onderzoek
TEKST MENSJE MELCHIOR | | ILLUSTRATIES DENISE VAN LEEUWEN
onderzoek
VIVA’S SEKSISMEONDERZOEK
Wat? Promotie? maar je bent toch een vrouW? Jawel, vrouwen krijgen anno 2013 op het werk nog altijd volop seksistische opmerkingen te verstouwen, zo laat VIVA’s seksisme-enquête zien. De keerzijde: zelf zijn we ook niet te beroerd om, net als Miley Cyrus 2.0, ons goedgevulde decolleté in de strijd te gooien.
H
et was zo’n mooi jaar voor de seksismewatcher, doodzonde dat het geen beroep is. Je kunt wel denken dat de emancipatie al zo’n beetje voltooid is en ach: die man-vrouwverschillen zíjn er nou eenmaal, dus laten we daar vooral niet zeikerig over doen. Maar geef toe: toen jij de nét niet naakte Miley Cyrus met de tong uit de bek – het loopseteefjesthema trok ze in elk geval leuk door – tegen Robin Thicke zag aantwerken op de VMA’s, terwijl beiden zongen over beestachtige bitches die heus wel van bil wilden, dacht ook jij: nou, nou, moet dat? En waarschijnlijk nog iets veel ergers. Want dat olijke, godsvruchtige Disneymeisje dat nu ineens haar tepels en cameltoe als strooigoed gebruikt en doet alsof dat cool is, daar móet je wel wat van vinden. Net als van Rihanna, die in haar laatste clip ‘Pour it up’ uitermate ranzig rond een paal kronkelt, terwijl ze het strippen bezingt alsof het een edel beroep is. Dat geeft toch te denken: als vrouwen al vrouwonvriendelijk worden, is dan niet het einde zoek? Wie laatst de Bart Smitcatalogus doorspitte, had ook reden om de wenkbrauwen op te trekken. Dat er bij de ministofzuigers, strijkijzertjes en schoonmaaktrolleys alleen meisjes werden afgebeeld, was al dubieus, maar de rolpatronen werden er nog even extra ingeramd door de tekst: ‘Zo goed zijn als mama, dat wil jij ook!’ Ter vergelijking: bij alle cadeaus die met sport, wetenschap, muziek en techniek te maken hadden zag je alleen jongens. De catalogus veroorzaakte zo veel ophef › VIVA 27
onderzoek
‹ dat het een goeie aanleiding was om het seksismedebat weer eens te openen.
KúN JIJ DAT WEL? Feit is dat we er allemaal op een of andere manier mee te maken hebben. Zo blijkt ook uit de seksisme-enquête die bijna 1300 VIVAlezeressen invulden. Wat we wilden weten: krijgen jullie weleens te maken met seksisme op het werk en tijdens het uitgaan, hebben jullie zelf weleens je charmes ingezet om iets gedaan te krijgen en of zijn jullie zelf ook niet stiekem een beetje seksistisch? Froukje (29) beseft inmiddels dat haar collega’s eigenlijk seksisten zijn. Die het aardig bedoelen, maar toch. Ze kreeg een mooie promotie en is nu projectmanager bij een groot logistiek bedrijf. “Nadat het bekend werd gemaakt, ben ik door niemand gefeliciteerd. Niet door mijn mannelijke collega’s, maar ook niet door de vrouwen. Ik kreeg alleen maar vragen als: ‘Hoe ga je dat combineren met je gezin?’ En: ‘O, dus jij denkt dat je dat aankunt, zo veel reizen, met de kleine thuis?’ Ze bedoelen het vast lief en meelevend,
onderzoek
maar ik word er flink pissig van. Alsof ik, omdat ik een kind heb, niet in staat ben om mijn werk goed te doen. Het ergste is nog: toen ik vorig jaar flink was afgevallen, kreeg ik wél van alle kanten complimenten. Misschien draaf ik door, maar ik heb het gevoel dat mijn collega’s onbewust denken: be pretty and shut up.” Op het werk speelt seksisme zeker een rol, blijkt uit de enquête. Eerst het goede nieuws. We worden niet minder serieus genomen dan onze mannelijke collega’s: 85% heeft daar geen last van. 7% geeft aan dat dat bij collega’s onderling wel speelt, 4% merkt dat bij haar leidinggevende, en nog eens 4% valt op dat klanten altijd het woord richten tot de mannelijke collega. Ook op de vraag ‘Merk je dat de grote klussen altijd naar je mannelijke collega’s gaan?’, antwoordt 86% met een ferm ‘nee‘. Maar er valt ook nog genoeg te winnen. Op de vraag ‘Krijg je weleens een seksistische opmerking van je collega’s of leidinggevende?’ antwoordt 63% ‘ja’. 16% ziet dat mannen in
dezelfde functie meer salaris krijgen en bijna de helft (45%) merkt dat mannen sneller promotie maken. Ze geven daarbij wel aan dat
Ik merk dat mannen tegenwoordig steeds vaker handtastelijk worden. Het overgrote merendeel van de vrouwen zegt dit helemaal (37%) of gedeeltelijk (35%) te merken, 28% niet echt.
