ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
HIV/AIDS Human immunodeficiency virus (HIV) is the virus that causes AIDS. When a person becomes infected with HIV, the virus attacks and weakens the immune system. As the immune system weakens, the person is at risk of getting life-threatening infections and cancers. When that happens, the illness is called AIDS. Once a person has the virus, it stays inside the body for life.
Causes The virus is spread (transmitted) person-to-person in any of the following ways:
Through sexual contact
Through blood -- by blood transfusions (now extremely rare in the United States) or more often by needle sharing From mother to child -- a pregnant woman can spread the virus to her fetus through their shared blood circulation, or a nursing mother can pass it to her baby through her breast milk The virus is NOT spread by:
Casual contact, such as hugging
Mosquitoes
Participating in sports
Touching items that were touched by a person infected with the virus HIV and blood or organ donation: HIV is not spread to a person who donates blood or organs. People who donate organs are never in direct contact with the people who receive them. Likewise, a person who donates blood is never in contact with the person receiving it. In all of these procedures, sterile needles and instruments are used. But HIV can be spread to a person receiving blood or organs from an infected donor. To reduce this risk, blood banks and organ donor programs check (screen) donors, blood, and tissues thoroughly.
People at high risk of getting HIV include:
Drug users who inject and then share needles
Infants born to mothers with HIV who did not receive HIV treatment during pregnancy
People who have unprotected sex, especially with people who have other high-risk behaviors, are HIV-positive, or have AIDS People who received blood transfusions or clotting products between 1977 and 1985, before screening for the virus became standard practice
Sexual partners of those who engage in high-risk activities (such as injection drug use or anal sex)
After HIV infects the body, the virus can be found in many different fluids and tissues in the body. Only blood, semen, fluids from the vagina, and breast milk have been shown to transmit infection to others.
The virus may also be found in saliva, tears, and spinal fluid.
Symptoms Symptoms related to acute HIV infection (when a person is first infected) can be similar to the flu or other viral illnesses. They include:
Fever and muscle pains
Headache
Sore throat
Night sweats
Mouth sores, including yeast infection (thrush)
Swollen lymph glands
Diarrhea
Many people have no symptoms when they are first infected with HIV. Acute HIV infection progresses over a few weeks to months to become an asymptomatic HIV infection (no symptoms). This stage can last 10 years or longer. During this period, the person might have no reason to suspect they have HIV, but they can spread the virus to others. If they are not treated, almost all people infected with HIV will develop AIDS. Some people develop AIDS within a few years of infection. Others remain completely healthy after 10 or even 20 years. People with AIDS have had their immune system damaged by HIV. They are at very high risk of getting infections that are uncommon in people with a healthy immune system. These infections are called opportunistic infections. These can be caused by bacteria, viruses, fungi, or protozoa, and can affect any part of the body. People with AIDS are also at higher risk for certain cancers, especially lymphomas and a skin cancer called Kaposi sarcoma. Symptoms depend on the particular infection and which part of the body is infected. Lung infections are common in AIDS and usually cause cough, fever, and shortness of breath. Intestinal infections are also common and can cause diarrhea, abdominal pain, vomiting, or swallowing problems. Weight loss, fever, sweats, rashes, and swollen lymph glands are common in people with HIV infection and AIDS.
Exams and Tests These are tests that are done to check if you've been infected with the virus. In general, testing is a 2step process: Screening test. There are several kinds of tests. Some are blood tests, others are mouth fluid tests. They check for antibodies to the HIV virus, HIV antigen, or both. Some screening tests can give results in 30 minutes or less. Follow-up test. This is also called a confirmatory test. It is often done when the screening test is positive. Home tests are available to test for HIV. If you plan to use one, check to make sure it is approved by the FDA. Follow instructions on the packaging to ensure the results are as accurate as possible. The Centers for Disease Control and Prevention (CDC) recommends that everyone ages 15 to 65 have a screening test for HIV. People with risky behaviors should be tested regularly. Pregnant women should also have a screening test. TESTS AFTER BEING DIAGNOSED WITH HIV People with AIDS usually have regular blood tests to check their CD4 cell count:
CD4 cells are the blood cells that HIV attacks. They are also called T4 cells or "helper T cells."
As HIV damages the immune system, the CD4 count drops. A normal CD4 count is from 500 to 1,500 cells/mm3 of blood. People usually develop symptoms when their CD4 count drops below 350. More serious complications occur when the CD4 count drops to 200. When the count is below 200, the person is said to have AIDS. Other tests include:
HIV RNA level, or viral load, to check how much HIV is in the blood
A resistance test to see if the virus has any resistance to the medicines used to treat HIV
Complete blood count, blood chemistry, and urine test
Tests for other sexually transmitted infections
TB test
Pap smear to check for cervical cancer
Anal pap smear to check for cancer of the anus
Treatment HIV/AIDS is treated with medicines that stop the virus from multiplying. This treatment is called antiretroviral therapy (ART). In the past, people with HIV infection would start antiretroviral treatment after their CD4 count dropped or they developed HIV complications. Today, HIV treatment is recommended for all people with HIV infection, even if their CD4 count is still normal. Regular blood tests are needed to make sure the virus level in the blood (viral load) is kept low, or suppressed. The goal of treatment is to lower the HIV virus in the blood to a level that is so low that the test can't detect it. This is called an undetectable viral load.
If the CD4 count already dropped before treatment was started, it will usually slowly go up. HIV complications often disappear as the immune system recovers.
Support Groups Joining a support group where members share common experiences and problems can often help lower the emotional stress of having a long-term illness.
Outlook (Prognosis) With treatment, most people with HIV/AIDS can live a healthy and normal life. Current treatments do not cure the infection. The medicines only work as long as they are taken every day. If the medicines are stopped, the viral load will go up and the CD4 count will drop. If the medicines are not taken regularly, the virus can become resistant to one or more of the drugs, and the treatment will stop working. People who are on treatment need to see their health care providers regularly. This is to make sure the medicines are working and to check for side effects of the drugs.
When to Contact a Medical Professional Call for an appointment with your provider if you have any risk factors for HIV infection. Also call if you develop symptoms of AIDS. By law, the results of HIV testing must be kept confidential (private). Your provider will review your test results with you.
Prevention Preventing HIV/AIDS:  Get tested. People who don't know they have HIV infection and who look and feel healthy are the most likely to transmit it to others.  DO NOT use illegal drugs and do not share needles or syringes. Many communities have needle exchange programs, where you can get rid of used syringes and get new, sterile ones. Staff at these programs can also refer you for addiction treatment.
Avoid contact with another person's blood. If possible, wear protective clothing, a mask, and goggles when caring for people who are injured. If you test positive for HIV, you can pass the virus to others. You should not donate blood, plasma, body organs, or sperm. HIV-positive women who might become pregnant should talk to their provider about the risk to their unborn child. They should also discuss methods to prevent their baby from becoming infected, such as taking antiretroviral medicines during pregnancy.
Breastfeeding should be avoided to prevent passing HIV to infants through breast milk.
Safer sex practices, such as using latex condoms, are effective in preventing the spread of HIV. But there is still a risk of getting the infection, even with the use of condoms (for example, condoms can tear). Abstinence is the only sure way to prevent sexual transmission of HIV. HIV-positive people who are taking antiretroviral medicines are less likely to transmit the virus. The US blood supply is among the safest in the world. Nearly all people infected with HIV through blood transfusions received those transfusions before 1985, the year HIV testing began for all donated blood. If you believe you have been exposed to HIV, seek medical attention right away. DO NOT delay. Starting antiviral medicines right after the exposure (up to 3 days after) can reduce the chance that you will be infected. This is called post-exposure prophylaxis (PEP). It has been used to prevent transmission in health care workers injured by needlesticks.
HIV Risk and Prevention
In the United States, HIV is mainly spread by having sex or sharing syringes and other injection equipment with someone who is infected with HIV. Substance use can contribute to these risks indirectly because alcohol and other drugs can lower people’s inhibitions and make them less likely to use condoms. This section provides information on the various risk behaviors and various prevention methods that can be utilized to reduce the risk of transmitting HIV.
HIV Risk and Prevention Estimates Overview This section of the CDC HIV Web site provides public health professionals and others with the state of the science regarding HIV prevention including estimates from the current scientific literature for HIV risk behaviors, effective prevention strategies to reduce the risk of acquiring or transmitting HIV, and factors increasing HIV risk. The estimates come from the published scientific literature and will be periodically updated as new research is completed. If you are interested in learning more about your own risk of acquiring or transmitting HIV, you can also go to CDC’s HIV Risk Reduction Tool designed to help individuals make the best decisions for protecting themselves and their partners. We are currently evaluating this tool and welcome your feedback.
Principles for Selecting Estimates Given different states of the science for the different prevention strategies reviewed, with a range of study designs (e.g., RCT, observational) and measurement methods used (e.g., self-report, blood levels of drug) in the literature, decision rules were made to be applied across strategies in an effort to select effectiveness estimates that were most closely aligned with each other and that most accurately represented effectiveness if the prevention strategy was actually used. More detailed principles are listed below, and the rationale for each specific estimate that was chosen is provided within the tables.
Only evidence based on peer-reviewed published reports was considered. Unpublished data, including conference abstracts, were not considered to be reliable because results may change as more data become available and data are re-analyzed or methods adjusted based on peer-review feedback. Additionally, the amount of information available for unpublished studies does not allow us to adequately assess methods and quality of data and analysis.
