Medical 149

5. SEPTEMBAR 2021.

GODINA XIII BROJ 149

1.50

www.medicalcg.me

Podrška stručnjaka Instituta Robert Koh i Svjetske zdravstvene organizacije Institutu za javno zdravlje, za sekvenciranje genoma SARS-COV-2

Dojenje - najbolji početak života Neuropatski bol Hočkinov limfom Karcinom kolorektuma Hepatitis C Medicinska ishrana

Značaj vitamina D u dječjem uzrastu Vitamini B kompleksa u tretmanu radikulopatije Parafimoza Rezistentna tuberkuloza

U Baru održan X Kamp podrške oboljelima od dijabetesa

ć

Prije upotrebe detaljno proučiti uputstvo! O indikacijama, mjerama opreza i neželjenim reakcijama na medicinsko sredstvo posavjetujte se sa ljekarom ili farmaceutom.

Impresum Izdavač: doo Flaer i NVO MedicalCG, Podgorica Izvršni direktor: Slavica Pantelić Glavni i odgovorni urednik: Dragan Nikolić UREDNIŠTVO Dr Aleksandar Mugoša, kardiohirurg Dr Ana Mrdak, spec.ped.

Prof. dr sc med. Aneta Bošković Dr Ilija Ašanin, spec.hir.

Dr Jelica Stanišić, spec.ped.

Dr Majda Šahman Zaimović, spec. pulm.

Prof. dr sc med. Marina Mugoša Ratković Milanka Žugić, dipl. ph Dr Milorad Drljević, spec. urolog Prof. dr sc med. Miroslav-Braco Radunović Prim. dr. Veselin Stanišić, mr sc STALNI SARADNICI Dr Biljana Ivelja, pedijatar Prof. dr sci med. Božidar M. Bojović Dr Danijel Gogić, spec. opšte hirurgije Spec. pedag. Dragana Marković Dr Emir Muzurović Dr Igor Mićunović, dr sci med.

Prim dr Julija Bošković Mr ph. Maja Stanković M. sc Marija Šćepović, dipl. psiholog Prim. dr Milica Šofranac, pedijatar Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihij.

Dr pharm. Nemanja Turković Dr Olivera Kovačević spec. dermatoven.

Dr Rifat Međedović Prim. dr Sabahudin Pupović Dr Sanja Čizmović, spec pedijatar Prim. mr sci dr Slobodan V. Radonjić Dr Snežana Grubač Dr Snežana Tomić Dr Vasilije Bošković Dr sci Velimir Milošević Verica Pantelić Dr Vesna Mitić-Lakušić Dr Zorica Bajović, radiolog Mr ph spec. Zorica Potpara, dr sci Dizajn i tehnički urednik: Petar Nikolić Štampa: AP Print Adresa: Momišići S1-3 81000 Podgorica Tel. redakcije: 067 803 697 E-mail: redakcija@medicalcg.me E-mail: marketing@medicalcg.me Marketing: 067 395 032 www.medicalcg.me ISSN 1800-7708 COBISS.CG-ID 13921296

Redakcija ne odgovara za sadržaj oglasa foto: shutterstock

IZ SADRŽAJA Hepatitis C Dr mr sci. Brankica Dupanović Dr Ana Bubanja 10 – 11 Suzbijanje hepatitisa C Dr Ivana Đuković Savović Dr Danijela Stojanović 12 – 14 Neuropatski bol Dr Lidija Injac Stevović 16 – 17 Hočkinov limfom Prof. dr Dragana Stamatović 20 – 21 Karcinom kolorektuma Dr Miloš Mirović 22 – 23 Medicinska ishrana Prim. dr Zoran Jovančević 24 – 27 Hronika Crne Gore 28 – 40 Dojenje – najbolji početak života UNICEF, SZO 50 – 51 Značaj vitamina D u dječjem uzrastu Dr Biljana Ivelja 52 – 53 KCCG – Nove procedure u dječjoj hirurgiji 54 – 55 Parafimoza Prof. dr Bogdan Pajović 56 – 58 Vitamini B kompleksa u tretmanu radikulopatije Dr Saša Novović 60 – 62 Značaj medicinske dokumentacije u sudskom postupku (III) Prim. dr Gavrilo Šćepanović 64 – 65 Rezistentna tuberkuloza Dr Stevan Lučić 66 – 67 X Kamp podrške oboljelima od dijabetesa 68 – 70

Proizvođač: Distributer za Crnu Goru: Farmegra d.o.o.

Kritskog odreda 4/1, 81000 Podgorica; Tel.: +382 (0)20 623 125 Fax: +382 (0)20 621 770; E-mail: office@farmegra.com

Detaljna i najpreciznija analiza stanja koštanog sistema od sada moguća i u Crnoj Gori DXA - uređaj jedinstven kod nas sada dostupan pacijentima Moj Lab poliklinike Bolest koja počinje podmuklo, bez simptoma, “tihi kradljivac kostiju” Osteoporoza je bolest koju karakteriše niska koštana masa i propadanje mikroarhitektonike kosti, što dovodi do lomova i prilikom uobičajenih aktivnosti, pri maloj traumi. Najčešći lomovi se dešavaju na zglobu kuka, podlaktici i pršljenovima. Bolest se može pojaviti u obliku snižene koštane mase bez simptoma i kao pojava subkliničkih i kliničkih lomova. Takođe, može biti primarna tj. postmenopauzna i sekundarna kao posljedica drugih oboljenja ili dugotrajne primjena određenih ljekova. Počinje podmuklo, bez simptoma i najčešće se otkrije tek kad se desi prelom neke kosti ili tokom pretraga koje pacijent radi zbog drugih bolesti. Zbog toga je nazivaju "tihi kradljivac kostiju".

Zašto je ostoporoza epidemijska bolest?

Osteoporoza na žalost poprima epidemijske razmjere zato što ne boli i što se kasno otkrije. Pored toga što se najčešće otkrije sasvim slučajno, to je bolest koja mnogo košta zbog operativnih zahvata i rehabilitacije. U Evropi je 2017. bilo 43000 osteoporoznih preloma, a 2019. 45700. Po podacima ARA (Američko udruženje reumatologa) znamo da se u SAD svake 3 sekunde desi 1 fraktura.

Svake godine ta brojka dostiže do 2 miliona fraktura, a njihovo liječenje košta 19 milijaardi dolara, a smatra se da će 2030. biti oko 3 miliona fraktura i da će liječenje koštati 25,3 milijarde dolara. (Podatke su dali Johnel i Hary Gemont, najveći eksperti iz oblasti osteoporoze u SAD). Trenutno u toj državi se liječi oko 41 milion osteoporoznih osoba.

Kako se postavlja dijagnoza osteoporoze?

Osteodenzitometrijom ili DXA-om (Dvoenergetska X apsorpciometrija) je zlatni standard po preporuci SZO. Očitan rezultat tumače reumatolozi i uz nalaze Ca. Ca++. P, ALP, PTH i vitD određuju terapiju koja je individualna za svakog pacijenta ponaosob, zbog pridruženih bolesti i opšteg stanja pacijenta. Aparat na kome se radi gustina kostiju naziva se osteodenzitometar.

DXA - uređaj jedinstven u Crnoj Gori sada dostupan pacijentima Moj Lab poliklinike Poliklinika Moj Lab raspolaže sa najsavremenijim osteodensitometrm kod nas, koji omogućava naprecizniju dijagnostiku i kompletan uvid u stanje koštanog sistema uz preciznu predikciju. Njegove mogućnosti između ostalog podrazumijevaju: procjene mineralne koštane gustine cijelog tijela, rizike nastanka fraktura, procjene deformiteta, analizu sastava tijela, vizualizacije deformiteta pršljenova ili kalcifikacije abdominalne aorte, procjenu mišićnei masne frakcije tijela, procente masti, analiza desetogodišnjeg rizika i analiza strukture kuka...

Osteodenzitometrija ili DXA-om (Dvoenergetska X apsorpciometrija) Blagovremena i precizna dijagnoza osteoporoze je značajna u cilju sprječavanja ozbiljnih posljedica i komplikacija kao što su razni lomovi, prelomi kičmenih pršljenova, butne kosti, invalidilitet itd. Zahvaljujući najsavremenijem DXA uređaja, od sada i u Crnoj Gori imate mogućnost detaljne analize kostiju uz pomoć najnovijih softverskih rješenja.

6

Standardni softver „APEX“ omogućava:

t 1SPDKFOV NJOFSBMOF LPÝUBOF HVTUJOF V PEOPTV OB SFGFSFOUOV CB[V QPEBUBLB

t QSPDKFOV SJ[JLB OBTUBOLB GSBLUVSF

t QSPDKFOV EFGPSNJUFUB LJʊNFOJI QSÝMKFOPWB

t BOBMJ[V TBTUBWB UJKFMB

t TBTUBW LPTUJKV PLP QSPUF[F LVLB Trenutna procjena kičmenih pršljenova „IVA Instant vertebral assessment“ podrazumijeva vizalizaciju ili kvantativnu procjenu deformiteta kičmenih pršljenova i vizalizaciju kalcifikacija abdominalne aorte.

Analiziraju se sljedeći indikatori sastava tijela:

t NJOFSBMOB LPÝUBOB HVTUJOB SFHJPOBMOP J DJKFMPH UJKFMB

t NJÝJʉOB J NBTOB GSBLDJKB UJKFMB

t NBTB NFLPH ULJWB NBTB CF[ NBTOPH VEKFMB PEOPTJ NBTB NFLPH ULJWB

t QSPDFOBU NBTUJ SFHJPOBMOP J DJKMPH UJKFMB

t QSPDFOBU NBTUJ QP UJQV BOESPJOEOF HJOPJEOF J OKJIPWPH PEOPTB

t JOEFLT UKFMFTOF NBTF

Uz pomoć softvera za viscelarnu mast radi se procjena viscelarnog masnog tkiva u androidnom regionu.

1SPDKFOB TF EPCJKB V WSJKFEOPTUJNB SFHJKF NBTF J [BQSFNJOF WJTDFMBSOF NBTUJ

Procjena desetogodišnjeg rizika preloma kuka i nastanka osteoporotične frakture – FRAX

.JOFSBMOB LPÝUBOB HVTUJOB WSBUB GFNVSB J LMJOJʊLJ GBLUPSJ SJ[JLMB TV TBTUBWOJ BMHPSJUBN QSPDKFOF '3"9 B Analiza skrukture kuka

.KFSJ EJTUSJCVDJKV NJOFSBMOF LPÝUBOF NBTF OB TQFDJĕʊOJN QSFTKFDJNB LVLB "OBMJ[B PCVIWBUB PEOPT QSFTKFLB J[NFÿV NJÝJʉB J HVTUJOF LPTUJKV LVLB $4" NPNFOUVN QPQSFʊOPH QSFTKFLB JOFSDJKF $4.* NKFSFOKF TQPMKOFH QSFʊOJLB VOVUSBÝOKFH USPIBOFSB J TUFQFOB J[WJKBOKB #VDLMJOH SBUJP TUSFTT OB GFNVS V ; PTJ Snimanje jednom energijom SE femur exam

0NPHVʉBWB WJ[VMBJ[BDJKV MPLBMOF SFBLDJKF OB GFNVSV JMJ [BEFCMKBOKB EVä TQPMKOKFH LPSUFLTB GFNVSB LPKB NPHV CJUJ QSBʉBOB USBOTGF[BMOPN SBEJPMVDFOUOPN MJOJKPN [OBL BUJQJʊOF GSBLUVSF GFNVSB OBTUBMF VTMKFE EVHPUSBKOF BOUJSFTPQUJWOF UFSBQJKF TBS – Trabecular bone score

4PęWFSTLP SKFÝFOKF LPKF PNPHVʉBWB CS[ J QSFDJ[BO NFUPE [B QSPDKFOV SJ[JLB OBTUBOLB GSBLUVSF J QSFETUBWMKB JOEFLT QPWF[BO TB NJLSPBSIJUFLTUVSPN LPTUJ /F QPWFʉBWB WSJKFNF QSFHMFEB OJUJ EP[V [SBʊFOKB J QSFETUBWMKB WSJKFEBO BMBU [B DKFMPLVQOV QSPDKFOV TUBOKB LPTUJKV QBDJKFOBUB 1SF[FOUPWBOKFN NJOFSBMOF LPÝUBOF HVTUJOF J QSPDKFOF TUBOKB NJLSPBSIJUFLUVSF LPTUJKV QBDJKFOUB QPTUJäF TF OKFHPWB TOBäOB NPUJWBDJKB EB VOBQSJKFEJ TWPKF [ESBWMKF

7

Stručan i pouzdan transport pacijenata uz medicinsku podršku i najsavremeniju opremu

Poliklinika Moj Lab od sada obezbjeđuje stručan i bezbjedan transport pacijenata bilo gdje u Crnoj Gori (a po potrebi i van granica), u dogovoreno vrijeme.

Najsavremenija medicinska oprema za monitoring pacijenta tokom transporta kojom raspolaže Moj Lab uključuje: t portabilni ultrazvučni aparat (mogući radiološki UZ pregledi) koji predstavlja posebnu novinu, t defibrilator sa monitoringom (kontinuirano praćenje pacijenta) – EKG (puls), TA (krvni pritisak), Spo2 tj. saturacija odnosno kiseonik u krvi, (pacijent u svakom momentu može dobiti i pismeni nalaz svih navedenih parametara), t aspirator, t kiseonik (oksigena terapija).

Kvalifikovani medicinski tim, uz najnovija tehnološka rješenja pruža sveobuhvatnu, profesionalnu i bezbjednu njegu tokom transporta uz brižan i posvećen odnos prema pacijentu.

Udoban prevoz uz medicinski nadzor i najsavremeniju opremu predstavljaju veliku olakšicu i oslonac pacijentima, kao i njihovim najbližima. Gdje god da ste, efikasno i u kratkom roku možete organizovati sanitetski prevoz, pozivom na broj: +382 (0)20 20 90 20 ili 19989

HEPATITIS C - IZLJEČIVA BOLEST Tokom 2020. godine projektovan je i implementiran važan program Društva infektologa Crne Gore za efikasnije sprovođenje skrininga (prepoznavanja) i liječenja zaraženih od hroničnog hepatitisa C u Crnoj Gori.

Na Osmoj Medical konferenciji, o navedenom projektu, upoznale su nas dr mr sci Brankica Dupanović, specijalista infektolog i subspecijalista kliničke farmakologije i dr Ana Bubanja, specijalista infektolog.

Dr Bubanja je objasnila ciljeve programa i ukazala na ključne karakteristike ovog oboljenja, dok je dr mr sci Dupanović istakla važnost aktivnog skrininga i upoznala nas sa savremenim liječenjem hroničnog hepatitisa C.

nije svjesna mogućeg rizika od zaraze ovim virusom, dr Bubanja je objasnila da su osobe zaražene HCV virusom često asimptomatske. Poseban problem čini to što skrinig HCV virusologije nije ušao u rutinsku procjenu rizika u okviru trenutne prakse ljekara primarne zdravstvene zaštite. Najčešće se, kako je objasnila dr Bubanja, testiraju pacijenti koji imaju povišene vrijednosti serumskih transaminaza, prevashodno alanin-transaminaze.

Asimptomatska bolest Dr Ana Bubanja: - HCV infekcija je globalni javno zdravstveni problem. Procjenjuje se da 71 milion ljudi ima hroničnu HCV infekciju. SZO je procijenila da je 2016. otprilike 400 hiljada ljudi umrlo od hepatitisa C, uglavnom od ciroze jetre i hepatocelularnog karcinoma. Hepatitis C je infekcija rasprostranjena u čitavom svijetu, među najugroženije regije spadaju su istočna mediteranska i evropska regija, sa procijenjenom prevalencom u 2015. od 2,3 odn. 1,5%. Smatra se da 45-85% zaraženih sa HCV infekcijom nijesu svjesni svog statusa infekcije, jer se simptomi ove bolesti ne manifestuju sve do kasnih stadija bolesti, što znači da je bolest u najvećem dijelu svog toka - asimptomatska.

Mi zapravo liječimo 20% pacijenata koji se prepoznaju kroz dijagnostiku i liječenje unutar zdravstvenog sistema, a njih 80% nije ni svjesno svog statusa zaraze niti imaju ikakve simptome bolesti. Na taj način predstavljaju rezervoar i izvor zaraze i naš osnovni cilj je da nađemo ove pacijente, da ih uključimo u zdravstveni sistem i liječimo.

HCV virus je otkriven 1990. god., a liječenje standardnim interferonom započeto je 1991.

Kasnije su uvedeni ribavirin i pegilovani interferon, da bi od 2011. bili dostupni direktno djelujući antivirusni lijekovi. (DAA) - Danas imamo dostupne sve DAA lijekove za liječenje HCV oralne infekcije u Crnoj Gori - kaže dr Ana Bubanja.

Dr Bubanja je objasnila da se virus hepatitisa C prenosi putem krvi, najčešće nesigurnim injekcijskim postupcima, a značajnu populaciju oboljelih čine korisnici intravenskih psihoaktivnih supstanci. Intranazalna upotreba kokaina, nesigurna zdravstvena zaštita ili neadekvatna prevencija intrahospitalne infekcije, transfuzija neprovjerene krvi i krvnih derivata, kao i seksualni postupci koji dovode do izlaganja krvi - predstavljaju dalje faktore rizika. Transmisija se može obaviti hemodijalizom, vertikalnom transmisijom, sa majke na dijete, izradom pirsinga, tetovaža, upotrebom zajedničkog pribora za ličnu higijenu i sl.

Ukazujući na problem koji se sastoji u tome da opšta populacija

10

Infekcija HCV virusom može dovesti do ciroze jetre, hepatocelularnog karcinoma, hepatične insuficijencije i smrti. Bolesnici sa HCV infekcijom tokom 20 godina najčešće razviju cirozu, i to u procentu 15-30%.

Uspješnost izliječenja ovih pacijenata je preko 95%, naspram 40% koje je bilo u samom početku sa interferonom, odn. oko 70% sa pegilovanim interfonom.

Na osnovu revolucionarnih otkrića u izliječenju HCV infekcije, SZO je 2016. donijela odluku o projektu eliminacije virusnih hepatitisa do 2030. godine. U vezi s tim Društvo infektologa Crne Gore želi da animira primarnu zdravstvenu zaštitu, ali i privatnu medicinsku praksu, da zajednički doprinesu ranom otkrivanju i sprečavanju širenja hroničnog hepatitisa C. To je, po objašnjenju dr Bubanje, ključno za izlječenje ovih bolesnika dostupnom visoko efikasnom terapijom. - Glavni cilj jeste da HCV bolesnike moramo pronaći, uključiti u zdravstveni sistem i liječiti - kaže ona.

Testiranjem dobrovoljnih davalaci krvi, trudnica, bolesnika na hemodijalizi, tokom sistematskih pregleda, pregleda u ambulantama porodične medicine, tokom preoperativne pripreme, testiranjem osoba iz rizičnih grupa koje žele da se testiraju, sprovođenjem anonimnih testiranja pri IJZ-u i obradom bolničkih pacijenata moglo bi se značajno napredovati na planu suzbijanja ove zarazne bolesti. Objašnjavajući kliničku proceduru dijegnostike HCV virusa, dr Bubanja je objasnila da Klinika za infektivne bolesti raspolaže brzim testovima kojima se samo iz jedne pune kapi krvi može u roku od 20 minuta odrediti da li je osoba antiHCV pozitivna. Pomoćni alat infektolozima i ljekarima

drugih oblasti može biti Upitnik Društva za infektivne bolesti. Za pregled stanja jetre, ranije, korištena je biopsija jetre, međutim od 2016 godine, zahvaljujući donaciji – na klinici za Infektivne bolesti KCCG dostupna je i neinvazivna metoda pregleda jetre – tzv. tranzijentna elastografija sa aparatom FibroScan.

- Ministarstvo zdravlja Crne Gore i Zdravstveni fond podržavaju liječenje HCV inficiranih pangenotipskim ljekovima i njihove preporuke su da svi bolesnici stariji od 18 godina kojima je potvrđena dijagnoza hronične HCV infekcije i koji imaju pozitivan nalaz HCV RNA treba liječiti - kaže dr Bubanja. Danas je, dakle, dostupna visoko efikasna terapija za ovu bolest koja dovodi do gotovo 100% izliječenja. Jedino područje na kojem treba intenzivnije raditi jeste - rana dijagnostika i rano otkrivanje zaraze.

Lijek postoji i bolest treba liječiti Dr Brankica Dupanović, sa Kliničkog centra Crne Gore, istakla je važnu poruku: - Imamo sredstva i imamo način kako da izliječimo ovu bolest! - Podsjećajući da je SZO u maju 2019. postavila u dodatni fokus rada pojačanje sredstava za prevenciju, skrining i liječenje ovog zaraznog oboljenja, ona je istakla da revolucionanu pojavu ipak predstavljaju pangenotipski ljekovi koji djeluju na sve genotipove ove infekcije sa procentom izliječenja bolesti između 95%, 98% pa i do 100% u nekim slučajevima. Upoređujući modele liječenja interferonske i inovativne pangenotipske terapije, ona je objasnila da je danas značajno olakšan monitoring i jednostavnije je liječenje. Uz to, liječenje interferonskom terapijom trajalo je od 6 mjeseci do godinu dana, bolesnici su često teško podnosili ovu terapiju a nije postojala garancija da će nakon sprovedenog liječenja, bolesnik biti i izliječen. Terapija direktnim antivirusnim ljekovima u najvećem broju slučajeva traje svega 2 mjeseca i očekivani rezultat terapije je od 95-100% izliječenje! - Nus-pojave su minialne ili ih uopste nema.

Sada mnogo rjeđe gledamo na monitoring, a oblik lijeka je tabletalan, peroralno se prima, jednostavan je za uzimanje i liječenje je kratkotrajno - kaže dr Dupanović. Procenat efikasnosti u primjeni interferonske terapije bio je do maksimalno 50%.

Ukazujući na značaj napretka u dijagnostici, dr Dupanović je istakla da to nije prednost samo za one koji liječe, već i za same bolesnike. Dijagnostika je postala brža zahvaljujući brzim testovima, ali i bezbjednija: zahvaljujući primjeni FibroScan aparata.

Mi smo ranije liječili pacijente koji su bili u težim, odn. krajnjim stadijumima hroničnog hepatitisa C, a sada smo u situaciji da liječimo sve one koji su inficirani, i to i u ranoj fazi.

Važno je prije svega, smanjiniti mogućnost dalje transmisije

bolesti. Mi time djelujemo preventivno i smanjujemo dalje širenje infekcije - kaže dr Dupanović. Liječenjem u ranijoj fazi bolesti prevenira se dalja progresija bolesti u smislu kompenzovane, dekompenzovane ciroze, hepatocelularnog karcinoma, smanjuje se smrtnost i obolijevanje od ekstrahepatičkih manifestacija bolesti, ali postiže i bolji kvalitet života pacijenata.

Podsjećajući da je od 2018. dostupna inovativna terapija, dr Dupanović je pojasnila da predviđeni rok za njenu primjenu traje 8 sedmica (2 mjeseca). Samo kod ranije neuspješno liječenih pacijenata ovaj rok može biti produžen na 12 sedmica (3 mjeseca).

Studije efikasnosti pokazuju visok stepen izlječenja, koji skoro da i ne zavisi od samog genotipa.

U Crnoj Gori su, pod okriljem SZO, prošle godine rađene nacionalne smjernice za liječenja hepatitisa C. - Kod nas se liječe svi oboljeli, nema lista čekanja. Odobreni su registorovani pangenotipski ljekovi, međutim, ono što predstavlja kamen spoticanja jeste da čak 80% ljudi i ne zna da ima infekciju. Problem je skrining, testiranje, regrutovanje novih slučajeva i otkrivanje, kako bismo ih uvezali u sistem liječenja i što prije liječili - kaže dr Dupanović. Ističući značaj dostupnopsti načina i sredstva liječenja, ona je navela da dosadašnja iskustva govore o visokoj efikasnosti terapije, kao i o vrlo malim neželjenim dejstvima.

- Ozbiljnih neželjenih događaja nije ni bilo. Prije dvije godine izvršili smo eradikaciju hepatitisa C među pacijentima koji su na hemodijalizi. Sada bi nam fokus morali biti intravenski ovisnici, tako da mislim da će skraćeno vrijeme liječenja omogućiti da i oni do kraja isprimaju terapiju - kaže dr Dupanović. Ključno je, po njoj, uvezivanje dijagnostike i terapije.

- Imamo i sredstva za praćenje efikasnosti terapije, za praćenje nus-pojava, imamo dijagnostiku, imamo lijekove, samo treba raditi na testiranju i otkrivanju inficiranih. Ovo je poziv na akciju. Treba ići u privatnu zdravstvenu zaštitu, domove zdravlja, pa i u subspecijalističke ordinacije, ukazati na znakove koji ljekarima mogu biti od pomoći da pomisle na hepatitis C, da nam pošalju suspektne slučajeve koje ćemo testirati i tako pokušati ući u voz za eliminaciju hroničnog hepatitisa C - zaključila je dr Dupanović.

Anita Đurović

11

Dr Ivana Đuković Savović: Za eliminaciju HCV-a neophodna je saradnja svih faktora Dr Danijela Stojanović: Zajedno prema eliminaciji hepatitisa C

ELIMINACIJA HEPATITISA C PROJEKTOVANA DO 2030.

Zbog kontradikcije u opservaciji koji se odnosi na visoku efikasnost u suzbijanju dostupnom terapijom, s jedne, i visokog stepena prikrivenosti simptomatologije, s druge strane, hepatitis C se postavlja kao krupan izazov ne samo u radu infektologa, već i drugih medicinskih grana, ali i povezanih struka. U okviru sesije upriličene na Osmoj Medical konferenciji u Petrovcu dr Ivana Đuković Savović i dr Danijela Stojanović, sa Kliničkog centra Crne Gore, ukazale su na ovaj krupni javnozdravstveni problem.

Moramo da tražimo pacijente Opisujući prirodu hepatitisa C, kao važnog izazova u infektologiji, dr Ivana Đuković Savović podsjetila je da je riječ o virusnoj bolesti koja izaziva hronično oboljenje jetre. Ono je obično asimptomatskog karaktera, a najveći problem je upravo njegovo dijagnostikovanje uglavnom u krajnjem stadijumu. - Pored hepatitisa C postoje i drugi virusni hepatitisi koji izazivaju druge akutne i hronične bolesti jetre, ali C hepatitis ima veliku ulogu u zaraznosti i održavanju hroniciteta. HCV je prenosiv virus i izaziva bolesti jetre: od asimptomatskih, hroničnih, koje mogu da traju dugo, preko 20-25 godina, dok ne dođe do krajnje bolesti jetre koja se ispoljava u vidu ciroze, karcinoma jetre i posljedične smrti od svih tih komplikacija. To je glavni i vodeći uzrok svih hepatitisa, upala jetre i glavna indikacija za transplantaciju jetre širom svijeta - upozorila je dr Đuković Savović.

700 hiljada ljudi godišnje umre neliječeno!

Smatra se da je oko 71 milion ljudi inficiran virusom hepatitisa C, ali najveća prevalenca je na Sjeveru

12

Afrike, u Sjevoroistoičnoj, Jugoistočnoj Aziji i Sjeveru Azije, gdje prevalence, naročito na Sjeveru Afrike mogu da budu i do 20%, kao u Egiptu. Srednja Amerika i Kanada imaju najnižu prevalencu, kao i Zapadna Evropa. U Evropi najveću incidencu imaju Španija i Italija, preko 1, a zemlje Balkanskog poluostrva 0,3-0,6. Utvrđeno je, kaže dr Đuković Savović, da skoro 700 hiljada ljudi godišnje umre od posljedica hroničnog hepatitisa C, neliječeno!

Najveći problem, potvrdila je dr Đuković Savović, jeste što čak 75 % ljudi ne zna za inficiranost hepatitisom C. - To je najveći problem zato što su ti ljudi rezervoari virusa, šire virus, nosioci su virusa i vode ka jednom uznapredovalom krajnjem stadijumu jetre. Njih moramo da pronađemo, da testiramo i da liječimo da bi spriječili prenos, transmisiju i napredovanje ove teške bolesti - kaže ona.

Ova bolest je odomaćena među posebnim rizičnim grupama. To su, prije svega, korisnici droga, injekcioni i nazalni.

- Utvrđeno je da od svih hroničnih hepatitisa čak 30% ide na ovu rizičnu grupu, zatim na ljude koji su primali transfuzije krvi i bili primaoci organa, ali otkad se svaka jedinica krvi testira to je mnogo rjeđe. Vertikalna transmisija ima mali prenos, kao i seksualna transmisija, korištenje nesterilnih instrumenata pri tetoviranjima i korištenje nesterilnih instrumenata i akcidentalni ubodi igle u samim medicinskim procedurama - objasnila je dr Đuković Savović. Međutim, i pored postojanja ovih rizičnih grupa, u nekim sredinama prevalencija antiHCV antitijela može biti visoka (iznad 2,5%) i kod osoba, koje nisu dio specifičnih rizičnih grupa.

Progresija bolesti jetre traje dugo, preko 20 godina, preko hroničnog hepatitisa do kliničkog stanja ciroze, krajnjeg stadijuma bolesti jetre, dekompenzovane ciroze i hepatocelularnog karcinoma.

Pojašnjavajući aspekte SZO projekta globalne strategije o iskorjenjavanju hepatitisa C, dr Đuković Savović je navela da ona podrazumijeva da se do 2030. za 90% smanji ukupan novootkriveni broj hroničnih hepatitisa C, da se 80% njih liječi i da se za 65% smanji smrtnost od ove bolesti. - Da bi to postigli, moramo da tražimo pacijente, jer ako ih tražimo među simptomatskim pacijentima koji već imaju poremećaj jetrine funkcije ili imaju kliničku sliku uznapredovale bolesti, mi tu možemo još uvijek da pomognemo, ali ne puno jer je već bolest uzela progresiju, došlo je do transmisije virusa na veliki broj ljudi, tako da je potrebno da tražimo pacijente među visoko rizičnim grupama - kaže ona. Na taj način će se raditi na sprečavanju transmisije i sprečavanju progresije ove bolesti. Ističući kao veoma bitno intervenisanje prije nego što dođe do krajnjeg stadijuma bolesti, dr Đuković Savović je ukazala na potrebu za pomoći ne samo od strane kolega iz primarne zdravstvene zaštite, da bi otkrivali nove slučajeve, već i od strane vladinih i nevladinih organa, istraživača, farmaceutskih kompanija.

Crnogorski zdravstveni sistem pruža zdravstveni tretman baziran na protokolima donesenim od strane Evropskog udruženja za bolesti jetre. Od 2016. koristi se direktno djelujuća terapija, a od 2020. dostupni su i pangenotipski lijekovi koji se odobravaju od strane konzilijuma infektologa i FZO. Klinička praksa

pokazuje da je broj liječenih tokom zadnjih dvije godine smanjen zbog opterećenja COVID-om, ali je najprisutniji hepatitis C genotipa 1, pa genotipa 4.

- Uglavnom su liječni ljudi koji su bili na samom početku bolesti. To je jako bitno da bi prevenirali razvoj bolesti do krajnjih stadijuma - kaže dr dr Đuković Savović.

Eliminacija je moguća i kroz mikrosisteme Dr Danijela Stojanović osvijetlila je pitanje eliminacije HCV-a s aspekta mikroeliminacije. Ona je podsjetila da protiv HCV infekcije za sada ne postoji vakcina, ali postoje specifični antivirusni ljekovi: direktno djelujući agensi koji djeluju na nestrukturni dio proteina hepatitisa C koji učestvuje u replikaciji virusa i na taj način se vrši inhibicija ove replikacije. - Sama globalna eliminacija je jako bitna zato što se započinje mikroeliminacijom rizičnih grupa ili po geografskom položaju. Takođe, ona ima pragmatičan pristup. Uspostavljaju se realni ciljevi, efikasno se raspodjeljuju resursi, koristi se lokalna stručnost, prilagođavaju se, i pojačava se intervencija strategije - kaže dr Stojanović.

Dr Danijela Stojanović: - Strategija SZO donešena je još 2016. i odnosi se na period 2016-2021. SZO je prepoznala to na način zato što su donešeni novi antivirusni ljekovi i smatra se da je HCV jako bitna kao prijetnja javnom zdravlju u smislu eliminacije HCV infekcije. Sama eliminacija HCV infekcije zasniva se na mikroeliminaciji određenih grupa. Sa time je SZO krenula eliminaciju.

13

Smjernice za liječenje HCV infekcije u Crnoj Gori bazirane su, kako je ovom prilikom navedeno, na smjernicama Evropske asocijacije za liječenje bolesti jetre koja savjetuje kao prvu liniju za liječenje novu generaciju direktno djelujućih antivirusnih ljekova. Ovaj protokol predviđa da kod „naivnih“ i ranije liječenih pacijenata terapija traje 8-12 sedmica. Kod kompenzatorne ciroze i komplikovanijih slučajeva terapija može trajati duže, do 16 sedmica.

Postoje i uskospecifični ljekovi, npr. samo za genotip 1.

Osvrnuvši se i na problem populacija u visokom riziku, dr Stojanović je objasnila da ove grupe čine pacijenti na hemodijalizi, intravenski korisnici, transplantirani pacijenti, pacijenti koji su na opioidnoj supstitucionoj terapiji, migranti s područja visoke prevalence. Za HCV infekciju mogu biti usko specifični grad ili region, prisustvo drugih bolesti jetre, zatvorenička i opšta populacija. - Epidemiološke podgrupe u Crnoj Gori u najvećem procentu čine intravenski korisnici, primaoci krvi i pacijenti na hemodijalizi, zatvorenici, i najčešće pacijenti nepoznatog uzroka prenosa infekcije. Epidemiologija među određenom populacijom u Crnoj Gori se svodi na intravenske korisnike, hemodijalizne pacijente, HIV/HCV infektivne u jako malom broju, primaoce krvi, MSM populaciju i migrante.

Započeto pacijentima sa hemodijalize Projekat mikroeliminacije hepatitisa C u Crnoj Gori započet je obuhvatom populacije hemodijaliznih pacijenata tokom 2019. Uzorak je činilo 12 pacijenata. U njihovoj terapiji su korišteni različiti terapijski protokoli. Stanje jetre kod liječenih

14

pacijenata u najvećem procentu je bilo bez fibroze 50%. Stanje lake fibroze utvrđeno je kod 42% pacijenata, a kod jednog pacijenta uočen je stadijum umjerene fibroze. - Virusološki odgovor nakon 3 mjeseca nakon završetka liječenja bio je uspješan u 75% slučajeva. Imali smo egzituse zbog komorbiditeta pacijenata i njihovih hroničnih bolesti, a ostala su 2 pacijenta na monitoringu - rekla je dr Stojanović. Buduće korake u ovom projektu predstavlja obuhvat populacije intravenskih korisnika i zatvorenika.

DAA - direktni antivirusni tretman - ima, po riječima dr Stojanović, efikasnost kod zatvorenika kao i kod pacijenata koji koriste supstitucionu opioidnu terapiju. Kod pacijenata koju su bili na supstitutivnoj opioidnoj terapiji u studiji je registrovana uspješnost između 94 i 100%, dok je kod prethodnih intravenskih korisnika ona bila 90-94%. U realnom svijetu taj procenat je iznosio 72-96%. Kod osoba koji su dalji intravenski korisnici uspješnost je ostvarena u rasponu 91-94%. DAA tretman, kaže ona, nema kontraindikacija sa supstitucionom opioidnom terapijom, te nema kontraindikacije pangenotipskih ljekova sa zamjenskom opioidnom terapijom, tako da su oni dosta komforni za uključivanje. Kod aktivnih intravenskih korisnika uspješnost terapije bila je skoro 100%, odn. 98-100%.

Anita Đurović

Osma Medical konferencija: 20. jun 2021, Petrovac

NEUROPATSKI BOL - ZA TERAPIJSKI PRISTUP (adaptacija stručnog predavanja)

Prof. dr Lidija Injac Stevović Klinički centar Crne Gore

U dijelu preporuka u vezi sa suzbijanjem ili neutralisanjem neuropatskog bola, prof. dr Inac Stevović pošla je sa aspekta osvjetljavanja manje poznatih iskustava: upotrebe savremenih antidepresiva u tom cilju. U liniji novijih terapeutika izdvojio se duloksetin, a prikazana su i svojstva i načini djelovanja i drugih antidepresiva.

Supstanca duloksetin je lijek koji se upotrebljava za liječenje depresije. Danas znamo i da je on selektivni inhibitor preuzimanja serotonina i noradrenalina. Mehanizam dejstva zasniva se na real safe mehanizmu. On djeluje blokadom proteina koji se nalazi u presinaptičkoj pukotini i na taj način blokira ponovno preuzimanje neurotransmitera serotonina i noradrenalina u presinaptičku pukotinu. Na taj način obezbjeđuje da serotonina i noradrenalina ima dovoljno u sinaptičkoj pukotini i da se odvija odgovarajuća provodljivost kroz neurone. Time se omogućava poboljšanje kliničke slike i utiče na modulaciju bola.

Uloga duloksetina je veoma značajna u sindromu hroničnog bola.

Neuropatski bol Neuropatski bol je poseban entitet hroničnog bola koji je uzrokovan lezijom ili oboljenjem nekog somatosenzornog dijela centralnog ili perifernog nervnog sistema. Procenat oboljelih

16

se kreće od 7-8%. Do čega dovodi neuropatski bol i zašto je bitno liječiti pacijenta multidisciplinarno, regulacija šećera u krvi sa jedne i smirivanje bola sa druge strane. Dijabetes praćen neuropatskim bolom dovodi do umanjenja fizičkih i radnih sposobnosti, poremećaja sna, anksioznosti, depresije, uopšteno, narušava psihičko i socijalno funkcionisanje i utiče na kvalitet života pacijenata. Dijabetesna neuropatija je posljedica oštećenja senzitivnih vlakana perifernih nerava. Tipični simptomi su žarenje, pečenje, mravinjanje, bockanje, osjećaj hladnoće i doživljaj strujanja u nogama. Prilikom uspostavljanja terapijskog protokola treba izmjeriti koji je stepen tih pojava počevši od prisustva senzacija, odnosno abnormalnih taktilnih senzacija (parestezija) ili pojačanog odgovora na stimulus koji je inače bolan, doživljaj bola na dejstvo stimulusa koji uobičajeno uopšte ne izaziva bol.

Mogu se javiti i suprotni efekti: negativni simptomi: smanjena osjetljivost na bol i na pritisak, smanjen osjećaj bola na draž koja uobičajeno uzrokuje bol, ili potpuno odsustvo bolnog doživljaja na draž koja uobičajeno uzrokuje bol. Dakle, i negativni i pozitivni simptomi na senzornim nervnim završecima kod oboljelih mogu da budu važni prilikom postavljanja određivanja stepena oštećenja. Potrebno je da na skali simptoma postoji makar 4 od 7 simptoma da bi imali zaključak da se radi o dijagnozi dijabetesne neuropatije.

Patofiziološki mehanizam neuropatskog bola se odvija sistemom periferne senzitizacije uzrokovane inflamacijom, pojačanom aktivnošću TNF (tumor nekroze faktora) i Interleukina 1 β u senzitivnom gangionu zadnjeg korijena što dovodi do indukcije i održavanja periferne senzitizacije. Sistem centralne senzitizacije se odvija mehanizmom gubitka inhibitorne kontrole (descendentne modulacije). Nakon lezije, oštećenja, perifernog nerva, dolazi do gubitka ihibitornih GABA inter neurona i lezija opioidnog senzitivnog i serotonergičkog i noradrenergičkog descendentnog inhibitornog neurona.

Uloga antidepresiva duloksetina je da inhibira preuzimanje noradrenalina i serotonina u nervnim završecima nishodnih inhibitornih puteva za bol čime se postiže njegova analgetska aktivnost što je ispitivano u brojnim studijama. Urađeno je do sada 18 randomiziranih placebo kontrolisanih studija kad je u pitanju neuropatski bol i djelovanje duloksetina. Značajno je reći da je kod 8 studija koje su poredile efikasnost duloksetina i pregabalina, duloksetin pokazao bolju efikasnost u odnosu na pregabalin, gabaprentin i amitriptilin. Jedna novija studija koja je rađena 2019.g. poredila je efikasnost duloksetina i pregabalina u smanivanju bola u dijabetičnoj neuropatiji. Zaključci ove studije govore da je duloksetin u fiksnim dnevnim dozama od 60 mg efikasan u smanjenju neuropatskog bola. Međutim, dobre efekte na smanjivanje bola pokazao je i pregabalin. Dakle, oba lijeka obećavaju bezbjednost i dobru podnošljivost. Kada je u pitanju dijabetesna neuropatija preporučuje se njihova kombinacija.

Terapijski odgovor kod pacijenata uvijek treba procjenjivati nakon dva mjeseca terapije, jer je mala vjerovatnoća da će se kod pacijenta javiti dodatni terapijski odgovor ukoliko je inicijalni odgovor bio neadekvatan. Dakle, ako terapijski proces započne dobro, terapija će dati dobre rezultate.

Iz tih razloga u terapijskom pristupu neuropatskom bolu se preporučuje liječenje antidepresivima, među kojima duloksetin ima najveću analgetsku efikasnost. Upoređivani su efekti placeba u odnosu na dozu duloksetina od 20 mg, 60 mg i 120 mg, i potvrđeno je da je najoptimalnija doza koja je uticala na poboljšanje bolnog sindroma u artritičnoj neuropatiji bila doza od 60 mg duloksetina.

Postoje izvesni neželjeni efekti ovog lijeka, ali pacijentima

treba objasniti da su blagi i da nemaju značajnih efekata i ne ostavljaju značajne posljedice. Među neželjenim dejstvima kod duloksetina može da se javi početna mučnina, blaga do umjerena, koja je prolazna. Mogu da se jave i suva usta, zatvor, smanjen apetit, pospanost, povećano znojenje, a ponekada i povišena budnost, zbog čega je preporučeno da se lijek pije u jutarnjim terminima. Karakteristično je za ovaj lijek da on dovodi do smanjenja apetita, što ima veze sa načinom tretmana ovih pacijenata jer veliki broj antidepresiva dovodi do gojaznosti.

