Hvað er Eurydice Eurydice
upplýsinganetið
veitir
upplýsingar og greiningar um evrópska menntakerfið og menntastefnur. Það
Eurydice útdráttur
samanstendur af 40 landsskrifstofum sem staðsettar eru í 36 löndum og eru hluti
af
menntaáætlun
Evrópu-
sambandsins. En henni er stýrt og hún samræmd
af
ESB
framkvæmda-
skrifstofu mennta- og menningarmála og hljóð- og myndmiðlunar.
Lykiltölur um kennara og skólastjórnendur í Evrópu
Lykiltölur um kennara og skólastjórnendur í Evrópu er ný útgáfa í Eurydice ritröðinni um lykiltölur sem gefur mynd af stöðunni í málefnum kennara í 32 löndum (aðildarríkjum ESB, Króatíu, Íslandi, Liechtenstein, Noregi og Tyrklandi). Í skýrslunni er gefin greinargóð mynd af starfsþróun og vinnuaðstæðum kennara og skólastjórnenda í Evrópu, og þar með bendir skýrslan á raunverulega styrkleika og veikleika í málefnum þeirra. Skýrsluna má þess vegna nýta til að vekja athygli á kennslunni og bæta gæði hennar sem nú er orðið eitt helsta markmið Skipulagsáætlunar framkvæmdastjórnunar Evrópusambandsins um menntun og þjálfun (‘ET 2020’). Rannsóknina í heild sinni Lykiltölur um kennara og skólastjórnendur í Evrópu er hægt að nálgast á ensku á Eurydice-heimasíðunni http://eacea.ec.europa.eu/educa tion/eurydice/key_data_en.php Prentuð eintök af skýrslunni er hægt að nálgast með því að senda beiðni á: eacea-eurydice@ec.europa.eu
Tengiliður Wim Vansteenkiste, Upplýsingar og útgáfa: +32 2 299 50 58
1
Sjá bls. 8
Upplýsingar í skýrslunni ná til kennara á leikskóla-, grunnskóla- og framhaldsskólastigi. Þar eru hin ýmsu skeið kennaraferilsins rannsökuð, allt frá upphafi kennaramenntunar til upphafs kennsluferils og sjónum beint að þróun í starfi frá upphafi ferils að starfslokum. Stjórnun skóla er skoðuð með tilliti til þess hve gott aðgengi er að skólastjórnendum, hvernig dreifð stjórnun 1 er í framkvæmd og helstu störf sem krafist er af skólastjórnendum. Í skýrslunni er líka komið inn á eiginleika og aðstæður kennara og skólastjórnenda, þar með talið aldur, kyn, vinnustundir, laun, sem og upplýsingar um daglegar vinnuaðstæður eins og fjölda nemenda á kennara. Í Lykiltölur um kennara og skólastjórnendur í Evrópu eru bæði tölfræðigögn og eigindlegar upplýsingar úr 62 vísum sem unnir eru úr frumgögnum úr Eurydice upplýsinganetinu, Eurostat og niðurstöðum úr alþjóðlegu könnunum TALIS 2008, PISA 2009 og TIMSS 2011. Í þessum bæklingi er að finna yfirlit yfir helstu lykilniðurstöður skýrslunnar.
Menntun og þjálfun
2
Fyrir grunnkennaramenntun er yfirleitt krafist fjögurra ára bachelor -gráðu
Aðrar leiðir til að gerast kennari. Leikskóla-, grunnskóla-, unglinga- og framhaldsskólastig, 2011/12
Í Evrópu eru kennaranemar yfirleitt í fjögurra til fimm Grunnskólastig
ára námi. Langalgengasta gráðan fyrir grunn- og framhaldsskólakennara er bachelor-gráðan. Þetta á einnig við þá sem ætla að kenna á leikskólastigi, fyrir utan
Tékkland,
Slóvakíu
þar
Þýskaland, sem
Möltu,
nægilegt
er
Austurríki að
vera
Unglinga- og framhaldsskólastig
og með
stúdentspróf eða viðbótarmenntun umfram það. Í meirihluta landanna þurfa aðeins þeir nemendur sem ætla sér að kenna á framhaldsskólastigi að ljúka meistaragráðu.
Aðrar
leiðir
til
að
öðlast
kennararéttindi, eins og stutt starfsnám fyrir þá sem vilja skipta um starf, eru ekki mjög útbreiddar í Evrópulöndunum. Aðrar leiðir eru til staðar
eru ekki til staðar
Heimild: Eurydice.
Fá lönd hafa sérstök inngönguskilyrði í kennaranám Í Evrópu virðast inngönguskilyrði fyrir kennaranám
frelsi til að ákvarða skilyrði sem eru léttari eða þyngri
ráðast af almennum inngönguskilyrðum fyrir inngöngu
en
í háskóla eða framhaldsnám í háskóla frekar en
Rúmeníu, Slóvakíu og Finnlandi ráða menntastofnanir
sérstökum viðmiðum eða inntökuprófum sem miðast
hvernig valið er í námið. Í Finnlandi til dæmis, er
sérstaklega við kennaramenntun. Aðeins í þriðjungi
skriflegt próf og hæfileikapróf hluti af inntökuprófinu
Evrópulandanna eru nemendur valdir sérstaklega inn,
fyrir almenna (bekkjar-) kennara. Síðustu ár hafa
eins og með hæfileikaprófum eða viðtölum um hvað
háskólar
hvatti umsækjandann til að gerast kennari.
stúdenta til að tryggja að kröfur sem gerðar eru til
Í mörgum löndum eru inntökuskilyrði ákveðin af
lágmarkskröfur.
aukið
Aðeins
samvinnu
í
sín
Danmörku,
á
milli
um
Portúgal,
inntöku
kennaramenntunar séu samræmdar.
menntayfirvöldum. Í öðrum löndum hafa stofnanir
Aðferðir/skilyrði til að velja nemendur inn í kennaramenntun. Leikskóla-, grunnskóla-, unglinga- og framhaldsskólastig, 2011/12 Staðfesting á að stúdentsprófi sé lokið Nám á framhaldsskólastigi Almennt inntökupróf í háskóla Nám á bachelor-stigi Sérstakt (Skriflegt eða munnlegt) inntökupróf fyrir umsækjendur í kennaramenntun Sérstakt viðtal fyrir umsækjendur í kennaramenntun Próf í læsi og talnalæsi
Til vinstri leikskóla- og grunnskólastig Heimild: Eurydice.
Til hægri unglinga- og framhaldsskólastig
Ákveðið af menntayfirvöldum Ákveðið af menntayfirvöldum og af háskólum
Ákveðið af háskólum Stunda nám erlendis
3 Menntun kennara í kennaraskólum er ekkert frábrugðin menntun annarra kennara á háskólastigi. Þótt
kennarar
í
kennaraskólum
hafi
mismunandi
að vera sjálfir með kennsluréttindi. Þetta fer þó í
bakgrunn eru kröfurnar sem gerðar eru til þeirra
vissum tilvikum eftir því kennslustigi sem kennararnir
yfirleitt ekkert frábrugðnar þeim kröfum sem gerðar eru
undirbúa kennaraefnin sín undir.
til annarra kennara á háskólastigi
Aðeins í helmingi
Evrópulandanna
í
þurfa
kennarar
kennaraskólum
Hæfnikröfur fyrir kennara í kennaraskólum sem undirbúa kennaraefni fyrir leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla, 2011/12 Ætti að vera með kennsluréttindi Ætti að vera með kennsluréttindi fyrir ákveðið menntastig Mælt með/krafa um ákveðna þjálfun Almennar hæfnikröfur til að kenna á háskólastigi Frekari skilyrði í höndum menntastofnana
Til vinstri leikskóla- og grunnskólastig
Til hægri unglingaog framhalds skólastig
Stunda nám erlendis
Heimild: Eurydice.
Aðlögunartími fyrir nýja kennara í leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla 2011/12 Leikskóla stig
leikskóla- og grunnskólastig
Í helmingi Evrópulandanna er enginn aðlögunartími fyrir nýja kennara Nýir kennarar þurfa að takast á við krefjandi verkefni fyrstu árin sín og því þurfa þeir stöðugan stuðning í upphafi. Í 17 löndum eða héruðum (Þýskalandi, Eistlandi,
Írlandi,
Frakklandi,
Ítalíu,
Kýpur,
Lúxemborg, Möltu, Austurríki, Portúgal, Rúmeníu, Slóveníu, Slóvakíu, Svíþjóð, Bretlandi, Króatíu og Tyrklandi) er skipulagður aðlögunartími, til að veita viðbótarþjálfun og persónulega aðstoð fyrir nýja kennara. Þótt framkvæmd aðlögunarferlisins sé ekki alltaf
eins;
meðan
sumir
leggja
áherslu
á
einstaklingsaðstoð einbeita aðrir sér að þjálfuninni. Markmiðið er alltaf að aðstoða nýliða í greininni og að draga úr líkum á því að kennarar hætti í faginu eftir skamman tíma. Aðlögunartími er til staðar
er ekki til staðar
Heimild: Eurydice.
4
Kennarar eru frekar samningsbundnir heldur en að þeir séu ráðnir ævilangt Margir
kennarar
í
Evrópu
eru
nú
á
Ráðningarmátar fyrir kennara í leikskólum, grunnskólum og framhaldsskólum 2011/12 dögum Grunnskólastig
samningsbundnir. Þótt að kennarar í mörgum löndum séu
einnig
ríkisstarfsmenn
þá
bjóða
flest
lönd
möguleika á fleiri ráðningarformum. Aðeins á Spáni,
Framhaldsskólast ig
Grikklandi, Frakklandi, Kýpur, Möltu og í Þýskalandi er æviráðning
eini
ráðningarmátinn
sem
til
greina
kemur. Þótt flestir kennarar í þátttökulöndunum í Evrópu séu fastráðnir eftir ákveðinn árafjölda eru kennarar í sumum löndum aðeins með tímabundna samninga.
Í
sumum
tilvikum
eru
mjög
reyndir
kennarar ekki með fastráðningu. Enn fremur virðist sem kennarar séu mun oftar ráðnir beint af vinnuveitendum sínum, þ.e. skólum og svæðisbundnum menntayfirvöldum. Í fáum löndum er
Starfsmenn með ráðningarsamning
aðeins notast við hæfnispróf við ráðningar.
Ríkisstarfsmenn
Æviráðnir ríkisstarfsmenn
Heimild: Eurydice.
Eftir því sem menntunarstigið er hærra því meira fækkar konum í hópi kennara Í Evrópusambandinu eru kennarar um það bil 2,1% af
Á
íbúafjöldanum sem gerir um það bil 5 milljónir
stórlega. Þessi fækkun er einkum áberandi í Tékklandi,
kennara í heildina. Kynjamisvægið innan stéttarinnar
Þýskalandi, Austurríki, Finnlandi, Svíþjóð og Noregi.
er virkilega sláandi þar sem hlutfall kvenna í hópi
Mesta fækkun kvenkyns kennara er á Möltu þar sem
kennara er talsvert hærra á lægra skólastigi. Í raun
hlutfall þeirra lækkar úr 85,2% í grunnskólum niður í
eru
43% í framhaldsskólum. Í löndum þar sem gögn liggja
grunnskólakennarar
á
yngra
stigi
í
öllum
framhaldsskólastigi
fækkar
kvenkyns
kennurum
Evrópulöndum aðallega konur. Hlutföllin eru frá 52%
fyrir er
kvenkyns kennurum í Tyrklandi, 68% í Danmörku til
stjórnendum
svipaða sögu að segja þegar kemur að
yfir 95% í Tékklandi, Ítalíu, Litháen, Ungverjalandi og
framhaldskólastigi en þeir eru aðallega karlmenn.
og
skólastjórum
Slóveníu.
Hlutfall KVENKYNS KENNARA í grunn- og framhaldsskólum, ríkis- og einkaskólum, 2010
Grunnskólastig Heimild: Eurostat.
Unglingastig
Framhaldsskólastig
á
unglinga-
og
5
Hlutfall KVENKYNS YFIRMANNA í grunn- og framhaldsskólum, ríkis- og einkaskólum, 2010
Grunnskólastig
Unglingastig
Framhaldsskólastig
Heimild: Eurostat.
Kennarar eru sammála um að vinnustundir þeirra séu álíka margar og hjá öðrum stéttum Á öllum skólastigum þurfa kennarar í Evrópu að vinna
þá eru mjög fá lönd sem skilgreina vinnutímann
að minnsta kosti 35-40 tíma á viku samkvæmt
aðeins með því að ákveða fjölda kennslustunda
samningum.
(frönsku-
Lágmarks
tímafjöldi
er
samt
mjög
mismunandi á milli Evrópulanda, allt frá 12 tímum á viku á grunnskólastigi í Búlgaríu og Króatíu
og upp í
36 tíma á viku í leikskólum á Íslandi. Þótt flest lönd miði
við
ákveðinn
viðverutíma
heildartímafjölda
kennara
eða
í
ákveði
skólanum
Staða endurmenntunar kennara í leikskólum, grunnskólum og framhaldsskólum, 2011/12
og
þýskumælandi
hlutar
Belgíu
og
Liechtenstein). Í vinnutíma kennara er alls staðar innifalinn fjöldi stunda í kennslustofu, tíminn sem fer í fundi o.s.frv. og fjöldi vinnustunda sem fara í undirbúning og yfirferð verkefna/prófa.
Skólum ber oft skylda til að bjóða upp á endurmenntun fyrir kennara sína Í meirihluta landanna er litið á endurmenntun sem
Grunnskólastig
faglega skyldu kennara. Enn fremur er þátttaka í endurmenntunarnámskeiðum nauðsynleg
fyrir
kennara
í til
sumum að
fá
löndum
stöðu-
og
launahækkanir. Þetta á við í Búlgaríu, Spáni, Litháen, Portúgal, Rúmeníu,
Slóveníu
og
Slóvakíu.
Í
mörgum
Evrópulöndum ber skólum skylda til að bjóða upp á endurmenntunarnámskeið
fyrir
alla
starfsmenn
skólans. Þrátt fyrir það eru færri en þriðjungur skóla sem skylda kennara til að endurmennta sig.
Fagleg skylda Nauðsynlegt fyrir stöðuhækkun
Valfrjálst Heimild: Eurydice.
6 Lágmarksgrunnlaun kennara eru oft lægri en verg þjóðarframleiðsla á mann Í meirihluta landanna eru verg lágmarkslaun kennara í
ábyrgð, eins og að vera hluti af stjórnendateymi eða
grunn-
verg
fyrir yfirvinnu. Aðeins í helmingi landanna sem skoðuð
þjóðarframleiðsla á mann. Í framhaldsskólum eru
og
framhaldsskólum
lægri
en
voru, er kennurum greitt fyrir góða kennslu eða góðar
lögbundin lágmarkslaun kennara lægri en ná þó
einkunnir nemenda.
næstum 90% af vergri þjóðarframleiðslu á mann. Tilhneigingin er sú að í löndum þar sem lágmarkslaun í grunnskólum eru tiltölulega lág eru einnig lægstu lögbundnu launin í framhaldsskólum. Aukagreiðslur hækkað
sem
laun
bætast
kennara
við
yfirleitt tvöfalt hærri en lágmarkslaun nýrra kennara. En í sumum löndum getur það tekið kennara allt að 30 ár til að ná hæsta launaflokki.
grunnlaunin
talsvert.
Í Evrópu eru hæstu vergu laun reyndra kennara
geta
Algengustu
aukagreiðslurnar í Evrópulöndunum eru fyrir aukna
Í mörgum löndum er krafist viðbótarþjálfunar til að verða yfirmaður í skóla.
Starfsreynsla og þjálfun fyrir yfirmenn til að gerast skólastjórnandi, frá leikskóla og upp í framhaldsskóla, 2011/12
Grunnskólastig
Grunnskilyrði fyrir kennara til að verða yfirmaður í skóla er yfirleitt fimm ára kennslureynsla. Flest lönd setja þó eitt eða fleiri viðbótarskilyrði: Þeir sem ætla að verða yfirmenn í skólum verða annað hvort að hafa reynslu af stjórnun eða hafa fengið sérstaka þjálfun í stjórnun. Sérstök þjálfun fyrir yfirmenn í skólum er til staðar nær alls staðar, einnig í löndum sem gera ekki kröfur um slíka þjálfun fyrir ráðningu í yfirmannsstöðu. Enn fremur er það oft skylda skólastjórnenda að endurmennta sig allan sinn starfsferil.
Kennslureynsla (KR)
Aðeins kennsluréttindi
KR + reynsla af stjórnun
Aðeins þjálfun fyrir yfirmenn
KR + þjálfun fyrir yfirmenn + reynsla af stjórnun + þjálfun fyrir yfirmenn
Heimild: Eurydice.
7
Form valddreifingar í skólastjórnun sem æðstu menntayfirvöld fyrirskipa, frá leikskólum upp í framhaldsskóla, 2011/12 Leikskólar og grunnskólar
Yfirmenn skóla deila valdi sínu oft með fyrri stjórnunarteymum Í flestum löndum deila yfirmenn skóla valdi sínu oft með fyrri stjórnunarteymum. Í flestum tilvikum þýðir þetta að einn eða fleiri aðstoðarmenn og stundum ráðgjafi
í
stjórnun
skólastjórnandann.
eða
endurskoðandi
Útnefning
aðstoði
aðstoðarmanna
fer
yfirleitt eftir stærð skólans og hve umfangsmikil starfsemin er. Það er sjaldgæft að nýjar leiðir séu farnar í stjórnun skólanna, eins og með því að dreifa stjórnuninni meðal kennara eða með því að stofna óformlega og sértæka stjórnunarhópa.
Vinsamlegast athugið Útdeiling verkefna til fyrri stjórnunarteyma Óformlegir sértækir hópar Skólar taka ákvarðanir um dreifingu skólastjórnunar Engin dreifing skólastjórnunar
Heimild: Eurydice.
Nýjar leiðir í stjórnun skólanna eru enn sjaldgæfar í Evrópu
Dreifð skólastjórnun vísar til samvinnu í stjórnun þar sem stjórnunarvaldið er ekki aðeins hjá einum aðila, heldur þar sem dreifa má valdinu á meðal mismunandi einstaklinga innan og utan skólans. Stjórnun skóla getur verið í höndum fólks í mismunandi störfum og hlutverkum eins og skólastjórnendur, aðstoðarmenn og ráðgjafar skólastjórnenda, stjórnunarteymi, skólanefndir og starfsmenn skólans sem taka þátt í stjórnun.
8
Rannsóknin í heild sinni http://eacea.ec.europa.eu/education/ eurydice/key_data_en.php/151EN.pdf
Prentuð eintök af skýrslunni er hægt að nálgast með því að senda beiðni á
eacea-eurydice@ec.europa.eu
Fleiri skýrslur sem tengjast Eurydice:
Lykiltölur um menntun í Evrópu – 2012 http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/key_data_series/134EN.pdf
Lykiltölur um tungumálakennslu í evrópskum skólum 2012 http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/key_data_series/143EN.pdf
Laun og styrkir kennara og skólastjórnenda í Evrópu, 2011/12 http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/facts_and_figures/salaries.pdf
Kennslustundir sem mælt er með í fullu skyldunámi í Evrópu http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/facts_and_figures/taught_time_EN.pdf