DrLUSBrrR HrrFT PrCH Waarorn de oprlvarrning van de aarde 0ns l<oud laat De VN-top rn Parls gaal niet brengen wat nodig is: harde maairegeten om de opwarming van de aarde te stoppen. Het thema l<[rmaatverande-
ring drul<t namelll< op precies de verl<eerde knoppen in ons brein. Waarom je dit artikel vast [iever overslaat. le(st: mens e melch or,//íoto: corb
uropa overspoeld door vluchtelingen? Er komr nog een veel grotere stroom aan - die van de klimaatvluchtelingen. Want her lijkt onvermijdelijk dat het wereldklimaat deze eeuw gemiddeld 2 graden zal stijgen, met gigantische gevolgen: weersextremen zoals stormen, overstromingen en droogte, de zeespiegel zal verder srijgen. dier- en planrensoorten sterven uit. Hele regio's zullen worden ontwricht, miljoenen mensen raken op drift. En ondertussen leeft een flink deel van de mensheid vrolijk verder zoals we dat gewend zljn. Ja, we scheiden glas en papier, isoieren ons huis en kopen soms zelfs biologisch vlees of eten vegetarisch. Maar we genieten óók van verre vliegvakanties, stappen dagelijks in de auto en blijven vervuilende producten kopen. Daar gaat de klimaattop eind november in Parijs vasr niert aan veranderen. M ilieuorgani:aties hebben het nu al over een zwak compromis, want de voorstellen zijn onvoldoende om de opwarming ran de aarde te stoppen. Waarom doen we zo lauw over klirnaatverandering?
u$ W" kunnen het niet bevatten S In 2007
en 2008
werd een wereld-
wijde Gallup-opiniepeiling gewijd aan de vraag of klimaatopwarming wordt veroorzaakt door de mensheid. In het
28
PSYCHOLOGIE ÍVAG,AZINE NOVEIVBFR 2015
s
rijke \Testen antwoordden opvallend weinig mensen 'ja': in Nederland
matie. Denksysteem 2 is analytischer; we gebruiken het om ingewikkelder
slechts 44 procent, tegenover 80 tot 90 procenr in Azië en Larijrrs-Ameri-
informatie te verwerken.. Dit systeem moeten we bewust activeren.
ka. Energieconsultant Jan Paul van Soest, auteur van De Twijfelbrigade (2014):'Uit een aantal van dit soort polls blijkt steeds hetzelfde: in westerse landen gelooft ongeveer de helft van de inwoners niet dat onze levenswijze de temperatuur doet stijgen. Indirect zegr deze groep menqen "Mu ah, het valt allemaal wel mee".' Een belangrijke oorzaak voor die ontkenning is dat we gevaren die niet direct dreigen, moeilijk kunnen bevatten. Van Soest ver-"vijst naar de Amerikaanse psycholoog Daniel Kahneman, die stelt dat we twee denksystemen bezitten. Systeem 1 reageert direct op wat we zien en is inge'teJd op associaties, ervaringen, waarden en verhalen; met dit systeem verwerken we snel nieuwe infor-
'Het onderwerp klimaatverandering heeft alle kenmerken om vooral systeem I te prikkelen en rysreem 2 uitgeschakeld te houden,' zegt Van Soest. Er dreigt voor ons geen direit gevaar of persoonlijk belang. Ook is de zintuiglijke waarneming van dat gevaar in het 'Westen niet overduidelijk. In de jaren tachtig roken we stinkende algensoep in sloten, zagen we zwarte rookpluimen boven fabrieken en kregen we tvbeelden van illegaal gestort chemisch afvall nu onrtrekr de verontreiniging zich grotendeels aan ons zicht.
\7ar ook nier helpr. is her gevoel dar we persoonlijk weinig kunnen uitrichten. '\íanneer alle fabrieken, auto's, huishoudens, elektriciteitscentrales, koeien en stortplaatsen broeikasgassen
Politici zouden moeten insnelen op het warm glow'-effect: het
flne gevoel als 1e iets goeds doet
*F$e
ffi
ACTUEEL
voorzichtig optimistisch. 'Beleidsmakers zouden er slim aan doen om meer in te spelen op het warm glow effect: het fijne gevoel dat je krijgt wanneer je iets goeds doet.' ze stemmen Steg
s; Onze leiders zijn laffer dan wij
e*
O. politici die srrak' de Parijse klimaatrop bezoeken, ziin re bang voor impopulaire maatregelen die hun
produceren, is het meteen duideli;k dar een individu niers daartegen kan doen,' schrijft Van Soest in zijn boek. 'Het lastige denkproces over eigen verantwoordelijkheid en handelingsperspectieven kan achterwege blijven.'
%,W" vinden het te bedreigend na te denken
fl*om over
In Liuing in Denial (2011) beschrijft socioloog Kari Marie Norgaard hoe een Noorse plattelandsgemeente de gevolgen van klimaatveranderingen aan den lijve ervaart. Het poolgebied warmt zo snel op dat de winters merkbaar warmer zijn; er ligt minder sneeuq her skiseizoen komr pas in januari op gang en ijsvissen wordt onmogelijk. Maar de bewoners van Bygdaby laten het gelaten over zich heen komen; ze protesteren niet. ze dringen niet aan op
overheidsmaatregelen tegen de COruitstoot. Ze negeren het hele probleem - zor,vel de oorzaak als de gevolgen.
Norgaard schrijft dat klimaatverandering zo verontrustend is dat het 'iets is waar we niet aan willen denken. In ons dagelilks leven creëren we een wereld waar het niet aanwezig is, we houden het on een rfstand
'
Dat fenomeen is volgens Van Soest van toepassing op de grote groep mensen die denken dat het zo'n vaart niet zal lopen mer de opwarming van de aarde. 'Hier speelt een existentiële angst:
de angst om het leven zoals we het kennen, met onze welvaart, te verliezen.'
We worden niet aangesproken oP onze idealen Mensen zeggen in onderzoeken steevast dat ze het milieu beiangrijk vinden, zegt hoogleraar omgevingspsychologie Linda Steg van de Rijksuniversireit Groningen. 'En ze willen ook best actie ondernemen, mits het ze financieel of
qua levenswijze niet al te veel "pijn" doet.' Maar dan moeten ze op de juiste manier worden aangespoord. 'Want hoe gaat dat nu: wanneer de overheid burgers wil stimuleren tot
milieuvriendeiijk gedrag is het meestal met besparingen ('Isoleer uw huis en houd jaarlijks geld over'). Maar financiële motivatie is niet sterk genoeg. weet Steg. 'De bedragen die mensen kunnen besparen, zijn laag. Maar ze komen wél in actie wanneer ze worden aangesproken op hun moraal.' In een van hun experimenten legden Steg en collega's
bii een benzinestarion
twee soorten folders neer: 'Geeft u om uw financiën? Doe een gratis bandencheck' en 'Geeft u om het milieu? Doe een gratis bandencheck'. De 'financiële' folder werd niet één keer meegenomen, de 'morele' vond wel aftrek. 'Weliswaar gaat het om kleine stappen - een graris bandencheck is nog nier hetzeifde als je auto wegdoen - maaÍ
herverkiezing kunnen schaden, zegt Steg. 'In mijn onderzoek naar de acceptatie van het milieubeleid zie ik dat burgers bereidwilliger zijn om offers te brengen dan veel politici denken.' Neem het gesneuvelde plan voor rekeningrijden in 2001, met een spitsheffing en een kilometerheffing. Steg: 'De ANWB hield een enquête onder zijn leden. Ongeveer de helft was tegen - let wel, dat is de helft van de automobilisten, toch de groep met de meeste belangen. Maar in het politieke debat en in de media leek het alsof de meerderheid
van álle Nederlanders tegen was.'
Nog een voorbeeld: een verkeersexperiment in 2006 in Stockholm, waarbij automobilisten moesten betalen voor toegang rot de stad. Tegen de proef bestond veel weerstand. Maar na afloop werd een referendum gehouden en de meerderheid stemde voor. Ook bleken de effecten van de maatregel groter dan was aangenomen: minder files en minder uitstoot. 'Zo zie 1e mear' zeoÍ Sfco tmen<, ....^*.r --b- ---o. ...-..-Êfl zlln ror meer bereid dan beleidsmakers denken.' // Bronnen: J.P. van Soest, De Twijíelbrigade,
Mauritsgroen mgmc,2014
/
L. Sieg, Compa-
ring the efíediveness of monetary versus moral motives in environmental campaigníng,
Nature Climate Change, 2012
/ K.M. Nor-
gaard, Living in denial; Climate change, emotions, and everyday liíe, The MIT Press, 2O11
PSYCHOLOGIE IVAGAZINE NOVEMBER
2015 29