Jedan od algoritama za liječenje dijabetesne neuropatije govori o dobrim efektima pregabalina, tricikličnih antidepresiva i duloksetina. Dakle, duloksetin je efikasan kao i triciklični antidepresivi, a može se kombinovati zajedno sa pregabalinom i gabapentinom. Zaključci svih studija su da se bol smanjuje za više od 50%. U odnosu na placebo, studije su pokazale da je primjena duloksetina dovela do značajnog smanjenja bolne neuropatije, a istovremeno i do poboljšanja kvaliteta života kod ovih pacijenata.

Dakle, osim djelovanja na dijabetičnu neuropatiju, studije su pokazale da je duloksetin efikasan u smanjivanju bola i u drugim bolnim sindromima kao što su glavobolja, bolovi u kičmi i zglobovima.

Lijek se dobro podnosi i ne treba se plašiti posebnih neželjenih efekata. Važno je da znamo da zaista ne treba čekati da se intenzitet bola pojača da se ne može kontrolisati jer će doći do velikog oštećenja u provodljivosti kroz neurone i zato terapiju treba započeti što prije. Smatra se da je terapija klinički uspješna ukoliko se postigne smanjenje bola 30-50%. Medikacija prve linije to uspijeva u čak 40-50% slučajeva. Svaki pacijent zaslužuje individualni pristup i iz tog razloga je neophodno napraviti dobru interdisciplinarnu saradnju endokrinologa i psihijatra u duhu najveće brige za pacijente.

Pristup u medicini zaista treba da bude više humanizovan nego što je do sada. Svi smo se opredijelili da uradimo ono što je u oblasti kojom se bavimo najbolje za pacijente, ali humanizam podrazumijeva i jedan drugačiji pristup čovjeku uz saradnju i međusobno postovanje pacijenta i ljekara u cilju postizanja obostranog uspjeha i na zadovoljstvo pacijenata.

Anita Đurović

17

Glasno smijanje pomaže pri mršavljenju.

Zdrava kosa je jaka skoro kao i aluminijum i raste brže u proljeće i ljeto, nego tokom jeseni i zime.

Kada bi se svi krvni sudovi u ljudskom tijelu nastavili jedan na drugi, prostirali bi se dužinom od oko 95.000 kilometara.

Dovoljno da se 2,5 puta obmotaju oko Zemljine kugle.

Nedostatak vježbanja svake godine uzme isto života koliko i pušenje.

Veliki stres koji prati opuštanje, kao npr. svakom studentu i učeniku poznata velika psihička napetost pred ispit ili test, koja nestane nakon njega, ojačava odbrambene moći ljudskog organizma. To su potvrdila nova istraživanja na Univerzitetu u Kentakiju SAD.

18

Brak je dobar za mozak. Ljudi koji su sami cijeli život imaju 42% veće šanse da pate od demencije za razliku od ljudi koji su u braku.

Ljubljenje je zdravije od rukovanja.

Žučni mjehur je organ koji služi kao rezervoar za žuč, no ljudi bez ovog organa mogu normalno da žive ukoliko ga je potrebno hirurški ukloniti, a pacijent već sjutradan može napustiti bolnicu i vratiti se normalnim aktivnostima za dvije sedmice.

Biolozi sa Univerziteta u Kentu su, nakon opsežnih istraživanja na 690 porodilja, zaključili da žene koje na život gledaju vedro češće rađaju mušku nego žensku djecu.

Za 24 časa, prosječna osoba izdisanjem izbaci oko pola litre vode iz tijela.

Prema prof. Jonathan Schooleru sa Univerziteta Santa Barbara, ljudi obično misle da im um odluta (sanjarenje) oko 10% vremena. Ipak, u normalnim svakodnevnim aktivnostima naš um luta do 30% vremena

Jedan od najvažnijih simptoma nastanka srčanog udara predstavlja pojava intenzivnog bola u vilici.

Životni vijek komarca traje svega dvije sedmice.

Najstariji dokazi o bojenju usana potiču iz 3000. godine p.n.e. i pronađeni su u sumerskom gradu Uru.

19

Hočkinov limfom - maligni tumor koji napada limfne žlijezde

Prof. dr Dragana Stamatović Vojno-medicinska akademija, Beograd Poliklinika Da Vinci, Podgorica

Limfomi su zloćudni tumori limfnog tkiva i obuhvataju tri do šest procenata ukupnih maligniteta. Dijele se na ne-Hočkinov i Hočkinov limfom, zato što se bitno razlikuju po toku bolesti, načinu liječenja i ishodu. Među brojnim zloćudnim tumorima izdvaja se Hočkinov limfom, koji zahvata limfne žlezde.

Hočkinov limfom je relativno rijedak malignitet i procjenjuje se da je njegova incidenca dvadeset puta manja u odnosu na kar- cinom pluća i sedam puta manja u odnosu na ne-hočkinske limfome, te je svrstan u grupu rijetkih bolesti. Karakteristika ovog oboljenja je da se uglavnom javlja kod mlađe populacije.

U Evropi godišnje na 100.000 stanovnika približno obole tri osobe.

Bolest ima takozvanu bimodalnu incidencu, sa dva pika javljanja u odnosu na životnu dob, prvo je između 20. i 29. godine, a drugo posle 60-te. Muškarci obolijevaju u 60 odsto slučajeva, češće u odnosu na žene. Uzrok nastanka nije do kraja razjašnjen.

Nije dokazan uticaj nasleđa, mada se u pojedinim porodicama

20

bolest češće javlja. Međutim, nedvosmisleno je dokazano da se u osnovi ovog limfoma krije poremećaj odbrambenih snaga organizma. Potvrđeno je i da je prethodna infekcija Epštajn-Barovim virusom koji izaziva infektivnu mononukleozu, odgovorna za nastanak Hočkinovog limfoma.

Kod više od 80% oboljelih dolazi do uvećanja limfnih čvorova na vratu, u sredogruđu, pazuhu, trbuhu ili preponama.

Putem limfe ili krvi bolest može da se širi u druge organe ili tkiva. Uvećani limfni čvorovi su najčešće bezbolni, pojedinačni ili grupisani u konglomeratima, tvrdi i pokretni u odnosu na podlogu.

U zavisnosti od lokalizacije i pritiska na vitalne organe, može da se javi i suv nadražajni kašalj, otok vrata ili naglašen venski crtež ako su uvećane limfne žlijezde u sredogruđu. Može da se javi i bol u slabinskoj regiji, pojava žutice zbog uvećanih limfnih žlijezda u trbuhu i onemogućavanja oticanja žuči, otoci nogu zbog otežane cirkulacije usljed uvećanih limfnih žlijezda

u preponama. Infektivna mononukleoza, poznatija kao bolest poljupca, najčešće se javlja kod adolescenata. Ispoljava se gušoboljom, uvećanim limfnim žlijezdama u perifernim regijama, ali i uvećanjem i oštećenjem funkcije jetre i slezine. Takođe, i bolesnici sa HIV infekcijom zbog stečenog gubitka otpornosti organizma, češće obolijevaju od ovog tipa limfoma.

Hočkinov limfom može biti praćen i takozvanom opštom simptomatologijom intoksikacije organizma. Zapravo, tumorske ćelije mogu da luče i različite materije, trovače organizma. Prema njenim riječima, posljedica njihovog djelovanja je povišena temperatura, posebno u popodnevnim časovima, obilno preznojavanje, neobjašljivi gubitak tjelesne težine u polugodišnjem kratkom roku i izražen svrab kože. Ove manifestacije bolesti ukazuju na sistemsku uznapredovalost tumora i predstavljaju parametar loše prognoze.

Ljekar uzima anamnezu sa posebnim osvrtom na glavne tegobe bolesnika, sadašnju bolest i lične i porodične bolesti u prošlosti.

Kliničkim pregledom utvrđuje se uvećanje limfnih žlijezda, veličina jetre i slezine, uz obraćanje pažnje na druge vitalne znake. Specifična laboratorijska analiza za ovu bolest još uvijek ne postoji. Uprkos tome, često se konstatuje da oboljeli imaju povišen broj bijelih krvnih zrnaca i smanjen broj limfocita, promjenljiv stepen malokrvnosti, povišenu sedimentaciju, fibrinogen, C reaktivni protein. Suverena dijagnostika je patohistološka analiza oboljelog tkiva ili organa, a najčešće uvećane limfne žlijezde. Za definisanje stepena proširenosti bolesti neophodna je radiografija pluća, ultrazvuk trbuha i male karlice, skener ili

magnetna rezonanca. Ovim metodama omogućava se uvid u stanje limfnih žlijezda sredogruđa, trbuha, ali i moguće širenje bolesti u različite organe kao što su pluća, jetra, slezina, koštane strukture. Na osnovu dijagnostike utvrđuje se stepen rasprostranjenosti Hočkinovog limfoma, odnosno klinički stadijum koji određuje način liječenja i prognozu bolesti.

Definitivna dijagnoza predstavlja “ličnu kartu” svakog Hočkinovog limfoma, kreće se od prvog do četvrtog stadijuma i pokazuje u kojoj mjeri je bolest uznapredovala. Od toga zavisi i način liječenja, uz sagledavanje drugih parametara karakterističnih za svakog pacijenta, kao što je životna dob, pridružene bolesti i rizici od neželjenih efekata terapije.

Liječenje Hočkinovog limfoma sprovodi se po preporukama evropskih i svjetskih udruženja.

Danas imamo različite protokole citostatske terapije standardne jačine, a primjenjuje se i “visoko dozna” terapija sa transplantacijom matičnih ćelija. Dostupna je i takozvana ciljana terapija sa lijekom koji traži određeno mjesto na tumorskoj ćeliji. Čak i za pacijente sa rezistentnom bolešću postoji šansa da se liječe. Kod njih se radi transplantacija matičnih ćelija od porodičnog donora, najčešće roditelja. Cilj ove metode je da se u organizmu oboljelog stvore uslovi za trajnu borbu protiv minimalno zaostale bolesti. Hočkinov limfom je tumor sa najboljom prognozom u ovoj grupi malignih oboljenja. Više od 80 odsto oboljelih ima šansu da preživi, odnosno izliječi se. Nakon uvodnog liječenja, bolest može da se vrati kod jedne trećine pacijenata, dok samo 10 procenata ima oblik inicijalno rezistentne bolesti, otporne na primijenjene metode liječenja.

21

KARCINOM KOLOREKTUMA - FAKTORI RIZIKA Dr Miloš Mirović, specijalizant opšte hirurgije Opšta bolnica, Kotor

Karcinom kolorektuma je maligna neoplazma sluznice kolona (debelog crijeva) i rektuma. Ovo oboljenje, zbog svoje incidence koja je u porastu, predstavlja veliki zdravstveni problem širom svijeta. Prema podacima American Cancer Society kolorektalni karcinom je treći najčešći tip karcinoma kod muškaraca (poslije karcinoma prostate i pluća), kao i kod žena (poslije karcinoma dojke i pluća). U Sjedinjenim Američkim Državama kolorektalni karcinom je drugi najčešći uzrok umiranja kada govorimo o malignim neoplazmama.

Najbolji način borbe protiv malignih bolesti jeste primarna prevencija, tačnije sprječavanje nastanka oboljenja putem redukovanja štetnog djelovanja ili putem promovisanja obrazaca pozitivnog ponašanja. Incidenca kolorektalnog karcinoma se može smanjiti zdravstvenim prosvjećivanjem o zdravom načinu života i ishrani. Prema istraživanjima, kada bi se spriječilo djelovanje onih faktora rizika za koje se zna da imaju uticaj na obolijevanje od kolorektalnog karcinoma, incidence ove bolesti bi se smanjila za oko dvije trećine.

Tačni uzroci nastanka ovog oboljenja nisu u potpunosti poznati. Istraživanja su dokazala da postoje pojedini faktori rizika koji su povezani sa povećanom šansom za razvoj kolorektalnog karcinoma. Faktori rizika za razvoj karcinoma kolorektuma mogu se klasifikovati na promjenljive i nepromjenljive, tačnije na one koji jesu i one koji nisu podložni prevenciji. Poseban akcenat treba staviti na one faktore rizika koji su podložni prevenciji i na taj način smanjiti šanse za obolijevanje od ove bolesti.

Nepromjenljivi faktori rizika t 6[SBTU J MJʬOB BOBNOF[B [B QPMJQP[V J LBSDJOPN LPMPSFLUVNB J JOĘBNBUPSOB PCPMKFOKB DSJKFWB Rizik od karcinoma kolorektuma raste sa godinama starosti. Incidenca karcinoma kolorektuma je za 14 puta veća kod osoba starijih od 50 godina. Prema studijama, oko 91%

22

novooboljelih od ove bolesti je starije od 50 godina.

Pozitivina lična anamneza za polipozu ili rak debelog crijeva povećeva rizik od obolijevanja od ove bolesti. Svi polipi ne moraju da postanu malignu. Prema brojnim protokolima, postoje određene karakteristike polipa kolorektuma, pa se prema tome smatra da polipi veći od 1 cm imaju vjerovatnoću od oko 15% da za 10 godina pređu u maligni tumor kolorektuma. Takođe, osobe operisane od karcinoma kolorektuma imaju 4 puta veći rizik za pojavu novog primarnog tumora, a rizik je veći ukoliko se bolest prvi put javila u mlađem životnom dobu.

Inflamatorne bolesti se takođe ubrajaju u bolesti koje su povezane sa povećanim rizikom od karcinoma kolorektuma.

U odnosu na opštu populaciju, rizik od razvoja karcinoma kolorektuma je 2,75 puta veći kod oboljelih od ulceroznog kolitisa.

Rizik od karcinoma kolorektuma kod pacijenata koji boluju od ulceroznog kolitisa je veći ukoliko bolest duže traje. Prema tome, rizik od karcinoma kolorektuma je 2% posle 10 god, 8% posle 20 godina i 18% poslije 30 godina. Osobe oboljele od Kronove bolesti imaju 2,5 puta veći rizik da obole od karcinoma kolorektuma. U brojnim studijama je dokazano da je rizik od karcinoma kolorektuma različit u odnosu na to koji dio kolorektuma je zahvaćen inflamatornim procesom. t /BTMFEOJ GBLUPSJ Prema studijama procijenjeno je da je oko 20% karcinoma kolorektuma nasljedno, a da ostali spadaju u grupu nenasljednih kolorektalnih karcinoma. Procjenjuje se da je rizik od obolijevanja od karcinoma kolorektuma 2-3 puta veći kod osoba čiji su prvostepeni rođaci oboljeli od istog oboljenja, a 3-6 puta veći ako je kod prvostepenog rođaka bolest dijagnostikovana u mlađim godinama. Rizik je povećan i kod osoba sa nasljednim sindromima, kao što su porodična adenomatozna polipoza (FAP) i i nenasljedni nepolipozni kolorektalni karcinom (Linč sindrom).

Faktori rizika podložni prevenciji t *TISBOB Porast incidence ove bolesti u Japanu je dokaz sve veće zastupljenosti zapadnjačkog stila ishrane kod njih, što govori o tome koliko je ishrana važan faktor rizika za nastajanja karcinoma kolorektuma, ako ne čak i najznačajniji faktor rizika.

Ishrana bogata mastima ima važnu ulogu u nastanku karcinoma kolorektuma, a posebno lijevog kolona. Današnji način ishrane se bazira na tome da oko 40-50% ukupnog kalorijskog unosa čine masti. Ovakav trend ishrane je najzastupljeniji na Zapadu, gdje je i incidencija ove bolesti najveća. Omega-3 masne kisjeline iz ribljeg ulja su povezane sa smanjenom proliferacijom ćelija sluzokože debelog crijeva i na taj način doprinose smanjenju incidence karcinoma kolorektuma.

Konzumiranje mlijeka i mliječnih proizvoda je povezano sa smanjenjem rizika od karcinoma kolorektuma. Pretpostavka je da kalcijum iz ovih namirnica ima protektivnu ulogu. Lokalni efekat kalcijuma jeste da vezuje masne i žučne kisjeline, inhibira proliferaciju ćelija sluznice kolorektuma i redukuje citotoksičnost fecesa.

Više studija je dokazalo povezanost između konzumiranja crvenog mesa i mesnih prerađevina sa rizikom od razvoja karcinoma kolorektuma. Posljednja istraživanja pokazuju da na svakih 100 grama/dan konzumiranja crvenog mesa i mesnih prerađevina rizik od raka kolorektuma raste za 14%. Meso sadrži velike količne gvožđa u hemijskom obliku koje u višku može uticati na razvoj kolorektalnog karcinoma. Pri industrijskoj obradi mesa, dodaju se jedinjenja kao što su nitrati i nitriti i na taj način se povećava izloženost sluznice kolorektuma N-nitrozo jedinjenjima koja su kancerogena.

Dokazano je da manje količine voća i povrća dovode do porasta incidence kolorektalnog karcinoma.

Pored protektivne uloge vitamina, minerala, vlakana i antioksidanasa koji se nalaze u voću i povrću, posebnu ulogu imaju vitamin B6, kalcijum, folna kisjelina, magnezijum, selen i bakar. Brojne studije dokazale su da povećan unos dijetetskih vlakana smanjuje rizik od nastanka kolorektalnog karcinoma. Dijetetska vlakna vezuju vodu, žučne kisjeline i druge toksične materije iz lumena crijeva, učestvuju u njihovom izbacivanju iz crijeva i na taj način smanjuju koncentraciju potencijalnih kancerogenih materija. Na ovaj način se povećava zapremina stolice i ubrzava peristaltika crijeva što doprinosi bržem prolasku sadržaja kroz digestivni trakt, dovodeći do kraćeg kontakta potecijalnih kancerogena sa sluznicom crijeva. t 1SFLPNKFSFOB UKFMFTOB UFäJOB JMJ HPKB[OPTU EJKBCFUFT NFMJUVT J ĕ[JʬLB OFBLUJWOPTU Mnoga istraživanja došla su do rezultata da prekomjerna tjelesna težina i gojaznost povećavaju incidencu karcinoma kolorektuma, kod oba pola, pri čemu se prednost ipak daje pripadnicima muškog pola. Dokazana je veća povezanost između adbominalne gojaznosti i kolorektalnog karcinoma, nego ukupne gojaznosti. Važni prediktori rizika za nastanka karcinoma kolorektuma su komponente metaboličkog sindroma. Istraživanjima je potvrđena povezanost između dijabetes melitusa i karcinoma kolorektuma kod pripradnika oba pola. Akcenat se može staviti

i na činjenicu da su slični faktori rizika za dijabetes melitus tip 2 i kolorektalni karcinom. Dokazano je da fizička aktivnost smanjuje rizik od karcinoma kolorektuma za oko 50% kod oba pola.

Preventivnu ulogu ima umjerena fizička aktivnost (30 ili više minuta, 5 ili više dana nedjeljno) i na taj način se redukuje tjelesna masa i insulinska rezstencija. t "MLPIPM J QVÝFOKF Alkohol ima negativan uticaj na sintezu DNK materijala, dovodeći do stvaranja oksidativnih radikala i inhibicije reparatornih enzima. U alkoholnim pićima mogu da budu i drugi kancerogeni agensi. Umjereno konzumiranje alkohola (30 grama ili oko 2 pića dnevno) povećavaju rizik od karcinoma kolorektuma.

Ne postoji dovoljno dokaza o negativnom uticaju pušenja na razvoj karcinoma kolorektuma. Ovo se objašnjava dugim latentnim periodom (30-40 godina) između izloženosti duvanskom dimu i dijagnostikovanju kolorektalnog karcinoma. t "TQSJO J IPSNPOTLB TVQTUJUVDJPOB UFSBQJKB Dokazano je da aspirin i drugi nesterodini antiinflamatorni ljekovi (NSAIL) imaju antiinflamatorno i antioksidativno dejstvo i da na taj način smanjuju rizik od nastanka karcinoma kolorektuma. Žene koje su na supstitucionoj hormonskoj terapiji u menopauzi imaju manji rizik od obolijevanja od karcinoma kolorektuma u odnosu na žene koje nisu na ovoj terapiji. Bez obzira na ovaj podatak supstituciona hormonska terapija se ne može koristiti kao preventivna terapija.

Zaključak Danas se zna da se 80-95% pacijenata sa kolorektalnim karcinomom može izliječiti ukoliko se dijagnoza postavi na vrijeme i sprovede adekvatno liječenje. Prema ovome zaključujemo da je rano otkrivanje kolorektalnog karcinoma najvažniji korak u njegovom liječenju, tačnije značajno utiče na smanjenje stope morbiditeta i mortaliteta uzrokovane ovom bolešću. Faktori rizika su ono na što, podizanjem svijesti o njihovom važnom uticaju na razvoj ove bolesti, možemo doprinijeti smanjenju incidence kolorektalnog karcinoma.

23

Petrovac, 2021: U okviru Osme Medical konferencije primarijus dr Zoran Jovančević (KCCG) prezentovao je Značaj rane nutritivne terapije u okviru koncepta medicinske ishrane

MEDICINSKA ISHRANA - DIO MEDICINSKIH PROTOKOLA Podsjetivši da medicinska ishrana danas predstavlja integralni dio medicinskih protokola, a praktično počinje od Hipokrata, prim. dr Zoran Jovančević (KCCG) istakao je da se ovaj koncept sve više čini značajnim iz razloga što je sve više teških trauma, komatoznih bolesnika, sve je više velikih operativnih zahvata, onkoloških bolesnika, što samim tim postaje intencija odn. dio terapijskih protokola medicinske ishrane. Malnutricija, kao bilo koji poremećaj nutritivnog statusa koji nastaje zbog smanjenog ili nedovoljnog unosa hrane, ali i zbog poremećaja metabolizma određenih nutrijenata, predstavlja polaznu tačku za aktivaciju ovog mehanizma liječenja.

Malnutricija izaziva ozbiljne poremećaje Uz jasno uočljivi gubitak tjelesne težine, smanjivanje mišićne mase i masnog tkiva, redukciju bazalnog metabolizma i dehidratacije, pojavu bradikardije, hipotermije, posljedice malnutricije su i organske disfunkcije, oslabljenost skeletne muskulature, reproduktivne moći ćelija, gastrointestinalna atrofija, poremećen motilitet crijeva, narušen integritet ćelijske membrane, nedostatak enzima, smanjena sinteza kolagena. Malnutricija, kako objašnjava prim. dr Jovančević, izaziva mnoge probleme. To je pad imunološkog odgovora, narušavanje funkcionalnog statusa bolesnika, smanjenje mišićne funkcije, oslabljeno ili produženo zarastanje rana, smanjenje koštane mase, anemija i slabljenje kognitivnih funkcija.

- To sve zajedno povećava morbiditet, povećava komplikacije, a samim tim i produžava liječenje. Često se takvi kahektični bolesnici vraćaju

24

ponovo u bolnicu zbog toga što je i taj postoperativni i kućni oporavak produžen. Dužina oporavka se produžava i raste mortalitet.

Sve to pravi povećane troškove i lošiji kvalitet života - kaže prim. dr Jovančević.

Nutritivna potpora se dijeli na dvije velike grupe: enteralnu i parenteralnu ishranu. Enteralna ishrana, ugrubo, dijeli se na oralnu enteralnu ishranu ili ishranu pripravcima putem sonde. Parenteralna ishrana je model ishrane koji se odnosi na ishranu posredstvom vena. Razlikuju se totalna parenteralna ishrana, kada se isključivo ona koristi, i kombinovana, dopunska, kada se enteralna dopunjava parenteralnom ishranom. Obavlja se uglavnom preko centralnog venskog katetera ili perifernog venskog katetera.

Indikacije i kontraindikacije za enteralnu ishranu Ovaj način ishrane indikovan je kod pacijenata koji imaju malnutriciju i od kojih se očekuje da neće unositi hranu na usta narednih 5-7 dana; pacijenti koji imaju normalan nutritivni status, ali neće unositi hranu u narednih 7-9 dana; sindrom kratkog crijeva; povećane potrebe za hranom kod opekotina, traume, neadekvatan oralni unos koji rezultira promjenom nutritivnog statusa ili pogoršanim krajnjim klinički ishodom.

Kontraindikacije su vezane za funkciju gastrointestinalnog trakta. To su: rizik od nekroze crijeva, peritonitis, opstrukcija crijeva, hirurški prekid zbog intervencije na crijevima, paralitički ileus, nekontrolisano povraćanje i dijareja, mezenterična tromboza i veliko gastrointestinalno krvarenje. Hemodinamski nestabilni pacijenti su kontraindikovani za sve vrste medicinske ishrane.

Prim. dr Zoran Jovančević

Način primjene Enteralna ishrana obavlja se oralnim putem ili preko sonde. Sonda se aplikuje kroz nos u želudac, duodenum ili jejunum (tokom hirirške intervencije). Ona pripada kratkotrajnim načinima medicinske ishrane. Prim. dr Jovančević objašnjava da primjena nazogastrične sonde duže od mjesec dana pravi velike rizike po zdravlje pacijenta. To su uglavnom intubirani pacijenti koji imaju tubus ili traheofleks - kojim je zbrinut disajni put i postoji opasnost od povreda traheje, jednjaka, te nastanka traheo-ezofagealnih fistula, sinuzita, meningoencefalita. Ukoliko se kao jedino rješenje planira dugotrajna medicinska ishrana, onda treba što prije postaviti gastrostomu, jejunostomu ili nutritivnu sondu, koje omogućavaju ishranu i narednih mjeseci. Mi imamo pacijente koji se po tri mjeseca hrane u kućnim uslovima preko gastrostome, koja ne isključuje ishranu na usta. I to je jedna od prednosti gastrostome – navodi prim. dr Jovančević.

Prim. dr Jovančević: - Saradnja između kliničara i ljekara koji rade u primarnoj zdravstvenoj zaštiti je sve veća. Sve više se prepisuju na recept enteralni pripravci koji se refundiraju preko FZO CG, uz odgovarajuću dijagnozu. Mi već imamo situaciju da pacijenti mogu preko izabranog doktora da naruče i dobiju u apotekama enteralne pripravke i tako enteralnu ishranu preko gastrostome obavljaju u kućnim uslovima. Enteralne formule koje su korišćene za pravljenje pripravaka su dizajnirane da zadovolje sve nutritivne potrebe pacijenta i mogu se koristiti kao dodatak već postojećoj ishani ili kao isključiva ishrana.

Kakav je sastav ove hrane?

Osnovni makronutrijenti koji se koriste u enteralnoj ishrani, po riječima prim. dr Jovančevića, jesu ugljeni hidrati,

lipidi i bjelančevine. Ugljeni hidrati imaju najveći energetski udio. On se kreće 40-90% i uz njih dolaze vlakna - polisaharidi iz soje, guar guma, vlakna iz ječma i pektin. Lipidi u energetskoj raspodjeli imaju 10-50%. Izvor lipida je kukuruz i soja, a u posljednje vrijeme koriste se i sojino, maslinovo i riblje ulje, kao i ulja srednjelančanih triglicerida koja se lako vare i apsorbuju i na 1 ml enteralnog lipidnog pripravka obezbjeđuju energetski unos od 10 kcal, za razliku od ugljenih hidrata i proteina gdje je to odnos od 4 kcal na 1 ml. Proteini su, kako je objašnjeno, nezamjenljivi dio ishrane. Oni učestvuju u sintezi visceralnih proteina i bez njih nema ishrane i sinteze važnih proteina visceralnih organa. Oni se prave od intaktnih proteina, slobodnih aminokiselina, kazeina, soje, laktoalbumina, surutke, albumina bjelanceta itd.

Postoje polimerne i monomerne katergorije enteralnih formula. Soja je najčešće upotrebljavana supstanca. Dodaju se razna vlakna čiji je benefit u prevenciji-tretmanu poremećaja funkcije GIT-a, primarno dijareje. Hidrosolubilna vlakna (guar guma, pektin i vlakna iz zobi) služe da bi se normalizovala funkcija crijeva, te da bi se pojačao trofički efekat na mukozu kolona.

Osim univerzalnih enteralnih pripravaka, gdje se koriste proteini, ugljeni hidrati i masti, postoje i bolest- specifični pripravci, koji su dizajnirani za određena oboljenja. Prim. dr Jovančević navodi da pacijenti sa pulmološkim bolestima, SARSom, dijabetesom, renalnom insuficijencijom, jetrinom insuficijencijom, imunokompromitovani bolesnici i dr. dobijaju specifične pripravke. Kod dijabetičara postoje posebni pripravci koji sadrže količinu i tip ugljenih hidrata modifikovanih da redukuju uticaj na nivo glukoze u organizmu. Oni imaju veći udio lipida, mononezasićenih masti i time omogućavaju da se ostvari optimalan energetski prinos i unese dovoljno proteina, a bez velikog udjela ugljenih hidrata. Kod hepatične insuficijencije koriste se pripravci koji imaju redukovani nivo aromatičnih kiselina i povećan nivo aminokiselina razgranatog lanca. Oni se koriste kod akutne i hronične insuficijencije jetre. Pacijenti sa pulmološkim poremećajima

25

takođe imaju posebno pripravke sa visokom energetskom vrijednošću, sa smanjenim udjelom ugljenih hidrata i povećanim udjelom lipida.

Imunmodulacija, kaže prim. dr Jovančević, postaje sve popularnija. Gastrointestnalni trakt je važan imunološki organ osjetljiv na hipoksiju i hipoperfuziju i ne služi samo za probavu hrane. Korekcijom hipoperfuzije i hipoksije crijeva, uz enteralnu ishranu, sprječava se translokacija i intoksikacija endotoksinima gram negativnih bakterija iz crijeva. Zbog toga se standardnim enteralnim formulama dodaju omega-3 masne kiseline, arginin, glutamin i nukleotidi, što je smanjilo učestalost infekcija, skratilo period mehaničke ventilacije i skratilo dužinu liječenja u jedinicama intenzivnog liječenja. U cilju poboljšanja ukusa dodaju se i razne arome: čokolada, vanila, šumsko voće i dr. Jedan ml unosa pripravaka sadrži 1-2 kcal. To je veliki benefit za pacijenta koji je gladan a nema apetit, da ne govorimo o malignim bolesnicima kojima je hrana bez ukusa. Kada se počne ovakvim pripravcima, pa se unese 200-400 ml, (200-400 kcal ), vrlo brzo će bolesnik početi da uzima i uobičajenu hranu.

Prim. dr Jovančević: - Dobro je što su standardni pripravci ušli u sistem zdravstvenog osiguranja i prepisuju se preko recepta pacijentu. Time se cijena liječenja za pacijenta smanjuje i olakšavamo im liječenje bolesti.

Bolest specifični pripravci koriste se, po riječima dr Jovančevića, u liječenju pankreatitisa, peritonitisa, velikih trauma, kod kojih postoje pojačane energetske potrebe, renalne insuficijencije, kod dijabetesa, akutne i hronične hepatične insuficijencije, kod onkoloških bolesnika. Koriste se i za pripremu hirurških bolesnika, jer omogućavaju bolesniku koji je iscrpljen pripremama za operativni zahvat da se pripremi u periodu 1-8 osam dana prije intervencije. Danas je omogućena i njihova upotreba preko sonde. Dostupni su u kesama koje se lako koriste, a imaju i nastavak za oralnu primjenu. U intenzivnim njegama, u kućnim uslovima, postoje pumpe za primjenu pripravaka, pa je veoma važno registrovati energetski nivo dnevne ishrane. Primjenjuje se i ishrana putem šprica, što ima svrhu u simulaciji dnevnog ritma ishrane, mada se kod težih bolesnika hranjenje odvija kontinuirano, preko gravitacionih setova ili pumpe.

Pripravci medicinske ishrane počeli su da se proizvode za potrebe kosmičke industrije: hrane za kosmonaute. Tako su uvedeni u tehnologiju i medicinu.

Praćenje efekata Praćenje kliničkog odgovora vezano za enteralnu ishranu obavlja se, po objašnjenju prim. dr Jovančevića, antropometrijskim mjerama i preko bodi-mas indeksa i formula koje su napravljene za određene vrste bolesti. Komplikacije su gastrointestinalne: povraćanje, dijareja, metaboličke, vezane za vrstu formule i mehaničke. - Drugi vid, ranije više popularan nego sada, ali teži i skuplji, jeste parenteralna ishrana. To je ishrana preko vene kada se intravenski unose neophodne hranljive materije, čime se obezbjeđuje metabolička i nutritivna potpora u uslovima kada

26

je onemogućen ili nedovoljan enteralni unos - kaže dr Jovančević.

Ona je tzv. totalna parenteralna kada je bolesniku onemogućen unos per os, i kombinovana kad on unosi preko digestivne cijevi hranu, ali je taj unos nedovoljan jer su potrebe mnogo veće, pa se onda kombinuje sa parenteralnom ishranom.

Indikacije za parenteralnu ishranu su malapsorptivni sindrom, masivne resekcije crijeva, inflamatorne bolesti crijeva, enterokutane fistule, kolitisi, maligne bolesti, opekotine, politraume, teški poremećaji svijesti, sepsa. Njihov broj se povećava sa razvojem hirurgije. Takvi bolesnici neće u narednih 5-9 dana unositi hranu na usta. U tim slučajevima je prva indikacija parenteralna ishrana. - Vrlo je popularna u hirurgiji i intenzivnim njegama zato što je dala rezultate, što se takvi bolesnici mnogo brže oporavljaju, što kraće borave, što su rezultati, uz dobar hirurški rad, bolji - kaže dr Jovančević. Kontranidikacije su teška insuficijencija jetre, teška bubrežna insuficijencija, teški poremećaji koagulacije, urođeni poremećaji metabolizma aminokiselina, nekontrolisana hiperglikemija, teška hiperlipemija, akutni šok i sve kontraindikacije koje su vezane za prekomjerno unošenje tečnosti, a to su akutni edem pluća, dekompenzovana srčana insuficijencija i nestabilna stanja organizma kao akutni infarkt miokarda, moždani udar, embolija, metabolička acidoza, teška sepsa. Ciljevi su, po riječima dr Jovančevića, da se spriječe katabolički procesi i da se umanji njihov štetan uticaj, da se prevenira gubitak tjelesne mase, da se prevenira i liječi malnutricija, da se obezbijedi normalno funkcionisanje tkiva i sistema, da se ubrza oporavak, da se unaprijedi kvalitet života, mentalno i fizičko stanje i skrati kliničko liječenje.

U inicijalnoj procjeni se koristi bodi-mas indeks, anamnestička informacija o tome za koliko je pacijent oslabio u posljednja 3 mjeseca, da li je smanjen unos posljednje sedmice pred dolazak u bolnicu i da li pacijent ima komorbiditeta. Ovo je uvod u finalnu procjenu o tome da li pacijent spreman za ovaj način ishrane.

Od laboratorijskih mjerenja kod nas je najpopularnije izračunavanje azotnog bilansa. To znači, skuplja se 24-satni urin i izračunava laboratorijski gubitak azota. Pored ovoga, postoje razni protokoli kojima se vrše ove procjene. Ipak, javlja se potreba za uspostavljanjem nutritivnih timova koji se bave kliničkom nutricijom na nivou većih bolnica, naročito kliničkih centara, ali, kako kaže dr Jovančević, još uvijek to nismo uspjeli da sprovedemo.

Kakva je procjena potreba?

Energetske potrebe pacijenata zavise od toga da li se radi o umjerenoj ili teškoj malnuitriciji i da li kod pacijenata osim toga ima još akutnih bolesti ili stresnog stanja. Obično se dozira 25-30 kcal na 1 kg tjelesne mase na dan. To je 1.800-2.100 kalorija na 70 kg tjelesne težine. - Parenteralna ishrana može se koristiti i preoperativno, i u postoperativnom periodu. Uvijek se koristi kad se predviđa da bolesnik neće moći da unosi hranu oralno ili u smanjenoj količini, kada je to manje od 60% predviđenih kalorija dnevno, u periodu od 7 i više dana postoperativno. Parenteralna ishrana je indikovana čak i ukoliko je bolesnik

došao a da nije bio pothranjen, jer će metabolički odgovor na operativni zahvat biti tako jak da će ga dovesti do pothranjenosti ukoliko ga parenteralno ne hranimo - kaže dr Jovančević.

Uz 30 kcal na 1 kg tjelesne mase medicinske ishrane dodaje se još 1,5 g proteina jer je cilj da se spriječi da se proteini koriste kao energetska supstanca, već da se ostave samo za sintezu proteina, a da se kalorijski unos zadovolji od ugljenih hidrata i masti. Kod kritično oboljelih pacijenata se taj unos umanji, jer su nestabilni i to je 20 kcal na 1 kg tjelesne mase i 1 g proteina na 1 kg tjelesne mase. - Idealno je i najčešće 20% otpada na proteine, 30% na masti i 50% na glukozu - objašnjava dr Jovančević. Dnevne potrebe za vitaminima i mikroelementima takođe mogu biti obuhvaćene totalnom parenteralnom ishranom. To su vitamini A, E, K, cink, selen i gvožđe, koji su redovno zastupljeni u enteralnim formulama, dok u parentaralnoj ishrani moraju da se dodaju određeni pripravci. Da bi se masti dobro iskoristile, masnim rastvorima se dodaju vitamini rastvorljivi u mastima A, D, E i K, a vitamini rastvorljivi u vodi (B komplex i C) se dodaju u glukozu ili proteinske rastvore.

Enteralna ili parenteralna ishrana?

Ukazujući na dilemu u vezi sa primjenom jednog ili drugog tipa medicinske ishrane dr Jovančević savjetuje da uvijek treba dati prednost primjeni enteralne ishrane, kad god je to moguće. „Ako imaš zdravo crijevo, iskoristi ga, ako ga ne iskoristiš, izgubićeš ga” jedna je od poznatih maxima. Jedan od važnih argumenata je to što je na ovoj način put primjene prirodan i što je očuvan integritet crijevne mukoze, crijevne mikroflore, nema translokacije bakterija, inflamatorni odgovor je smanjen, imunski sistem se održava, insulinska rezistencija je smanjena, incidenca postopoerativnih komplikacija je manja, kao i komplikacije za primjenu ishrane. Cijena je niža, a efekat je bolji u odnosu na parenteralnu ishranu.

Parenteralna ishrana zahtijeva vensku liniju, za periferalni perifernu venu, a za centralni preko centralnog venskog katetera koji ima komplikacije od infekcija preko tehničkih komplikacija tipa pneumotoraksa, migriranja katetera i sl. - To čini komplikovanijim primjenu ovog načina ishrane. On izaziva atrofiju crijevne flore i zbog toga je crijevni integritet narušen, izmijenjena je crijevna mikroflora, povećan je intenzitet bakterija, jer nema hrane u crijevima, inflamatorni odgovor je tu povećan ili na njega ne utiče, insulinska rezistencija je povećana, incidenca postoperativnih komplikacija je veća, komplikacije vezane za venske katetere su češća, i cijena je viša, objašnjava dr Jovančević.

On sugeriše da treba izbjegavati „izgladnjivanje“ bolesnika pred operaciju, te da se, s tim u vezi, enteralni pripravci preko usta mogu unositi do 6 sati, a tečnost do 2 sata prije operacije.

Rana enteralna ishrana je korisna i preporučljiva Primjena rane enteralne ishrane kod pacijenta nakon hirurškog zahvata je korisna i preporučljiva.

Pacijentima sa najtežim hirurškim stanjima omogućeno je da odmah nakon cirkulatorne stabilizacije dobijaju 1.500 kalorija balansirane ishrane. Ranije se dešavalo da oni budu bez hrane i po 9 dana. Revolucija ranom enteralnom ishranom napravljena je i kod oboljelih od pankreasa. Rana enteralna ishrana u teškoj formi pankreatitisa preporučuje se već narednog dana nakon operacije, čak i kad se ne registruje crijevna peristaltika. Kod kritično oboljelih pacijenata u fazi oporavka primjenjuje se i hiperproteinska enteralna ishrana do 2 g po kilogramu tjelesne mase.

Anita Đurović

27

Hronika 01. avgust - Nastavak vakcinacije Fajzerom Vakcinacija Fajzer vakcinom u Crnoj Gori biće nastavlja se od 4. avgusta. Imunizacija će se obavljati na vakcinalnim punktovima u Bijelom Polju, Beranama, Nikšiću, Pljevljima, Herceg Novom, Kotoru, Baru i Podgorici.

U isto vrijeme, Institut za javno zdravlje, shodno preporukama, vršiće koordinaciju ponovne obuke medicinskih tehničara iz domova zdravlja: Mojkovac, Kolašin, Andrijevica, Plav, Rožaje, Danilovgrad, Tuzi, Cetinje, Tivat, Budva i Ulcinj; te zdravstvenih stanica: Žabljak, Petnjica, Gusinje, Plužine i Šavnik; kako bi vakcinacija Fajzer vakcinom počela i u ovim opštinama sljedeće nedelje.

Tehnika davanja ovih vakcina zahtijeva pažljivu i ponavljanu obuku kako bi se vakcina aplicirala na pravilan način, u skladu sa procedurama i protokolima poštujući tzv.”hladni lanac” za čije sprovođenje su obezbijeđene tehničke potrebe.

vakcinacija jedini siguran put za zaobilaženje bolnice, respiratora i najtežih ishoda COVID19 infekcije.

Ministarkinom pozivu za vakcinaciju pridružila se i ambasdorka Rajnke.

- Kao prijatelji, partneri i saveznici ovoj zemlji, želim da naglasim da je vazno da se vakcinišete. To je dobro za vas, vaše prijatelje, porodicu, zajednicu - poručila je američka ambasadorka.

Ona je pohvalila napore Ministarstva zdravlja i Vlade Crne Gore u nastojanju da zaštite zdravlje svojih građana i naročito istakla važnost današnje isporuke za one koji žele da se vakcinišu Fajzer vakcinom.

02. avgust - Stigla prva isporuka od obezbijeđenih 150 hiljada Fajzer vakcina

U regionu je najveća četrnaestodnevna incidencija novih slučajeva infekcije koronavirusom na 100 hiljada stanovnika registrovana u Crnoj Gori, na drugom mjestu je Srbija, a na trećem Slovenija.

U Crnoj Gori je registrovan 231 inficirani na 100 hiljada stanovnika u posljednjih 14 dana, Srbiji 58, Sloveniji 57, Hrvatskoj 55, na Kosovu 38, u Sjevernoj Makedoniji 29, Albaniji 17 i Bosni i Hercegovini (BiH) 15. Četrnaestodnevna incidencija predstavlja broj novih slučajeva infekcije registrovan tokom prethodnih 14 dana na 100 hiljada stanovnika.