Only evidence regarding HIV transmission (e.g., HIV outcomes) was considered. Data for non-HIV outcomes (e.g., pregnancy prevention, STD prevention) were considered not to be good proxies for HIV transmission because modeling or other methods that require complex assumptions would be required to equate proxies with HIV transmission rates and introduce additional uncertainty.
For the consensus estimates, a hierarchy was established for prioritizing the type of estimate to select.
The greatest priority was given to estimates based on ―verified use‖ of the strategy or interventions that were based on the most objective measure available for determining ―verified use‖ (not selecting highest or optimal use but instead selecting based on any evidence of actual use).
If an objective measure for ―verified use‖ was not available, then we chose the best subjective measure available (e.g., self-report) and prioritized the highest level of use reported based on subjective measure (e.g., consistent use or always using) recognizing that self-report may overestimate actual use.
If no analysis based on actual or level of use was available, then the mITT/ITT comparison of ―assigned‖ versus ―not assigned‖ was selected.
An estimate from a published meta-analysis was used if available and relevant for the strategy/risk factor in question; otherwise the most appropriate estimate from an RCT or observational study was used.
Oral Sex and HIV Risk Oral sex involves using the mouth to stimulate the penis (fellatio), vagina (cunnilingus), or anus (anilingus).
Risk of HIV The chance an HIV-negative person will get HIV from oral sex with an HIV-positive partner is extremely low. However, it is hard to know the exact risk because a lot of people who have oral sex also have anal or vaginal sex. The type of oral sex that may be the riskiest is mouth-to-penis oral sex. But the risk is still very low, and much lower than with anal or vaginal sex. Though the risk of HIV transmission through oral sex is low, several factors may increase that risk, including sores in the mouth or vagina or on the penis, bleeding gums, oral contact with menstrual blood, and the presence of other sexually transmitted diseases (STDs).
Risk of Other Infections Other STDs, such as syphilis, herpes, gonorrhea and chlamydia, can be transmitted during oral sex. Anilingus can also transmit hepatitis A and B, intestinal parasites like Giardia, and bacteria like E. coli.
Reducing the Risk Individuals can further reduce the already low risk of HIV transmission from oral sex by keeping their male partners from ejaculating in their mouth. This could be done by removing the mouth from the penis before ejaculation, or by using a condom. Using a barrier like a condom or dental dam during oral sex can further reduce the risk of transmitting HIV, other STDs, and hepatitis. A dental dam is a thin, square piece of latex or silicone that is placed over the vagina or anus during oral sex. A latex condom can also be cut length-wise and used like a dental dam. The risk of HIV transmission through oral sex is even lower if the HIV-negative partner is taking medicine to prevent HIV (pre-exposure prophylaxis or PrEP) or the HIV-positive partner is taking medicine to treat HIV (antiretroviral therapy or ART) and is virally suppressed. Learn more about how to protect yourself and get information tailored to meet your needs from CDC’s HIV Risk Reduction Tool (BETA).
HIV and Substance Use in the United States Substance use, abuse, and dependence been closely associated with HIV infection since the beginning of the epidemic. Although injection drug use (IDU) is a direct route of transmission, drinking, smoking, ingesting, or inhaling drugs such as alcohol, crack cocaine, methamphetamine (―meth‖), and amyl nitrite (―poppers‖) are also associated with increased risk for HIV infection. These substances may increase HIV risk by reducing users’ inhibitions to engage in risky sexual behavior. Substance use and addiction are public health concerns for many reasons. In addition to increasing the risk of HIV transmission, substance use can affect people’s overall health and make them more susceptible to HIV infection and, in those already infected with HIV, substance use can hasten disease progression and negatively affect adherence to treatment.
Vulnerable Populations
People who live in poverty. People who live in disadvantaged neighborhoods are more likely to have high rates of alcohol and illicit drug use.
Gay and bisexual men. Alcohol
and drug use among gay and bisexual men can be a reaction to homophobia, discrimination, or violence they experienced because of their sexual orientation and can contribute to other mental health problems. Compared with the general population, gay and bisexual men
Are more likely to use alcohol and drugs.
Are more likely to continue heavy drinking later in life.
Have higher rates of substance abuse.
People with a mental illness. The coexistence of substance use and mental health disorders is com-
mon and is linked to poor impulse control and greater risk-taking and sensation-seeking behaviors. People with a history of abuse. People who have experienced sexual, physical, or emotional abuse are more likely to overuse drugs and alcohol and practice risky sexual behaviors.
Prevention Challenges A number of factors contribute to the spread of HIV infection among substance users:
Sexual risk factors. Substance use can decrease inhibitions and increase sexual risk factors for HIV transmission, including not using a condom.
Differences among people who abuse drugs and alcohol. Racial, ethnic, and gender differences, as well as differences in geographic location (urban vs. rural, region of the country), access to drug and alcohol treatment and HIV testing and counseling, and socioeconomic and cultural issues should be considered when developing and implementing prevention programs.
Complex health and social needs. People who use drugs often have other complex health and social needs, including a need for treatment for substance abuse and mental disorders. Comprehensive prevention strategies, including case management, are needed.
Effects on HIV treatment adherence. Nonadherence can lead to medication-resistant viral strains. Because they fear dangerous side effects or dislike following a regimen that interrupts their drug-using activities, many HIV-infected substance users are less willing to start antiviral therapy than non– substance users, according to research.
Commonly Used Substances Alcohol Excessive alcohol consumption, notably binge drinking, is associated with multiple adverse health and social consequences and is sometimes linked to other drug use. Alcohol use can be an important risk factor for HIV infection because it is linked to less frequent use of condoms and to multiple sexual partners.
Crack Cocaine Crack cocaine’s short-lived high and addictiveness can create a compulsive cycle in which users quickly exhaust their resources and turn to other ways to get the drug, including trading sex for drugs or money, which increases HIV infection risk. African Americans account for the majority of people who use crack cocaine. Compared to nonusers, crack cocaine users reported
A greater number of recent and lifetime sexual partners.
Infrequent condom use.
Heightened sexual pleasure.
Using more than one substance. Being less responsive to HIV prevention programs, according to recent studies.
Methamphetamine
A Sub-Acute Care and Congregate Living Facility
The Community Home, Inc. 12244 Community St. Sun Valley, Ca 91352
Methamphetamine ―Meth‖ use is associated with increased HIV risk and has become a public health threat in recent years because, like alcohol and other substances, it is linked to high-risk sexual activity with nonsteady partners under the influence. In addition,
It is highly addictive and can be injected.
It tends to dry out the skin on the penis and mucosal tissues in the anus and the vagina, which may lead to small tears and cuts during sex where the HIV can enter the body.
Some gay and bisexual men combine meth with erectile dysfunction drugs that are also associated with unprotected anal sex.
The largest numbers of meth users are white males. According to one study, gay and bisexual men report using meth and other stimulants at rates approximately 9 times as high as the general population.
Inhalants Like meth, use of amyl nitrite (―poppers‖) has also been associated with increased HIV risk. Nitrite inhalants have long been linked to risky sexual behaviors, illegal drug use, and sexually transmitted infections among gay and bisexual men and have recently been linked to increased use among adolescents because inhalants:
Enhance sexual pleasure.
Aid anal sex by increasing sensitivity and relaxing the sphincter, which may lead to more unprotected
sex. Are commonly found, even in household products.
What CDC Is Doing CDC and its partners are pursuing a high-impact prevention approach to advance the goals of the National HIV/AIDS Strategy for the United States and maximize the effectiveness of current HIV prevention methods. This approach centers on using combinations of scientifically proven, cost-effective, and scalable interventions targeted to populations at greatest risk for HIV infection, including substance abusers; this approach promises to increase the impact of HIV prevention efforts. Behavior risk reductions and other public health strategies (syringe services programs, community outreach, and substance abuse treatment programs) anchor evidence-based prevention strategies for reducing HIV transmission between substance users and their sex partners. In 2006, CDC released Revised Recommendations of HIV Testing of Adults, Adolescents, and Pregnant Women in Health Care Settings. These revised recommendations advise routine HIV screening of adults, adolescents, and pregnant women in health care settings in the United States and repeat testing for people with risk behaviors since their last test, including exchange of sex for drugs.
CDC supports the national dissemination of effective HIV behavioral interventions for substance abusers that are delivered by health departments and community-based organizations around the country. These interventions include: Community PROMISE (for any drug users). Modelo de Intervención Psicomédica (MIP, for Latino injection drug users). Safety Counts (for crack cocaine smokers and injection drug users). SHIELD (for any drug user social networks). The 2010 National Drug Control Strategy acknowledges that it is important to prevent, reduce, and treat drug abuse, and that behavioral, social, environmental, and structural factors contribute to illicit use of drugs.
HIV and Injection Drug Use in the United States
The Numbers New HIV Infectionsa
In 2010, 8% (3,900) of the estimated 47,500 new HIV infections in the United States were attributed to injection drug use (IDU).
Men accounted for 62% (2,400), and women accounted for 38% (1,500) of all IDU-associated HIV infections in 2010.
In 2010, another 4% (1,600) of all estimated new HIV infections among men were among men who engage in both injection drug use and male-to-male sexual contact.b
Blacks/African Americans* accounted for 50% (1,950) of the estimated new HIV infections among people who inject drugs (PWID) in 2010. Whites accounted for 26% (1,020) and Hispanic/Latinos represented 21% (850) of the total.
*Referred to as African Americans in this fact sheet.
