I. Trang phục vua chúa

IV. TRANG PHỤC QUÂN ĐỘI

Thời Lê Trung Hưng, mũ Phốc Đầu và các dạng nón sơn vẫn được duy trì làm mũ Triều phục, Thường phục dành cho các chức quan võ cấp cao. Các biến thể của mũ Đinh Tự, Tứ Phương Bình Đính được quy định làm quân trang cho các chức quan võ cấp thấp và binh lính. Phần trên, chúng tôi đã lần Quan võ triều Lê Trung Hưng trong tranh của Jean- lượt trình bày quy chế của các Baptiste Tavernier (1605 - 1689). Vị quan võ đánh số 1 được chú thích: Đại thần loại mũ Phốc Đầu, Thanh Cát, của Vương quốc Đông Kinh; vị quan võ được đánh Đa La. Ở phần này, chúng tôi sẽ số 4 được chú thích: Quan võ hoặc sĩ quan chiến tranh? Theo quy chế Triều phục của võ quan thời tiếp tục trình bày quy chế cụ thể Lê Trung Hưng, xếp theo thứ hạng tôn ti, lần lượt của các dạng nón sơn và thử lần gồm: mũ Phốc Đầu, nón sơn bạc đính hồng mao, nón sơn son đính hồng mao, mũ Thanh Cát, mũ Đa tìm diện mạo trang phục Giáp La. Vậy nên vị “Đại thần của Vương quốc Đông Trụ áp dụng cho một số đội Kinh” và hai vị võ quan trong tranh hẳn đội nón sơn bạc đính hồng mao. (Trong các hình vẽ trên, Bổ tử quân đặc biệt của triều đình. trên ngực áo các quan đều bị che khuất). 1. Giáp Trụ 甲胄 Lê Thánh Tông từng ra chỉ dụ nói: “Những thứ áo Giáp, mũ Trụ là để khí thế quân đội thêm trang nghiêm.”(1) Song cũng như thời Lý, Trần, Hồ, Giáp Trụ thời Lê chỉ còn lại danh xưng, không có miểu tả cụ thể về kiểu dáng, trang sức. Theo Thanh triều văn hiến thông khảo, binh chế triều Lê Trung Hưng “coi áo Đa La Ni kết hợp với mũ là Khôi Giáp (tức Giáp Trụ).”(2) Một số pho tượng quân sĩ tại lăng Dinh Hương (Bắc Giang) và phù điêu gỗ chùa Cói (Vĩnh Phúc) thế kỷ XVI, đều đội mũ Trụ hẹp vành kết hợp với áo giao lĩnh, có thể là khái niệm Khôi Giáp mà Văn hiến thông khảo của nhà Thanh ghi nhận. Tuy nhiên, theo quy chế binh dụng chép trong Lê triều hội điển, “trước kia, tất cả trấn thủ các xứ và các chợ trong kinh đều phải nộp 100 tấm da trâu để may quân phục, đồng thời phải nộp kèm mỗi bộ da trâu

1. (Việt) Toàn thư - Mục ngày 9.4.1496. Nguyên văn: 上諭天下官員百姓等：甲冐之属，所以壮軍容 2. (Trung) Thanh triều văn hiến thông khảo - Q.296 - Tứ duệ tứ - An Nam. Nguyên văn: 兵制以哆囉呢加 帽謂之盔甲 hai chiếc sừng”(1). Chứng tỏ da trâu là một trong những nguyên liệu chính để may quân phục, đặc biệt là Giáp Trụ của tướng lĩnh. Mặt khác, không ít lăng mộ của vua quan tướng lĩnh triều Lê đều có tượng tướng sĩ mặc Giáp Trụ đứng canh gác, mô thức tạo tượng gần như đồng nhất. Điều đó cho thấy ngoài bộ Giáp Trụ giản tiện như Thanh triều văn hiến thông khảo ghi nhận, quân trang của triều Lê Trung Hưng còn có quy chế Giáp Trụ riêng biệt. Có điều, bộ Giáp Trụ thể hiện trên các pho tượng tướng sĩ thời Lê Trung Hưng thường đa dạng về kiểu cách. Trước tình trạng thiếu hụt tư liệu văn tự và hiện vật để đối chứng, chúng tôi chưa thể xác định được đâu là bộ Giáp Trụ Quan võ triều Lê Trung Hưng chuẩn mực của tướng sĩ triều Lê. Song chúng xõa tóc, đội nón sơn chóp đính hồng mao. (Những khu truyền tôi mạnh dạn đặt giả thiết Giáp Trụ triều Lê giáo của cha Marini). không chỉ có một kiểu dáng đơn nhất, có thể có một số quy chế Giáp Trụ riêng biệt áp dụng đối với một số hạng tướng tá khác nhau. 2. Nón sơn 漆笠 Quy chế Triều phục dành cho ban võ của triều Lê Trung Hưng kế thừa quy chế Triều phục năm 1500 thời vua Lê Hiến Tông, quy định: các quan võ tứ, ngũ phẩm đội nón bạc, lục phẩm trở xuống đội nón son(2). So sánh quy chế năm 1661, 1721 và 1725 chép trong Cương mục và Loại chí, có thể thấy khái niệm nón sơn son, nón sơn bạc đồng nhất với khái niệm nón son, nón bạc. Ngoài ra, Lê triều thiện chính điển lệ và Cương mục đều cho biết, trên chóp của hai loại nón này còn được đính hồng mao(3) .

1. (Việt) Lê triều hội điển. Tr.98. 2. (Việt) Toàn thư - Mục tháng 10 năm 1500. Nguyên văn: 四品至五品，冠武用銀笠，文用幞頭無飾[…] 六品以下，冠武用朱笠，文用幞頭無飾 “Tứ phẩm tới Ngũ phẩm, mũ thì quan võ dùng Nón bạc, quan văn dùng mũ Phốc Đầu không trang sức […] Lục phẩm trở xuống, mũ thì quan võ dùng nón son, quan văn dùng mũ Phốc Đầu không trang sức”. (Việt) Cương mục - Mục tháng 11 năm 1725. Nguyên văn: 四五品，武銀 笠，文幞頭鍮飾。六品以下，武朱笠，文幞頭無飾，法官獬豸 “Tứ, ngũ phẩm, quan võ dùng nón bạc, quan văn dùng mũ Phốc Đầu sức thau. Lục phẩm trở xuống, quan võ dùng nón son, quan văn dùng mũ Phốc Đầu không trang sức. Pháp quan đội mũ Giải Trãi”. 3. (Việt) Cương mục - Mục tháng 6 năm 1661. Nguyên văn: 銀笠頂綴紅毛, 朱笠頂綴紅毛