Ta metoda podrazumijeva sabiranje novih slučajeva u proteklih 14 dana i izražavanje na 100 hiljada stanovnika.

U regionu je trenutno registrovano 1.237 novih slučajeva infekcije koronavirusom, prenosi Mina.

Prva isporuka od preko 150 hiljada doza Fajzer vakcina dopremjena je u Crnu Goru. Na podgoričkom aerodromu kontingent je dočekala ministarka zdravlja, dr Jelena Borovinić Bojović sa saradnicima, kao i američka ambasadorka u Crnoj Gori, Džudi Rajzing Rajnke.

03. avgust - Crna Gora jedina zemlja u regionu sa trocifrenim brojem novih slučajeva na 100 hiljada stanovnika

05. avgust - Revakcinisano 34,2% punoljetnog stanovništva

Ministarka je kazala da je pristigli kontingent prvi od ukupno 152.100 Fajzer vakcina koje će dolaziti u Crnu Goru kontinuirano tokom trećeg i četvrtog kvartala.

- Do kraja trećeg kvartala u Crnu Goru stići će preko 100.000, tačnije 100.620 Fajzer vakcina dok će u četvrtom kvartalu stići 52 000 hiljade Fajzer vakcina - pojasnila je dr Borovinić Bojović.

Ona se zahvalila američkoj ambasadorki u Crnoj Gori, gospođi Rajnke na solidarnosti i pomoći koju pružaju tokom pandemije i pozvala građane na vakcinaciju jer je, kako je saopštila,

28

U Crnoj Gori prvom dozom vakcine protiv koronavirusa do sada je vakcinisano 40,3 odsto punoljetnog stanovništva, a revakcinisano 34,2 odsto.

Do sada je dato 340.485 doza vakcina protiv koronavirusa.

Prvu dozu vakcine protiv koronavirusa primilo je 184.259 osoba ili 29,7 odsto, a drugu 156.226 ili 25,2 odsto ukupnog stanovništva.

U Crnoj Gori u posljednja 24 sata prvu dozu vakcine primila je 2.151 osoba, a revakcinisano je 400 građana.

Masovna vakcinacija protiv COVID 19 u Crnoj Gori počela je 4. maja.

05. avgust - Trudnice da ne izbjegavaju vakcinaciju Najčešće mete Kovida 19, pa i delta varijante virusa su nevakcinisani mladi kakvih je u našoj zemlji 80 odsto. Iz UNICEFA za Novu M pojašnjavaju da je jedini lijek vakcina te da ni trudnice ne treba da izbjegavaju imunizaciju, uz određeni oprez i individualnu procjenu rizika.

Iako je 80 odsto mladih u našoj zemlji nevakcinisano, iz UNICEFA kažu da je obuhvat imunizacije među mlađom populacijom bolji nego u nekim od država Evropske unije. Srž problema je, kazao je dr Senad Begić, prisustvo delta soja.

- U ovom trenutku ne znamo da li mladi predstavljaju grupu koja je lakša meta za delta soj ili se radi o činjenici da su mladi u nižoj mjeri vakcinisani, dovodi do toga da se obolijevanje od novih sojeva, uključujući i delta soj kod mladih bilježi nešto češće. Najvjerovatnije se radi o kombinaciji ovih faktora – istakao je dr Begić.

Ipak, pojašnjava, rješenje je jednostavno, samo treba slijediti preporuke.

- Bez obzira o kom soju se radilo, nijedan novi soj ne može izbjeći opšte mjere prevencije, držanje distance i dezinfekciju ruku, kao i da sve trenutno dostupne vakcine imaju zadovoljavajuću učinkovitost protiv svih sojeva uključujući i delta soj poručuje dr Begić.

Prema navodima Svjetske zdravstvene organizacije, sve vakcine u upotrebi kod opšte populacije jednako su bezbjedne i učinkovite i za trudnice.

- Takođe savjetuju da se kod donošenja odluka o vakcinisanju trudnica mora sprovoditi individualna evaluacija rizika odnosno da se vakcinišu one trudnice kod kojih je opasnost od obolijevanja i težih formi infekcije takva da vakcinacija predstavlja veći benefit nego nevakcinacija – poručio je dr Begić.

05. avgust - Crnoj Gori prijeti epidemija morbila Broj predškolske djece koja su vakcinisana makar jednom dozom MMR vakcine u Crnoj Gori na istorijskom je minimumu.

Prema podacima UNICEF-a, svega 25 odsto djece rođene 2019. godine je vakcinisano. Zbog malog obuhvata vakcinisane djece prijeti opasnost od izbijanja epidemije morbila. Posljedice mogu biti teške, kažu stručnjaci, a procenat smrtnosti može biti i do deset odsto oboljeljih.

Pojava koronavirusa negativno je uticala i na obuhvat djece vakcinisane MMR vakcinom, koja štiti od malih boginja, zaušaka i rubeole.

Dr Senad Begić, viši konsultant za zdravlje u UNICEF-u kaže da je među djecom rođenom 2019. a koja su trebala da budu vakcinisana tokom 2020. zabilježen najniži obuhvat od početka imunizacije protiv ove tri zarazne bolesti i on je u momentu izrade izvještaja iznosio nekih 24-25 odsto.

Pedijatrica dr Dušica Gojković kaže da kod roditelja postoji strah.

- Postojao je određeni strah da sami ulazak u neku zdravstvenu ustanovu stvara veću šansu da će da se zaraze nisu dolazili doktoru pa su se samim tim usporile te vakcinacije, odložio se onaj idealan termin za vakcinaciju recimo ako se MMR daje nakon prve godine prosto je bilo djece koju mi nijesmo vidjeli mjesecima - navela je dr Gojković.

Istraživanje UNICEF-a pokazalo je i da gotovo trećina građana Crne Gore vjeruje u teoriju zavjere da ljekari i vlada i dalje žele da vakcinišu djecu iako znaju da vakcine izazivaju autizam i druge psihološke poremećaje.

- Najveći je broj onih koji su nesigurni, uplašeni jer dobijaju informacije sa raznih strana pokušavamo da im objasnimo da treba da slušaju doktore da treba da slušaju nauku, a ne da se osvrću na informacije koje dobijaju na klupici ispred zgrade, na Googlu u časopisima žute štampe – poručila je dr Gojković.

06. avgust - Dnevna Humana doza Kompanija Vezuv-Volcano donirala po 3.000 eura Institutu za bolesti djece Kliničkog centra Crne Gore, Opštoj bolnici (OB) Bijelo Polje i Opštoj bolnici Danilo I Cetinje.

Donaciju je u ime Instituta za bolesti djece Kliničkog centra Crne Gore primio v.d. direktor dr Velibor Majić koji je, zahvaljujući se kompaniji Vezuv, istakao da će se sredstva upotrijebiti za rekonstrukciju dijela Pedijatrijskog odjeljenja i za poboljšanje uslova boravka i rada zaposlenih i pacijenata.

- Nadam se da ćemo biti svi bolji i zadovoljniji i da ćemo učiniti sve da naši najmlađi pacijenti imaju što bolje uslove boravka u Institutu - kazao je dr Majić.

Kompanija Vezuv-Volcano posebnu pažnju posvećuje društveno odgovornim projektima koji se između ostalog ogledaju u pomoći najmlađima.

-Donacija Institutu za bolesti djece Podgorica, Opštoj bolnici Danilo I na Cetinju i Opštoj bolnici Bijelo Polje predstavlja još jednu potvrdu naše opredijeljenosti da budemo društvenoodgovorna kompanija i da pomažemo zajednici u kojoj poslujemo.

Svjesni trenutne situacije izazvane COVID-19 i svih izazova s kojima se suočavaju naše zdravstvene ustanove, naš izbor je bio da novčana sredstva koja su prikupljena u okviru naše akcije Dnevna humana doza budu opredijeljena za rekonstrukciju pedijatrijskih odjeljenja navedenih ustanova - izjavila je direktorica marketinga i korporativnih komunikacija Lena Bošković.

Ispred OB Danilo I i OB Bijelo Polje donaciju su primile pomoćnica direktora dr Suzana Ivanović i dr Adrijana Kočović koje su se zahvalile kompaniji Vezuv - Volcano na donaciji.

06. avgust - Rijetke neželjene reakcije na vakcine Od početka vakcinacije u Crnoj Gori pa do 27. jula crnogorskom Institutu za ljekove i medicinska sredstva (CInMED) prijavljeno je 358 sumnji na neželjene događaje nakon primjene

29

vakcina, a ukupno je do tada dato 322.759 doza. Najčešće su, tvrde u toj ustanovi, prijavljivani povišena temperatura, bol na mjestu primjene vakcine i malaksalost.

- Poređenjem broja prijava sumnji na neželjene događaje nakon imunizacije sa brojem primijenjenih doza, zaključuje se da je na svakih 5.000 primijenjenih doza, prijavljeno pet sumnji na neželjene događaje. Učestalost prijavljivanja i karakteristike prijavljenih neželjenih događaja govore u prilog činjenici da su vakcine strogo kontrolisani ljekovi, koji su od neprocjenjivog značaja u borbi protiv pandemije Covid-19 - kazali su iz CInMED. Najviše prijava, 231, odnosilo se na vakcinu Sputnjik V, a 71 na vakcinu proizvođača Sinofarm. Institutu je pristiglo 55 prijava na vakcinu proizvođača AstraZeneka, a jedna na Fajzer/ Bajontek.

- Nešto veći broj prijava koje se odnose na vakcinu Sputnik V u odnosu na vakcine ostalih proizvođača je posljedica prije svega činjenice da je veliki broj zdravstvenih radnika primio upravo ovu vakcinu, koja je bila prva dostupna vakcina protiv kovid-19 u Crnoj Gori. Svjesni značaja praćenja bezbjednosti primjene vakcina protiv kovid-19, zdravstveni radnici su u velikom broju prijavili neželjene reakcije koje su sami iskusili nakon vakcinacije - saopšteno je.

Iz CInMED su kazali da je osim povišene temperature, bola na mjestu primjene i malaksalosti, prijavljivana i glavobolja, drhtavica i bolovi u mišićima i zglobovima.

- U pitanju su očekivani neželjeni događaji, koji su kod nekih pacijenata bili intenzivniji. U nešto manjem broju prijavljeni su takođe očekivani događaji kao što su mučnina, bol u leđima, pospanost. Zabilježeni su i pojedinačni slučajevi vaskularnih poremećaja, uglavnom kod pacijenata sa prethodno prisutnim oboljenjima, dok se nekoliko prijava odnosilo na alergijske reakcije, različitog stepena ozbiljnosti (reakcije preosjetljivosti).

U slučaju alergijskih reakcija, nakon primijenjene terapije došlo je do povlačenja svih simptoma - naglasili su iz Instituta.

U Crnoj Gori je do sada prvom dozom vakcine protiv koronavirusa vakcinisano 40,3 odsto punoljetnog stanovništva, a revakcinisano 34,2 odsto. Do sada je dato 340.485 doza vakcina protiv koronavirusa. Prvu dozu vakcine protiv koronavirusa primilo je 184.259 osoba ili 29,7 odsto, a drugu 156.226 ili 25,2 odsto ukupnog stanovništva.

07. avgust - Djeca najduže čekaju na EEG kao i na pregled fizijatra i psihijatra Klinički centar Crne Gore (KCCG) je objavio liste čekanja za prve specijalističke preglede, iz kojih se vidi da se u toj ustanovi najduže čeka na pregled kardiologa, neurologa u dispanzeru za epilepsiju, gastroenterologa i endokrinologa. Saopštili su i da će liste čekanja prvi put da budu objavljene i za polikliničke preglede, osim za operacije i dijagnostičke procedure.

Prema objavljenim listama čekanja, prvi slobodan termin za kardiologa je 25. oktobar, dok se prioritetni pacijenti zakazuju za 24. septembar. Pregled u hematološkoj ambulanti moguće je zakazati za 21. septembar, dok se hitni pregledi rade tokom ovog mjeseca, endokrinološkoj za 13. oktobar. Slobodan termin za pregled gastroenterologa je 15. oktobar, dok se hitni pacijenti zakazuju u roku od jednog dana.

Ambulantni pregledi digestivnog, grudnog i endokrinog

30

hirurga mogući su u roku od nekoliko dana, dok se kod vaskularnog i plastičnog hirurga čeka duže od mjesec. Pregled kardiohirurga moguć je od 2. septembra.

Prema podacima KCCG, pregledi kod urologa, ortopeda i nefrologa ne čekaju se duže od pet dana. Prvi slobodan termin za pregled psihijatra je 7. oktobar, dok se pregled u ginekološkoonkološkoj ambulanti zakazuje za 5. oktobar.

Za preglede u onkološkoj ambulanti, kao i ambulanti za nuklearnu medicinu i štitastu žlijezdu ne postoje liste čekanja, već su slobodni termini dostupni tokom avgusta. U KCCG tvrde da se pregledi kod otorinolaringologa zakazuju za desetak, a kod infektologa i anesteziologa gotovo istog dana.

Kada je riječ o centru za kardiologiju, stres eho-test zakazuje se za sredinu oktobra, eho srca za 15. septembar, ultrazvuk srca za 22. septembar.

U centru za radiološku dijagnostiku prvi slobodan termin za digitalnu mamografiju je 13. oktobar, dok su pregledi magnetnom rezonancom mogući tokom septembra i oktobra.

Pregled fizijatra čeka se nešto više od 30 dana, piše portal Vijesti.

09. avgust - Vakcinisani u julu stariji od 50 godina dobili vaučer od 50 eura Svi građani stariji od 50 godina vakcinisani u julu mjesecu prvom dozom vakcine, stekli su pravo na korišćenje turističkog vaučera u iznosu od 50 eura.

Vlada Crne Gore je, uviđajući značaj vakcinacije kao trenutno najboljeg načina u borbi protiv koronavirusa, donijela je podsticajnu mjeru za građane starije od 50 godina.

- Svi građani stariji od 50 godina vakcinisani u julu mjesecu prvom dozom vakcine, stekli su pravo na korišćenje turističkog vaučera u iznosu od 50 eura - kazali su iz Ministarstva ekonomskog razvoja.

Vaučer, kako su precizirali, obuhvata dva noćenja na bazi polupansiona koje će korisnici moći da iskoriste u hotelima HTP Ulcinjske rivijere a.d. i HG Budvanske rivijere a.d., kao i Institutu Dr Simo Milošević Igalo.

Iz ministarstva naominju da će smještaj u hotelu moći da iskoriste isključivo građani koji su ovim putem stekli pravo i da se isti ne može prenositi na druga lica.

10. avgust - Proširena Lista ljekova za 31 lijek Vlada Crne Gore je, na predlog Ministarstva zdravlja usvojila novu Listu ljekova koji se propisuju i izdaju na teret sredstava Fonda za zdravstveno osiguranje. Nova lista je proširena i na njoj se nalazi 31 novi lijek. To, za građane, znači više terapijskih mogućnosti propisivanja odgovarajuće/prilagođene terapije za pojedinačnog pacijenta, saopšteno je iz Ministarstva zdravlja.

- Radi se o ljekovima koji se koriste u tretmanu oboljelih od malignih bolesti, dijabetesa, hemofilije, genito-urinarnih problema, hipertenzije, reumatoloških oboljenja, psorijaze, psihijatrijskih, hematoloških, neuroloških oboljenja i hereditarnog angioedema - navode uz Ministarstva zdravlja.

Izradom nove Liste ljekova, dodaje se, podstiče se konkurentnost i smanjuju se cijene ljekova, kako bi se spriječilo favorizovanje ili monopol bilo kog poizvođača.

- Korekcije cijena ljekova u skladu sa maksimalnim cijenama koje je utvrdio CinMed su takođe obaveza redovne revizije Liste lijekova. Lista podrazumijeva ljekove koji se propisuju i izdaju na recept i ljekove koji se primjenjuju na primarnom, sekundarnom i tercijernom nivou, na teret sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja, kao i ljekove koji su sastavni dio Doplatne Liste ljekova - ističu u Ministarstvu zdravlja.

Naglašava se da doplatna lista ljekova sadrži ljekove koji su terapijska paralela (terapijska alternativa) ljekovima sa osnovne liste ljekova i osiguraniku se obezbjeđuju u visini cijene lijeka sa osnovne liste.

- Razliku do punog iznosa cijene lijeka na doplatnoj listi ljekova plaća osigurano lice - pojašnjavu iz Ministarstva zdravlja.

Podsjećaju da se Lista ljekova nije mijenjala tokom 2020. godine zbog epidemiološke situacije, što je uslovilo brzu i efektnu reakciju Ministarstva zdravlja da se nadoknadi propušteno, odnosno da se zadovolji kriterijum definisan Uredbom (član 19) a on glasi “Lista ljekova se revidira dva puta godišnje, a po potrebi i češće“.

Takođe, ističu da su sa Liste skinuta 22 lijeka koja se više ne proizvode ili koji više ne zadovoljavaju uslove savremenog liječenja ni kriterijume u pogledu kvaliteta, efikasnosti ili bezbjednosti, kao i ljekovi kojima je istekla dozvola za prometovanje, a nosilac dozvole nije priložio dokaz o obnovi registracije.

- Napominjemo da će već od septembra Ministarstvo zdravlja nastaviti pregovore sa farmaceutskim kompanijama (u skladu sa članom 7 Uredbe o kriterijumima za stavljanje, odnosno skidanje ljekova sa Liste ljekova) u smislu smanjenja cijena novih ljekova koji su sastavni dio Liste ljekova, ali i ukupnog njihovog portfolija, koji se nalazi na Listi i u primjeni je duži vremenski period. Na taj način će se nastaviti kontinuirani rad na Listi ljekova, kao i otvaranje mogućnosti za nove aplikacije/uvrštavanje novih ljekova do kraja 2020. godine - zaključuju u Ministarstvu zdravlja, prenosi CDM.

svježi, ljudski potencijal i da on bude uposlen. To važi i za one najškolovanije u našem sistemu zdravstvene zaštite, ali i za sve druge profesionalce koji treba na svom ognjištu da nađu motiv, razlog i smisao svog ostanka i da tu, među svojima, sebe utkaju u bolju i izvjesniju zajedničku budućnost, stvarajući dodatne vrijednosti i novi, viši životni kvalitet - poručio je Krivokapić.

Premijera je dočekao direktor ove zdravstvene ustanove dr Saša Grbović, sa saradnicima, koji ga je upoznao sa bogatom, viševjekovnom tradicijom zdravstvene zaštite u ovom kraju, ali i sa problemima i uspjesima koje bilježi javna zdravstvena ustanova, naročito u vremenu velikih izazova koje diktira pandemija COVID-19.

Krivokapić je naglasio da su infrastrukturni problemi veliki, ali da je Vlada okrenuta građenju boljih uslova za prevenciju i liječenje crnogorskih građana. On je kazao da će Vlada učiniti sve da do kraja sprovede projekat izgradnje nove zgrade Opšte bolnice.

Dr Grbović je kazao da se mora naći model kako bi se, naročito najstručniji kadar, zadržao na radnim mjestima u ovom gradu sjevera, te da je problem bolničkog smještajnog kapaciteta konstantan. On je izrazio nadu da će predviđeni novi bolnički kapaciteti, u narednom periodu, umnogome relaksirati rad ove ustanove i osvježiti životnu perspektivu građana Pljevalja, prenosi Analitika.

10. avgust - Nove preporuke za vakcinaciju protiv koronavirusa

10. avgust - Cilj je zadržati zdravstvene radnike

Predsjednik Vlade Crne Gore Zdravko Krivokapić, radnu posjetu opštini Pljevlja, započeo je obilaskom Opšte bolnice.

Tom prilikom se zahvalio novom menadžmentu te zdravstvene ustanove na, kako je naglasio, nesebičnom zalaganju čitavog bolničkog osoblja, koje u skromnim uslovima omogućava što većem broju pacijenata ostvarenje zdravstvene zaštite.

- Pored ekonomije, Vlada se iskreno i temeljno okreće obrazovanju i zdravstvu. Naš glavni zadatak je da zadržimo naš

Na osnovu stavova nacionalnog Stručnog savjetodavnog tijela za imunizaciju (NITAG), donesene su nove preporuke za vakcinaciju protiv COVID-19 koje se odnose na vakcinaciju trudnica i dojilja, vakcinaciju djece, kombinovanje vakcina AstraZeneca i Pfizer u izuzetnim slučajevima, kao i postupku uvođenja treće doze vakcine za sada isključivo kod klinički izuzetno osjetljivih/ranjivih osoba koje nijesu razvile antitijela nakon vakcinacije, saopšteno je iz Instituta za javno zdravlje.

Predlaže se vakcinacija trudnica sa komorbiditetima, kao i trudnica koje su na radnom mjestu izložene povećanom riziku od infekcije. Savjetuje se vakcinacija i ostalih trudnica koje iskažu interesovanje, u dogovoru sa ginekologom koji prati trudnoću. Preporučuje se da se vakcinacija obavlja nakon prva tri mjeseca trudnoće iz razloga predostrožnosti. Preporučena je vakcina proizvođača Pfizer jer za ovu vakcinu postoji najviše podataka. Takođe, savjetuje se i vakcinacija dojilja koje to žele, a takođe su preporučene mRNA vakcine - Pfizer.

Predlaže se vakcinacija djece uzrasta od 12 do 17 godina

31

koja imaju komorbiditete i djece koja u porodici imaju lica sa značajnom imunosupresijom (onkološki pacijenti, HIV/AIDS…).

Vakcinacija djece se može sprovoditi samo dostupnom mRNA vakcinom - vakcina proizvođača Pfizer. Vakcinisati se mogu i ostala djeca uzrasta 12-17 godina koja ne pripadaju navedenim grupama, uz konsultaciju sa pedijatrom i uz saglasnost roditelja/ staratelja.

Kombinovanje vakcina AstraZeneca i Pfizer za sada se preporučuje isključivo ukoliko je nakon prve doze AstraZeneca vakcine došlo do teških neželjenih događaja (tromboza sa trombocitopenijom, sindrom kapilarnog curenja), kada se kao druga doza može ponuditi mRNA vakcina Pfizer.

Uvođenje treće doze vakcine se za sada preporučuje isključivo kod osoba koje pripadaju grupi posebno klinički izuzetno osjetljivih/ranjivih lica, a koja najmanje dva mjeseca nakon druge doze vakcine nisu razvila antitijela. Spisak stanja kod kojih se preporučuje analiza antitijela su:

t QSJNBPDJ USBOTQMBOUBDJKB ʊWSTUJI PSHBOB

t PTPCF TB PESFÿFOJN WSTUBNB NBMJHOJI OFPQMB[NJ

t MKVEJ T NBMJHOPN OFPQMB[NPN LPKJ TV QPEWSHOVUJ BL tivnoj hemoterapiji

t MKVEJ T NBMJHOPN OFPQMB[NPN QMVʉB LPKJ TV OB SBEJLBMnoj radioterapiji

t ljudi s malignim neoplazmama krvi ili koštane srži poput leukemije, limfoma ili mijeloma koji su u bilo kojoj fazi liječenja

t MKVEJ LPKJ TV OB JNVOPUFSBQJKJ JMJ ESVHPK WSTUJ LPOUJOVJSBnog tretmana antitijelima u cilju liječenja maligne neoplazme

t MKVEJ LPKJ JNBKV ESVHF PCMJLF DJMKBOJI USFUNBOB [B NB ligne neoplazme a koji mogu uticati na imuni sistem, poput inhibitora protein kinaze ili PARP inhibitora

t MKVEJ LPKJ TV JNBMJ USBOTQMBOUBDJKV LPÝUBOF TSäJ JMJ matičnih ćelija u posljednjih 6 mjeseci ili koji još uvijek uzimaju/ primaju imunosupresionu terapiju

t MKVEJ T UFÝLJN SFTQJSBUPSOJN TUBOKJNB VLMKVʊVKVʉJ DJT tičnu fibrozu, tešku astmu i tešku hroničnu opstruktivnu bolest pluća (HOBP)

t PTPCF T SJKFULJN CPMFTUJNB LPKF [OBʊBKOP QPWFʉBWBKV rizik od infekcija (poput teške kombinovane imunodeficijencije (SCID), homozigotne bolesti srpastih ćelija)

t ljudi na imunosupresivnoj terapiji koja je dovoljno snažna da značajno povećava rizik od infekcije

t QSPCMFNJ TB TMF[JOPN OB QSJNKFS TQMFOFLUPNJKB

t PESBTMF PTPCF T %PXO PWJN TJOESPNPN

t PESBTMF TPCF LPKF TV OB EJKBMJ[J JMJ JNBKV ISPOJʊOV CPMFTU bubrega (stadijum 5)

t äFOF LPKF TV USVEOF TB [OBʊBKOJN TSʊBOJN CPMFTUJNB urođenim ili stečenim.

Osobama koje pripadaju navedenim grupama preporučuje se da urade analizu antitijela na SARS-CoV-2 najranije dva mjeseca nakon druge doze vakcine.

- Ukoliko se nalazom antitjela utvrdi da nije došlo do serokonverzije tj. da je rezultat negativan, takvim osobama će se ponuditi treća doza vakcine i da to bude mRNA vakcina (Pfizer) jer su prema do sada dostupnim dokazima najimunogenije.

Ukoliko se kod ovih osoba utvrdi serokonverzija, ali je titar antitijela nizak, ovim osobama se može ponuditi da izaberu – da kao treću dozu prime vakcinu istog proizvođača ili nezavisno od toga da to bude mRNA vakcina - navode u IJZ, prenosi CDM.

32

10. avgust - Unaprjeđenje kadrovske i tehničke kapacitete bolnice u Brezoviku Ministarka zdravlja Jelena Borovinić Bojović posjetila je Specijalnu bolnicu za plućne bolesti Dr Jovan Bulajić u Brezoviku.

U delegaciji su bili i direktorica Kliničkog centra Crne Gore, dr Ljiljana Radulović i direktor podgoričkog Doma zdravlja dr Danilo Jokić.

- Na sastanku sa direktorom ustanove dr Predragom Pejovićem i ljekarima, dogovoreno je unaprjeđenje tamošnjih kadrovskih i tehničkih kapaciteta - saopšteno je iz ministarstva zdravlja.

U narednom periodu, ministarka zdravlja će nastaviti direktne posjete i svim ostalim zdravstvenim ustanovama u Crnoj Gori, piše CDM. 11. avgust - Starosnu granicu za vantjelesnu oplodnju pomjeriti na 55 godina Fondacija I ja imam pravo da budem mama pripremila je u konsultaciji sa stručnjacima Evropske unije predlog izmjena Zakona o liječenju neplodnosti za ljudsku reprodukciju o kojem će konačnu riječ dati nadležni u narednom periodu.

Predlog između ostalog podrazumijeva da starosna granica žena kojima su obezbijeđena tri pokušaja vantjelesne oplodnje na teret države bude pomjerena sa trenutnih 44 na maksimalno 55 godina, kao u Evropi.

Direktorica i vlasnica Fondacije Žana Mihaljević kazala je da će se u predlogu izmjena naći i doniranje polnih ćelija i embriona, starosna granica liječenja žena i muškaraca u reproduktivnoj dobi, surogat majčinstvo, liječenje matičnim ćelijama, te uticaj korona virusa na ljudsku reprodukciju.

- To su samo neke od 20 oblasti koje će se naći u predlogu izmjena Zakona o liječenju neplodnosti za ljudsku reprodukciju, a samim tim i prvi put u zakonskoj legislativi Crne Gore - kazala je Mihaljević.

Predlog je, kako navodi, sačinila uz stručnu pomoć i preporuke Evropske unije (EU) i evropskih udruženja za ljudsku reprodukciju. Mihaljević objašnjava da za svaku od navedenih oblasti treba postaviti pravnu osnovu i o svakoj ponaosob raspravljati u Skupštini kako bi se definisali članovi.

- U saradnji sa potpredsjednicom Skupštine Brankom Bošnjak, koja je brižno prišla problemima ljudi koji žele voditi računa o svojoj plodnosti i pružila pomoć u što bržoj i efikasnijoj

izmjeni i primjeni legislative u Cmoj Gori po pitanju neplodnosti, planirano je organizovanje posebnog tima i odbora kako bi se zajedno sa Skupštinom Crne Gore, Ženskim klubom, svim resornim ministarstvima i odborima postavili temelji kvalitetnog zakona koji Crna Gora može da obezbijedi svojim građanima istakla je Mihaljević.

Predlog Fondacije će, kako je kazala, biti i da žene koje planiraju van tjelesnu oplodnju imaju pravo na tri pokušaja kao i do sada, ali da se starosna granica pomjeri sa trenutnih 44 godine. Predlog Fondacije je da to bude od 49 do 55 godina, kao što je slučaj u Evropi. Ipak, naglašava da će to biti ostavljeno timu medicinskih stručnjaka da odluči.

- Briga o potomstvu i liječenje građana koji se susrijeću sa bolešću neplodnosti i dobrobit djece je naš zajednički cilj. Pod sloganom Fondacije Zajedno na putu do beba od septembra pokrećemo i SMS donacije parovima i singl osobama kako bismo zajedno pružili finansijsku pomoć u liječenju. Do kraja godine planiran je i prvi nacionalni festival u Cmoj Gori - poručila je Mihaljević.

Mihaljević je kazala da je u toku izrada besplatne aplikacije Briga o plodnosti i roditeljstvu u Crnoj Gori i najavila da će dr Džihan Abazović na Facebook stranici Fondacije odgovarati na pitanja o reproduktivnom zdravlju.

- Pozivamo građane cijele Crne Gore da postavljaju pitanja vezana za ljudsku reprodukciju i liječenje neplodnosti na društvenim mrežama Fondacije, gdje će svjetski tim stručnjaka na čelu sa dr Džihanom Abazovićem odgovarati na njih i pružiti crnogorskom narodu besplatnu pomoć u rješavanju individualnih problema i slučajeva - rekla je Mihaljević za Dnevne novine.

11. avgust - Djeci oboljeloj od karcinoma biće raspoređeno više od 290.000 eura Djeca koja su oboljela od karcinoma, bez obzira na to da li njihovo liječenje finansira Fond zdravstva Crne Gore ili ne, od sada će moći da postanu korisnici Fondacije, čime će steći pravo na isplatu dijela sredstava, u zavisnosti od toga da li se liječe u Crnoj Gori, Srbiji ili u inostranstvu, saopštili su iz Fondacije Budi human, ističući da će mališanima biti raspoređeno više od 290.000 eura.

Kako ističu, Fondacija je sredstva obezbijedila Aneksom ugovora kojim je definisana akcija Teleton, organizovana 2017. godine, kada je za djecu oboljelu od karcinoma, kojoj nije pomogao Fond zdravstva, prikupljeno 397.688,53 eura. Nakon toga, Fond zdravstva Crne Gore potpisao je ugovore sa još nekoliko

klinika u inostranstvu, a za korišćenje preostalih sredstava bilo je neophodno napraviti izmjenu, odnosno Aneks ugovora, koji je potpisalo šest televizija koje su učestvovale u organizaciji akcije Teleton.

- Aneksom je predviđeno da se navedenim sredstvima pomažu djeca oboljela od karcinoma, a sredstva se mogu koristiti kako za troškove liječenja, tako i za finansiranje smještaja, medikamenata i ostalih izdataka, koji značajno otežavaju sam proces – objasnili su iz Fondacije.

Preostalih 292.304,03 eura raspoređivaće se za pomoć mališanima koji se bore sa opakom bolešću, a čiji roditelji ili staratelji prilože potrebnu dokumentaciju.

Osnivač Fondacije Budi human Goran Jovanović kaže da se neizmjerno raduju što će od sada biti u mogućnosti da pomognu mnogo većem broju djece i budu im podrška u najtežoj borbi.

- Svako dijete je naša budućnost i naša odgovornost i nikada se ne smije osjetiti usamljeno. Fondacija će se uvijek truditi da bude oslonac našim najmlađim i najvrjednijim članovima društva, a raspoređivanjem pomenutih sredstava postići će se još jedan veliki, zajednički, podvig - poručio je Jovanović.

Sve potrebne informacije u vezi sa procedurom raspoređivanja sredstava mogu se dobiti pozivom na broj 067/998-988, kao i putem e-mail adrese budihuman.me@gmail.com, prenosi CDM. 11. avgust - Bolnica Berane da postane regionalni centar za pogranične gradove Srbije i Kosova Lokalna uprava ima težnje da Opšta bolnica u Beranama postane regionalni centar, ne samo za sjever Crne Gore, nego i za pogranične gradove koji pripadaju Srbiji i Kosovu. Zato bi od velike važnosti bila angio sala, za čije opremanje su potrebna velika finansijska sredstva, kazao je predsjednik Opštine Berane Tihomir Bogavac tokom posjete ambasadorke Sjedinjenih Američkih Država u Crnoj Gori Džudi Rajzing Rajnke tom mjestu.

Kako je saopšteno iz Opštine Berane, Bogavac je istakao da su za taj projekat, koji bi imao značaja za stanovništvo ne samo sjevera Crne Gore nego i šireg područja, potrebna donatorska sredstva, te će se Opština Berane zvanično obratiti Ambasadi u cilju razmatranja mogućnosti učešća u tom projektu.

Rajnke je čestitala je Bogavcu izbor na funkciju i rekla da se nada nastavku lijepe zajedničke saradnje.

- Na sastanku je bilo riječi o projektima koji su plod dugogodišnje uspješne saradnje između Opštine Berane i Američke

33

ambasade u Crnoj Gori, kao što su Regionalni stambeni program za 94 stambene jedinice na Rudešu, rekonstrukcija Osnovne škole u Lubnicama, kao i drugim projektima posredstvom kojih je obezbijeđena pomoć za institucije zdravsta i školstva u Beranama - navode u beranskoj upravi.

Sastanku su prisustvovali i savjetnik za politička pitanja u Ambasadi Zlatko Ivanović, šefica Kabineta predsjednika Opštine Dubravka Jovančević i šefica PR Biroa Irina Zečević, piše CDM. 12. avgust - Crna Gora će samostalno sekvencirati genome koronavirusa Crna Gora će, nakon partnerske podrške stručnjaka sa Instituta Robert Koh i Svjetske zdravstvene organizacije, prvi put imati potrebne kapacitete da samostalno sprovodi složene i zahtjevne procedure sekvenciranja genoma SARS-COV-2, saopšteno je iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore.

Kako se ističe, ekspertski tim Instituta Robert Koh iz Berlina boravi u zvaničnoj posjeti Crnoj Gori u cilju sprovođenja sekvenciranja genoma SARS-COV-2. Tokom radne posjete je ministarka zdravlja dr Jelena Borovinić Bojović, šefica SZO kancelarije u Crnoj Gori dr Mina Brajović i direktor Instituta za javno zdravlje dr Igor Galić sastali su se sa predstavnicima Robert Koh Instituta.

- Borovinić-Bojović se posebno zahvalila Vladi Njemačke kao i ambasadoru Njemačke u Crnoj Gori Robertu Veberu, na kontinuiranoj podršci i jačanju nacionalnog odgovora na pandemiju koronavirusa. Ministarka je istakla da je važno jačanje kapaciteta ovog tipa, najprije jer će znanje stečeno na ovaj način biti važan kapital za jačanje i drugih laboratorija u Crnoj Gori navode u IJZ. Dr Galić je zahvalio predstavnicima Instituta Robert Koh i SZO na podršci, ističući značaj sagledavanja metoda sekvenciranja. Prema njegovim riječima, takve metode će i nakon pandemije pomoći u dijagnostikovanju različitih patogena.

Podsjećajući da je Kovid odgovor snažan onoliko koliko su jaki dijagnostički kapaciteti u zemlji, šefica kancelarije SZO u Crnoj Gori istakla je da Crna Gora u kontinuitetu insistira na velikom broju testiranja jer, ukoliko znamo gdje je virus – moguće je prekinuti lanac njegove transmisije. Dr Brajović je dodala da je ulaganje u znanje i jačanje kompetencija put održivog odgovora na kovid pandemiju, a u cilju očuvanja zdravlja građana.

Tokom sastanka, zaposlenima u laboratoriji za Molekularnu bilogiju IJZ koji su stekli znanje za detekciju SARS-COV-2

34

šefica SZO Kancelarije u Crnoj Gori i predstavnica Robert Koh Instituta, uručile su sertifikate, prenosi CDM. 13. avgust - KCCG mora da ima poseban Kolektivni ugovor kojim će se poboljšati status zaposlenih Pored redovnog posla u Kliničkom centru Crne Gore, otprilike nekih 160 ljekara, radni angažman je našlo i u privatnim ordinacijama. Sem toga, veliki broj ljekara svake godine odlazi iz Crne Gore, kako bi bolje uslove potražili u razvijenijim zemljama. Pandemiji korona virusa se ne nazire kraj, novi talas zaraze je stigao u našu zemlju, a crnogorskim medicinarima kasne plate.

Na sve to, Vlada je usvojila Odluku o novoj mreži zdravstvenih ustanova u kojoj će biti mjesta samo za zdravstvene ustanove čiji je osnivač država.

O tome, da li će pacijenti mjesecima čekati na preglede kod specijaliste, da li imamo dovoljno medicinskog kadra i kakav je status zaposlenih u zdravstvenom sistemu, za Portal Analitika govorio je predsjednik Sindikata Kliničkog centra, dr Nebojša Radonjić.

Iz Sindikata najveće zdravstvene ustanove u zemlji ističu da su pripremili novi Kolektivni ugovor kojim će se poboljšati status zaposlenih. Prošle godine, u januaru, sa Ministarstvom i prethodnom Vladom, Sindikat je dogovorio povećanje zarada od 12 odsto, plus tri odsto od prvog januara 2021, što je ukupno 15 odsto.

- KCCG mora da ima svoj posebni Kolektivni ugovor, koji će regulisati prava i obaveze zaposlenih i poslodavca. Kolektivni ugovor je potpuno usklađen sa svim važećim zakonima ove države ali i sa zakonima EU, tako da ukoliko se usvoji neće biti problema ni kada Crna Gora postane članica EU – kazao je dr Radonjić.

O odlasku ljekara iz Crne Gore, kako ističe Radonjić, govori se već duži vremenski period. Prvobitno je bio aktuelan odlazak u zemlje Bliskog istoka – Irak, Iran, Saudijsku Arabiju.

- Devedesetih se odlazilo u zemlje Zapadne Evrope.

Posljednjih godina aktuelan je odlazak crnogorskih ljekara na kruzere i brodove. U ovom momentu odliv ljekarskog kadra nije zabrinjavajući. Ljekarski poziv je takav da je u određenom momentu negdje više, a negdje manje tražen - navodi dr Radonjić– istakao je dr Radonjić za Portal Analitika.

13. avgust – Uspostavljen integrisani sistem menadžmenta u Institutu Institut za javno zdravlje Crne Gore je iskoračio u zdravstvenom sistemu Crne Gore i usaglasio je svoje poslovne aktivnosti

prema zahtjevima međunarodnih standarda za: sistem menadžmenta kvalitetom, sistem menadžmenta zaštitom životne sredine i sistem menadžmenta zaštitom zdravlja i bezbjednosti na radu.

Usaglašenosti integrisanog sistema menadžmenta za navedene standarde su ocijenili auditori Crnogorskog institita za sertifikaciju i kvalitet d.o.o. Podgorica – CISK, kroz realizaciju sertifikacione provjere.

Izvršni direktor CISK-a, gospodin Tihomir Popivoda, je uručio direktoru Instituta za javno zdravlje Crne Gore, dr Igoru Galiću, sertifikate: MEST EN ISO 9001 – Sistem menadžmenta kvalitetom MEST EN ISO 14001 – Sistemi menadžmenta zaštitom životne sredine MEST ISO 45001 – Sistemi menadžmenta zaštitom rada i bezbjednosti na radu uz riječi da je uspostavljen integrisani sistem menadžmenta, koji zapravo predstavlja osnovu za stalna unapređenja zdravstvenog sistema Instituta za javno zdravlje, a na bazi činjenica.

Implementacija integrisanog menadžment sistema (IMS) u Institutu za javno zdravlje Crne Gore podrazumijeva striktnu primjenu zakonske regulative, strogo poštovanje i stalno unaprjeđivanje postupaka i procedura, protokola Svjetske zdravstvene organizacije, čime se obezbijedila dosljedna primjena najbolje prakse u svim oblastima djelovanja Instituta za javno zdravlje Crne Gore, kao i unaprjeđenja, koja u kombinaciji sa kulturom kvaliteta, predstavljaju ulaganja u povjerenje i ugled.

Dr Galić, istakao je da efikasno upravljanje složenim i veoma zahtjevnim zdavstvenim sistemom, pored stručnosti medicinskog osoblja, podrazumijeva i dokumentaciju primjenljivu u praksi, zato se Institut i opredijelio za uvođenje i primjenu poslovanja po svim zahtjevima međunarodnih standarda.

16. avgust - COVID odjeljenje barske bolnice vodiće specijalisti KCCG-a Specijalisti Kliničkog centra Crne Gore KCCG će od sada raditi i sa pacijentima barske bolnice. To je dogovoreno na sastanku u Baru, kom je prisustvovala ministarka zdravlja dr Jelena Borovinić Bojović, rukovodstvo bolnice i medicinski direktor KCCG dr Zoran Terzić sa kolegama.

- Uspostavili smo saradnju sa kolegama iz barske bolnice kroz svakodnevne sastanke i svakodnevnu komunikaciju, kao i kroz ispomoć ljekara koji dolaze iz KCCG u Opštu bolnicu Bar. To su specijalisti infektolozi, anesteziolozi, pulmolozi, internisti

i svi drugi specijalisti koji su neophodni za liječenje COVID pacijenata u kontinuiranom i stalnom prisustvu u saradnji sa kolegama iz barske bolnice - izjavio je dr Terzić.

On je objasnio da su u KCCG i OB Bar isti protokoli i metode liječenje COVID pacijenata.