HIV Diagnosesc and Deaths
In 2013, 7% (3,096) of the estimated 47,352 diagnoses of HIV infection in the United States were attributed to IDU and another 3% (1,270) to male-to-male sexual contact/IDU.
Sixty-three percent (1,942) of the 3,096 HIV diagnoses attributed to IDU in 2013 were among men. Thirty -seven percent (1,154) were among women.
Forty-six percent (1,435) of all diagnoses of HIV infection attributed to IDU in 2013 were among African Americans, 28% (866) were among whites, and 21% (655) were among Hispanics/Latinos. American Indians/Alaska Natives, Asians, Native Hawaiians/Other Pacific Islanders, and those of multiple races made up the remaining 5% of HIV diagnoses attributed to IDU in 2013.
Of the total 26,688 AIDS diagnoses in 2013, 10% (2,753) were attributed to IDU and another 4% (1,026) were attributed to male-to-male sexual contact/IDU.
More than one in four (26%, 3,514) of the 13,712 deaths among people with AIDS in 2012 were attributed to IDU and another 8% (1,088) were attributed to male-to-male sexual contact/IDU.
Through 2012, the cumulative total of deaths among people with AIDS attributed to IDU was 186,728 or 28% of the total deaths among people with AIDS (658,507) since the beginning of the epidemic. An additional 50,001 deaths among people with AIDS were attributed to male-to-male sexual contact/IDU, or 8% of the total cumulative deaths.
Prevention Challenges
The high-risk practice of sharing syringes and other injection equipment is common
among PWID. HIV can be transmitted by sharing needles, syringes, or other injection equipment (e.g., cookers, rinse water, cotton) that were used by a person living with HIV. According to a CDC study of cities with high levels of HIV, approximately one-third of PWID reported sharing syringes and more than half reported sharing other injection equipment in the past 12 months.
Some states have syringe services programs that provide new needles, syringes, and other injection equipment to reduce the risk of HIV. The North American Syringe Exchange Network has a directory of syringe services programs. If new needles and syringes are not available, cleaning used needles and syringes with bleach may reduce the risk of HIV.
Use of injection drugs can reduce inhibitions and increase risk behaviors. These include not
using a condom or taking preventive medicines (such as pre-exposure prophylaxis, or PrEP) as directed. In the study of cities with high levels of HIV, 72% of females who inject drugs reported having sex without a condom in the last year. People who inject drugs may also take part in risky sexual behaviors to get drugs or while under coercion.
Young people (aged 15-30 years) who inject drugs have many of the same risk factors for HIV
found in older PWID, including a significant risk of sexual HIV transmission among MSM who inject drugs and among PWID who exchanged sex for money or drugs. These findings suggest HIV prevention interventions for PWID should include sexual risk reduction as well as injection risk reduction.
Injection drug use is often viewed as a criminal activity rather than a medical issue that re-
quires counseling and rehabilitation. Stigma related to drug use may prevent PWID from seeking HIV testing, care, and treatment. Studies have shown that people treated for substance abuse are more likely to start and remain in HIV medical care, adopt safer behaviors, and take their HIV medications correctly than those not receiving such treatment.
Pre-Exposure Prophylaxis (PrEP) Pre-exposure prophylaxis, or PrEP, is a way for people who do not have HIV but who are at substantial risk of getting it to prevent HIV infection by taking a pill every day. The pill (brand name Truvada) contains two medicines (tenofovir and emtricitabine) that are used in combination with other medicines to treat HIV. When someone is exposed to HIV through sex or injection drug use, these medicines can work to keep the virus from establishing a permanent infection. When taken consistently, PrEP has been shown to reduce the risk of HIV infection in people who are at high risk by up to 92%. PrEP is much less effective if it is not taken consistently.
HIV Treatment as Prevention Treatment for HIV includes anti-retroviral therapy (ART) which is medication people living with HIV take to stay healthy. These medications reduce the amount of virus in the body which keeps the immune system functioning and prevents illness. Another benefit of reducing the amount of virus in the body is that it helps prevent transmission to others through sex, needle sharing, and from mother-to-child during pregnancy and birth. This is sometimes referred to as “ART as prevention” or “treatment as prevention”.
Social and economic factors affect access to HIV treatment. PWID are at especially high risk for getting and spreading HIV, but often have trouble getting medical treatment for HIV because of social issues. Almost two-thirds (65%) of PWID with HIV reported being homeless, 61% reported being incarcerated, and 44% reported having no health insurance in the last 12 months. Because of these issues, some providers may hesitate to prescribe HIV medications to PWID because they believe PWID will not take them correctly. Research has not supported these concerns—studies among people receiving HIV treatment have found similar rates of survival between people who don’t inject drugs and people who do.
What CDC Is Doing CDC and its partners are pursuing a High-Impact Prevention approach to advance the goals of the National HIV/AIDS Strategy (NHAS), maximize the effectiveness of current HIV prevention methods, and improve what we know about the behaviors and risks faced by PWID. For example, CDC
Provides funding for state and local health departments, including a 5-year, $339 million prevention
initiative to provide HIV prevention services to at-risk populations, including PWID. Supports intervention programs that deliver services to PWID, such as PROMISE, which helps people move toward safer sex or risk reduction practices. Supports biomedical approaches to HIV prevention, including the use of pre-exposure prophylaxis medicines (PrEP). In 2013, CDC announced the findings that providing PrEP to PWID who are at very high risk of getting HIV may reduce their risk of contracting HIV. For PWID living with HIV, antiretroviral therapy (ART) can improve health and reduce the risk of transmitting the virus to others.
Publishes guidelines, including
Integrated Prevention Services for HIV Infection, Viral Hepatitis, Sexually Transmitted Diseases, and Tuberculosis for Persons Who Use Drugs Illicitly for local and federal agencies, leaders and managers of prevention and treatment services, HIV treatment providers, social service providers, and prevention and treatment support groups.
PreExposure Prophylaxis for the Prevention of HIV Infection in the United States – 2014, a Clinical
Practice Guideline for HIV treatment providers that recommends the use of PrEP for people at substantial risk for contracting HIV, including PWID (with the US Public Health Service). Conducts surveys and HIV testing in cities with high levels of HIV among PWID to determine their risk, testing behaviors, and use of prevention services, and publishes reports to inform HIV prevention planning and evaluation at the local and national levels. a
New HIV infections refer to HIV incidence, or the number of people who are newly infected with HIV,
regardless of whether they are aware of their infection. b
The terms male-to-male sexual contact and male-to-male sexual contact and injection drug use
(IDU) indicate behaviors that transmit HIV infection, not how individuals self-identify in terms of their sexuality. c
HIV and AIDS diagnoses refer to the number of people diagnosed with HIV infection (regardless of
stage of infection) and the number of people diagnosed with AIDS, respectively, during a given time period. The terms do not indicate when the people were infected, but rather, when they were diagnosed.
Condoms When used the right way every time, condoms are highly effective in preventing HIV and other sexually transmitted diseases (STDs). If condoms are paired with other option like PrEP or ART, they provide even more protection.
How To Put On and Take Off a Male Condom
Carefully open and remove condom from wrapper.
Unroll condom all the way down the penis.
Place condom on the head of the erect, hard penis. If uncircumcised, pull back the foreskin first.
After sex but before pulling out, hold the condom at the base. Then pull out, while holding the condom in place.
Pinch air out of the tip of the condom.
Carefully remove the condom and throw it in the trash.
