Fittixni

Din l-ewwel edizzjoni 2016 Pubblikazzjoni Merlin Publishers Ltd 42, Triq Mountbatten, il-Blata l-Bajda www.merlinpublishers.com Issettjar: Merlin Stampat: Gutenberg Press, Óal Tarxien Copyright ∆ Antoinette Borg 2016 Illustrazzjoni tal-qoxra ∆ Moira Zahra 2016 Qari tal-provi: Dwayne Ellul ISBN: 978999091634-8 Il-lirika f’pa©ni 143-144 ∆ Virgin, EMI, me˙uda minn “Titanium”, 2011 Il-jeddijiet tal-pubblikazzjoni mi≈muma minn Merlin Publishers Ltd. Dan il-ktieb qed jinbieg˙ bil-kundizzjoni li ma jistax jinsilef, jer©a’ jinbieg˙ jew jing˙ata b’xejn f’xi g˙amla jew legatura o˙ra ˙lief kif inhu ppubblikat. Ma jista’ jsir fih ebda tibdil. Ebda silta minnu ma tista’ tkun ippubblikata jew ma˙ru©a f’mod fotostatiku, elettroniku, mekkaniku, irrekordjat jew b’xi mod ie˙or ming˙ajr il-permess tal-awtriçi u tal-pubblikatur.

PROLOGU

Julia, g˙aΩiΩa tieg˙i, a˙firli.

Ma messnix ©ibtek hawn. Messni smajt mil-le˙en fgat li beda jidwi mill-fond ta’ qalbi dakinhar. IΩda sikkittu, u minflok, tajt widen lil-le˙en sod u mqanqal ta’ missierek. Óallejtu jikkonvinçini li m’hemmx periklu. Emmint li stajna nag˙mlu xi ˙a©a biex iddinja n˙alluhielek a˙jar milli sibnieha. Emmint li d-dinja g˙andha bΩonn nies b˙alna, li jag˙mlu dak li l-beΩΩieg˙a ma jag˙mlux. Ûbaljajt. Jiddispjaçini, g˙aΩiΩa binti.

Jiddispjaçini li mhux se narak tikber, ti©ri, taqbeΩ, tirkeb iΩ-Ωwiemel u titla’ mas-si©ar. Li mhux se narak tisfidani, teg˙miΩni, tbaqbaqni, tg˙annaqni, t˙abbatni u t˙arbatni bil-qilla li naf li hemm tfexfex ©o fik. Iddemm ji©bed, wara kollox.

G˙ajnejk mag˙luqin u aktarx mhux se narahom jixeg˙lu tal-a˙˙ar. Kieku kellek tifta˙hom, titbissimli b˙as-soltu, ta˙sibha xi log˙ba. Imma tifta˙homx, qalbi, mhux g˙alissa. Orqod ftit ie˙or, sbej˙a, g˙ax l-ebda ˙olma kerha ma tista’ tisboq il-˙mar il-lejl t’hawn barra.

Kemm jien belha. A˙firli, g˙aΩiΩa tieg˙i.

7

SkuΩani, çaqlaqtlek il-kaxxa u kwaΩi qajjimtek.

Ma ridtx niddisturbak, imma dik il-mew©a ˙asditni u bla ma ridt iggranfajt mal-kaxxa.

Qed nixxaqqaq bil-kes˙a issa; inxift minn ©ewwa u ma baqag˙lix sa˙˙a nissara ma’ mew©a o˙ra.

Dalwaqt iraqqadna l-ba˙ar, pupa tieg˙i. Óanini, min˙abba l-bluha tieg˙i, illejla, flok qed inkantalek l-g˙anja tal-irqad tas-soltu, qed inkantalek il-qrara mnikkta tieg˙i, bil-ba˙ar im©ewwa˙ jilg˙abha ta’ konfessjonarju. Illejla, il-banju li po©©ejtek fih m’g˙andux tarf, u l-ilma ta’ ©o fih iswed, lewn iddlam. Din ir-rag˙wa bajda hija r-riq tal-ba˙ar irrabjat, mhux bΩieΩaq tas-sapun.

Illejla, flok qed inbennek komda u s˙una f’dirg˙ajja, po©©ejtek ©o kaxxa kies˙a, li aktarx trid tag˙milha ta’ tebut. Illejla, l-istorja li qed naqralek ma tispiççax “… u g˙exu kuntenti g˙al dejjem.”

Qisni qed nara b˙al dawl dik in-na˙a. Dik dg˙ajsa?

Jew qed niddellirja?

Orqod, ru˙i, orqod. Óallih ibennek u j˙annek ilmew©, u tifta˙x g˙ajnejk.

It-tog˙ma ta’ mel˙ qed tiskula minn bejn iç-çekçik ta’ snieni u qed to˙noqli griΩmejja. Ma nafx hix ittog˙ma tal-ba˙ar jew it-tog˙ma tad-dmug˙. B’id wa˙da l-ba˙ar qed ibandalni taparsi bil-˙lewwa, imma bl-o˙ra qed ji©bidni minn ta˙t. Ówej©i mtaqqlin kompliçi, qed ifittxu jankrawni mal-qieg˙.

8

U issa ©ej tingiΩ melliesi ma’ ©ismi kollu, u resqin lejja ˙afna çrieki ta’ dawl u kuluri, iduru u jiΩfnu quddiemi.

Qed nibΩa’, binti. G˙ajnejja qed jing˙alqu u jdejja qed jintelqu.

Dawk in-nokkli sbie˙ … … il-mel˙, il-mew©, il-mewt …

A˙firli, qalbi. Ma kienx jist˙oqqli nkun ommok, imma int taf li, minkejja l-bluha tieg˙i, in˙obbok. U b’xi mod, xi mkien, g˙ad ner©g˙u nsibu ’l xulxin.

9

1. L-ewwel darba li rajtha

It-Tlieta, l-1 ta’ Lulju 2014 Waranofsinhar

It-Tlieta, l-1 ta’ Lulju 2014 Waranofsinhar Dakinhar in-nanna ˙allietni ninΩel fil-kantina wa˙di.

Jien u nieΩel it-tara©, niknes it-trab minn fuq ilpo©©aman u nqarmeç il-frak tal-©ir ta˙t saqajja, g˙addieli ˙sieb li kienet ilha ma tinΩel tnaddaf innanna. Mhux soltu tag˙ha. Id-dawl dg˙ajjef tal-bozza tat-tara© ma fela˙x iwassal s’isfel nett, u kelli nid˙ol fl-ewwel kamra fid-dlam. Jien u ngerfex mal-˙ajt g˙as-swiçç ˙assejt xi ˙a©a tg˙arraxli idi, u na˙seb qbiΩt metru bil-qatg˙a li ˙adt. Irnexxieli nixg˙el id-dawl u sibt li kont bqajt die˙el ©o g˙anqbuta, u ©ibtha rag˙ad. Kien hemm ri˙a ta’ g˙eluq u umdità li qatt ma kont innotajtha qabel hemm isfel.

Ftakart li l-kotba kienu f’wie˙ed mill-kxaxen talgradenza antika li kien hemm fl-ewwel kamra, u mort 13

hemm dritt. Kelli memorji sbie˙ ta’ dik il-gradenza.

Meta kien g˙adu ˙aj in-nannu, il-kantina kienet ilworkshop tieg˙u u kien ikun dejjem hemm, jara xi jsewwi u x’jivvinta. Meta kont immur ˙dejh kien itellag˙ni bilqieg˙da fuq il-wiçç tal-ir˙am ta’ dik ilgradenza, u kont inkun fis-seba’ sema n˙ares lejh u nistudja x’inhu jag˙mel. Niftakru jiΩbog˙ il-banketta ç-çelesti, jibdel il-plakka tar-radju, jipprova jsewwi t-toaster (g˙alxejn), jag˙mel xkaffa g˙all-kamra talimbarazz, u elf biçça xog˙ol o˙ra, kollha me˙udin b’serjetà kbira.

Kemm kienet tirrabja n-nanna x˙in kienet issibni hemm.

“Frans, iwa ma tarax li dak it-tifel se taqbdu l-bruda bilqieg˙da fuq dak l-ir˙am kiesa˙?”

“U x’bruda bruda, Tes, din is-s˙ana kollha!

F’Awwissu qeg˙din ta, mhux Jannar!”

“Ara ma jaqag˙lekx minn hemm ta!”

“U le, mhux se jaqa’! Óallih, miskin, qieg˙ed kuntent hawn!”

Nimmissjah ’in-nannu Frans. Mieg˙u l-kantina mietet ukoll.

Bi ftit tqanΩi˙ fta˙t il-kexxun ta’ fuq nett. Kien mimli sa ru˙ ommu bil-loΩor, investi, pi©ami u srievet, merfug˙a mill-istint nemli tan-nanna, g˙al li jista’ jinqala’. Ippruvajt nifta˙ it-tieni wie˙ed imma kien i©©ammjat u ma ried jiççaqlaq b’xejn. It-tielet u 14

r-raba’ kexxun kienu mimlijin b’iktar loΩor. Jekk trid tista’ tarma ˙anut in-nanna. Er©ajt dort g˙at-tieni kexxun, iddendilt mal-pumi u bdejt ni©bed b’kemm kelli sa˙˙a, imma mank tniffes.

Fl-a˙˙ar qabΩitli nit˙abat g˙alxejn; farfart idejja u bdejt in˙ares mal-kamra kollha. Ir-rokna ta’ warajja kienet mimlija affarijiet goffi mg˙ottijin bil-loΩor, qishom fatati bbalzmati. Mill-forma tal-loΩor, u bi ftit g˙ajnuna mill-memorja, bdejt nipprova naqta’ x’kien hemm mo˙bi ta˙thom: Ωew© fannijiet, televixin fih daqs magna tal-˙asil, u sodda tat-tfal bil-©nub imtellg˙in u mimlija sa geddumha bl-imbarazz. LiΩar minnhom ma kellix idea x’kien qed jg˙atti, u kif mort ng˙ollih mit-tarf biex nittawwal ta˙tu, buffura trab telg˙et g˙al wiççi u ©eg˙litni nag˙tas.

Kif er©ajt fta˙t g˙ajnejja, mexxewni lejn ilgradenza mill-©did. Dak il-˙in g˙adda b˙al dell Ωg˙ir iferfer minn fuqha, aktarx xi farfett li qajjimtu mirraqda bil-kommozzjoni li kont qed no˙loq f’post fejn is-soltu jsaltan is-skiet. Kemm xtaqt ner©a’ nitla’ fuq il-gradenza b˙al meta kont Ωg˙ir. Ersaqt lejha, mellistilha l-wiçç abjad, u kien kiesa˙.

Dak il-kexxun ta’ rasu iebsa ma ridtux jirba˙li.

Qbadt il-pum tal-lemin b’idejja t-tnejn u ©bidt lilu biss, u b’ΩaqΩiqa Ωg˙ira l-kexxun iççaqlaq daqsxejn minn na˙a wa˙da. Mort fuq il-pum l-ie˙or, tajtu skoss u l-kexxun infeta˙ xaqq. Komplejt nag˙ti skoss 15

minn kull na˙a sakemm infeta˙ biΩΩejjed biex stajt nara x’kien hemm ©ewwa. Kif ˙sibt, il-kexxun kien mimli kotba qodma, stivati f’ringiela dritta bix-xewka ta’ daharhom t˙ares lejja. Mhux ta’ b’xejn ma stajtx nift˙u, dak it-toqol kollu!

Awtomatikament tfajt g˙ajnejja fuq ix-xellug, u b’˙arsti bdejt miexi bil-mod lejn il-lemin. Hekk ©ejt ittrenjat, sa mill-kindergarten. Dejjem mixxellug g˙al-lemin, qatt bil-kontra. G˙aliex mhux mil-lemin g˙ax-xellug, Miss? G˙ax hekk. G˙ax ma niktbux minn isfel g˙al fuq, kif jikbru s-si©ar?

G˙ax hekk. Imma min iddeçieda li hekk? Ittawwalx ilsienek, Jack. Issa m’g˙adnix intawlu lsieni. Drajt insikkithom il-mistoqsijiet, u nirrispondi lili nnifsi “g˙ax hekk”. Insomma, lura fil-kexxun. Fit-tarf nett kien hemm dizzjunarju kbir tal-Malti, f’Ωew© volumi, u mbag˙ad xi kotba tal-iskola, g˙adhom miksijin bil-plastik, fosthom textbooks tal-Matematika, Taljan u Ìografija. Imbag˙ad lejn nofs il-kexxun kien hemm xi kotba bl-IngliΩ, klassiçi tal-Penguin: Jane Eyre, A Tale of Two Cities, Wuthering Heights.

Brimba ppanikkjata ˙ar©et ti©ri minn qalb il-kotba u sparixxiet. Il-kotba tan-na˙a tal-lemin kienu irqaq u iktar kuluriti mill-o˙rajn, fosthom serbut twil ta’ kotba tal-Ladybird. L-a˙˙ar ftit kelli no˙ro©hom mill-kexxun biex nara x’jisimhom. Qbadt erbg˙a minnhom f’idejja: Çiklemfusa … Pietru Pitravu …

16

Ramon u Sardinellu ... X’ismijiet strambi dawk!

Dehru qishom kotba tat-tfal iΩ-Ωg˙ar, u tlaqthom lura fil-kexxun, b˙allikieku gidmuni.

F’idi kien fadalli ktieb antik, bil-qoxra safranija, bla disinn.

Is-Salib tal-Fidda Rumanz sabiħ u nazzjonali ta’ Wistin Born Pub. CORDINA’S “EMPORIUM” Valletta – Malta

Kieku rajtu fit-triq, probabbli ma kontx ni©bru dak il-ktieb, imma, ma nafx g˙aliex, t˙ajjart nift˙u. Ilkarta ta’ ©ewwa kienet safranija wkoll, kollha tikek u tbajja’ kannella, u bdiet tqarmeç jien u ndawwar il-pa©ni. Ippubblikat fl-1971 — illa˙wa, dan il-ktieb ixje˙ minn ommi u missieri! Sibt l-ewwel kapitlu u bdejt naqra.

Kienet l-ewwel darba li Xandru sab ru˙u wa˙du mdawwar minn kullimkien bid-dlam tad-dwejjaq, ming˙ajr ebda merΩuq ta’ fara©.

Óassejt g˙afsa ta’ qalb g˙al dan Xandru, speçjalment kif sirt naf li kien g˙adu kif tilef ’l ommu u spiçça orfni.

Imma dak il-˙in ma xtaqtx ng˙abbi lili nnifsi b’iktar dwejjaq. Uff, gergirt bejni u bejn ru˙i, m’hemmx li 17

nsib xi ˙a©a bis-sens li ttaffili daqsxejn il-monotonija ta’ dil-˙ajja li qed ng˙ix!

Kif kont se nqieg˙ed il-ktieb lura f’postu, smajt t˙axwixa u ˙assejt xi ˙a©a taqa’ mal-art. Tbaxxejt u dak li ©bart kien ritratt antik.

Kien abjad u iswed, imda˙˙an u kollu tbajja’ taΩ-Ωmien. Sebg˙a min-nies, libsin ˙wejje© antiki u bla forma, kienu qed jippuΩaw quddiem purtiera ta’ kulur çar. G˙arkupptejhom fl-art, fuq quddiem, kien hemm tlett itfal: Ωew© subien u tifla f’nofshom.

Warajhom, bilqieg˙da fuq tliet si©©ijiet, kien hemm tfajla b’xag˙arha iswed, forsi ta’ xi ˙mistax, sittax-il sena; mara b’xag˙arha mi©bur f’qag˙qa; u ra©el qed jaqag˙lu xag˙ru, li kellu tifla o˙ra f’˙o©ru. Kollha kemm huma kienu qed jitbissmu u j˙arsu fiss lejja, mist˙ijin imma fl-istess ˙in imΩattin.

Malajr indunajt li t-tfal ta’ quddiem kienu n-nanna Tessie u Ω-Ωew© ˙utha subien tal-Awstralja. G˙araftha mill-ewwel lin-nanna g˙ax dik it-tifla Ωg˙ira, li na˙seb li kellha xi sitt snin fir-ritratt, kellha felula mal-©enb ta’ mne˙irha. In-nanna Tessie g˙andha felula fl-istess post (dik li hi t˙obb issej˙ilha beauty spot).

Il-mara u r-ra©el ta’ wara ji©u omm u missier innanna, il-buΩnanniet tieg˙i. Ilhom mejtin sew issa; lanqas niftakarhom. It-tfajla ˙elwa ta’ ˙dejhom identifikajtha b˙ala z-zija tan-nanna, Luçija, li llum g˙andha xi disg˙in sena u qieg˙da fl-isptar tax-xju˙.

18

In-nanna spiss tmur taraha u ©ieli mort mag˙ha.

X’differenza minn kif kienet tidher f’dak ir-ritratt!

Lanqas temmen li dik il-mara xi˙a f’qieg˙ ta’ sodda kienet daqshekk ˙elwa meta kienet Ωg˙ira!

Imma l-iktar li kienet tispikka f’dak ir-ritratt kienet it-tifla l-o˙ra, dik li kienet bilqieg˙da f’˙o©or il-buΩnannu. Kienet tidher li kellha qisu xi seba’ snin ukoll, tampar in-nanna Tessie. Kienet bajda bajda, u kellha g˙ajnejha çari u xag˙arha bjond kollu nokkli, twil sa spallejha. Óalqha kien imçarrat fi tbissima li ti©bdek. Imma din it-tifla ma kienet tixbah xejn lill-bqija tal-familja tan-nanna, kollha somor u b’g˙ajnejhom suwed. Ftakart fil-kotba li taqra o˙ti, u ’l dik it-tifla st˙ajjiltha Goldilocks mal-familja talorsijiet.

Kont se npo©©i r-ritratt f’postu f’nofs il-ktieb, imma qisu we˙el ma’ subg˙ajja u kelli bilfors ner©a’ n˙ares lejh. Bla ma ridt, ˙arsti re©g˙et daret lejn wiçç it-tifla l-bjonda, u ççassajt lejha qisni mi©bud minn kalamita. Din id-darba ffukajt sew fuq g˙ajnejha, u g˙al mument deherli li rajthom qed jinbidlu — filli jirriflettu t-tbissima ˙elwa li kellha fuq fommha, u filli donnhom qed jitolbuni bil-˙niena g˙al xi favur.

B˙al meta o˙ti tag˙milli puppy dog face biex in˙enn g˙aliha u nag˙tiha li trid.

U ejja, Ωgur qed nara ˙aΩin! Il-monotonija ta’ dalg˙odu, id-dlam tal-kantina u din is-s˙ana 19

soffokanti ta’ waranofsinhar qed jag˙mlu bija.

Il-werΩieq li kont qed nisma’ jredden fil-bog˙od waqaf ˙esrem. Óassejt b˙al nifs ta’ Ωiffa jmiss ma’ xag˙ri, u n˙sadt g˙ax kont naf li m’hemmx twieqi hemm isfel. U lanqas li kieku, g˙ax kienet ©urnata tipika tas-sajf ta’ Malta, minn dawk li fihom lanqas l-içken werqa ma tit˙ajjar tiççaqlaq.

F’daqqa wa˙da, mo˙˙i donnu kkraxxja u ma stajt niffoka fuq xejn ˙lief kurΩità qawwija u xewqa ur©enti li niskopri x’hemm mo˙bi wara dak ir-ritratt.

Min hi dik it-tifla, u x’qed tag˙mel f’nofs il-familja tan-nanna qisha parti mill-familja wkoll? Óasadni l-˙oss tal-qanpiena tal-bieb ta’ barra jidwi mad-dar kollha: kienet ©iet ommi g˙alija u dakinhar kellha te˙odna l-ba˙ar. Dak il-˙in qisu faqqa’ subg˙ajh l-ipnotista. Fil-fixla tfajt ir-ritratt fil-ktieb, x˙ett kollox fil-kexxun u mbuttajtu b’kemm kelli sa˙˙a biex ma n˙allihx miftu˙. Ftehemt mieg˙i nnifsi li l-g˙ada nistaqsi lin-nanna fuq it-tifla tar-ritratt, u tlajt ni©ri ’l fuq. *** Sab ir-ritratt! M’hawnx g˙alih Jack! Meddli l-ewwel pass fit-triq twila li g˙andi quddiemi.

Il-marelli kemm hu ˙elu dan it-tifel! Ifakkarni f’˙ija 20

Massie meta kien daqsu. Mhux minn wiççu ta, g˙ax minn barra ma jixtiebhu xejn. Il-karattru, il-karattru: kwiet, serju u “responsabbli”. Anke Massie, kien dejjem ©wejjed u qatt ma kien jaqla’ inkwiet, ja˙asra.

Jew jekk t˙ares lejh mod ie˙or, kien vera mitluq! Mhux b˙ali u ˙uti l-bniet. Tant kien plaçidu Massie li bilfors kien itik li tinkih jew tag˙millu xi çajta goffa, biex tara ˙alqu jinfeta˙ bera˙ u dawk l-g˙ajnejn innoçenti jikbru daqs Ωew© roti ta’ karrettun. B˙al meta konna l-knisja u Rolo impustatlu gremxula ©o dahru waqt il-prietka solenni. Jew meta bellajnihielu li rajna mara g˙arwiena die˙la ti©ri fil-kampnar u mar ji©ri javΩa ’l Father Brown biex jie˙u l-passi me˙tie©a. Miskin Massie, kif konna n©ennuh. Haw’, imma fl-istess ˙in kien ji©bdek u kollha konna n˙obbuh immens. Massie kien il-fessud ta’ kul˙add, il-benjamin tal-familja.

Lura g˙al Jack ta’ Malta. Óa n©ennen ftit lilu issa. Qatt ma kelli kwiet jien. La f’˙ajti u wisq inqas f’mewti. Imma Ωgur li ma nistax nistrie˙ fis-sliem qabel ma jo˙or©u s-sigrieti kollha miç-çimiterju tag˙hom, u nkun naf li binti sabet il-paçi fil-verità.

G˙alhekk ˙a nag˙mel wa˙da minn tieg˙i. Permezz ta’ Jack. Ûrajtlu Ωerrieg˙a çkejkna f’mo˙˙u b’dak irritratt, indunajt? Mid-dehra xi ftit ˙amrija tal-kurΩità g˙andu. Naqra tisqija u attenzjoni u g˙andha tibda tnibbet.

21

Imma m’iniex çerta jekk jasalx wa˙du. Na˙seb se jkolli ntih palata g˙ax ma naqtg˙ux xi furja tbaqbaq mill-ftit li osservajtu s’issa. Jg˙ix ˙ajja tedjanti wisq, marelli, ©o familja rieqda f’ra˙al rieqed fi gΩira rieqda.

Biex tag˙qad, wasal f’punt li ji©©ennen fuq xi tfajla u jkun iktar fis-s˙ab milli fl-art, b˙al meta Massie kien intilef wara Matilda Losch u sar qisu l-iççassat.

L-unika konsolazzjoni li g˙andi? Imma©inazzjoni g˙andu kemm trid, u dik se tkun utli g˙al li g˙andi f’mo˙˙i. Imma probabbli se jkolli bΩonn lil xi ˙add ie˙or biex jg˙inu, xi ˙add li mo˙˙u jisparkja iktar, ˙a nkun nista’ nqabbad il-fjamma u n˙e©©i©ha kemm g˙andi bΩonn. Óalli f’idi. Issa nosservah ftit ie˙or u ti©ini xi idea Ωgur.

22