- Mi svakodnevno funkcionišemo kroz Krizni štab koji zasijeda svakog jutra na nivou KCCG, i u svakodnevnoj smo komunikaciji sa svim kolegama iz Crne Gore, sa Ministarstvom zdravlja i svima onima koji su uključeni u proces liječenja pacijenata - rekao je dr Terzić, piše CDM. 16. avgust - Oko 80 odsto hospitalizovanih su nevakcinisani pacijenti Crna Gora pomno prati epidemiološku situaciju, poručila je ministarka zdravlja dr Jelena Borovinić Bojović tokom zvanične posjete barskoj bolnici.

U Crnoj Gori se trenutno od korona virusa u bolnicama liječe 152 pacijenta. U tom smislu, ona je još jednom napomenula i značaj vakcinacije.

- Oko 80 odsto pacijenata koji se nalaze na bolničkom liječenju nijesu vakcinisani, tako da koristim ovu priliku da još jednom apelujem na građane i građanke Crne Gore da se obavezno vakcinišu što prije i na taj način zaštitite prvo svoje lično zdravlje a nakon toga, naravno, i zdravlje svojih najbližih članova familije kao i kompletne nacije - istakla je dr Borovinić Bojović.

Kako su naveli iz ministarskog resora, na raspologanju za bolničko liječenje COVID pacijenata su 332 postelje koje, u slučaju potrebe, mogu da budu značajno proširene, čak i preko nekadašnjih 700 koliko ih je bilo u prethodnom talasu korona virusa.

- Ta brojka sada može biti značajno veća imajući u vidu

35

da su u međuvremenu obezbijeđene kiseonične stanice u OB Nikšić, OB Kotor, OB Pljevlja i upravo ovih dana završavamo i OB Bar – objasnila je dr Borovinić Bojović.

16. avgust - Bolnici u Brezoviku donirana nova laboratorijska oprema Specijalnoj bolnici za plućne bolesti Dr Jovan Bulajić u Brezoviku uručena je još jedna donacija. Pivara Trebjesa iz Nikšića donirala je bolnici laboratorijsku opremu vrijednu pet hiljada eura, a koju čine laboratorijski pH metar i biohemijski aparat Microlab 30, kao i UPS uređaj, saopšteno je iz te ustanove.

stanju ne omogućava normalne uslove rada ljekarima i medicinskim sestrama.

- Ova ambulanta koja je u vrijeme SFRJ bila uzorna ustanova, danas je u vrlo lošem stanju i vapi za rekonstrukcijom.

Da bi objekat ambulante imao funkcionalnost, potrebno je urgentno popraviti krov koji prokišnjava, zbog čega je skoro nemoguće organizovati rad medicinskog osoblja - navodi se u saopštenju.

Ovim povodom, kako su naveli, LC Bar Antibaris u saradnji sa JZU Dom zdravlja Bar pokrenuo je dobrotvornu akciju pod radnim nazivom Za Crmnicu kojom želi da prikupi potrebna sredstva za sanaciju virpazarske ambulante-popravku krova, fasade, bravarije i dr.

- Donacije mogu biti u novcu (uplata na žiro račun Lajons klub Bar Antibaris 530-0000000028408-52), materijalu ili radnoj snazi. Dio sredstava potrebnih za sanaciju će sa svoje strane obezbijediti Dom zdravlja Bar - saopštila je predsjednica LC Bar Antibaris Ljiljana Lukšić, prenosi CDM. 17. avgust - Ljekovi na recept se više neće izdavati u svim privatnim apotekama

Kako su naveli, doniranom opremom će se značajno poboljšati proces dijagnostike i praćenja toka bolesti pacijenata koji se liječe u bolnici u Brezoviku.

Direktor bolnice dr Predrag Pejović zahvalio je Pivari Trebjesa na donaciji bolnici Brezovik i ulaganju u zdravstveni sistem Crne Gore, čime se uspješno doprinosi osavremenjavanju zdravstvenih ustanova i unapređenju zdravstvene zaštite građana.

Podsjetio je da je bolnica u Brezoviku osnovana prije 70 godina, da je danas referentna ustanova u Crnoj Gori u oblasti pulmologije, sa visokim standardima dijagnostike i liječenja pacijenata sa plućnom patologijom.

- Smještajni kapaciteti naše bolnice su 146 kreveta, dok je popunjenost oko 90 odsto. U bolnici Brezovik imamo 136 zaposlenih lica, od kojih je 21 ljekar. Od marta 2020, kada je krenula pandemija Covid virusa, uložen je ogroman rad i dodatni napor u pružanju zdravstvenih usluga, a sve sa jednim ciljem – zdravlje i kvalitet liječenja naših pacijenata - kazao je dr Pejović.

Iz Pivare Trebjesa navode da je pandemija još jednom istakla značaj zdravstvenog sistema u svakom društvu.

- Vidjeli smo važnost svakog zdravstvenog radnika, ali i adekvatne opreme i prostora. Svima nama koji imamo tradiciju ulaganja u zdravstvo, COVID kriza je potvrdila da je svaka investicija u ovu oblast višestruko korisna. Pivara Trebjesa je od 2018. do sada u zdravstveni sistem uložila više od 47 hiljada eura i svakako ćemo nastaviti da, u skladu sa mogućnostima, na ovaj način budemo partner zajednici - poručila je menadžer korporativnih poslova u Pivari Trebjesa Natalija Đordan, prenosi CDM. 16. avgust - Barski Lajonsi pokrenuli humanitarnu akciju za rekonstrukciju ambulante Virpazar Lajons klub (LC) Bar Antibaris pokrenuo je humanitarnu akciju za rekonstrukciju ambulante Virpazar koja u sadašnjem

36

Građani od oktobra lijek na recept neće moći da uzmu u svim privatnim apotekama kao do sada, jer je Fond za zdravstveno osiguranje ograničio tu mogućnost. Naime, jedna privatna firma odrediće u Podgorici svoje dvije apoteke, a u ostalim gradovima jednu. Razlog ovakve odluke, kako su saopštili iz Fonda, je bolja konkurentnost i ravnomjerna zastupljenost privatnih i državnih apoteka.

FZO je raspisao javni poziv za zaključivanje ugovora sa privatnim apotekama kako bi građani i dalje imali mogućnost da lijek na recept uzimaju i kod privatnika.

- Radi postizanja bolje konkurentnosti i ravnomjerne zastupljenosti privatnih apoteka, a konsultujući evropske standarde iz ove oblasti koji propisuju odnos jedna apoteka na 6.000 stanovnika, Fond je omogućio pravo javljanja na javni poziv privatnim apotekama, osnovanim i organizovanim u skladu sa važećim zakonskim i podzakonskim propisima sa mogućnošću da ponuđači čiji su osnivači pravna ili fizička lica mogu dostaviti ponudu za najviše dvije apoteke za teritoriju Podgorice, a za ostale opštine po jednu apoteku - kazali su iz Fonda za zdravstveno osiguranje.

Iz Udruženja privatnih apoteka o ovoj odluci nijesu upoznati niti sa detaljima javnog poziva. Kratko su izjavili da su “užasnuti ako je to istina“.

U ugovorenom odnosu sa Fondom su već 189 privatnih apoteka, kojima ugovor ističe 30. septembra.

Iz Fonda naglašavaju da su sagledavajući postojeće stanje u ovoj oblasti uočili izvjesne manjkavosti koje se između ostalog odnose na preveliki broj zahtjeva za otvaranje novih privatnih apoteka ,,iako za tim realno ne postoji tržišna potreba“, prenosi Pobjeda.

17. avgust - Delta soj stigao u Crnu Goru U Crnoj Gori potvrđeno je prisustvo delta soja, saopšteno je iz Insituta za javno zdravlje.

- Nakon prošlonedjeljne posjete ekspertskog tima Instituta

Robert Koh iz Berlina, kada je sprovedena obuka osoblja u IJZCG za sprovođenje sekvenciranja genoma, preliminarno je utvrđeno postojanje delta soja koronavirusa - navodi se u saopštenju.

Sumnja je potvrđena po pristizanju rezultata iz Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti (ECDC – Europenan Centre for Diseases Prevention and Control) kojem su poslati uzorci iz Crne Gore, u okviru Programa pomoći zemljama Zapadnog Balkana u sekvenciranju genoma patogena.

- Očekivali smo detekciju delta soja u Crnoj Gori već duži period i upozoravali javnost na mogućnost njegovog prisustva. Takođe, naši epidemiolozi su ukazivali na to da će delta soj apsolutno pratiti obrazac ponašanja kao i u svim zemljama u kojima je već neko vrijeme prisutan. Dakle, da će postati dominantan jer se vrlo lako prenosi - pojašnjavaju iz IJZ. Delta soj se prvi put pojavio u Indiji u oktobru 2020. godine, dok je u junu 2021. godine u Velikoj Britaniji 90 odsto oboljelih bilo inficirano ovim sojem.

- Kada je riječ o regionu, delta soj je prvi put registrovan u Republici Hrvatskoj 28. juna, zatim u Republici Sjevernoj Makedoniji, potom u Republici Kosovo 29. juna i nakon toga u Bosni i Hercegovini i u Republici Srbiji 1. jula. 2021. Godine - navodi se u saopštenju.

Razlika u odnosu na prethodne varijante korona virusa, jeste u tome što se delta soj mnogo lakše prenosi, pa samim tim izaziva infekciju kod većeg broja ljudi.

- Jedna osoba može zaraziti pet do osam drugih osoba.

Ono što je takođe važno naglasiti, jeste, da delta soj pokazuje nešto veću otpornost prema vakcinama u odnosu na ostale sojeve.

Zato, koristimo priliku da još jednom podsjetimo građane na važnost vakcinacije, odgovornost i poštovanje mjera jer samo tako možemo zaštiti sebe i druge - zaključuju iz IJZ, prenosi CDM. 17. avgust - Za nabavku kovid ljekova više od četiri miliona eura Javna ustanova Apoteke Crne Gore Montefarm raspisala je javni poziv za nabavku kovid ljekova, medicinskih sredstava i hemikalija za potrebe javnog zdravstvenog sistema, koja je vrijedna oko 4,23 miliona eura.

U tenderskoj dokumentaciji piše da je, između ostalog, potrebno oko tri miliona komada nesterilnih rukavica, oko 350.000 pari hirurških rukavica, 100.000 hirurških kapa, kao i 10.000 litara rastvora koji sadrže 96 odsto etil-alkohola. Traženi su i rastvori za infuziju, za inhalaciju, injekciju, antibiotici u kapsulama, paracetamol, kortikosteroidi...

Potrebne količine planirane su za period od tri mjeseca.

Ponude se podnose do 30. avgusta, a u njima treba naznačiti rok isporuke ponuđenih ljekova, u danima.

- Prilikom vrednovanja potkriterijuma kvalitet-rok isporuke uzeće se u obzir ponuđeni rok isporuke koji je povoljniji od predviđenog maksimalnog roka isporuke koji iznosi 30 dana - naveli su iz Montefarma.

Iz te ustanove pojasnili su da nedostatak medicinskih sredstava može dovesti do ugrožavanja zdravlja i života građana i da je potrebno da se postupak javne nabavke sprovede u kraćem zakonskom roku, obrazloživši tako razloge hitnosti za skraćenje roka za podnošenje ponuda.

- Skraćenjem roka se ne ugrožava konkurentnost postupka niti jednakost ponuđača, jer se radi o proizvodima koji se nabavljaju svake godine kao i o poznatom tržištu - objasnili su iz Montefarma, prenose Vijesti.

19. avgust - Još jedan lijek se uključuje u borbu protiv kovida Evropska agencija za ljekove (EMA) je započela procjenu zahtjeva za proširenje indikacija antiinflamatornog lijeka RoActemra (tocilizumab) na liječenje hospitalizovanih odraslih pacijenata sa teškim oblikom kovid-19, koji su već na terapiji kortikosteroidima i potrebna im je dodatna terapija kiseonikom ili mehanička ventilacija.

To je saopšteno iz crnogorskog Instituta za ljekove i medicinska sredstva (CInMED).

- Lijek RoActemra razmatra se kao potencijalni lijek u terapiji kovid-19 zbog svoje sposobnosti da blokira aktivnost interleukina-6, supstance koju imunološki sistem tijela proizvodi kao odgovor na upalu i koja ima važnu ulogu u razvoju bolesti kovid-19 - saopšteno je iz CInMED. Ističu da će Komitet za ljekove za humanu upotrebu (Committee for Medicinal Products for Human Use - CHMP) pri EMA “sprovesti postupak procjene podataka koje je u sklopu predmetnog zahtjeva dostavio nosilac dozvole za stavljanje lijeka u promet”.

- Uključujući rezultate četiri velika randomizovana ispitivanja na hospitalizovanim pacijentima sa teškim oblikom kovid19, kako bi razmotrio da li treba odobriti proširenje indikacija ili ne. Mišljenje CHMP-a će zatim biti proslijeđeno Evropskoj komisiji, koja će donijeti konačnu pravno obavezujuću odluku koja će važiti u svim državama članicama EU. EMA će izvijestiti javnost o ishodu ove procjene za koju se usvajanje mišljenja očekuje do sredine oktobra ove godine, osim ako se ne pojavi potreba za dodatnim informacijama - preciziraju iz CInMED. Ističu i da je lijek RoActemra prvi put odobren u EU 2009. Godine, prenose Vijesti.

20. avgust - Od ukupnog broja zaraženih samo 3,6 odsto zahtijeva bolničko liječenje Zdravstveni sistem Crne Gore spremno je dočekao Delta soj korona virusa koji se brzo prenosi. Tome svjedoče činjenice.

Svi ljekari svih bolnica u kojima se liječe COVID pacijenti svakog dana imaju online konsultacije sa specijalistima Kliničkog centra

37

Crne Gore. Dakle, o svakom pacijentu u Crnoj Gori ne brine samo ljekar koji ga vodi, već u dogovoru sa kolegama iz Klničkog centra Crne Gore svakome od njih se konzilijarno postavlja ili mijenja terapija i dogovara eventualni premještaj. Uz to, podsjećamo da odnedavno u COVID odjeljenju barske bolnice rade i ljekari KCCG, saopštila je direktorica Kliničkog centra dr Ljiljana Radulović.

Ona je navela da su u posljednje vrijeme prošireni bolnički kapaciteti – i smještajni i kiseonički. Bolnica u Pljevljima prvi put je dobila centralni kiseonik, prošireni su kapaciteti i u Kotoru. U toku je proširenje kapaciteta u Baru, Brezoviku i Kliničkom centru Crne Gore.

Dr Radulović navodi da se na bolničkom liječenju u Crnoj Gori nalazi 195 pacijenata. To je oko 53 odsto u odnosu trenutno opredijeljene bolničke postelje koje na nivou države iznose 364 kreveta, ali momentalno, u slučaju potrebe, kapacitet može da bude proširen i na 800-1000. Jedan pacijent zahtijeva mehaničku ventilaciju, dok se nekih četiri odsto nalazi na neinvazivnoj ventilaciji.

Kada je riječ o smrtnosti u istom periodu, stopa u Crnoj Gori je treća u Evropi. Najviše preminulih na 100 hiljada stanovnika registrovano je u Rusiji (7,7), a slijedi Sjeverna Makedonija (5,1), U Crnoj Gori je bilo 4,1 preminulih na 100 hiljada stanovnika, a na Kipru tri. Najniža stopa smrtnosti je u Švedskoj, Češkoj, Poljskoj, Slovačkoj i Norveškoj, dok na Islandu tokom navedenog perioda nije bilo preminulih, prenosi Analitika.

23. avgust – Pokrenuta inicijativa o nabavci Sputnjik Lajt vakcina Ministarka zdravlja, dr Jelena Borovinić Bojović, razgovarala je sa direktorom Instituta Gamaleja i tvorcem Sputnjik V vakcine Aleksandrom Gincburgom, i prof. Sergejem Boljevićem sa Sečuanskog fakulteta u Moskvi o nabavci Sputnjik lajt vakcina protiv koronavirusa.

20. avgust - Vakcine ne izazivaju sterilitet Vakcine protiv koronavirusa ne izazivaju sterilitet, ovo je mit odnosno dezinformacija koja je nastala na društvenim mrežama, kazala je dr Milena Popović Samardžić.

Ona navodi da se radi o dezinformaciji u kojoj je utvrđeno da postoji sličnost između spajk proteina koronavirusa i jednog od proteina same placente, te da bi antitijela koja nastaju kao posledica vakcinacije u tom slučaju razvila ukrštenu reakciju spajk proteina i samih proteina placente.

- I da bi u tom slučaju postojala sumnja da bi sama antitijela mogla da reaguju na proteine placente ugrožavajući njen nastanak i funkcionisanje. Međutim, ispostavilo se da je ovo potpuno iskontruisana laž, dezinformacija. Da ne postoji sličnost između proteina placente - sinticina i spajk proteina koronavirusa, te da je nemoguća ukrštena reakcija - kazala je dr Popović Samardžić.

Objasnila je da antitijelo i antigen, a protein placente bi u ovom slučaju bio antigen, da bi međusobno intereagovali moraju biti kompatibilni, što znači da moraju imati sličnost u izgledu, a ona ne postoji.

- Pokušavamo uporno da suzbijemo štetne efekte informacije ali uvjeravamo naše građanke da vakcina protiv kovida-19 nema nikakve veze sa sterilitetom niti ga izaziva - zaključila je dr Popović Samardžić, pišu Vijesti.

20. avgust - U Crnoj Gori najveća stopa novooboljelih u Evropi Crna Gora ima najdrastičniju stopu oboljevanja od koronavirusa u Evropi, pokazuju podaci za period od 6. do 19. avgusta.

U pomenutom razdoblju, u Crnoj Gori registrovana su 832 slučaja na 100 hiljada stanovnika. Slijedi Velika Britanija sa 606 novih slučajeva, a potom Kipar (497), Francuska (495), Irska (485) i Sjeverna Makedonija (421). Tokom četrnaestodnevnog intervala, najmanje novih slučajeva infekcije na 100 hiljada stanovnika registrovano je u Slovačkoj (17), Mađarskoj (10) i Poljskoj (7).

38

Akademik Gincburg upoznao je ministarku zdravlja sa svojstvima vakcine Sputnjik lajt, koja se daje u jednoj dozi, njenim djelovanjem i efikasnošću.

Ministarka dr Borovinić Bojović je zahvalila ruskom naučniku na inicijativi za nabavku ove vakcine i istakla značaj postojanja još jedne vakcine u borbi sa COVID 19 infekcijom koja će biti dostupna crnogorskim građanima.

Ona je kazala kako će u najkraćem mogućem roku Ministarstvo zdravlja i Vlada Crne Gore obaviti neophodne procedure za uvoz Sputnjik Lajt vakcine.

Tokom susreta su razmijenjena iskustva u dosadašnjoj borbi protiv koronavirusa , a dr Borovinić Bojović i dr Gincburg još jednom su snažno potencirali značaj imunizacije i poštovanje epidemioloških mjera u borbi protiv pandemije.

23. avgust - Slovačka donirala 10 000 vakcina Crnoj Gori Slovačka Republika donirala je Crnoj Gori 10 000 vakcina protiv koronavirusa što predstavlja nastavak kontinuirane podrške i pomoći Slovačke zdravstvenom sistemu Crne Gore.

Ministarka zdravlja, dr Jelena Borovinić Bojović, zahvalila je otpravniku poslova Slovačke Republike u Crnoj Gori Martinu Balcu na vrijednoj donaciji koja će, kako je kazala, doprinijeti procesu imunizacije u našoj zemlji.

U vremenu kada je vakcina, uz poštovanje epidemijskih mjera, najefikasnija zaštita od virusa COVID19, od velikog je značaja ovakav vid pomoći.

Crna Gora raspolaže dovoljnim količinama vakcina

različitih proizvođača koje su pouzdane, bezbjedne i efikasne.

Ministarstvo zdravlja i ovim putem apeluje na građane da se vakcinišu kako bi kolektivnim imunitetom uspjeli da pobijedimo pandemiju koja je porobila cijeli svijet.

27. avgust – Plaketa za realizaciju razvojnih projekat KCCG kompaniji Osmi red – D

25. avgust - Pokrenuta inicijativa za vraćanje stomatologa u škole Ministarstvo zdravlja pokrenulo je inicijativu za obezbjeđivanje uslova za ponovno otvaranje stomatoloških ambulanti u svim osnovnim i srednjim školama na cijeloj teritoriji Crne Gore, koju će realizovati u saradnji sa Ministarstvom prosvjete, nauke, kulture i sporta.

Ministarka zdravlja dr Jelena Borovinić Bojović, na inicijalnom sastanku sa Generalnom direktoricom Direktorata za opšte srednje, stručno i cjeloživotno obrazovanje u Ministarstvu prosvjete, nauke, kulture i sporta, Marijom Lalatović, kazala je cilj da se stomatološka zdravstvena zaštite djece u školama organizuje po sličnom modelu kada je bila u okviru javnog zdrastvenog sistema.

- Raniji model je bio odličan iz dva razloga. Prvi je što su sva djeca mogla da dođu do stomatologa i svima je bio jednako dostupan i drugi što je na taj način prevencija oboljenja usta i zuba kod djece bila na mnogo višem nivou nego što je danas istakla je dr Borovinić Bojović.

Prema njenim riječima, zato je i intencija Ministarstva zdravlja je da se stomatologija vrati u škole, u prvom redu zbog efikasnije prevencije oboljenja usta i zuba kod djece u ranom životnom dobu i stvaranja mogućnosti da svako dijete ima iste uslove za odlazak kod stomatologa.

Predviđeno je da se u svakoj osnovnoj i srednjoj školi na teritoriji Crne Gore otvori stomatološka ambulanta, u kojoj će svakog radnog rana, ordinirati izabrani stomatolozi, po principu izabranih ljekara u domovima zdravlja. Opremanje stomatoloških ambulanti i obezbjeđvanje kadra biće u nadležnosti Ministarstva zdravlja, a prostor treba da obezbijedi Ministarsvo prosvjete, nauke, kulture i sporta.

Na sastanku, kojem su prisisustvovali i dr Slobodan Mandić i dr Ivana Živković, generalni direktori u Ministarstvu zdravlja, dogovoreno je da se, u cilju realizacije ove inicijative, formira radna grupa u kojoj će članovi biti predstavnici Ministrastva zdravlja, Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta, Ministarstva finansija i socijalnog staranja i Fonda za zdravstveno osiguranje.

Direktorica Kliničkog centra Crne Gore (KCCG) dr Ljiljana Radulović uručila je plaketu Angelini Vuković, direktorici kompanije Osmi red – D za izuzetnu saradnju i doprinos u realizaciji razvojnih projekata ove ustanove.

- Ova kompanija se, osim svoje osnovne djelatnosti, u svom dugogodišnjem poslovanju dokazala i kao društveno odgovorna kompanija. Uvijek je imala razumijevanja za potrebe KCCG i godinama opredjeljivala vrijedne donacije našoj ustanovi. Najnovija donacija finansijskih sredstava iznosila je oko 300 hilhada eura za renoviranja i opremanja Centra za laboratorijsku dijagnostiku – istakli sui z KCCG. Dr Radulović je uvjerena da će se ova tradicionalno dobra saradnja nastaviti i ubuduće na obostrano zadovoljstvo.

- Ovo je najbolji primjer da zajedničkim djelovanjem može unaprijediti pružanje zdravstveniih usluga našim osiguranicima što treba da predstavlja prioritet svakog društva – naglasili su u saopštenju iz KCCG. 28. avgust - Kupljeno 498.340 vakcina, dobijeno 264 hiljade Crna Gora je do danas kupila ili kroz donacije od proizvođača i država za građane obezbijedila 762.340 doza vakcina protiv koronavirusa, kazali su iz Ministarstva zdravlja.

Iz tog resora su rekli da je do sada kupljeno 498.340 doza i kroz donacije dobijene 264 hiljade.

Kako su naveli iz Ministarstva, do kraja septembra će nastaviti da stižu Fajzer vakcine, ukupno oko 100 hiljada, i do kraja godine još 50 hiljada doza. - Shodno ugovorima koji su potpisani, što je svjetski standard u ugovorima prilikom kupovine vakcina, nijesmo u mogućnosti da navedemo cijenu - naveli su iz Ministarstva u odgovoru na pitanje koliko novca je dosad plaćeno za vakcine.

U Crnu Goru je do sada isporučeno 631.200 doza Sinofarm vakcina, 49.140 doza Fajzer, 68 hiljada Astrazeneka i 14 hiljada doza Gamaley vakcina.

Od doniranih vakcina, kojih je 264 hiljade, 200 hiljada je donacija od Mađarske, po deset hiljada od vlada Slovačke i Hrvatske, 14 hiljada od Srbije i 30 hiljada od Kine, piše Dan. 28. avgust - Škole bezbjedne jedino ako se nose maske Nošenje maski nema štetne efekte za zdravlje odraslih niti djece, a to, kako je rekao viši konsultant UNICEF-a za zdravlje

39

dr Senad Begić, pokazuju i brojne studije koje su urađene protekle dvije godine.

Prema njegovim riječima, studije koje su sprovođene među zdravstvenim radnicima, starijima i osobama sa hroničnim opstruktivnim bolestima pluća, nijesu pokazale promjene nivoa kiseonika niti ugljen-dioksida tokom produženog nošenja pamučnih ili hirurških maski niti u toku odmora ili fizičke aktivnosti.

- Studija naučnika sa Univerziteta Sapienca iz Rima, dokazala je da nošenje hirurške maske ne dovodi do smanjenja saturacije (zasićenja) kiseonika niti do respiratornog distresa kod djece, uključujući i djecu mlađu od dvije godine koja su bila uključena u studiju - kazao je dr Begić.

Kao neželjene efekte nošenja maski, kako je dodao, neke studije su pokazale nelagodnost i subjektivni osjećaj nedostatka vazduha, iako fiziološka mjerenja nijesu potvrdila objektivno postojanje razlika u respiratornim parametrima tokom perioda odmora i vježbanja dok su ispitanici nosili i dok nisu nosili maske.

Odluka Ministarstva prosvjete, nauke, kulture i sporta da će maske biti obavezne izazavala je negodovanja kod dijela roditelja koji se plaše da nošenje maski za vrijeme časova može narušiti zdravlje njihove djece. Zbog ove odluke NVO Alternativa najavila je za 1. septembar proteste.

Komentarišući cjelokupnu situaciju oko početka škole, dr Begić kaže da su sa zadovoljstvom dočekali najavu da će školska godina početi na vrijeme i da će se nastava izvoditi uživo, jer je to u najboljem interesu djece.

- Od početka pandemije sakupljeno je mnoštvo podataka koji ukazuju da su škole bezbjedna mjesta i za djecu i nastavnike pod uslovom da se poštuju i pravilno sprovode preporučene epidemiološke mjere kako u školama tako i van njih. Dakle, suština je da moramo shvatiti da smo svi pojedinačno odgovorni za sprečavanje širenja virusa, jer svakodnevno odlučujemo o tome kako ćemo se ponašati i da li ćemo nepoštovanjem mjera #DistancaRukeMaska svoje najbliže i sve druge građane izložiti većem riziku.

Ako želimo da nam djeca idu u škole, a siguran sam da želimo, onda zbog njih treba svi da poštujemo mjere #DistancaRukeMaska uvijek i svuda – poručio je dr Begić.

30. avgust - Ozelenjavanjem dvorišta do ekološke svijesti

Gore (KCCG), dr Ljiljana Radulović i VD direktora Agencije za zaštitu životne sredine Milan Gazdić potpisala Ugovor o poslovnoj saradnji.

Dr Radulović je kazala da je u planu ozeljenjavanje dvorišta KCCG, navodeći da se nada da će, nakon prestanka zatvorenog režima rada, dvorište biti mjesto za opuštanje pacijenata i zaposlenih.

- Jedna od osnovnih ideja jeste, kada se uljepša dvorište, da će se malo više paziti na okolinu cijele zemlje i da će nakon tri decenije, Crna Gora postati ekološka i u navikama naših građana - rekla je dr Radulović.

U KCCG je otvorena i izložba fotografija na kojoj se prikazuju prirodne ljepote Crne Gore.

- Uskoro planiramo da fotografije uljepšaju i prostor gdje se nalaze i sami pacijenti u Polikliničkom dijelu KCCG, ali i ostatku hodnika same bolnice - kazala je dr Radulović.

- Cilj akcije Za ljepšu i zdraviju Crnu Goru jeste da se zahvale medicinskim radnicima za žrtvu za vrijeme pandemije - kazao je Gazdić.

On je objasnio da će tom akcijom, pored KCCG, biti obuhvaćene i opšte bolnice u Beranama i Pljevljima.

- Za sada imamo donaciju od Elektroprivrede od oko deset hiljada eura. Akcijom će biti obuhvaćeno ozelenjavanje površina, uređenje unutrašnjih prostorija tih bolnica i niz akcija edukacije - rekao je Gazdić.

31. avgust - U Brezoviku hospitalizovano 38 kovid pacijenata U kovid bloku Specijalne bolnice za plućne bolesti u Brezoviku u Nikšiću liječi se 38 pacijenata zaraženih koronavirusom sa teškom i srednje teškom kliničkom slikom.

Direktor Specijalne bolnice u Brezoviku, dr Predrag Pejović, rekao je agenciji MINA da je za 29 pacijenta neophodna kiseonička potpora, a za pet visoke koncentracije kiseonika.

- Dva pacijenta su na neinvanzivnoj ventilaciji. Trudimo se da pacijenti imaju adekvatno liječenje i njegu, kako bi epidemiju prevazišli sa što manje posljedica - naveo je dr Pejović.

U kovid bloku Specijalne bolnice u ponedjeljak je, kako je kazao, primljeno troje pacijenata, dok je četvoro otpušteno sa bolničkog liječenja.

- Niko od zaposlenih nije pozitivan na koronavirus, niti se nalazi u samoizolaciji - rekao je dr Pejović.

31. avgust - Inficiranih korona virusom 8.254, revakcinisano 40% punoljetnih

Klinički centar Crne Gore (KCCG) u saradnji sa Agencijom za zaštitu životne sredine pokrenuo je akciju Za ljepšu i zdraviju Crnu Goru u cilju obilježavanja 30 godina od usvajanja Deklaracije o ekološkoj državi.

Tim povodom danas su direktorica Kliničkog centra Crne

40

U Crnoj Gori prvom dozom vakcine protiv koronavirusa vakcinisano je 46,1 odsto punoljetnog stanovništva, a revakcinisano 40,2 odsto. Trenutno su u našoj državi koronom inficirane 8.254 osobe.

Do sada je dato 394.420 doza vakcina protiv koronavirusa.

Prvu dozu vakcine protiv koronavirusa primila je 210.591 osoba ili 34 odsto, a drugu 183.829 ili 29,6 odsto ukupnog stanovništva.

U Crnoj Gori u posljednja 24 sata prvu dozu vakcine primilo je 799 osoba, a revakcinisano je 1.386.

Ukupan broj preminulih povezanih sa Kovid-19 infekcijom u Crnoj Gori od početka pandemije je 1.724.

EFIKASNA PODRŠKA MUŠKARCIMA

t Pouzdan u eliminisanju simptoma uvećane prostate i problema sa mokrenjem t Doprinosi održavanju zdravlja prostate i cjelokupnog zdravlja muškarca t Samo 1 tableta dnevno.

Za optimalne efekte konzumirati u dužem vremenskom periodu.

ZA ŽIVOT MUŠKARCA BEZ GRANICA ZABORAVITE NEGATIVNE EMOCIJE I NEPRIJATNE SITUACIJE

ZANIMLJIVOSTI

Smrtonosni kolaps ledenjaka u Indiji tek početak mnogih katastrofa

Pucanje ledenjaka, koje je izazvalo smrtonosnu poplavu na indijskim Himalajama bio je Damoklov mač koji je visio nad Indijom, što će se vjerovatno ponoviti u regiji transformiranoj klimatskim promjenama i nekontrolisanim razvojem infrastrukture, upozoravaju stručnjaci.

U Aziji se nalaze neke od najvećih svjetskih rijeka, od Ganga i Inda u Indiji do Mekonga u Kini, koje vijagaju hiljadama kilometara. Rijeke i njihovi slivovi izdržavaju veliki broj poljoprivrednika i ribara i obezbjeđuju pitkom vodom milijarde ljudi, ali su posljednjih godina pod nezapamćenim pritiskom, piše Science alert.

Zbog viših temperatura ledenjaci koji napajaju rijeke se smanjuju što ne prijeti samo smanjenjem zaliha pitke vode, nego povećavaju i rizik od klizišta i poplava.

- Rijeke su najizloženije riziku zbog razvojnih projekata, bacanja čvrstog i tečnog otpada te vađenja pijeska i kamena - rekao je za AFP Himanshu Thakkar iz Južnoazijske mreže za brane, rijeke i ljude.

Klimatske promjene su dugoročni proces koji je već započeo. Učinci se već vide. Dakle, u svakom pogledu rijeke su u velikoj opasnosti. Katastrofu u Indiji očito je izazvao ledenjak koji je oslobodio zid vode koji se survao u dolinu u državi Uttarakhand, uništivši mostove i ceste te pogodivši dvije hidroelektrane. Desetine ljudi su poginuli, a više od 170 osoba je nestalo nakon nesreće na rijeci Dhauliganga, koja se uliva u Gang. Još nije jasno što je oštetilo ledenjak i pokrenulo nesreću, ali postoje sumnje da je možda pridonijela izgradnja hidroenergetskih projekata na području koje je vrlo seizmički aktivno.

Patricia Adams, izvršna direktorica nevladine organizacije za zaštitu okoline sa sjedištem u Kanadi, rekla je da je izgradnja brana na takvom području jednostavno preopasna, jer padine brda postaju nestabilne i uzrokuju klizišta.

Veliko istraživanje u 2019. godini pokazalo je da su se himalajski ledenjaci topili dvostruko brže u odnosu na prethodnih 25 godina.

Posljednjih godina u regiji su se dogodile i druge poplave. U 2013. godini oko 6.000 ljudi umrlo je kada su poplave i odroni odnijeli cijela sela u Uttarakhandu, dok su se rijeke nabujale od monsunskih kiša izlivale.

Post-covid sindrom postao vrlo ozbiljno stanje Sve je duža lista dijagnoza koje dolaze nakon preboljenja bolesti Covid-19, a prema najnovijim istraživanjima objavljenim u časopisu Lancet Psychology – svaki treći preživjeli covid-pacijent

42

će imati dijagnostikovane neurološke ili psihičke poremećaje i šest mjeseci nakon izlječenja.

U to istraživanje je bilo uključeno više od 230.000 pacijenta, a najčešće dijagnoze su bile anksiozni poremećaji (17 posto), poremećaji raspoloženja (14 posto), poremećaji zlouporabe droga i alkohola (7 posto) te nesanica (5 posto).

Po nekim smjernicama govore da posljedice znaju ostati i šest mjeseci, a da se nekim pacijentima znaju stvoriti ožiljne promjene na plućima. Pluća su takvo tkivo da će onda te ožiljne promjene ostati do kraja života.

Nedostatak vazduha, bolovi u grudima, kašalj – samo su neki od simptoma koje covid-19 ostavlja mjesecima za sobom.

Koronavirus djeluje i na nervni sistem, na osjećaj ukusa i mirisa kao i na još niz neuroloških problema koji se mogu javiti kod određenog broja pacijenata kao i hronični umor, nesanica, kognitivne smetnje i dr. Primijećene su i dugotrajne glavobolje i smetnje pamćenja. Upravo te dugotrajne glavobolje nijesu kao migrene, nego su tupe, nabijajuće, koje dugotrajno mogu djelovati.

- Želim da naglasim da je post-covid sindrom uistinu jedna ozbiljna medicinska dijagnoza, ne treba je zanemarivati.

Zdravstveni sistem treba preventivno da djeluje sada da bi te posljedice bile što manje s vremenom koje dolazi ispred nas – smatra naučnik prof. Ivan Đikić, prenosi Nova TV.

IZ MEDICINE Ne čekajte da ožednite jer tada ste već dehidrirali

U vrijeme velikih vrućina treba piti što više tečnosti, ali svako će količinu prilagoditi individualnim potrebama, kaže prof. Kristina Sauer sa njemačkog Univerziteta za prevenciju i upravljanje zdravstvom.

Količina tečnosti koju pojedinac treba da unese u organizam zavisi od nekoliko faktora.

Teoretski, i dok sjedite na kauču ili u kancelariji, a napolju su temperatura vazduha i njegova vlažnost vrlo visoki, postoji mogućnost da izgubite toliko tečnosti da na kraju možete da dehidrirate. To može rezultirati smanjenjem radnog učinka

i glavoboljom.

Dehidratacija podrazumijeva prekomjeran gubitak tjelesne tečnosti, a najčešće se javlja usljed infekcija kada se javljaju i dijareja, povraćanje, pretjerano znojenje ili kada se premalo unosi tečnosti. Kod hidratacije nije važna samo količina i vrsta tečnosti, već i pravilan pristup njenom unosu jer će jedino tijelo koje se pravilno hidrira moći optimalno da sprovodi sve svoje metaboličke procese.

Njemačko društvo za ishranu odraslim osobama preporučuje da u periodu od devet do 21 čas popiju oko pola litre vode tokom svaka tri sata, odnosno ukupno oko litar i po do dva litra vode.

Pivo i ostala pića koja sadrže alkohol nisu preporučljiva u vrijeme velikih vrućina jer je riječ o diureticima koji podstiču organizam na izbacivanje vode i toksina putem urinarnog trakta, a to može da rezultira povećanom dehidratacijom.

Dobro je znati da je žeđ znak upozorenja da vašem organizmu nedostaje tečnosti, i javlja se kada ste skoro dehidrirali, pa je najbolje piti svaki čas po manju količinu tečnosti, prije svega vode. Ljudi treće životne dobi ponekad ne osjećaju žeđ, pa ih treba podsjetiti da u organizam češće unose tečnost.

Prijete nam nove epidemije Pandemija Covida-19 prije godinu dana život nam je okrenula naglavačke, a pod posebnim mjerama živimo i dan-danas. Sve veći broj vakcinisanih i dolazak toplijeg vremena ulivaju nadu da ćemo stvari uskoro staviti pod kontrolu i vratiti se normalnom životu, ali pitanje je dokad.

Neki naučnici već upozoravaju da bi sljedeća pandemija mogla biti gora od kuge koja je ubila 75 milona ljudi, te da bi se s velikim zdravstvenim krizama mogli suočavati svakih pet godina.

- Čovječanstvo se mora pripremiti za još goru pandemiju od ove - upozorila je i dr Melanie Saville, šefica britanskog centra za istraživanje i razvoj vakcina CEPI. Prema mišljenju WHO-a mnogi virusi prijete cijelom svijetu u budućnosti.

Nipah virus - Ovaj virus opisuju kao jednu od najvećih prijetnji jer već sada mutira i 75 puta je smrtonosniji od Covida-19.

Do prenosa na čovjeka dolazi kada šišmiši svojim urinom ili slinom kontaminiraju voće koje se potom konzumira neoprano ili neoguljeno. Moguć je prenos i s čovjeka na čovjeka. Virus koji uzrokuje povraćanje, upalu pluća, otok mozga i epiliptične napadaje otkriven je 1998. godine u Maleziji. Stopa smrtnosti kreće se između 40 i 75 posto.

Zika - Epidemija ovog virusa širila se po američkom kontinentu tokom 2015. i 2016. godine iako se virus prvi put pojavio u jednoj šumi u Ugandi. Simptomi infekcije su temeperatura, osip, glavobolja i bol u mišićima… Dobra vijest je što su smrti uzrokovane ovom infekcijom izuzetno rijetke. No, najpogubniji uticaj virus ima na trudne žene koje ako se inficiraju, u nekim slučajevima, mogu roditi dijete s promijenjenim oblikom glave ili nekim drugim defektima.

Ebola - Opasna infekcija, koja je u razdoblju od 2013. do 2016. na zapadu Afrike ubila 11.300 ljudi, ponovno izaziva zabrinutost na tom kontinentu. Gvineja je i službeno objavila da se ponovno bori s epidemijom, dok je Bijela kuća upozorila na katastrofalne posljedice dođe li do nove eksplozije broja inficiranih.

Hemoragijska groznica Krim-Kongo - Srmtnost od ovog virusa je 40 puta veća nego u slučaju Covida. Bolest je uočena u Africi, na Balkanu, Bliskom istoku i Aziji. Čovjek se može inficirati u kontaktu sa zaraženom stokom ili jedući njihovo zaraženo meso.

Lassa groznica - Virus je otkriven 1969. godine u Nigeriji, a na ljude se prenosi kontaktom s mišjim izlučevinama. Simptomi infekcije su visoka temperatura, krvarenje desni i nizak krvnih pritisak. U nekim slučajevima može doći i do gubitka sluha.

Procjenjuje se da od infekcije Lassom godišnje umre oko 5.000 ljudi, a stopa smrtnosti slična je kao kod Covida.

MERS i SARS - Baš kao i Covid, za SARS se takođe vjeruje da je potekao od šišmiša u Kini. MERS se pak vjerojatno proširio sa šišmiša na deve i ljude, a prvi put je uočen u Saudijskoj Arabiji. WHO upozorava da MERS ima visoku stopu smrtnosti te da je potrebno osmisliti strategiju borbe. SARS je već uzrokovao globalnu epidemiju od 2002. do 2004. godine kada je ubio 774 osobe.

43

REGION 02. avgust – Poželjna imunizacija odrasle populacije je najmanje 90 posto - Slovenija Slovenska vlada ubrzava kampanju za vakcinaciju protiv covida-19, pa će centri za vakcinisanje ubuduće za sve biti otvoreni od 8 ujutro do 22 sata, a epidemiolozi upozoravaju ako se nivo vakcinisanih ne poveća zbog delta varijante jesenji talas bi mogao biti i gori nego lanjski.

- Ako želimo izbjeći četvrti talas epidemije i prepune bolnice, preporučuje se da se bar svi stariji od 40 godina što prije vakcinišu i tako zaštite od težeg toka bolesti. Poželjna imunizacija odrasle populacije je najmanje 90 posto - objavio je naučni Institut Jožef Štefan koji za vladu radi epidemijske prognoze i promoviše vakcinaciju.

U Sloveniji je trenutno potpuno vakcinisano 46 posto starijih od 18 godina i 60 posto starijih od 50 godina.