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
ՄԻԱՎ վարակ Մարդու իմունային անբավարարության վիրուսի (ՄԻԱՎ) նկատմամբ հետազոտումը առաջին անգամ ներկայացվել է 1985 թվականին որպես մի միջոց, որով արյան մեջ ստուգվում է HTLV-3-ի` հետագայում ՄԻԱՎ-ի առկայությունը: ՄԻԱՎի թեստը սահմանվում է որպես անձի շիճուկի ստուգման գործողություն` ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հակամարմիններիհայտնաբերման համար (կամ ՄԻԱՎ հակածին/ՄԻԱՎՌՆԹ). այն առաջարկում է բուժաշխատողը, կատարվում է անձի ցանկությամբ, իրականացվում է հատուկ հետազոտությունների շրջանակներում, ինչպես նաև ՄԻԱՎ/ ՁԻԱՀ-ի մասին օրենքով նախատեսված դեպքերում: ՄԻԱՎ հետազոտման կարևորագույն հանգամանքն է գաղտնիությունը և խորհրդատվությունը: Գոյություն ունի վարակի երկու տեսակ` ՄԻԱՎ 1 և ՄԻԱՎ 2, որը ցույց է տալիս 40- 60% ամինաթթվի հոմոլոգիա: ՄԻԱՎ 1-ը բաժանվում է երկու խմբի` M և O, M խումբն էլ իր հերթին բաժանվում է A-ից մինչև I ենթախմբերի: Թեստի առաջնային նպատակներն են` - Հայտնաբերել ՄԻԱՎ-ով վարակված անձանց: - Այլ անձանց վարակելու վտանգը կանխելու համար` ՄԻԱՎ վարակման բարձր ռիսկի ՄԻԱՎ-բացասական, ինչպես նաև ՄԻԱՎ-դրական անձանց տրամադրել նախաև ետթեստային խորհրդատվություն: - ՄԻԱՎ-դրական անձանց զուգընկերներին խորհրդատվության հետ մեկտեղ հետազոտել ՄԻԱՎ/ՍՎ-ների նկատմամբ: ՄԻԱՎ հետազոտման ցուցումներ - ՄԻԱՎ վարակի ախտանշաններ ունեցող անձինք: ՄԻԱՎ վարակի մասին կարող են վկայել տենդը, ավշային հանգույցների մեծացումը (լիմֆադենոպաթիա), մաշկի բծային ցանը, լորձաթաղանթների խոցոտումը, լուծը, մկանացավերը և հոդացավերը: - ՍՎ/ՄԻԱՎ-ի բարձր ռիսկի խմբի անձինք: ՄԻԱՎ վարակակիրների մեծ մասը անախտանշան է: ՄԻԱՎ-ի ընթացքը և ախտանշանները: Մինչև ախտանշանների ի հայտ գալն ընկած ժամանակահատվածում և հետո, կախված են հիվանդի բնութագրից (տարիք, սեռ, իմուն վիճակ, վարակի փոխանցումից հետո անցած ժամանակահատված, փոխանցման եղանակ և այլն) ևվիրուսի տեսակից (վիրուսի շտամից, սինցիտիում առաջացնելու հատկությունից, հիվանդի վիրուսային ծանրաբեռնվածությունից ե, CD4լիմֆոցիտների մակարդակից, հակավիրուսային բուժումից, և այլն): Ախտանշանների մանրակրկիտ նկարագրությունը սույն ուղեցույցի շրջանակներից դուրս է: ՄԻԱՎ-ի կամավոր թեստավորում Եթե տվյալ անձը ունի ՄԻԱՎ-ով վարակման կասկած, հետազոտումը կատարվում է նրա իսկ ցանկությամբ կամ բուժաշխատողի առաջարկությամբ` խորհրդատվության
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
ՄԻԱՎ-ի թեստն առաջարկվում է. - մեկից ավելի սեռական զուգընկերներ ունեցողներին. - սեռավարակներով հիվանդներին, - ՍՎ-ի անսովոր ընթացքի դեպքում (օր.` քրոնիկ խոցային սեռական հերպես, չարորակ ընթացքով սիֆիլիս, համառ ընթացքով տարածուն կանդիդոզ և այլն): - մեկ այլ ՍՎ բուժման անբավարար արդյունքի դեպքում. - ն/ե թմրանյութեր օգտագործողներին. - վերոհիշյալ անձանց սեռական զուգընկերներին. - ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի բարձր տարածվածությամբ երկրներից եկած անձանց և նրանց սեռական զուգընկերներին. - բուժաշխատողներին և այն անձանց, ովքեր հաճախակի շփվում են օրգանիզմի հեղուկ/ արտադրուկների հետ (արյուն, տեսանելի արյուն պարունակող ցանկացած հեղուկ, սերմ, հեշտոցային արտադրություն) բժշկական գործողությունների, միջամտությունների ընթացքում կամ վնասվածքների հետևանքով. - բռնաբարության զոհերին. - վիրուսակրի հետ սեռական հարաբերություն ունեցած անձանց. - արյան փոխներարկում (ներառյալ դոնորական արյուն) կամ արյան փոխարինիչներ ստացած անձանց. - հղի կանանց, մասնավորապես նրանց, ովքեր ունեն ռիսկի վերոհիշյալ գործոններից որևէ մեկը:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Դիտարկիչ հետազոտում (սքրինինգ) Հետազոտումը կատարվում է անախտանշան վարակակիրների հայտնաբերման համար: Ընդհանուր առմամբ, ՄԻԱՎ-ի կանխարգելիչ հետազոտումը ՄԻԱՎ-ի առկայության ստուգման շիճուկային եղանակ է հետևյալ խմբերի համար. - արյան, օրգանների, սերմի, կրծքի կաթի և մարդու ցանկացած այլ կենսաբանական նյութերի բոլոր դոնորները. - կանանց կոնսուլտացիաներում հաշվառման կանգնած բոլոր հղի կանայք. - ազգաբնակչության այլ թիրախային խմբերը (մարմնավաճառներ, թափառականներ, գաղթականներ, անօթևաններ, թմրամոլներ, գինեմոլներ և այլն): ՄԻԱՎ-ի դրական թեստի արդյունքի մասին նախքան հիվանդին հայտնելը հարկ է հաստատել այն լրացուցիչ հետազոտություններով: Լաբորատոր հետազոտություն ՄԻԱՎ-ը կարելի է հաստատել հակամարմինների կամ վիրուսային հակածինների հայտնաբերումով, նուկլեինաթթվի վրա հիմնված թեստերիմիջոցով: ՄԻԱՎ հակամարմինների թեստ - ԻՖԱ (իմունաֆերմենտային անալիզ, անգլ.` ELISA). Շիճուկում ՄԻԱՎ IgG հակամարմինների հայտնաբերման ամենատարածված ձևը ԻՖԱթեստն է: Հիվանդի ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հակամարմինները միանում են ՄԻԱՎ-ի հակածնի հետ ֆերմենտի առկայության դեպքում, որն անգույն սուբստրատը վերածում է գունավորի, սա էլ իր հերթին ստուգվում է սպեկտրոմետրիկ եղանակով: Թեստը բավականին մատչելի է և էժան: Վիրուսային և/կամ այլ տեսակի հակածիններով թեստի դրական արդյունքի մասին հիվանդին տեղյակ պահելուց առաջ, խորհուրդ է տրվում երկրորդ թեստի միջոցով հաստատել կամ ժխտել առաջինի պատասխանը` օգտագործելով վիրուսային հակածիններ կամ այլ թեստհամակարգեր:- Իմունաբլոթ (Վեստերն-Բլոթ). այս թեստը նախատեսված է հակա-մարմինները հայտնաբերելու համար: Այն հնարավորություն է տալիս որոշել հակածինը էլեկտրոֆորեզի միջոցով: Չնայած իմունաբլոթի դրական լինելու չափանիշները հակասական են, թեստը լայնորեն օգտագործվում է դրական ԻՖԱ-ի հաստատման համար: ԻՖԱ դրական նմուշի և իմունաբլոթի համատեղ իրականացման դեպքում հետազոտության զգայունությունը և յուրահատկությունը գերազանցում են 99.9%-ը: ՊՇՌ (պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա, անգլ.