Je kunt een vervelende man maar beter z’n gang laten gaan, anders komt er meer ellende van. 11% laat het inderdaad liever gebeuren. Maar gelukkig: 75% is het er absoluut mee oneens.
28 VIVA
Flirt je weleens met de baas om iets gedaan te krijgen? 69% Nee, ik ben professioneel 24% Ja, ik gooi mijn vrouwelijke charmes in de strijd om een belangrijke klus binnen te slepen 7% Ja, bij salarisonderhandelingen
53%
Op de vraag ‘Als je seksistisch gedrag op het werk meldt, wordt daar dan wat mee gedaan?’ antwoordde 53% dat de persoon in kwestie erop wordt aangesproken
zeker niet altijd de schuld is van seksisme: 25% zegt te zien dat vrouwen zelf niet zo happig zijn op promoties. Maar dat neemt niet weg dat nog altijd 20% wel degelijk merkt dat mannen sneller carrière maken, simpelweg doordat ze man zijn.
STRAATSCHOffIES VS gOEDbEDOELDE ADVIEzEN Zijn meelevende opmerkingen over een mogelijk te zware baan eigenlijk wel seksisme? Ja, zo zeggen seksisme- en discriminatieonderzoekers. Grofweg zijn er drie soorten seksisme: als eerste is er de vijandige variant, waarbij vrouwen als minderwaardig worden weggezet (‘Vrouwen zijn helemaal niet slim genoeg om directeur te worden’, of op straat: ‘Pssst, meisje, hé pssst, hé, HOER!’). Dan heb je dubbelzinnig seksisme (het ‘Denk je niet dat het te moeilijk wordt om je gezinsleven te combineren met je carrière?’). En er is welwillend seksisme, waarbij je allerlei positieve eigenschappen krijgt toegedicht omdat je van het vrouwelijke geslacht bent (‘Jij kunt je vast goed inleven in anderen, als vrouw’). De laatste decennia is het vijandig seksisme op de werkvloer stukken minder geworden, maar de andere varianten zijn niet verdwenen. Dat subtielere seksisme heeft een venijnig effect, vertelt Katherine Stroebe. Ze is sociaal psycholoog en doet aan de Universiteit
De Amerikaanse onderzoeker Laura Kray beweert dat vrouwen harder gaan werken als ze geconfronteerd worden met seksistische opmerkingen. Hoe denk jij over deze uitspraak?
37% 32% 31%
Is deze vrouw gek geworden? Ze haalt alle vrouwen naar beneden
manonvriendelijk We vroegen de VIVA-vrouwen ook de hand in eigen boezem te steken. Maken ze zich weleens schuldig aan de volgende alledaagse, doch seksistische opmerkingen tegenover mannen
Ik snap het wel, vrouwen willen bewijzen dat het niet waar is Geen mening
Groningen onderzoek naar discriminatie op basis van sekse, huidskleur en afkomst. “Nederland doet het best goed als het gaat om seksisme: we scoren redelijk laag op vijandig en op welwillend seksisme. Maar het ís er wel, en vrouwen hebben er meer last van dan ze in eerste instantie misschien denken. Het probleem met die subtiele variant is namelijk dat vrouwen er minder goed door gaan presteren.” Het blijkt keer op keer uit onderzoeken en experimenten: wanneer ambitieuze vrouwen op hun ‘vrouwelijkheid’ worden gewezen, scoren
12%
Als een vriend of collega een nieuwe auto heeft gekocht: Zo heb je iets te compenseren, Pinkeltje?