Prema podacima ministarstva zdravlja, trenutni reprodukcijski broj širenja virusa u Sloveniji je 1,25, a uz lokalne infekcije dnevno ima i 15-ak "importiranih".

- Opseg epidemije se povećava premda smo usred sezone godišnjih odmora koja djeluje kao djelomično 'zatvaranje', a lani je epidemija u to vrijeme bila u padu - navode epidemiolozi.

Upozoravaju da je u zadnje vrijeme među senkvenciranim uzorcima virusa skoro 100 posto onih delta varijante te bi u slučaju da se procenat vakcinisanih brzo ne poveća jesenji novi talas u pogledu broja dnevnih infekcija i hospitalizacija mogao biti gori nego lanjski, prenosi Hina.

ZC Vranje Ljiljana Antić.

Povodom tri godine na čelu vranjskog zdravstva u izjavi za zvaničan sajt ZC Vranje ona je potencirala "odgovorno finansijsko poslovanje".

- Najvažnije je da smo prekinuli sa praksom nenamjenskog trošenja novčanih sredstava – kazala je Antić.

Osim 317 miliona dinara otpisanog duga Antić je od značajnih rezultata potencirala rekonstrukciju paviljonskog dijela Bolnice "intenzivna", piše Vranjenews.

03. avgust - U Banjaluci počelo testiranje brzim antigenskim testovima – BiH

06. avgust - Nevakcinisani ne mogu da njeguju pacijente - Srbija

Institut za javno zdravlje Republike Srpske u Banjaluci počeo je sa testiranjem uzoraka građana na virus korona brzim antigenskim testovima (BAT), čija cijena iznosi 35 KM, potvrđeno je Srni u Institutu.

Testiranje se obavlja svaki radni dan i subotom od 7.30 do 12.00 časova u krugu Instituta i nije potrebno zakazivanje termina.

Iz Instituta navode da se nalazi mogu dobiti mejlom ili podići lično pola časa nakon testiranja brzim antigenskim testom.

Prema zahtjevu, nalaz se izdaje i na engleskom i na njemačkom jeziku i ima kju ar kod, piše Srna.

Nema nikakve dileme da je stav cijelog zdravstva o potrebi vakcinacije potpuno jedinstven, dok protiv toga govore pojedinci, izjavio je epidemiolog i član Kriznog štaba prof. dr Predrag Kon i poručio da u narednom periodu moraju da budu razriješene dileme oko vakcina ili će se svaki put saplitati prilikom uvođenja bilo koje nove vakcine.

On je, u serijalu razgovora Destinacija za FoNet, o aspektima i posljedicama pandemije predočio da se pitanje nevakcinisanih zdravstvenih radnika ne može riješiti drugačije osim obaveznom vakcinacijom, jer nevakcinisani, zbog opasnosti od infekcije, ne mogu da njeguju pacijente, prenio je N1.

Upitan da li to znači da bi nevakcinisani medicinski radnici trebalo da dobiju otkaz, on je odgovorio da ne može da ide tako daleko.

Napomenuo je, međutim, da je u SAD, kada je uvedena obavezna vakcinacija protiv gripa, vakcinisano 98 odsto zdravstvenih radnika, dok dva odsto nije.

- Tih dva odsto su otpušteni i na taj način je to razriješeno i više nije bilo takih problema - objasnio je prof. Kon i ukazao na

03. avgust - Više od 300 miliona dugovanja ZC Vranje proglasili za javni dug - Srbija Država Srbija proglasila je za javni dug 220 miliona dinara potraživanja dobavljača prema Zdravstvenom centru Vranje za ljekove krajem 2020. godine i nedavno, 30. jula, još 97 miliona dinara dugovanja ZC za sanitetski materijal, izjavila je direktorka

44

04. avgust – U Srpskoj potpuno vakcinisano 15 odsto punoljetnih građana - BiH Za pet i po mjeseci, od kada u Srpskoj traje imunizacija protiv korona virusa, kompletno je vakcinisano 137.420 građana ili skoro 15 odsto punoljetne populacije.

Podaci Instituta za javno zdravlje RS pokazuju da je, od 15. februara do 30. jula, prvu dozu vakcine primilo 237.890 ljudi, što je nešto više od četvrtine stanovništva starijeg od 18 godina.

Ministar Alen Šeranić rekao je da je zadovoljan dosadašnjim odzivom građana na masovnu vakcinaciju. Podsjeća da je, u borbi protiv korone, upravo u ovo vrijeme ključno da se postigne što veći obuhvat imunizacije, posebno kada dolaze novi sojevi virusa koji se mnogo brže šire od prethodnih, piše Srpskainfo.

činjenicu da u ovoj situaciji nevakcinisana osoba ne može da radi, piše Nedeljnik.rs.

08. avgust - Dva smrtna slučaja groznice Zapadnog Nila u Srbiji

06. avgust - Stiglo pola miliona doza vakcina Sinofarm - BiH

Institut za javno zdravlje Srbije Dr Milan Jovanović Batut saopštio je da su na teritoriji Srbije do 6. avgusta ove godine registrovana prva dva potvrđena slučaja obolijevanja od groznice Zapadnog Nila, koja su se završila smrtnim ishodom.

Pola miliona doza vakcina protiv koronavirusa Sinofarm stiglo je u Bosnu i Hercegovinu iz Kine.

Ovu pošiljku su na Međunarodnom aerodromu u Sarajevu dočekali vršitelj dužnosti direktora Zavoda za javno zdravlje Federacije Bosne i Hercegovine Siniša Skočibušić i zamjenik ambasadora NR Kine u BiH Miao Dake.

Ove vakcine je Federacija BiH kupila direktnom nabavkom od kineskog proizvođača.

To je do sada najveća pojedinačna isporuka vakcina protiv koronavirusa za Bosnu i Hercegovinu.

Za ovu nabavku uplaćeno je 12,5 miliona KM (oko šest miliona eura).

Uskoro se očekuje i isporuka pola miliona doza AstraZeneke, što je donacija iz Austrije. Dolaskom ovog broja vakcina moglo bi se krenuti u masovniju vakcinaciju građana u BiH, piše N1 Sarajevo.

07. avgust - Vakcinišu turiste i doniraju doze a lageri i dalje puni - Hrvatska Evropski prosjek imunizacije je oko 60 posto odrasle populacije, a Hrvatska nije došla ni na 45 posto. Na raspolaganju su svim građanima kao i turistima sve vrste vakcina, osim kineskih i ruskih. Svakog dana prvu ili drugu dozu dobije oko desetak hiljada ljudi dnevno.

No, na lageru je oko 800.000 neiskorištenih doza. Pitanje je koliko one još dugo traju i kada će se, koliko god to izbjegavali, baciti.

- Prvim vakcinama kojima ističe rok trajanja, a to je krajem desetog mjeseca imamo 60.000 doza, to su AstraZeneca vakcine i dio toga je namijenjen za donacije - poručio je epidemiolog dr Bernard Kaić.

Hrvatska je dosad donirala 370.000 doza. U Bosnu i Hercegovinu je otišlo 240.000, u Crnu Goru, Kosovo po 30.000, Albaniji, Sjevernoj Makedoniji i Kirgistanu po 20.000 i Butanu 10.000 doza.

- Propale bi velike količine vakcina da se sad svi prestanu vakcinisati, svi koji su planirali do kraja osmog, devetog, desetog mjeseca, ali ako nastavimo ovim tempom neće propasti ništa.

Doniramo zato jer tako odluči Vlada, ali nije razlog da ne propadne – kazao je dr Kaić, piše Danas.hr.

08. avgust - Austrija donira 500.000 vakcina protiv koronavirusa - BiH Austrija je Bosni i Hercegovini donira pola miliona vakcina protiv koronavirusa proizvođača AstraZeneca.

– Raduje me što možemo direktnom isporukom vakcina pomoći BiH – naglasio je austrijski kancelar Sebastijan Kurc.

Pod koordinacijom Beča do sada je više od 650.000 vakcina donacija EU stavljena na raspolaganje državama Zapadnog Balkana, a BiH je od toga dobila 214.000 doza, prenose Vesti.

Groznica Zapadnog Nila registrovana je kod osoba muškog i ženskog pola od 63 i 50 godina koje su već imale hronična oboljenja, a živjele su u Južnobačkom i Sremskom okrugu, objavljeno je na sajtu Batuta.

Na osnovu izvještaja Zavoda za biocide i medicinsku ekologiju od 27. jula, prisustvo genoma virusa Zapadnog Nila otkriveno je u domaćim komarcima Culex pipiens sa šest lokacija na teritoriji Pančeva i dvije lokacije na teritoriji grada Beograda.

Do 30. jula i u zemljama Evropske unije u humanoj populaciji prijavljeno je obolijevanje od groznice Zapadnog Nila, u Italiji, prenosi Tanjug.

09. avgust - Nevakcinisani đaci radiće test svake nedjelje - Srbija Virusolog i članica Kriznog štaba dr Tanja Jovanović izjavila je da je važno da se nastava vrati u realne okvire, zbog čega je, prema njenim riječima, važna vakcinacija đaka od 12 godina pa naviše, koji će morati da rade test svake nedjelje ukoliko nijesu imunizovani.

– Bila bi velika šteta da i ove godine nastava počne na onlajn platformi. Ukoliko se ne vakcinišu, đaci stariji od 12 godina moraće da bar jednom nedjeljno rade testiranje na kovid 19 – rekla je dr Jovanović, koja podržava predlog epidemiologa dr Predraga Kona o odvajanju vakcinisanih i nevakcinisanih đaka starijih od 12 godina.

Ona je rekla da se nešto slično sprovodi sa studentima Medicinskog fakulteta.

– Naši studenti su se odazvali pozivu za vakcinaciju, tako da je više od 75 odsto studenata Medicinskog fakulteta u Beogradu vakcinisano, a za one koji su manjina, javljaju se njihovi roditelji da skrenu pažnju da je PCR testiranje skupo – 9.000 dinara.

Ali izbor postoji – da dobiju besplatnu vakcinu ili da se testiraju ukoliko ne žele da prime tu vakcinu – istakla je Jovanović, prenosi Kurir.

45

09. avgust - Nove restriktivne mjere - Sjeverna Makedonija Uvođenje restriktivnih mjera zbog pandemije koronavirusa u Sjevernoj Makedoniji od 15. avgusta važno je za početak školske godine od 1. septembra i za uspješan popis stanovništva i završetak lokalnih izbora, izjavio je premijer te zemlje Zoran Zaev.

18. avgust - Nove mjere povećale interes za vakcinaciju – S. Makedonija

Vlada Sjeverne Makedonije je donijela odluku o uvođenju novih restriktivnih mjera sa ciljem da spriječi širenje novog delta soja koronavirusa i spriječi pritisak na bolnice, prenijela je agencija MIA. Zaev je istakao da je ugostiteljskim objektima ostavljeno osam dana da se reorganizuju, budući da je sada period organizovanja svadbenih proslava i veselja.

Prema njegovim riječima, poslije 15. avgusta, neće biti moguće organizovati proslave u zatvorenom prostoru, a ugostiteljske objekte, pozorišta, koncerte, kulturna dešavanja i seminare mogu da posjećuju samo građani koji imaju potvrdu da su primili bar jednu dozu vakcine protiv koronavirusa, prenose Vesti online.

U Sjevernoj Makedoniji kada su uvedene mjere, u jednom danu vakcinisano je 12.000 građana prvom dozom.

U Sjevernoj Makedoniji pooštrene su postojeće mjere ograničenja. Samo vakcinisani, barem jednom dozom, kao i oni koji su preležali covid u proteklih 45 dana, mogu ući u ugostiteljske objekte, kladionice, kasina, šoping centre ili posjetiti kulturne i sportske događaje, kao i konferencije, obuke i seminare.

Od prvog septembra u zemlju mogu ući domaći i strani državljani koji imaju negativan PCR test ili potvrdu da su vakcinisani. Ako nemaju jedan od tih dokumenata – idu u sedmodnevni kućni karantin.

12. avgust - Skače broj inficiranih, a država prestaje da plaća testove na koronu - Slovenija

19. avgust – Korona stigla i u Dom za stare gdje su svi već vakcinisani - Hrvatska

U Sloveniji je u poslednja 24 sata drugi dan zaredom potvrđeno 248 inficiranih korona virusom, ali uz viši procenat pozitivnih nalaza zemlja je ušla u takozvanu narandžastu fazu epidemije, dok vlasti najavljuju strože uslove na jesen za one koji nijesu vakcinisani. Najavljuju se stroži uslovi za rad, školovanje i druge aktivnosti. Tako će uslov obavljanja testa kojim se utvrđuje da li ste preboljeli covid – 19 ili vakcinisani biti osnovno mjerilo za djelovanje zdravstva, socijalnih ustanova, sporta i javnog života generalno, kazao je u razgovoru za Slovenački radio direktor slovenačkog Instituta za javno zdravlje (NIJZ) dr Milan Krek.

Budući da država od 23. avgusta prestaje da plaća testiranja na korona virus, to znači da će taj trošak pasti na preduzeća, ili na poslodavce ili na zaposlene, što znači da im, ako nijesu vakcinisani, možda prijeti i otkaz, ako poslodavci neće da preuzmu taj trošak, što zavisi od njih samih, kazao je dr Krek, podsjetivši da je stopa imunizacije u državi daleko od željene, prenosi Tanjug.

U Domu za starije osobe Trešnjevka u Zagrebu ponovno se 'probio' koronavirus. Tamo su na covid-19 pozitivna 22 štićenika doma, od kojih samo dvoje nije vakcinisano, a uz njih je pozitivan i jedan radnik. Inače, štićenici tog Doma vakcinisali su se među prvima, prije gotovo osam mjeseci, javlja RTL Danas.

- Obustavljene su posjete na Odjeljenju za pojačanu njegu, a svim se korisnicima u svrhu sprječavanja širenja infekcije obroci dostavljaju u sobe. Korisnici pozitivni na COVID-19 imaju znatno slabije simptome te im je opšte zdravstveno stanje puno bolje nego što je bilo tokom prve pojave infekcije - odgovorili su iz Doma na Trešnjevci.

U 11 domova u nadležnosti Grada Zagreba vakcinisano je 91 posto korisnika i 66 posto zaposlenih.

U Hrvatskoj je najviše pacijenata s Covidom-19 u KBC-u Split, više od 50 ili gotovo svaki četvrti hospitalizovani u zemlji.

U odnosu na nedjelju ranije, inficiranih je 50 posto više. Ministar zdravlja Vili Beroš je izjavio da se ne treba zavaravati i da je ovo početak četvrtog talasa.

- U ovom trenutku radi se i o epidemiji nevakcinisanih, jer bez ikakve sumnje epidemija pogađa one koji nijesu vakcinisani - kazao je ministar Beroš.

Njegove tvrdnje potvrđuju i podaci prema kojima od 3697

16. avgust - Srbija kreće s trećom dozom vakcina protiv Covida-19 Primjena treće doze vakcina protiv covida-19 počeće u Srbiji 17. avgusta, saopštila je srbijanska vlada, i mogu je dobiti

46

građani koji su drugom dozom vakcinisani prije najmanje 180 dana. Tzv. buster dozu mogu primiti svi koji žele, nezavisno o tome spadaju li u grupe kojima je preporučena dodatna vakcinacija.

Uslov je da je od druge doze prošlo šest mjeseci, a građani se ne moraju sami javljati, već trebaju da sačekaju poziv eUprave. Moći će da biraju vakcinu, što znači da dopunska doza može biti drugačija od onih kojima su već vakcinisani ili revakcinisani.

U Srbiji trenutno postoje četiri vrste vakcina i svih ima dovoljno, od kineskog Sinopharma i ruskog Sputnjika do vakcina priznatih u EU - Pfizer/BioNTech i AstraZeneca.

Dopunsko vakcinisanje se preporučuje osobama s narušenim imunitetom ili stanjima imunosupresije, primaocima transplantata koštane srži i organa te osobama na hemodijalizi.

Treća doza savjetuje se i starijima od 70 godina, korisnicima domova za starije i ustanovama socijalne zaštite te radnicima u tim ustanovama, kao i građanima koji često putuju u inostranstvo, prenosi Hina.

inficiranih u poslednjih 14 dana 86 posto nije vakcinisano, a od 221 hospitalizovane osobe 87,5 posto nije primilo vakcinu, kao ni 80 posto od 254 preminulih.

21. avgust - Kapaciteti kovid bolnica neće biti dovoljni - Srbija - Kapaciteti postojećih kovid bolnica neće biti dovoljni da zbrinu sve oboljele i vrlo je izvjesno da ćemo ponovo imati opterećenje ne-kovid Sistema - izjavio je za dnevni list Danas koordinator kovid bolnica na jugu Srbije dr Radmilo Janković i upozorio da bi već slledeće nedjelje moglo da bude 3.000 inficiranih dnevno, prenosi N1.

Janković je upozorio da, ako nema nikakvog poštovanja mjera, i ako nema nikakvih koraka da se nešto preduzme, ne može se očekivati ništa drugačije.

- Mi trenutno imamo oko 30 prijema dnevno u kovid bolnici u Kruševcu. Bolnice u Kruševcu i Batajnici imaju kapacitet od oko 1.500 mjesta, trenutno smo negdje na polovini. Bolnica u Novom Sadu, u kojoj će biti 500 mjesta, trebalo bi da bude otvorena za desetak dana. I pored toga, ne vjerujem da će ovi kapaciteti biti dovoljni - upozorio je dr Janković.

- Treća doza, da, i ja bih rekao prije svega Fajzer vakcine.

Jer ako nakon prve dvije doze Sinofarma nije došlo do stvaranja odgovarajuće zaštite, zašto bi kod treće doze bilo drugačije - zaključio je dr Janković, prenosi Nedeljnik.rs.

22. avgust – Počela vakcinacija djece - Hrvatska Dr Dobrica Rončević, glavni epidemiolog Primorskogoranske županije, prokomentirao je za televiziju N1 porast broja inficiranih koronavirusom.

Bio je relativno mali odaziv, odvija se po sistemu otvorenih vrata. Sistemsko organizovanje vakcinisanja od strane školske medicine koja će preuzeti tu ulogu još nije formalno riješeno. Nadaju se uputama koje će prije početka godine regulisati taj dio priče, prenosi Danas.hr.

23. avgust - Odredili karantin za više od 600 maturanata nakon izleta u Grčku - Slovenija Slovenske zdravstvene vlasti su ponovo upozorile na rizik putovanja u epidemiološke "crvene" destinacije u Evropi, nakon što su nove infekcije otkrivene u grupi od preko 600 mladih i njihovih pratilaca koji su boravili na izletu u Grčkoj.

Riječ je o maturantima koji su sredinom mjeseca boravili u grčkim ljetovalištima, najviše na ostrvu na Krfu. Među njima je već potvrđeno 42 pozitivnih na koronavirus, a 10-dnevni karantin određen je za više od 600 osoba, među kojima su i kontakti koje su imali u Sloveniji, kazao je Milan Krek, direktor Nacionalnog Instituta za javno zdravlje, prenosi Net.hr.

23. avgust - Počela vakcinacija djece protiv virusa korona u Srpskoj - BiH U Republici Srpskoj protiv virusa korona vakcinisano je prvo dijete starije od 12 godina u regionalnom centru Instituta za javno zdravlje Republike Srpske u Zvorniku. Vakcinisan je dječak od 15 godina, saopštili su iz Instituta za javno zdravlje Republike Srpske.

- Svi roditelji koji to žele, mogu da dovedu svoju djecu stariju od 12 godina na vakcinaciju protiv kovida. Vakcinaciju mogu obaviti u pripadajućim domovima zdravlja, odnosno vakcinalnim centrima/punktovima ili u regionalnim centrima Instituta - saopštili su iz Instituta.

Vakcina protiv kovida proizvođača Fajzer/Biontek odobrena je za upotrebu kod djece starije od 12 godina.

- Prije vakcinacije je neophodno da nadležni doktor utvrdi da ne postoje kontraindikacije, niti privremene niti trajne. Zahtjev za vakcinaciju za maloljetnu djecu potpisuje roditelj/staratelj. U našem regionalnom centru u Zvorniku, vakcinisan je petnaestogodišnjak, među prvima ovog uzrasta sa regije koju pokriva naš centar u Zvorniku - saopšteno je iz Instituta, piše Srpskainfo.

24. avgust – Pooštravaju se pravila za nevakcinisane zdravstvene radnike - Srbija

- Naša županija je i dalje u zelenom, imamo kapacitet za porast broja slučajeva, ali to nije razlog za veselje. Stranci dosta paze da je epidemiološka situacija povoljna jer im je to znak sigurnosti na određenome području - kazao je dr Rončević i dodao da se još uvijek očekuje dolazak njemačkih turista koji bi sezonu produžili do sredine septembra.

Istakao je da je započeta vakcinacija djece pred početak školske godine.

- Pfizerova i Modernina vakcina registrovana su od 12. godine. Počeli smo vakcinaciju tih dobnih grupa, prvenstveno onih koji su zbog bolesti osjetljivi.

Bez vakcinacije zaposleni u zdravstvu neće moći da rade sa pacijentima. Ljekar koji se dovede u tu situaciju, a raspoređen je, recimo, u kovid-centar, na kraju mjeseca umjesto oko 180.000 dinara, koliko sada prima sa stimulacijom i dežurstvima, može da računa da neće dosegnuti ni polovinu tog iznosa.

Iako će praksa koju je započeo KC Niš da se nevakcinisani ljekari i osoblje prebacuju na administrativne poslove biti primijenjena i u drugim centrima, u zdravstvenim ustanovama generalno ne očekuju veće probleme.

U KBZ Zemun kako je rekao direktor dr Dragoš Stojanović, zadovoljni su odzivom zaposlenih na vakcinaciju, dok u KBC Kragujevac direktor dr Predrag Sazdanović ne zna šta da radi sa 30 odsto nevakcinisanih, Novosti.

47

25. avgust - Zaposlenim u školama prijeti otkaz ako odbiju da se testiraju ili ne nose maske - Slovenija U Sloveniji počinje nova školska godina, a direktori škola dobili su naredbu po kojoj odbijanje zaposlenih da se testiraju na koronavirus može biti razlog za otkaz.

Za sve zaposlene u školi na snazi je uslov PCT (preboljeli, vakcinisani, testirani), što znači da se oni koji nijesu vakcinisani ili preboljeli covid-19 moraju svake nedelje testirati, što je cirkularnim pismom mistarstva obrazovanja određeno kao radna obaveza.

Neopravdano odbijanje testiranja smatraće se kršenjem obaveze iz radnog odnosa, što znači da se zaposlenom izdaje pismeno upozorenje pred otkaz ili se pokreće postupak otkaza, a isto važi ako zaposleni odbije da nosi zaštitnu masku, objasnilo je ministarstvo.

S druge strane, ako učenik ne nosi masku njemu se ne smije zabraniti ulazak u učionicu, ali direktor o toj obavezi mora da obavijesti njegove roditelje, te slučaj preda nadležnoj inspekciji.

Uprkos tome, vlada najesen i zimu ne planira veća zatvaranja društvenih aktivnosti, te obrazovnog sistema jer smatra da se dosljednom primjenom PCT uslova stanje može držati pod kontrolom, prenosi Hina.

27. avgust – U školama obavezne maske – BiH Ministarstvo prosvjete i kulture RS uputilo je svim osnovnim i srednjim školama zvanične preporuke za odvijanje nastave u školama za školsku 2021/22. godinu koje je propisao Institut za javno zdravlje RS. Pored opštih preporuka za organiazciju nastavnog procesa, Institut je propisao i preporuke za zaposleno osoblje i preporuke za učenike u uslovima pandemije, kao i preporuke za upotrebu maski.

– Direktori škola su dužni da sprovode mjere bezbjednosti za zaštitu zdravlja učenika i nastavnika i njihove sigurnosti u školi u skladu sa propisima kojima se uređuje oblast osnovnog vaspitanja i obrazovanja i u skladu sa preporukama Instituta- saopšteno je iz Ministarstva.

Učenici bi trebalo prije polaksa u školu da mjere temperaturu, svi koji imaju simptome bolesti ili su bili u kontaktu sa inficiranima ostaju kod kuće. Isto važi i za prosvjetare.

Nastavno i drugo osoblje u obavezi je da nosi zaštitne maske cijelo vrijeme boravka u školi. Potrebno je voditi računa o fizičkoj distanci i održavanju higijene. Škola počinje 1. septembra, a časovi će trajati 45 minuta.

Nije preporučljivo da učenici izlaze za vrijeme malog odmora, piše Srpskainfo.

27. avgust - Đacima kompleti za samotestiranje - Slovenija Školska godina za učenike osnovnih i srednjih škola u Sloveniji počinje 1. septembra, a u apotekama će moći da dobiju setove brzih testova na korona virus, koje će sami koristiti na testiranju kod kuće.

- U slučaju pozitivnog testa ili simptoma infekcije, učenik ili njegov roditelj ili staratelj moraju da obavijeste ličnog ljekara i

48

da ostanu u izolaciji - izjavio je novinarima državni sekretar u ministarstvu zdravlja Robert Cugelj.

Ako se infekcija potvrdi poslije brzog testa i naknadnog PCR testa, učeniku se određuje karantin, a ako je PCR test negativan, učenik se ponovo uključuje u obrazovni proces.

Takvo samotestiranje biće obavezno za učenike tri završna razreda srednjih škola i studente, a za sada je predviđeno da se radi jednom nedjeljno.

Upitan da li će se rezultati samotestiranja provjeravati, Cugelj je rekao da to nije predviđeno i da se ide na povjerenje, prenijela je agencija Hina.

29. avgust - Među preminulima u avgustu i 10 odsto vakcinisanih – S. Makedonija U Sjevernoj Makedoniji je u prethodnoj sedmici zabilježen "rapidan rast reinfekcije kovidom 19 - objavilo je Ministarstvo zdravlja.

U saopštenju se navodi da je od 15. do 22. avgusta "detektovan rapidan rast reinfekcije koronom" i precizira se da su se u prošloj nedjelji u Sjevernoj Makedoniji ponovo inficirale 54 osobe, dok je od početka pandemije do 22. avgusta detektovan ukupno 351 slučaj ponovne infencije korona virusom.

Prema analizi Ministarstva zdravlja, u prethodne tri sedmice je od posljedica kovida umrlo 276 osoba, od kojih je 10 odsto bilo vakcinisano, prenosi RTCG. 31. avgust - Slovenija počela da koristi novi lijek za liječenje covid-19 Slovenija je počela da koristiti tretman liječenja monoklonskim antitijelima na nekim pacijentima inficiranim korona virusom, saopštilo je Ministarstvo zdravlja te zemlje.

Slovenija je primila 1.000 doza eksperimentalnog lijeka kojeg je razvila američka biotehnološka kompanija Regeneron, kao dio ugovora s Evropskom unijom, prenosi Tanjug, pozivajući se na agenciju STA. Lijek ima trenutnu dozvolu Agencije za ljekove Slovenije i daje se pacijentima s teškim simptomima u ranom stadijumu korona virusa.

Početkom jula Slovenija je izrazila interes za nabavku 1.000 doza lijeka s monoklonskim antitijelima, Sotromivaba, kojeg proizvodi britanska farmaceutska kompanija GSK. Zvaničnici Ministarstva zdravlja Slovenije razgovarali su s predstavnicima kompanije Pfizer o upotrebi njihovog tretmana monoklonskim antitijelima koji razvijaju, prenosi Al Jazeera.

Ministarstvo zdravlja Crne Gore

Finansira EU

Saopštenje za medije

DOJENJE - NAJBOLJI POČETAK ŽIVOTA UNICEF i SZO preporučuju da majke počnu s dojenjem već u prvom satu nakon rođenja djeteta i da nastave s isključivim dojenjem svoje bebe tokom prvih 6 mjeseci njenog života i tokom pandemije koronavirusa PODGORICA, 3. AVGUST 2021. – Tokom posljednje decenije, u Crnoj Gori je porasla svijest o značaju dojenja, što je dovelo i do većeg dojenja u praksi. Naime, 2009. je samo 1 od 5 beba isključivo dojena 3 do 6 mjeseci, dok to isto sada važi za svaku drugu bebu.

Međutim, još je dosta posla pred nama posebno kada je u pitanju pružanje adekvatne podrške majkama da počnu da doje odmah nakon porođaja i da nastave da doje pošto izađu iz porodilišta. U Crnoj Gori je svega jedna četvrtina majki djece starosti od 0 do 6 godina podojila svoju bebu u prvih sat vremena nakon porođaja. 3 od 5 majki potvrdilo je da je njihova beba dohranjivana u porodilištu. Gotovo sve majke (94%) slažu se da je potrebno poboljšati podršku koju majke dobijaju od zdravstvenih radnika kako bi što uspješnije dojile.

Ovo su samo neki od ključnih nalaza istraživanja na nacionalno reprezentativnom uzorku od hiljadu roditelja i staratelja djece uzrasta 0-6 godina koje je istraživačka agencija Ipsos sprovela uz podršku UNICEF-a i EU u martu ove godine. Nalazi istraživanja objavljeni su danas povodom Svjetske nedjelje dojenja koja se tradicionalno obilježava tokom prve sedmice avgusta kako bi se podigla svijest da je dojenje najbolji početak života i da od njega doživotno imaju koristi i majka i beba. Istraživanja pokazuju da isključivo dojenje ima bitnu ulogu u zaštiti od prekomjerne težine i gojaznosti u djetinjstvu. Dojenje je i moćna odbrana od rizika da se razviju hronične bolesti kasnije u životu.

Iako je dojenje prirodan čin, riječ je i o ponašanju koje se uči. Veliki broj istraživanja ukazuje na to da je majkama potrebna aktivna podrška za uspostavljanje i održavanje odgovarajućih praksi dojenja. „Rano dojenje ne može zamijeniti nijedna adaptirana formula, kao što ni blizinu i sigurnost koju pruža majčino naručje ne može zamijeniti nijedna druga vrsta pažnje. Želimo da se naša djeca razvijaju i rastu u zdravom okruženju i ja vjerujem da će uspostavljanje Nacionalnog komiteta za dojenje značajno doprinijeti realizaciji svih zacrtanih aktivnosti koje za krajnji cilj imaju povećanje stope dojenja“, istakla je ministarka zdravlja dr Jelena Borovinić Bojović.

Svjetska zdravstvena organizacija i UNICEF pokrenuli su inicijativu „Porodilišta po mjeri beba“ (Baby-Friendly Hospital Initiative) 1992. godine, kako bi podržali dojenje u porodilištima. Zahvaljujući podršci UNICEF-a, u Crnoj Gori je inicijativa „Porodilišta po mjeri beba“ uvedena 2000. godine u sedam od ukupno jedanaest porodilišta, ali je potrebno uložiti dodatne napore kako bi se ovaj proces doveo do kraja i uskladio sa najnovijim međunarodnim standardima. Inicijativa „Porodilišta po mjeri beba“ podrazumijeva deset koraka za podsticanje uspješnog dojenja, kao što su: informisanje majki o prednostima dojenja; obučavanje stručnog osoblja za pružanje podrške majkama da doje; obezbjeđivanje majkama i bebama da budu zajedno u porodilištu 24 sata dnevno; i utvrđivanje standarda za uspostavljanje i rad grupa za podršku dojenju nakon otpusta iz porodilišta. „UNICEF će nastaviti da podržava Crnu Goru u unapređivanju kvaliteta zdravstvenih usluga kako bi svaka beba dobila najbolji početak života. On se obezbjeđuje dojenjem odmah po rođenju, kao i kroz aktivnu podršku majkama da nastave da doje od strane zdravstvenih službi, porodice i na radnom mjestu“, poručio je Huan Santander, šef predstavništva UNICEF-a u Crnoj Gori.

UNICEF i SZO preporučuju da majke počnu s dojenjem već u prvom satu nakon rođenja djeteta i da nastave s isključivim dojenjem svoje bebe tokom prvih 6 mjeseci njenog života. Šefica Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) u Crnoj Gori dr Mina Brajović ističe da majke mogu i treba da doje i tokom pandemije koronavirusa.

50

UNICEF CG - Duško Miljanić „Dostupna istraživanja ukazuju da žene s COVID-om-19 mogu da doje ako žele preduzimajući sljedeće mjere predostrožnosti: nošenje maske dok doje kako bi se obezbijedila higijena disanja; pranje ruku 20 sekundi prije i nakon što dodiruju bebu i čišćenje i dezinfikovanje svih površina koje dodiruju“, objasnila je Brajović.

Ona je istakla i da su otprilike samo 13 odsto novorođenčadi isključivo dojeni tokom prvih 6 mjeseci života u evropskoj regiji SZO, koja ima nižu stopu dojenja nego sve druge regije.

Zahvaljujući podršci EU i UNICEF-a, na jesen će biti organizovana obuka zdravstvenih radnika o inicijativi „Porodilišta po mjeri beba“ u Crnoj Gori. Nakon toga će uslijediti procjena stanja u svim porodilištima kako bi se izradio plan podrške za dostizanje međunarodnih standarda porodilišta po mjeri beba. Uz podršku EU i UNICEF-a, Ministarstvo zdravlja će takođe raditi na usklađivanju Nacionalnog kodeksa o reklamiranju zamjena za majčino mlijeko s međunarodnim standardima Svjetske zdravstvene organizacije, čija Mreža za globalni monitoring i podršku sprovođenju Međunarodnog kodeksa o reklamiranju zamjena za majčino mlijeko, poznata kao NetCode, ima za cilj sprečavanje neadekvatnog reklamiranja zamjena za majčino mlijeko.

Istraživanje sprovedeno među roditeljima djece starosti od 0 do 6 godina dostupno je na: https://www.unicef.org/montenegro/media/19016/file/Istrazivanje%20o%20ranom%20razvoju%20djece%20maj%202021.pdf Smjernice SZO za majke s Covid-om-19 u vezi s dojenjem i brigom o novorođenčadi su dostupne na: https://www.unicef.org/montenegro/price/briga-za-novoro%C4%91en%C4%8Dad-i-majke-s-covidom-19-spre%C4%8Davanje-zaraze-i -kontrola-bolesti-kod-dojilja Informacije o deset koraka ka uspješnom dojenju i porodilištima po mjeri beba su dostupne na: https://www.who.int/teams/nutrition-and-food-safety/food-and-nutrition-actions-in-health-systems/ten-steps-to-successful-breastfeeding Međunarodni kodeks o reklamiranju zamjena za majčino mlijeko dostupan je na: https://apps.who.int/nutrition/netcode/resolutions/en/index.html

51

Dr Biljana Ivelja, pedijatar Dom zdravlja, Cetinje

Vitamin D pripada grupi steroidnih jedinjenja od kojih najveći značaj imaju vitamini D2- ergokalciferol biljnog porijekla i D3- holekalciferol koji nastaje iz holesterola animalnog porijekla.

Oko 80% vitamina D se sintetiše u koži kada je izložena sunčevoj svjetlosti, zbog čega se naziva još i “vitamin sunca”, dok se oko 20% u ljudskom organizmu obezbjeđuje iz hrane i dijetetskih suplemenata U koži se normalno stvara 7-dehidroholesterol, koji se pod dejstvom ultravioletnog zračenja prevodi u provitamin D, a

52

on dalje pod uticajem tjelesne toplote u vitamin D3 (holekalciferol). Da bi ispoljio fiziološki efekat vitamin D mora proći dvije metaboličke reakcije hidroksilacije, Prva metabolička reakcija se odvija u jetri i predstavlja prevođenje vitamina D3 u kalcidiol (25-OH-vitamin D3), koji se dalje transportuje cirkulacijom do bubrega gdje se odvija druga hidroksilacija. U bubrezima se stvara više od 50 identifikovanih metabolita. Kalcitriol (1,25-(OH)2vitamin D3) je najaktivniji metabolit vitamina D3, koji djeluje

brzo i snažno na transport kalcijuma, odnosno na regulaciju homeostaze kalcijuma i fosfora, kroz njihovu povećanu apsorpciju u crijevima i stimulaciju depozicije kalcijuma u kostima.

Zbog svojih mnogobrojnih funkcija vitamin D se smatra hormonom a ne klasičnim vitaminom. Raspon funkcija vitamina D u organizmu je izuzetno veliki i uključuje regulaciju rasta ćelija i međućelijsku komunikaciju, neuromuskulaturnu i imunološku funkciju, smanjenje zapaljenskih procesa.

Nedostatak vitamina D u ranom dječjem uzrastu može imati negativne posljedice na kalcifikaciju kostiju što dovodi do pojave rahitisa.

Vitamin D ne stvara se tokom trudnoće u dovoljnoj količini, takođe ne prolazi kroz placentu, odnosno sa majke na dijete, što predstavlja rizik za deficit vitamina D kod novorođenčeta i odojčeta. Majčino mlijeko takođe ima male količine vitamina D, dok se u većini adaptiranih mliječnih formula dodaje vitamin D. I pored toga su preporuke Američkog Pedijatrijskog društva da preparate vitamina D treba davati djeci koja su na prirodnoj, ali i na vještačkoj ishrani, i nastaviti sve dok dijete ne konzumira dnevno 1L mlijeka obogaćenog vitaminima ili 1 L mliječne formule.

U kliničkoj slici rahitisa kao rani simptomi javljaju se razdražljivost, pojačano znojenje, zamor, slabije uzimanje obroka a potom dominiraju skeletni deformiteti, razmekšavaju kosti

glave, kasnije se zatvara velika fontanela, kasni denticija. Grudni koš dobija zvonasti oblik, sa karakterističnim zadebljanjima na rebrima u vidu brojanica i ulegnutim središnjim dijelom grudnog koša. Uočavaju se deformiteti kičme, a pri prvim koracima i deformiteti nogu u obliku slova O ili X. Profilaksa rahitisa je počela još u 19-om vijeku primjenom ribljeg ulja kao bogatog izvora vitamina D. Od sedamdesetih godina 20-tog vijeka počela je primjena suplemenata vitamina D u vidu vodenog ili uljanog rastvora.

Pokazalo se da je najbolji oblik preparata vitamina D uljani rastvor, koji se primjenjuje prema svim Evropskim i nacionalnim preporukama od 8. dana života, svakodnevno, do navršenih godinu dana, kao i u drugoj i trećoj godini tokom zimskih mjeseci (od oktobra do marta) u dozi od 400 IJ na dan.

Posljednjih godina se otkrivaju nove funkcije vitamina D a jedna od najvažnijih je njegov efekat na imunski sistem. Vitamin D podstiče umnožavanje ćelija imunskog sistema i stvaranje antimikrobne supstance pod nazivom katelicidin. Ova supstanca sprječava razmnožavanje mnogih vrsta bakterija, kao i nekih virusa i gljivica.

Postoje mnoge studije koje ukazuju da vitamin D smanjuje hronično zapaljenje, što se posebno odnosi na alergijske bolesti kao što su alergijska kijavica ili astma, kao i autoimunske bolesti tipa multipla skleroza, inflamatorne bolesti crijeva, reumatoidni artritis.

DEVITAL AL JUNIOR Za pravilan razvoj od prvih dana života

//zzza a beb bebe, odojč odojčad i dje djecu cu// Sadrži optimalan dnevni unos od 400 IU vitamina D3* Twist-off kapsule za laku primjenu Za normalan razvoj kostiju, zuba i mišića Za jačanje imuniteta Izuzetno pomaže kod djece sklone infekcijama, alergijama ili imaju loš i isprekidan san

www.max-medica.com

* prema preporukama evropskih i domaćih neonatologa i pedijatara

53

Crnogorska dječja hirurgija uvodi nove procedure Urađeno prvo torakoskopsko uklanjanje Timusa kod djeteta sa Miasteniom gravis U Crnoj Gori je po prvi put odrađeno torakoskopsko uklanjanje grudne žlijezde (Timusa) kod djevojčice sa generalizovanom Miasteniom gravis. Radi se o autoimunom neurološkom oboljenju koje zahtijeva specifičnu i vrlo temeljnu preoperativnu pripremu, kao i postoperativno praćenje pacijenta. Torakoskopsko uklanjanje Timusa je minimalno invazivna hirurška operativna procedura koja omogućava veći komfor pacijentu i brži postoperativni oporavak, za razliku od klasične metode koja podrazumijeva otvaranje grudnog koša. Ordinirajući neurolog djevojčice, dr Predrag Ignjatović, obavio je svu neophodnu temeljnu pripremu te nakon uspješnog hirurškog zahvata postoperativni oporavak pacijentkinje teč planiranom dinamikom.

Operaciju je izveo tim ljekara Instituta za bolesti (IBD) djece Kliničkog centra Crne Gore (KCCG), dječji hirurzi dr Đorđe Suhih i dr Saša Radović, na čelu sa konsultantom iz beogradske Univerzitetske dječije klinike dr Branislavom Jovanovićem. Anesteziju je vodila specijalista anestezije i reanimacije dr Marijana Karišik.

Dr Velibor Majić direktor IBD-a, ovim povodom kazao je da je to bila jedna vrlo zahtjevna operacija koja se radi u malom broju centara u regionu i zahvalio se svim kolegama koji su učestvovali u pripremi i izvođenju ove operacije, kompletnom anesteziološkom timu kao i kolegama iz Kliničkog centra koji se bave adultnim pacijentima, jer su omogućili adekvatne uslove (kardiohiruršku salu), opremu i neophodan kadar u slučaju potrebe kao što je pripravni kardiohirurg.

54

- Zahvalio bih se i kolegama sa Intezivne njege koji su postoperativno pratili pacijentkinju i učinili da ova operacija protekne uspješno i na najbolji način i po pacijenta i po ordinirajuće ljekare. Želio bih da napomenem da je dr Ignjatović uložio maksimalan napor kao ordinirajući dječiji neurolog da pacijentkinju pripremi za ovaj operativni zahvat. Imao je nesebičnu pomoć kolega sa adultne neurologije - zaključuje dr Majić.

Dr Branislav Jovanović je istakao da po potrebi, u posljednjih desetak godina, sa zadovoljstvom boravi u Crnoj Gori pomažući kolegama da se izbore sa liječenjem teških hirurških oboljenja kod djece, velikim obimom posla, kao i u cilju edukacije i razvoja minimalno invazivne dječije hirurgije u našoj ustanovi.

- Veliko mi je zadovoljstvo što sam u toku svog posljednjeg boravka u IBD-u, tačnije u ponedjeljak 16. avgusta, izvršio torakoskopsku timektomiju kod 14-ogodišnje djevojčice oboljele od Miastenie gravis - naglasio je dr Jovanović.

To je prva torakoskopska intervencija te vrste izvršena kod djeteta u Crnoj Gori. U sklopu preoperativne pripreme učinjena je blagovremena CT dijagnostička reevaluacija zahvaljujući sjajnoj saradnji sa radiološkom službom Dječje klinike. Velikim trudom i zalaganjem dječijeg neurologa dr Predraga Ignjatovića i dječjih anesteziologa mala pacijentkinja je bila neurološki i anesteziološki kompletno i detaljno pripremljena za operativni zahvat. Operacija je izvršena uspješno i dijete se dobro oporavlja - kaže dr Jovanović.

Dr Predrag Ignjatović

Dr Branislav Jovanović

Dr Velibor Majić

To je sve bilo moguće izvjesti prije svega zahvaljujući izvanrednoj saradnji i predusretljivošću kolega sa adultne hirurgije Kliničkog centra koji su nam ustupili kardio-hiruršku operacionu salu, kompletnu opremu za torakoskopske procedure, kao i pripravnost kardiohirurga iz preventivnih razloga. Takođe, veliku zahvalnost dugujem anesteziološkom timu, naročito dr Marijani Karišik za perfektno vođenje anestezije, kao i izvanrednom instrumentarskom timu koji nam je pripremio i obezbjeđivao svu opremu koja nam je trebala u toku operacije. Posebno se zahvaljujem kolegama dr Đorđu Suhihu i dr Saši Radoviću bez čije iskusne asistencije ovaj torakoskopski zahvat ne bi bilo moguće izvršiti.

I konačno, veliku zahvalnost dugujem direktoru dr Veliboru Majiću na ličnoj organizaciji i koordinaciji svih službi koje su učestvovale u ovom, čini mi se, značajnom poduhvatu za razvoj dječije hirurgije. Unaprijed se radujem daljoj saradnji u razvoju minimalne invazivne dječije hirurgije u Crnoj Gori - zaključuje dr Jovanović.

Dr Predrag Ignjatović rekao je da je po prvi put u Crnoj Gori urađena torakoskopska timektomija kod pacijenta sa gene-

ralizovanom formom Miastenie gravis. Ističe da to zapravo predstavlja rješavanje suštine problema kod ove bolesti, koja je, kako kaže, u osnovi autoimuni proces koji dovodi do pogoršanja stanja pacijenta.

- Moram da kažem da je glavni operater bio saradnik iz Beograda dr Branislav Jovanović koji ima veliko iskustvo u rješavanju ovih hirurških problema. Operacija je protekla odlično i pacijent se osjeća super. Očekujemo i dalji nastavak saradnje, a u narednom periodu imaćemo još par operacija sa formom Miastenie gravis. Tu je, prije svega, neophodna jedna duboka analiza koja prethodi samom operativnom tretmanu, kao i saradnja širokog tima za koje sam ubijeđen da ćemo i dalje sprovoditi zaključuje dr Ignjatović.

Klinički centar Crne Gore Služba za odnose sa javnošću

55

PARAFIMOZA Prof. dr sc. med. Bogdan Pajović Univerzitet Crne Gore – Medicinski fakultet Podgorica

Parafimoza je najčešće posljedica relativnog suženja prepucijuma (kožice) koji se teško prevlači preko glansa penisa.

Prilikom prevlačenja istog preko glansa, obično tokom polnog odnosa, masturbacije, zbog venske staze unutrašnji list otiče i vrši dalji pritisak na penis u predjelu između glansa i tijela (sulcus coronarius). Prepucijum ne može da se vrati preko glansa, otok biva izraženiji, glans postaje uvećan, bolno osjetljiv, modrocrven.

Ukoliko ovo stanje potraje duže, dolazi do poremećaja arterijske cirkulacije što jako rijetko može dovesti do gangrene penisa.

Liječenje je u ranoj fazi, kada otok nije pretjerano izražen, moguće pokušati takozvanom manuelnom repozicijom prepucijuma preko glansa, uz eventualno punktiranje (bockanje) prepucijuma u cilju smanjenja otoka. Proceduru izvodimo u lokalnoj anesteziji (anestetik se daje u regiji korijena penisa).

Ukoliko gore pomenuta procedura nije uspjela pristupa se takozvanoj dorzalnoj inciziji koja ima za cilj da glans penisa rastereti pritiska. Dorzalna incizija podrazumijeva presjecanje gornje (dorzalne) strane prepucijuma. Nakon nekoliko dana, kada otok splasne, pristupa se definitivnom rješavanju problema po principu cirkumcizije.

Uzroci parafimoze Glavni razlog manifestacije parafimoze kod muškaraca je fimoza. Patologija se manifestuje u slučaju da prsten prepucija prilično stisne muški penis.

Kada je poremećen proces opskrbe krvlju i krv prestane dolaziti do tkiva, pojavljuje se sužavanje uretre i javlja se akutna bol.

Uzroci patologije kod muškaraca mogu se predstaviti kao:

t EJKBCFUFT

t LSÝFOKF FMBTUJʊOPTUJ OBCPSB LPäF

t DJDBUSJDJBMOF QSPNKFOF OB GSFOVMVNV QFOJTB

56

t OFVHPEOP ESäBOKF UPLPN PEOPTB t EFSNBUPMPÝLF QBUPMPHJKF QFOJTB t BMFSHJKTLF SFBLDJKF LPKF TF KBWMKBKV V QFSJOFVNV t TJĕMJT t QBUPMPHJKB LBSEJPWBTLVMBSOPH TJTUFNB t J[WPÿFOKF DJTUPTLPQJKF

Ova se patologija manifestuje kod djece i adolescenata, uprkos činjenici da je rizik od njenog nastanka prisutan i kod muškaraca različitih starosnih grupa.

Djeca sa predispozicijom na patologiju, dijagnoza fimoze.

Glavni razlog za razvoj bolesti je prisilno otkrivanje glavice penisa. Roditelji bi trebali obratiti pažnju na to da je kod dječaka s urođenom fimozom glava izložena tek početkom puberteta i svaki pokušaj njenog nasilnog otvaranja može postati faktor u razvoju ozbiljne patologije.

Simptomi parafimoze Akutni simptomi parapfmoze karakteristični su za prisilno izlaganje glave već suženom kožicom i nemogućnost vraćanja u prvobitno stanje. To je praćeno jakim bolom. Nakon toga slijedi postepeno povećanje edema kože prepucija, koja ima oblik ose naduvavanja na vrhu glave.

Kožni jastuk, koji u početku ima "vodenasti" izgled, sjajne blijedo sive površine, poprima crveno-plavu boju. Glava penisa počinje povećavati veličinu, postaje naglo bolna i mijenja boju u tamne nijanse plave boje.

Mokrenje se javlja sa značajnim poteškoćama, razvija se akutna retencija mokraće uz istovremenu pojavu bolova u suprapubičnoj regiji. Bolni osjećaji postaju toliko intenzivni da muškarac zauzme nježno držanje: tijelo nagnuto prema naprijed sa raširenim nogama.

Parafimoza kod dječaka na već citirane simptome može biti praćena porastom ukupne tjelesne temperature.

Ako se samo-smanjenje u početnim fazama razvoja bolesti ne izvrši, ne pruži se medicinska pomoć, otok mekih tkiva i dalje raste. To dovodi do hipoksije mekih tkiva penisa glansa uz naknadni razvoj gangrene prepucija i samu nekrozu glansa. U naprednim slučajevima moguća je samoamputacija mrtvih tkiva penisa.

U ovim uslovima, iznenadni prestanak bola bez daljeg liječenja može poslužiti kao nepovoljan prognostički znak.

Opisani simptomi parafimoze mogu biti manje akutni na samom početku parafimoze s postupnim razvojem edema kože penisa kod pacijenata s teškim hroničnim bolestima unutrašnjih organa.

Za dijagnozu parafimoze sasvim je dovoljan lokalni pregled u kombinaciji sa karakterističnim tegobama.

Kako se manifestuje parafimoza

t Qacijenti obično sami primijete da ne postoji mogućnost vraćanje kožice preko glansa,

t kožica se nalazi na bazi glavića u vidu kragne koja ga steže,

t odrasli pacijenti se veoma često žale na bol u tijelu penisa,

t često se javlja otok glansa zbog poremećaja venske cirkulacije i drenaže limfe,

t kako se edem pojačava, dolazi do ugrožavanja arterijske cirkulacije,

t VLPMJLP TF QBSBĕNP[B OF MJKFʊJ BEFLWBUOP NPäF EPʉJ do pojave nekroze, gangrene i autoamputacije vrha penisa.

Parafimoza kod odraslih Parafimoza najčešće nastaje nakon masturbacije ili polnih odnosa, dok je penis u erekciji. Ali, može se dogoditi i kod djece prilikom održavanja higijene ili nasilnog povlačenja fimozne kožice. Nastaje i kada ljekar zaboravi povući kožicu natrag na normalno mjesto nakon medicinske provjere ili postupka.

Parafimoza, slike – prikazuju kako bi trebalo postupati s penisom da ne bi došlo do nastanka parafimoze.

Parafimoza kod djece Parafimoza se često može javiti kod djece, a sam problem se mora odmah liječiti. Ako se penis ne liječi, otok će nateći i

krv više neće odlaziti na vrh penisa. Ovo može oštetiti penis i može biti vrlo bolno.

Ljekar može smanjiti oticanje penisa dijeteta i vratiti kožicu na normalno mjesto. Ljekar takođe može operisati dijete ako je stanje vrlo ozbiljno. Ljekar može dijetetu preporučiti obrezivanje (cirkumciziju). Ovo će spriječiti ponovno nastajanje bolesti. Česti pregledi su bitan dio liječenja djeteta i njegove sigurnosti. Poželjno je ići na sve preglede i pozvati ljekara ili medicinsku sestru ako dijete ima poteškoće. Takođe, dobro je čuvati sve podatke o ljekovima koje je dijete uzimalo za vrijeme liječenja.

Parafimoza - prevencija Ne treba se nasilno natezati kožicu dijeteta prilikom tuširanja. Koristi se topla voda i pere samo spoljni dio penisa do trenutka kada se kožica može potegnuti natrag. Kožica djeteta se ne može lako potegnuti do otprilike 6 mjeseci života. Može se obično potegnuti kožica kada dijete ima 5 godina. Neka kožica se ne može povući natrag kod djece između 10. i 17. godine života.

Kada se može povući kožica, napravi se to polako. Povuče se nazad i oprezno opere cijelo područje toplom vodom.

Nakon pranja, vrati se kožica na uobičajeno mjesto.

Fimoza – operacija kod djece Gotovo svi dječaci imaju uvučenu kožicu tokom rođenja. Unutrašnja kožica povezana je s glavićem, a ona se ne povlači do 2. godine života. Proces povlačenja je spontan i ne zahtijeva silu. Poznat je i kao psihološka fimoza, a nije problem sve dok ne uzrokuje bol, urinarne komplikacije ili hematuriju.

Stanje patološke fimoze se lako prepoznaje. Obično rezultira infekcijom kožice (balanopostitis).

Ako malo dijete (mlađe od dvije godine) ima oblik fimoze i ako tokom mokrenja koža ne vuče i ne bubri, ljekar će provesti određene mjere, ali najčešće se ti simptomi nakon određenog vremena smanje. Preporučuje se izbjegavati povlačenje na silu koje može rezultirati povredom.

Lična higijena je izrazito važna pa se preporučuje čišćenje predjela ispod kožice i vraćanje na mjesto glavića nakon čišćenja.

Fimoza koja traje nakon druge godine života može zahtijevati daljnje liječenje, posebno ako balanopostitis traje duže ili ako se jave urinarne infekcije.

Operacija kod djece koja imaju fimozu zahtijeva dorzalni rez kožice (zadnji rez), djelomično obrezivanje, podjelu kratkog frenuluma i meatotomiju. Prednost ovih tretmana je u tome što se kožica može sačuvati, ali fimoza se može vratiti ako se ne vodi računa o pravilnoj njezi polnog organa dijeteta.

Liječenje Kada se ovo stanje dogodi potrebno je izbjegavati samostalno nasilno prevlačenje prepucija.

Liječenje može biti konzervativno ili hirurško. Konzervativni tretman uključuje smirivanje pacijenta, smanjenje otoka prepucija i vraćanje prepucija u prvobitni položaj i stanje. Za smanjenje otoka koristi se nekoliko metoda: obloge od leda, umotavanje penisa i ručni pritisak mehanički uklanjaju otok penisa i prepucija. Granulirani šećer i hijaluronidaza su takođe efikasni.

Ako u uretri postoji kateter, potrebno ga je privremeno ukloniti

57

da bi se oslobodio parafimoze.

Nakon što se stanje riješi, kateter je potrebno ponovno uvesti.

Za smanjenje otoka može se izabrati jedan od sljedećih postupaka: – omotati penis i staviti ledene obloge, – staviti elastične kompresivne zavoje, – pritisnuti rukom oko penisa, – stavljanje lokalnog anestetika na površinu penisa pomaže podnijeti bol, – granulirani šećer se nanese na površinu otečenog prepucija te prekrije prstom rukavice ili kondomom. Hipotonična tečnost iz otečene kožice pomjera se niz osmotski gradijent u hipertonični šećer i rezultira smanjenjem otoka.

Hijaluronidaza razgrađuje hijaluronsku kiselinu u vezivnom tkivu, podstiče protok tečnosti u njemu i smanjuje otok.

Ubrizgavanje hijaluronidaze u natečenu prepuciju efikasno smanjuje otok. Potrebno je injektirati 1 ml hijaluronidaze direktno na nekoliko mjesta natečene prepucije. Oticanje se povlači gotovo trenutno.

Bez obzira na odabranu metodu, kada se otok kožice smanji, parafimoza se rješava laganim povlačenjem prepucija preko glavice. Glava penisa je čvrsto stisnuta između palca i kažiprsta. Na taj način se iz njega istiskuje krv i smanjuje njen volumen. Potom se kožica može ponovo povući preko glave penisa. Ako se postupak pravilno izvede, prsten zategnutog tkiva treba da pređe preko penisa glavice. Ako je kožica prešla preko glavice, a zategnuti prsten ostao ispod nje, parafimoza nije bila pravilno riješena. Kada se kožica uspješno vrati preko glavice, nije potrebno dalje liječenje.

Hirurška terapija se izvodi odmah ako je stanje teže ili ako konzervativni postupak nije uspio. Postoji nekoliko pristupa smanjenju otoka: Dundee tehnika, minimalno invazivna hirurgija i aspiracija krvi. Tehnika uboda uključuje upotrebu igle za bockanje više mjesta na otečenoj prepuciji što dovodi do spoljne

58

drenaže tečnosti i smanjenja otoka. Potom se prepucij prevlači rukom.

Alternativno, može se pokušati aspiracija krvi nakon postavljanja elastičnog zavoja.

Ako jaka kompresija tkiva sprečava bilo koji oblik konzervativnog ili minimalno invazivnog postupka, potrebno je izvršiti rez prepucija i naknadno obrezivanje. Obrezivanje je konačni oblik terapije parafimozom nakon kojeg više ne može da se dogodi.

Obrezivanje je hirurški postupak koji potencijalno nosi rizik od krvarenja, infekcije, rastvaranja šavova, povrede uretre, uklanjanja previše ili premalo tkiva. Obrezivanje ne smanjuje dužinu ili širinu penisa. Od stimulacije genitalija treba se uzdržavati 6 nedjelja nakon postupka. Nenamjerna erekcija može dovesti do pucanja šavova. Prije postupka ne bi trebalo biti infekcije penisa. Postupak ne zahtijeva brijanje genitalnog područja. Izvodi se u lokalnoj ili opštoj anesteziji. Nakon postupka, preko šavova se stavlja sterilna gaza i odgovarajuća mast. Pacijentu se prepisuju ljekovi protiv bolova, a ponekad i antibiotici. Zavoji se uklanjaju 24-48 sati nakon postupka. Pacijent treba da nosi široku, udobnu odjeću i nježno ispira rane u narednih 5-7 dana.

Ponekad hirurzi savjetuju da rana bude potpuno suva kako bi se izbjegla infekcija.

Masturbacije i stimulacije penisa treba se uzdržavati 6 nedjelja, a ako dođe do nenamjerne erekcije, može se dati injekcija amil nitrata. Poslije 2-3 nedjelje potrebno je doći na pregled.

Komplikacije Čvrsto stegnuti prepucij ispod glavića penisa ometa cirkulaciju krvi i limfe, uzrokuje oticanje i bolove, a ako stanje duže potraje može nastati odumiranje stanica, gangrena i djelimična amputacija penisa.

Potencijalne komplikacije hirurškog zahvata su: krvarenja, infekcije, rastvaranja šavova, povrede mokraćne cijevi, odstranjivanja previše ili premalo tkiva. Krvarenje nakon operacije najčešća je komplikacija.

Drage dame, svjesni smo da tempo života, količina obaveza na poslu i kod kuće, stresovi kojima smo svakodnevno izloženi negativno utiču na raspoloženje naših partnera, a time i na seksualnu želju, libido i erektilnu funkciju. Svom partneru možete pomoći da na bezbjedan i efikasan način reguliše ove probleme, primjenom prirodnog proizvoda sa terapijskim efektima koji su dokazani kroz brojne kliničke studije.

Sperginn® Forte sadrži aktivne principe koji dokazano pozitivno utiču na erektilnu funkciju i libido, povećavaju količinu testosterona u organizmu, a povoljno utiču i na broj i kvalitet spermatozoida. Jedinstven sastav ovog proizvoda i aktivne komponente u visokoj koncentraciji čine Sperginn® Forte snažnom formulacijom za jačanje muškog reproduktivnog zdravlja.

U jednoj kesici proizvoda Sperginn® Forte se nalazi L-arginin u visokoj dozi od 2.500 mg, zatim taurin koji utiče na ubrzanje metabolizma i bolju iskorišćenost energije, vitamin C i vitamin E koji pomažu održavanju adekvatnog nivoa testosterona u organizmu, cink koji pozitivno utiče na sav reproduktivni sistem i koenzim Q10 koji je neophodan za pravilnu produkciju spermatozoida.

Proizvod ne sadrži gluten i laktozu, komforan je za primjenu jer je dovoljno uzeti samo jednu kesicu jednom dnevno, tako što se sadržaj kesice rastvori u čaši vode, dobro promiješa i popije.

Vitamini B kompleksa u tretmanu radikulopatije - benfotiamin u fokusu Dr Saša Novović Spec. ortopedije i traumatologije Opšta bolnica Berane

Kompleks B vitamina predstavlja grupu vitamina koji imaju važnu ulogu u organizmu. Većina ljudi dobija preporučene količine ovih vitamina samo putem ishrane, jer se nalaze u velikom broju namirnica. Međutim, faktori kao što su uzrast, trudnoća, neuravnotežena ishrana, hronična oboljenja, genetika, ljekovi i upotreba alkohola povećavaju potrebu organizma za vitaminima B-kompleksa. U takvim okolnostima može biti neophodno dodatno uzimanje vitamina B.

Tiamin vs. Benfotiamin - ima li razlike?

Benfotiamin - liposolubilni oblik vitamina B1

#FOGPUJBNJO KF GPTGPSJMJTBOJ EFSJWBU UJBNJOB 4 CFO[PZM thiamine-O-monophosphate) rastvorljiv u mastima. Benfotiamin je prolijek koji se pretvara u tiamin (vitamin B1) i aktivni oblik tiamin difosfat (TDP) unutar organizma.

Tiamin-vitamin B1 Vitamin B1 je od esencijalnog značaja za neurotransmisiju i druge neurološke funkcije.

Tiamin postoji u obliku slobodnog molekula i u formi nekoliko fosfatnih estara: tiamin monofosfata (TMP), tiamin difosfata (TDP) i tiamin trifosfata (TTP). U plazmi je tiamin vezan za albumine (80% tiamina je u eritrocitima). U likvoru postoji slobodan tiamin i tiamin monofosfat.

Ljudski organizam sadrži oko 30 mg ovog vitamina, ali i troši 1-2 mg dnevno. Zato unos vitamina B1 manji od 0,2 mg na dan dovodi do razvoja polineuropatije u periodu od 3 mjeseca.

Minimalne potrebe tiamina su od 0,21-0,42 mg/1000kcal - potrebe zavise od unosa kalorija.

Povećana koncentracija glukoze u krvi dovodi do veće potrebe za tiaminom.

Razlog deficita vitamina B1 maže da bude:

t /FEPWPMKBO VOPT OQS QPUISBOKFOPTU EVHPUSBKOB QB renteralna ishrana);

t 4NBOKFOB HBTUSPJOUFTUJOBMOB BQTPSQDJKB OQS HBTUSPJOtestinalne operacije, alkoholizam);

t Povećan klirens bubrega (npr. hemodijaliza, dijabetes);

t *OUFSBLDJKF MKFLPWB OQS EJVSFUJDJ IPSNPOTLB LPOUSBceptivna sredstva),

t 1PWFʉBOF QPUSFCF OQS USVEOPʉB EPKFOKF EJKBCFUFT

60

Bioraspoloživost ekvimolarnih količina benfotiamina i tiamin-mononitrata Razlika u bioraspoloživosti tiamina i benfotiamina je signifikantna i proizilazi iz činjenice da su za apsorpciju tiamina neophodni proteinski nosači, dok je benfotiamin liposolubilan i pasivno difunduje u krv kroz ćelije mukoze.

Aktivan transport

Piridoksin - vitamin B6 S obzirom da je vitamin B6 rastvorljiv u vodi i da ga naš organizam ne može skladištiti i koristiti po potrebi, često ga moramo dodatno unositi.

Kratkotrajna upotreba velikih doza vitamina B6 (više od 1g na dan) može da izazove neurotoksična dejstva. Takođe, doze od 100mg na dan mogu da dovedu do neuropatija, kada se uzimaju tokom perioda dužeg od 6 mjeseci.

Vitamini B1 (benfotiamin) i B6 (piridoksin) dati zajedno imaju sinergistički efekat.

Neurotropni B vitamini u tretmanu radikulopatije - cervikalne i lumbalne

Tiamin-hidrosolubilni vitamin B1 Aktivna apsorpcija preko transportera • Kinetika zasićenja aktivnog transporta • Apsorpcija doza većih od oko 5 mg je ograničena Pasivna difuzija

5x veća conc. u plazmi

Benfotiamin-liposolubilni oblik vitamina B1 Efikasan prolazak kroz ćelijske membrane pasivnom difuzijom (nisu potrebni transporteri) • Resorpcija proporcionalna unijetoj dozi • U odnosu na hidrosolubilne oblike benfotiamin nije izložen limitiranoj stopi transporta i dostupan je u visokim dozama • Osnovna karakteristika je efikasna kompenzacija deficita vitamina B1 (Schreeb et al.,1997, Stracke H et al., 2008)

Benfotiamin bilo sam, bilo u kombinaciji sa piridoksinom, osim u terapiji dijabetesne neuropatije, koristi i u tretmanu radikulopatije (cervikalne i lumbalne). Pored toga tiamin (vitamin B1) se uz piridoksin (vitamin B6) i cijanokobalamin (vitamin B12) koristi intramuskularno u bolnim stanjima kao što su:

t $FSWJLBMOF J MVNCBMOF SBEJLVMPQBUJKF

t 4JOESPNB CPMOPH SBNFOB

t /FVSJUJTB J OFVSBMHJKB

t )FSQFT [PTUFSB

t 'BDJPQMFHJKF Terapija bola, navedenih bolnih stanja, se sastoji od priNKFOF OFTUFSPJEOJI BOUJJOĘBNBUPSOJI MKFLPWB /4"*- PQJKBUB antidepresiva ljekova kao i drugih simptomatskih ljekova koji povećavaju prag tolerancije bola. Ovi ljekovi ne utiču na uzrok ISPOJʊOPH CPMB PTJN BOUJJOĘBNBUPSOPH EFKTUWB /4"*- B ÝUP se može pripisati prisustvu slobodnih radikala koji uporno oštećuju neurone.

Kakva je uloga kombinacije neurotropnih vitamina B grupe:

t 7JUBNJO # VCMӏäӏWӏ CPM J QPETUJʊF TJOUF[V NJKFMJOӏ

t 7JUBNJO # WSÝJ TJOUF[V ӏNJOPLJTFMJOӏ J LMKVʊOJI OF uromedijatora u nervnim vlаknimа koja su odgovorna zа prenos OFSWOPH JNQVMTӏ

t 7JUBNJO # QPCPMKÝӏWӏ FOFSHFUTLV SӏWOPUFäV V OFSW OJN WMӏLOJNӏ TUJNVMJÝF TJOUF[V "51 B

Davanje ova tri vitamina B grupe zajedno dovodi do ispoljavanja njihovog sinergističkog efekta (misli se na intramuskularnu primjenu).

Lumbalni i cervikalni bolni sindrom

-VNCBMOJ J DFSWJLBMOJ CPMOJ TJOESPN TV EBOBT NOPHP češći nego ranije zbog vremena koje ljudi provide za kompjuterom i sedentarnog načina života.

t Tokom života 60-90% ljudi ima najmanje jednu epizodu [OBʊBKOPH CPMB V WSBUV JMJ MFÿJNB %FZP J TBS

t "LVUOJ CPMOJ TJOESPN USBKF PE OFLPMJLP EBOB EP OFLPMJLP OFEKFMKB 1P QSBWJMV KF UP OPDJDFQFUJWOJ CPM

t )SPOJʊOJ CPMOJ TJOESPN QP QSBWJMV USBKF EVäF PE NKF TFDB ,PE CPMFTOJLB PO JNB OFVSPQBUTLV LPNQPOFOUV Recidivi bolesti su česti: 40% izliječenih ima ponovni lumbalni bol poslije 6 mjeseci. Poslije godinu dana recidiv lumbalnog bola je registrovan kod 80%, a poslije 4 godine manje od polovine bolesnika je bez simptoma.

61

Tretman lumbalnog bolnog sindroma

Nociceptivna komponenta bola se tretira:

t 1BSBDFUBNPMPN

t /4"*- PN

t ,PNCJOBDJKPN # # # WJUBNJOB LPKB WSÝJ TVQSFTJKV OPDJDFQUJWOJI OFVSPOB V EPS[BMOJN KFESJNB LJʊNFOF NPäEJOF J V UBMBNJʊLJN KFESJNB TUJNVMJÝVʉJ OPSBESFOFSHJʊLJ J TFSPUPOJOFS HJʊLJ BOUJOPDJDFQUJWOJ QVU /FVSPQBUTLB LPNQPOFOUB CPMB TF USFUJSB

t "OUJEFQSFTJWJNB

t "OUJLPOWVM[JWJNB

t 0QJPJEJNB

t 0SBMOPN QSJNKFOPN OFVSPUSPQOJI WJUBNJOB # HSVQF CFOGPUJBNJO QJSJEPLTJO

• Uglavnom < 50% pacijenata sa LBP ima klinički značajnu analgeziju sa oralnom farmakoterapijom • Razlog?

Neuropatska komponenta je nedovoljno prepoznata i tretirana

62

,PNCJOPWBOB UFSBQJKB SBEJLVMPQBUJKB VLMKVʊVKF

t *OUSBNVTLVMBSOV QSJNKFOV WJUBNJOB # # J # LBP EPEBUBL UFSBQJKJ BLVUOPH CPMB &GFLUJ TF PʊFLVKV [B OBKNBOKF EBOB 0WBK WJE UFSBQJKF TF QSFQPSVʊVKF LBEB KF V QJUBOKV KBL BLVUOJ CPM

t 0SBMOV QSJNKFOV WJUBNJOB benfotiamin+piridoksin

LBEB KF V QJUBOKV TMBC J VNKFSFO CPM 0SBMOB UFSBQJKB KF UBLPÿF QSFQPSVLB V UFSUNBOV ISPOJʊOPH CPMB

Značaj medicinske dokumentacije u sudskom postupku (III)

Prim. dr Gavrilo Šćepanović, sudski vještak Spec. ortopedije i restruktivne hirurgije, Beograd

Princip urednosti u vođenju medicinske dokumentacije Uredno vođena medicinska dokumentacija sadrži mnoge podatke i parametre u vezi sa pojedincem u nekoj pravnoj stvari, a prije svega o načinu i toku liječenja pacijenta. Kao takav, medicinski dokument predstavlja zapisnik o stanju zdravlja pacijenta. To samo potvrđuje činjenicu da je kvalitetna medicinska dokumentacija osnov za uspješno vođenje spora, tj. ukoliko nije validna, spor može trajati godinama jer se stalno mogu iznalaziti novi razlozi za dopunu dokumentacije, novu provjeru zdravstvenog stanja i kontrolu ranije izdatih nalaza i mišljenja.

Dakle, medicinska dokumentacija ima veliku dokaznu vrijednost pred sudom i drugim državnim organima, slično onoj koju imaju trgovačke knjige.

Stavovi našeg zakonodavstva o zdravstvenoj djelatnosti su jasni: „Zdravstvene ustanove, kao i sva druga pravna i fizička lica koja obavljaju zdravstvene delatnosti, dužni su da vode medicinsku dokumentaciju“. Iz toga proizlazi da vođenje dokumentacije predstavlja opštu, javnopravnu dužnost. Dakle, obaveza vođenja dokumentacije ima, u isti mah, i obligacionopravni karakter.

Među pravima pacijenta postoji pravo o kom se najmanje zna i na koje se „po pravilu“ zaboravlja, a to je pravo na posjedovanje

64

potpune medicinske dokumentacije.

Prije svega, dokumentacija treba da sadrži anamnezu, tegobe pacijenta, dijagnostičke mjere i dijagnozu, terapiju i rezultat terapije, kao i savjete koje je ljekar dao pacijentu.

Medicinska dokumentacija se unosi u izvještaj po hronologiji zbivanja od početka do kraja. Uzima se prvo najstariji dokument i identifikuje se, uz navođenje vremena na koje se odnosi i navođenje svih dijagnoza upisanih na tom dokumentu. Dijagnoze se prevode sa latinskog u duhu našeg jezika.

Navode se i pomoćni dijagnostički nalazi: standardni laboratorijski i standardni rendgenski, posebne laboratorijske i druge analize i nalazi, CT, NMR, ENMG i drugo.

Uredno vođenje medicinske dokumentacije pretpostavlja više njenih različitih svojstava. Dokumentacija treba da bude blagovremena, da je vodi ljekar koji je za nju odgovoran, da ima odgovarajuću formu, i da se brižljivo i dovoljno dugo čuva. Sem toga, ona treba da bude potpuna, tj. da sadrži sve podatke koji su medicinski bitni. Takođe, podaci o dokumentaciji moraju biti istiniti, ali se ta osobina podrazumijeva i nije je potrebno naročito objašnjavati.

Zabilješke u medicinskoj dokumentaciji imaju dokaznu vrijednost samo ako su načinjene blagovremeno u odnosu na

dokumentovani događaj. Razumije se, one mogu uslijediti tek poslije obavljanja određenih radnji ili utvrđivanja određenog stanja stvari, ali to ne mora biti odmah, nego ubrzo poslije toga. Da li je zabilješka urađena blagovremeno, o tome se može suditi s obzirom na okolnost.

Osim toga, potpunost dokumentacije se mora garantovati najdocnije sa okončanjem jednog dijela određenog medicinskog tretmana, odnosno liječenja. Dužnost vođenja dokumentacije nastaje, dakle sukcesivno. U protivnom, postojala bi opasnost da dokumentacija bude netačna, ako bi ljekar na primjer tek na kraju liječenja, koje je trajalo nekoliko mjeseci, pismeno pribilježio svoju dijagnozu i terapiju.

Medicinska dokumentacija može biti kompletna ili nekompletna.

Kvantitativno kompletna medicinska dokumentacija je ona gdje postoje svi medicinski dokumenti koji su uopšte izdati u vezi sa predmetnim pregledima i liječenjem predmetnog pacijenta.

Kvalitativno kompletna medicinska dokumentacija znači da se u postojećoj (analiziranoj) medicinskoj dokumentaciji nalaze potpuni, tačni, precizni, detaljni, istiniti, iscrpni, sveobuhvatni podaci.

Medicinska dokumentacija se mora brižljivo čuvati, ali čuvanje ne može trajati beskonačno. Naši pravni propisi ne određuju ni minimalni, ni maksimalni rok čuvanja dokumentacije. Prema jednom istraživanju, naši ljekari su mišljenja da zdravstveni karton pacijenta treba čuvati 10 godina poslije posljednje posjete ljekaru, a istoriju bolesti – 20, pa i 30 godina. Iz ovog se vidi da svi oblici dokumentacije nemaju trajnu vrijednost i da je vrijeme za koje ih treba čuvati ne samo različito, nego i nedovoljno precizno utvrđeno.

Pravnici preporučuju da se medicinska dokumentacija, kao dokazno sredstvo, čuva najmanje do isteka roka zastarijevanja gonjenja zbog krivičnog djela nesavjesnog liječenja bolesnika i potraživanja za naknadu štete zbog ljekarske greške.

Medicinska dokumentacija pri neuropsihijatrijskom vještačenju Osnovu neuropsihijatrijskog vještačenja predstavlja detaljna anamneza i detaljni objektivni somatski i neuropsihijatrijski pregled. Dodatni heteroanamnestički podaci o ponašanju ispitanika uopšte i/ili o predmetnom događaju često predstavljaju važne pokazatelje pri postavljanju dijagnoze i treba ih obavezno citirati u svakom nalazu. Dodatna ispitivanja su često neophodna i ona, prije svega, uključuju psihološko ispitivanje i/ili neuropsihološko ispitivanje i razne sofisticirane dopunske dijagnostičke metode (npr. EEG, CT, MR i dr.). Prilikom utvrđivanja psihijatrijske dijagnoze posebno treba imati na umu da i najteža psihijatrijska oboljenja (psihoze, demencije) ne označavaju automatski ispitanika kao neuračunljivog, tj. u svakom pojedinačnom slučaju, pored utvrđivanja psihijatrijskog oboljenja, neophodno je utvrđivanje i faze

bolesti. U tom smislu podaci o prethodno ordiniranoj terapiji, redovnosti njenog uzimanja i uopšte, saradnje ispitanika u prethodnom psihijatrijskom liječenju, su često od odlučujućeg značaja.

Minimum medicinskih ispitivanja, tj. dokumentacija za potrebe sudskomedicinskog vještačenja zavisi od prirode eventualnog utvrđenog oboljenja. Radi preglednosti, dat je kratak opis dopunskih dijagnostičkih procedura za psihijatrijske bolesti i bolesti nervnog sistema prema X reviziji MKB-a.

Neurološka oboljenja 1. Zapaljenjske bolesti nervnog sistema: neurološki pregled, podaci o liječenju oboljenja, analiza likvora i/ili FOU, CT endokranijuma; 2. Sistemske atrofije CNS-a: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom liječenju, CT endokranijuma; 3. Vanpiramidna oboljenja: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom lečenju; 4. Druge degeneracije: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom liječenju; 5. Demijelinizacije: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom liječenju, izoelektrično fokusiranje likvora, MR mozga; 6. Povremeni poremećaji i paroksizmi: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom lečenju, EEG; 7. Poremećaji korjenova i snopova živaca: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom liječenju, EMG; 8. Oboljenje više živaca i drugi poremećaji perifernog nervnog sistema: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom liječenju, EMNG; 9. Bolesti neuromišićne spojnice i bolesti mišića: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom liječenju, prostigminski test, EMG, enzimi mišića; 10. Moždana paraliza: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom liječenju i psihomotornom razvoju; 11. Druga oboljenja nervnog sistema: dopunska dijagnostika ovih oboljenja je veoma raznovrsna i različita s obzirom na raznorodnu prirodu ovih bolesti, i 12. CVI: neurološki pregled, podaci i dokumentacija o prethodnom liječenju.

Posebno je pitanje da li vještak dijagnostikuje prvu epizodu bolesti, ponovnu epizodu bolesti ili hronično stanje. U slučajevima prve epizode bolesti posao sudskomedicinskog vještaka je najkomplikovaniji i najoptimalnije rješenje je preporuka za bolničku dijagnostiku u adekvatnoj ustanovi, sa naknadnim vještačenjem (obično u periodu od tri mjeseca). Ovakav postupak štedi i vrijeme i sredstva suda (ne treba zaboraviti da posao vještaka nije dijagnostika samog oboljenja, već utvrđivanje sumnje na istu i procjena njenog sudskomedicinskog značaja). Po uspostavljanju realne sumnje dijagnostiku i liječenje oboljenja treba prepustiti adekvatnim zdravstvenim ustanovama, a vještak će u naknadnom vještačenju imati odgovarajuću dokumentaciju pomoću koje će izvršiti vještačenje. Sličan postupak se preporučuje i pri pojavi ponovne epizode ranije utvrđenog oboljenja. U slučajevima hroničnog oboljenja potrebna je praktično samo medicinska dokumentacija koja bi dokumentovala takvo stanje uz adekvatnu anamnezu i neurološki pregled.

Nastaviće se...

65

Rezistentna tuberkuloza Dr med. Stevan Lučić Spec. mikrobiologije sa parazitologijom Specijalna bolnica za plućne bolesti „Dr Jovan Bulajić“- Brezovik

Bacili tuberkuloze, rezistentni na jedan ili više antituberkulotika su uzročnici rezistentne tuberkuloze (drug resistant TB, DR-TB). Globalne su procjene da je tokom 2019. godine 150 000 ljudi umrlo od rezistentne tuberkuloze.

Rezistentna tuberkuloza je posljedica nepravilnog korišćenja antituberkulotika.

Primarno rezistentna tuberkuloza nastaje transmisijom infekcije sa oboljelog od DR-TB na osobu iz kontakta.

Sekundarno rezistentna tuberkuloza nastaje na bazi ranije nepravilne terapije kada nije došlo do izlječenja, nego samo „zalječenja“ pa se pacijent javlja sa novom epizodom, sada rezistentne tuberkuloze.

Najčešće greške koje dovode do razvoja rezistentne tuberkuloze su: korišćenje nekvalitetnih ljekova, korišćenje nepotpunih i nepravilnih terapijskih režima i nepoštovanje režima liječenja od strane pacijenta.

Monorezistencija je rezistencija na jedan antituberkulotik a polirezistencija na veći broj antituberkulotika istovremeno.

Složeni oblici rezistencije su RR-TB, MDR-TB i XDR-TB. RR-TB je prvi korak u razvoju MDR-TB (multidrug resistant TB, multirezistentna tuberkuloza). Iz toga razloga se procjenjuje ukupan broj MDR/RR-TB slučajeva.

Napomena: puna definicija RR-TB i MDR-TB obuhvata nazive ljekova i nije mogla biti objavljena zbog kršenja Zakona o reklamiranju ljekova).

66

XDR-TB (extensive drug resistant tuberculosis), ekstenzivno rezistentna tuberkuloza je MDR-TB kod koje postoji i rezistencija na fluorokinolone i aminoglikozide: efikasne antituberkulotike druge linije. TDR-TB (total drug resistant tuberculosis): XDR-TB kod koje postoji rezistencija na sve ljekove prve i druge linije. Termin TDR-TB se koristi nezvanično.

Procjenjuje se da je tokom 2019. godine 500 000 ljudi oboljelo od MDR/RR-TB. Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) petogodišnje ažurira listu 20 zemalja sa najvećim brojem incidentnih slučajeva MDR/RR-TB (zemlje sa više od 1000 novih slučajeva na godišnjem nivou). Na trenutnoj listi se nalazi čak 8 zemalja koje su nastale raspadom SSSR-a, dok više od polovine godišnjih slučajeva otpada na tri zemlje: Kinu, Indiju i Južnu Afriku. U Evropskom regionu SZO (Obuhvata zemlje Evrope i bivšeg SSSR-a) svaki treći slučaj plućne tuberkuloze ima MDR/ RR-TB. U navedenom regionu se nalazi 70% globalno procijenjenih slučajeva ekstenzivno rezistentne tuberkuloze.

RR-TB, MDR-TB i XDR-TB predstavljaju veliki izazov za program kontrole tuberkuloze. Za tačnu dijagnozu i uspješnu terapiju je potreban test osjetljivosti na drugu liniju antituberkulotika, koji se rutinski ne radi u svim laboratorijama, liječenje je dugotrajno a potrebno je i korišćenje novih ljekova. Na globalnom nivou se laboratorijski dijagnostikuje svega oko 1/3 slučajeva, što daje osnov za neefikasnu terapiju, daljnju transmisiju i progresiju u još rezistentnije oblike. Rezistencija M.tuberculosis

je problem koji zahtijeva dodatne programe za uspješno rješavanje.

Primjeri inicijativa koje je osmislila SZO u tu svrhu su: WHO Supranational Reference Laboratory Network (tehnička podrška nacionalnim referentnim laboratorijama za tuberkulozu) i WHO Green Light Comitee (tehnička podrška zemljama u programatskom rješavanju problema MDR/RR-TB).

ovih pretraga su gotovi u roku od nekoliko dana. Primjena WRD daje manje tačne informacije kada se uporedi sa rezultatom fenotipskih metoda, pa je uvijek potrebno i testiranje osjetljivosti fenotipskim metodama i prilagođavanje terapije tome rezultatu. Primjenom algoritama koji su u skladu sa lokalnom epidemiološkom situacijom optimizuje se benefit od korišćenja WRD.

Princip razvitka rezistencije Rezistencija je fenotipska osobina pod kontrolom odgovarajućih modifikovanih gena na hromozomu bacila. Modifikovani geni nastaju kao posljedica spontanih mutacija koje se događaju tokom procesa diobe ćelije i prenose se na ćelije „kćerke“.

Modifikovani geni su prisutni nezavisno od toga da li je bakterijska ćelija bila u dodiru sa anatituberkulotikom ili ne. Antituberkulotici u suboptimalnim koncentracijama dovode do selektivnog pritiska i mijenjaju strukturu populacije bacila u pravcu umnožavanja bacila koji su rezistentni (tj. imaju modifikovane gene). Rezistencija je dodatno oružje u „arsenalu” bacila za uspješno preživljavanje i umnožavanje u organizmu čovjeka, što posljedično vodi ka progresiji tuberkuloznog zapaljenja.

Polihemioterapija Da bi se izbjegao opisani scenario potrebno je da se u liječenju tuberkuloze koristi veći broj antituberkulotika u isto vrijeme (polihemioterapija) i u optimalnim dozama (standardni režim liječenja). Polihemioterapija je značajna i zbog činjenice da bacili tuberkuloze u organizmu čovjeka stvaraju veći broj skupina koje se razlikuju po fiziološkim osobinama i različito reaguju na antituberkulotike.

Liječenje tuberkuloze je dugotrajno. Razlozi dugotrajnog liječenja su: opsežna oštećenja tkiva u toku tuberkuloznog zapaljenja, ogroman broj bacila u tuberkuloznim lezijama (prosječna kaverna sadrži više hiljada milijardi bacila), sporo umnožavanje bacila, sporija sanacija lezija u koje su zbog anatomskog položaja ljekovi slabije izlučuju.

Kako se otkriva rezistencija Danas se bacili tuberkuloze ne smatraju više „predvidivo” osjetljivim pa je potrebno uraditi test osjetljivosti za svakog pacijenta sa dokazanom tuberkulozom. Rezistencija se ispituje u laboratorijskim in vitro uslovima. Laboratorije u kojima se ispituje osjetljivost na antituberkulotike moraju imati osoblje koje je prošlo odgovarajući trening, implementiran minimum sistema kvaliteta (redovna unutrašnja i spoljnja kontrola kvaliteta) i odgovarajući nivo biozaštite (BSL3). Široko korišćen pristup je fenotipski (phenotypic drug susceptibility testing, pDST) čiji se rezultati dobijaju poslije više nedjelja. Fenotipskim metodama je moguće ispitati osjetljivost na sve antituberkulotike koji se koriste. Primjenom komercijalnih genotipskih metoda (genotypic/molecular drug susceptibility testing, gDST, mDST) identifikuju se najvažnije mutacije koje dovode do rezistencije na antituberkulotike. Primjenom sekvenciranja (next generation sequencing ) dobija se znatno veća količina podataka od značaja i za epidemiološke studije (molekularna epidemiologija). Genotipske metode se koriste na uzorcima (NAAT metode) ili na kulturi bacila tuberkuloze. WRD (WHO recommended rapid diagnosis) metode su NAAT koje SZO preporučuje za dijagnostiku rezistentne tuberkuloze. Rezultati

Liječenje Za liječenje tuberkuloze se koristi standardizovani kratki režim koji traje 6 mjeseci!

Terapijske opcije kod rezistentne tuberkuloze su skromnije a u slučaju MDR/RR-TB najvećim dijelom iscrpljene. Antituberkulotici druge linije su toksičniji a liječenje MDR/RR-TB traje dvije godine! Za liječenje MDR/XDR tuberkuloza primjenjuje se individualni pristup u kome je potrebno poznavati osjetljivost na sve antituberkulotike prve i druge linije. Česti su neuspjesi u liječenju i smrtni ishodi. Svaki novi recidiv MDR/XDR-TB smanjuje mogućnost uspješnog izlječenja. U nekim slučajevima je moguće primijeniti kratkotrajni 6-mjesečni režim umjesto 2-godišnjeg.

Za liječenje MDR/XDR tuberkuloze se koriste novi ljekovi.

Prevencija Primjena standardizovane terapije je siguran način da se spriječi razvoj rezistencije tokom liječenja.

Rezistentna tuberkuloza je zarazna pa postoji mogućnost prenosa na isti način na koji se prenosi senzitivna tuberkuloza, zbog čega je važan pregled porodičnih kontakata oboljelog od rezistentne tuberkuloze i primjena profilaktičke terapije. Profilaktička terapija ima za cilj sprječavanje razvoja aktivne rezistentne tuberkuloze. Posebno je važan pregled pacijenata koji imaju neki dodatni faktor rizika za razvoj MDR/XDR-TB. Izolacija pacijenata se primjenjuje u cilju sprječavanja transmisije i radi postizanja bolje adherencije na terapiju. Pacijent treba da koristi hirurške maske a osobe iz kontakta i osoblje koje se brine o pacijentu N95 respiratore.

67

Deseti jubilarni kamp podrške pacijentima oboljelim od dijabetesa održan je u organizaciji NVO „Plavi krug” - Društvo za borbu protiv šećerne bolesti i NVO „Savez dijabetičkih društava i udruženja Crne Gore”. U Baru je, tim povodom realizovan niz stručnih predavanja i ostalih edukativnih sadržaja u periodu od 27-og avgusta do 1-og septembra.

ZAGRLJAJ JE NEKAD NAJBITNIJI Predvečerje 27-og avgusta na platou dvorca Kralja Nikole u Baru bilo je rezervisano za svečano otvaranje Kampa podrške pacijentima oboljelim od dijabetesa i obilježavanje desetogodišnjeg jubileja ovog projekta. Učesnike skupa pod sloganom „POVEŽI SE: MIJENJAMO DIJEBETES” pozdravila je i dr Valentina Kalinić, endokrinološkinja Kliničkog centra Crne Gore i predsjednica NVO „Plavi krug”. Bila je ovo još jedna prilika za promociju slogana: „Podrška pacijentu, osnažimo se - Život je vrijedan!”, ali i za isticanje humanog aspekta u ovoj složenoj borbi.

Nije zanemaren ni kontekst pandemije, pa su u tom smislu upućene važne sugestije.

psihološkinje Branka Ćalasan i Nataša Šljivić, prof. Milena Mitrović (Medicinski fakutet - Novi Sad), dr Đorđe Krnjević (KCCG), a stručna predavanja prezentovali su i dr Emir Muzurović (KCCG), dr Elzana Čikić (KCCG), prof. dr Snežana Vujošević (Medicinski fakultet - Podgorica). Treći dan Kampa, 30. avgust, bio je planiran za edukaciju o kontroli i samokontroli. Realizovana je radionica o stanjima na putu dijabetesa i prevenciji komplikacija.

Njeni učesnici su bili: doc. dr Violeta Mladenović (Medicinski fakultet - Kragujevac), dr Zlata Bogićević, (Šabac), dr Vesna Dulović (OB Pljevlja), medicinska sestra Snežana Janković (OB Bar) i dr Suzana Ivanović (OB Cetinje). Dr Suzana Ivanović (OB Cetinje) i dr Nataša Bogavac, (Mojkovac) prezentovale su stručna endokrinološka izlaganja.

Dr Valentina Kalinić Programom Kampa predviđeno je da ova edukativna manifestacija traje 28.8-1.9. Prvi dan bio je rezervisan je za edukaciju o ishrani i fizičkoj aktivnosti, upoznavanje i podršku pacijentu. O tome je bilo riječi na radionici u okviru koje su stručne osvrte ponudili prof. dr Teodora Bjeljić (Medicinski fakultet - Beograd), Sanja Minić, glavna sestra Interne klinike KCCG, pacijent Aleksandar Nešović, dr Ivan Božović (OB Bijelo Polje), dr Sreten Kavarić (KCCG), te psihološkinja Nađa Obradović. Edukacije su vršile i dr Snežana Labović, spec. higijene ishrane (DZ BAR) i prof. dr Snežana Vujošević, internista endokrinolog.

Za 29. avgust planirana je edukacija o antidijabetesnoj terapiji. U radionici realizovanoj tim povodom učestvovali su:

68

Prof. dr Snežana Vujošević Četvrti dan Kampa obilježila su predavanja na temu podrške pacijentu. O tome su govorili dr Zlata Bogićević, doc. dr Violeta Mladenović (Medicinski fakultet - Kragujevac), dr Verica Milosavljević (OB Bar), Ivan Milašević, učesnik Kampa, prof. dr Snežana Vujošević, dr Marija Đerković (OB BAR), dr Olivera Miketić, dr Marija Mrdak (OB Bar), dr Rada Sparavalo, endokrinološkinje. Dr Valentina Kalinić, bila je moderatorka radionica. 1-og septembra sumirani su rezultati skupa, a svakog dana tokom trajanja Kampa, u terminu od 9h do 13h, bilo je omogućeno da ljekar i medicinska sestra u hotelu „Sidro” razgovaraju

sa zainteresovanima, te da im izvrše mjerenje nivoa šećera u krvi, tjelesnog pritiska i tjelesne težine. Medijsku podršku Kampu za dijabetičare pružio je proslavljeni košarkaš Nikola Vučević.

Kroz dosadašnje kampove edukovalo se više od 250 osoba sa dijabetesom, uglavnom tipa 1.

Presudna je podrška pacijentu Himnom gradu Baru započeto je svečano otvaranje ovogodišnjeg Kampa za dijabetičare. Ističući značaj slogana Podrška pacijentu, moderatorka večeri naglasila je i značaj desetogodišnjeg iskustva. - Zahvaljujući prije svega entuzijazmu, istrajnosti i upornosti osnivača NVO Društvo za borbu protiv šećerne bolesti “Plavi krug” Bar dr Valentine Kalinić, započelo je prije 10 godina prvi i jedini i jedinstveni edukativni kamp za osobe sa dijebetesom u Crnoj Gori - navela je ona. U nizu uspjeha ove organizacije ona je izdvojila taj da su svi lijekovi za osobe sa dijabetesom stavljeni na pozitivnu listu.

Dr Valentina Kalinić je ovom prilikom evocirala uspomene sa početka rada svoje organizacije i prva iskustva u radu.

- Nije dovoljno biti s pacijentom samo pola sata ili 145 minuta, koliko to dozvoljava ljekarski pregled, i naučiti ga kako i na koji način da ima dijetu, fizičku aktivnost i da aplikuje sebi insulin i da se suoči s jednim stanjem koje je hronično, nezarazno, koje ne boli, a puno toga ošteti - poručila je ona. Opisujući iskustvo u radu sa Covid pacijentima, dr Kalinić je ocijenila da predstoji velika borba u vezi s pandemijom. - Pacijenti sa dijabetesom su posebno ugrožena kategorija. 30 % njih na kraju prvog talasa (prema podacima SZO), sa neregulisanim dijabetesom su smrtno završili - upozorila je ona. Pozivajući na društvenu solidarnost i humanost prije svega, dr Kalinić je poručila da su svi zdravstveni radnici u zajedničkoj borbi za pacijente i da ih spajaju empatija i saosjećanje prema pacijentima koji su, po njoj, heroji. - Heroji se traže u običnim ljudima i heroji su ono što nas motiviše - istakla je ona.

Izražavajući zahvalnost za podršku od strane Fonda zdravstva u projektima obezbjeđivanja trakica, senzora, najavila je i nove projekte podrške pacijenata.

Važna je i umreženost institucija Direktor za kontrolu kvaliteta zdravstvene zaštite i unaprjeđenje ljudskih resursa u zdravstvu i Ministarstvu zdravlja dr Slobodan Mandić prenio je poruku podrške od strane aktuelne ministarke zdravlja i izrazio zadovoljstvo zbog učešća u skupu. On je podsjetio da je, prema procjenama Međunarodne dijabetesne organizacije IDF, učestalost šećerne bolesti u Evropi 9,1 %, a projektovano na 2040. biće 10,7%. Prema podacima našeg Registra za dijabetes učešće dijabetesa u Crnoj Gori je 12%. - To nas svrstava u sam evropski vrh. Ovaj broj lica sa poremećenom regulacijom dijabetesa očekivano bi trebalo da raste po stopi od 10% za period u narednih 5 godina. Ovo je prilika da poručimo da građani treba da imaju razvijenu svijest o specifičnosti dijabetesa, ozbiljnosti današnje epidemiološke situacije i mogućnostima prevencije šećerne bolesti kao i o velikom značaju očuvanja zdravlja, poboljšanja zdravstvenog stanja i promovisanja zdravih stilova života uz promociju osnovnih zdravstvenih parametara - istakao je Mandić. Trend brzog življenja, s jedne, i značaj prevencije, s druge strane, po njemu su okosnice borbe s ovom tihom pošasti.

S pojavom Covid-19 kao opasne zarazne bolesti, ljekari su upozoravali da su osobe sa dijabetesom u povišenom riziku od teških kliničkih slika i komplikacija.

U prethodnoj godini osobe sa dijabetesom, a procjenjuje se da ih je oko 8% od ukupne populacije u Crnoj Gori, su morale da budu posebno oprezne.

Direktor Instituta za javno zdravlje dr Igor Galić ukazao je posebnu zahvalnost dr Valentini Kalinić, prije svega zbog, kako je rekao, toga što već 10 godina uspijeva da održi kamp koji ima vrlo veliki društveni značaj, ne samo za pacijente oboljele od dijabetesa, već i za grad Bar. Oboljeli od dijabetesa, podsjetio je, predstavljaju najrizičniju grupu pacijenata kada je u pitanju podložnost COVID infekciji. - U tom smislu, kao jedno od najjačih oružja u borbi protiv ovog nevidljivog protivnika vakcinacija je vrlo značajna - istakao je on. Oboljeli od dijabetesa spadaju u rizične grupe koje treba prve da prime vakcinu, pa je u tom smislu i dr Galić zamolio one koji nisu, da se vakcinišu i na taj način se zaštite.

69

Direktor Interne klinike KCCG-a dr Đorđe Krnjević je ocijenio da ovaj kamp isključivo počiva na velikom entuzijazmu pacijenata i edukatora Kampa. - Volio bih da se Crna Gora ugleda na nas, odnosno na ove ljude koji svake godine učestvuju u ovim kampovima i da pokušaju da tu solidarnost koju imaju ovi ljudi koje mi edukujemo i koji prisustvuju ovim kampovima svake godine, i podršku koji oni daju jedni drugima, da se takva podrška prenese na cjelokupno naše stanovništvo - kazao je on. Ističući značaj entizujastičnog liderstva od strane dr Kalinić, kao i medijske podrške u promociji ovakvih projekata, on je ukazao na značaj organizovanja ovakvih skupova uživo i ograničenost mogućnosti onlajn edukacije. Opisujući teško stanje na Internoj klinici zbog jednoipogodišnje borbe s pandemijom, dr Krnjević je naglasio da se sve aktivnosti sprovode u cilju izlaženja iz pošasti zvane Korona, da bi se vratili redovnim aktivnostima i samim tim bolje se posvetili redovnim pacijentima. On je poručio da je dijabetes takođe jedna velika pošast, takođe velika pandemija koja ponekad prolazi i ispod radara, a koja, takođe, oduzima veliki broj života: nažalost, i onih mladih.

Prof. dr Teodora Bjeljić Živković, profesorka Medicinskog fakulteta u Beogradu, bila je, tradicionalno, predavač na Kampu u Baru. Opisujući svoje iskustvo u realizaciji ovakvih projekata u Srbiji, ona je navela da je organizacijom kampova za djecu počela da se bavi već 1989. godine, a da je 2000. godine nastavila sa kampovima za odrasle. - Onda su ljudi koji imaju šećernu bolest živjeli u neznanju, u nepoznavanju činjenica. Zamislite kada nemate trake da izmjerite šećer ! Oni su živjeli u zabranama, nisu imali glikozilirani hemoglobin. Danas djeca imaju najbolje insuline, pumpe, senzore, aplikacije. Pitam se da li im to olakšava život - kazala je prof. dr Veljić Živković. Ocjenjujući da su kampovi idealne prilike za transfer znanja, ona je istakla značaj edukacije.

U tom cilju naglasila je i značaj podsticanja ove grupe pacijenata na antikovid vakcinaciju. - Od onih koji dolaze u gradsku bolnicu preko 60%, ako ne i 70% ljudi koji imaju šećernu bolest u Beogradu su vakcinisani. Jako je to važno da prihvate i mlađe osobe koje imaju šećernu bolest i uopšte svi ljudi koji imaju šećernu bolest naglasila je ona. - Apelujem na sve ljude koji imaju, i koji nemaju, šećernu bolest da se vakcinišu i na taj način možemo da živimo ponovo normalno i normalno da se družimo - istakla je na kraju.

Medijska podrška: Nikola Vučević Košarkaš Nikola Vučević podržao je Kamp podsjećajući da je dijabetes ozbiljna bolest s kojom mnogi ljudi moraju da žive. - Ja, kao sportista, i s obzirom da nisam zdravstveni radnik, ne znam mnogo o tome, ali znam da ljudi koji žive sa dijabetesom moraju da budu veoma disciplinovani da bi mogli da se drže terapije koja im je data i da bi mogli da žive sa time. Kao sportista, ja lično, i svaki čovjek, morate da budete veoma disciplinovani. Mnogo je bitna disciplina u treningu, ishrani, odmaranju. Znam da to nije lako, da treba mnogo truda i da se čovjek drži toga svakodnevno, ali to je neka poruka koju mogu da pošaljem: da kad se čovjek drži toga, kad je disciplinovan, uglavnom dođe do pozitivnih rezultata - istakao je Vučelić. On je ovom prilikom izrazio podršku zdravstvenim radnicima u Crnoj Gori u borbi s pandemijom jer upravo oni sebe najviše izlažu opasnosti.

70

Kampovi su prilike za širenje znanja Dr Valentina Kalinić: - Bojana je neko ko nosi život bolje od mene. Bojana ima 18 godina, ima senzor, ima pumpu i ove godine je napravila nešto što je mene fasciniralo i dalo mi snagu da i dalje radim: Bojana je sama preuzela odgovornost za 10-oro djece i odvela ih na Verušu uz pomoć nas nekih, ali je ona odlučila da povede djecu i da pokaže roditeljima da treba da ih puste i da budu slobodni.

Mlada pacijentkinja Bojana Đukić bila je jedan od svojevrsnih edukatora skupa. Ličnim primjerom posvjedočila je da granice humanosti ne treba da postoje, te da se pregnuće zaista isplati. - Cilj svega što radim jeste da pokažem ljudima da mnogo volim sebe, mnogo volim svoje stanje i, na kraju krajeva, želim da prenesem isto to na sve ljude koji boluju od dijabetesa, a i one koji se neprestano bore uz iste - kazala je Bojana. Ona je kao volonterka Odmarališta u Veruši ove godine uspješno rukovodila grupnim odmorom 10-oro djece. Ilustrujući to iskustvo, uputila je posebnost zahvalnost roditeljima, kao važnim borcima u ovoj borbi. - Smatram da su roditelji osobe koje i te kako mnogo više boluju nego što bolujemo mi, jer su uz nas 24 časa - kazala je Bojana. Kamp je, po njenim riječima, zasnovan na tome da se širi podrška. - Ljudi su spremni da pruže podršku jedni drugima, da vide koliko nisu sami u bilo čemu u čemu se bore. Kampovi su zasnovani na tome da svakog nešto interesuje i svi su spremni da se žrtvuju, da toliko dugo sati sjede i slušaju priču o dijabetesu i svim stvarima koje su važne za njihov život, ujedno i ja i sve organizacije, i svaki kamp, me podstiču da saznam neke nove stvari i da ih širim na druge ljude, najprije na djecu koja su boravila sa mnom tih 7 dana na kampu koji sam organizovala. Neprocjenjivo je vidjeti koliko su nam svi oni zahvalni - objasnila je ona.

Jubilej krunisati nagradom Čast da svečano otvori jubilarni desetogodišnji kamp pripala je prof. dr Snežani Vujošević. Ističući značaj podrške, kao i upornosti i strpljivosti, ona je u nastavku obraćanja pročitala obraćanje prvog školovanog crnogorskog endokrinologa prof. dr Božidara Bojovića. Uz čestitke na jubileju upućene dr Valentini Kalinić, dr Bojović je u pismu ocijenio: - Svojim pregalaštvom udarili ste čvrste temelje edukaciji oboljelih od dijabetesa, slijedeći aktuelne stavove savremene dijabetologije, uzdižući tako kvalitet zdravstvene zaštite i kvalitet života oboljelih za njihovu sreću i za ponos Crne Gore. Dr Bojović je, ujedno, dao vaninstitucionalni predlog da se NVO „Plavi krug” dodijeli 13-julska nagrada za 2022. godinu „koju je svojim pregalaštvom, stručnim i humanim ostvarenjima istinski zaslužila”. Prigodnim zabavnim programom dovršeno je svečano veče Kampa za dijabetičare.

Na otvaranju kampa gostovali su barski umjetnici- sopranistkinja Aleksandra Vojvodić Jovović, “Duo Classico” – Dina Desančić - Safet Drljan, Omer Hodžić i Seka Tomičić, novinar i književnik Milan Vujović, pjesnikinja Maja Stojanović, a publika je u bašti Dvorca kralja Nikole mogla vidjeti i nove slike iz ciklusa „Prolazi“, dr Miluna Lutovca, koje su predstavljene na izložbi prije dva dana u hotelu „Kalamper“.

Anita Đurović

ČUVAJ SVOJU PROBAVU!

Prije upotrebe detaljno proučiti uputstvo! O indikacijama, mjerama opreza i neželjenim reakcijama na lijek posavjetujte se sa ljekarom ili farmaceutom.

Hronika 01. avgust - Pulsni oksimetar nepouzdan na tamnijoj koži – Velika Britanija Pulsni oksimetar, medicinski uređaj koji mjeri zasićenost krvi kiseonikom i pomaže da se utvrde rani znakovi pada, kod pacijenata koji boluju od Kovida-19, manje je pouzdan na tamnoj koži, upozorili su naučnici.

Britanska služba za javno zdravlje navela je da mogu dati pogrešna očitavanja kod ove kategorije bolesnika, što usporava hospitalizaciju ili uzimanje dodatnog kiseonika.

Aparat radi tako što šalje zrake svjetlosti kroz stezaljku na prstu kako bi se izmjerila količina kiseonika u krvi.

Naučnici objašnjavaju da kožna pigmentacija može uticati na to koliko se svijetla apsorbuje.

01. avgust - Nove mogućnosti za borbu protiv koronavirusa Jedina zaštita od kovida u ovom trenutku dolazi vakcinisanjem. Ali u budućnosti te bi vakcine mogle dolaziti iz inhalatora ili tableta.

Hemičarka Ingemo Anderson i njen tim osmislili su inhalator za vakcinu protiv koronavirusa - riječ je o tankom plastičnom inhalatoru veličine pola kutije šibica za koji se njen tim nada da bi mogao igrati veliku ulogu u globalnoj borbi protiv koronavirusa, omogućavajući ljudima da kod kuće uzimaju verzije budućih vakcina u prahu.

- Lako ga je i jeftino proizvoditi – kazao je Johan Waborg, izvršni direktor kompanije koja se najviše bavi proizvodnjom inhalatora za pacijente s astmom.

- Samo uklonite mali plastični listić, a zatim se aktivira inhalator vakcine i samo ga stavite u usta pa duboko udahnite pojasnio je Waborg.

Kompanija Iconovo sarađuje s pokretačem istraživanja imunologije u Stockholmu, ISR, koji je razvio vakcinu sa suvim prahom protiv Covid-19. Ova vakcina koristi proizvedene proteine virusa Covid-19 (za razliku od Pfizera, Moderne i Astra Zenece koji koriste RNA ili DNA koji kodiraju za te proteine) i može podnijeti temperature do 40 ° C. I upravo je to glavna razlika u uslovima čuvanja potrebnim za čuvanje trenutno dostupnih vakcina protiv koronavirusa odobrenih od strane Svjetske zdravstvene organizacije, koja su sva u tečnom obliku i moraju se držati na niskim temperaturama inače će izgubiti djelotvornost.

- Promjena je u tome što vakcinu u prahu možete vrlo lako distribuirati bez hladnjaka, a mođe se primijeniti i bez prisustva zdravstvenih radnika - kaže osnivačica ISR-a i profesorica imunologije, Ola Winquist.

72

Vakcina je zasad testirana samo na miševima, no postoji optimizam u medicinskoj zajednici da bi ovo rješenje moglo uveliko pomoći globalnoj borbi protiv koronavirusa, piše BBC. 01. avgust - Počela prva faza testiranja vakcine protiv kuge – Velika Britanija Na Univerzitetu Oxford počela je prva faza testiranja nove vakcine protiv vrlog starog neprijatelja - kuge. Vakcina je bazirana na tehnologiji koja se trenutno koristi u borbi protiv pandemije Covida-19. A naučnici sada trebaju pomoć ljudi.

Trenutno je u toku regrutacija volontera koji će dobrovoljno, u ime nauke, primiti ubod igle u kojoj se nalazi nova eksperimentalna vakcina, prenosi Science Alert.

Kuga, poznata pod jezivim nadimkom 'Crna smrt', s lakoćom je sa svijeta tokom 1300-ih istrijebila više od polovine populacije Evrope. Ova teška bolest se i dalje pojavljuje u nekim djelovima Afrike, ali ne uvijek samo tamo. Nedavno je jedan dječak u SAD-u umro od komplikacija uzrokovanih kugom.

Uzrokovana bakterijom Yersinia Pestis, kuga na čovjeka prelazi preko muva, a zatim se širi kontaminiram tjelesnim izlučevinama ili drugim materijalima. Ako se ne liječi, ova strašna bolest rapidno može postati fatalna, sa stopom smrtnosti od 100 posto, zavisno o tome na koji način inficira organizam. Bolest može krenuti simptomima koji nalikuju onima gripe - groznicom, bolovima i umorom. Najčešće slijedi upala limnfnih žlijezdi, što je vrlo bolno. Ukoliko se bakterija u krvotoku razmnoži, dolazi do septihemijske kuge uz koju dolazi i povraćanje, proliv, krvarenje te gangrena.

Najrjeđa vrsta kuge je ona koja se infiltrira u pluća, a radi se ujedno i o najopasnijem obliku ove infekcije. Ona brzo napreduje i vodi do respiratornog šoka, u roku od dva dana od infekcije.

Ono što zabrinjava jeste činjenica da je broj oboljelih od kuge u 25 zemalja svijeta od 1990-ih rastao. Od 2010. do 2015. godine u svijetu je zabilježeno 3.248 slučajeva, od kojih su 584 rezultirala smrću oboljelih. Godine 2017. u Madagascaru je buknula epidemija koja je odnijela 171 život. Službeno je zabilježeno 2119 oboljelih.

Za uspješnu borbu protiv kuge kritična je brza dijagnoza. Što se tiče liječenja, zasad se najefektivnije pokazalo liječenje antibioticima, posebno za plućnu varijantu. Nažalost, takvo liječenje nije uvijek moguće. Upravo iz tog razloga vakcina bi drastično pomogla u borbi s ovom strašnom bolešću.

Oxfordska grupa za vakcine razvila je intramuskularnu

vakcinu uz pomoć modifikovanog virusa gripe koji se u ljudima ne može razmnožavati. Slična metoda korištena je u razvoju vakcine AstraZenece protiv koronavirusa.

Zasad je ova vakcina testirana samo na životinjama, no rezultati su ohrabrujući. Kao i sa drugim vakcinama, nuspojave se kreću od lokalizovane boli do alerijskih reakcija. Upravo zato će svi učesnici testiranja biti pomno praćeni, posebno tokom prve nedjelje nakon primanja vakcine. Većina nuspojava trebala bi biti privremena, iako bi u rijetkim slučajevima, navode naučnici, moglo biti produženog trajanja nuspojava.

Naučni tim s Oxforda traži zdrave volontere stare između 18 i 55 godina kako bi učestvovali u godinu dana dugoj studiji.

Nude im novčanu nagradu od 630 funti, a cijelu priču pomno prate svjetske zdravstvene vlasti, prenosi Danas.hr.

02. avgust - Antivakcinaši zapalili centar za vakcinaciju - Poljska Nepoznati počinioci zapalili su u Zamošću na jugoistoku Poljske mobilni centar za vakcinaciju protiv kovida-19 i podmetnuli požar u sjedište lokalne sanitarne inspekcije.

- Ponovo se ove noći dogodio banditski napad u Zamošću gdje su zapalili državnu sanitarno-epidemiološku stanicu i centar za vakcinaciju. Vakcinacija je ta brana, barijera pred kovidom-19.

Neuobičajeno strogo ćemo pristupati takvim napadima - kazao je poljski premijer Mateuš Moravjecki.

Na konferenciji za novinare sa šefom poljske policije Jaroslavom Simčikom premijer Moravjecki najavio je nula tolerancije, krivično gonjenje i surove kazne u svim tim nasilnim napadima antivakcinaša koji su u Poljskoj učestali posljednjih dana.

Agresivne i nasilne napade na centre za vakcinaciju u Poljskoj predvodi antivakcinaški pokret Poljske žute košulje koji tvrdi da se bori za slobodu svih Poljaka od vakcina ali i od poreza, a do ovih nasilnih napada pojavljivali su se najčešće na manifestacijama na kojima postoji i mogućnost vakcinacije da ubjeđuju ljude da vlada sa njima opasno eksperimentiše kao nacistički doktor Mengele, prenosi TVCG. 02. avgust – Hakeri oborili sistem za zakazivanje vakcinacije - Italija Hakeri su napali i oborili IT sisteme kompanije koja se bavi zakazivanjem vakcinisanja protiv kovida 19 u regionu Lacio u blizini Rima, prenosi Rojters.

Regionalna vlada je objavila da je u toku „žestok hakerski napad na regionalnu bazu podataka“.

Navela je da su svi sistemi onesposobljeni, uključujući portal posvećen zdravstvu i vakcinisanju i upozorila da bi moglo doći do odlaganja vakcinacije.

Regionalni menadžer za zdravstvo Alezio D'Amato istakao je da je riječ o veoma ozbiljnom hakerskom napadu. Nadležni u Italiji ispituju cijeli slučaj.

Italija je nedavno donijela odluku o uvođenju obavezne potvrde o vakcinaciji ili preleženom kovidu 19 kako bi građani mogli da prisustvuju gotovo svim događajima.

Ova mjera izazvala je niz protesta građana širom zemlje, koji negoduju zbog uvođenja „zelene propusnice“, prenose Novosti online.

02. avgust - Efikasnost vakcina pada - Izrael Ministarstvo zdravlja Izraela saopštilo je da se zaštita vakcine jednog proizvođača značajno smanjila u odnosu na zimu i proljeće. Vakcina ipak i dalje štiti protiv teških bolesti.

Prema podacima državne zdravstvene statistike, efikasnost te vakcine je sada svega 39 posto u poređenju sa 95 posto početkom godine. Ovo se odnosi na mogućnost inficiranja.

Ipak, vakcina i dalje veoma efikasno štiti od teških oblika bolesti.

Moguće objašnjenje za ovu situaciju je sve veći broj slučajeva zaraznije delta varijante ili slabljenje učinaka vakcine nakon nekog vremena. Takođe, moguće je i da efikasnost vakcine posebno opada kod starijih osoba koji su prvi primili vakcinu.

Izrael zato aktivno razmatra mogućnost davanja treće doze građanima, piše Domino Magazin.

02. avgust - Razvoj vakcina protiv covida-19 mogao bi ubrzati i otkriće lijeka protiv karcinoma Vakcina protiv malarije zapravo postoji, ali ona je daleko od pouzdanog sredstva: već dugo postoji preparat koji djeluje u otprilike trećini slučajeva, ove godine je pušteno u promet vakcina R21/Matrix-M za koju autori vjeruju kako bi mogla biti djelotvorna u 75% slučajeva, piše u tekstu Deutsche Wellea?

Osnivač kompanije BioNTech, Ogur Sahin, koji je zaslužan za prvu vakcinu protiv covida-19, vjeruje da – može bolje. Kako je nedavno objavio u Frankfurtu, oni će se sad baviti vakcinom protiv malarije i već krajem sljedeće godine se planira početak kliničkog ispitivanja. I u ovom slučaju se pouzdaju u tehnologiju mRNA, genetskog "kurira" (messenger) ribonukleinskoj kiselini kojom je i nastala vakcina ove kompanije protiv korone.

Zadatak ribonukleinske kiseline (RNK, ili "acid" u RNA) jeste na osnovu informacija iz našeg genskog materijala, "dvostruke spirale" deoksiribonukleinske kiseline (DNK) da stvara molekule bjelančevina. To čini u "fabrici" ćelija, ribosomima.

Vakcinacijom se dostavlja vještački stvoreni RNK da ribosomima da proizvede antitijela koja će djelovati protiv uzročnika koji je neprijatelj - na primjer bodljikava bjelančevina virusa korone. Lijek onda zapravo stvara naše tijelo jer se naš imunološki sistem bori protiv nametnika. Najveća tajna jeste naći zajednički naziv tog "neprijatelja" protiv kojeg se treba boriti, kao što je u ovom slučaju bio taj "spike protein".

Najveći problem otkrića lijeka protiv karcinoma ovom novom tehnologijom je zapravo što karcinom nije rezultat nekog stranog tijela - to su "podivljale" vlastite ćelije našeg organizma.

Još se pokušava otkriti svojstvo koje je posebnost samo ćelija raka, ali ne i naših zdravih ćelija i na koje bi se onda mogao usmjeriti naš prirodni sistem obrane metodom mRNK. I kod drugih istraživanja, kao što je malarija, ima problema koji još nijesu riješeni.

Uobičajeno je da se vakcinisanjem u naše tijelo unose oslabljeni živi ili mrtvi uzročnici bolesti kako bi tijelo "naučilo" da se bori protiv njega. Kod mRNA se to ne čini, nego se sve zapravo stvara u našim ćelijama. To zapravo olakšava stvaranje vakcina i njeno prilagođavanje na druge uzročnike jer se pritom moraju prilagoditi samo određene platforme vakcina, dakle u već prokušanom postupku.

73

Zapravo ova ideja nije nova: već 1961. su biolozi Sydney Brenner, Francois Jakob i Matthew Meselson otkrili da RNA prenosi nasljedne informacije koje mogu poslužiti za sintezu proteina u našim ćelijama. To je bila teorija, u tome je uspio tek virusolog Robert Malone 1989. godine.

Prvi pokušaji stvaranja vakcina tom tehnologijom su bili 1993. i 1994., ali tek na miševima. Tražila se vakcina protiv Semikli-Wald virusa koji je lokalizovan tek 1942. u Ugandi i koji napada samo glodare. No već od početka se razmišljalo o mogućoj koristi za zdravlje ljudi, a posebno u borbi protiv raka. Prva klinička ispitivanja s mRNA preparatima su bila 2002. i 2003. i bila su usmjerena protiv ćelija karcinoma. To je zapravo ostalo glavno područje istraživanja ove tehnologij, prenosi Danas.hr.

03. avgust - Od septembra treća doza vakcine za tinejdžere - Njemačka Njemačka će od 1. septembra omogućiti dovakcinaciju protiv COVID-a 19 za starije i za osobe osjetljivog zdravlja, a omogućiće i vakcinaciju djece od 12 do 17 godina, objavili su ministri zdravlja šesnaest njemačkih saveznih pokrajina.

Dovakcinacija će se sprovesti jednim od dvije vakcine Pfizer/BioNTech ili Moderna - ističe ministarstvo, dodajući da je ta odluka “u interesu preventivne zdravstvene zaštite”.

Ministri su takođe dogovorili vakcinaciju mladih od 12 do 17 godina. Vakcinaciju će nuditi pedijatri i ljekari porodične medicine, ali moći će ih organizovati i školske ustanove i univerziteti.

- Svako ko želi može se vakcinisati tokom ljeta – rekao je ministar zdravlja Jens Spahn i potvrdio da Njemačka ima dovoljno vakcina za sve starosne grupe.

Ministarstvo se poziva na nedavna istraživanja koja pokazuju da je “imunska reakcija ograničena ili brzo slabi nakon potpunog vakcinisanja protiv COVID-19” kod nekih sgrupa, “najprije pacijenata oslabljenog imunosnog sistema, kod starijih i onih kojima treba ljekarska zaštita, piše Al Jazzera.

03. avgust - Njujork će tražiti dokaz o imunizaciji za boravak u zatvorenom prostoru – SAD Grad Njujork će tražiti dokaz o imunizaciji za aktivnosti koje se sprovode u zatvorenom prostoru - poput restorana, teretana i javnih nastupa, izjavio je gradonačelnik Bil de Blazio.

Riječ je o posljednjoj u nizu inicijativa čija je svrha podsticanje masovnije vakcinacije u trenutku dok se delta soj koronavirusa širi u jednom od svjetskih gradova sa najvećim brojem stanovnika, izvijestila je agencija Rojters.

06. avgust – Potpuno vakcinisani preminuli od kolumbijske varijante kovida - Belgija Prisutni su rani znaci koji ukazuju na to da bi vakcinisane osobe mogle jednako lako prenositi delta varijantu koronavirusa kao i nevakcinisane, objavila je Državna agencija za javno zdravstvo Engleske (PHE). Nalazi se podudaraju s onima američkog Centra za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) koji je ranije upozorio da bi vakcinisane osobe inficirane delta varijantom, za razliku od drugih varijanti, mogle širiti zarazu.

74

Vrlo zarazna delta varijanta koronavirusa dominantna je na globalnom nivou i održava na snazi pandemiju koja je ubila više od 4,4 miliona ljudi, uključujući više od 130.000 u Velikoj Britaniji.

Pokazalo se da vakcine pružaju dobru zaštitu od težih oboljenja i smrti nakon infekcije deltom, posebno dvije doze, ali ima manje podataka o tome mogu li vakcinisane osobe i dalje širiti virus na druge.

- Neki početni nalazi ukazuju na to da nivo virusa u onima koji su se inficirali delta varijantom, a vakcinisani su, mogu biti slične nivoima koji su pronađeni kod nevakcinisanih osoba. To može imati posljedice na zaraznost ljudi, bili oni vakcinisani ili ne. No, ovo je rana istraživačka analiza i potrebne su daljnje ciljane studije kako bi se potvrdilo je li to slučaj -saopštio je PHE. PHE je objavio da je od 19. jula među hospitaliziranim osobama inficiranih delta varijantom, njih 55,1 posto bilo nevakcinisano, a 34,9 posto ih je primilo obje doze vakcina protiv covida-19.

Gotovo 75 posto britanskog stanovništva primilo je obje doze, a PHE navodi da će se "kako se što više stanovništva vakciniše, vidjeti veći relativni postotak vakcinisanih u bolnici".

PHE takođe navodi da druga varijanta, poznata kao B.1.621 i otkrivena u Kolumbiji, pokazuje znakove izbjegavanja imunološkog odgovora od vakcina ili ranije infekcije. PHE je naveo da je ta varijanta "pod istragom", ali nije je proglasio "zabrinjavajućom varijantom" - oznakom koja bi mogla potstaći snažnu političku reakciju.

- Postoje preliminarni laboratorijski dokazi koji ukazuju na to da vakcinacija i ranija infekcija mogu biti manje djelotvorne u sprječavanju infekcije s B.1.621 - naveo je PHE i dodao da je potvrđeno 37 slučajeva te varijante u Engleskoj.

- Međutim, ti podaci su vrlo ograničeni i potrebna su dodatna istraživanja. Nema dokaza koji ukazuju na to da se više prenosi od dominantne delta varijante - objavila je engleska agencija.

Sedmoro štićenika doma za stare u Belgiji umrlo je pošto su inficirani kolumbijskom varijantom koronavirusa, uprkos tome što su bili u cjelosti vakcinisani, objavili su epidemiolozi koji su analizirali virus.

Ta varijanta koronavirusa, B.1.621, prvi se put pojavila u Kolumbiji, a zadnjih nedjelja je potvrđena u Sjedinjenim Državama, dok je u Evropi još rijetka, prenosi Hina.

07. avgust – Naučnici zbunjeni zbog naglog pada novoinficiranih - Velika Britanija Naučnici su zbunjeni naglim padom dnevnog broja zaraza virusom korona u Velikoj Britaniji uprkos slabijim mjerama.

Broj novih slučajeva se u samo dvije sedmice i više nego prepolovio sa 54.674, koliko je registrovano 17. jula, na 22.287 slučajeva 2. avgusta.

– Niko zapravo ne zna šta se događa – rekao je epidemiolog dr Džon Edmunds sa Londonske škole za higijenu i tropsku medicinu. Konkretno, nije jasno pokazuju li ove brojke da je vrhunac trećeg talasa prošao ili se radi o trenutnom zastoju zaraze prouzrokovanim složenim društvenim faktorima. Širenje zaraznije

delta varijante virusa korona u Velikoj Britaniji činilo se, uprkos uspješnom programu vakcinacije, kao nadolazeća velika kriza.

Eksponencijalni rast broja infekcija od juna doveo je do toga da se predviđalo kako će se dnevno bilježiti više od 100.000 novih slučajeva, a strahovalo se i od prevelikog pritiska na britanski zdravstveni sistem u vidu hospitalizacija. U takvoj klimi, mnogi su naučnici smatrali da je vladino potpuno ublažavanje mjera bezobzirno.

Dr Edmunds kaže da ovi podaci, međutim, ne znače da se u Britaniji razvio kolektivni imunitet.

- Pad broja slučajeva donekle je bez presedana, u smislu da se taj trend pokazuje širom zemlje, jer takve situacije su zabilježene tek nakon lokdauna. Ipak, kolektivni imunitet manifestovao bi se na različitim mjestima u različito vrijeme – objasnio je dr Edmunds, prenosi B92.

08. avgust – Vakcine završavaju u smeću - Njemačka Budući da potražnja pada, a rok trajanja je ograničen, sve više njemačkih pokrajina vakcine baca u smeće.

Sada je plan da se višak pokloni siromašnjijim zemljama - ali samo vakcine na bazi vektora, piše Dojče vele.

Od početka pandemije, Bavarska je bacila ukupno 53.000 doza vakcine, od kojih je više od polovine "prijavljeno kao odbačeno" samo u julu.

- Porast količine bačenih vakcina tokom ljeta je direktna posljedica pada spremnosti stanovništva na vakcinisanje - saopštilo je bavarsko Ministarstvo zdravlja na upit njemačkog javnog servisa.

I u Baden-Virtembergu je rok trajanja 4000 doza vakcina AstraZeneca istekao krajem jula, zbog čega su one "propisno uništene", kako piše tamošnje Ministarstvo zdravlja.

Slične akcije su sprovođene i u drugim njemačkim saveznim pokrajinama.

Ove sada bačene vakcine su već bile isporučene centrima za imunizaciju. Nejasno je koliko je doza vakcina bilo odstranjeno kao neupotrebljivo u privatnim medicinskim ordinacijama, jer ljekari to ne moraju nikome da prijavljuju.

Višak vakcina kojima nije prošao rok upotrebe, pokrajine vraćaju saveznoj vladi. Budući da je trenutno potražnja vakcina znatno manja od ponude, savezno Ministarstvo zdravlja je najavilo da će "tokom augusta" pokrajina prestati da isporučuje količine na koje imaju pravo po ključu - broj stanovnika. Ubuduće će se pokrajinama isporučiti samo ona količina koju naruče.

Sada, kada je domaće stanovništvo podmireno, Njemačka je najavila da će narednih dana isporučiti 1,3 miliona doza vakcine

AstraZenece inicijativi COVAX koja distribuira vakcine siromašnijim zemljama. Savezno ministarstvo je takođe najavilo da će tokom avgusta odustati od daljnjih narudžbi vakcine Džonson & Džonson - u korist drugih evropskih zemalja, prenosi Danas.

08. avgust - Ponovo bilježe rekordan broj novih slučajeva korone - Iran U Iranu je u posljednja 24 sata registrovano više od 39.600 novih slučajeva koronavirusa, što je najviše od početka pandemije.

Istovremeno su preminula 542 pacijenta od posljedica Covida 19, javlja AP. Kritična situacija je i u bolnicama, u kojima je više od 6.460 u teškom stanju. Time je ukupan broj inficiranih premašio 4,1 milion dok je umrlo više od 94.000 pacijenata, što je najviše na cijelom Bliskom istoku.

Vrhovni lider Irana, ajatolah Ali Hamnei, preporučio je vlastima da uvedu potpuni lokdaun u cijeloj državi. Vlada se, međutim, opire tom prijedlogu jer bi to ostavilo teške posledice na ekonomiju zemlje.

Do sada je vakcinisano samo 3,3 miliona Iranaca od ukupno 80 miliona stanovnika, prenose Vesti online.

09. avgust - Za sve svakodnevne aktivnosti građani moraju imati covid-propusnicu - Francuska U Francuskoj će se od sada sve svakodnevne aktivnosti, poput odlaska na kafić ili vožnje javnim prevozom, biti dopuštene samo onima koji pokažu potvrdu da su se vakcinisali, preboljeli covid-19 ili imaju negativan nalaz na koronavirus, jer na snagu stupa kontraverzna mjera koja je izazvala masovne proteste u zemlji.

Stroža pravila, uključujući obavezno vakcinisanje svih zdravstvenih radnika do 15. septembra, biće na snazi do sredine novembra i primjenjivaće se na sve punoljetne osobe. Tinejdžeri starosti od 12 do 17 godina moraće da imaju takvu potvrdu od 30. septembra.

Restorani, međugradski autobusi, avioni, sajmovi i zdravstvene ustanove samo su neka mjesta na kojoj će se morati pokazati digitalna zdravstvena propusnica koja je od sredine jula već potrebna za odlazak u kino, muzej ili na veći događaj.

Ministar zdravlja Olivier Veran rekao je za list Le Parisien da neka pravila neće biti stroga kako je planirano, poput valjanosti negativnog testa do 72 sata umjesto 48. Samostalno testiranje takođe je moguće pod uslovom da se sprovode uz nadzor ljekara.

Protest protiv mjera je privukao više od 200.000 ljudi.

Masovni protesti održavali su se svakog vikenda otkako je predsjednik Emmanuel Makron najavio promjene sredinom septembra kako bi se zaustavio porast infekcija koronavirusom.

Od 67 miliona stanovnika Francuske, oko 63 posto ih je primilo bar jednu dozu vakcine protiv covida-19. Više od pola ih je potpuno vakcinisano, prenosi Hina.

10. Avgust - Na zapadu Afrike pojavio se virus Marburga: Smrtnost i do 88 odsto Zdravstvene vlasti u Gvineji potvrdile su prvi slučaj izuzetno smrtonosnog virusa Marburg, saopštila je večeras

75

Svjetska zdravstvena organizacija.

Riječ je o prvom slučaju marburške virusne bolesti u zapadnoj Africi - ishod je bio fatalan, a do danas se on uglavnom pojavljivao na jugu i istoku tog kontinenta.

prošlog maja Vuhan nije imao nijedan slučaj infekcije korona virusom.

Li Ćiang, zvaničnik Vuhana izjavio je da će početi masovno testiranje „da bi se osigurala bezbjednost svih u gradu i da bi se saznalo koliko ima zaraženih“, piše Nova RS. 10. avgust - Zbog širenja delta soja kaznili najmanje 47 funkcionera - Kina

Kako je navedeno iz SZO, pacijent je liječen u lokalnoj bolnici, a stanje mu se naglo pogoršalo, nakon čega je preminuo.

Nedugo zatim, sa Pasterovog univerziteta u Senegalu potvrđeno je kako je uzrok smrti - virus Marburga.

Sada se ustanovljavaju kontakti preminulog pacijenta, a sve se dešava u dijelu države prema granici sa Liberijom i Obalom Slonovače.

- Virus Marburga ima veliki potencijal za širenje, a to znači da moramo da ga zaustavimo što prije - saopštio je regionalni direktor SZO za Afriku Matsidiso Moeti.

Tokom ranijih slučajeva, smrtnost od virusa Marburg je varirala i iznosila je od 24 do 88 odsto. Virus se prenosi krvlju i sekretom. Nakon inkubacije, koja može potrajati do šest dana, bolest počinje visokom temperaturom, bolovima u mišićima i opštom malaksalošću. Slijede povraćanje i dijareja, a potom i naglo smanjenje leukocita i trombocita. Bolest dovodi do velikog oštećenja organa, pa je često ishod fatalan.

10. avgust - Kina se protiv delta soja bori mjerama kakve svijet nije vidio Delta soj dospio je u Kinu 10. jula preko ruskog putničkog aviona koji se sletio u Nanđing. Virus se proširio na 16 provincija.

Vuhan, najveće žarište u 2020. godini, testira svih 12 miliona svojih stanovnika. Mjere koje sada primjenjuje Kina neuporedive su sa bilo čime što može da se vidi u ostatku planete.

Kineske vlasti kaznile su više od 47 lokalnih funkcionera jer nijesu uspjeli da iskontrolišu širenje infekcije delta sojem koronavirusa, piše CNN. Novi soj prvo se pojavio u gradu Nanjingu, a otada su zabilježeni slučajevi u više od polovine kineskih provincija, a izazvao je više od 1000 simptomatskih slučajeva bolesti u tri nedjelje. Vlasti su odmah uvele mjere zatvaranja, masovno testiranje, karantin i zabranu putovanja. Iste mjere uvodile su se i ranije kod pojava više slučajeva na jednom mjestu.

Oni funkcioneri koji nijesu dovoljno brzo ili temeljno implementirali te mjere sada će se suočiti s disciplinskim mjerama. Širom zemlje najmanje je 47 funkcionera, od čelnika lokalnih vlasti, zdravstvenih radnika ili direktora bolnica i vazdušnih luka, kažnjeno zbog nemara.

Samo u Nanjingu kažnjeno je 15 funkcionera koje smatraju odgovornim što se infekcija proširila u međunarodnoj vazdušnoj luci. Vjeruje se da je to bila početna tačka širenja ovog talasa infekcije delta sojem korone u Kini. Vlasti su ovu infekciju povezale sa letom koji je iz Rusije stigao 10. jula.

Trojica funkcionera vazdušne luke su pod istragom disciplinske komisije provincije, a dvojica su već i pritvorena. Drugi, uključujući i zamjenika gradonačelnika Nanjinga, dobili su kazne koje se kreću od suspenzija do ozbiljnih upozorenja. U turističkom središtu u provinciji Henan, gradu Zhangjiajie, kaznu je dobilo 18 funkcionera zbog istih razloga - nijesu na vrijeme reagovali na pojavu nekoliko slučajeva infekcije.

Cijeli taj grad je stavljen u lockdown nakon što su se pojavili podaci da bi pozorišna predstava, na kojoj je bilo više hiljada ljudi, mogla biti događaj na kojem se širila infekcija povezana sa slučajevima u Nanjingu. U gradu Yangzhou prijavljeno je 394 simptomatske infekcije, uključujući i 26 težih slučajeva, a šest pacijenata je u kritičnom stanju. Tamo je disciplinska komisija izdala upozorenja za šest funkcionera i još dvojicu zbog loše organizacije na punktu za testiranje, čime su izazvali da se virus širi među ljudima koji su došli da se testiraju. Dosad je s tom lokacijom povezano 30 infekcija, prenosi Danas.hr.

11. avgust – Drugi najveći australijski grad ušao u šesti lockdown - Australija

Vuhan, glavni grad provincije Hubei u centralnoj Kini, opet je u svjetskim vijestima. Grad planira da testira svih 12 miliona stanovnika nakon što je potvrđena pojava delta soja. Lokalne vlasti su ozbiljno shvatile pojavu novih slučajeva, jer od

76

Pet miliona ljudi u drugom najvećem australijskom gradu ostaće kod kuće još bar nedjelju dana nakon što su vlasti produžile mjere zatvaranja jer nijesu uspjele da suzbiju širenje covida u Melbournu.

Grad je ušao u svoj šesti lockdown zbog pandemije nakon pojave žarišta delta varijante koronavirusa u jednoj školi u Melbourneu koja se brzo proširila.

Daniel Andrews, premijer države Viktorije, rekao je da će mjere zatvaranja trajati bar do 19. avgusta nakon što je tokom

noći registrovano 20 novih slučajeva, među kojima nekoliko "misterioznih".

- Ima previše slučajeva čije porijeklo nam nije jasno... da bismo sada mogli sigurno izaći iz karantina - kazao je Andrews.

U Sydneju je više od pet milona ljudi već sedam nedjelja pod mjerama zatvaranja koje će ostati na snazi do kraja avgusta.

Država Novi Južni Wales zabilježila je 344 nova slučaja i ukupno više od 6100 slučajeva u epidemiji koja je počela u Sydneju sredinom jula.

Vlasti polažu nade u novu akciju vakcinisanja i kažu da bi neka ograničenja mogla biti ublažena ako se dovoljan broj ljudi vakciniše narednih nedelja, prenosi Hina.

Prije oko godinu dana, slike kubanskih ljekara koji se dočekuju kao heroji u skoro 40 zemalja na pet kontinenata bile su uobičajene. Tzv. „vojska bijelih mantila" s ovog ostrva - javno lice međunarodno priznatog javnog zdravstvenog sistema poslata je da pomogne drugim zemljama koje je poharala pandemija.

12. avgust - Španija prednjači u vakcinaciji protiv covida Španija je vodeća među evropskim zemljama u vakcinisanju protiv covida-19 zbog velikog povjerenja u javnozdravstveni sistem i snažnih porodičnih veza koje utiču na vakcinisanje pojedinaca kako bi se zaštitili najbliži, piše AFP. Više od 61 posto od 47 miliona stanovnika Španije u potpunosti je vakcinisano, što je jedna od najvećih stopa imunizacije među velikim zemljama Evropske unije. Francuska na je 56 posto, a u Njemačkoj je potpuno vakcinisano 55,2 posto stanovnika. U potpunosti je vakcinisano 50,3 posto Amerikanaca.

- Jedan od kamena temeljaca uspješne španske kampanje vakcinacije je povjerenje u zdravstveni sistem. U Španiji je opšte povjerenje u vakcine, posebno u vakcine za djecu, tradicionalno više nego u drugim evropskim zemljama - rekao je za AFP dr Josep Lobera, profesor sociologije na madridskom Univerzitetu, član vladinog odbora za strategiju vakcinisanja.

Studija londonskog Imperial Collegea objavljena u junu pokazala je da 79 posto ljudi u Španiji ima povjerenje u vakcine protiv covida-19, dok je sa 62 posto ispitanika u SAD-u, 56 posto u Francuskoj i 47 posto u Japanu.

Suprotno Francuskoj i Italiji, u Španiji nema velikih protesta protiv obavezne vakcinacije za zdravstvene radnike i propusnica za restorane i kafiće. Španija nije morala da uvodi obaveznu vakcinaciju za nastavnike ili druge esencijalne radnike jer se "praktički svi dobrovoljno vakcinišu", rekla je ministarka obrazovanja Pilar Alegria za radio Cadena Ser. Traumatično iskustvo Španije sa vakcinom protiv dječije paralize takođe objašnjava zašto se oni žele vakcinisati. Dok je nekoliko nacija počelo vakcinisanje protiv dječije paralize sredinom 1950-ih, vlasti pod diktatorom Franciscom Francom čekale su gotovo deceniju duže. Zbog toga je više hiljada djece zaraženo, što je za posljedicu imalo ozbiljne tjelesne poteškoće i brojne smrti. Taj nemar Frankova režima doveo do toga da je španska socijalistička vlada ljude koji su oboljeli od dječije paralize svrstala u žrtve diktature, prenosi Hina.

12. avgust - Prijeti im kolaps zdravstva zbog covida-19 - Kuba Na Kubi, nekada svetioniku na čelu borbe protiv pandemije, porodične tragedije zbog gubitaka članova porodice postale su suviše česta pojava.

Ali 12 mjeseci kasnije, sistem je sada pred kolapsom.

Poslije uspješnog držanja virusa pod kontrolom tokom većeg dijela 2020, ova karipska zemlja trenutno ima drugu najveću stopu dnevno potvrđenih slučajeva na svijetu. Trenutno je samo iza Fidžija po novim slučajevima na milion ljudi, prema bazi podataka koju vodi Oksfordski univerzitet.

Nagli skok broja inficiranih preopteretio je medicinsko osoblje i bolnice. Proteklih mjeseci, fotografije, svjedočanstva i video snimci objavljeni na društvenim mrežama prikazivali su prazne apoteke i pretrpane bolnice sa ljudima koji leže po hodnicima, piše BBC News.

13. avgust – Svi koji su vakcinisani biće oslobođeni pravila izolacije - Velika Britanija Odrasli i sva djeca vakcinisana sa dvije doze vakcina protiv koronavirusa u Velikoj Britaniji će biti oslobođeni pravila izolacije - britanski ministri okončavaju pingdemiju, piše Daily Mail.

Više od 33 miliona ljudi u Engleskoj koji su primili obje doza vakcina više neće morati u izolaciju ako je neko s kim su bili u kontaktu bio pozitivan. Naime, Britanci su koristili tzv. covid aplikaciju koja ih je "pingom" informisala ukoliko je neko bio u blizini inficiranog. Takođe, ukidaju se ograničenja i za sve mlađe od 18 godina jer se ukidaju školski mjehurići.

Ipak, ministri su poručili kako bi osobe koje su primile obje doze vakcina trebale biti oprezne ukoliko dobiju ping trebali bi razmisliti o nošenju maski u zatvorenim prostorima i izbjegavati druge, posebno starije osobe i one sa lošijim zdravstvenim stanjem. Umjesto izolacije od deset dana, osobe koje kontaktira NHS Test and Trace ili aplikacija Covid-19 savjetovaće se da što prije urade PCR test. Neće se morati izolovati dok čekaju rezultat.

Ta promjena stiže nakon nekoliko nedelja haosa u kojem su milioni radnika bili prisiljeni da ostanu kod kuće, a djeca su držana podalje od škola, čak i ako nijesu bila inficirana.

Ogroman nedostatak osoblja doveo je do gotovo praznih polica supermarketa, ali i natjerao brojna poduzeća, uključujući restorane i pabove, da zatvore svoja vrata. Brojke od prije dvije nedelje pokazale su rekordnih 1,2 miliona ljudi poslatih u karantin

77

u samo nedjelju dana, uključujući gotovo 700 hiljada ljudi koje je "pingala" aplikacija Covid-19.

Nova pravila izolacije u Engleskoj stupaju na snagu nakon što su se slične promjene dogodile u Walsu i u Škotskoj, prenosi Danas.hr.

13. avgust – SAD odobrio dovakcinaciju osoba s oslabljenim imunitetom Dok zemlja pokušava da zauzda delta varijantu novog koronavirusa, SAD je odobrio primjenu dodatne doze vakcina protiv covida-19 za osobe s oslabljenim imunološkim sistemom.

Odobrenje za hitnu upotrebu treće doze vakcina Moderne i Pfizer/BioNTecha izdala je američka Uprava za hranu i ljekove (FDA).

- Zemlja je pogođena novim talasom pandemije covida19, a FDA je svjestan da su imunokompomitirani ljudi posebno podložni teškom obliku bolesti - rekla je potparolka Uprave Janet Woodcock u saopštenju.

- Ostale osobe koje su u potpunosti vakcinisane su primjereno zaštićene i u ovom trenutku ne trebaju dodatnu dozu vakcina protiv covida-19 - dodala je Woodcock.

U SAD-u je od covida-19 umrlo više od 619.000 ljudi.

Trenutno se zemljom širi delta varijanta virusa SARS-CoV-2, prenosi Hina.

14. avgust - Muzički festival postao veliko žarište iako su svi bili vakcinisani ili imali negativan test – SAD Lollapalooza, veliki muzički festival koji se održao krajem jula u američkom gradu Čikagu je događaj na kojem se masovno proširila korona.

određene epidemiološke mjere.

Posjetioci su na ulazu morali pokazati dokaz da su vakcinisani ili da imaju negativan test na koronu. Gradski statističari su izračunali da je čak 90 posto posjetioca bilo vakcinisano. No, fotografije i snimci sa festivala pokazuju da je malo ko nosio masku u velikoj gužvi. Čak 80 posto pozitivnih s festivala je mlađe od 30 godina, što i nije čudno, s obzirom na to da na takve događaje dolazi mlađa publika, prenosi Danas.hr.

15. avgust – Postkovid posljedice ometaju školovanje djece - SAD U SAD-u su objavili da posljedice covida ima do 15 posto oboljele djece.

Dok u zemljama EU traju rasprave treba li vakcinisati svu djecu i adolescente od 12 do 17 godina koja nijesu u rizičnoj grupi za teški oblik covida te svaka zemlja zasebno odlučuje o preporukama za vakcinaciju maloljetnika koje je u toku u Austriji, Italiji, Francuskoj, Nizozemskoj..., u SAD-u, u kojem je oko 4,2 miliona djece i mladih imalo covid, sve se više govori i piše o posledicama postkovidnog sindroma koji ometa školovanje i aktivnosti djece i iscrpljuje ih.

Direktorica tamošnjeg Nacionalnog instituta za zdravlje, dr Francis Collins još je u proljeće citirala studiju prema kojoj između 11 i 15 posto inficirane djece i adolescenata može završiti s dugotrajnim posljedicama covida. I u SAD-u je relativno mali postotak djece hospitalizovan zbog infekcije i zbog tzv. multisistemskog upalnog sindroma, ali puno djece je iskusilo “dugi covid” odnosno neurološke, fizičke i psihičke simptome.

Prema pisanju New York Timesa, u Dječjoj bolnici u Bostonu bave se slučajevima “dugog covida” kod maloljetnih pacijenata širom zemlje sa simptomima poput umora, glavobolje, omaglice, teškoća s pamćenjem i koncentracijom, nesanicom, gubitkom ukusa i mirisa, kako je navela dr Molly Wilson-Murphy, specijalista za neuroinfektivne bolesti.

Prema tvrdnjama stručnjaka ovi simptomi kod djece i adolescenata traju mjesecima nakon preboljevanja kovid infekcije, najčešće do šest mjeseci, a kod nekih i mnogo duže, prenosi Večernji list.

16. avgust - Prvi slučaj ebole u Obali Slonovače od 1994. godine

S tim događajem američki stručnjaci su povezali 203 slučaja infekcije prijavljena u jednoj nedjelji, no tvrde kako to nije ništa neočekivano s obzirom na broj ljudi koji se okupio, piše IBTimes.

- Tu nema ništa neočekivano. Nema naznaka da je to bio događaj sa velikim širenjem infekcije. No, jasno, budući da su na Lollapaloozi bile stotine hiljada ljudi, mogli smo očekivati neke slučajeve infekcije - kazala je dr Allison Arwady, načelnica Kancelarije za javno zdravstvo na konferenciji za novinare.

Muzički festival trajao je četiri dana, dok se na njemu okupilo oko 385 hiljada posjetioca u Grant Parku u Čikagu. Prije festivala postavilo se pitanje treba li ga ove godine uopšte održati s obzirom na to da je prošle godine odložen. Gradonačelnica Chicaga Lori Lightfoot podržala je održavanje festivala, ali uz

78

U Obali Slonovače zabilježen je prvi slučaj ebole od 1994. godine. U saopštenju Ministarstva zdravlja navodi se da je ebola otkrivena kod 18-godišnjeg tinejdžera iz Gvineje te da

je ta osoba odmah stavljena u karantin. Dodaje se da je pomenuta osoba u zemlju došla kopnenim putem iz gvinejskog grada Labe.

Snage sigurnosti koje rade na granicama, ugrožene grupe i zdravstveni timovi koji su došli u kontakt s pacijentom biće hitno vakcinisani protiv ebole.

Svjetska zdravstvena organizacija objavila je da će 5.000 doza vakcine protiv ebole namijenjenih za Gvineju biti poslato u Obalu Slonovače.

Prvobitno otkrivena 1976. godine, bolest je izazvala globalnu uzbunu 2014. godine, kada je u zapadnoj Africi počela epidemija, u kojoj je preminulo više od 11.300 ljudi i inficirano, prema procjenama, 28.600 osoba u Liberiji, Gvineji i Sijera Leoneu.

Ebola je poznata kao virus hemoragijske groznice, širi se direktnim kontaktom s tjelesnim tečnostima – krvlju, slinom, znojem, suzama, sluzi, majčinim mlijekom i urinom inficiranih ljudi. Takođe se širi dodirom stvari koje su kontaminirane tjelesnim tečnostima.

Virus uzrokuje probleme sa zgrušavanjem krvi, što dovodi do unutrašnjeg krvarenja, upale i oštećenja tkiva, piše Al Jazeera.

17. avgust - Proglasili lockdown nakon jednog novog slučaja infekcije covidom 19 – Novi Zeland Ulice Novog Zelanda su sada većinom potpuno prazne, na dan kad je država po treći put ušla u opšti karantin uveden nakon otkrivanja samo jednog novog slučaja infekcije covidom-19.

Premijerka Jacinda Ardern naredila je trodnevnu opšti karantin na nivou cijele države, nakon što je otkriven jedan slučaj infekcije koronavirusom u najvećem gradu Aucklandu.

Novi Zeland u tom trenutku nije imao inficiranih niti restrikcije na snazi.

Ardern je potvrdila sumnje da se slučaj odnosi na delta soj, objavivši da je broj inficiranih u međuvremenu narastao na petoro ljudi povezanih s istim pacijentom.

- Uvijek smo imali svoj način žestokog i ranog odgovora jer je to puno bolje nego blagi i dug pristup koji rezultira produživanjima karantina - poručila je Ardern.

Ova ostrvska država posljednji je slučaj covida-19 imala u februaru. Njezini građani od tada su živjeli bez restrikcija, no granice su većinom ostale zatvorene. Novi Zeland je od početka pandemije imao oko 2500 slučaja kovid infekcije, a umrlo je 26 ljudi, prenosi Hina.

19. avgust – Stručnjaci smatraju da još nije potrebno dovakcinisanje - WHO Čak i u zemljama koje na nacionalnom nivou imaju visok nivo imunizacije Cirkulisanje delta varijante koronavirusa u područjima s niskim procentom imunizacije potstiče širenje covida-19 svuda u svijetu, rekli su funkcioneri Svjetske zdravstvene organizacije.

- U mnogim mjestima u svijetu u kojima je sve više inficiranih delta varijantom koronavirusa, čak i u zemljama koje na nacionalnom nivou imaju visok nivo imunizacije, delta varijanta cirkulše i širi se područjima s niskim nivoom pokrivenosti vakcinom, a tu je i vrlo ograničena i nedosledna primjena javnozdravstvenih i socijalnih mjera, smatra epidemiološkinja WHO-a dr Maria Van Kerkhove na online konferenciji za novinare, prenosi Hina.

20. avgust - Prilagodili vakcinu Sputnjik V delta soju - Rusija Ruski istraživači su objavili da su modifikovali vakcinu protiv koronavirusa Sputnjik V, kako bi bila efikasnija protiv delta soja.

- Vakcinu smo modifikovali, već je u frižideru - rekao je agenciji Interfaks direktor Instituta Gamaleja Aleksander Ginzburg. Dodao je da je još prerano da se govori o stepenu efikasnosti vakcine.

Ostali proizvođači vakcine u svijetu takođe već rade na izmjenama kako bi bile što efikasnije protiv delta soja.

Ginzburg se istovremeno zalaže za upotrebu vakcine pod nazivom Sputnjik light, za sve one koji su dva puta primili vakcinu Pfizer. Rusija je dosad razvila ukupno četiri vakcine protiv koronavirusa i radi na petoj, tvrde ruske vlasti. Sputnjik V, koji je odobren u oko 70 zemalja, plasiran je i koristi se na međunarodnom tržištu.

Ruski ministar zdravlja Mihail Muraško kaže da stopa efikasnosti Sputnjika V iznosi 83 posto kada je posrijedi infekcija delta varijantom koronavirusa, prenosi Index.hr.

21. Avgust - Jedno u nizu dostignuća genija nauke: Na ovaj datum Paster je razvio prvu vakcinu protiv bjesnila

18. avgust – Pojavio se i soj Delta plus koji potpuno zaobilazi imunološki sistem U svijetu se pojavila nova varijanta koronavirusa - delta plus varijanta. Otkrivena je u državi Maharashtri u Indiji, a sadrži mutacije druge dvije varijante, bete, koja je otkrivena u Južnoj Africi i delte, koja je otkrivena u Indiji.

Delta plus varijanta navodno se širi 60 posto brže od delta varijante, no broj slučajeva infekcije delta plus sojem, trenutno ne raste rapidno kako se predviđalo da bi moglo.

Za delta plus varijantu sumnja se da bi se mogla hvatati za receptore u plućima i potpuno zaobići imunološki sistem, piše The Times of India.

Na ovaj datum 1885. godine, francuski mikrobiolog i hemičar Luj Paster uspješno je razvio prvu vakcinu protiv bjesnila.

Veliki naučnik, koji je bio i pionir medicinske mikrobiologije, predstavio je tada eksperimentalnu vakcinu, koju je

79

isprobao na dječaku kojeg je ugrizao bijesni pas. U dotadašnjim okolnostima, dječak bi preminuo usljed posljedica bjesnila - no, zahvaljujući Pasterovom pronalasku, preživio je.

Luj Paster, čovjek koji je zauvijek promijenio nauku, tokom života istraživao je i otkrio i vakcine protiv kolere, difterije, kuge, žute groznice, tuberkuloze i antraksa.

Inače, Paster je 1868. godine preživio težak moždani udar, posljedica toga bila je i parcijalna paraliza, koja ga međutim nije zaustavila u istraživanjima koja su imala epohalan značaj po cjelokupno čovječanstvo.

Paster je jednako poznat i po izumu pasterizacije, koja se koristi u konzerviranju hrane i napitaka, pomažući smanjenju mikroorganizama koji mogu da izazovu oboljenja. Pasterizacija ne utiče na kvalitet i ukus namirnica, a danas je široko rasprostranjena na čitavoj planeti, piše portal Analitika.

21. Avgust - Skoro 95 odsto osoba u Engleskoj ima antitijela na koronavirus Prema novom izvještaju britanskog Zavoda za statistiku 94,2 posto odraslih osoba u Engleskoj ima antitijela za Covid-19.

Otprilike 80,7 posto engleskog stanovništva potpuno je vakcinisano, što ukazuje na to da je ostatak od ukupno 94,2 posto osoba antitijela steklo prirodnom infekcijom koronavirusom.

U Velikoj Britaniji generalno je takođe zabilježen porast broja antitijela među odraslima, sa 93,2 posto u Velsu, 89,1 posto u Sjevernoj Irskoj i 93,5 posto u Škotskoj, prema Zavodu za nacionalnu statistiku. Dio toga je zbog visokih stopa vakcinacije, a dio od prirodne infekcije.

Velika Britanija bila je jedna od najteže pogođenih država koronavirusom s više od 6,36 miliona slučajeva i više od 131.000 smrtnih slučajeva od početka pandemije. Novi izvještaj iz Velike Britanije trebao bi da podigne raspoloženje ljudima koji žele za sobom ostaviti pandemiju, iako je Engleska otvorena još od 19. jula.

Sličan porast može se primijetiti za one u dobi od 16 do 24 godine u Velikoj Britaniji od juna, s tim da je između 51,3 posto i 56,6 posto prijavilo da je primilo barem jednu dozu vakcine protiv Covida-19 u sedmici od 26. jula.

Vakcina Moderna odobrena je u Velikoj Britaniji za djecu od 12 godina ove sedmice, dok je Fajzer vakcina odobrena za tu starosnu grupu prije nekoliko sedmica. Djeca mlađa od 12 godina još uvijek nisu podobna za bilo koju vakcinu protiv Covid19 u Velikoj Britaniji.

Odrasle osobe u Velikoj Britaniji većinom su primile vakcinu AstraZeneka, koja se oslanja na stariju tehnologiju. No, to će dugoročno biti dobro za odrasle Britance, jer je novo istraživanje pokazalo da, iako je Fajzer nekoliko sedmica učinkovitiji od AstraZeneke, Fajzerova efikasnost s vremenom opada i obje daju približno istu zaštitu, navodi BBC, piše Klix.ba.

21. avgust - Postoje realne šanse da se korona iskorijeni u potpunosti U časopisu British Medical Journal Global Health nedavno je objavljen rad koji je razmatrao 17 činioca koji utiču na to koliko je moguće iskorijeniti koronavirus, piše Iflscience. U istraživanju su bile postavljene tehničke varijable poput dostupnosti

80

sigurnih i djelotvornih vakcina i dužine imuniteta, ali i društveni, politički i ekonomski činioci, poput djelotvornog vladinog upravljanja i prihvatanja javnosti mjera kontrole infekcija.

Svaki od ovih činioca bodovao se po sistemu sa tri boda.

To je trebalo dati ideju o tome je li iskorjenjivanje SARS-CoV-2 izvedivo kako ga definišu, "smanjenje na nulu svjetske učestalosti infekcija uzrokovanih određenim uzročnikom kao rezultat namjernih napora". Inače, to je postignuto samo kod malih boginja i za dvije od tri verzije poliovirusa.

Naučnici su zapravo uporedili virus Covid-19 s boginjama i dječjom paralizom. Pritom su otkrili da bi bilo lakše zauvijek se riješiti Covid-a nego li iskorijeniti male boginje. Lakše bi se bilo riješiti te bolesti, nego dječje paralize. Na njihovoj ljestvici, boginje dobijaju prosječnu vrijednost od 2,7, dok je COVID19 na 1,6. Polio je na 1,5.

- Iako je naša analiza preliminarni napor s različitim subjektivnim komponentama, čini se da iskorjenjivost Covid-19 stavlja u okvire mogućeg, posebno u smislu tehničke izvodljivosti - napisali su autori u radu.

No, iako je to moguće, uopšte nije sigurno da bi se to moglo dogoditi bez političke volje, novčanih ulaganja i društvenog razumijevanja zašto je važno zaštititi druge ljude. To ne bi bio lak zadatak, ali bi spasio stotine hiljada života i spriječio milione u razvoju dugog Covid-a, prenosi Danas.hr.

22. avgust - Blokirana isporuka medicinske opreme Avganistanu - WHO Više od 500 tona medicinske opreme koja je trebalo da bude isporučena Avganistanu, blokirano je zbog ograničenja na aerodromu u Kabulu, saopštila je Svjetska zdravstvena organizacija.

Agencije za humanitarnu pomoć poručuju da je od ključnog značaja da medicinska oprema i hrana stignu do 300 hiljada ljudi u Avganistanu. Oni su, kako se navodi, raseljeni u posljednja dva mjeseca usled napretka islamističkih talibanskih pobunjenika koji je kulminirao zauzimanjem Kabula 15. avgusta, prenosi Rojters.

Skoro 18,5 miliona ljudi, polovina populacije te zemlje, očekuje pomoć, a procjenjuje se da će humanitarne potrebe porasti zbog suše.

23. avgust - Umjesto lokdauna pravilo "3G" - Njemačka Savezna država i njemačke pokrajine su donile zajedničku odluku da od sada građani neće moći u kafanu ili bioskop ako nemaju dokaz o vakcinaciji, negativnom testu ili o preležanom kovidu. Prema dogovoru savezne države i pokrajina, ova pravila važe za klinike, domove za stare osobe, teretane, bazene, frizerske salone, hotele, restorane i razne priredbe, piše DW. Ovo pravilo se zove "3G" pošto na njemačkom sve tri riječi - vakcinisan, testiran i ozdravio - počinju slovom "g" (geimpft, getestet, genesen).

Incidencija za sedam dana - broj obolelih na 100.000 stanovnika - prvi put od maja mjeseca je premašila 50. Najveći skok broja novoinficiranih ima Sjeverna Rajna-Vestfalija - 99,2 novih slučajeva kovida na 100.000 stanovnika u poslednjih sedam

dana, dok je na drugom mjestu Berlin. U glavnom gradu Njemačke ta brojka iznosu 67,3.

Njemački prosjek inficiranih covidom-19 je skočio na 56,4. Raste i broj pacijenata oboljelih od kovida koji moraju da se zbrinu u bolnicama. Naročito su pogođene osobe između 35 i 59 godina. Skoro sve nove infekcije je prouzrokovao zarazniji delta soj.

Prema podacima Instituta Robert Koh, ljudi koji imaju potpunu vakcinacionu zaštitu rjeđe se inficiraju, a oni koji se ipak razbole veoma rijetko imaju teži oblik bolesti. Od februara se uprkos vakcinaciji inficiralo više od 13.000 ljudi, ali samo 2,4 odsto pacijenata između 18 i 59 godina, koji se liječe na odeljenjima intenzivne njege vakcinisani su u potpunosti.

Tempo vakcinisanja se sada u Njemačkoj znatno usporio - 58,8 odsto ljudi su vakcinisani u punom obimu, a 63,9 odsto sa najmanje jednom dozom, prenosi Tanjug.

24. avgust - Uvodi se obavezno vakcinisanje u američkoj vojsci Vakcinisanje protiv kovida-19 postaće obavezno u američkoj vojsci pošto je danas američko regulatorno tijelo dalo definitivno odobrenje za upotrebu preparata kompanije Fajzer, saopštio je Pentagon.

ranju godišnjeg virtuelnog sastanka afričkih ministara zdravlja.

- U svijetu je 140 zemalja vakcinisalo najmanje deset posto svoje populacije, ali na našem kontinentu samo četiri zemlje su mogle da ostvare taj cilj, zbog šokantnih nejednakosti u pristupu vakcinama - rekao je generalni direktor WHO-a Tedros Adhanom Ghebreyesus, prenosi Beta.

Kazao je da kriza vezana za vakcine pokazuje osnovnu slabost koja je u korjenu pandemije – “nedostatak svjetske solidarnosti i dijeljenja, dijeljenja informacija, podataka, bioloških uzoraka, resursa, tehnologije i alatki”.

Da bi se pojačala svjetska solidarnost, šef WHO-a poziva afričke zemlje da podrže uspostavljanje međunarodnog ugovora ili nekog drugog pravnog instrumenta koji bi omogućio poboljšanje međunarodne saradnje u odgovoru na pandemiju.

- Preko programa COVAX isporučeno je 40 miliona doza vakcina afričkim zemljama, što predstavlja mali dio potrebnih doza za zaštitu stanovništva koje je i dalje pod rizikom obolijevanja i umiranja vezanih za COVID-19 - rekla je generalna direktorica WHO-a za Afriku Matshidiso Moeti, prenosi Al Jazeera.

26. avgust - U Australiji rekordan broj novozaraženih, šatori ispred bolnica

- Sada kada je vakcina Fajzera odobrena ministarstvo će objaviti direktivu kojom se nalaže svima u vojsci da se vakcinišu - rekao je portparol Pentagona Džon Kirbi. Američka Agencija za hranu i ljekove (FDA) danas je dala puno odobrenje za upotrebu antikovid vakcine kompanija Fajzer/Biontek. Do sada je ta vakcina, kao i druge antikovid vakcine, imala privremeno hitno odobrenje za upotrebu.

Američka vojska već je ranije najavila da će odmah uvesti obavezno vakcinisanje kada vakcina dobije trajno odobrenje, piše Beta.

25. avgust - Osudili ‘šokantne’ nejednakosti u pristupu vakcinama - WHO Svjetska zdravstvena organizacija osudila je “šokantne nejednakosti u pristupu vakcinama” protiv COVID-19, na otva-

Novi dnevni broj slučajeva koronavirusa u Australiji premašio je danas 1.000, prvi put od početka pandemije, a dvije velike bolnice u Sidneju postavile su šatore za hitne slučajeve radi zbrinjavanja novih pacijenata. Australijska država Novi Južni Vels, čiji je Sidnej glavni grad, prijavila je 1.029 novih lokalno prenijetih slučajeva, čime je premašen dosadašnji rekord od 919 zabeležen dan ranije. Od novih slučajeva, 969 je otkriveno u širem području Sidneja, u odnosu na ranijih 838.

Nagli porast broja pacijenata sa koronavirusom primorao je dvije bolnice u Sidneju, Vestmid i Blektaun, da podignu šatore kako bi pregledali pacijente i primenili terapiju. Od 116 osoba na intenzivnoj njezi u Novom Južnom Velsu, 102 nije vakcinisano.

Osim Sidneja, drugi po veličini grad u zemlji Melburn, i glavni grad Kanbera, takođe su u strogom lokdaunu, zbog čega je više od polovine od 25 miliona stanovnika Australije pod strogom naredbom o boravku kod kuće, prenosi Tanjug.

28. avgust - Najavili potpuno ukidanje restriktivnih mjera - Danska Zahvaljujući dobroj imunizaciji protiv covida-19, restriktivne mjere koje su u Danskoj još uvijek na snazi ukinuće se 10. septembra s obzirom na to da se bolest u toj državi više ne smatra

81

"prijetnjom po društvo", objavilo je dansko ministarstvo zdravlja.

- Epidemija je pod kontrolom i možemo se pohvaliti rekordnom stopom imunizacije. Zato ćemo 10. septembra moći da odbacimo posebne restriktivne mjere koje smo morali uvesti u borbi protiv covida-19 - rekao je ministar zdravlja Magnus Heunicke.

Podsjetio je da epidemija još nije završila, ali je istakao da danska vlada "neće oklijevati bude li trebalo brzo djelovati u slučaju da pandemija ponovno naruši temeljne funkcije društva".

U martu 2020. Danska je bila jedna od prvih zemalja koje su uvele režim djelomičnog zatvaranja. Zatvorila je škole i firme čiji rad nije bio od ključne važnosti za funkcioniranje države. Nekoliko nedjelja kasnije, nakon prvog ublažavanja uvedenih mjera danske vlasti su od avgusta 2020. odlučile ponovo postupno pooštravati mjere. Djelomični 'lockdown' uveden je za Božić. Od tada se ova zemlja postupno ponovo otvara. U aprilu su uvedene digitalne putovnice, čija je upotreba sada ograničena.

14. avgusta obavezno nošenje maske u javnom prevozu je ukinuto. Dotad je javni prevoz bio jedino mjesto gdje su se maske morale nositi.

Obavezno pokazivanje zdravstvene knjižice u noćnim klubovima (koji se ponovo otvaraju 1. septembra) i na velikim okupljanjima od 10. septembra se ukida.

Otprije je planirano da se "coronapass" od 1. septembra više neće tražiti ni u restoranima, sportskim centrima niti pri odlasku kod frizera.

Od 5,8 miliona stanovnika ove skandinavske zemlje protiv covida-19 ih je vakcinisano više od 70 posto, prenosi Hina.

29. avgust - Nakon delte stiže novi soj Lambda soj koronavirusa nije samo zarazniji, nego je i rezistentniji na antitijela, tvrdi se u najnovijoj japanskoj studiji.

Drugim riječima, vakcina slabije štiti od te varijante virusa.

Iako je prva zaraza lambda sojem koronavirusa registrirana u Peruu još prije godinu dana, i dalje se zna relativno malo o tom mutantu. Zato je važna najnovija studija naučnika iz Japana (SARS-CoV-2 Lambda variant exhibits higher infectivity and immune resistance). Prema toj studiji, spike-protein lambda soja u sebi nosi tri mutacije koje posebno zabrinjavaju, piše Deutsche Welle. Kod proteina šiljka lambda varijante jedna mutacija ima za posljedicu da antitijela slabije mogu neutralizovati virus, smanjena je imunost vakcinisanih i onih koji su preboljeli koronu. Druge dvije mutacije se brinu za to da se ljudi lakše inficiraju lambda varijantom, tvrdi se u studiji iz Japana čije rezul-

82

tate tek trebaju da potvrde neovisni naučnici.

Rezultati te studije mogu objasniti zašto se taj soj koronavirusa tako brzo širi. Do sada je lambda varijanta otkrivena u 30 država, prije svega u Južnoj Americi, ali pojedinačni slučajevi su registrovani i u Evropi, Španiji, Velikoj Britaniji, Italiji i Njemačkoj.

Za sada je Svjetska zdravstvena organizacija tu varijantu proglasila "varijantom pod istragom". No prema mišljenju japanskih naučnika, lambda ispunjava sve uslove da se proglasi "zabrinjavajućom varijantom". U te "zabrinjavajuće sojeve" ubraja se i delta varijanta, koja je prvi put identifikovana u Indiji. Za sada nije vjerovatno da će lambda potisnuti delta varijantu koja trenutno dominira, piše Danas.hr.

31. avgust - Evropska unija nije odobrila treću dozu vakcina - EMA Evropska agencija za ljekove (EMA) više je puta istakla da je potrebno još podataka prije odobrenja dodatnih doza vakcina.

Države članice EU-a koje se odluče za korištenje booster doza covid-19 vakcina mogle bi se suočiti s povećanim pravnim rizikom jer korištenje dodatne doze još nije odobrio evropski regulator za ljekove, objavila je u Evropska komisija.

Evropska agencija za ljekove više puta je istakla da je potrebno još podataka prije odobrenja dodatnih doza vakcina, ali je osam zemalja članica preporučilo booster dozu, a mnoge se pripremaju za sličnu odluku.

- Dodatne doze trenutno ne potpadaju pod autorizaciju covid-19 vakcina za upotrebu i još ih nije naučno procijenila EMA zbog nedovoljno podataka - stoji u saopštenju koje je Europska komisija poslala Reutersu.