` PCR) -Այս մեթոդը յուրահատուկ եղանակ է, որը պահանջում է մանրակրկիտ և բծախնդիր աշխատանք: Լինելով թանկ, կիրառվում է ոչ հաճախ: ՊՇՌ-ն կարող է բազմապատկել ԴՆԹ կամ ՌՆԹ փոքր քանակները (նույնիսկ ՄԻԱՎ-ի մեկ պատճենը 100.000 բջջի մեջ) մի շարք երկակի բազմապատկվող (ռեպլիկատիվ) ցիկլերի միջոցով: - Վիրուսի առկայության քանակական որոշումը ՊՇՌ-ի միջոցով դարձել էհակառետրովիրուսային բուժման փուլավորման և վերահսկման ստանդարտ եղանակներից մեկը: Այն ախտորոշում է նաև առաջնային ՄԻԱՎ-ը, չնայած տվյալ դեպքում հարկ է որոշակի զգուշություն ցուցաբերել ստացված արդյունքները մեկնաբանելիս:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Ճշգրտություն - Ժամանակակից և առավել զգայուն նոր թեստերը կրճատում են ՙպատուհանի՚ ժամանակահատվածի շրջանը` հասցնելով 3-4 շաբաթի: ՄԻԱՎ-ի շճաբանական հետազոտության ճշգրտությունը ևս բավական բարձր է, և արդյունքները կարող են մեկնաբանվել որպես դրական, բացասական կամ կասկածելի: Թեստը դրական է համարվում ԻՖԱ կրկնակի դրական արդյունքի դեպքում, որը հաստատվում է նաև իմունաբլոթով: ԻՖԱ-ի դրական պատասխանը, որը հաստատված է իմունաբլոթի միայն մեկ սպիտակուցի (հաճախ p-24) հանդեպ հակամարմնի հայտնաբերումով, խոսում է կասկածելի պատասխանի մասին: Վերջինիս պատճառ կարող են հանդիսանալ սերոկոնվերսիան և խաչաձև փոխազդող ալլոհակամարմինների և աուտոհակամարմինների առկայությունը: - Ցածր ռիսկի խմբի անձինք որոնց հետազոտման պատասխանը ստացվել է կասկածելի, գրեթե երբեք չեն հանդիսանում ՄԻԱՎ-1 կամ ՄԻԱՎ-2 (որը գերազանցապես հանդիպում է Արևմտյան Աֆրիկայի երկրներում) վարակակիր, սակայն անորոշ արդյունքներից 3-12 շաբաթ անց հարկ է մեկ անգամ ևս կրկնել թեստը: Գաղտնի (<<պատուհանի>>) շրջան - ՄԻԱՎ-ով վարակումից մինչև սերոկոնվերսիան ընկած ժամանակահատվածը է, որը տևում է մինչև 3 ամիս (տես վերը): Հազվադեպ կարող է ավելի երկար տևել: ՄԻԱՎ-ի թեստավորման կեղծ դրական արդյունք ՄԻԱՎ-ի թեստավորման վարում Բոլոր թեստերը պետք է կատարվեն կամավոր հիմունքներով և հնարավորություն պետք է ընձեռվի գաղտնի թեստավորման համար (տեսթեստավորման լրացուցիչ պայմանները): ՄԻԱՎ-ի թեստի ցանկացած ընթացակարգ պետք է կատարվի հետևյալ սկզբունքներով. -Գաղտնիություն - Համաձայնություն - Նախա- և հետթեստային խորհրդատվություն: Գաղտնիություն Գաղտնիությունը անհրաժեշտ գրավական է ՄԻԱՎ-ի հետազոտման հարցում: Եթե այցելուն հրաժարվում է անձնական տվյալների հաղորդումից, ապա պետք է առաջարկել անանուն հետազոտում: Համաձայնություն - Կարևոր նախապայման է այցելուի համաձայնությունը: - Համաձայնությունը ձեռք է բերվում նախքան թեստավորումը, որի արդյունքները կարող են վճռական հետևանքներ ունենալ խտրականության առումով` անձնական փոխհարաբերություններում, ապահովագրային, առողջապահական, աշխատանքի տեղավորման հարցերում և այլն: Հիվանդը պետք է այս մասին հանգամանորեն իրազեկվի: - Երբ ցուցված է ՄԻԱՎ-ի թեստավորումը, իսկ այցելուն/հիվանդը չի համաձանվում, ապա բժիշկը պարտավոր է բացատրել իրավիճակը, հիմնավորելով, որ դա բխում է նրա իսկ շահերից: - Բացառություն են կազմում այն դեպքերը, երբ այս կամ այն պատճառով հնարավորություն չկա համաձայնություն ձեռք բերել (հիվանդի անգիտակից վիճակ): Նախաթեստային խորհրդատվություն Այցելուի թեստավորման և նրա կողմից թեստի արդյունքների ճիշտ գնահատման համար մեծ նշանակություն ունի նախա- և հետթեստայինլիարժեք և հանգմանալի խորհրդատվությունը: Խորհրդատվության ընթացքում այցելուին պետք է իրազեկել բոլոր ՍՎ-ների` ներառյալ ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման մասին:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Նախաթեստային խորհրդատվության բաղադրիչներ - Համաձայնության ձեռքբերում: Քննարկել գաղտնիության սահմանները: Քննարկել անանուն թեստավորման տարբերակը: - Վերհուշի հավաքում (ներառյալ մանրամասն տեղեկություններ սեռական և վտանգավոր վարքագծի վերաբերյալ), պարզելով այն պատճառները, որոնք այցելուին դրդել են ՄԻԱՎ-ի թեստավորման դիմելու: - Թեստավորման դրական, անորոշ և բացասական արդյունքների քննարկում: Համոզվածություն, որ այցելուն հասկացել է ՍՎ/ՄԻԱՎ-ի փոխանցման ուղիները, ինչպես նաև ըմբռնել է անվտանգ սեքսի կանոնները: - Պահպանակների օգտագործման եղանակների բացատրություն (կիրառելով գործնական ցուցադրումներ երկու սեռերի համար): - Անհրաժեշտության դեպքում քննարկել վտանգի նվազեցումը կամ այլ մասնագետների մոտ այցելուին ուղեգրելու մասին անհրաժեշտությունը: - Թեստավորման արդյունքի մասին տեղեկացումը պետք է լինի հստակ: - Հիմնվելով այցելուի մասին ունեցած տեղեկությունների վրա, ըմբռնելով նրա հոգեբանությունը, ձևակերպել իրատեսական, տվյալ անձին հոգեհարազատ մոտեցում` վարքագծի փոփոխման ակնկալիքով:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Հետթեստային խորհրդատվություն ՄԻԱՎ-ի թեստավորման արդյունքները մեծ մասամբ բացասական են լինում: Սակայն արդյունքները հայտնելիս պետք է այցելուի ուշադրությունըսևեռել այն հարցերի վրա, որոնք արդեն քննարկվել էին նախաթեստայինխորհրդատվության ժամանակ, հատկապես ՍՎների կանխարգելման վերաբերյալ, քանի որ ՄԻԱՎ-ի տարածման գլխավոր պատճառը այս կամ այն ՍՎ առկայությունն է: Հետթեստային խորհրդատվության բաղադրիչներ Եթե արդյունքը բացասական է. - Գաղտնի (ՙպատուհանի՚) շրջանի քննարկում: Ռիսկային վարքագծովայցելուներին, որոնք վերջին 3 ամսում ունեցել են պատահական սեռականկապ, առաջարկել կրկին թեստավորում ՍՎ/ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ: - Շարունակել ռիսկային վարքագծի քննարկումը` համոզելով չխուսափել անվտանգ սեքսի կիրառումից: - Հետթեստային խորհրդավտությունը հնարավորություն է ընձեռում վտանգավոր վարքագիծ ունեցող անձանց ուղեգրել ՍՎ/ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման, սեռական առողջության, ընտանիքի պլանավորման, առողջ ապրելակերպի կազմակերպման ծառայություններ և այլն: Երբ արդյունքն անորոշ է. - Քննարկել դրա տարբերակները: - Վարքագծային բարձր ռիսկ ունեցող անձանց հետ քննարկել սուր ՄԻԱՎ-ի հնարավորությունը և ՄԻԱՎ-ի արագ ախտորոշման համար, հատկապես հղի կանանց դեպքում, կրկնել թեստը` ՄԻԱՎ-ՌՆԹ ՊՇՌ կիրառման միջոցով: - Առաջարկել առավել հետևողականորեն կիրառել անվտանգ սեքսի կանոնները, իսկ ն/ե թմրանյութերի օգտագործման դեպքում` բացառել անձանց միջև ներարկիչների փոխանակումը: Երբ արդյունքը դրական է. ՄԻԱՎ-ի դրական արդյունքի մասին տեղեկանալիս, հիվանդները մեծ մասամբ հուսալքվում են: Մտածում են կյանքի տևողության կրճատման, այդ ՙանպատիվ՚, խարանող հիվանդության հանդեպ մարդկանց արձագանքի մասին, միաժամանակ որդեգրելով ֆիզիկական և հուզական վիճակը թաքցնելու հատուկ կեցվածք: Ցուցաբերել աջակցություն կամ ուղեգրել համապատասխան այլ հաստատություն` ՍՎ/ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման, սեռական առողջության, ընտանիքի պլանավորման, առողջ ապրելակերպի կազմակերպման ծառայություններ և այլն: Անհրաժեշտ է կատարել հետևյալ քայլերը. - ՈՒղղակիորեն տեղեկացնել այցելուին ՄԻԱՎ-ի դրական պատասխանի մասին: Սպասել նրա արձագանքին: Կարեկցել նրան: - Վերստին հետազոտել` արդյունքի հաստատման համար: - Համոզվել, որ այցելուն հասկացել է դրական պատասխանի էությունը: - Հարցնել, թե ու±մ է ուզում հայտնել այդ մասին և երբ (օր.` սեռական զուգընկերոջը, ընկերներին, ընտանիքին): - Բացատրել հետագա ընթացքը: Տեղեկանալ` արդյո±ք այժմ նա ցանկանում է խոսել այդ մասին, թե ոչ: - Կրկնակի այց նշանակել` ցանկալի է հաջորդ օրը: Նույնիսկ դրական արդյունքի ակնկալման դեպքում էլ այցելուն կունենա հուզական ուժգին պոռթկում: Ուստի խելամիտ կլինի հետաձգել տեղեկատվության տրամադրումը հաջորդ այցերի ժամանակ` - Տեղեկացնել բուժման տարբերակների մասին, քննարկել հիվանդության ընթացքը հակառետրովիրուսային դեղորայքով բարեփոխելու մասին.
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
- Գնահատել հոգեբանական աջակցության անհրաժեշտությունը և կապը այլ ծառայությունների հետ (օրինակ` թմրանյութերից կախվածության դեպքում անհրաժեշտ է անհապաղ ուղեգրել համապատասխան մասնագետի). - Բացատրել, թե ինչպես խուսափել այլ անձանց ՄԻԱՎ-ով վարակելուց: Քննարկել անվտանգ սեռական հարաբերությունները,պահպանակների օգտագործումը, ներարկիչների փոխանակման անթույլատրելիությունը և այլն: - Քննարկել սեռական զուգընկերոջը տեղյակ պահելու անհրաժեշտությունը: Ինչ վերաբերում է շճադրական կանանց, կան մի շարք առանձնահատուկ հարցեր, որոնք պետք է ներառվեն նախնական խորհրդատվության մեջ. - Հղիությունից խուսափելու տարբերակները: - Գինեկոլոգիական զննման անհրաժեշտությունը: - Ապագա հնարավոր հղիությունը և երեխային սպառնացող վտանգը, հղիության ընթացքում հակառետրովիրուսային թերապիայի անհրաժեշտությունը: Բուժում չստացող ՄԻԱՎ վարակակիր կանանցից ծնված երեխաների 15-25%-ը վարակված են: Հակառետրովիրուսային բուժումը կարող է կրճատել այս թիվը մինչև 8%: Հետազոտման (թեստավորման) լրացուցիչ պայմաններ Անանուն թեստ ՄԻԱՎ-ի թեստավորում անցկացնող թե մասնավոր, և թե պետական հաստատությունները կարող են առաջարկել նաև ՄԻԱՎ-ի անանունթեստեր: Վերջինս չի պահանջում տվյալ անձի անունը: Անանուն հետազոտումը լոկ մի միջոց է, սակայն լիակատար հետազոտման համար առաջնակարգ և անփոխարինելի է գաղտնիության պահպանումով անվանական մոտեցումը: - Անանուն հետազոտումը կարող է նպաստել ՄԻԱՎ-ի վաղ հայտնաբերմանը և հետևաբար` ավելի վաղ բժշկական միջամտությանը: - Անանուն հետազոտում նախընտրող անձինք սովորաբար երիտասարդներն ու ամուրիներն են: - Անանուն հետազոտումը նպաստում է արվամոնլերի և բարձր ռիսկի խմբերի անձանց ավելի հաճախակի ստուգմանը: ՄԻԱՎ-ի արագ հետազոտում Լայնորեն կիրառվող ՄԻԱՎ թեստերը (դիտարկային) թույլ են տալիս պատասխանն ստանալ րոպեների ընթացքում: Դրական արդյունքի դեպքում միայն անհրաժեշտ է կատարել հավելյալ հետազոտումներ: - Այս թեստերն ընդունելի են և\' հիվանդի, և\' բուժաշխատողի համար բարձր ճշգրտության արդյունքների պատճառով: Թեստը ապահովում է 100% զգայունություն, 99.1-99.5% յուրահատկություն: - ՄԻԱՎ-ի արագ թեստերը հնարավորություն են տալիս ներկայացնել արդյունքները և տրամադրել դրանց վրա հիմնված խորհրդատվություն այցելության հենց առաջին օրը, որը կարող է բարձրացնել ՄԻԱՎ-ի խորհրդատվության և ստուգման արդյունավետությունը: Սեռական զուգընկերոջ տեղեկացումը/հայտնաբերումը Սեռական զուգընկերոջը տեղեկացնելը կամ նրա ուղեգրումը սեռավարակների կանխման ծրագրերի անկյունաքար է ամբողջ աշխարհում: Սեռական զուգընկերոջը տեղեկացնելու հիմնական պատճառն այն է, որ ՄԻԱՎ-ի վաղ ախտորոշումը և բուժումը կարող է կրճատել հիվանդացությունն ու մահացությունը, ինչպես նաև հնարավորություն տալ անձին փոխելու բարձր ռիսկի վարքագիծը: - Սեռական զուգընկերները և այն անձինք, ովքեր փոխանակում են ներարկման ասեղները և ենթակա են վարակման վտանգին, պետք է հիմնավոր խորհրդատվություն ստանան և հետազոտվեն ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Զուգընկերներին տեղեկացնելու ընդհանուր մոտեցումներն են` - Վարակակրի/հիվանդի կողմից տեղեկացում: Բուժաշխատողը և հիվանդը համաձայնության են գալիս, որ հիվանդը պետք է իր վարակի մասին տեղեկացնի սեռական զուգընկերոջը: - Բուժաշխատողի կողմից տեղեկացում: Բուժաշխատողը տեղեկացնում է հիվանդի սեռական զուգընկերոջը(ներին), իր յուրաքանչյուր կատարելիք քայլի մասին նախապես նրա համաձայնությունն ստանալով: Սեռական զուգընկերոջը տեղեկացնելը կարևոր է ցանկացած առողջապահական համակարգում: ՄԻԱՎ-ով վարակված մարդկանց նկատմամբ վերաբերմունքը, սոցիալական արժեքները, հաղորդակցման ունակությունը և հիվանդի վստահության աստիճանը այն գործոններն են, որոնք շատ էական են սեռական զուգընկերոջը տեղեկացնելու ծրագրի բարեհաջող իրագործման համար: Էլեկտրոնային նյութի սկզբնաղբյուրը ՝ Do
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Մարդու իմունային անբավարարության վիրուս (ՄԻԱՎ)` ախտահարում է մարդու իմունային (պաշտպանական) համակարգը և հանգեցնում իմունային անբավարարության զարգացման: ՄԻԱՎ վարակ` երկարատև ընթացքով քրոնիկական վարակիչ հիվանդություն, որի հարուցիչը ՄԻԱՎ-ն է:Ձեռքբերովի իմունային անբավարարության համախտանիշ (ՁԻԱՀ)` զարգանում է ՄԻԱՎ-ով վարակված բոլոր անձանց մոտ, համարվում է ՄԻԱՎ վարակի վերջնային փուլը, բնորոշվում է իմունային համակարգի գործունեության խաթարմամբ, որի հետևանքով օրգանիզմն անպաշտպան է դառնումզանազան վարակիչ և ուռուցքային հիվանդությունների նկատմամբ:ՄԻԱՎ վարակակիր`մարդ, ում օրգանիզմում հայտնաբերվել են մարդու իմունային անբավարարության վիրուսը կամ դրա նկատմամբ առաջացած հակամարմինները: ՄԻԱՎ վարակակիրն իր ողջ կյանքի ընթացքում վարակի աղբյուր է:
ՁԻԱՀ-ով հիվանդ` մարդ, որն ունի մարդու իմունային անբավարարության վիրուսով պայմանավորված իմունային համակարգի խորն ախտահարում և դրա հետևանքով առաջացած ախտաբանական դրսևորումներ: Ինչպես է փոխանցվում ՄԻԱՎ-ը
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Վիրուսը փոխանցվում է միայն օրգանիզմի որոշակի հեղուկների միջոցով: Այդ հեղուկներն են` — արյունը, — սերմնահեղուկը, — հեշտոցային արտազատուկները — մայրական կաթը: Դա նշանակում է, որ կարելի է վարակվել — առանց պահպանակի սեռական հարաբերությունների ժամանակ, — չախտազերծված ներարկիչների և ասեղների օգտագործման ժամանակ, — վերքերի, խոցերի, լորձաթաղանթների միջոցով օրգանիզմ արյան ներթափանցման ժամանակ, արյան փոխներարկման և օրգանների փոխպատվաստման ժամանակ, — վարակակիր մորից երեխային` հղիության ընթացքում, ծննդաբերության ժամանակ և մայրական կաթով կերակրելիս: Ինչպես կանխել վարակումը Շատ պարզ. պետք է կանխել արյան, սերմնահեղուկի, հեշտոցային արտազատուկների և մայրական կաթի ներթափանցումը օրգանիզմ: Դա նշանակում է, որ անհրաժեշտ է. 1. Ունենալ անվտանգ վարքագիծ` — չօգտագործել թմրամիջոցներ — հավատարիմ մնալ զուգընկերոջը — չունենալ պատահական սեռական կապեր — օգտագործել միանվագ ներարկիչներ և ասեղներ — պատահական սեռական հարաբերությունների ժամանակ միշտ օգտագործել պահպանակ 2. Մաշկի, լորձաթաղանթների ամբողջականության խախտումով ուղեկցվող միջամտությունների ժամանակ միշտ օգտագործելմիանվագ կամ ախտազերծված գործիքներ:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
ՄԻԱՎ-ը չի փոխանցվում — — — — —
Համբուրվելու, գրկախառնվելու կամ բարևելու միջոցով, Օդի միջոցով. հազալիս կամ փռշտալիս, Սննդամթերք կամ կենցաղային իրեր համատեղ օգտագործելիս, Միևնույն զուգարանից, բաղնիքից, լողավազանից կամ սաունայից օգտվելիս, Միջատների միջոցով, կենդանիներից:
Ինչպես է ՄԻԱՎ վարակակրությունն անցնում ՁԻԱՀ-ի փուլին ՄԻԱՎ-ը ախտահարում է իմունային համակարգի կարևոր բջիջները` CD4 լիմֆոցիտները: Դա տեղի է ունենում տարիների ընթացքում և ավարտվում է իմունային անբավարարությամբ, այսինքն` իմունային համակարգն ալյևս չի կարողանում արդյունավետ կերպով պայքարել որևիցե հիվանդության դեմ: ՁԻԱՀ-ն ավելի արագ է զարգանում այն մարդկանց մոտ, որոնց առողջությունն ի սկզբանե թույլ է եղել: ՁԻԱՀ-ի զարգացումն արագանում է վնասակար ազդակների` թմրամիջոցների օգտագործման, ոգելից խմիչքների չարաշահման, ծխելու, վատ սնվելու, սթրեսների հետևանքով: Վնասված և թուլացած իմունիտետ ունեցող մարդկանց մոտ կարող են զարգանալ այնպիսի հիվանդություններ, որոնք չեն հանդիպում առողջ իմունային համակարգ ունեցողների մոտ: ՁԻԱՀ-ը բնորոշվում է պայմանական ախտածին մանրէներով (սրանք նորմալ իմունիտետի պայմաններում հիվանդություններ չեն առաջացնում) պայմանավորված վարակների, չարորակ նորագոյացությունների առկայությամբ, նաև արյան մեջ CD4 բջիջների քանակի նվազումով մինչև 200 բջիջ 1մմ3 արյան մեջ (CD4 բջիջների նորմալ քանակությունը 1մմ3 արյան մեջ 800-1200 լ է): ՄԻԱՎ վարակակիրը կարող է առողջության հետ կապված որևէ խնդիր չունենալ 7-15 տարի: Ինչպես կարելի է հայտնաբերել ՄԻԱՎ-ը Օրգանիզմում ՄԻԱՎ-ը