konkretno jedna pacijentkinja operisana u toku trudnoće, iznijela je trudnoću i nakon trudnoće je primala inovativnu zaštitnu terapiju, koja je podrazumijavala blokadu HER2 receptora, koji je kod njenog tumora bio amplifikovan. S druge strane, treba naglasiti činjenicu da nas to u budućnosti sve češće očekuje i da je nemjerljiv uspjeh mogućnost da tim pacijentkinjama pružimo najsavremeniju zdravstvenu zaštitu zaključuje dr Lekić.

Svoje iskustvo liječenja iznijela je i pacijentkinja B. Lučić, koja se već deset godina liječi od karcinoma dojke. Kako ističe, njena operacija je bila malo komplikovana i nalaz nije bio baš sjajan, ali zahvaljujuči terapijama, ona je sve to uspješno prebrodila. Ističe da u Crnoj Gori imamo najsavremniju terapiju, koja joj je omogićila da svo vrijeme primanja terapije radi kao vaspitačica u vrtiću.

Od kad se liječim od karcinoma dojke, kvalitet mog života se nije značajnije promijenio, zahvaljujući savremenoj terapiji koju primam. Uprkos tome sto primam terpiju, ja kontinuirano radim svoj posao, kao vaspitačica u vrtiću. To mi mnogo znači za raspoloženje i opste stanje. Čak i kad primim terapiju, tog istog dana, nastavljam sa svojim svakodnevnim aktivnostima, družim se sa prijateljima, idem na plivanje, šetam. Iz svog iskustva preporučila bih ženama da redovno idu na preventivne preglede, jer je karcinom dojke izlječiv u najvećem broju slučajeva ako se otkrije na vrijeme - ističe B. Lučić.

Služba za odnose sa javnošću Klinički centar Crne Gore

Jedan cilj: Pobijediti karcinom dojke

VRIJEME JE SAD

Jedan karcinomdojke dojke Jedancilj: cilj:Pobijediti Pobijediti karcinom

VRIJEME JE VRIJEME JESAD SAD Što prijepregledaš pregledaš dojke dojke --to Što prije tobolje! bolje!

SamokontrNK@ ID OQUH M@IU@ĹMHIH korak.

SamokontrNK@ ID OQUH M@IU@ĹMHIH korak. Što prije pregledaš dojke - to

bolje!

Budi sa nama Za Nju, Kampanja za prevenciju karcinoma dojke u Crnoj Gori Budi sa nama Za Nju, Kampanja za prevenciju karcinoma dojke u Crnoj Gori 6DPRNRQWUROD MH SUYL QDMYDçQLML NRUDN BUDI SA NAMA

Za Nju, Kampanja za prevenciju karcinoma dojke u Crnoj Gori

CRNA GORA U BORBI PROTIV KARCINOMA DOJKE

CRNA GORA U BORBI PROTIV KARCINOMA DOJKE

TRADICIONALNI PARTNERI

MEDIA PARTNERI

CRNA GORA U BORBI PROTIV KARCINOMA DOJKE

Vaše vozilo redovno servisirate.

A da li redovno kontrolišete vašu prostatu?

ZDRAVLJE MUŠKARCA PREVENCIJA I RANO OTKRIVANJE KARCINOMA PROSTATE

Svijetlo plava vrpca je simbol borbe protiv karcinoma prostate i podizanja svijesti populacije o mogućnostima prevencije bolesti.

Prof. dr Bogdan Pajović Prof. dr Miodrag Radunović Danasnji nivo medicinskog znanja, dijagnostike i načina liječenja daje nam ozbiljne šanse da karcinom prostate uspješno kontrolišemo, čak i potpuno izliječimo i tako ostvarimo razumnu dužinu i kvalitet života. Za realizaciju ovih ciljeva osim medicinskog znanja, potrebna nam je i opšta medicinska kultura čiji je cilj promjena našeg ponašanja prema prvim znacima bolesti ili još bolje, prema svom tijelu koje još nije pokazalo znakove oboljenja i ako bolesne promjene postoje. Šta je to prostata?

Prostata je polna žlijezda muškaraca koja se nalazi ispod mokraćne bešike kroz koju prolazi mokraćna cijev. Prostata izgledom liči na kesten sa vrhom okrenutim prema dolje a bazom koja se naslanja na dno mokraćne bešike. Glavna funkcija prostate je lučenje tečnosti u kojoj se nalaze spermatozoidi. Tečnost

48

prostate omogućava normalnu pokretljivost spermatozoida i njihov metabolizam. Zbog prisustva materija u sjemenoj plazmi koji vodi porijeklo iz prostate spermatozoidima je omogućena efikasnost oplodnje jajne ćelije.

Kako je građena prostata?

Prostata predstavlja skup posebno oblikovanih kanalića okruženih mišićnim i vezivnim tkivom čija je građa namijenjena lučenju tečnosti koja ima ulogu medijuma kojim se spermatozoidi transportuju u spoljašnju sredinu. Šta izdvajamo kao posebnu karakteristiku početnog karcinoma prostate?

Ranih simptoma karcinoma prostate nema!!! Ova dramatična činjenica djeluje depresivno ali bi trebala ujedno biti i

Da li je dijagnostikovan gen odgovoran za nastanak karcinoma prostate?

Da!! Ovaj gen je nazvan HPC-1 (hereditary prostate cancer 1) i vjerovatno će uz druga otkrića te vrste iz temelja promijeniti pristup ovoj bolesti, posebno na planu njenog ranog otkrivanja.

Koji su znaci uznapredovalog karcinoma prostate?

Bolovi u donjim djelovima kičme (bol u krstima) sa širenjem prema kuku ili prema natkoljenicama, sve do otežane pokretljivosti, mogu biti znak koštanih metastaza karcinoma prostate.

Treba zapamtiti da svaka kostobolja navedenih djelova tijela kod muškarca starije dobi koja ne odgovara na terapiju ljekovima protiv reume, treba da pobudi sumnju na karcinom prostate!

Kako da postavimo ranu dijagnozu prostate?

Ranu dijagnozu karcinoma prostate postavljamo skriningom koji sprovodimo u 'rizičnoj' grupi muškaraca. Šta je to skrining?

Skrining predstavlja otkrivanje neprepoznatih oblika poremećaja zdravlja, uz pomoć lako i brzo primjenjivih postupaka.

To po pravilu nije definitivna dijagnostika, već samo preliminarna trijaža na one koji vjerovatno imaju i one koji vjerovatno nemaju ispitivano oboljenje. Skriningom se obuhvataju zdrave osobe sa ciljem štoranijeg otkrivanja bolesti na čiji se tok i ishod može uticati.

Otkrivanje malignih tumora u početnom stadijumu, prije nego što se jave prvi simptomi, ima višestruki značaj: terapija je po pravilu uspješnija, mogućnosti izlječenja veće a rizik od umiranja manji!

stimulativna zbog činjenice da se karcinom prostate može otkriti u svojoj ranoj fazi i uspješno liječiti. S druge pak strane, kada se jave znaci bolesti, suočeni smo sa činjenicom da je bolest uznapredovala.

Kada teba sprovoditi skrining?

Svi muškarci stariji od 50 godina jednom godišnje trebaju da rade digitorektalni pregled PSA u krvi. Muškarcima sa pozitivnom porodičnom anamnezom (prisustvo karcinoma prostate kod oca, brata..) preporučuje se raniji urološki pregled, od 45 godina života.

U kom dijelu prostate se javlja karcinom?

U spoljašnjoj zoni (periferna zona) prostate karcinom se javlja sa učestalošću od oko 66% dok se u prelaznoj i centralnoj zoni prostate javlja u manjim procentima, što nije naravno i manje važno.

Šta obuhvata skrining?

- digitorektalni pregled - mjerenje PSA u krvi - transrektalni ultrazvuk (TRUS) - biopsija prostate.

U kojoj starosnoj dobi se javlja karcinom prostate?

Pojava karcinoma prostate izuzetno je rijetka prije 45. godine života, ali nakon 50. godine, učestalost značajno raste.

Ova činjenica je izuzetno važna jer nam govori od kada trebamo razmišljati o eventualnoj prisutnosti bolesti i njenom ranom otkrivanju.

Šta je to digitorektalni pregled i kako se izvodi?

Pregled prostate prstom kroz debelo crijevo još uvijek predstavlja postupak koji se nikako ne može mimoići. On predstavlja temeljni pregled kako u postupku ranog otkrivanja bolesti tako i u njenoj progresiji. Zadnja strana prostate lako se napipa kroz zid debelog crijeva a postojeći tumor se osjeća kao otvrdnuće ili čvor na jednom ili više mjesta.

Da li je karcinom prostate nasljedan?

Jeste!! U porodicama gdje je već bilo karcinoma prostate, vrijeme njegovog pojavljivanja može biti znatno ranije dok je rizik za ovu bolest znatno veći.

Šta je to transrektalni ultrazvuk (TRUS)?

Transrektalni ultrazvuk je dijagnostička procedura koju sprovodimo kod pacijenata nakon digitorektalnog pregleda kod

49

kojeg smo postavili sumnju na postojanje bolesti. Ovaj pregled je u osnovi vrlo sličan pregledu prostate kroz završni dio debelog crijeva prstom, ali ovoga puta u crijevo uvodimo dio posebnog instrumenta (ultrazvučna sonda). Pregled nije bolan, traje relativno kratko i potrebno je dan prije njega isprazniti crijevo uz pomoć nekog standardnog sredstva za čišćenje kako bi rezultati ultrazvučnog pregleda bili bolji.

Šta pokazuje PSA? Prostatični antigen (PSA) je proizvod žljezdanih ćelija prostate. PSA je po strukturi protein i dio je sjemene tečnosti (sperme) koji je održava tečnom. Većina PSA nastalog u prostati izlazi sa sjemenom tečnošću tokom ejakulacije a vrlo mali dio odlazi u krv.

Kako se mjeri PSA? PSA se mjeri u krvi. Kako je udio PSA u krvi nizak, za njegovo otkrivanje potrebna je vrlo osjetljiva tehnologija, tzv.

Tehnika monoklonskih antitijela.

Koje su normalne vrijednosti PSA testa?

Najčešća vrijednost testa koja se uzima kao normalna je do 4ng/ml. Međutim, kako se prostata povećava i stvara sve više PSA tokom starenja, normalno je očekivati niže vrijednosti kod mlađih, a vise vrijednosti kod starijih muškaraca.

Vrijednosti PSA svojstvene za životnu dob su sljedeće: 40 - 49 god – 2.5 ng/ml 50 - 59 god – 3.5 ng/ml 60 - 69 god – 4.5 ng/ml 70 - 79 god – 6.5 ng/ml Koja još stanja osim karcinoma prostate mogu uzrokovati povišenje nivoa PSA? - Benigna hiperplazija prostate (adenoma prostate) - Upala prostate (prostatitis) - Primjena terapijskih i dijagnostičkih instrumenta (cistoskopija, kateterizacija) Šta je to slobodni PSA? Slobodni PSA je onaj PSA koji se ne veže za druge proteine nego ostaje slobodan (nevezan) pa se zbog toga naziva slobodni (free PSA). Mjeri se posebno tj. odvojeno od ukupnog

50

PSA. Smanjeni procenat slobodnog PSA u krvi na ispod 10% od ukupnog PSA izaziva ozbiljnu sumnju da se radi o karcinomu prostate. Ovaj test je naročito koristan kada je vrijednost ukupnog PSA 4-10ng\ml.

Koje terapijske mogućnosti imamo?

Na raspolaganju nam stoji: - operativno liječenje (radikalna prostatektomija) - liječenje zračenjem (radioterapija) - hormonalna terapija - aktivni nadzor.

Operativno liječenje primjenjuje se u slučajevima ograničenosti tumora na tkivo prostate uz očekivanu dužinu života veću od 10 godina. Operativnim liječenjem odstranjuje se cijela prostate sa pripadajućim dijelom mokraće cijevi te sjemene kesice uz istovremeno odstranjivanje limfnih čvorova male karlice. Šta može svako da uradi na prevenciji nastanka karcinoma prostate?

U prevenciji karcinom prostate jedini bitan faktor na koji se može zaista uticati jeste pravilna ishrana. Potrebno je smanjiti unos ili potpuno izbaciti iz ishrane crvena mesa koja sadrže zasićene masnoće, masne mesne proizvode i žumanca.

Dokazano je da redovno konzumiranje paradajza (u bilo kom obliku: svježi, sok, sos, kečap itd.) i jagoda smanjuje rizik od nastanka karcinoma prostate.

Poslije 25 godine života treba uzimati preparate sa selenom i vitaminom E, jer oni smanjuju rizik od nastanka karcinoma prostate. Šta je budućnost ranog otkrivanja karcinoma prostate?

Rano otkrivanje karcinoma prostate će uskoro biti omogućeno analizom genetskog 'zapisa' uz pravovremeno i adekvatno liječenje. Međutim, i sadašnje medicinsko znanje omogućava da prepoznamo bolest u ranoj fazi i sprovedemo pravo liječenje.

Održan treći Kongres fizioterapeuta Crne Gore Treći Kongres fizioterapeuta Crne Gore sa međunarodnim učešćem održao se od 18. do 20. septembra 2020. godine u hotelu “Slovenska plaža” u Budvi. Kongres se održao poštujući sve epidemiološke mjere Instituta za javno zdravlje i naredbe Ministarstva zdravlja.

U skladu sa Agendom Kongresa, predavanja su održali fizioterapeuti i drugi zdravstveni radnici iz Crne Gore i fizioterapeuti i drugi zdravstveni radnici koji žive i rade van Crne Gore, a koji su putem ZOOM aplikacije prezentovali svoje radove i na taj način podržali fizioterapeute iz Crne Gore u cilju unaprjeđenja znanja i vještina u fizikalnoj terapiji, što je i bio moto ovogodišnjeg Kongresa fizioterapeuta Crne Gore.

Na svečanosti otvaranja Kongresa emitovan je kratki video prilog o najbitnijim postignućima i događajima koji su obilježili dosadašnji rad Komore fizioterapeuta Crne Gore.

Kongres je otvorio sekretar Ministarstva zdravlja, Nikola Antović.

- Organizator kongresa, Komora fizioteraputa Crne Gore, uz punu podršku Ministarstva zdravlja, sprovodi brojne

52

aktivnosti u cilju unapređenja položaja fizioterapeuta i uslova za obavljanje fizioterapeutske zdravstvene djelatnosti.

Nikola Antović Konkretni benefiti te saradnje u proteklom periodu su otvaranje jedinica za fizikalnu terapiju na primarnom nivou zdravstvene zaštite u Nikšiću, Šavniku, Andrijevici i Plavu, dok je za ostale domove zdravlja i Klinički centar Crne Gore,

Ministarstvo zdravlja izdalo saglasnosti za povećanje broja upošljenih fizioterapeuta. Razvijanjem održivog modela servisa fizikalne terapije na primarnom niovu zdravstvene zaštite doprinijećemo podizanju kvaliteta života naših građana i prevenciji komplikacija koje mogu nastati kao posljedica bolesti.

Podatak Fonda za zdravstveno osiguranje da je u prethodnoj godini na primarnom nivou od strane fizioterapeuta pruženo skoro pola miliona terapijskih procedura u Crnoj Gori, govori o potrebama građana za fizikalnom terapijom. To je potvrda značaja fizioterapeutske struke i mjesta i uloge koju ova profesija zauzima u promociji i unapređenju zdravlja ljudi.

Novim Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, koji je stupio na snagu u avgustu ove godine, unapređuje se položaj svih zdravstvenih radnika, među kojima su i fizioterapeuti, zahvaljujući kojem će se, između ostalog, od 01. januara 2021. godine, zdravstvene ustanove osiguravati od stručne greške. Ono što je takođe veoma bitno, novim Zakonom će biti unaprijeđen sadržaj stručnih usavršavanja u zdravstvenim ustanovama, koji će biti prvenstveno ocijenjivan od strane strukovnih komora, a nakon toga upućen na saglasnost Ministarstvu zdravlja, što do sada nije bio slučaj.

Svi zdravstveni radnici moraju da budu licencirani kako bi se bavili zdravstvenim djelatnostima i pružali terapijske procedure iz svojih oblasti. Licenciranje znači regulisanje struke, unapređenje struke i održavanje kontinuiteta usavršavanja u cilju unapređenja svakodnevnog rada. Pored toga, normativ rada fizioterapeuta je prepoznat kao sledeći veliki proces koji moramo zajednički da uredimo - zaključio je Antović.

Predsjednik Komore fizioterapeuta Crne Gore, mr Krsto Kovačević kazao da će Komora fizioterapeuta Crne Gore nastaviti sa kontinuiranim edukacijama fizioterapeuta i da je cilj već duži niz godina isti, da naša struka bude prepoznatljiva, cijenjena, valorizovana i dostupna profesija u društvu, sa što više zaposlenih fizioterapeuta koji se bave, jednim od najljepših, najhumanijih, ali i najtežih zanimanja.

Predavači su prezentovali sljedeće teme: fizioterapeut mr Snježana Benko, Republika Hrvatska, “Uloga fizioterapeuta u palijativnoj skrbi” – ZOOM, fizioterapeut doc. dr Gordan Bajić, Bosna i Hercegovina, “Rehabilitacija sportskih povreda visokog rizika”, fizioterapeut Srđan Anđelkov, Republika Srbija, “Dijagnostičke metode u manulenoj terapiji kod lumbalne kičme”

Mr Krsto Kovačević – ZOOM, prof. dr Nataša Duborija-Kovačević, Katedra za farmakologiju i kliničku farmakologiju Medicinskog fakulteta UCG, “Farmakologija u fizioterapiji kao realnost i potreba modernog doba”, prof. dr Dijana Avdić, specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije, Bosna i Hercegovina, “Telerehabilitacija-prošlost, sadašnjost, budućnost” – ZOOM, fizioterapeut Jadranka Brozd, Republika Hrvatska, “Izazovi fizioterapije kod oboljelih od rijetkih bolesti”– ZOOM, fizioterapeut Tamara Košević, Velika Britanija, “Strategije i standardi za zbrinjavanje limfedema u zemljama u razvoju” – ZOOM, fizioterapeut Alen Lilić, Slovenija, “Zensegrity” – ZOOM, fizioterapeut mr Nina Lačanski, Republika Srbija, “Personage-Turner sindrom iz ugla fizioterapije” – ZOOM, fizioterapeut mr Vesna Samardžić, Crna Gora, “Terapijske vježbe u tretmanu tendinopatije tibijalisa posteriora”, fizioterapeut mr Ranka Ogurlić, Crna Gora, “Efekat jontoforeze u fizioterapiji opekotina”, fizioterapeut mr Bojan Kraljević, Crna Gora, “Značaj fizičke aktivnosti u prevenciji deformiteta kičmenog stuba”, fizioterapeut Darko Stanović, Crna Gora, “Spinalna manipulacija i spinalna trakcija”, fizioterapeut mr Sanel Nuspahić, Bosna i Hercegovina, “Procjena efekata balneoterapije i modaliteta fizikalne terapije u tretmanu reumatoidnog artritisa” – ZOOM, fizioterapeut Dragana Popović, Crna Gora, “Rehabilitacija bolesnika sa ugrađenom endoprotezom kuka u ranoj postoperativnoj fazi”.

Verica Pantelić

53

Karakteristike, simptomatologija i tretman degenerativne spondilolisteze

Mr Bojan Kraljević Spec. primijenjene fizioterapije

Kičmeni stub predstavlja složeni kinematički lanac, sastavljen od niza međusobno spojenih kičmenih pršljenova.

Ovakvoj anatomskoj strukturi, pored koštanih elemenata pripada i niz mekotkivnih struktura, koje mogu biti meta oštećenja i izvor raznovrsne simptomatologije.

Postoji nekoliko vrsta ili uzroka spondilolisteze, među kojima su najčešće: Kongenitalna spondilolisteza, koja ukazuje na promjenu prisutnu pri rođenju, i degenerativna spondilolisteza koja je povezana sa degenerativnim promjenama diska, gdje isti gube hidrataciju i otpornost.

Evaluacija spondilolisteze podrazumijeva korišćenje pet opisnih kategorija. Iako postoji nekoliko faktora koje ljekar uzima u obzir prilikom procjene spondilolisteze, skala za ocjenjivanje se zasniva na procjeni pozicije tijela pršljena koji je kliznuo u odnosu na susjedni pršljen. Često ljekar za procjenu koristi bočni rentgenski snimak, u cilju ispitivanja i procjene spondiloisteze.

Stepen I podrazumijeva manje klizanje od IV ili V stepena.

Stepen I: Manje od 25% proklizavanja Stepen II: Klizanje od 25% do 49%.

Stepen III: Klizanje od 50% do 74%.

Stepen IV: Klizanje od 75% do 99%.

Stepen V: Podrazumijeva poziciju kod koje pršljen u potpunosti stoji naprijed u odnosu na susjedni pršljen.

54

Ukoliko dođe do pojave degenerativnih promjena u predjelu fasetnih zglobova kičmenih pršljenova, pomenuto može uzrokovati njihovo uvećanje i time suženje spinalnog (kičmenog) kanala, odnosno spinalnu stenozu. Simptomi degenerativne spondilolisteze često su isti kao i kod spinalne stenoze.

Glavni simptomi degenerativne spondilolisteze lumbalnog dijela kičme uključuju: bol u donjem dijelu leđa i/ili bol u nogama, koji su ujedno i najtipičniji simptomi. Neki pacijenti nemaju bolove u leđima sa degenerativnom spondilolistezom, a drugi imaju prije svega bolove u leđima i nemaju bolove u nogama. Pacijenti se takođe često žale na išijalgične bolove, bolove u jednoj ili obije noge ili na osjećaj umora u nogama kada duže vrijeme stoje ili pokušavaju da pređu bilo koju udaljenost.

Međutim, generalno, pacijenti nemaju mnogo bolova dok sjede, jer je u sjedećem položaju kičmeni kanal „otvoreniji“. U uspravnom položaju, kičmeni kanal se „smanjuje“, naglašavajući time stenozu i potencirajući pritisak na spinalne korjenove, odnosno korjenove perifernih nerava. Pacijenti obično imaju zategnute mišiće zadnje lože natkoljenice, smanjenu fleksibilnost u donjem dijelu leđa, kao i poteškoće ili bol pri savijanju trupa naprijed. Pritisak na nervne korjenove može dovesti do slabosti u nogama, ali stvarno oštećenje korijena nerva je rijetko. Ukoliko spinalna stenoza postane veoma teška ili ako pacijent takođe ima i herniranje diska, pomenuto može razviti sindrom kaude ekvine, gdje postoji progresivno oštećenje korijena nerva i gubitak

ekvine, gdje postoji progresivno oštećenje korijena nerva i gubitak kontrole mokraćne bešike i crijeva. Ovaj klinički sindrom je veoma rijedak, ali ako se dogodi potrebna je hitna medicinska pomoć. Iako postoji širok spektar nehirurških opcija liječenja (kao što su ljekovi protiv bolova, primjena hladnoće ili toplote) koji mogu pomoći kod nekih bolova degenerativne spondilolisteze, u suštini postoje četiri kategorije mogućnosti liječenja koje bi pacijenti na kraju trebati izabrati.

Izmjena aktivnosti Pacijenti mogu da modifikuju svoje aktivnosti tako da više vremena provode sjedeći, odnosno manje vremena stojeći ili hodajući. Modifikacija aktivnosti obično uključuje: - Kratki period odmora - Izbjegavanje dugog stajanja ili hodanja - Izbegavanje aktivnih vježbi - Izbegavanje aktivnosti koje zahtijevaju savijanje unazad.

Ukoliko modifikacija aktivnosti značajno smanji bol i simptome, ovo je prihvatljiviji način za dugoročno upravljanje stanjem. Jednostavna njega može pomoći u ovom pristupu, kao što je primjena hladnih obloga i grejnih jastučića i/ili uzimanje odgovarajućih ljekova protiv bolova, nakon hodanja ili bilo kakve naporne aktivnosti.

Za pacijente koji žele biti aktivniji, statičko biciklo je razumna opcija, jer bi aktivnost u sjedećem položaju trebala biti podnošljiva. Druga opcija je terapija u bazenu - fizikalna terapija koja se vrši u bazenu - jer voda pruža podršku i rasterećenje, a pacijentu je omogućeno da vježba u adekvatnom položaju.

Određeni pacijenti takođe imaju koristi od kontrolisanog, postepenog vježbanja i istezanja, kao dijela programa fizikalne terapije, radi održavanja i/ili povećanja obima pokreta i fleksibilnosti, što zauzvrat olakšava bol, odnosno pomaže pacijentu da održi svoju sposobnost da funkcioniše unutar aktivnosti svakodnevnog života.

Epiduralne injekcije Za pacijente sa jakim bolovima, posebno bolovima u predjelu donjih ekstremiteta, injekcije mogu biti opcija izbora pri liječenju. Injekcije mogu biti efikasne u suzbijanju bola i povećanju pacijentove funkcije kod oko 50% slučajeva. Dužina vremena za koje lumbalna epiduralna injekcija može biti efikasna je promjenljiva.

Hirurgija Hirurgija degenerativne spondilolisteze je rijetko potreb-

na, a većina pacijenata može upravljati simptomima uz pomoć gore navedenih nehirurških opcija. Može se razmotriti hirurška intervencija ukoliko pacijentova bol onemogući njegovo funkcionisanje i ukoliko se njome prognozira veći stepen aktivnosti, sa manje bola. Ciljevi hirurgije su da zahvaćeni segment kičme ponovno dovedu u adekvatnu poziciju, kako bi ublažili pritisak na nerv, redukovali simptomatologiju i obezbijedili stabilnost zahvaćenog područja. Hirurgija degenerativne spondilolisteze obično uključuje dva postupka, obično obavljena koordinisano u jednoj interveniji: dekompresija i fuzija. Operativni zhvat je zahtjevan, sa nerijetko dužim periodom opravka. Potpuni oporavak može potrajati i do godinu dana. Obično većina pacijenata može započeti određen broj svojih aktivnosti nakon što je fuzija zacijelila.

Potencijalne prednosti hirurgije se oslanjaju na činjenicu prilično uspješnih intervencija, tako da zavidan broj pacijenata poboljša svoju funkciju i doživi značajno smanjenje bola.

Potencijalni rizici i komplikacije su u osnovi isti kao i za bilo koje druge fuzijske intervencije. Postoje rizici od stalnog bola, degeneracije susjednog segmenta, infekcije, krvarenja, oštećenja duralnog tkiva, oštećenja nervnog korijena i svih potencijalnih rizika od opšte anestezije. Većina ovih komplikacija su ipak rijetke, ali povećani rizici se mogu primijetiti u određenim situacijama. Uslovi koji povećavaju rizik od hirurške intervencije uključuju: pušenje (ili bilo kakav unos nikotina), gojaznost, višeslojne fuzije, osteoporozu, dijabetes melitus, reumatoidni artritis ili prethodno slabo uspješnu operaciju leđa. Obzirom da je degenerativna spondilolisteza stanje koje disproporcionalno pogađa osobe starije od 60 ili 65 godina, intervencija pomenutih predstavlja dodatni rizik. Hirurški rizik je direktnije povezan sa opštim zdravljem pacijenta, nego sa njegovom životnom dobi. Naročito kod pacijenata koji imaju više zdravtsvenih problema, hirurška intervencija može biti riskantnija. Za neke pacijente, čak i ako konzervativni tretmani nijesu uspjeli da ublaže simptome, operacija može predstavljati rizik, a povremene epiduralne injekcije u kombinaciji sa modifikacijom aktivnosti mogu se činiti kao prihvatljivija opcija.

Nakon postupka fuzije, moguća je degeneracija kičmenog segmenta u blizini fuzije. U pokušaju da se ublaži prenošenje dodatnog stresa na sljedeći segment, trenutno se proučava mnogo različitih uređaja koji ukazuju na mogućnost zamjene funkcije fasetnog zgloba, bez uključivanja postupka fuzije. Međutim, ipak je prerano za donošenje zaključka o tome da li su rezultati ovih novijih tehnologija bolji ili lošiji od standardnog postupka fuzije.

55

Savremeni koncept rehabilitacije ahilove tetive Aleksandar Brajković, spec. primijenjene fizioterapije FK Dečić

Etiologija Povrede Ahilove tetive najčešće se klasifikuju kao traumatske i zapaljenske sportske povrede nastale kao rezultat prenaprezanja (overuse injuries), ili su rezultat prethodnog zapaljenskog procesa u tkivu.

Zapaljenske povrede odnose se na proces inflamacije u strukturi tetive i/ili njene ovojnice. Traumatske povrede Ahilove tetive odnose se na kontuzione povrede (zadobijene kao posljedica mehaničkog udarca) i ruptura, (povreda prekida kontinuiteta strukture tzv. ,,puknuće’’, koje može biti parcijalno i totalno.

Na razvoj kliničke slike navedenih povreda tetive utiču razni faktori kao što su: snaga mišića lista (m.triceps surae) i njegova kondicioniranost, kvalitet strukture kolagenog tkiva u tetivi, elastičnost mišića i tetiva, intezitet fizičke aktivnosti, svojstva i kvalitet podloge za dinamičke aktivnosti: hod, trčanje, penjanje, i mnogi drugi etiološki činioci.

Klinička slika Simptomi koji se manifestuju kod traumatskih poveda Ahilove tetive mogu biti lokalno refesisan bol u miru i pri pokretu, otok,crvenilo, koji za posljedicu imaju smanjenje funcionalnosti i poremećaj obavljanja aktivnosti dnevnog života i instrumentalnih aktivnosti, a naručito sporta. Kada je riječ o rupturi ili pucanju, pacijent u anamnezi opisuje jak i oštar bol nakon kojeg funkcija stopala nije ista i liči na ,,udarac bičem’’.

Simptomi koji se manifestuju kod zapaljenskih povreda

56

strukture Ahilove tetive, uključujući i njenu ovojnicu (paratenon), mogu biti lokalno referisan bol i otok, nelagnodnost i napetost pri funkciji skočnog zgloba, što rezultira naglim prestankom aktivnosti sportista, i dinamičnijih aktivnosti kod nesportske populacije.

Rehabilitacija Kod zapaljenskih povreda Ahilove tetive, primjenjuju se PRICEM ili RICE protokol. P – rotect (zaštiti), R-est (odmoriti), I-ce (ohladiti), C-ompression (pritisnuti), E-levation (odići), M-edicament (medikamenti). Naime, od značaja je umanjiti upalu primjenom leda (8 do 10 minuta) na svaka 4 sata u prvih 48 sati od povrede. Primjenom specijalne ortoze (čizme) neophodno je stopalo imobilizovati u neutralnom položaju skočnog zgloba, da se izbjegne skraćenje i istezanje tetive. Od medikamenata u preskripciji, koriste se NSAIL ljekovi za smanjenje i eliminaciju upale.

Program rehabilitacije se ogleda u djelovanju tokom i nakon upale. Tokom upale, fizioterapeut djeluje procedurama elektroterapije: (Interferentne struje, Laser niske ili visoke snage, TENS, ultrazvuk, TECAR terapija). Dejstvo ovih fizikalnih modaliteta je primarno antiedematozno i analgetsko, dakle smanjuje bol i otok, samim tim i upalni proces u tetivnoj strukturi, djelujući na lokalni krvotok u cilju poboljšanja vaskularizacije.

NSAIL ljekovi mogu se unijeti transdermalno (kroz kožu) koristeći modalitet terapijski ultrazvuk.

Nakon tretmana u akutnoj fazi inflamacije, fizioterapeut završi obično sa kriomasažom (primjena leda) u trajanju od nekoliko

minuta.

Uporedo sa elektroterapijom, radi se KINEZITERAPIJA (liječenje vježbama). Kod zapaljenskih povreda, rade se statičke vježbe po PNF konceptu u cilju smanjenja upale, bola i otoka, primjenom specifičnog otpora koji uz auditivno-vizuelni imput pacijentu zadaje fiziotereput, uz veliku krajnju efikasnost.

Od standardnih manuelnih tehnika, mogu se koristiti manuelna masaža i limfna drenaža u cilju smanjenja bola i otoka, te povećanja elastičnog svojstva tetive u cilju većeg obima pokreta u skočnom zglobu.

Kod traumatskih povreda Ahilove tetive program rehabilitacije je složeniji, kreira se individualno, zavisno od vrste i stepena povrede, i traje sedmicama, nekad i do par mjeseci.

Ruptura Ahilove tetive je najozbiljnija povreda koja se može manifestovati kao parcijalna (djelimična) i totalna. Program rehabilitacije se u oba slučaja u biti ne razlikuje, s tim što je trajanje različito.

Nakon parcijalne rupture vrši se imobilizacija potkoljenice sa stopalom gipsom u cilju zaštite segmenta i omogućavanja obnove tetive (faza remodelacije tkiva). Katkad se gips buši kako bi se pacijentu aplikovala medikamentozna i biološka terapija injekciono zbog antiinflamatornog i analgetskog dejstva i stimulacije oporavka primjenom PRP metode.

Nakon totalne rupture Ahilove tetive vrši se operativna rekonstrukcija nakon koje slijedi fizikalna terapija.

Preporuka pacijentima odnosi se na blagovremenu reakciju i početak rehabilitacije, kako bi na vrijeme dostigli funkcionalnost tetive, i tako izbjegli prelazak u hronični oblik koji je mnogo duži i zahtjevniji sa aspekta fizikalne terapije, i vodi u disfunkcionalnost, smanjenje pokretljivosti skočnog zgloba, ometajući aktivnosti dnevnog života i sam kvalitet življenja.

Tok rehabilitacije u većini slučajeva traje između 3 i 5 sedmica, i odnosi se na profesionalnu rehabilitaciju, nakon koje, uz edukaciju od strane fizioterapeuta, pacijent sprovodi sesije vježbi i palijativne njege tetive, koja individualno zavisi od uzrasta pacijenta, kvaliteta i karakteristika tkivne strukture, a zavisi od discipline pacijenta i samog operativnog uspjeha, i može trajati i po nekoliko mjeseci.

Rehabilitacija – Fizikalna terapija ELEKTROTERAPIJA Standard Elektroterapija: Interferentne struje, Terapijski ultrazvuk, laser niske snage, TENS, magnetna terapija.

Novitet elektroterapija: (HL laser visokog inteziteta – je laser koji može imati izlaznu snagu do 4 W, i pri tome djeluje analgetički na nervna vlakna koja sprovode bol, ispoljavajući lokalne efekte sa progresivnim osjećajem penetrirajuće prijatne toplote koju pacijent osjeti. Intenzitet preko 4 W (do 8 i 12 W) ima biološko stimulativno dejstvo).

TECAR terapija – je revolutivni modalitet fizikalne terapije čija primjena daje najbrže osjetljive rezultate. U rehabilitaciji Ahilove tetive, koristimo CAP (kapacitivni) i RES (rezistivni) mod rada, u cilju smanjenja bola i otoka, te poboljšanja elastičnih karakteristika tkiva. Opciono, može se primijeniti HIPERTERMIJA mod (topli tekar) ako nema upalnog procesa u tetivi, gdje vršimo lokalnu transmisiju i unos toplote, gdje izazivamo vazodilataciju krvnih sudova,

što je od značaja s obzirom na slabiju vaskularizaciju Ahilove tetive i njenog pripoja na petnu kost, naročito na dominantnom mjestu za nastanak rupture.

ATHERMIA mod (hladni tekar) nam omogućava smanjenje upale i otoka te poboljšanje cirkulacije.

MANUELNE TEHNIKE Manuelna masaža - izvodi se kada nema upalnog procesa u cilju smanjenja napetosti tetive, lokalnog bola i otoka. Fokus je na samu strukturu tetive i oko nje, gdje se vodi računa o kompleltnom zbrinjavanju regije. Masažom možemo opustiti mišić lista (m.triceps surae) gdje opuštanjem mišićnih vlakana postižemo i opuštanje tetivne strukture koju nakon operacije karakteriše rigidna ukočenost, te prisustvo lokalnih adhezija (priraslica) koje prave problem elastičnosti same tetive. Usljed odsustva masaže i nerada generalno, mogu se javiti kalcifikati u strukturi tetive, gdje imamo hronične odlike, i to moramo spriječiti edukacijom pacijenta za rad.

Limfna drenaža – izvodi se u cilju smanjenja otoka, efektom eliminacije ekstracelularnih tečnosti i štetnih metaboličkih produkata koji se u njoj nalaze.

Ergon terapija – je nova metoda koja daje izuzetne rezultate. Kod ahilove tetive koristimo specijalne alate od titanijuma koji podsjećaju na noževe bez oštrica. Tretman je bezbolan, prijatan, usmjeren na eliminaciju fibroza, adhezija (priraslica) na tetivi, njenom omotaču (partenon), i mekim tkivima u okruženju.

U biti, to je mobilizacija i manipulacija mekim tkivima, ciljano dejstvo na dorzalnu fasciju mišića, u cilju njenog razmekšavanja, opuštanja, sa krajnjim ishodom smanjenja napetosti i bola, te poboljšanja elastičnih svojstava tetivne strukture, i omekšavanjem postoperativnog ožiljka.

KINEZITERAPIJA Program terapijskih vježbi zauzima centralno mjesto u oporavku Ahilove tetive. Program se dijeli u najvećem dijelu planski na IV sedmice, gdje imamo progresivni napredak u oporavku funkcije tetive.

Sedmica I (klinički problemi - bol i otok) U cilju smanjenja bola, napetosti u zoni tetive i postoperativnog ožiljka, radimo statičke vježbe po PNF konceptu, fokus je na statičkoj relaksaciji tetive i statičkom jačanju mišića potkoljenice

57

- prednja loža (m.tibialis anterior), zadnja loza (m.triceps surae).

Kao uvod u kineziterapiju, u odsustvu lokalne upale, radimo TECAR terapiju – unos toplote u cilju vazodilatacije i pojačanog mišićno-tetivnog odgovora, te krajnjeg efekta. Ako je prisutna upala, nakon vježbi radimo krioterapiju – hlađenje ledom (kriomasaža).

Od značaja je pomenuti zadebljanje tetive na mjestu remodelacije tetive, koja se značajno razlikuje od suprotne neaficirane tetive, i pacijentu zadaje fizičke funkcionale i probleme psihičke prirode. Ukoliko blagovremeno krenemo u proces rehabilitacije fokusom i savremenim konceptom, smanjujemo rizik od zaostatka značajnijeg zadebljanja.

Sedmica II (klinički problemi – smanjena pokretljivost i snaga mišića) Da bi pokret bio u fiziološkoj i funkcionalnoj amplitudi, potrebno je vratiti mišićnu snagu (ocjena 4 i 5 po MMT – manuelni mišićni test), i uticati na progresivnu dobit elastičnog svojstva tetive kako bi pokreti bili postepeno veće amplitude.

Primarno, radimo izotoničke vježbe (aktivni pokreti pomjeranjem stopala u 4 funkcionalna pravca pokreta, i/ili aktivno potpomognute vježbe) prvo snagom kontrakcija pacijenta dodavajući teret (manuelno rukom fizioterapeuta ili tegovima, elastičnim trakama, i sl). Vodimo računa o doziranju kroz serije, broj ponavljanja, progresiju. Jedna od najboljih vježbi je podizanje na prste od podloge snagom tijela ukoliko stanje tetive to dozvoli.

Najbolje rezultate ponovo daje koncept PNF vježbi (Proprioceptivna Neuromišićna Facilitacija), odnosno tehnike rada kroz trodimenzione obrasce na stopalu, gdje postižemo odlične rezultate. Tehnike rada su: KR (kontrakcija relaksacija), KRKA (kontrakcija relaksacija – kontrakcija agonista), Ritmička stabilizacija, i druge.

Fokus je na tetivu, njena elastična svojstva. Primjena vježbi u ovoj fazi pravi mehanički stres na kolagen, i kroz kasniji aktivan pokret mjerimo rezultate kroz obim pokreta. Fizioterapeut koristi goniometar – uređaj za monitoring stepena pokreta, ugaoni i gravitacioni, santimetarsku traku, itd.

Sedmica III (klinički problemi – nestabilnost zgloba i smanjena propriocepcija) Zbog posljedica imobilizacije gipsom i ortozama, ligamentarni aparat skočnog zgloba gubi na snazi i funkciji. Receptori osjećaja i položaja zgloba (proprioceptori) koji se nalaze u skočnom zglobu i čovjeku daju osjećaj podloge na kojoj se oslanja stopalo, i pri stanju imobilizacije mijenja efikasnost. Propriocepcija je usko povezana sa stabilnošću zgloba.

Vježbe stabilnosti i propriocepcije su brojne. Pacijentu dajemo obrasce vježbi u stojećem položaju na stabilnoj podlozi, gdje zadržava stoj na obije i jednu nogu u početku na stabilnoj podlozi (pod), u progresiji dodajemo strunjaču kao polunestabilnu podlogu, i na kraju poluloptu ili poluvaljak kako bi dodatno opteretili ligamente, i proprioceptore. U krajnjoj progresiji dodajemo manipulativnu komponentu (loptu i sl.), da uključimo i vestibularnu komponentu za održanje ravnoteže.

Računamo da je stopalo stabilno kada bez osciliranja zadržava položaj 30 sekundi na jednoj nozi bez podrhtavanja sa otvorenim, pa i sa zatvorenim očima, naručito kod aktivnih sportista.

Vježbe jačanja ligamenata postižu se kroz pokrete stopala

58

(inverziju – izvrtanje, i everziju – uvrtanje) pomoću elastične trake.

Osim ligamenata, primarno jačamo mišiće agoniste ili primarne izvođače navedenih pokreta.

Jedna od najefikasnijih vježbi jačanja ligamenata je statična.

Pacijent stoji, blago rotira stopala prvo prema vani, podigne se na prste i pokušava da gura pete prema spolja, na način da nema aktivnog pokreta, već da bude statička kontrakcija koja traje od 5 do 10 sekundi. Nakon kontrakcije, slijedi pauza pa repeticija. Druga vježba je ista, izmijenjena je rotacija prema unutra. Na ovaj način jačaju se lateralni i medijalni ligamenti stopala.

FUNKCIONALNI TRENING Kada rehabilitujemo Ahilovu tetivu, važnu ulogu u završnici ima funkcionalni trening. To je proces vraćanja pacijenta aktivnom životu shodno realnim potrebama.

Akcenat je na edukaciji i moniitoringu pacijenta. Edukcija se vrši u smislu kreiranja individualnog programa vježbi uz savjete o postoperativnom periodu, koji igra presudnu ulogu u oporavku.

Monitoring predstavlja evaluaciju pacijenta s vremena na vrijeme o efektima rehabilitacije i povremenoj obnovi seansi u liječenju ukoliko nešto ne ide po planu i toku.

Kada se radi o profesionalnom sportisti, fokus je na kreiranju poligona gdje oponašamo datu sportsku aktivnost. Naime, pratimo pokrete i funkcionalnost same tetive pri datim zadacima sporta, te povećanja inteziteta treninga i takmičenja.

Koordinacija je važan pokazatelj oporavka kod sportista, ali i kod random pacijenata sa ovom povredom. Naime, mogućnost bezbolnog i efektivnog funkcionisanja skočnog zgloba pri jednostavnim pokretima, ali i trčanju i promjeni pravca pri zadacima poligona, jasan su pokazatelj uspješnosti rehabilitacije!

Placebo efekti i greške Placebo efekat ne treba pretjerano naglašavati. Pacijent zaslužuje profesionalan tretman i realan oporavak čija efikasnost zavisi od kvaliteta u odabiru terapija i što preciznije šeme vježbi, te progresiji istih.

Sportisti su često izloženi dejstvu plalceba. Upotreba gelova sa efektima zagrijavanja često može biti mač sa dvije oštrice.

Naime, u pitanju je senzorni nadražaj kože gdje imamo osjećaj grijanja, gdje su struktura tetive i elastičnost kolagena pod rizikom. Neophodno je nanositi materije sa aktivnom supstancom koja ima realan efekat na tkivo kroz manuenlnu masažu kroz kožu (transdermalni unos), a pravi efekat zagrijavanja se odvija kroz pokret, najprije lakšeg inteziteta, pa slijedi progresivno povećanje.

Kroz nekoliko minuta inhibiše se napetost i povećavaju se elastična svojstva. Navedenim postupkom smo zaštitili tetivu i omogućili što bezbjedniju aktivaciju iste tokom date sportske ili dnevne aktivnosti.

Kineziotejping je metoda lijepljenja trake preko Ahilove tetive, koja ima korisno dejstvo dekoaptacije (odvajanja kože), što u uslovima slabe prokrvljenosti (vaskularizacije) tetive ima poželjno dejstvo. Osim toga, potpomaže oporavak dajući sportisti efekat supstitucije segmenta (podrške) ne ometajući aktivan pokret. Osjećaj sigurnosti, potpomognut realnosti i placebom, osiguraće uspjeh u neometanom funkcionisanju Ahilove tetive. ,,Sedare dolorem, opust divinum est” ,,Primum non nocere”

Hyalfit gel sa efektom zagrijavanja, sa capsaicinom i hijaluronskom kisjelinom Indikacije: reumatski bolovi artritis uganuća išijas grčevi mišića sportske povrede

Rashlađujući gel sa hijaluronskom kisjelinom Terapijske indikacije: bolovi u mišićima i zglobovima artritis istegnuća i uganuća mišića neuralgije

Čist goveđi liofilizirani kolagen tipa I U nedenaturisanom obliku, preporučuje se: za jačanje i regeneraciju ligamenata, tetiva i mišića kod preloma (izgrađuje koštani matriks) nakon hirurških intervencija (ubrzava obnavljanje vezivnog tkiva) nakon ugradnje endoproteze kod varikoznih vena

Snaga pokreta nakon 7 dana primjene Maksimalna preporučena dnevna doza hijaluronske kisjeline i čistog goveđeg kolagena u jednoj kapsuli Pomaže kod: osteoartritisa degenerativne bolesti zglobova artritisa koljena, lakta, ramena, kuka, šake i stopala reumatoidnog artritisa povreda zglobova

Uvoznik za Crnu Goru: AM PHARM d.o.o. Podgorica, kontakt telefon: +382 69/ 080 081, mail: hyalfit.mne@gmail.com

Svjetski dan kontracepcije

CAZAS: UČINITI KONTRACEPCIJU DOSTUPNIJOM I PRISTUPAČNIJOM Svijest o važnosti kontracepcije i dalje na niskom nivou Svjetski dan kontracepcije obilježava se u svijetu svakog 26. septembra sa ciljem da se istakne značaj odgovornog seksualnog ponašanja i važnost redovne upotrebe različitih metoda kontracepcije, ali i sa ciljem podizanja svijesti o načinima brige za seksualno i reproduktivno zdravlje. U Crnoj Gori je svijest o značaju kontracepcije i dalje veoma niska i dok broj neplaniranih trudnoća raste, pristup kontracepciji i kvalitetnom seksualnom obrazovanju i dalje je neadekvatan.

Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, oko 15 miliona adolescenata koristi neku od modernih metoda kontracepcije, dok oko 23 miliona njih ima nedovoljan pristup kontraceptivnim sredstvima, zbog čega su pod povećanim rizikom od neželjene trudnoće i polno prenosivih bolesti. Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da bi se upotrebom redovnih metoda kontracepcije spriječilo oko 308 miliona neplaniranih trudnoća.

Kontracepcija označava sve metode i sredstva koje sprječavaju začešće, odnosno trudnoću, a od kojih pojedine sprječavaju i prenos polno prenosivih infekcija. Da je u Crnoj Gori moderna kontracepcija i dalje nedovoljno popularizovana govore zabrinjavajući podaci o broju neplaniranih trudnoća, o broju abortusa ali i o visokim cijenama koštanja u slobodnoj prodaji.

U Crnoj Gori, prema podacima iz Strategije za očuvanje i unaprjeđenje reproduktivnog i seksualnog zdravlja, svake godine abortus obavi više od 1.400 žena, a u više od 70 odsto slučajeva riječ je o namjernim prekidima trudnoće, a u novije vrijeme nerijetko je riječ i o selektivnim abortusima. Takođe, jedna trećina žena ima nezadovoljavajuću kontracepciju – to se odnosi na žene koje ne koriste nikakvu kontracepciju a žele da odgode sledeće rađanje ili potpuno prekinu rađanje. Upotreba kontracepcije u braku i zajednici je na niskom nivou i dominiraju tradicionalne metode dok je stepen korišćenja novije kontracepcije

60

veoma nizak Dostupna istraživanja pokazuju da mladi još uvijek imaju poteškoća u pristupu pouzdanim informacijama kada je riječ o njihovom reproduktivnom zdravlju, a njih gotovo 30 odsto smatra da uopšte nema pristup pouzdanim informacijama.

Neodgovorno seksualno ponašanje, zbog neadekvatne informisanosti i edukacije, može dovesti do neželjenih efekata, kao što su neplanirana trudnoća ili seksualno prenosive bolesti.

Izjava - Sanja Šišović, programska direktorica, CAZAS „Dok druge države kontraceptivna sredstva i sredstva za očuvanje seksualnog zdravlja oslobađaju od PDV-a, uvode ih na listu besplatnih ljekova i aktivno sprovode ciljane kampanje za planiranje porodice, u Crnoj Gori, čini se, nikad više seksualno prenosivih infekcija i neplaniranih trudnoća. Kontraceptivna sredstva se ne nalaze na listi medikamenata koji se mogu dobiti besplatno već se u većini slučajeva nabavljaju u prodaji u apotekama. Zabrinjavajuće je što je kontracepcija u Crnoj Gori, iako dostupna, skupa. Ne smijemo dozvoliti da imamo neobrazovane mlade i odrasle na ovu temu, niti da imamo nepotpuna i neadekvatna strateška, politička, preventivna pa i finansijska rješenja. Kontracepcija je skupa i put do nje nije jednostavan kako bi trebalo da bude. Pripadnice socijalno ugroženih i ranjivih kategorija najčešće imaju i najveći broj neplaniranih trudnoća – i to nam samo govori da se kontracepcija ne prepoznaje i da je ne može sebi priuštiti svako. Reproduktivna prava nam garantuju da odlučimo da li i kada želimo imati potomstvo, i moramo imati pravo na uživanje mjera koje nam isto omogućavaju! Na ovaj dan, želimo da pošaljemo poruku obrazovnim i zdravstvenim institucijama da se mora unaprijediti odgovor na ovaj problem i da kontracepciju moramo učiniti dostupnijom i pristupačnijom svima!“

VIII Sajam medicine

POTREBA ZA EDUKACIJOM ŽENA U OČUVANJU I ZAŠTITI REPRODUKTIVNOG ZDRAVLJA Predavanje dr Bojane Mirović, Dom zdravlja − Tivat Reproduktivno zdravlje podrazumijeva fizičko, mentalno i socijalno blagostanje u svim oblastima reprodukcije, ali i sposobnost za reprodukciju, roditeljstvo, stvaranje zdravog potomstva, odgovoran i zdrav polni život. Jedna od ekstremno bitnih tema je sloboda od polnog nasilja i prisile, a tu su i kontracepcija, informisanost, dostupnost i korištenje kontracepcije i dostupnost i korištenje određenih ispravnih zdravstvenih službi.

Pravo na reproduktivno zdravlje spada u opšte ljudsko pravo. Njega ima svaki pojedinac i pod ovim pravom podrazumijevamo zaštitu i ravnopravnost svih ljudi u ovoj oblasti. Zdravstvene usluge moraju biti prilagođene potrebama ljudi i ljudi imaju pravo na slobodu donošenja odluka, na informisanost, na edukaciju o reproduktivnom zdravlju.

Cilj zaštite reproduktivnog zdravlja je rađanje zdravog potomstva, obogaćivanje života i ličnih odnosa. Zapravo, cilj je da izvršimo edukaciju o polnosti i reprodukciji, da se kontinuirano obavlja savjetovanje o planiranju porodice i zaštiti. Predmet interesovanja su i zaštita, prevencija i pravovremeno ispravno liječenje bolesti kao što su neplodnost, bolesti sistema reproduktivnih organa, polno prenosive bolesti, maligna oboljenja i razni hormonski poremećaji. Posebna tema u okviru našeg istraživanja, i uopšte u zaštiti regenerativnog zdravlja, jeste prekid trudnoće.

Nažalost, koliko god se trudili da izvršimo edukaciju, prekid trud-

62

noće je veoma zastupljen. U pitanju je najčešće neželjena trudnoća, koja je nastala baš zbog nedovoljne edukacije i nekih drugih razloga, kako kod žena, tako i kod muškaraca.

Jedan od ciljeva je prevencija polnog zlostavljanja i, naravno, prevencija polnog nasilja i iskorišćavanja. Kontracepciju čine različite metode koje se koriste za zaštitu od neželjene trudnoće. Imamo, s jedne strane, nekorištenje kontracepcije i neželjenu trudnoću kao ishod. Samo kontracepcija i abortus predstavljaju načine planiranje porodice. Pored njih, kontracepcija je zapravo i zaštita od polno prenosivih bolesti. Kroz istraživanja i stručnu praksu, kontracepciju svi stavljaju na drugo mjesto kad je u pitanju sprečavanje pojave polno prenosivih bolesti. uglavnom se govori o nepoželjnoj trudnoći. Mislim da je i jedno i drugo podjednako bitno.

Različite vrste kontracepcije Svi znamo da postoje: Prirodne metode: plodni dani i prekinuti seksualni odnos, Mehanička kontracepcija: variraju metode kondom/dijafragma, Hemijska kontracepcija: hormonske kontracepcije su sve popularnije, mada su, po istraživanju, više zastupljene u zemljama regiona nego kod nas.

Kontracepciju čine i trajne i urgentne metode. Postoje različite grupe i efikasnost. Ipak, pravo na planiranje porodice

kada je problem već uznapredovao. Glavni razlog što se nijesu javili na vrijeme jeste što ih je stid.

Onda to drže za sebe, misle da će proći i jave se sa uznapredovalim problemom.

Prevencija maligniteta podrazumijeva godišnje sistematske preglede koji obuhvataju laboratorijsku i dijagnostičku pretragu. Skrining je jako bitan. Radimo na podizanju svijesti u vezi sa sprovođenjem skrininga. Rezultati u ambulanti su zadovoljavajući.

Trudimo se da što više utičemo u cilju informisanja.

Bavili smo se istraživanjem Istraživanje u našem centru sprovedeno je putem anonimne ankete. Obuhvatilo je 30 pitanja otvorenog i zatvorenog tipa. U njemu su učestvovale 44 ispitanice starosti 19-57 godina. U trenutku ispitivanja 54% ispitanica bilo je u bračnoj zajednici, 68% iz gradskog naselja, a najviše je bilo zastupljeno učesnica sa srednjom stručnom spremom.

Prvi seksualni odnos, po rezultatima koje smo dobili, u 77% slučajeva dogodio se u starosti između 17. i 20. godine. Kada je u pitanju prva posjeta izabranom ginekologu, mogli smo zaključiti da se mlađa populacija i javlja na prvi godišnji pregled i kad postoji neki minimalni problem. Starije žene su se izabranom ginekologu javile uz konstatovanje prve trudnoće ili u vezi sa problemima sa neplodnošću. Prvi porođaj je u većini slučajeva bio u starosti iznad 19 godina. Samo 4 učesnice su ga imale prije 19. To je značajno ako se ima u vidu Dr Bojana Mirović činjenica da svaki porođaj prije 19. godine nosi određeni zdravstveni rizik. Namjerni prekid trudnoće konstatovan je kod 9 učesnica.

Kontracepcija, kao jedna od najbitnijih tema, u preko podjednako imaju muškarac i žena. Oni su u tome ravnopravni i snose zajedničku odgovornost.

40% slučajeva se ne koristi. U oko 20% slučajeva u cilju ostvarenja kontracepcije upražnjavan je prekinuti seksualni odnos, kondom Najbolje godine za rađanje prvog djeteta su između u oko 18% slučajeva, a oralna kontracepcija i spirale zastupljeni su u opsegu manjem od 1%. U Hrvatskoj, poređenja radi, oralna 20. i 29, ali svakako bi prvu trudnoću trebalo planirati prije 35. godine. kontracepcija je najzastupljenija. U Srbiji je takođe dominantan prekinut seksualni odnos.

Edukacija i podizanje svijesti, češće posjete ambulanti Najveći je problem što se žene ne obraćaju izabranom doktoru i izabranom ginekologu u pravo vrijeme. Mali je broj izabranog doktora, skrining kao obaveza i kontracepcija predstavžena koje će se javiti prije prve trudnoće. U mlađim populacijama ljaju naše glavne preporuke. Od ove godine planirano je da se u je to češće. Najveći je problem što se jave ginekologu kada dođe tom cilju intenzivnije radi i u Centru za edukaciju mladih u sreddo nepoželjne ili poželjne trudnoće, ili kada zapravo dođe do venjoj školi. likog problema neplodnosti, tj. nemogućnosti da ostanu trudne.

Polno prenosive bolesti su veoma raširene. One nastaju intimnim kontaktom, kontaktom tijela, transplacentarnim prenošenjem i seksualnim putem. Iz stručne prakse primijećene u ambulanti jasno je da je mlada populacija dosta neinformisana Anita Đurović i needukovana o polno prenosivim bolestima. Pacijenti se jave

63

Infekcije urinarnog trakta kod djece Dr Sanja Čizmović, spec. pedijatar Opšta bolnica Nikšić

Infekcije urinarnog trakta u dječjem uzrastu su česte.

Po učestalosti nalaze se na drugom mjestu, nakon infekcija respiratornog trakta. Javljaju se u svakom uzrastu, ali je klinička slika i simtomatologija različita, zavisno od uzrasta.

Infekcije urinarnog trakta uzrokuju mikroorganizmi koji se uobičajeno nalaze na površini tijela ili u crijevima - Esherichia colli, Proteus, Klebsiela, Enterobacter i druge. Infekcije su češće kod djevojčica, a razlog nije u potpunosti objašnjen. Blizina otvora uretre, vagine i anusa olakšava nastanak infekcije. Osim toga, ženska uretra je kratka i prava, u odnosu na mušku, što mikroorganizmima omogućava brz dolazak u mokraćnu bešiku. Zbog toga je važno da djeca stekne pravilne higijenske navike u ranom uzrastu.

Urinarne infekcije ili infekcije mokraćnih puteva kod djece najčešće se javljaju u uzrasnoj grupi do 5 godina.

Urinarni trakt čine bubrezi, mokraćni kanali (ureteri i

64

uretra) i mokraćna bešika. Bubrezi proizvode urin koji se preko uretera izlucuje u mokraćnu bešiku, a odatle preko uretre van iz organizma. U normalnim okolnostima URIN JE STERILAN. Ako se pak desi da bakterije prodru u mokraćne puteve, eto infekcije. One mogu preko uretre dospijeti u mokraćnu bešiku i bubrege. Ako napadnu mokraćnu bešiku onda to zovemo cistitis, a ako je zahvaćen i bubreg onda govorimo o pijelonefritisu - koji je jako ozbiljno oboljenje jer može ako se ne liječi ili ne liječi pravilno dovesti do trajnih oštećenja bubrežnog tkiva u smislu ozbiljnih promjena. Bakterije koje izazivaju urinarne infekcije najčešće se prenose preko uretre - to je kanal putem koga mokraća izlazi iz organizma. Bakterije su iz stolice, odnosno debelog crijeva, gdje su normalni stanovnici. To su esherihija koli i enterokoke. Infekcije mokraćnih puteva mogu nastati i iznutra kod djece koja imaju neku anomaliju mokraćnog sistema (1. u vidu suženja mokraćnih puteva koja blokiraju normalno oticanje

mokraće, i 2. vezikoureteralni refluks tzv. VUR - to je stanje u kome se jedan dio mokraće vraća iz mokraćne bešike u bubrege).

Ako nesto ovako postoji eto infekcije. Ove dvije anomalije ako se ne otkriju na vrijeme mogu dovesti do trajnih i ozbiljnih oštećenja bubrega. Ponekad se može desiti da putem krvi iz nekog drugog organa bakterije dospiju u bubrege.

Simptomi i znaci su povišena tjelesna temperatura, učestao nagon na mokrenje, uznemirenost, odbijanje obroka kod manje djece, bol i pečenje pri mokrenju kod veće djece, isprekidan mlaz urina i neprijatan miris.

DIJAGNOZA se postavlja brzo i jednostavno pregledom urina. Neophodno je da se uzme pravilan uzorak urina - potrebno je dobro oprati genitalije i odnijeti urin u sterilnu posudu. Kod beba se uzorak uzima posebnim samoljepljivim kesicama - unutar sat vremena od mokrenja potrebno je odnijeti urin (nikako duže uzorak da stoji). Ako se u sedimentu urina nađu leukociti i bakterije, onda bi trebalo po pravilu uzeti urinokulturu da bi izolovali uzročnik i odredili najefikasniji antibiotik za liječenje. Uz to je potrebno i uraditi krvnu sliku i CRP koji pomažu u procjeni težine infekcije. Obavezno je odraditi i ultra zvuk urotrakta. Često je pitanje od strane roditelja da li uzeti samo prvi jutarnji urin. NE mora, može u toku dana bilo kad se uzeti uzorak.

Način liječenja zavisi od uzrasta djeteta, težine infekcije i postojanja rizik faktora (npr. anomalije mokraćnih puteva).

Liječenje je ciljano, prema rezultatima analize urina. Kod novoro-

đenčeta i mlađe odojčadi preporučuje se bolničko liječenje, jer se pored primjene antibiotika sprovodi i intravenska rehidracija, kako ne bi došlo do dehidracije. Ako su pokazatelji infekcije teški, sa terapijom se započinje odmah i prije nego što je gotov nalaz mikrobiološke analize urina, kako bi se spriječilo širenje infekcije (sepsa). Kada nalazi budu gotovi, terapija se koriguje na osnovu nalaza urinokluture i antibiograma.

Lakše infekcije se liječe u kućnim uslovima, uz redovnu kontrolu. Važno je da liječenje traje dovoljno dugo (i do 14 dana), a zavisno od nalaza i opšteg stanja deteta. Kod djece uzrasta do 2 godine, nakon izlječenja se nastavlja profilaksa (preventiva ponovne infekcije) malim dozama antibiotika u periodu od nekoliko mjeseci. Potrebno je još neko vrijeme kontrolisati urin (u prva tri mjeseca jednom mjesečno, a zatim jednom u 3 mjeseca, do godinu dana), jer su recidivi česti i manje upadnljivi nego prva infekcija, ali ne i manje opasni.

Da se higijena genitalija sprovodi temeljno i redovno tekuća voda i blagi sapun poslije svake stolice. Zaboravite na upotrebu vlažnih maramica sem ako ste u prirodi ili na putu.

Svaka povišena temperatura koja nema objašnjenje kliničko treba se shvatiti kao potencijalna urinarna infekcija.

Kod djece koja su već imala urinarnu infekciju a dobiju temperature, obavezno odnijeti urin na pregled - ovo je naročito važno kod beba i djece predškolskog uzrasta. Ako postoji anomalija urotrakta onda se uključuje dijagnostika i liječenje (pedijatar nefrolog i dječji hirurg – urolog).

65

Hronika 01. septembar - U većini zemalja zbog Covida poremećene osnovne zdravstvene usluge - WHO U više od 90 posto zemalja svijeta zbog pandemije koronavirusa poremećene su osnovne zdravstvene usluge, pokazali su rezultati istraživanja Svjetske zdravstvene organizacije.

Zdravstveno tijelo sa sjedištem u Ženevi često je upozoravalo na razne programe spašavanja ljudskih života na koje je posljednjih mjeseci uticala pandemija te je zdravstvenim vlastima skretalo pažnju na taj problem, kao i na ublažavanje posljedica, no ovo su prvi podaci WHO-a o razmjerima poremećaja.

- Uticaj pandemije covida-19 na osnovne zdravstvene usluge izaziva veliku zabrinutost - stoji u studiji te se dodaje da bi velika zdravstvena dostignuća iz zadnjih dvije decenije mogla biti ‘izbrisana’ u kratkom vremenu.

Istraživanje uključuje podatke prikupljene od maja do jula u više od 100 zemalja.

Među najugroženijim uslugama su programi rutinskog vakcinisanja – oko 70 posto, programi planiranja porodice – 68 posto te dijagnostikovanje i liječenje raznih oblika raka – 55 posto, dok je rad hitnih službi bio ugrožen i poremećen u gotovo četvrtini ispitivanjem obuhvaćenih zemalja.

Studija pokazuje da je područje istočnog Sredozemlja, koje uključuje Avganistan, Siriju i Jemen, najsnažnije pogođeno, slijede afričko i područje jugoistočne Azije, a američki kontinent nije bio dio studije.

Od prvih uočenih slučajeva pojave covida-19 u decembru prošle godine, pretpostavlja se da je virus usmrtio gotovo 850.000 ljudi. Naučnici misle da se zbog smanjenja količine uobičajnih zdravstvenih usluga u nekim područjima povećao i broj smrtnih slučajeva koji nisu povezani s covidom.

U istraživanju WHO-a stoji kako je opravdano pretpostaviti da bi čak i umjeren poremećaj u osnovnim zdravstvenim uslugama u kratkom do srednjem i dugoročnom razdoblju mogao rezultirati povećanim obolijevanjem i smrtnošću od uzroka koji nisu povezani s covidom-19.

WHO upozorava i na to da bi se poremećaj mogao osjetiti i nakon završetka pandemije.

03. septembar - Vakcina za Covid-19 uskoro u distribuciji - SAD Američki Centri za kontrolu i prevenciju bolesti potvrdili su da su obavijestili zdravstvene zvaničnike u svih 50 država da se pripreme za distribuciju vakcine za koronavirus do 1. novembra, dva dana prije predsjedničkih izbora.

Novinska agencija Meklači je prva objavila izvještaj da je CDC 27. avgusta uputio memorandum na četiri stranice sekretari-

jatima za zdravstvo da do 1. oktobra pripreme planove za vakcinaciju, "kako bi se spremili za najranije moguće puštanje vakcine za Covid-19".

Njujork Tajms javlja da je memorandum dr Roberta Redfilda, direktora CDC-a takođe poslat zvaničnicima u javnom zdravstvu na svim američkim teritorijama, kao i Njujorku, Čikagu, Filadelfiji, Hjustonu i San Antoniju.

U memorandumu CDC-a kaže se da profesionalci u zdravstvu, zaposleni u ustanovama za njegu starih kao i radnici u službama za nacionalnu bezbjednost treba da imaju prioritet u dobijanju potencijalne nove vakcine.

Njujork Tajms prenosi da je CDC takođe dao prioritet Amerikancima starijim od 65 godina, ljudima iz "rasnih i etničkih manjina", starosjedeocima Amerike i zatvorskoj populaciji.

Dr Entonin Fauči, direktor Nacionalnog instituta za alergije i infektivne bolesti izjavio je da je uvjeren da će do kraja godine biti razvijena "bezbjedna i efikasna vakcina protiv Covida 19."

Međutim, dr Fauči je takođe izjavio u intervjuu za agenciju Rojters da "jedna stvar koju ne želite da vidite je da vakcina bude odobrena po ubrzanom postupku a da nemate znak da je efikasna."

Drugi zdravstveni eksperti su takođe izrazili skepsu oko puštanja vakcine prije nego što se završe klinička testiranja, navodeći da bi ubrzana distribucija mogla da predstavlja rizik za bezbjednost i produbi raspoloženje nekih građana protiv vakcinacije.

Prema nedavnom istraživanju Centra za javna pitanja, samo polovina Amerikanaca je rekla da bi se vakcinisala protiv Covida 19.

Amerika je zemlja sa najviše slučajeva Kovida 19 - 6,1 miliona i više od 863.400 smrtnih slučajeva, prenosi Glas Amerike.

04. septembar – Vakcina izazvala stvaranje antitijela kod svih ispitanika - Rusija Ruska vakcina protiv covida-19, Sputnik-V, izazvala je stvaranje antitijela kod svih učesnika ranih faza kliničkih ispitivanja, pokazali su rezultati ispitivanja, objavljeni u medicinskom časopisu The Lancet, što je Moskva pozdravila.

Rezultati ispitivanja, sprovedenih u junu i julu ove godine na ukupno 76 učesnika, pokazali su da je 100 posto učesnika razvilo antitijela na novi koronavirus i da nisu imali ozbiljnih nuspojava, navodi list. Rusija je registrovala vakcinu u dvije faze za domaću upotrebu u avgustu, prva na svijetu, i to prije objave bilo kakvih podataka o njoj i prije početka masovnog ispitivanja.

- Dva ispitivanja u trajanju od 42 dana, koja su obuhvatila

67

38 zdravih odraslih ispitanika, nisu pokazala nikakve ozbiljne štetne posljedice među učesnicima, i potvrdila su da su kandidati izazvali stvaranje antitijela - navodi The Lancet.

05. septembar - Gradovi se pobunili protiv korona semafora - Austrija Austrijska vlada uvela je korona semafor koji sa četiri boje ukazuje kakva je epidemiolosska situacija u pojedinim opštinama, i na osnovu toga treba da se primjenjuju određene mjere lokalno, a ne na nivou čitave države.

Po početku rada korona semafora žuto su obojena tri grada – Beč, Linc i Grac i jedna opština – Kufštajn.

Gradonačelnik Linca Klaus Luger prvi se pobunio protiv odluke savezne vlade, koja je za njegov grad podigla nivo mjera koje moraju da se primjenjuju. Luger je najavio da neće pooštriti mjere. I gradonačelnik Beča Mihael Ludvig, takođe, je iznio negodovanje.

– Nije mi jasno kako dolazi do promjene boje na semaforu, ali čekam sada koja će uredba doći iz Ministarstva zdravlja – rekao je Ludvig.

I gradonačelnik Graca Zigfrid Nagl, kako je rekao, „vraća žuti karton“ ministru zdravlja Austrije Rudolfu Anšoberu. Međutim on je najavio da će učiniti sve da Grac bude uskoro obojen „zelenom“ bojom na korona semaforu Austrije.

06. septembar - Radnici Sajnovaka primili eksperimentalnu vakcinu - Kina Kineska biotehnološka kompanija Sajnovak saopštila je da je njenu eksperimentalnu vakcinu protiv COVID-19 dobrovoljno primilo oko 90 odsto zaposlenih te firme, kao i članovi njihovih porodica.

Kineske vlasti su u julu pokrenule program hitnog vakcinisanja protiv korona virusa, namijenjen zaposlenima u zdravstvu i drugim neophodnim sektorima, a u te svrhe se, pored drugih eksperimentalnih vakcina, koristi i Sajnovakova vakcina Koronavak, koja je trenutno u trećoj fazi redovnih kliničkih ispitivanja. Želeći da zaštiti sopstvenu proizvodnju od posljedica eventualnih budućih udara COVID-19, Sajnovak je odlučio da, na dobrovoljnoj osnovi, vakcinisanje ponudi grupi od dvije do tri hiljade svojih zaposlenih i članovima njihovih porodica.

Kako navodi Rojters, svi primaoci vakcine unaprijed su obaviješteni o potencijalnim nuspojavama koje ona može izazvati, a koje su se, kako kažu u Sajnovaku, do sada javljale rijetko.

07. septembar - Svijet mora biti spremniji za narednu pandemiju - WHO Istorija nas uči da su virusi i pandemije životne činjenice, rekao je čelnik WHO-a za EPA.

06. septembar - Kako pravedno raspodeliti vakcinu protiv koronavirusa u svijetu / WHO Međunarodna grupa etičara u zdravstvu kritikuje plan Svjetske zdravstvene organizacije (WHO) da svakoj državi dodijeli vakcinu protiv covida-19 u količini dovoljnoj za 20 odsto njenog stanovništva i umjesto toga predlaže pravedniju raspodjelu.

U tekstu objavljenom u časopisu Science, američki profesor Ezekil Emanuel i petnaestak stručnjaka iz drugih zemalja među kojima i Ujedinjeno Kraljevstvo, Kanada, Australija, Norveška, Singapur, ocjenjuju da je zamisao o dodjeli jednake količine vakcine svakoj pojedinoj državi lažno dobra etička ideja. Prioritet bi morale da imaju države u kojima je epidemiološka situacija najteža, ocjenjuju stručnjaci.

- Najprije treba na najmanju mjeru svesti broj preuranjenih smrti - rekao je za agenciju AFP Emanuel, šef katedre za medicinsku etiku na Univerzitetu u Pensilvaniji i autor američke zdravstvene reforme u mandatu predsjednika Baraka Obame.

Grupa odbacuje i drugu zamisao prema kojoj bi doze vakcine trebalo rasporediti u zavisnosti od broja zdravstvenih radnika ili starije populacije. Na taj način mehanički bi se više vakcine dodjeljivalo razvijenim zemaljama, upozoravaju.

- Zna se dobro ko ima najviše medicinskih radnika i najviše stanovništva iznad 65 godina. Bogate zemlje – istakao je Emanuel.

Grupa predlaže model nazvan Model poštenog prioriteta.

Peru, latinoamerička država u kojoj je stopa smrtnosti visoka, ali takođe i Sjedinjene Države u kojima epidemija nastavlja da ubija hiljadu ljudi na dan, svakako bi bile države pri vrhu liste.

- Ali dati milion doza vakcina Novom Zelandu značilo bi doslovice spasiti jednu ili dvije osobe; prema tome ta bi zemlja bila na dnu prioritetne liste – kazao je Emanuel.

68

Čelnik Svjetske zdravstvene organizacije Tedros Adhanom Ghebreyesus je izjavio da svijet mora biti bolje pripremljen za sljedeću pandemiju i pozvao je zemlje da ulažu u javno zdravstvo.

Prijavljeno je da je više od 27,2 miliona ljudi globalno inficirano novim korona virusom, a gotovo 890.00 je smrtnih slučajeva od kako su prvi slučajevi identifikovani u Kini u decembru 2019. godine.

- Ovo neće biti posljednja pandemija - rekao je Tedros na konferenciji za medije u Ženevi, prenosi Fena.

- Istorija nas uči da su virusi i pandemije životne činjenice.

Ali, kad dođe sljedeća pandemija, svijet mora biti spreman, spremniji nego što je bio ovaj put - kazao je on.

07. septembar - Ljekari upozoravaju na kapacitete laboratorija - Njemačka Udruženje ljekara javnog zdravlja Njemačke upozorilo je da bi laboratorije koje testiraju uzorke na koronavirus na jesen mogle dospjeti do granica svojih kapaciteta.

Predsjednica Udruženja dr Ute Tajhert rekla je njemačkim

medijima da se usljed rastućeg broja inficiranih na jesen mora računati sa većim problemima kapaciteta laboratorija i dužim čekanjima na rezultate testova na koronavirus.

je postavio Novi Južni Vels, gdje je obuzdavanje izbijanja epidemija omogućilo da najmnogoljudnija država Australije ostane otvorena tokom krize.

Pod sistemom za upravljanje podacima, koji je u Ministarstvu zdravlja Viktorije instalirala grupa Salesforce iz Silikonske doline, znači da će automatizovane tekstualne poruke upozoravati zdravstvene službenike, inficirane osobe i njihove potencijalno bliske kontakte o pozitivnim testovima, što bi trebalo dramatično da poboljša brzinu procesa i samim tim smanji širenje infekcije.

10. septembar – Astra Zeneca nastavila klinička ispitivanja na vakcini – Velika Britanija

U debati o skraćenju trajanja karantina, ona je zatražila zajedničko djelovanje savezne države i pokrajina, prenosi Tanjug.

- Moramo imati na saveznom nivou jedinstveno pravilo oko dužine karantina inficiranih, osoba za koje se sumnja da su inficirane i njihove kontakte - poručila je ona.

08. septembar - Vakcinacija o trošku države - Austrija Austrijska država preuzeće troškove vakcinacije stanovništva protiv virusa korone, najavilo je Ministarstvo zdravlja. Svako ko želi da se vakciniše treba da dobije tu mogućnost, ističe se u saopštenju.

– To znači da će država preuzeti troškove vakcine – ističu u ovom ministarstvu.

Prema ranijim najavama, krajem godine bi u Austriji trebalo da krene vakcinacija.

Austrija je, na osnovu sporazuma EU sa farmaceutskom kućom AstraZeneca, za sebe osigurala 600.000 vakcina. Troškovi vakcine, prema pisanju medija, iznose 2,5 eura po vakcini.

U prvoj etapi vakcinacije, kako je najavljeno, biće vakcinisani zaposleni u zdravstvu.

09. septembar - Digitalna borba protiv Covida - Australija Nakon niza javnih kritika, kako Viktorija nema dobar sistem za praćenje kontakata inficiranih Covidom-19, vlada Danijela Endrjuza angažovala je američkog tehnološkog giganta Salesforce, kako bi konačno digitalizovala svoj sistem za praćenje. Za sada nema podataka koliko je Vladu Viktorije koštao ovaj posao, osim činjenice da je nedavno zaključila ugovor vrijedan 4,2 miliona dolara sa IBM-om za dodatak softvera vještačke inteligencije (AI) u državni režim za praćenje kontakata.

Izvori raznih medija kažu da je ranije tokom pandemije, Viktorija odbila ponudu kompanije Salesforce. Ova firma je, takođe, neuspješno kontaktirala i Saveznu vladu Australije, s predlogom da uspostavi nacionalni sistem praćenja kontakata. Brojne kritike ali i zahtjev nacionalnog zdravstvenog zvaničnika, koji je insistirao da Viktorija unaprijedi sistem praćenja kako bi se što bezbjednije i brže izvukla iz izolacije, urodili plodom.

Premijer Australije Skot Morison rekao je da praćenje kontakata u Viktoriji nije u skladu sa „zlatnim standardom“, koji

- Farmaceutski div AstraZeneca pauzirao je ispitivanje vakcine protiv Covida-19 nakon neobjašnjive bolesti jednog od učesnika – saopštili su iz ove farmaceutske kompanije. Ova kompanija razvija vakcinu u saradnji s britanskim Univerzitetm Oxford koje je počelo kasnu fazu testiranja. Ta se vakcina smatrala jednom od vodećih globalnih kandidata protiv koronavirusa.

Prema portalu za medicinske vijesti Stat News, uočena je ozbiljna nuspojava kod jednog od učesnika britanskoga ispitivanja.

AstraZeneca je dobrovoljno prestala s ispitivanjem oxfordske vakcine kako bi razmotrila podatke o sigurnosti i istražila, nazvavši to rutinskom akcijom u takvom istraživanju.

Klinička ispitivanja ove vakcine su nastavljena nakon što je britansko Medicinsko regulatorno tijelo za ljekove (MHRA) potvrdilo da su ona sigurna. S Oxforda su prvobitno objavili da se volonter neobjašnjivo razbolio, a kasnije su još dodali da je riječ o upalnim promjenama kičmene moždine zbog koje je privremeno prekinuta treća faza ispitivanja.

- Zbog standardnog postupka pregleda pacijenta privremeno je obustavljena vakcinacija volontera da bi nezavisni odbori i međunarodni regulatori mogli ponovno da prouče sve sigurnosne parametere. Nezavisni odbor Ujedinjenog Kraljevstva zaključio je svoju istragu te MHRA-u preporučio da se ispitivanja u Velikoj Britaniji mogu sa sigurnošću nastaviti - objasnili su iz kompanije AstraZenece.

U oxfordsku vakcinu se polažu velike nade – EU je već osigurala pravo na kupovinu do 400 miliona doza u slučaju njenog odobrenja.

13. septembar - Zdravstveni radnici na protestu traže bolje finansiranje zdravstva - Belgija

Nekoliko hiljada zdravstvenih radnika protestovalo je u Briselu gdje od vlasti traže bolje finansiranje zdravstva u zemlji

69

koja je poslednjih mjeseci teško pogođena epidemijom korona virusa.

Demonstranti žele da izvrše pritisak na belgijsku vladu koja još nije formirana od parlamentarnih izbora održanih prije godinu i po dana zbog nesuglasica među stranakama da izdvoji više novca za zdravstveni sistem, koji je pogođen epidemijom korona virusa.

- Naši životi i naše bake su važniji od vašeg profita - navodi se na transparentu jedne grupe koja sebe naziva „antikapitalističkom ljevicom“.

Belgija je jedna od najviše pogođenih evropskih zemalja u epidemiji korona virusa, sa skoro 10.000 mrtvih od 11,5 miliona stanovnika.

crkve zbog ometanja napora za praćenjem i testiranjem ljudi na koronavirus.

Novi talas infekcije izbio je u prezbiterijanskoj crkvi čiji su članovi bili na velikom skupu u Seulu sredinom avgusta, čime je prestolnica Južne Koreje postala žarište koronavirusa. Više od mjesec dana područje Seula bilježilo je trocifreni broj slučajeva infekcije dnevno.

13. septembar - Protest protiv nošenja maski u Montrealu - SAD Protest protiv nošenja maski u Montrealu, potstaknut američkim teorijama zavjere, privukao je ogroman broj ljudi koji tvrde da je prijetnja od COVID-19 precijenjena.

Protestni marš odrzan je 12. septembra, istog dana kada je policija dobila ovlašćenje da kazni svakoga ko ne nosi masku, kada to zahtijevaju propisi o javnom zdravstvu. Inače, pokrajina Kvebek prijavila je više novih slučajeva COVID-19 nego bilo kog dana u poslednja tri mjeseca.

Demonstranti su nosili zastave Kvebeka okrenute naopačke. Mogle su se vidjeti parole u znak podrške američkom predsjedniku Donaldu Trampu. Na majicama i šeširima demonstranata ispisane su parole koje sugerišu da je smrtnost COVID-19 precijenjena.

15. septembar - Uveli nove epidemiološke mjere - Velika Britanija Velika Britanija zabilježila je treći dan zaredom više od 3.000 novih slučajeva infekcije koronavirusom, koliko je posljednji put bilo u maju.

Odeljenje za zdravstvo i socijalne usluge prijavilo je dan ranije dodatnih 3.330 slučajeva, što je za tri dana više od 10.000.

Porast broja oboljelih samo je djelimično rezultat povećanog testitanja.

Dvostruko veći broj oboljelih na dnevnom nivou u odnosu na prije nekoliko nedjelja izazvao je zabrinutost zbog drugog talasa virusa. Vlasti su, u cilju sprečavanja rasplamsavanja virusa, pooštrile brojna ograničenja, pa će tako najviše šestoro ljudi moći zajedno da boravi i u zatvorenom prostoru, i na otvorenom, a one koji prekrše pravila čeka novčana kazna.

Svakodnevnih smrtnih slučajeva i dalje je vrlo malo, ali zabrinjava to što će porast broja inficiranih dovesti do porasta broja hospitalizacija u narednim nedjeljama i mogućnosti da će više ljudi umrijeti. U Velikoj Britaniji je zvanično registrovano više od 41.600 ljudi koji su umrli u roku od 28 dana od dana kada su pozitivno testirani, prenosi Agencija Beta.

16. septembar – Optužili crkvu za novi talas koronavirusa – Južna Koreja Uprava južnokorejskog glavnog grada Seula objavila je da će zatražiti četiri miliona dolara odštete od prezbiterijanske

70

Gradska vlada Seula objavila je da će podići tužbu protiv crkve Sarang Jeil i njezinog pastora Jun Kwang-hoona, oštrog kritičara vlade, jer su “doprinijeli ponovnom širenju covida-19 odbijanjem i ometanjem epidemioloških istraživanja i podnošenjem lažnih materijala” i tražiti odštetu od četiri milijona dolara.

16. septembar - Zemlje Evrope i centralne Azije napreduju u oblasti zdravstva Zahvaljujući investicijama u zdravstvo i obrazovanje, djeca u zemljama Evrope i centralne Azije imaju neophodne mogućnosti da postanu produktivni ljudi, navodi se u izvještaju Svjetske banke o „Indeksu ljudskog kapitala“ koji se odnosi na period prije pandemije.

Ukazano je da pandemija COVIDA-19 može ugroziti dosadašnji napredak, dok se države bore da tokom zdravstvene krize održe zdravstvo i prosvjetu.

Od 48 zemalja u Evropi i centralnoj Aziji uključenih u indeks HCI 2020, 33 su u gornjoj trećini svjetske ljestvice, dok su gotovo sve u njenoj gornjoj polovini, saopštila je Svetska banka.

Takvi rezultati, kako je objašnjeno, uglavnom su u skladu s relativno visokim dohotkom u zemljama ta dva regiona, pri čemu bogatije zemlje očekivano ulažu više od siromašnijih zemalja u osnovno obrazovanje i zdravstvo.

Ovogodišnji izvještaj Svjetske banke obuhvata desetogodišnju analizu razvoja „ljudskog kapitala“ od 2010. do 2020. u 103 zemlje. Albanija, Azerbejdžan i Rusija su među deset zemalja s najvećim napretkom u oblasti zdravstva i obrazovanja.

Svjetska banka je navela da pomaže vladama u kreiranju dugoročnih rješenja da bi izgradile otpornije i inkluzivnije ekonomije u post-pandemijskom periodu.

17. septembar – Odobren novi lijek za liječenje oboljelih od Covid 19 - EU Evropska agencija za ljekove odobrila je korištenje deksametazona za liječenje pacijenata oboljelih od covida-19 koji imaju problema s disanjem, otvorivši put da taj steroid postane drugi

odobreni lijek za liječenje covida-19 u Evropi nakon remdesivira.

EMA je objavila da taj lijek može biti opcija za liječenje odraslih i adolescenata kojima treba terapija kiseonikom ili respirator, nakon što je razmotrila rezultate ispitivanja britanskih naučnika.

Ispitivanje, pod nazivom RECOVERY, koje su sproveli naučnici s Oxforda, pokazalo je u junu da deksametazon smanjuje smrtnost za oko trećinu kod teško oboljelih od covida-19. Lijek je u međuvremenu odobren u Japanu za liječenje covida-19.

Ovaj lijek se koristi već decenijama, jeftin je i lako dostupan. Često ga se koristi za razna upalna stanja.

- Farmaceutske kompanije sada mogu da traže dozvolu od svojih nacionalnih regulatora ili EMA-e za dodatno korištenje lijeka - navodi EMA. Evropska komisija izdaje odobrenje za ljekove i pritom obično slijedi EMA-ine preporuke.

Antivirusni lijek remdesivir farmaceutske kompanije Gilead prvi je odobreni lijek za covid-19 u Evropi. Odobren je u julu.

nacionalno zaključavanje – kazao je Henkok.

Premijer razmatra zabranu miješanja domaćinstava i smanjenje radnog vremena za pabove.

Upitan da li bi Engleska mogla da se suoči sa još jednom nacionalnom blokadom, Henkok je rekao da ne isključuje tu mogućnost ali da ne želi da se to dogodi. On je u intervjuu rekao da će ljudi koji su odbili samoizolaciju biti prijavljeni policiji. Nije se složio sa ocjenama da je vlada pretjerala s obzirom da je broj umrlih i hospitalizovanih pacijenata relativno nizak, navodi Beta.

Nova pravila o kažnjavanju će se primjenjivati od 28. septembra.

18. septembar - EU odlučila od koga će nabaviti vakcine protiv korone U Evropskoj uniji su se usaglasili da će potencijalnu vakcinu protiv kovida 19 kupiti od farmaceutskih kompanija Sanofi i Glakso Smit Klajn. To je postignuto u drugom takvom dogovoru koji ima za cilj da obezbijedi zalihe doza, dok se bliži rok za pridruživanje programu Kovaks za jednak pristup vakcinama.

Prema dogovoru, EU će od britanskog i francuskog farmaceutskog giganta kupiti do 300 miliona doza, navodi se u tvitu Stele Kirijakides, evropske komesarke za zdravstvo.

Sanofi i Glakso Smit Klajn se nadaju da će vakcina, na čijem razvoju rade udruženim snagama, dobiti dozvolu za upotrebu sljedeće godine, prenosi Rojters.

Sadašnjom objavom potvrđena je najava ove dve kompanije od 31. jula.

Ovo je drugi dogovor EU o nabavci vakcine, nakon što je ranije potvrđeno da će farmaceutska kompanija Astra Zeneka Uniji obezbijediti do 400 miliona doza.

Evropska komisija će finansirati dio troškova proizvođača vakcine, čije će doze kupovati zemlje EU. Poslednji dogovor EU o nabavci vakcine postignut je na dan isteka roka za pridruživanje po planu Kovaksa, čiji je cilj da obezbijedi jednak pristup vakcinama protiv koronavirusa.

Nijedna vakcina protiv koronavirusa još nije međunarodno odobrena.

U svijetu je od posljedica koronavirusa preminulo više od 951.000 ljudi od ukupno preko 30,8 miliona inficiranih.

20. septembar - Za prekršaje pravila samoizolacije kazna od 10.000 funti – Velika Britanija - Velika Britanija će pooštriti ograničenja ukoliko se ne budu poštovala pravila - rekao je Met Henkok, sekretar za zdravstvo i najavio da vlada uvodi novčane kazne od 10.000 funti za one koji prekršite nova pravila samoizolacije u koju moraju zbog kontakta s nekim od inficiranih. On je za Bi-Bi-Si rekao da se zemlja suočava sa „prekretnicom i da postoji izbor”.

- Ako se svi pridržavaju pravila, možemo da izbjegnemo

Nove mjere uključuju i jednokratnu isplatu podrške u iznosu od 500 funti za one sa nižim primanjima i kaznu za poslodavce koji kazne one koji su rekli da su samoizolaciji. Kazne će se kretati od 1.000 funti do 10.000 funti za one koji ponove prekršaje i za „najgrublje prekršaje”.

24. septembar – Većina građana će biti vakcinisana do jula 2021. godine - SAD Direktor američkog Centra za kontrolu i prevenciju bolesti prof. dr Robert Redfild izjavio je da bi većina Amerikanaca mogla da bude vakcinisana protiv korona virusa najkasnije do jula 2021. godine.

Prof. Redfild obraćajući se Odboru za zdravstvo, obrazovanje, rad i penzije američkog Senata, rekao da očekuje da će se vakcinacije protiv Covida-19 sprovoditi mjesecima, prenosi Rojters.

On je dodao da očekuje da će oko 700 miliona doza vakcine biti dostupno krajem marta ili u aprilu, što je, kako je naveo, dovoljno za vakcinaciju 350 miliona ljudi.

- Mislim da će nam trebati vremena do aprila, maja, juna, a moguće i jula, da u potpunosti vakcinišemo sve američke građane - poručio je prof. Redfild.

Pored prof. Redfilda, o pandemiji korona virusa, od koje je do sada preminulo više od 200.000 ljudi u SAD, svjedočili su šef američke Uprave za hranu i ljekove dr Stiven Han, šef američkog Nacionalnog instituta za alergije i infektivne bolesti dr Entoni Fauči, kao i zvaničnik za zdravstvo i socijalne usluge dr Bret Žiroar.

Vakcina za korona virus i dalje ne postoji, ali nekoliko mogućih je u završnim fazama ispitivanja.

26. septembar - Evropskom zdravstvu prijeti kolaps Evropski centar za prevenciju i kontrolu zaraze kategorizovao je zemlje EU u grupe sa "stabilnim" odnosno "zabrinjavajućim" trendovima kada je riječ o procjeni rizika od korona virusa. Grupe

71

su definisane na osnovu broja novoinficiranih, posebno među strarijima od 65 godine i stopi smrtnosti u poslednje dvije nedelje.

Grupa zemlja sa "stabilnim trendom" trenutno uključuje Kipar, Finsku, Njemačku, Grčku, Island, Italiju, Letoniju, Lihtenštajn, Litvaniju, Poljsku i Švedsku. U ovim zemljama se ukupna vjerovatnoća infekcije procjenjuje kao mala, a zbog malog udjela slučajeva kod starijih osoba i trenutnog malog udjela teških slučajeva i niskih stopa smrtnih slučajeva, uticaj bolesti na cijelu populaciju se ocjenjuje kao nizak.

Sve preostale zemlje EU i Velika Britanija čine grupu sa "zabrinjavajućim trendovima". U ovim zemljama, zbog velikog obima prenosa infekcije, nefarmaceutske intervencije nisu bile efikasne, a ukupna vjerovatnoća infekcije je vrlo velika. Zemlje sa "zabrinjavajućim trendovima" dijele se i u dvije podgrupe, one sa "umjerenim" i "visokim rizikom" za cijelu populaciju. Umjereni rizik se konstatuje za one zemlje u kojima se prijavljuju visoke i rastuće stope novoinficiranih zbog visokih stopa testiranja, a infekcija se prvenstveno dešava kod mladih osoba, sa malim udjelom teških slučajeva. Ova podgrupa uključuje Austriju, Belgiju, Dansku, Estoniju, Francusku, Irsku, Luksemburg, Nizozemsku, Norvešku, Portugal, Slovačku, Sloveniju i Veliku Britaniju.

Iz Evropskog centra za prevenciju i kontrolu zaraze upozoravaju da poslednji podaci govore da se epidemiološka situacija pogoršava u većini zemlja koje se već nalaze u zabrinjavajućoj grupi.

27. septembar – Ministarka zdravlja podnijela ostavku zbog drugog talasa infekcije - Austrija

vakcinama. U časopisu Science je grupa danskih i američkih naučnika objavila članak kojim dokazuje da su takva isprobavanja vakcina, na način “sam svoj majstor”, vrlo etički i pravno sporna te naučno štetna.

Sciencific American je već krajem avgusta pisao o problemu eksperimentiranja naučnika, a potsticaj za to došao je od tadašnjih najava genetičara Georgea Chrucha iz harvardske laboratorije, koji je kazao da na sebi namjerava da isproba vakcinu i tako vidi kakav je imunološki odgovor njegovog organizma na to. Tada je Scientific American naveo da u takvim slučajevima, pored problema sa zakonom, postoji i problem u kojem bi takvi naučnici, zbog nesistematičnosti, mogli vakcinu da precijene ili predvide važne nuspojave.

- Interes za ovakav ‘sam svoj majstor’ pristup dijelom potiče od vjerovanja da eksperimentiranje na sebi ne podliježe etičkim tijelima za nadzor poput američkog FDA. Takvo vjerovanje je pravno i činjenično netačno, a nesporazumi se mogu odraziti kroz važne javnozdravstvene posljedice - navodi grupa naučnika u časopisu Science.

- Svako sretanje od procedure ispitivanja vakcine nadzorne agencije, u američkom slučaju, dovodi do razvoja vakcine upitne sigurnosti i djelotvornosti, što naposljetku ugrožava javno zdravstvo i upućuje na snižavanje standarda. U vremenu kada je toliko skeptičnosti prema vakcinaciji i tokom izrazito politizovane pandemije, može se poljuljati povjerenje javnosti u sve vakcine i to bez obzira na to kako su ona zaista razvijena - navode naučnici.

30. septembar - Korona virusom u svijetu zaraženo preko 34 miliona ljudi

Ministarka zdravlja Viktorije Dženi Mikakos podnijela je ostavku ne samo na mjesto u kabinetu, već i na mjesto poslanika u Parlamentu Viktorije. Ostavka je uslijedila nakon svjedočenja premijera Danijela Endrjuza pred komisijom koja vodi istragu neuspjelog hotelskog karantina, a koji je najviše doprinijeo izbijanju drugog talasa infekcije u ovoj državi. Endrjuz je u svom iskazu potvrdio da ministarka Mikakos snosi odgovornost.

Mikakos je u obrazloženju ostavke rekla da ne vidi sebe odgovornom za ono što se desilo u hotelskom karantinu, kao što je izjavila i u svom svjedočenju u istrazi, samo dan prije saslušanja Endrjuza. Međutim, nakon njegovog svjedočenja, sa čijim djelovima se Mikakos ne slaže, preostalo joj je samo da napušti i kabinet i Parlament.

28. septembar – Naučnici poslali upozorenje ljekarima - SAD Naučnici koji posljednjih nedjelja razvijaju vakcinu protiv koronavirusa su u više navrata vakcinisali sami sebe nedovršenim

72

Više od 34 miliona ljudi u svijetu zaraženo je korona virusom, pokazuju podaci sajta Worldometers .

Kako se precizira na sajtu, od početka pandemije od korona virusa je oboljelo 34.020.311 osoba. Širom svijeta preminulo je više od milion ljudi, a oporavilo se više od 25 miliona.

Trenutno je u svijetu aktivno više od 7,7 miliona slučajeva, od kojih je 65.989 osoba u ozbiljnom ili kritičnom stanju.

Najveći broj zaraženih i dalje imaju Sjedinjene Američke Države, gdje je više od 7,4 miliona ljudi oboljelo od korona virusa, dok je 211.188 ljudi preminulo. Slijede Indija sa više od 6,2 miliona zaraženih, Brazil sa više od 4,7 miliona oboljelih i Rusija sa više od 1,1 milion zaraženih. Ostale zemlje imaju manje od milion slučajeva korona virusa.

Više od milion ljudi širom svijeta preminulo je od posljedica korona virusa. Prema podacima sajta Worldometer, u svijetu je od korona virusa preminulo 1.012.659 ljudi, a najviše žrtava kovida-19 imaju Sjedinjene Američke Države - 210.785.

Na drugom mjestu je Brazil u kojem je preminulo 143.010 osoba od posljedica infekcije korona virusom. Indija je na trećem mjestu po broju preminulih - 97.529, a slijedi Meksiko sa 77.163.

Među evropskim državama najviše žrtava pandemije je u Velikoj Britaniji - 42.072, Italiji - 35.875, Francuskoj - skoro 32.000. Rusija, koja ima najviše oboljelih u Evropi (1,1 milion) je na petom mjestu po broju preminulih od korona virusa 20.545.

U Kolašinu organizovan okrugli sto - Sjećanja na život i stvaralaštvo dr Boža Vukovića U organizaciji “Lider Media Mont” i kolašinskog Centara za kulturu, u Kolašinu je 13. septembra održan okrugli sto posvećen sjećanju na život i stavralaštvo dr Boža Vukovića, specijaliste interne medicine, subspecijaliste kardiologije, asistenta na Medicinskom fakultetu u Parizu, docenta Medicinskog fakulteta u Zagrebu…

Scenario i režiju za dokumentarni film Književni krug Boža Vukovića, koji je prikazan učesnicima skupa potpisuje Mirko Jakovljević, organizator skupa.

- Jedna od onih vrijednosti koje su društvu neophodne a u funkciji su modela socijalne kompaktnosti, između ostalog, je kultura sjećanja. Život bez nje je utamničen u provincijalnu samodovoljnost i obezduhovljenost. Sjećanje na Kolašinca, ljekara, docenta dr Vukovića, u osnovnom nadrasta ovaj trenutak.

Uspomena na njega i njegov život, sugeriše nam promišljanja o nezaboravnosti - reko je predsjednik Opštine Milosav Bulatović.

Prof. dr Novica Vujošević ukazao je na značaj dr Vukovića u ukupnom razvoju medicine u Crnoj Gori.

- U brojnim knjigama opisao je zarazne bolesti sa izrazitim epidemijskim potencijalom kao: kugu, velike boginje, lepru, malariju, tuberkulozu, antraks, pjegavac, ehinokokozu.

Pošto nije bilo kauzalne terapije i vakcine, te bolesti su bile opasne zarazne bolesti, od kojih su tokom vjekova praktično obolijevalo cjelokupno stanovništvo sa zastrašujućim brojem umrlih, dovodeći pri tome do teških društveno socijalnih tragedija, velike bijede i siromaštva stanovništva - podsjetio je Vujošević.

Prema riječima prof. dr Božidara Bojovića - s kraja 60-ih i početkom 70-ih godina prošlog vijeka, dvije izuzetno značajne ličnosti bile su promoteri aktivnosti u unapređenju naučne misli u medicini i zdravstvenoj zaštiti stanovništva ne samo sjeverne Crne Gore, već i daleko sire. To su prim. dr Branko Zogović, znameniti hirurg, neosporni autoritet koji će dolskom iz Prištine u Ivangrad, sa ogromnom energijom raditi na uspostavljanju kvalitetnog modela zdravstvene službe tog kraja i doc. dr sci med. Božo Vuković, entuzijasta i vizionar u medicini. Sprega iskustva i mladalačke energije, znanja i pregnuća. Osnivanjem Ujedinjene podružnice ljekara sjevernih krajeva Crne Gore, 1968. godine u okviru Društva ljekara Crne Gore, njihovim pregnućem, uspostaviće se organizaciona i funkcionalna spona ljekara sa jasnom koncepcijaom i planiranjem aktivnosti i mjera usklađenih sa prioritetnim potrebama u razvoju medicinske misli i zdravstvene službe u opštinama sjeverne Crne Gore - kazao je dr Bojović.

Dr Božo Vuković iz mladih dana O Vukovićevom poimanju stresa, na okruglom stolu govorio je prof. dr Mirko Peković. On je rekao da je dr Vuković često koristio opservacioni postupak i nestandrdne i nekonvencionalne medicinske metode. To je kod nekih ljekara izazivalo sumnju u vrijednosti takvog postupka i mogućnosti njegove implementacije u medicinske svrhe. Dr Vuković je koristio beletrističko-esejističke opservacije, tipa anegdota, odnosno narodnog stvaralaštva, što je inače dio autorove personalne prepoznatljivosti, u medicinskim istraživanjima i razmišljanjima, a bila jedna od crta njegovog karaktera - kazao je dr Peković.

Na okruglom stolu govorili su i Milija Šćepanović, dr Jelena Zindović, dr Predrag Vlahović, mr Irena Raičević, mr Zoran Bošković, Dragiša Dožić...

Organizatori su ustanovili i nagradu- plaketu, koju planiraju da svake druge godine uručuju uspješnom ljekaru koji, uz obavljanje humane i časne ljekarske profesije daje doprinos i u oblasti književne kritike i uopšte književnosti.

Dobitnik prvog priznanja, za 2020. godinu je prim. dr Gavrilo Šćepanović, specijalista ortopedije i restruktivne hirurgije, Njemu je ta nagrada pripala, kako je obrazloženo, za dugogodišnji rad u afirmaciji kolašinskog zdravstva i za autorstvo knjige Ljetopis zdravstva kolašinskog kraja.

Verica Pantelić

73

BARIÉDERM CICA DERMATOLOŠKO ULJE ZA MASAŽU

Idealna pomoć u prevenciji i korekciji strija i ožiljaka Na bazi Uriage Termalne vode, najkoncentrovanija termalna voda po mineralnim solima i elementima u tragovima.

Ϭ

Ϯϴ

/njŐůĞĚ ƐǀũĞǎĞŐ ŽnjŝůũŬĂ ƉƌŝũĞ ƵƉŽƚƌĞďĞ ĂƌŝĞĚĞƌŵ ŝĐĂ ƵůũĂ ; ϬͿ / ŝnjŐůĞĚ ŽǎŝůũŬĂ ŶĂŬŽŶ ƵƉŽƚƌĞďĞ ƵůũĂ Ϯ ƉƵƚĂ ĚŶĞǀŶŽ ŶĂŬŽŶ Ϯϴ ĚĂŶĂ ; ϮϴͿ͘ Meditas d.o.o. Crna Gora, Podgorica, Oktobarske revolucije 44 e-mail: info@meditas.me / tel: +382 20 625 016 / mob: +382 69 024 084 /

www.meditas.me

EĂĜŝƚĞ ŶĂƐ͗