10% 21% 14%
Wat ben je chagrijnig. Kreeg je ’m weer niet omhoog ofzo?
43%
Alle mannen denken dat ze doodgaan als ze een griepje hebben.
Oh ja, jij bent een man en gevoelens zijn eng. Mannen zijn net een stel speelkaarten. Soms vind je een heer, maar voornamelijk boeren.
ze minder goed in tests. Bij een Belgisch on-
derzoek legden vrouwelijke proefpersonen tijdens een nepsollicitatiegesprek bijvoorbeeld een vaardigheids- en intelligentietest af. De proefpersonen kregen van tevoren een paar opmerkingen te horen van de man met wie ze het sollicitatiegesprek hadden. Waren die opmerkingen ronduit vrouwonvriendelijk, dan scoorden de vrouwen niet slechter op de tests. Sterker nog: ze scoorden beter. Waarschijnlijk wilden ze die vent een poepie laten ruiken. Tegen de andere groep vrouwen werd gezegd dat de baan waarvoor ze solliciteerden, waarschijnlijk te hoog gegrepen was, maar dat ze zich geen zorgen hoefden te maken, ‘omdat de mannen op de werkvloer hen graag zouden helpen bij de moeilijke taken.’ Die vrouwen scoorden wél aanzienlijk slechter. Stroebe legt uit hoe dat kan: “Vrouwen worden onzeker door subtiel seksisme of ze gaan, zonder dat
ze het zelf in de gaten hebben, meer in stereotypen denken. Het gevaar bestaat dat je gaat gelóven dat je iets minder goed kunt omdat je vrouw bent, of dat je juist denkt dat je als vrouw van nature verzorgend, lief en communicatief bent. Dat is funest voor je ambities.”
HIJ MEENT HET NIET zO, JOH Daar komt nog iets anders bij: juist het subtiele seksisme is heel moeilijk te pareren. Wanneer het een ronduit vervelende opmerking is in de trant van ‘lekker kontje, daar zou ik wel een keer overheen willen’ is al snel duidelijk dat je dat niet moet pikken. Maar met het subtielere, alledaagse seksisme is het niet zo simpel. Niet voor niks houden de VIVA-lezeressen zich in bij het rapporteren
van seksisme op het werk. Van de 63% die weleens een seksistische opmerking krijgt op de werkvloer, zegt 71%: ‘Ik hou mijn mond. Ik vind het niet erg.’ 17% zegt: ‘Ik hou mijn mond, ik wil er verder geen problemen door krijgen.’ Een kleine 12% meldt het wél bij een leidinggevende. Katherine Stroebe ziet de moeilijke spagaat waarin je in zo’n geval terecht kunt komen. “Als je tegen subtiele opmerkingen ingaat, word je al snel als zeurderig gezien. En het wordt er ook niet gezelliger op wanneer je hard ingaat tegen iemand die eigenlijk iets aardigs denkt te zeggen.” Een goede truc kan dan ook zijn om de boel om te draaien en zo te laten zien hoe een opmerking eigenlijk overkomt. Stroebe: “Krijg je met de bijbehorende veelbetekende blik een opmerking over › VIVA 29
onderzoek
onderzoek
keer: ‘Goh, wat zie jij er leuk uit, lekker strak pak, zeg!’ En als iemand vraagt hoe je dat nou gaat doen, die nieuwe functie combineren met de zorg voor je kinderen, kun je antwoorden: ‘Hoe doe jij dat, werken en voor je kinderen zorgen?’ Zo daag je de onbewuste vooroordelen achter die opmerkingen uit, en wordt het hopelijk minder.” Mannen een subtiel koekje van eigen deeg geven klinkt mooi, maar het blijft lastig zolang we zelf gebruikmaken van dat mooie jurkje (en bijbehorend decolleté). Eefje (31) doet dat heel vaak en is er trots op: “Ik flirt met iedereen. Met de taxichauffeur, met mooie mannen die ik tegenkom tijdens het stappen, maar zeker ook om in mijn carrière iets voor elkaar te krijgen. Ik heb door het inzetten van mijn vrouwelijke charmes twee keer een leuke baan gekregen en nu ik als zelf-
standig ondernemer aan de slag ben, scoor ik er mooie opdrachten mee.” Hoe ze dat doet? “Een leuk jurkje, sexy hakken, gestifte lippen, glimlachen, complimenten maken. Mijn strategie is eerst het mooie, blonde meisje uithangen en dan ineens toeslaan met een intelligente opmerking. Zo van: ‘Ja, dat sluit
De politie of de uitsmijter doet niets met een aangifte of klacht. 27% zegt absoluut niet dit idee te hebben 38% denkt wel dat er iets met een klacht wordt gedaan, maar is er niet zeker van 36% voelt zich inderdaad niet gesteund
Ik ga minder vaak uit omdat ik geen zin heb in opdringerige mannen. 60% stapt er niet minder om 18% is het deels oneens met deze stelling 22% geeft aan het hier wel deels of helemaal mee eens te zijn
Ik durf ’s nachts niet alleen over straat omdat ik vaak word lastiggevallen door mannen. 73% herkent zich niet in deze stelling, terwijl 11% daarentegen zeker weten binnen blijft ’s nachts. 30 VIVA
precies aan bij wat filosoof Schopenhauer ooit zei…’ Dan valt de mond van mijn mannelijke gesprekspartners open en maak ik een onuitwisbare indruk.” Ook VIVA-lezeressen zijn niet vies van de nodige uitbuiting van hun erotische kapitaal. Op de vraag ‘Zet jij je uiterlijk weleens in om iets voor elkaar te krijgen?’ antwoordde driekwart bevestigend. 38 procent hield het op ‘alleen in mijn privéleven’, maar doet het dus net zo goed.
AVERECHTS fLIRTEN Kan je uiterlijk inzetten ook tegen je gaan werken? Ja dus. Volgens Eefje maakt haar mooie jurkje haar soms juist onzeker. “Laatst werd ik bij een potentiële opdrachtgever van top tot teen opgenomen, waarna er een enigszins hijgerig uitgesproken ‘Zooo, die is mooi!’ volgde. Daar werd ik zo onzeker van dat ik een kapstok omstootte en de eerste minuten van het gesprek met een rood hoofd zat te stotteren. Als het een openlijke vleeskeuring wordt, kan ik daar heel onzeker van worden.” Uit een Amerikaans onderzoek blijkt dat vrouwen die de boel op de werkvloer flaunten, op de lange termijn minder verdienen. 165 vrouwen werden voor dat onderzoek ondervraagd, jaren na het behalen van hun MBA aan een prestigieuze universiteit. Verstuurden ze weleens flirterige e-mails? Droegen ze op het werk korte rokjes of zetten ze op een andere manier hun charmes in om iets voor elkaar te krijgen? De helft gaf aan dat weleens te doen. Wat bleek? De vrouwen die hun uiterlijk probeerden uit te buiten, verdienden jaarlijks tussen de 50.000 en 75.000 dollar, terwijl hun strengere sisters tussen de 75.000 en 100.000 dollar zaten. Openlijk flirten lijkt zich in de hogere echelons dus niet uit te betalen, maar de geraffineerdere variant is soms juist broodnodig. Niet voor niets dragen bijna al onze vrouwelijke Tweede Kamerleden tegenwoordig mooie jurkjes en de bijbehorende killer heels. De
juiste dosis charme kan ze net wat meer zelfvertrouwen en daarmee overtuigingskracht
46% 16% 16% 29% 42%
die het er juist totaal mee oneens is. De rest is er niet zo stellig over en houdt het in het midden. Als mij zoiets overkomt, doe ik aangifte. twijfelt niet eens en doet meteen aangifte denkt dat ze het wel zou doen doet waarschijnlijk geen aangifte
geven. Komt nog bij dat het, in de woorden van Eefje, toch nog vaak een man’s world is en je je charmes dus maar beter kunt inzetten. “Als mannen dan toch seksistisch zijn, kun je ze net zo goed slim bespelen.”