հայտնաբերելու մեթոդներից մեկը արյան շիճուկում ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հակամարմինների հայտնաբերման հետազոտությունն է, որի ժամանակ հայտնաբերվում են իմունային համակարգի կողմից ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ արտադրված յուրահատուկ հակամարմինները: Հետազոտության արդյունքը կարող է լինել դրական կամ բացասական: Դրական պատասխան. նշանակում է` մարդու մոտ հայտնաբերվել են ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հակամարմիններ: Դա վկայում է այն մասին, որ մարդը վարակված է ՄԻԱՎ -ով: Բացասական պատասխան. նշանակում է` մարդու օրգանիզմում չեն հայտնաբերվել ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հակամարմիններ: Հետազոտությունը կարող է լինել բացասական` — եթե մարդը վարակված չէ ՄԻԱՎ-ով, սակայն օրգանիզմում դեռևս չեն արտադրվել վիրուսի նկատմամբ հակամարմիններ («պատուհանի շրջան») — եթե մարդը գտնվում է ՁԻԱՀ-ի փուլում:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Ինչ է նշանակում «պատուհանի շրջան» Երբ ՄԻԱՎ-ը ներթափանցում է արյան մեջ, օրգանիզմի կողմից սկսում են արտադրվել հակամարմիններ, որոնց միջոցով օրգանիզմը փորձում է պայքարել վիրուսի դեմ: Այդ հակամարմինների արտադրման համար օրգանիզմին անհրաժեշտ է 2 շաբաթից մինչև 3 ամիս, իսկ երբեմն մինչև 1 տարի ժամանակահատված: Այն շրջանը, երբ վիրուսն արդեն առկա է, սակայն հակամարմիններ դեռևս չեն արտադրվել, կոչվում է «պատուհանի շրջան»: Արդեն «պատուհանի շրջանում» ՄԻԱՎ վարակակիրը կարող է ՄԻԱՎ-ը փոխանցել ուրիշներին, չնայած այս փուլում ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հակամարմինների հայտնաբերման հետազոտությունը լինում է բացասական: Ինչու հետազոտվել ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ Եթե կասկածում են, որ հնարավոր է վարակված լինեք ՄԻԱՎ-ով, ապա պետք է հետազոտվեք,որպեսզի ճշտեք Ձեր առողջական կարգավիճակը և ըստ դրա պլանավորեք Ձեր հետագա գործողությունները, այսինքն` — ժամանակին սկսեք հատուկ դեղամիջոցների օգտագործումը` կանխելով ՁԻԱՀ-ի զարգացումը, — լինեք ավելի ուշադիր սեփական առողջության նկատմամբ, քանի որ ՄԻԱՎ վարակի առկայության դեպքում ցանկացած հիվանդություն ընթանում է ավելի ծանր և պահանջում է հատուկ բուժում, — չվարակեք Ձեր հարազատ և սիրելի մարդկանց: Որտեղ կարելի է հետազոտվել ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ Դուք կարող եք հետազոտվել ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնում, նաև ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ կամավոր խորհրդատվություն իրականացնող ցանկացած հաստատությունում: Հետազոտության արդյունքը հայտնվում է միայն Ձեզ, նաև երաշխավորվում է հետազոտության լիակատար գաղտնիությունը: Հետազոտվել կարելի է նաև անանուն: Պաշտպանված եք արդյոք ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հետազոտությունից հետո ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հետազոտությունը տեղեկություն է տալիս օրգանիզմում ՄԻԱՎ-ի առկայության մասին: Եթե հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ վարակված չեք, դա չի նշանակում, որ Դուք այլևս ենթակա չեք վարակվելու վտանգին: Եթե Դուք արդեն գիտեք, որ վարակված եք ՄԻԱՎ-ով… — Իմացեք բժշկից, թե ինչ պետք է անել, որպեսզի հնարավորինս խուսափեք այլ վարակներից և հիվանդություններից, որոնք կարող են լրացուցիչ ծանրաբեռնվածություն ստեղծել իմունային համակարգի համար: — Մտածեք, թե ում է անհրաժեշտ տեղեկացնել Ձեր ախտորոշման մասին, ում` ոչ: Պատրաստ եղեք, որ որոշ մարդիկ կարող են հրաժարվել Ձեզ հետ շփվելուց, երբ տեղեկանան Ձեր ախտորոշման մասին: — Մանրամասն տեղեկացեք Ձեր պարտականությունների և իրավունքների մասին: — Ընդունե՛ք Ձեզ այնպես, ինչպես կաք: — Ապրե՛ք խաղաղության մեջ ինքներդ Ձեզ հետ: — Մեղավորներ մի՛ փնտրեք Ձեր հիվանդության համար: Իսկ եթե անգամ գտնեք, ապա հիշե՛ք, որ միևնույն է Դուք չեք դադարելու վարակված լինել:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
— Հիշե՛ք, որ մեկ տարի անց Ձեր առողջությունը հավանաբար կլինի այնպիսին, ինչպիսին հիմա է: Իսկ ինչ կլինի մի քանի տարի անց, դա արդեն կախված է Ձեզանից և Ձեր վարքագծից: — Հիշե՛ք, որ կան դեղեր և բուժման մեթոդներ, որոնց օգնությամբ կարելի է երկարացնել կյանքը: — Հիշե՛ք, որ ցանկացած պահին մարդկությունը կարող է հայտնագործել ՁԻԱՀ-ի վերջնական բուժումը: — Հետևաբար երբեք մի՛ հուսահատվեք:
10 փաստ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի մասին Փաստ 1 ՁԻԱՀ` ձեռքբերովի իմունային անբավարարության համախտանիշ Համախտանիշն ախտանշանների հիվանդության նշանների ամբողջությունն է: Ձեռքբերովի նշանակում է, որ այդ վիճակը մարդու մոտ եղել է ոչ միշտ, այլ զարգացել է կյանքի ընթացքում` արտաքին գործոնների, տվյալ դեպքում՝ ՄԻԱՎ-ի, ազդեցության հետևանքով: Իմունային անբավարարությունը վիճակ է, որի ժամանակ մարդու իմունային համակարգն ընդունակ չէ պաշտպանել օրգանիզմը վարակներից, արտաքին միջավայրի վնասակար ազդեցություններից: Հիվանդության ճիշտ անվանումն է ՄԻԱՎ վարակ, իսկ ՁԻԱՀ-ն այս հիվանդության վերջնային փուլն է: ՄԻԱՎ վարակը երկարատև ընթացքով, քրոնիկ վարակային հիվանդություն է, որն առաջացնում է մարդու իմունային անբավարարության վիրուսը` ՄԻԱՎ: Իր բազմացման համար վիրուսն օգտագործում է արյան որոշակի բջիջները` T-հելփեր լիմֆոցիտները կամ CD4 բջիջները, որոնք պատասխանատու են իմունիտետի համար: Վիրուսի ազդեցության հետևանքով CD4 բջիջները մահանում են, նրանց քանակությունը 1մկլ արյան մեջ նվազում է 200-ից (նորմայում 1 մկլ արյան մեջ դրանց քանակը 800-1200 է), ինչը բացում է օրգանիզմի «մուտքի դռները» բոլոր վարակների համար: Այդ պատճառով ՄԻԱՎ վարակն ունի բազմազան կլինիկական դրսևորումներ` պայմանավորված տարբեր վարակներով և/կամ չարորակ նորագոյացություններով: Փաստ 2 ՄԻԱՎ-ով վարակված մարդու մոտ ՁԻԱՀ-ը զարգանում է վարակվելուց որոշ ժամանակ անց է: ՄԻԱՎ-ով վարակման պահից մինչև ՁԻԱՀ-ի զարգացումը կարող է անցնել 8-10 տարի: Քանի դեռ ՄԻԱՎ վարակը չի անցել ՁԻԱՀ-ի փուլ, մարդը կարող է իրեն լավ զգալ, առողջ տեսք ունենալ և նույնիսկ չկասկածել, որ վարակված է: ՁԻԱՀ ախտորոշվում է այն ժամանակ, երբ ՄԻԱՎ վարակով հիվանդի մոտ ընդհանուր ինքնազգացողության վատացման, երկարատև տենդի, քաշի անկման, երկարատև լուծի, ավշային հանգույցների մեծացման ֆոնին ի հայտ են գալիս մեկ կամ մի քանի օպորտունիստական վարակներ և/կամ չարորակ նորագոյացություններ: Օպուրտունիստական վարակները պայմանական ախտածին հարուցիչներով պայմանավորված վարակներ են, որոնք սովորաբար չեն զարգանում նորմալ իմունային համակարգ ունեցող մարդկանց մոտ (պնևմոցիստային թոքաբորբ, Կապոշիի սարկոմա և այլն):
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Փաստ 3 ՄԻԱՎ-ով վարակվելու առումով վտանգավոր են արյունը, սերմնահեղուկը, հեշտոցային արտազատուկները, կրծքի կաթը: Ուստի մարդու իմունային անբավարարության վիրուսն օրգանիզմ կարող է անցնել 3 ճանապարհով: 1. Սեռական ճանապարհով. վարակումը տեղի է ունենում առանց պահպանակի բոլոր տեսակի ներթափանցող սեռական հարաբերությունների ժամանակ: 2. Արյան միջոցով. վարակումը տեղի է ունենում օրգանիզմ վարակված արյուն ընկնելիս: Օրինակ՝ արդեն օգտագործված և չախտազերծված ասեղներ, ներարկիչներ կամ այլ բժշկական գործիքներ օգտագործելիս, 3. ՄԻԱՎ պարունակող արյան փոխներարկման կամ օրգանների փոխպատվաստման ժամանակ: 4. ՄԻԱՎ վարակ ունեցող մորից` երեխային. վարակը փոխանցվում է հղիության ընթացքում, ծննդաբերության ժամանակ և կրծքով կերակրելիս: Փաստ 4 Մարդու իմունային անբավարարության վիրուսը կենցաղային շփումների ժամանակ չի փոխանցվում: Մարդու իմունային անբավարարության վիրուսն ընդունակ է բազմանալու միայն մարդու օրգանիզմի բջիջների ներսում: Մարդու օրգանիզմից դուրս ՄԻԱՎ-ը շատ արագ ոչնչանում: Վարակման համար բավարար քանակությամբ ՄԻԱՎ հայտնաբերվել է միայն արյան, սերմնահեղուկի, հեշտոցային արտազատուկների, կրծքի կաթի մեջ, այդ պատճառով հնարավոր չէ վարակվել.
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
1. 2. 3. 4.
թքի, մեզի, քրտնքի, արցունքի, խորխի միջոցով միջատների խայթոցից, կենդանիների և թռչունների հետ շփումից աշխատավայրում և կենցաղում ընդհանուր առարկաներից օգտվելիս լողավազանում, բաղնիքում կամ շոգեբաղնիքում, հասարակական տրանսպորտում, ձեռքսեղմման, գրկախառնության ժամանակ: ՄԻԱՎ-ով հնարավոր չէ վարակվել ՄԻԱՎ վարակ ունեցող մարդու հետ համատեղ սնունդ ընդունելիս, նրան ձեռքով բարևելիս:
Փաստ 5 Արյան մեջ վիրուսի առկայությունը կարելի է հաստատել միայն հատուկ հետազոտության օգնությամբ: Առավել լայնորեն կիրառվող հետազոտության միջոցով հայտնաբերում են ոչ թեանմիջականորեն վիրուսը, այլ դրա դեմ առաջացած հակամարմինները: Հակամարմինները սպիտակուցային բնույթի նյութեր են, որոնք իմունային համակարգն արտադրում է ի պատասխան օրգանիզմ ներթափանցած վիրուսի` այն չեզոքացնելու համար: Հայտնաբերվելու համար բավարար քանակությամբ հակամարմիններ արյան մեջ ի հայտ են գալիս վարակվելուց 3-6 ամիս հետո: Ժամանակաշրջանը, երբ հակամարմինների քանակությունը դեռևս բավարար չէ հայտնաբերման համար, կոչվում է «պատուհանի շրջան»: «Պատուհանի շրջանում» ՄԻԱՎ-ի նկատմամբ հակամարմինների հայտնաբերման հետազոտության արդյունքը կլինի բացասական: Սակայն արդեն իսկ այդ շրջանում վարակված մարդը կարող է վարակը փոխանցել ուրիշներին: Փաստ 6 Սեռավարակների առկայությունը զգալիորեն մեծացնում է ՄԻԱՎ-ով վարակվելու վտանգը: Սեռավարակներ ունեցող մարդկանց համար ՄԻԱՎ-ով վարակվելու վտանգն ավելի մեծ է: Սեռական օրգանների շրջանում խոցերի առաջացումով ընթացող սեռավարակների դեպքում ՄԻԱՎ-ի փոխանցման հավանականությունը մեծանում է 6-10 անգամ: Այդ պատճառով սեռավարակներ ունեցող մարդիկ պետք է հնարավորինս շուտ դիմեն մասնագետ բժշկի և ստանան համապատասխան բուժում: Փաստ 7 Արտաքին տեսքից հնարավոր չէ որոշել` վարակված է մարդը ՄԻԱՎ-ով, թե ոչ: ՄԻԱՎ վարակն արտաքնապես որևէ կերպ չի արտահայտվում: Հիվանդությունը կարող է առանց ախտանշանների ընթանալ երկար տարիներ (8-10 տարի): Քանի դեռ ՄԻԱՎ վարակը չի անցել ՁԻԱՀ-ի փուլ, մարդը կարող է առողջական վիճակի հետ կապված որևէ գանգատ չունենալ, առողջ տեսք ունենալ և անգամ չկասկածել իր վարակված լինելու մասին: Սակայն վարակման պահից ի վեր նա կարող է վարակը փոխանցել ուրիշներին: Չիմանալով իր վարակվածության մասին և չկիրառելով անվտանգության միջոցներ` ՄԻԱՎ-ով վարակված մարդը կարող է վարակը փոխանցել ուրիշներին` թմրամիջոցների համատեղ օգտագործման կամ սեռական հարաբերությունների ժամանակ: Փաստ 8 ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդն ունի նույն իրավունքները, ինչ ցանկացած այլ մարդ: Ինչպես ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի, ՄԻԱՎ-ով վարակված մարդը ևս ունի առողջության, անձնական կյանքին չմիջամտելու, կրթության և տեղեկատվության, աշխատանքի, ամուսնության և ընտանիք կազմելու, բժշկական օգնություն ստանալու իրավունք: Բացի այդ ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդիկ իրենց մտերիմների և ընկերների աջակցության կարիքն ունեն: Նրանց հետ շփվելն անվտանգ է, ուստի պետք չէ հրաժարվել մարդու հետ փոխհարաբերություններից միայն այն պատճառով, որ նա վարակված է ՄԻԱՎ-ով:
ՄԻԱՎ / ՁԻԱՀ
Փաստ 9 Այսօր հնարավոր է զգալիորեն երկարացնել ՄԻԱՎ վարակով հիվանդների կյանքը և բարելավել կյանքի որակը: Ներկայում դեռևս չկա դեղամիջոց, որը կարողանար լիովին վտարել ՄԻԱՎ-ն օրգանիզմից: ՄԻԱՎ վարակով հիվանդների բուժումն ուղղված է օրգանիզմում վիրուսի բազմացումը ճնշելուն և ՁԻԱՀ-ի փուլի զարգացումը հետաձգելուն: Եթե ՄԻԱՎ վարակով հիվանդը հակառետրովիրուսային բուժում է ստանում, գտնվում է բժշկի հսկողության ներքո, վարում է առողջ ապրելակերպ, պահպանում է սննդակարգը, ընդհանուր հիգիենայի կանոնները, նա կարող է երկար տարիներ պահպանել լավ ինքնազգացողությունն ու ֆիզիկական վիճակը: Փաստ 10 Մարդը կարող է խուսափել ՄԻԱՎ-ով վարակվելուց` դրսևորելով անվտանգ վարքագիծ: Մարդը կարող է պաշտպանել իրեն, եթե` 1. չի ունենում սեռական հարաբերություններ, 2. դրսևորում է անվտանգ սեռական վարքագիծ, այսինքն` օգտագործում է պահպանակ յուրաքանչյուր սեռական հարաբերության ժամանակ` պահպանելով դրա, օգտագործման կանոնները, 3. չի օգտագործում թմրամիջոցներ, 4. օգտագործում է միայն ախտազերծված գործիքներ ներարկումներ, դաջվածքներ
MEDIC HEALTH GROUP Non-Profit Organization 122 E. Garfield Ave. # B, Glendale, CA 91502
Email: medichealthgroup@gmail.com ¶É˳ìáð ÊÙµ³·Çð` êáݳ àëÏ»ðãÛ³Ý (гۻð»Ý ´³ÅÇÝ) Chief Editor Sona Voskerchyan (Armeniana Section) ¶É˳ìáð ÊÙµ³·Çð` æ³ÝÇ»É Æµ³éÉáõñdz (²Ý·É»ð»Ý ´³ÅÇÝ) Chief Editor JEANELLE IBARLUCEA îÝûð»Ý` ²Ýݳ ä»ïðáëÛ³Ý Director Anna Petrosyan
²Ùë³·ðÇ Ñð³ï³ð³ÏáõÃÛáõÝÁ Çð³Ï³Ý³ñìáõÙ ¿ Ñáì³Ý³ìáð ϳ´Ù³Ï»ðåáõÃÛáõÝÝ»ðÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ³ç³ÏñáõÃÛ³Ùµ:
гٳϳð·ã³ÛÇÝ ·ð³ß³ðáõÙ ¨ Ó¨³ìáðáõÙ ÐéÇ÷ëÇÙ» سð·³ðÛ³Ý Computer typing and design Hripsime Margaryan
All rights reserved. Reference to ‘’Be Healthy” ONLINE magazine is mandatory when making citations. Full or partial televised reading of the magazine articles is prohibited without reference to ‘’Be Healthy” ONLINE magazine. The opinions expressed on the magazine do not have to coincide with the editorial staff’s viewpoints. The magazine bears no responsibility for the content of ads and press review. Ðá¹ì³ÍÝ»ðÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ðÇ Ñ»ÕÇݳϳÛÇÝ Çð³ìáõÝùÁ å³ßïå³Ýì³Í ¿: îå³·ðì³Í ÝÛáõûðÇ ³ÕµÛáõðÝ»ðÁ Ýßì³Í »Ý ÑÕٳٵ ïìÛ³É Ï³ÛùÇÝ: ÊÙµ³·ðáõÃÛáõÝÁ å³ï³ë˳ݳïìáõÃÛáõÝ ãÇ ÏðáõÙ ïå³·ðì³Í ·áì³´¹Ý»ðÇ ¨ ѳÛï³ð³ðáõÃÛáõÝÝ»ðÇ µáì³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ð ¨ ÙÇßï ã¿, áð ³Ùë³·ðáõÙ ïå³·ðì³Í ÝÛáõûðÇ ·³Õ³÷³ðÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ËÙµ³·ðáõÃÛ³ÝÁ, ϳ٠˵³·ðáõÃÛáõÝÁ ÏÇëáõÙ ¿ Ñá¹ì³ÍÝ»ðáõÙ Ý»ðϳ۳ñì³Í ï»ë³Ï»ïÝ»ðÁ: лÕÇݳϳÛÇÝ µáÉáð Çð³ìáõÝùÝ»ðÁ å³ßïå³Ýì³Í »Ý: ػ絻ðáõÙÝ»ð ³Ý»ÉÇë` ÑÕáõÙÁ ³Ùë³·ðÇÝ å³ðï³¹Çð ¿: