Hvað er Eurydice Eurydice upplýsinganetið fylgist með og útskýrir hvernig mismunandi mennta-
Eurydice útdráttur
kerfi Evrópu eru skipulögð og hvernig þau
virka.
Upplýsinganetið
veitir
upplýsingar um menntakerfi í hverju landi,
samanburðarrannsóknir
um
ákveðin atriði, vísa og tölfræði. Allar útgáfur Eurydice eru fáanlegar endurgjaldslausar
á
Aðstæður barna til skólagöngu á leikskólaaldri er með ólíku sniði í Evrópu
Eurydice-heimasíðunni
eða á prenti ef óskað er eftir því. Með vinnu sinni miðar Eurydice að því að auka
skilning,
samvinnu,
traust
og
hreyfanleika milli Evrópulanda og á alþjóðavísu. stendur
af
Upplýsinganetið
saman-
landsskrifstofum
sem
staðsettar eru í Evrópulöndum. En það er
samræmt
af
ESB
framkvæmda-
skrifstofu mennta- og menningarmála og hljóð- og myndmiðlunar. Frekari upplýsingar
um
Eurydice
eru
hér
http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice
Á þessum krefjandi tímum sem eiga sér enga hliðstæðu er mikilvægast að við undirbúum börnin undir lífið með því að veita þeim faglega leikskólamenntun. Ávinningurinn af menntun ungra barna kemur æ meira í ljós. En hann má greina allt frá efnahagslegum ágóða fyrir samfélagið í heild sinni og til betri frammistöðu í skólum. Niðurstöður alþjóðlegra hæfniprófa (PISA 2012 (OECD) og PIRLS 2011 (IEA)) sanna að börn og unglingar standa sig betur í lestri og stærðfræði ef þau hafa verið í leikskóla eða dagvist. Fagleg menntun barna á leikskólaaldri gæti dregið úr opinberum útgjöldum í framtíðinni til velferðar- og heilbrigðismála og jafnvel löggæslu. Með öruggum undirbúningi fyrir nám alla ævi hafa börn á leikskólaaldri persónulegan ágóða af faglegri menntun, og einkum börn frá illa settum heimilum. Umönnun og menntun Rannsóknina í heild sinni Lykiltölur um umönnun og menntun barna á leikskólaaldri í Evrópu – 2014 er hægt að nálgast á ensku á Eurydice-heimasíðunni http://eacea.ec.europa.eu/educati on/eurydice/key_data_en.php Prentuð eintök af skýrslunni er hægt að nálgast með því að senda beiðni á: eacea-eurydice@ec.europa.eu Tengiliður Wim Vansteenkiste, Upplýsingar og útgáfa: +32 2 299 50 58
barna á leikskólaaldri er hornsteinninn að betra og réttlátara menntakerfi. Í samræmi við upplýsingastefnu sína hefur Eurydice, í samstarfi við Eurostat, gefið út skýrsluna Lykiltölur um umönnun og menntun barna á leikskólaaldri í Evrópu – 2014. Í skýrslunni eru bornir saman vísar frá mörgum löndum til að veita innsýn inn í það sem gerir leikskólamenntun faglega. Í henni eru bæði tölfræðigögn og upplýsingar um menntakerfið sem lýsa skipulagi, starfsemi og fjármögnun leikskólamenntunar í Evrópu. Í skýrslunni er farið yfir mörg álitaefni sem eru mikilvæg fyrir stefnumótun, eins og aðgangur að umönnun/leikskólamenntun, stjórnun, gæðastjórnun, viðráðanleg gjöld, fagmenntun starfsmanna, forysta og leiðir til að styðja börn frá illa settum heimilum. Í þessum bæklingi er að finna helstu niðurstöður skýrslunnar. Þessi skýrsla fjallar um þau 32 Evrópulönd (37 menntakerfi) sem koma að Eurydice upplýsinganetinu sem þátttakendur í Menntaáætlun Evrópusambandsins (2007-2013), fyrir utan Holland.
Menntun og þjálfun
2
Það er líklegt að skortur á plássi í leikskólum og dagvist fy rir börn undir þriggja ára verði viðvarandi í flestum löndum þrátt fyrir að þegnum hafi fækkað. Um þessar mundir eru 32 milljónir barna í Evrópu á leikskólaaldri. Spár um fólksfjölda benda til þess að árið 2030 hafi fjöldi barna í Evrópusambandinu
Framboð og eftirspurn eftir leikskóla- eða dagvistunarplássum fyrir þriggja ára börn og eldri í leikskólum sem eru niðurgreiddir af hinu opinbera, 2012/13
fækkað um 2,5 milljónir samanborið við 2012. Þrátt fyrir þessa fækkun er búist við að þörfin fyrir leikskóla- og dagvistarplássum – einkum fyrir yngri
Eftirspurn er meiri en framboð
börn – muni halda áfram að aukast. Hlutfall barna undir þriggja ára aldri í leikskóla er reyndar mjög
Framboð annar eftirspurn
lágt. Sem stendur geta einungis fjögur Evrópulönd boðið öllum börnum leikskóla- eða dagvistarpláss, en
það
eru
Danmörk,
Finnland,
Svíþjóð
Engum gögnum safnað af yfirvöldum Engin gögn fyrirliggjandi
og
Noregur. Á hinn bóginn eru mörg börn skráð í leikskóla síðustu eitt til tvö árin áður en þau fara í grunnskóla. Ekki eru næg leikskólapláss fyrir alla aldurshópa í Króatíu, Ítalíu, Póllandi, Rúmeníu, Slóvakíu og Tyrklandi. En eftirspurn og framboð getur verið breytilegt milli landa. Til dæmis er auðveldara að fá
pláss
í
leikskóla/dagvist
í
dreifbýli
en
í
Heimild: Eurydice.
stórborgum í Búlgaríu, Ungverjalandi, Lettlandi, Portúgal og Slóveníu.
Börn frá illa settum heimilum fara síður í leikskóla eða dagvist Eitt barn af fjórum undir 6 ára í Evrópu á í hættu á
þjálfun skylda fyrir allt starfsfólk sem vinnur á leikskólum eða
að lenda í fátækt eða félagslegri útskúfun og gæti
við dagvist (Belgía – frönskumælandi hlutinn, Danmörk, Spánn,
þurft á sérstakri aðstoð til menntunar. Engu að
Frakkland, Austurríki, Slóvenía og Tyrkland), en í öðrum er
síður fara börn frá illa settum heimilum síður í
hún aðeins skylda fyrir starfsfólk sem ætlar sér að vinna með
leikskóla eða dagvist. Eitt af forystumálunum í
eldri börnum (Rúmenía, Slóvakía og Sviss). Í flestum löndum
stefnumótun um umönnun og menntun barna á
fær starfsfólk á leikskólum aðstoð frá barnasálfræðingum og
leikskólaaldri er að auka hlutdeild barna frá illa
talmeinafræðingum. En faglegur stuðningur í lestrar- eða
settum heimilum í leikskólum og dagvist. Þar af
stærðfræðikennslu er sjaldgæfur.
leiðandi fá foreldrar í flestum löndum tekjutengda aðstoð. Í flestum Evrópulöndum er sérstök þjálfun
Algengasta aðstoðin sem yfirvöld bjóða fyrir börn sem eiga í
fyrir
erfiðleikum er talþjálfun.
umönnun
barna
með
sérþarfir
hluti
af
grunnámi kennara. Í sumum löndum er sérstök
Því yngri sem börnin eru þeim mun lægri eru lágmarkskröfur fyrir starfsfólk Lágmarkskröfur
fyrir
starfsfólk
leikskóla
er
leikskólakennara og starfsmenn sem vinna með börnum undir
mismunandi milli landa. yfirleitt eru lágmarks-
3 ára aldri í meira en tveimur af hverjum þremur löndum.
menntunarkröfur fyrir starfsfólk sem vinnur með 3
Í
ára börn og eldri er Bachelor gráða. Frakkland,
heimahúsum er yfirleitt sett skilyrði um lágmarksmenntun eða
Ítalía, Portúgal og Ísland eru undantekningar þar
að sótt sé sérnámskeið og getur verið nauðsynlegt fyrir
sem krafist er meistaraprófs. Almennt gildir að því
starfsleyfi. Í helmingi landanna þar sem viðurkennd daggæsla í
yngri
eru
heimahúsum er í boði eru haldin skyldunámskeið sem eiga að
lágmarkskröfur fyrir starfsfólk. Sem dæmi má
undirbúa væntanlega dagforeldra undir daggæslu í heimahúsi,
nefna að ekki er gerð krafa um Bachelor gráðu fyrir
en ekki er gerð krafa um formlega menntun.
sem
börnin
eru
þeim
mun
lægri
löndum
þar
sem
í
boði
er
viðurkennd
daggæsla
í
3
Í flestum Evrópulöndum eiga öll börn rétt á gæsluplássi, en aðeins fá lönd bjóða gæslu frá barnæsku Réttur til leikskólagöngu og/eða leikskólaskylda, 2012/13
Lagalegur réttur
Í
flestum
Evrópulöndum
er
börnum
tryggt
leikskólapláss, annað hvort með lagalegum rétti
Enginn lagalegur réttur
(rétti á plássi) eða með leikskólaskyldu í að minnsta kosti eitt eða tvö ár áður en þau fara í grunnskóla. Samt sem áður er talsverður munur á
Leikskólaskylda
því frá hvaða aldri börn eiga örugga vist í leikskóla. Engin gögn fyrirliggjandi
Aðeins Danmörk, Þýskaland (frá ágúst 2013), Eistland, Malta (frá apríl 2014), Slóvenía, Finnland, Svíþjóð og Noregur tryggja lagalegan rétt á plássi í leikskóla eða dagvist fyrir hvert barn fljótlega eftir fæðingu
þess,
en
oft
er
það
strax
eftir
fæðingarorlof. Í um það bil þriðjungi Evrópulandanna hafa börn frá þriggja ára aldri tryggt pláss. Heimild: Eurydice.
Pláss í leikskóla/ dagvist er ókeypis frá þriggja ára aldri í helmingi allra Evrópulanda Ókeypis pláss í leikskóla/dagvist, eftir aldri og tímum á viku, 2012/13 Aldur
Framboð skiptir miklu máli til að tryggja að öll börn hafi möguleika á leikskóla, einkum þau sem mest þurfa. Þess vegna bjóða flest Evrópulönd að minnsta kosti eitt gjaldfrítt ár í leikskóla, en um það bil helmingur allra menntakerfa Evrópu veitir ókeypis leikskóla frá þriggja ára aldri. Þrátt fyrir það þurfa foreldrar að greiða gjald allan tímann sem barnið er í leikskóla eða dagvist í Danmörku, flestum sambandsríkjum Þýskalands, og í Eistlandi, Króatíu, Slóveníu, Íslandi, Tyrklandi og Noregi. Lægstu leikskóla- og dagvistargjöldin eru í AusturEvrópu og á Norðurlöndunum. Aðeins í Lettlandi, Litháen og Rúmeníu eru í boði gjaldlaus(ir) dagvist og leikskólar fyrir börn frá yngsta
19 tímar eða minna
:
aldri
sem
eru
niðurgreiddir
af
hinu
opinbera. Framboð er þó jafn mikilvægt. Í þessum þremur löndum eiga börn yfirleitt engan lagalegan
20-39 tímar
rétt á plássi í leikskóla eða dagvist. Þar af leiðandi
40 tímar eða meira
er ekki til öruggt pláss fyrir hvert barn og mörg börn fá ekki pláss á leikskóla eða í dagvist.
Engin gögn
Heimild: Eurydice.
Aldur
4
Í flestum Evrópulöndum er í boði dagg æsla í heimahúsum til viðbótar við leikskóla/daggæslu sem rekin er af hinu opinbera Viðurkennd daggæsla í heimahúsum, 2012/13 Í
öllum
Evrópulöndum
menntakerfi
fyrir
er
til
staðar
samræmda
formlegt
umönnun
og
menntun barna á leikskólaaldri. Samt sem áður er Viðurkennd daggæsla í heimahúsum
skipulag á þessari þjónustu með mismunandi hætti
Engin viðurkennd daggæsla í heimahúsum
grunnskólaaldri eða tvískipt kerfi sem er rekið af
í Evrópu. Tvenns konar fyrirkomulag er algengast: Samræmt
kerfi
sem
er
fyrir
öll
börn
undir
ólíkum stofnunum fyrir yngri börn annars vegar og eldri börn hins vegar. Samræmt kerfi er að mestu
Engin gögn fyrirliggjandi
ráðandi
á
Norðurlöndunum
og
í
baltnesku
löndunum, Króatíu og Slóveníu. Þar að auki hafa flest lönd skipulagt viðurkennda dagvist í heimahúsum. Það þýðir að þjónustuaðilinn getur boðið upp á faglega aðstöðu í eigin heimahúsi.
Heimild: Eurydice.
Í helmingi Evrópulandanna eru til kennsluleiðbeiningar um menntun barna yngri en 3 ára Kennsluleiðbeiningar um uppeldi og menntun fyrir uppeldisstofnanir á vegum hins opinbera, 2012/13
Gæði menntunar fyrir börn á leikskólaaldri ráðast af því hve árangursrík kennslan og námið er. Þess vegna eru gefnar út kennsluleiðbeiningar í öllum
Kennsluleiðbeiningar fyrir bæði yngri og eldri börn Kennsluleiðbeiningar eiga aðeins við eldri börn
Evrópulöndum sem stofnanir geta nýtt sér til að bæta starfsemi sína. En í um það bil helmingi landanna eru þessar leiðbeiningar aðeins ætlaðar stofnunum fyrir börn eldri en þriggja ára. Fyrir yngri börnin er tilhneiging til að leggja frekar áherslu á umönnurþáttinn. Almennar leiðbeiningar um umönnun og kennslu barna yngri en 3 eru
Engin gögn fyrirliggjandi
algengari í löndum með samræmdu kerfi þar sem öll umönnum og kennsla barna á leikskólaaldri heyrir undir menntayfirvöld.
Skýrsluna í heild sinni Lykiltölur um umönnun og menntun barna á leikskólaaldri – 2014 er hægt að nálgast á ensku á Eurydice-heimasíðunni: http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/key_data_en.php Fyrir frekari upplýsingar: Eurypedia: http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/eurypedia_en.php
EC-04-14-557-EN-N
ISBN 978-92-9201-579-4
doi:10.2797/82147
© EACEA, 2014.