VOELEN Op DE DANSVLOER Zou Twerky Cyrus ook zoiets gedacht hebben tijdens die beruchte VMA’s? De gêne in de zaal was voelbaar, en sterren van de oude garde (Sinéad O’Connor en Annie Lennox) riepen haar op zich ‘toch niet zo te prostitueren’ omdat dat ‘alle vrouwen naar beneden haalde’. Maar Miley lacht waarschijnlijk
16% Van de vrouwen (16%) die weten dat mannen voor dezelfde functie meer salaris krijgen, heeft maar 3% daar officieel tegen geprotesteerd
stiekem in haar vuistje, want het lijkt onderdeel van een zorgvuldig uitgedachte campagne om van haar al te lieve imago als tienersterretje af te komen en zo meer platen te verkopen. Maar zo zal Miley het zelf nooit brengen, natuurlijk. Ze zei simpelweg dat ze, als ze echt harde sex wilde etaleren, toch geen berenpakje zou hebben aangetrokken. Grote baby’s die ondeugende poses aannemen, dat is toch grappig? Intussen wordt er al maanden geblogd over haar plotselinge sexy uitstraling, wat de verkoop van haar nieuwe plaat vast geen kwaad zal doen. VIVA-lezeressen vinden dat sexy video’s erbij horen. 50% vinkte aan dat ‘naakte vrouwen in videoclips al jaren de normaalste zaak van de wereld zijn’ en 26% vindt de clip zo over de top, dat het juist weer grappig wordt. Bovendien staan we allemaal nog steeds vrolijk te dansen (en misschien zelfs wel te twerken?) wanneer Thickes nummer uit de speakers knalt. Over uitgaan gesproken: hoe reageren VIVA-lezeressen op mannen die tijdens het stappen tegen ze aanrijden en in billen en borsten knijpen? 37% wordt kwaad en duwt de man in kwestie weg, 26% negeert het gewoon en 23% vindt bevoeld worden nou eenmaal bij het uitgaan horen . Gelukkig zijn mannen volgens onze geënquêteerden niet handtastelijker geworden en worden klachten hierover door een uitsmijter of de politie wel serieus genomen.
RIRI, EAT yOUR HEART OUT Ook goed nieuws: kuisere kleding aantrekken, om maar met rust gelaten te worden, daar beginnen we meestal niet aan. 70% zegt: ‘Ik trek aan waar ik zin in heb.’ Dat moet toch hoopgevend zijn voor de dames van everydaysexism.com, een site waarop vrouwen (en mannen) hun ervaringen met seksisme kunnen posten. Er staan veel voorbeelden op van vrouwen die zich netter moeten kleden omdat ze anders mannen het hoofd op hol brengen. Christa (32) is de Nederlandse moderator van de site en vond het schokkend toen een
scholiere mailde dat ze bij de gymles geen shirt aan mag zonder mouwen. “Ze had te horen gekregen dat jongens opgewonden konden raken van haar schouders. Zo krijgen meisjes er dus al heel jong de schuld van dat jongens en leraren doodgewone vrouwelijke lichaamsdelen overseksualiseren. Belachelijk!” In elk geval beoordelen VIVA-lezeressen andere vrouwen niet vaak op wat ze aan hebben. Op onze vraag: wat denk je als je een vrouw met een diep decolleté, een strak truitje en een kort rokje ziet lopen? antwoordt 38%: ‘Ik denk niets’, 25%: ‘You go girl!’ en 9%: ‘Durfde ik me maar wat uitdagender te kleden.’ Oké, 28% vulde baldadig in dat ze dan denkt: slet! Maar van massale slut shaming is geen sprake. Je kunt dus stellen dat VIVAvrouwen in elk geval niet vrouwonvriendelijker zijn geworden. Miley en Rihanna kunnen nog wat van ons leren. •
alleen vrouWen, graag In eerste instantie begonnen 1600 mensen aan VIVA’s seksisme-enquête. Maar de 19% die aangaf man te zijn, kreeg meteen de melding dat ze niet mochten meedoen. Vonden ze niet leuk, te merken aan sommige Facebookposts (‘Ik mag niet eens meedoen, omdat ik eerlijk zei dat ik een man ben’) en blogs (‘De VIVA-enquête is seksistisch!’, op glamora.ma). Tsja. Wij wilden nu eenmaal weten hoe vrouwen tegen dit onderwerp aankijken. Er bleven 1296 vrouwen over die de hele enquête invulden. Ze waren tussen de 21 en 31 jaar oud, driekwart was hbo- of universitair opgeleid, 68% werkt, 20% studeert nog en 12% is werkloos.
VIVA 31
M.M.V.: ANNEMARIE VAN LOOIJ EN FLEUR MEIJER
‹ het jurkje dat zo mooi zit, roep dan ook een
Het betasten van de borsten is aanranding. is het daar helemaal mee eens, tegenover: