Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 by Metropolis

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ §£¤ £ Ó * £

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

Editorial Το θετικό παράδειγμα

κ. Φάνης Κουτουβέλης είναι μόλις 26 ετών. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Πήγε σχολείο στο Αρσάκειο. Δεν πάει πολύς καιρός που πήρε στα χέρια του το δίπλωμά του από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Το «χαρτί» γράφει: Μηχανικός Υπολογιστών. Και ήταν απλώς η βάση, αλλά και η εκκίνηση για να ξεδιπλώσει σε αυτήν τη νεαρή ηλικία το όνειρό του στην ενήλικη επιχειρηματικότητα των καιρών μας. Διάλεξε μαζί με δύο συνομήλικούς του -τον 25χρονο κ. Κωνσταντίνο Καζανή και τον 29χρονο κ. Ορέστη Τζανετή- να συγκροτήσει μία μικρή εταιρεία, προκειμένου να προωθήσει σε μια εντελώς παραγνωρισμένη αγορά, όπως εκείνη του περιπτέρου και των mini markets της γειτονιάς, ένα προϊόν, το i-kiosk, που λειτουργεί ως απαραίτητος βοηθός για χιλιάδες επαγγελματίες (λεπτομέρειες στη σελ. 44). Η επιλογή των τριών φίλων και συνεργατών δικαιώθηκε και το προϊόν τους «έτρεξε» στην αγορά. Το παράδειγμα του κ. Κουτσουβέλη δεν είναι και το μοναδικό, ούτε η επιλογή του αποτελεί πλέον την εξαίρεση του κανόνα. Ο ίδιος και άλλοι πολλοί συνομήλικοι του αποτελούν σήμερα το νέο κύμα της ελληνικής επιχειρηματικότητας που διαμορφώνει τους όρους και τις προϋποθέσεις για ένα διαφορετικό παραγωγικό και αναπτυξιακό μοντέλο στη χώρα μας. Ενα μοντέλο που βασίζεται στις φρέσκες ιδέες και τη σκληρή δουλειά, ενθαρρύνει το θετικό παράδειγμα και την αξία της συλλογικότητας, ορκίζεται στον ανταγωνισμό και στην εξωστρέφεια και παίρνει δύναμη από τους ανθρώπους που αποφασίζουν σε κάθε στιγμή να κάνουν ένα βήμα μπροστά. Για αυτούς τους λόγους, ο κ. Φάνης Κουτουβέλης προλογίζει τη φετινή μας έκδοση που έγινε με την ηθική συμπαράσταση, αλλά και την επιστημονική συνεργασία και φροντίδα του ΙΟΒΕ και των ανθρώπων του. Για τους ίδιους λόγους, φιλοξενούμε μία ενότητα στις σελίδες της έκδοσης μας για τις νέες ελπίδες της ελληνικής επιχειρηματικότητας, τις start-up επιχειρήσεις σε δύο βασικούς τομείς: τον τομέα της ψηφιακής οικονομίας, αλλά και τον τομέα των προϊόντων που αξιοποιούν τον πλούτο και τις δυνατότητες της ελληνικής γης. Το Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ είναι εδώ για να συνεχίσει και την κρίσιμη και αποφασιστική χρονιά του 2012 να υποστηρίζει τα πρόσωπα και τους φορείς της νέας επιχειρηματικότητας μέσα από πρωτοβουλίες -συγκρότηση του Ταμείου για τη Νεανική Δημιουργία και Επιχειρηματικότητα, διοργάνωση των εκδηλώσεων υπό τον τίτλο «Ιστορίες Δημιουργίας» που αναδεικνύουν και προβάλλουν την ανάγκη συγκρότησης ενός διαφορετικού για τα ελληνικά δεδομένα παραγωγικού και αναπτυξιακού μοντέλου.

%NQTL©É ÔÕÉ´z² ¸

Η Ελλαδα το 2012 Ετήσια ειδική έκδοση Μία εκδοτική πρωτοβουλία του Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ Διεύθυνση Εκδοσης: Χρήστος Τσαπακίδης Θάνος Τριανταφύλλου

Οργάνωση και Επιμέλεια Εκδοσης: METROPOLIS ΕΚΔΟΤΙΚΗ A.E. Κύπρου 12Α, Τ.Κ. 183 46, Μοσχάτο, τηλ. 210 48 16 710 Project Manager: Βίκτωρας Δήμας

Υπεύθυνη Διαφήμισης: Εμμανουέλα Χειρακάκη Υπεύθυνος Δημιουργικού: Θάνος Κατσαΐτης Διόρθωση Κειμένων: Βαλασία Χαροντάκη Εκτύπωση: «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Α.Ε.

Forum ΑΓΟΡΑΙΔΕΩΝ www.forumagoraideon.gr Συντονιστές: Κώστας Τσαούσης Θάνος Τριανταφύλλου

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

Περιεχόμενα 9 11

Μόνοι μας θα βρούμε τη λύση! Ò ©Ï ¡ ¡ ß

Διαπιστώσεις και προτάσεις για ένα νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο

Οι ελληνικές start-up

Η ενέργεια σε αριθμούς

Αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις Ê á © ä ©©

Ò © ¡ Ò ©©

Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις, ούτε (πλέον) δανεικά pà ©Ð ¢ ä ©©

Προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα Ð Ò ©Ö pÒ¢©©©©

Σταθερά στο δρόμο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων

59 60

Η Ελλάδα σε αριθμούς

Aνάπτυξη-ανάπτυξη, όπως θάλαττα-θάλαττα Ï © ©Ð â{ ¡ ©©©©©

Προς ένα νέο παραγωγικόεπιχειρηματικό σύστημα É ©Ö á ©© ©Ð Ò ©Ê Ò ©©©©

â ©Ï ¥

Μια νότα αισιοδοξίας για τη γεωργία pà ©Ð

Και όμως παράγουμε

Διαχείριση των απορριμμάτων σημαίνει ανάπτυξη

á © â ©©©©

Η εξωστρέφεια της παραγωγής

Ò © Ò ©©

É Ò ©Ï à

Η ενεργειακή αξιοποίηση των βιομηχανικών αποβλήτων © Ò ©©

Για προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης Ø à ©Ï Ò

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

Μόνοι μας θα βρούμε τη λύση! Ö ¡© Ò ©Ï ¡ ¡ ß

ι αλόγιστες προσλήψεις στο Δημόσιο σταμάτησαν στις μεγάλες εταιρείες επίσης. Ακούμε συνεχώς ιστορίες για ανθρώπους που έχασαν την εργασία τους, για ανθρώπους που στέλνουν επί μήνες βιογραφικά χωρίς αντίκρυσμα. Τις τελευταίες δεκαετίες είχε δημιουργηθεί μία τεράστια στρέβλωση στην κοινωνία μας. Ηξερες ότι αν πάρεις το πτυχίο σου, αν κάνεις και ένα μεταπτυχιακό, τότε θα βρεθεί μία άκρως αντιδημιουργική, αλλά μόνιμη θέση εργασίας σε κάποιο δημόσιο φορέα. Ευτυχώς, ή δυστυχώς για κάποιους, οι εποχές αυτές φαίνεται να έχουν περάσει ανεπιστρεπτί και πιστεύω πως τώρα είναι η πλέον κατάλληλη περίοδος, για να ξεκινήσει κάποιος τη δική του επιχείρηση. Ακούγεται οξύμωρο; Ναι, αλλά αν δείτε τα γεγονότα και τις εναλλακτικές που υπάρχουν, δεδομένης της κρίσης, όλα οδηγούν στην άποψη ότι πρέπει να αλλάξουμε φιλοσοφία και να αγκαλιάσουμε την επιχειρηματικότητα. Οι Ελληνες ήμασταν κατά κόρον λαός με έντονο επιχειρηματικό δαιμόνιο το οποίο συνήθως εκφραζόταν μέσα από το εμπόριο. Πιστεύω πως έφτασε η ώρα να περάσουμε από την απλή εμπορία στο να δημιουργούμε μόνοι μας νέες λύσεις, προϊόντα και υπηρεσίες. Λύσεις καινοτόμες, λύσεις δημιουργικές που μέσω του διαδικτύου και των νέων καναλιών που έχει δημιουργήσει η τεχνολογία μπορούν να απευθυνθούν στην παγκόσμια αγορά. Πρέπει να εκπαιδευτούμε στο πώς θα αξιοποιήσουμε όλα τα νέα μέσα και να μάθουμε να δημιουργούμε προϊόντα και υπηρεσίες που θα διακρίνονται για την ποιότητά τους, την αυθεντικότητα και την ξεκάθαρη αξία που προσδίδουν. Οπότε η απάντηση στην κρίση είναι σίγουρα η υγιής και δημιουργική επιχειρηματικότητα, ενώ όσο πιο νέοι μπαίνουμε σε αυτό το μονοπάτι, τόσο το καλύτερο. Ο διαφορετικός και ανόθευτος τρόπος σκέψης μας είναι συγκριτικό πλεονέκτημα και πρέπει να μάθουμε να επενδύουμε σε αυτό, να έχουμε ξεκάθαρο όραμα και να πιστεύουμε στο εγχείρημά μας!

Ô© © Ò © Ï ¡ ¡ ß ©© á © ¡ ¡ à © ©L@M@FHMF© O@QSMDQ© © H JHNRJ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

Διαπιστώσεις και προτάσεις για ένα νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο ©

τρέχουσα δύσκολη οικονομική και κοινωνική συγκυρία οφείλεται πρωτίστως: Α) Στην κατάρρευση του αναπτυξιακού και κοινωνικού προτύπου της χώρας, η οποία επί 35 συναπτά έτη δαπανά ετησίως 5%-10% περίπου περισσότερα από ό,τι παράγει, κυρίως μέσω της αλόγιστης επέκτασης ενός αναποτελεσματικού, ισοπεδωτικού, κομματοκρατούμενου και διαχειριστικά εντόνως ελλειμματικού κράτους. Το διαρκές και μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών οφείλεται σχεδόν εξολοκλήρου στο διαρκές -άλλοτε μικρό και άλλοτε μεγάλο, συνήθως, όμως, μεγάλο- έλλειμμα του δημόσιου τομέα. Β) Στο παράδοξο της κοινωνικής πολιτικής στην Ελλάδα: υψηλές κοινωνικές δαπάνες ως ποσοστό % του ΑΕΠ, κοντά στο 25%, όσο περίπου και στην υπόλοιπη ευρωζώνη, συνυπάρχουν με ένα σχετικά (με την υπόλοιπη ευρωζώνη) υψηλό ποσοστό φτώχειας, περίπου 20%. Συνοπτικά, τα αίτια είναι τα εξής: σπατάλη της τάξης των αρκετών δισ. ευρώ το χρόνο στις κύριες συντάξεις (πχ. 30.000 μη απογραφέντες συνταξιούχοι ΙΚΑ), υψηλό ποσοστό αναπηρικών συντάξεων, μεγάλη εισφοροδιαφυγή, «ευγενή» ταμεία που χορηγούν υψηλές συντάξεις χωρίς αντίστοιχες εισφορές, αλόγιστη συνταγογράφηση φαρμάκων, κρατικά νοσοκομεία χωρίς διπλογραφικά λογιστικά συστήματα και μηχανοργάνωση, κρατικά περιφερειακά νοσοκομεία που λειτουργούν με πληρότητα κάτω του 50%, υπερτιμολόγηση αναλώσιμων ιατρικών υλικών και συσκευών, έλλειψη συστημάτων ελέγ-

Ö ¡© Ò © ¡ Ò

χου, διοίκησης και οργάνωσης, συνδιοίκηση με συνδικάτα, υψηλά ποσοστά κέρδους φαρμακείων. Γ) Στην υψηλή παράνομη φοροδιαφυγή, αλλά και τη νόμιμη φοροαποφυγή λόγω των ποικίλων εξαιρέσεων, των φοροαπαλλαγών χωρίς κοινωνικό περιεχόμενο, του λαθρεμπορίου καυσίμων (και εξαιτίας του «διπλού» φόρου), του ειδικού καθεστώτος ΦΠΑ στα νησιά, των καθυστερήσεων στην εκδίκαση υποθέσεων φοροδιαφυγής -και τελικά, λόγω της έλλειψης επαρκούς πολιτικής βούλησης για την πάταξη του φαινομένου. Δ) Στις υψηλές αμυντικές δαπάνες (λόγω του περιβάλλοντος ασφαλείας αλλά και της έλλειψης συντονισμού -διακλαδικότητας- μεταξύ των τριών όπλων, καθώς και της απουσίας μεταρρυθμίσεων στην οργάνωση και λειτουργία των ενόπλων δυνάμεων). Ε) Στην αναποτελεσματική διαχείριση πληθώρας δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών (ΔΕΚΟ), στις οποίες το Δημόσιο χορηγούσε αφειδώς κρατικές εγγυήσεις που συνήθως κατέπιπταν, αυξάνοντας το δημόσιο χρέος, καθώς και στην αναποτελεσματική διαχείριση εκατοντάδων δήμων και κοινοτήτων, αλλά και δημοτικών επιχειρήσεων. ΣΤ) Στην απώλεια διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας, κυρίως λόγω των περιορισμών που επιβάλλει το Δημόσιο στην επιχειρηματική δραστηριότητα και τις επενδύσεις, των κλειστών επαγγελμάτων και αγορών, γενικότερα όμως λόγω της κοινωνικής αποστροφής που έχει δημιουργηθεί γύρω από τις έννοιες ανταγωνισμός, αξιοκρατία, ανταγωνιστι-``

Ô© © Ò © ¡ Ò © á © à ©Ô p © ¡© { pá ¡©É © © â © ¡ ¡ à © ¡©ÎÔÊË

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

` κότητα, αριστεία, δημιουργικότητα, επιχειρηματικότητα και παραγωγικότητα. Η χρονική συγκυρία της ελληνικής κρίσης οφείλεται στην αποκάλυψη της πραγματικής διάστασης του προβλήματος, στην κατάρρευση της Lehman Brothers, η οποία οδήγησε σε επανατιμολόγηση των χρηματοπιστωτικών κινδύνων διεθνώς, αλλά και στη μη έγκαιρη λήψη των κατάλληλων μέτρων από την ελληνική κυβέρνηση. Αποτέλεσμα των ανωτέρω παραγόντων είναι ο αποκλεισμός της Ελλάδας από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές και η επιβίωσή της μόνο χάρη στα δάνεια που λαμβάνει από τις χώρες-μέλη της ευρωζώνης, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Η κρίση επεκτείνεται, όμως, και σε άλλες χώρες-μέλη της ευρωζώνης, με αποτέλεσμα το ευρώ να βρίσκεται σε κίνδυνο. Για την επιβίωσή του απαιτείται ριζική αλλαγή των κανόνων της ευρωζώνης σε τρεις κατευθύνσεις: την έκδοση ευρωομόλογου, το ρόλο της ΕΚΤ, η οποία θα πρέπει να δρα και ως ύστατος δανειστής (lender of last resort), καθώς και τη δημοσιονομική ενοποίηση. Το σημερινό δίλημμα για την Ελλάδα είναι το ακόλουθο: παραμονή στην ευρωζώνη και ανάταξη της οικονομίας ή επιστροφή στη δραχμή και οικονομική/κοινωνική καταστροφή; Η σωστή απάντηση είναι προφανώς η ανάταξη μέσα στην ευρωζώνη, με ένα νέο αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο. Πρέπει να δούμε την κρίση ως ευκαιρία: να γκρεμίσουμε το παλιό και να χτίσουμε το καινούργιο. Το νέο αναπτυξιακό πρότυπο πρέπει να διακρίνεται από εξωστρέφεια, αξιοκρατία, κίνητρα, ανταγωνισμό, ανταγωνιστικότητα, δημοσιονομική πειθαρχία μέσω περιορισμού των δαπανών, άνοιγμα κλειστών αγορών και επαγγελμάτων, υψηλότερες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις, ιδιωτικοποιήσεις και αξιοποίηση της αδρανούς δημόσιας περιουσίας. Κύριο χαρακτηριστικό της συνολικής ζήτησης του νέου αναπτυξιακού προτύπου είναι 15% χαμηλότερη κατανάλωση ως προς το ΑΕΠ, 15% υψηλότερες εξαγωγές και επενδύσεις ως προς το ΑΕΠ. Κύριο χαρακτηριστικό της συνολικής προσφοράς του νέου αναπτυξιακού προτύπου είναι η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλότερου τεχνολογικού περιεχομένου και ποιότητας, πλησιέστερα στη διεθνή ζήτηση, καθώς και η έμφαση στο «τρίγωνο της γνώσης»: παιδεία, έρευνα και ανάπτυξη, καινοτομία. Η στροφή προς το νέο αναπτυξιακό πρότυπο απαιτεί, πρώτον, την ενίσχυση της

καινοτόμου επιχειρηματικότητας, την άρση των αντικινήτρων στις επενδύσεις και τη δημιουργία ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας στη βάση μιας διαφανούς εταιρικής σχέσης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, και τέλος, την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων, κυρίως μέσω των ιδιωτικοποιήσεων. Το νέο κοινωνικό πρότυπο πρέπει να διακρίνεται από ίσες ευκαιρίες με έμφαση στην ίση πρόσβαση σε δημόσια αγαθά υψηλής ποιότητας (δημόσια παιδεία, υγεία), δίκαιο φορολογικό σύστημα με καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, δημιουργία διχτυού προστασίας με ανακατανομή κοινωνικών δαπανών: από τη φοροδιαφυγή, τη σπατάλη στην υγεία, την άμυνα, τις ΔΕΚΟ, την τοπική αυτοδιοίκηση και τις υψηλές συντάξεις των «ευγενών ταμείων» (τα οποία, παρεμπιπτόντως, πρέπει να μετατραπούν σε ταμεία καθορισμένων εισφορών με παράλληλη ενίσχυση του λεγόμενου «τρίτου πυλώνα») προς επιδόματα ανεργίας μεγαλύτερης διάρκειας, προς δαπάνες επανεκπαίδευσης εργαζομένων και προς την εγκαθίδρυση ελάχιστου εισοδήματος για την καταπολέμηση της φτώχειας. Πρέπει να προωθήσουμε άμεσα το μετασχηματισμό του κοινωνικού κράτους με έμφαση στην ενίσχυση και αναβάθμιση των μηχανισμών σχεδιασμού και διοίκησης, με στόχο τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και την καλύτερη στόχευση των πολιτικών, έτσι ώστε να απευθύνονται σε εκείνους που έχουν πραγματικά ανάγκη. Οι πόροι που διατίθενται πρέπει να έχουν τα ανάλογα αποτελέσματα. Δεν αρκεί πλέον να νομοθετούμε οριζόντια μέτρα στήριξης. Είναι κρίσιμο να εφαρμόσουμε μια ενεργή διαχείριση της κοινωνικής πολιτικής. Να αξιολογούμε και να επανασχεδιάζουμε με βάση τα αποτελέσματα. Στην ουσία, χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο: περισσότερο ανταγωνισμό, ευελιξία και κινητικότητα, αλλά συγχρόνως ένα δικαιότερο και αποτελεσματικότερο κοινωνικό κράτος. Το νέο κοινωνικό πρότυπο πρέπει να υποβοηθήσει την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού. Περίπου 10%-15% του εργατικού δυναμικού πρέπει να μετακινηθεί από κλάδους εσωστρεφείς, που στηρίζονται στην εγχώρια ζήτηση, προς κλάδους παραγωγής διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών και υπηρεσιών, δηλαδή προς κλάδους που παράγουν εξαγώγιμα προϊόντα και υπηρεσίες, καθώς και υποκατάστατα εισαγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Αν η μετακίνηση αυτή αφεθεί εξολοκλήρου στις δυνάμεις της αγοράς, θα έχει ως αποτέλεσμα υψηλή ανεργία, παρά τις πρόσφατες ρυθμίσεις στην αγορά εργασίας που διευκολύνουν την κινητικό-``

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

`τητα. Το επιχείρημα αυτό θέτει επί τάπητος το ρόλο των κοινωνικών εταίρων και του κράτους. Μπορούμε να αντλήσουμε μαθήματα από τη διεθνή εμπειρία και κυρίως από το πλέον αποτελεσματικό κοινωνικό πρότυπο του κόσμου, το σκανδιναβικό. Τέσσερα χαρακτηριστικά του σκανδιναβικού προτύπου «ευελιξία-ασφάλεια» είναι χρήσιμα για τη μετάβαση από το τρέχον αναπτυξιακό και κοινωνικό πρότυπο στο επόμενο. t ͑ϮЈϰϭϫ ϥ ϣϱϣϩϧϬЃϟ ϥ ϭɀϭЃϟ Ϣϣϫ ϣЃϫϟϧ ϧϢϧЅϰϥϰϟ ϰϵϫ ϟϡϭρών, αλλά γνώρισμα του ανθρώπινου δυναμικού, που διαθέτει μόρφωση, επιμορφώνεται σε διαρκή βάση, μπορεί να μετακινηθεί, να εργάζεται με ευέλικτα συμβόλαια και με συμβάσεις μερικής απασχόλησης, να στηρίζεται σε κοινωνικές υποδομές και υπηρεσίες πρόνοιας, αξιοπρεπή επιδόματα ανεργίας (ασφάλεια), και σε ένα ενιαίο και βιώσιμο ασφαλιστικό σύστημα που δεν εμποδίζει τη μετακίνηση των εργαζομένων από κλάδο σε κλάδο ή από επιχείρηση σε επιχείρηση. t ͅϣІϰϣϮϭϫ ϭ ϣϫϢϣϧϨϰϧϨЅ϶ ϭϧϨϭϫϭϪϧϨЅ϶ Ϩϟϧ ϨϭϧϫϵϫϧϨЅ϶ προγραμματισμός στον οποίο οι στόχοι και τα μέσα επίτευξής τους (μεταξύ των οποίων και οι διαρθρωτικές αλλαγές) τίθενται σε μακροχρόνιο ορίζοντα, είναι αντικείμενο κοινωνικού διαλόγου και της μέγιστης δυνατής ϨϭϧϫϵϫϧϨЂ϶ Ϩϟϧ ɀϭϩϧϰϧϨЂ϶ ϯϱϫϟЃϫϣϯϥ϶ ͅϥϩϟϢЂ ϭϧ Ѕɀϭϧϣ϶ αλλαγές που εξυπηρετούν μακροπρόθεσμους στόχους και είναι απαραίτητες για την προσαρμογή σε νέα συγκριτικά πλεονεκτήματα αποτελούν μέρος ενός συνεκτικού προγράμματος. t ͔ϮЃϰϭϫ ϰϭ ϟϫϟϢϧϟϫϣϪϥϰϧϨЅ ϲϭϮϭϩϭϡϧϨЅ ϯІϯϰϥϪϟ ϰϭ ϭποίο στις σκανδιναβικές χώρες δεν έχει αποτελέσει τροχοπέδη στην οικονομική ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα. t ͔ЁϰϟϮϰϭϫ ϥ ϧϯϳϱϮЂ ϦϣϯϪϧϨЂ ϯϱϡϨϮЅϰϥϯϥ ϰϭ ϨϮЀϰϭ϶ Ϣϧκαίου και η δικαιοσύνη, το αποτελεσματικό εκπαιδευτικό σύστημα, τα οποία, μαζί με το αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος, έχουν δημιουργήσει ισχυρό αίσθημα εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτών και του κράτους, αλλά και μεταξύ των κοινωνικών εταίρων. Εκτός από το σκανδιναβικό κοινωνικό πρότυπο, μαθήματα μπορούν να αντληθούν και από το γερμανικό «κοινωνικό

σ υ μ β ό λ α ι ο » π ρ ο σ α ρ μ ο γ ή ς τ η ς αγ ο ρ ά ς ε ρ γ α σ ί α ς (Kurzarbeit) στην κρίση του 2008-2009: μείωση ωρών εργασίας με αντίστοιχη μείωση μισθού, χωρίς απολύσεις, με κρατική παρέμβαση για την ενίσχυση της απασχόλησης (πχ. μείωση εισφορών κοινωνικής ασφάλισης). Τέλος, μαθήματα μπορούν να αντληθούν και από άλλα διεθνή παραδείγματα κοινωνικής προσαρμογής σε κρίσεις. Στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, οι οικονομικές κρίσεις της δεκαετίας του 1980 διήρκεσαν πολύ, διότι οι κοινωνικές ομάδες προσπάθησαν να επιρρίψουν το κόστος της κρίσης η μία στην άλλη, σε συνθήκες κοινωνικής σύγκρουσης. Αντίθετα, στις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας η κρίση του τέλους της δεκαετίας του 1990 διήρκεσε λίγο, επειδή οι κοινωνικές ομάδες συνεννοήθηκαν μεταξύ τους με το συντονισμό του κράτους και μοίρασαν το κόστος της κρίσης σε κλίμα κοινωνικής συναίνεσης. Τι δεν πρέπει να κάνει το σύγχρονο κοινωνικό κράτος; t ͔ϭ ϨϮЀϰϭ϶ Ϣϣϫ ɀϮЁɀϣϧ ϫϟ ϣɀϧϢϧЈϨϣϧ ϰϥϫ ϧϨϟϫϭɀϭЃϥϯϥ Ϩϭϧνωνικών στόχων μέσω του κρατισμού, δηλαδή μέσω παρωχημένων πολιτικών προσλήψεων στο δημόσιο τομέα, δημιουργίας κρατικών επιχειρήσεων και στρεβλών ελέγχων τιμών. Οι παραγωγικές διαδικασίες και ο μηχανισμός της αγοράς πρέπει να υπακούουν σε κριτήρια αποτελεσματικότητας, ενώ η κοινωνική πολιτική πρέπει να ασκείται με τους τρόπους που προαναφέρθηκαν, ιδιαίτερα μέσω της παροχής υψηλής ποιότητας κοινωνικών υπηρεσιών, του φορολογικού συστήματος και των κοινωνικών επιδομάτων και μεταβιβάσεων. Η προσπάθεια επίτευξης κοινωνικών στόχων μέσω του κρατισμού οδηϡϣЃ ϯϣ ϯɀϟϰЀϩϥ ɀЅϮϵϫ ͅϣϫ ϪɀϭϮϭІϪϣ ϣɀЃϯϥ϶ ϫϟ ϟϡϫϭούμε ότι η τεχνολογική πρόοδος έχει αλλάξει τα δεδομένα στο χώρο των άλλοτε αποκαλούμενων «φυσικών μονοπωλίων». Στο παρελθόν, η τεχνολογία δεν επέτρεπε τον ανταγωνισμό σε αρκετές από αυτές τις υπηρεσίες (πχ. τηλεπικοινωνίες, μεταφορές), λόγω του υψηλού κόστους υποδομής και της έλλειψης εναλλακτικών μεθόδων παροχής υπηρεσιών, γεγονός που σήμερα σε μεγάλο βαθμό δεν ισχύει. t ͐ ɀϟϮϣϪϠϟϰϧϨЅ϶ Ϩϟϧ ϮϱϦϪϧϯϰϧϨЅ϶ ϮЅϩϭ϶ ϰϭϱ ϨϮЀϰϭϱ϶ ϣЃναι απαραίτητος, εξασφαλίζοντας υγιείς συνθήκες αντα-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

γωνισμού, θέτοντας προδιαγραφές ποιότητας και ασφάλειας, προστατεύοντας το περιβάλλον, εποπτεύοντας τις αγορές και μεριμνώντας για την ευστάθειά τους, ειδικά εκείνων του χρηματοπιστωτικού και ασφαλιστικού τομέα. Tα αίτια της κρίσης θέτουν ουσιαστικά ζητήματα εποπτείας, συντονισμού και εταιρικής διακυβέρνησης. Δεν πρέπει, όμως, να αντληθούν λανθασμένα συμπεράσματα και να επιστρέψουμε ή να επιμείνουμε σε μορφές κρατισμού που έχουν αποδειχτεί αναποτελεσματικές και ατελέσφορες. Τα πολιτικά κόμματα και ιδιαίτερα αυτά της κεντροαριστεράς, δεν έχουν αντιληφθεί ότι τα ζητήματα εποπτείας και ελέγχου του χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι σήμερα τα πλέον κρίσιμα, ενώ το κράτος απέτυχε, με ορισμένες σπάνιες εξαιρέσεις, ως επιχειρηματίας και ως ιδιοκτήτης τραπεζών και επιχειρήσεων. Ουδείς εχέφρων μπορεί να ισχυριστεί ότι το κράτος δεν έχει ρόλο σήμερα. Απλά ο ρόλος του δεν πρέπει να είναι αυτός του επιχειρηματία. Το κράτος πρέπει κατ’ αρχάς να ενισχύσει τον επιτελικό του ρόλο που συνίσταται στη χάραξη αναπτυξιακής στρατηγικής σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, στην οργάνωση έρευνας και ανάπτυξης, στην ομαλή λειτουργία των αγορών και του ανταγωνισμού, στην εξασφάλιση της ευστάθειας, της φερεγγυότητας και της ορθής εταιρικής διακυβέρνησης του χρηματοπιστωτικού τομέα με την άντληση των κατάλληλων μαθημάτων από την τρέχουσα κρίση, καθώς και στον έλεγχο επιχειρήσεων που λειτουργούν κάτω από συνθήκες φυσικού μονοπωλίου ή παράγουν δημόσια αγαθά. Επιπρόσθετα, το κράτος πρέπει να διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην αποτελεσματική (δηλαδή, με χαμηλό κόστος) παροχή ποιοτικών κοινωνικών υπηρεσιών, στις οποίες περιλαμβάνονται η παιδεία, η κοινωνική ασφάλιση, η πρόνοια και η υγεία. Στο πλαίσιο αυτό, το κοινωνικό κράτος πρέπει να υποβοηθά τη μετάβαση από το ένα αναπτυξιακό πρότυπο στο επόμενο, ελαχιστοποιώντας το βραχυπρόθεσμο κόστος μετάβασης (το οποίο οφείλεται στην έλλειψη πλήρους κινητικότητας των συντελεστών της παραγωγής -και ιδιαίτερα της εργασίας- και στην υστέρηση προσαρμογής των δεξιοτήτων των εργαζομένων στις αλλαγές της τεχνολογίας και στα νέα συγκριτικά πλεονεκτήματα

της χώρας) και παρέχοντας τη «γέφυρα» μεταξύ του βραχυπρόθεσμου κόστους και του μακροπρόθεσμου οφέλους. Η Ελλάδα πρέπει να παρουσιάσει το δικό της δεκαετές αναπτυξιακό πρόγραμμα, το οποίο πρέπει, μεταξύ άλλων, να περιέχει τους κλάδους που παρουσιάζουν δυναμικά συγκριτικά πλεονεκτήματα, τους τομείς στους οποίους θα γίνουν επενδύσεις και ποσοτικοποίηση των ωφελειών που θα προέλθουν από τις διαρθρωτικές αλλαγές που πραγματοποιούνται σήμερα και από την αξιοποίηση της κρατικής περιουσίας. Με τον τρόπο αυτό θα σηματοδοτήσει ότι έχει σχέδιο εξόδου από την κρίση και ότι διαθέτει μέσα, για να επιτύχει τους στόχους της. Διαθέσιμες οικονομικές έρευνες δείχνουν ότι το τετράπτυχο: α) πόροι ΕΣΠΑ μαζί με ιδιωτικές επενδύσεις, β) αξιοποίηση κρατικής περιουσίας και ιδιωτικοποιήσεις, γ) δημοσιονομική πειθαρχία με μείωση κρατικής σπατάλης, και δ) απελευθέρωση αγορών, επαγγελμάτων και άρση των εμποδίων στις επενδύσεις και την επιχειρηματική δραστηριότητα, παρέχει ένα επαρκές πλαίσιο για την ανάταξη της οικονομίας. Για να μην μείνει, όμως, αυτό το τετράπτυχο ως άσκηση επί χάρτου, πρέπει να εξασφαλιστούν συνθήκες υλοποίησής του. Οπου η δημόσια διοίκηση αδυνατεί να το υλοποιήσει, πρέπει η κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει τις υπηρεσίες του ιδιωτικού τομέα -μέσω outsourcing. Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα της επόμενης περιόδου είναι η διαχείριση των πολιτικών προσδοκιών. Ευρύτερα κοινωνικά στρώματα πλήττονται από την κρίση, την ανεργία, τις περικοπές και τα φορολογικά μέτρα. Οι άνεργοι προσεγγίζουν το 20%. Η μεσαία τάξη δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί, όπως παλαιότερα, τις υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας του ιδιωτικού τομέα. Θα διεκδικήσει το μερίδιό της στα δημόσια αγαθά που μέχρι τώρα στήριζε με τους φόρους που κατέβαλε αλλά δεν απολάμβανε. Σήμερα, απαιτείται ένας ριζικός μετασχηματισμός του κράτους με επικέντρωση στον πυρήνα του: στις επιτελικές, εποπτικές και κοινωνικές λειτουργίες. Ας σχεδιάσουμε αυτό το μετασχηματισμό τώρα, εφαρμόζοντας τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις με συστηματικότητα. Εάν το πράξουμε, η οικονομική κρίση θα μετατραπεί σε ευκαιρία. Εάν δεν το πράξουμε, η οικονομική κρίση θα μετατραπεί σε βαθιά και μακροχρόνια κοινωνική κρίση.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις, ούτε (πλέον) δανεικά Ö ¡© pà ¡©Ð ¢ ä

ο 2012 είναι πολύ σημαντική χρονιά, τόσο για την ελληνική οικονομία, όσο και για την κοινωνία. Βρισκόμαστε στη μέση μιας τεράστιας προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, με μια κοινωνία που υφίσταται το κόστος της προσαρμογής, χωρίς να βλέπει το οποιοδήποτε όφελος. Υπάρχει, επίσης, μεγάλη πολιτική αβεβαιότητα ενώ η χώρα βαδίζει προς εκλογές, με το πολιτικό σύστημα να παραμένει αδρανές μπροστά στα μηνύματα των καιρών. Η ελληνική οικονομία συρρικνώνεται καθώς εισερχόμαστε στην πέμπτη συνεχή χρονιά ύφεσης. Το τραπεζικό σύστημα υφίσταται πρωτοφανείς αναταράξεις λόγω της απώλειας καταθέσεων και των επισφαλειών που συνεχίζουν να συσσωρεύονται. Παρόλα αυτά, υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για σημαντική βελτίωση και προκοπή στο μέλλον. H εμπιστοσύνη των πολιτών προς τις τράπεζες παραμένει, παρά την κρίση. Οι τράπεζες διαθέτουν υψηλή κεφαλαιακή επάρκεια εν σχέσει και με άλλες τράπεζες της ευρωζώνης. Η απομείωση των κρατικών ομολόγων στο χαρτοφυλάκιο των τραπεζών λόγω της αποφασισθείσας μεγάλης μείωσης της ονομαστικής αξίας του δημόσιου χρέους οδηγεί σε επανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών με κεφάλαια προερχόμενα από τη χρηματοδοτική βοήθεια προς την Ελλάδα, ώστε να συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν με αποτελεσματικότητα τις προκλήσεις της κρίσης. Ισχυρές τράπεζες με ισχυρές διοικήσεις είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να στηριχτούν οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά στη δύσκολη αυτή συγκυρία. Οποιαδήποτε προσπάθεια να αλλοιωθεί ο ιδιωτικός χαρακτήρας της διοίκησης και της ιδιοκτησίας των τραπεζών είναι αντιπαραγωγική και θα επηρεάσει αρνητικά την ήδη τρωθείσα εμπιστοσύνη στην οικονομία.

Η χώρα μας διαθέτει μεγάλες ευκαιρίες για ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που γίνονται αργά ή γρήγορα θα αποδώσουν καρπούς. Στο τέλος της προσπάθειας, θα έχουμε μια Ελλάδα με οικονομία που δεν θα έχει να ζηλέψει τίποτα από άλλες, ανταγωνιστική και με εξαγωγικό κυρίως προσανατολισμό. Μια οικονομία που θα διευκολύνει και δεν θα εμποδίζει την οικονομική δραστηριότητα, ενώ θα υποδέχεται και δεν θα διώχνει ξένες επενδύσεις. Μία οικονομία, στην οποία ο νόμος εφαρμόζεται με ισονομία και αποτελεσματικότητα. Μια οικονομία στην οποία οι νέοι βρίσκουν δουλειά και δεν αναγκάζονται να μεταναστεύσουν. Μια οικονομία με ένα σταθερό φορολογικό σύστημα που διασφαλίζει την ισοπολιτεία, χωρίς διαφθορά και διασπάθιση δημοσίου χρήματος. Μπορεί όλα αυτά να μην είναι προφανή σήμερα, αλλά για όλα αυτά γίνεται η προσπάθεια προσαρμογής. Η χώρα δεν μπορεί πλέον να πορεύεται με έναν στους τέσσερεις εργαζόμενους να απασχολούνται στο δημόσιο τομέα για τον απλό λόγο ότι αυτό δημιουργεί σπατάλη πόρων, κακοδιαχείριση και διαφθορά. Το καθήκον μιας δίκαιης κοινωνίας είναι, βέβαια, να μην πληρώσουν το λογαριασμό οι οικονομικά αδύνατοι. Απαιτείται, κατά συνέπεια, η αποτελεσματική πάταξη της φοροδιαφυγής, όχι μόνον για να ικανοποιηθεί το κοινόν περί δικαίου αίσθημα αλλά και να υπάρξουν πόροι για να καλυφθεί το κόστος προσαρμογής. Πρέπει να δοθούν οι ευκαιρίες στον ιδιωτικό τομέα να ξεκινήσει νέες δουλειές, να κάνει νέες επενδύσεις και να προσφέρει εργασία σε όλους. Μόνο έτσι θα αντιμετωπιστεί η ανεργία και θα ξαναρχίσει η ανάπτυξη. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Δεν θα υπάρχουν πλέον δανεικά.

Ô© © pà © Ð ¢ ä © á © ¡ ä © äp ¡ © © KOG@©!@MJ

Προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα Ö ¡©Ð Ò ©Ö pÒ¢

Ô© ©Ð Ò © Ö pÒ¢© á © { â © © ¡ ä © äp ¡ © ¡© Ôpá ¡©ÔÖË

τον επιχειρηματικό στίβο το να αλλάζεις ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν στο περιβάλλον είναι καθημερινή πρακτική. Ξεχωρίζουν αυτοί που προλαμβάνουν τις εξελίξεις και σχεδιάζουν με μακρινό ορίζοντα. Οταν τα δεδομένα δυσκολεύουν ή υπάρχουν ανατροπές, ανασυντάσσουν δυνάμεις και ξεδιπλώνουν νέα στρατηγική. Πολλά λέγονται και θα ακουστούν ακόμη για τις αιτίες της σημερινής κρίσης στη χώρα μας. Ενα δυσκίνητο και τεράστιο κράτος που χτίστηκε χρόνο με το χρόνο επάνω σε πελατειακές σχέσεις και περιορίστηκε στην (κακο)διαχείριση των κοινοτικών κονδυλίων; Η ανύπαρκτη παραγωγή; Οι υπερβολές από το χρηματοπιστωτικό σύστημα που οδήγησαν νοικοκυριά και επιχειρήσεις σε υπερχρέωση; Οι πολίτες που αφέθηκαν σε μία επίπλαστη ευημερία; Το συμπέρασμα για τον ακριβοδίκαιο επιμερισμό ευθυνών ανήκει στο σύγχρονο ιστορικό, ενώ το έργο της αποκατάστασης σε όλους μας. Τα συμπτώματα της κρίσης εκτός από πρωτοσέλιδα σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πλέον ορατά στην καθημερινότητά μας: δυσβάστακτο χρέος για το κράτος και τους πολίτες, ανεργία που απειλεί το ένα πέμπτο των εργαζομένων, κοινωνική αναταραχή και αύξηση της εγκληματικότητας, έλλειψη ρευστότητας στην αγορά. Η ανοικοδόμηση απαιτεί σκληρή δουλειά, κόστος και χρόνο, ενώ το διάστημα της προσαρμογής θα είναι επίπονο. Βασική προϋπόθεση είναι να ξεχάσουμε ό,τι ξέραμε μέχρι σήμερα και να προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα, αλλάζοντας εξολοκλήρου τη νοοτροπία και την πρακτική μας. Η εικονική πραγματικότητα των προηγούμενων ετών έχει παρέλθει δίνοντας τη θέση της στη σκληρή δουλειά, στην αμοιβή βάσει προσφοράς και στη συλλογικότητα. Για αυτό και η σημερινή διαχείριση της κρίσης χρειάζεται όραμα, σχεδιασμό και μακρόπνοους στόχους. Η διόρθωση των ελλειμμάτων και η αποκλιμά-

κωση του δημόσιου χρέους δεν αρκούν ως δικαιολογία για τις θυσίες που απαιτούνται, αλλά πρέπει να συνοδεύονται με προοπτική για κάτι καλύτερο. Το στοίχημα της αλλαγής του κράτους προαπαιτεί την επανάκτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών. Ενα πολύ μικρότερο και αποτελεσματικότερο κράτος με χρηστή διακυβέρνηση, διαφάνεια, δίκαιη κατανομή της φορολογίας, σχεδιασμένο για να υπηρετεί και όχι να ταλαιπωρεί τον πολίτη -ένα πραγματικό κράτος δικαίου- δεν είναι εφικτό από τη μία ημέρα στην άλλη. Υπάρχουν όμως quick wins, όπως η αναβάθμιση των υπηρεσιών που παρέχουν οι διαδικασίες και οι λειτουργοί του κράτους στους πολίτες, ελάχιστη υποχρέωση προς την κοινωνία, χωρίς την αποδοχή της οποίας η προσπάθεια ανοικοδόμησης δεν θα τελεσφορήσει. Στην ίδια κατηγορία ανήκει και η διασφάλιση ότι η γραφειοκρατία δεν θα σταθεί εμπόδιο στους άμεσους στόχους της χώρας. Οι μηχανισμοί που υπάρχουν δεν είναι ικανοί να υλοποιήσουν το μετασχηματισμό του κράτους. Η καλή και ικανή διοίκηση δεν επαρκεί χωρίς το ανθρώπινο δυναμικό που με τα σωστά πλέον κίνητρα θα κάνει πράξη τις στρατηγικές κατευθύνσεις. Η συναίνεση και ομαδικότητα που έχουν εκλείψει θα πρέπει να επανέλθουν και στην πολιτική ζωή, κάτι που θα απαιτηθεί και από το ενδεχόμενο κυβερνήσεων συνεργασίας για το επόμενο διάστημα. Σε πολλά επίπεδα το κράτος έχει να διδαχθεί από το παράδειγμα των επιτυχημένων επιχειρήσεων. Τέτοια είναι η περίπτωση της COSMOTE που αποτελεί πρότυπο ανάπτυξης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο -η εταιρεία είναι πρώτη μεταξύ των πρώτων στην Ευρώπη- χάρη στη δυνατή και δεμένη διοικητική της ομάδα και στην αποτελεσματικότητα των ανθρώπων της. Η επιχειρηματικότητα δεν έχει την πολυτέλεια, αλλά ούτε και της αρμόζει να περιμένει τις εξελίξεις. Ούτε χρειάζεται κατεύθυνση πολιτικής από το εξωτερικό και τους εταίρους, καθώς οι δυνατότητες για

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

την ανάπτυξη στην Ελλάδα μάς είναι γνωστές: εξωστρέφεια, τουρισμός σε συνδυασμό με τις κατάλληλες υποδομές (θαλάσσιες μεταφορές, μαρίνες), νέα ενέργεια, τεχνολογία, βιολογικές καλλιέργειες, αλλά και μεταφορές και logistics κοκ. Οι δυνατότητες αυτές μαζί με τον κανόνα προσφορά-ζήτηση και όχι η προοπτική επιχορήγησης κινούν πλέον και την αναδυόμενη νέα επιχειρηματικότητα. Ανασυντάσσοντας δυνάμεις, οι μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις έχουν ήδη μπει σε τροχιά μετασχηματισμού. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του ΟΤΕ, του πρώην κρατικού μονοπωλίου που αποτέλεσε μικρογραφία της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Η προσπάθεια που ξεκίνησε στην εταιρεία λίγα χρόνια πριν και συνεχίζεται σήμερα αποβλέπει στον εκσυγχρονισμό της και στην ανάδειξη της πραγματικής της δυναμικής. Μεταξύ άλλων, με καλύτερα προϊόντα και υπηρεσίες, αποτελεσματικότερη οργάνωση και λειτουργία, λιγότερη γραφειοκρατία και καθυστερήσεις. Το χαρτοφυλάκιο του μετασχηματισμού του ΟΤΕ συμπληρώνεται με την καλλιέργεια μιας κουλτούρας που επιβραβεύει τους καλύτερους και το κυριότερο ίσως, την αλλαγή στον τρόπο που σκεφτόμαστε, όπου το όραμα, οι στόχοι και οι ευθύνες αφορούν όλους. Η επόμενη ημέρα για όλους μας θα βασιστεί πάνω στην επιχειρηματικότητα για τη διατήρηση της απασχόλησης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, την τροφοδότηση της οικονομίας με επενδύσεις, ακόμη και την απόδοση μερίσματος στην κοινωνία ή τις απαραίτητες συμπράξεις με το μικρότερο δημόσιο τομέα. Οι ελληνικές επιχειρήσεις, έχοντας αποδείξει εν μέσω αγκυλώσεων ότι μπορούν να είναι ανταγωνιστικές, θα συνεχίσουν αυτό που ξέρουν να κάνουν μέσα από τον επαγγελματισμό στις υπηρεσίες, την επένδυση στην καινοτομία, τη σκληρή δουλειά, την αξιοκρατία και την ομαδικότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ανταγωνιστικότητας είναι η αγορά κινητής τηλεφωνίας που, παρά τα εμπόδια από ένα γραφειοκρατικό και αναποτε-

λεσματικό νομικό πλαίσιο για την αδειοδότηση των δικτύων, ξεχωρίζει για την ανάπτυξή της, τις υψηλού επιπέδου υπηρεσίες σε συνδυασμό με τις χαμηλές τιμές για τον καταναλωτή. Το 2010 ο κλάδος συμμετείχε στο ΑΕΠ με 3.645 εκατ. ευρώ, ποσοστό 1,6%, ενώ τα εισοδήματα που δημιουργεί μαζί με τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα ανέρχονται σε 3,5% του ΑΕΠ. Η συνεισφορά θα ήταν μεγαλύτερη με μεταβολές στη φορολογία και το θεσμικό πλαίσιο. Αντίστοιχη δυναμική μπορεί να ξεκλειδωθεί και από την ανάπτυξη της σταθερής ευρυζωνικότητας και των σχετικών υπηρεσιών από βιώσιμους παρόχους όπως ο ΟΤΕ. Οι αγορές θα πρέπει να αφεθούν ελεύθερες να λειτουργήσουν χωρίς κανόνες στρέβλωσης που τιμωρούν την επιτυχία και πνίγουν εντέλει την ανάπτυξη και τον ίδιο τον ανταγωνισμό. Ο εκσυγχρονισμός του πλαισίου λειτουργίας των επιχειρήσεων και ό,τι απαιτείται για τη στήριξη των επενδύσεων πρέπει να προχωρήσει αμελλητί. Δεν αρκεί να μιλάμε μόνο για ριζικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την ανάπτυξη. Δεν αρκούν τα ευχολόγια. Η επιχειρηματικότητα είναι το μέλλον που θα οδηγήσει τη χώρα σε χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Θα δημιουργήσει μια δυνατή αλυσίδα αξίας όπου τα οφέλη από την ανάπτυξη δεν θα είναι προνόμιο μιας ελίτ, αλλά κτήμα όλων, καθώς με το χρόνο, το νέο κοινωνικό κράτος θα ενισχύεται μέσα από τις υπεραξίες των πλεονασμάτων από την οικονομία. Μέσα από τις αδιαμφισβήτητες δυσκολίες στις οποίες μας υποβάλλει η παρούσα κατάσταση, μας δίνει, παράλληλα, μια μοναδική ευκαιρία: να επαναπροσδιοριστούμε σε όλα τα επίπεδα. Περνώντας από το στενά ατομικό με το οποίο πορευτήκαμε για πολλές δεκαετίες, στο συλλογικό, μπορούμε, ως οργανωμένα σύνολα και μονάδες, να πιέσουμε για τις αλλαγές που θέλουμε να δούμε, να χτίσουμε από την αρχή -όπου είναι απαραίτητο- και να ξεκινήσουμε επιτέλους να παράγουμε έργο, συλλογικό.

Μία ξεχωριστή διάκριση

Ολοι οι βραβευθέντες με τον υπουργό Ανάπτυξης κ. Χρυσοχοϊδη, τον πρόεδρο του ΕΒΕΑ κ. Κωνσταντίνο Μίχαλο και τον πρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας κ. Αντώνη Σαμαρά.

ε μία λαμπρή τελετή που πραγματοποιήθηκε στο κατάμεστο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, απονεμήθηκαν τα βραβεία ΕΒΕΑ για το 2011. Τα βραβεία αυτά αποτελούν την κορυφαία εκδήλωση της επιχειρηματικότητας και απονέμονται εδώ και 15 χρόνια σε επιχειρήσεις που συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, των εξαγωγών, της απασχόλησης και της καινοτομίας. Και παρόλο που το ευρύτερο κλίμα κάθε άλλο παρά μπορεί να θεωρηθεί ευνοϊκό για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, η εκδήλωση αυτή ήρθε να μας θυ-

O διευθύνων σύμβουλος της Attica Ventures κ. Γιάννης Παπαδόπουλος και ο οικονομικός διευθυντής της Attica Ventures κ. Σωτήρης Χήνος παραλαμβάνουν το βραβείο από τον υπουργό Ανάπτυξης κ. Χρυσοχοϊδη και τον πρόεδρο του ΕΒΕΑ κ. Μίχαλο.

μίσει ότι υπάρχουν ξεχωριστά παραδείγματα επιχειρήσεων που μπορούν και αναπτύσσονται ακόμη και σε τόσο δύσκολες συνθήκες. Ενα από τα σημαντικότερα βραβεία, αυτό της αύξησης της απασχόλησης, απονεμήθηκε στην Attica Ventures Α.Ε. που ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 2003 από την Attica Bank και στελέχη της αγοράς, με επικεφαλής τον διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρείας, κ. Ιωάννη Παπαδόπουλο, και έχει σαν αντικείμενο τη Διαχείριση Αμοιβαίων Κεφαλαίων Επιχειρηματικών Συμμετοχών (ΑΚΕΣ - venture capital fund management). Η Attica Bank,

η τράπεζα των μηχανικών, υπήρξε η πρώτη τράπεζα που συμμετείχε σε ΑΚΕΣ και που δημιούργησε μία εξειδικευμένη θυγατρική εταιρεία διαχείρισης ΑΚΕΣ. H εταιρεία, η οποία θεωρείται πρωτοπόρος στη συγκεκριμένη αγορά στην Ελλάδα και μία από τις καλύτερες εταιρείες διαχείρισης κεφαλαίων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, διαχειρίζεται σήμερα κεφάλαια συνολικού ύψους 65 εκατ. ευρώ. Από το Μάρτιο του 2004 διαχειρίζεται το Zaitech Fund ΑΚΕΣ -αξίας 40 εκατ. ευρώ- με επενδυτές την Attica Bank και το ΤΑΝΕΟ -Ταμείο Ανάπτυξης Νέας Οικονομίας-, που διαχειρίζεται με ιδιαίτερη επιτυχία κεφάλαια ξένων και Ελλήνων θεσμικών επενδυτών. Από τον Οκτώβριο του 2010, η εταιρεία διαχειρίζεται και το Zaitech Fund II, ΑΚΕΣ αρχικού κεφαλαίου 25 εκατ. ευρώ, με επενδυτές την Attica Bank και ιδιώτες θεσμικούς επενδυτές. Η συμβολή των επενδυτών ήταν ιδιαίτερα σημαντική για την ανάπτυξη της εταιρείας. Οπως τόνισε και ο διευθύνων σύμβουλος της Attica Ventures, κ. Γιάννης Παπαδόπουλος, κατά την ομιλία του στην τελετή βράβευσης: «Οι επενδυτές μας είναι αυτοί που μας έδωσαν τη δυνατότητα να διοχετεύσουμε σημαντικά κεφάλαια σε ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το πιο σημαντικό, όμως, όλων για τους επενδυτές μας ήταν και είναι η αμέριστη υποστήριξη, εμπιστοσύνη και συνεργασία μαζί τους 7 χρόνια τώρα, πράγμα ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδομένα». Στόχος της εταιρείας από την ίδρυση της μέχρι σήμερα παραμένει η ενίσχυση της επι-

χειρηματικότητας μέσω της πραγματοποίησης επενδύσεων σε καινοτόμες μικρομεσαίες ελληνικές επιχειρήσεις που βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης και έχουν διακριτό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, ανεξάρτητα από την αγορά στην οποία δραστηριοποιούνται. Μέχρι σήμερα η Attica Ventures έχει επενδύσει μέσω αυξήσεων κεφαλαίου, περισσότερα από 35 εκατ. ευρώ σε δώδεκα ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις και έχει καταστεί ένας εκ των βασικών μετόχων των εταιρειών αυτών. Οι επιχειρήσεις αυτές δραστηριοποιούνται σε διάφορους κλάδους της οικονομίας (ενέργεια-ΑΠΕ, τρόφιμα, ποτά, green projects, υγεία, logistics, τηλεπικοινωνίες, πληροφορική, βιομηχανική καινοτομία), ενώ οι επενδύσεις έγιναν με στόχο την ενίσχυση των αναπτυξιακών τους πλάνων και της ανταγωνιστικότητας τους στην ελληνική, αλλά και τη διεθνή αγορά. Ιδιαίτερη αναφορά στις εταιρείες που επένδυσε η Attica Ventures έκανε και ο διευθύνων σύμβουλος, κ. Γιάννης Παπαδόπουλος, τονίζοντας: «Τα λεφτά, βέβαια, για να πιάσουν τόπο έπρεπε να επενδυθούν. To βραβείο αυτό, λοιπόν, πέρα από τους επεν-

Ο διευθύνων σύμβουλος της Attica Ventures κ. Γιάννης Παπαδόπουλος, ο πρόεδρος της Attica Bank κ. Ιωάννης Γαμβρίλης και ο οικονομικός διευθυντής της Attica Ventures κ. Σωτήρης Χήνος.

δυτές μας, αντανακλά και τις 12 ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις στις οποίες επενδύσαμε, και ιδιαίτερα τους ανθρώπους τους, επιχειρηματίες και στελέχη που σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες υλοποίησαν και υλοποιούν σημαντικά επιχειρηματικά σχέδια.» Αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιχειρήσεις στις οποίες έχει επενδύσει η Attica Ventures έχουν πραγματοποιήσει με τη συνδρομή των κεφαλαίων της σημαντικές επενδύσεις που ξεπερνούν συνολικά τα 150 εκατ. ευρώ διοχετεύοντας σημαντική ρευστότητα στην αγορά, έχουν αυξήσει τις θέσεις εργασίας δημιουργώντας περισσότερες από 800 άμεσες νέες θέσεις εργασίας (χωρίς να υπολογίζεται η θετική επίδραση στην απασχόληση προμηθευτών και εταιρειών που χρησιμοποιήθηκαν στην υλοποίηση αυτών των επιχειρηματικών σχεδίων), έχουν πετύχει σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης και έχουν κερδίσει πλήθος επιχειρηματικών βραβείων. Τέσσερις από αυτές είναι εισηγμένες στην Εναλλακτική Αγορά του Χρηματιστηρίου Αθηνών (Foodlink, mastihashop, Performance Technologies, Doppler). Η απονομή του βραβείου αύξησης της α-

πασχόλησης για πρώτη φορά σε μία εταιρεία διαχείρισης venture capital αναδεικνύει με τον πλέον σαφή τρόπο την αξία, τη σημασία και τη συμβολή που μπορούν να έχουν οι εταιρείες διαχείρισης venture capital στην οικονομική ανάπτυξη και τη διάχυση του πλούτου σε περισσότερους συντελεστές της παραγωγής, με όρους ανταγωνιστικούς και όχι επιδοματικούς. Η εταιρεία διοχετεύει κεφάλαια στην επιχειρηματικότητα, τα οποία συμβάλλουν άμεσα και έμμεσα στην αύξηση των θέσεων απασχόλησης στις επιχειρήσεις που επενδύουν, στην αύξηση των εσόδων για τα ασφαλιστικά ταμεία, στην κερδοφορία των συμμετοχών τους και επομένως στην αύξηση του πλούτου των εργαζομένων και των μετόχων, καθώς και στην αύξηση των φορολογικών εσόδων για το κράτος. Αυτό είναι το ιδιαίτερα σημαντικό και ευρύτερο κοινωνικό πλεόνασμα που στην πορεία των χρόνων δημιούργησε η Attica Ventures και μπορούν να δημιουργούν οι εταιρείες διαχείρισης venture capital, συμβάλλοντας με τις επενδύσεις τους στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας ελληνικών επιχειρήσεων.

PUBLI

Ο διευθύνων σύμβουλος της Attica Ventures κ. Γιάννης Παπαδόπουλος.

Σταθερά στο δρόμο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων Ö ¡© á © â ¡

Ô© © á © â © á © { à © ¡ ä © äp ¡ © ©Ë à ©Ö Ò{ ¢ © ÉË© ©{ â © © ©Ë à © É à ©ÉË

ο 2012 βρίσκει την ελληνική οικονομία σε μια εξαιρετικά κρίσιμη καμπή. Η χώρα εισέρχεται στον τρίτο χρόνο υλοποίησης του προγράμματος οικονομικής εξυγίανσης, τις δεσμεύσεις του οποίου καλείται πλέον να εφαρμόσει άμεσα και χωρίς παρεκκλίσεις, λειτουργώντας σε ένα εθνικό και διεθνές περιβάλλον πολύ πιο δυσμενές και αβέβαιο από ό,τι την προηγούμενη χρονιά. Είναι πλέον κατανοητό σε όλους ότι το πρόβλημα της κρίσης χρέους δεν είναι μόνο ελληνικό, ούτε αφορά μόνο τις χώρες με μακροοικονομικές ανισορροπίες. Η επιστροφή σε ομαλή πορεία εξαρτάται πρωτίστως από την προσήλωσή μας στην εφαρμογή των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής και στην υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που η χώρα έχει ανάγκη, ώστε να επανέλθουμε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και να ανακτήσουμε την αξιοπιστία μας. Εξαρτάται όμως και από τις αποφάσεις και τα μέτρα που θα ληφθούν σε διεθνές επίπεδο. Η αυξημένη αβεβαιότητα ως προς τη δυνατότητα επιτυχούς συστράτευσης των χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης, αποτελεί σημαντική πρόκληση για το 2012, η οποία θα καθορίσει την πορεία τόσο της ευρωπαϊκής όσο και της ελληνικής οικονομίας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πρόσφατες αποφάσεις του Eurogroup εμπνέουν αισιοδοξία για την εύρεση κοινής λύσης που θα ενισχύσει το ευρώ και τις οικονομίες της ευρωζώνης. Σε ό,τι αφορά στην εγχώρια οικονομική πολιτική, οι όποιες ατελέσφορες προσπάθειες αποκατάστασης της δημοσιονομικής ισορροπίας την προηγούμενη χρονιά δεν πρέπει να μας απογοητεύουν, αλλά αντίθετα να αποτελέσουν ισχυρότερο κίνητρο για το 2012. Στη χρονιά αυτή, παρόλο που θα κληθούμε να λειτουργήσουμε και πάλι σε ένα περιβάλλον ύφεσης και κοινωνικής κόπωσης, η επίτευξη των φιλόδοξων στόχων δημοσιονομικής σύγκλισης αποτελεί πρωταρχική προϋπόθεση ανάκαμψης. Το θετικό είναι ότι υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας, καθώς η υλοποίηση των αναγκαίων μέτρων για τη μείωση της φοροδιαφυγής, τη διαχείριση των κρατικών δαπανών και την αποδοτικότερη λειτουργία των φορέων του Δημοσίου θα μειώσει σημαντικά το έλλειμμα και θα ενισχύσει ταυτόχρονα την ανταγωνιστικότητα. Σημαντική πρόκληση θα αποτελέσει επίσης και η διαχείριση του αρνητικού κλίματος στην αγορά και των κοινωνικών επιπτώσεων της παρατεταμένης ύφεσης. Η αύξηση της ανεργίας, η μείωση μι-

σθών και η αύξηση της φορολογίας δοκίμασαν νοικοκυριά και επιχειρήσεις, οδήγησαν στη μείωση της αγοραστικής δύναμης, συρρικνώνοντας την κατανάλωση και μειώνοντας δραστικά το βιοτικό επίπεδο. Η επίτευξη κοινωνικών και πολιτικών ισορροπιών θα αποτελέσει ένα μεγάλο στοίχημα αναστροφής του κλίματος για το 2012. Ειδικότερα για την ανταγωνιστικότητα, θα απαιτηθεί μεγαλύτερη ακόμη προσπάθεια στον τομέα της εξωστρέφειας και κυρίως σε κλάδους που υπάρχει μεγάλη ζήτηση, όπως ο τουρισμός, η ενέργεια και η ναυτιλία. Καθοριστικής σημασίας θα είναι το έτος και για το τραπεζικό σύστημα. Τα τελευταία τρία χρόνια, οι ελληνικές τράπεζες βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας κυρίως λόγω του αποκλεισμού τους από τις διεθνείς αγορές άντλησης κεφαλαίων μετά τις αλλεπάλληλες υποβαθμίσεις της πιστοληπτικής τους ικανότητας που ακολούθησαν τις αρχικές αντίστοιχες υποβαθμίσεις της χώρας μας. Το πρόβλημα εντάθηκε με την εκροή καταθέσεων που παρατηρήθηκε το προηγούμενο διάστημα και την αύξηση των προβλέψεων λόγω της χειροτέρευσης των δεικτών ποιότητας των δανειακών χαρτοφυλακίων. Μετά και την ολοκλήρωση του προγράμματος ανταλλαγής ομολόγων PSI, στόχος είναι να έχουν διατηρήσει οι τράπεζες ικανοποιητικούς, δεδομένων των συνθηκών, δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας, γεγονός που θα αποτελέσει τη βάση για τη μετέπειτα πορεία τους και τη σταδιακή απεξάρτηση από τη στήριξη κυρίως της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του ελληνικού Δημοσίου. Σε συνθήκες πρωτόγνωρες και δύσκολες, η ελληνική οικονομία και η ελληνική κοινωνία δεν έχουν άλλη επιλογή από την εξέλιξη και την προσαρμογή στα νέα δεδομένα. Για να πετύχουμε, χρειάζεται πραγματική προσπάθεια, υπευθυνότητα και συστράτευση όλων, προκειμένου αυτή η εξέλιξη να οδηγήσει σύντομα τη χώρα σε πορεία ανάκαμψης. Να προχωρήσουμε στις φιλόδοξες τομές που θα μας επιτρέψουν να διαμορφώσουμε υγιείς βάσεις στο δημόσιο όσο και τον ιδιωτικό τομέα, να άρουμε στρεβλώσεις που εμποδίζουν την αποδοτική κατανομή των παραγωγικών πόρων, να ανακτήσουμε την αξιοπιστία μας στις αγορές και τελικά να επωφεληθούμε από τις ευκαιρίες που θα προκύψουν στο νέο διεθνές περιβάλλον. Πιστεύω ακράδαντα ότι ως χώρα και ως κοινωνία έχουμε όλες τις δυνάμεις, τα χαρακτηριστικά, αλλά και τη θέληση για να ξεπεράσουμε τα προβλήματα και να ανακτήσουμε την επιθυμητή ισορροπία σε όλους τους τομείς.

δραστηριότητες, τομείς, κλάδοι

Η Ελλάδα σε

αριθμούς

ΛΙΓΑ ΠΡΩΤΑ ΛΟΓΙΑ… Η ελληνική οικονομία, και φυσικά η κοινωνία, βρίσκονται ίσως στην πιο κρίσιμη φάση της σύγχρονης ιστορίας τους. Η κρισιμότητα της περιόδου δεν έγκειται τόσο στο βάθος και τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, όσο στην αναγκαιότητα να τεθούν άμεσα οι προϋποθέσεις για ένα νέο κοινωνικοοικονομικό υπόδειγμα, στο οποίο η σημερινή νέα γενιά θα καταφέρει να ξεχρεώσει τις προηγούμενες και να διαμορφώσει τις συνθήκες και δομές ευημερίας και προόδου για τις επόμενες. Και αυτή η προσπάθεια καθίσταται ακόμη πιο δύσκολη, διότι πρέπει να συντελεστεί σε συνθήκες παρατεταμένης ύφεσης, αποκλεισμού από τις διεθνείς χρηματοδοτικές αγορές, υποχρεωτικής δημοσιονομικής προσαρμογής και ευρύτερης θεσμικής και οικονομικής αστάθειας στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Βέβαια, εάν δεν είχαν προκύψει και διαμορφωθεί αυτές οι συνθήκες, ίσως τότε να μην ήταν τόσο αναγκαία η αλλαγή του υποδείγματος, επιτρέποντας στη χώρα να συνεχίζει να διογκώνει ακάθεκτη τις «φούσκες» της. Κάποια στιγμή, όμως, θα ερχόταν μία διεθνής χρηματοοικονομική αστάθεια που θα έκλεινε τις στρόφιγγες φτηνής (λόγω του ευρώ) χρηματοδότησης ή μία επιδείνωση της διεθνούς οικονομικής δραστηριότητας που θα ενέτεινε τις εγχώριες παραγωγικές αδυναμίες. Αμφότερα, λοιπόν, εμφανίστηκαν μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2007. Τα «απόνερα» της χρηματοπιστωτικής κρίσης έφτασαν και στην ελληνική οικονομία, καταδεικνύοντας τα δύο θεμελιώδη συστατικά της μη βιωσιμότητας του ελληνικού αναπτυξιακού υποδείγματος: το υψηλό δημόσιο χρέος και το μεγάλο έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, στο οποίο η τρομακτική και διαχρονική διόγκωση του πρώτου επιχειρούσε να καλύψει και να αντισταθμίσει τη συνεχή διεύρυνση του δεύτερου. Η εξέλιξη αμφότερων των μεγεθών φαντάζει συμπληρωματική, αφού το κράτος, για να «επουλώσει» τις επιπτώσεις της χαμηλής ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας (συνεχώς διευρυνόμενο εμπορικό έλλειμμα, χαμηλή προσέλκυση ξένων επενδύσεων, κά.) στην αγορά, προχωρούσε στη διεύρυνση του κύκλου εργασιών του μέσω της εκτεταμένης διόγκωσης του δημόσιου τομέα, της δημιουργίας νέων κρατικών εταιρειών, της συντήρησης «προβληματικών» βιομηχανιών, της διεύρυνσης της επιδοματικής νοοτροπίας της επιχειρηματικότητας και της παραγωγικής διαδικασίας, κά. Αυτή η αντισταθμιστική τακτική του κράτους είχε ως αποτέλεσμα μία σταθερά διευρυνόμενη ελλειμματική λειτουργία του δημόσιου τομέα που διόγκωσε το δημόσιο χρέος, ενώ η ανταγωνιστικότητα έβαινε φθίνουσα και η παραγωγική δραστηριότητα της εγχώριας οικονομίας αδυνατούσε να ανταποκριθεί στις ευκαιρίες, αλλά και απαιτήσεις μίας όλο και περισσότερο απελευθερωμένης και ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αγοράς. Το πολιτικό σύστημα, λοιπόν, και η κοινωνία κλήθηκαν να αντιληφθούν τον ερχομό της κρίσης, να κατανοήσουν την τραγικότητα της κατάστασης και να προβούν στην άμεση αντιμετώπιση της κρίσης. Και η απάντηση σε αυτή την κλήση ήταν (δομικά) πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Προσπερνώντας τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν τον κλονισμό της ελληνικής οικονομίας από την κρίση του 2007 (άλλωστε, δεν είναι αντικείμενο της εν λόγω ανάλυσης), η προσπάθεια αντιμετώπισης της κρίσης έχει ως σημείο αναφοράς την υιοθέτηση του Προγράμματος Οικονομικής Πολιτικής (γνωστού ως «Μνημονίου») το Μάιο του 2010, το οποίο -σε μία προσπάθεια «διάσωσης» της ελληνικής οικονομίας- θέτει το χρηματοδοτικό, δημοσιονομικό, αναπτυξιακό και χρηματοπιστωτικό πλαίσιο στο οποίο μπορεί να κινηθεί η ελληνική οικονομία τα επόμενα χρόνια. Το εν λόγω πλαίσιο, συνεπώς, και η προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής -και κυρίως, η διάρθρωση αυτής- επηρέασαν καθοριστικά την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Ετσι, όπως συνέβη και με την περυσινή ανάλυση για το 2011, η πορεία και οι προοπτικές των παραγωγικών κλάδων της Ελλάδας για το 2012 θα επηρεαστούν σημαντικά από τη δημοσιονομική προσαρμογή και τις ευρύτερες επιπτώσεις αυτής στην οικονομική δραστηριότητα, η οποία εισέρχεται στο πέμπτο έτος -μετά και τη νέα αναθεώρηση του ΑΕΠ- μιας βαθιάς και παρατεταμένης ύφεσης.

Ρυθμός μεταβολής ΑΕΠ (%)

8 6 4 2 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

-2 -4 -6 -8

Ελλάδα

Ευρωζώνη

Πηγή: Eurostat

Οι σημαντικές επιπτώσεις της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής είναι ιδιαίτερα αρνητικές, αφού σύντομα διαψεύστηκαν οι αρχικές προβλέψεις για συντομότερη ανάκαμψη και αντικαταστάθηκαν από εκτιμήσεις για ύφεση μεγαλύτερη από 6% το 2011 (βλ. 6,1% ΟΟΣΑ) και 2,8% το 2012 (σχεδιάγραμμα 1). Η σύγκριση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης της Ελλάδας με τον αντίστοιχο της ευρωζώνης αποτυπώνει τις μεγάλες αρνητικές επιπτώσεις της δημοσιονομικής προσαρμογής στην οικονομική και παραγωγική δραστηριότητα της Ελλάδας, αφού από το 2010 και έπειτα ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης της Ελλάδας παρουσιάζει εντελώς αντίθετη τάση από αυτόν της ευρωζώνης. Αντιθέτως, πριν από το 2010 ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης της Ελλάδας ακολουθούσε τις τάσεις που διαμορφώνονταν στην ευρωζώνη, παρουσιάζοντας, βέβαια, υψηλότερες επιδόσεις, καθώς η ελληνική οικονομία διένυε περίοδο «σύγκλισης». Τα οφέλη της εν λόγω σύγκλισης, όμως, έχουν αρχίσει να εξανεμίζονται από το 2010 και μετά, αφού το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σταμάτησε να συγκλίνει προς το μέσο όρο της ευρωζώνης (σχεδιάγραμμα 2). Ειδικότερα, η απόκλιση των δύο επιπέδων από τις 28 ποσοστιαίες μονάδες το 2001 είχε περιοριστεί στις 15 το 2009, ενώ το 2010 ανέβηκε στις 20.

Kατά κεφαλήν ΑΕΠ σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (ΕΕ-27=100)

125.00 118.75 112.50

112

111 112

106.25 100.00

93.75 87.50

109 110

109

108 109

109

92 93

108 15

94 92

108

81.25 75.00 2000 Πηγή: Eurostat

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Ελλάδα

2008

2009 2010 Ευρωζώνη

Η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας ως απόρροια της δημοσιονομικής προσαρμογής ήταν, φυσικά, αναμενόμενη, αν αναλογιστεί κάποιος την έντονη «κρατικιστική» διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, τόσο σε όρους παρέμβασης του κράτους, όσο και σε όρους τροφοδότησης της ευρύτερης οικονομικής και παραγωγικής δραστηριότητας με δημόσιους πόρους. Η ένταση, ωστόσο, της συρρίκνωσης οφείλεται όχι μόνο σε αυτή καθαυτή την προσαρμογή, αλλά στη διάρθρωσή της, με αποτέλεσμα

μεγάλο μέρος της δημοσιονομικής προσπάθειας να χάνεται στην ύφεση και να δημιουργείται η ανάγκη για νέα μέτρα προσαρμογής κοκ. Οπως ειδικότερα τονίζεται στην Ενδιάμεση Εκθεση για τη Νομισματική Πολιτική της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) για «(...) κάθε 1% επιπλέον πτώση της οικονομικής δραστηριότητας, το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης επιβαρύνεται αυτόματα κατά 0,5% περίπου (...)». Και τα ανατροφοδοτούμενα αυτά αρνητικά αποτελέσματα της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά και των ευρύτερων δομικών αδυναμιών της οικονομίας γίνονται περισσότερο σαφή με την προσεκτική ανάλυση των επιμέρους παραγωγικών κλάδων.

ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ

Ο κλάδος που έχει επηρεαστεί περισσότερο από το δημοσιονομικό εκτροχιασμό και την κρίση χρέους της ελληνικής οικονομίας είναι ο τραπεζικός. Παρά το γεγονός ότι οι ελληνικές τράπεζες βρέθηκαν, όταν ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, με ισχυρή κεφαλαιακή επάρκεια, χαμηλή μόχλευση, υγιείς ισολογισμούς και χωρίς να έχουν έκθεση σε «τοξικά» προϊόντα, επηρεάστηκαν από τη σφοδρή επιδείνωση του οικονομικού περιβάλλοντος στη χώρα μας. Η τρέχουσα δημοσιονομική κρίση επηρέασε τόσο την ποιότητα του ενεργητικού των τραπεζών, όσο και τα περιθώρια κεφαλαίων και ρευστότητας. Συγκεκριμένα, ο αποκλεισμός των ελληνικών τραπεζών από τη διατραπεζική αγορά σε συνδυασμό με την περαιτέρω μείωση το 2011 της αξίας των ελληνικών ομολόγων έναντι των οποίων αντλούσαν ρευστότητα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), η σταδιακή μεταστροφή της πολιτικής που ακολουθεί η ΕΚΤ, αλλά κυρίως η συνεχιζόμενη εκροή καταθέσεων πελατών συρρίκνωσαν ακόμη περισσότερο τη ρευστότητα των εγχώριων ιδρυμάτων. Η στήριξη από το κράτος για την αντιμετώπιση του προβλήματος ρευστότητας των τραπεζών το 2011 ήταν σημαντική, αφού η κυβέρνηση συνέχισε και επέκτεινε το πρόγραμμα στήριξης του τραπεζικού συστήματος της προηγούμενης κυβέρνησης, με αποτέλεσμα μέχρι το Νοέμβριο του 2011 να ανέρχεται συνολικά στα 155 δισ. ευρώ, από τα οποία έχουν ενεργοποιηθεί λίγα περισσότερα από 106 δισ. ευρώ. Ωστόσο, όπως προαναφέραμε, η ΕΚΤ σταδιακά κάνει πιο αυστηρά τα κριτήρια για την παροχή ρευστότητας στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα, επιδιώκοντας τη μείωση της θέσης της σε ελληνικά στοιχεία του ενεργητικού, και εμμέσως, ωθώντας τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύματα στην αναζήτηση άλλων τρόπων άντλησης κεφαλαίων. Ετσι, στα τέλη Σεπτεμβρίου η χρηματοδότηση της ΕΚΤ προς τις ελληνικές τράπεζες υποχώρησε στα 77,8 δισ. ευρώ από περίπου 100 δισ. ευρώ που ήταν κατά την προηγούμενη περίοδο. Την υποχώρηση της συνεισφοράς της ΕΚΤ διαδέχτηκε η αρωγή της ΤτΕ, από την οποία οι ελληνικές τράπεζες είχαν αντλήσει, μέσω του μηχανισμού παροχής έκτακτης ρευστότητας (ELA), περίπου 26,7 δισ. ευρώ, ανεβάζοντας το ποσό της συνολικής λοιπής χρηματοδότησης από το ευρωσύστημα στα 41 δισ. ευρώ.

40 29 18 7 -4

2005 2006 2007 2005 2006 2007 2008 2009 Ι 2010 ΙΙ 2010 III 2010IV 2010 I 2011 II 2011 Χρηματοδότηση Ιδιωτικού Τομέα

Πηγή: ΤτΕ

Χορήγηση ∆ανείων

140.000 126.000 112.000 98.000 84.000 70.000 56.000 42.000 28.000 14.000 0

2005

2006

2007

Προς επιχειρήσεις

Ι2008

2009

Ι 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 Στεγαστικά

Καταναλωτικά

Πηγή: ΤτΕ

03α Πιστωτική Επέκταση

-15

τραπεζικό σύστημα, αλλά δεν κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την πιστωτική επιβράδυνση, κυρίως λόγω της μεγάλης μείωσης των καταθέσεων, αλλά και της επιδείνωσης της πιστοληπτικής ικανότητας των επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Ετσι, όπως το 2010, έτσι και το 2011 συνεχίστηκε η συρρίκνωση της πιστωτικής επέκτασης, με αποτέλεσμα η συνολική χρηματοδότηση να καταγράφει κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2011 οριακή αύξηση στο 1% σε ετήσια βάση (σχεδιάγραμμα 3). Η μικρή αυτή αύξηση βασίζεται καθολικά στη χρηματοδότηση της γενικής κυβέρνησης (9,3%), καθώς η χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα παρουσιάζει μείωση -1,2% κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011. Η αρνητική αυτή τάση συνεχίστηκε και τους επόμενους μήνες, με αποτέλεσμα ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής της συνολικής χρηματοδότησης του εγχώριου ιδιωτικού τομέα να διαμορφωθεί τον Οκτώβριο του 2011 στο -2,2%. Εάν στην αδυναμία των τραπεζών για εύρεση κεφαλαίων συνυπολογιστεί και η υιοθέτηση αυστηρότερης πιστοδοτικής πολιτικής από την πλευρά των πιστωτικών ιδρυμάτων λόγω της μεγάλης ύφεσης, γίνεται εύκολα αντιληπτό το τεράστιο πλήγμα σε όρους ρευστότητας στην πραγματική οικονομία. Και φυσικά, η αδυναμία παροχής ρευστότητας σε μία οικονομία που βρίσκεται σε ύφεση, δημιουργεί ένα καθοδικό σπιράλ επισφαλειών και εκ νέου ανάγκης των τραπεζών να ενισχύσουν τα κεφάλαιά τους. Αυτό αποτυπώνεται και στον όγκο των δανείων των ελληνικών τραπεζών προς τις επιχειρήσεις, ο οποίος παρουσιάζει την πιο αισθητή πτώση, καθώς μεταξύ πρώτου τριμήνου του 2010 και του αντίστοιχου του 2011 καταγράφηκε μείωση περίπου 7% (σχεδιάγραμμα 4). Ετσι, το 2011 η χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα θα έχει αρνητικό πρόσημο από αύξηση κοντά στο 16% που είχε σημειωθεί το 2008, ενώ η όποια χρηματοδοτική άνθηση θα διοχετευτεί στις ανάγκες της γενικής κυβέρνησης, οι οποίες από το 2009 και μετά κατέχουν τη μερίδα του λέοντος της (όποιας) πιστωτικής επέκτασης.

Χρηματοδότηση Γεν. Κυβέρνησης Συνολική Χρηματοδότηση

Οι προσπάθειες της ΤτΕ και της κυβέρνησης είχαν ως αποτέλεσμα να αποτρέψουν τη διαμόρφωση συνθηκών πιστωτικής ασφυξίας στο εγχώριο

Τα πιστωτικά ιδρύματα αναζήτησαν λύσεις στα προβλήματα ρευστότητας και κεφαλαιακών διαθεσίμων μέσω: α) της αύξησης μετοχικού κεφαλαίου (βλ. Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, Τράπεζα Πειραιώς), β) της αυτοχρηματοδότησης των θυγατρικών στο εξωτερικό μέσω συλλογής εγχώριων καταθέσεων, γ) της χρήσης γραμμών χρηματοδότησης από διεθνείς οργανισμούς (βλ. EBRD, EIB), δ) της συγχώνευσης (βλ. Alpha Bank και Eurobank) που αποτελεί ένα βήμα πιο κοντά στην πρόσβαση στις διεθνείς αγορές, και ε) της δρομολόγησης πώλησης μεριδίων σε θυγατρικές στο εξωτερικό (βλ. Finansbank, Eurobank Polbank, Eurobank Tekfen). Μάλιστα, η στρατηγική απόφαση για πώληση των θυγατρικών της Eurobank σε Πολωνία και Τουρκία ενσωματώθηκε στα κεφάλαια της τράπεζας και αποτέλεσε προϋπόθεση, για να «περάσει» η τράπεζα τα πανευρωπαϊκά stress tests του καλοκαιριού του 2011, στα οποία το μόνο εγχώριο πιστωτικό ίδρυμα που (πάλι) ήταν πολύ κάτω από τη βάση του ακραίου σεναρίου ήταν η Αγροτική Τράπεζας της Ελλάδος (ΑτΕ) που βρίσκεται εδώ και καιρό σε φάση «αναδιοργάνωσης». Ομως, υπήρξαν και περιπτώσεις τραπεζών, όπως αυτή της Proton Bank, που δεν κατάφεραν να αντεπεξέλθουν στις τρέχουσες πιεστικές συνθήκες -ίσως και λόγω κακής διαχείρισης

των πόρων της- και εισήλθαν σε διαδικασία διάσωσης από το κράτος με την είσοδό τους στο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), τα κεφάλαια του οποίου αυξήθηκαν στο πλαίσιο του Μηχανισμού Στήριξης της ελληνικής οικονομίας. Παράλληλα, το πρόβλημα ρευστότητας των τραπεζικών ιδρυμάτων επιδεινώθηκε, όπως προαναφέρθηκε, και από τη σημαντική εκροή καταθέσεων από τα εγχώρια ιδρύματα ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης πολιτικής και οικονομικής αβεβαιότητας, αλλά και της ανάγκης να καλύψουν τα νοικοκυριά τις καθημερινές τους υποχρεώσεις, σε μία προσπάθεια να αντισταθμίσουν τις περικοπές στους μισθούς ή τις συντάξεις τους ή να χρηματοδοτήσουν τη ζημιογόνο επιχειρηματική τους δραστηριότητας ή να καλύψουν εξολοκλήρου τις βιοποριστικές τους ανάγκες λόγω απώλειας της εργασίας. Με λίγα λόγια, αποσύρουν τις αποταμιεύσεις τους, για να καλύψουν τα κενά που δημιουργεί στο καθημερινό επίπεδο διαβίωσής τους η προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής. Οπως τονίζει και η ΤτΕ «(…) τα νοικοκυριά, λόγω της αξιόλογης υποχώρησης του διαθέσιμου εισοδήματός τους, χρησιμοποίησαν τις καταθέσεις τους, προκειμένου να καλύψουν καταναλωτικές δαπάνες (…)». Ετσι, μεταξύ του τέλους του 2009 και του δεύτερου τριμήνου οι καταθέσεις στα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα έχουν μειωθεί κατά περίπου 50 δισ. ευρώ, καταγράφοντας μείωση 20% (σχεδιάγραμμα 5).

Σύνολο Καταθέσεων

100.000

188.108

199.086

209.521

212.903

216.766

237.342

227.009

197.238

156.858

150.000

173.373

200.000

227.253

250.000

50.000 0 Πηγή: ΤτΕ

2005

2006

2007

2008

2009

I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011

Εξίσου σημαντικός για την απόσυρση των καταθέσεων είναι και ο λόγος της αβεβαιότητας που αποπνέει η παρατεταμένη πολυδιάστατη αβεβαιότητα, η οποία δυναμιτίζεται σε μεγάλο βαθμό από άστοχες πολιτικές πρωτοβουλίες που θέτουν σε κίνδυνο κοινωνικές και οικονομικές σταθερές. Μία τέτοια ήταν η απόφαση του πρώην πρωθυπουργού στα τέλη Οκτωβρίου για προκήρυξη δημοψηφίσματος για το μέλλον της Ελλάδας στην Ευρώπη, η οποία προκάλεσε πολιτική ρευστότητα στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και έντονη διαταραχή στις ευρωπαϊκές αγορές. Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, καταγράφεται μεγάλη απόσυρση καταθέσεων από τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα, ενώ όπως υπογράμμισε ο Διοικητής της ΤτΕ στη Βουλή: «(…) ο Σεπτέμβριος και ο Οκτώβριος ήταν δύο πάρα πολύ κακοί μήνες, εξαιτίας των εκκρεμοτήτων και της αβεβαιότητας που υπήρχαν στο πολιτικό σκηνικό και είχαμε μια απώλεια της τάξης των 13-14 δισεκατομμυρίων. Ο αριθμός αυτός είναι πάρα πολύ μεγάλος. Επίσης, τις δέκα πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου η διαρροή αυτή συνεχιζόταν με πολύ μεγάλους ρυθμούς. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτοί οι δυόμισι μήνες ήταν οι χειρότεροι από πλευράς διαρροής καταθέσεων, από τότε που ξεκίνησε η κρίση μέχρι σήμερα (…)». Συνεπώς, η μείωση των καταθέσεων από την αρχή του 2010 έως και τα τέλη του 2011 αγγίζει και ίσως να ξεπεράσει το 25%. Η κεφαλαιακή επάρκεια των εγχώριων τραπεζών επιδεινώνεται και από τις επιπτώσεις που έχει στο χαρτοφυλάκιό τους η παρατεταμένη ύφεση, καθώς όλο και μεγαλύτερο μέρος των δανείων που έχουν χορηγήσει εμφανίζει καθυστερήσεις, γεγονός που έχει επίσης σημαντική επίπτωση στην κερδοφορία των τραπεζών μέσω των αυξημένων λογιστικών προβλέψεων. Ειδικότερα, τον Ιούνιο του 2011 το ποσοστό των δανείων σε καθυστέρηση επί του συνόλου των δανείων αυξήθηκε στο 12,8% από

10,5% που ήταν το Δεκέμβριο του 2010, ενώ για την ίδια περίοδο οι «καθαρές καθυστερήσεις» ως προς τα εποπτικά ίδια κεφάλαια αυξήθηκαν στο 66,3% από 46,8%. Επιπρόσθετα, και όπως ήταν αναμενόμενο, ο δείκτης κεφαλαιακής επάρκειας περιορίστηκε από το 13,9% που ήταν το Δεκέμβριο του 2010 στο 12% τον Ιούνιο του 2011, επίπεδο που είναι υψηλότερο από το 10% που έχει τεθεί από το εγχώριο εποπτικό πλαίσιο.

Επιτόκια ∆ανείων και Καταθέσεων

16,0 12,8

14,09 13,36

14,39 14,8

14,64

14,31

14,01

13,45

14,86

14,37

14,05

9,6 6,4

6,9

7,18

7,54

6,07 3,95

3,2

7,61

2,23

4,87

2,38

0,0 2005 Πηγή: ΤτΕ

2006

3,34

2,74

2,86

2007

2008

2009

6,39

5,84

3,66

6,66

6,92

3,67

3,75

7,4

3,98

I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011

∆άνεια προς επιχειρήσεις ∆άνεια προς νοικοκυριά Συμφωνημένη κατάθεση διάρκειας ως 1 έτος

Ετσι, η συρρίκνωση της ρευστότητας, η αδυναμία άντλησης χρηματοδοτικών πόρων, η αβεβαιότητα για την πραγματική οικονομία και η άνοδος των επισφαλών δανείων ώθησαν τις τράπεζες να αυστηροποιήσουν τα δανειοδοτικά κριτήριά τους. Σε αυτό ενδεχομένως να συνέβαλε και η περιορισμένη ζήτηση, καθώς λόγω της ύφεσης η επιβάρυνση με νέο δανεισμό δεν είναι εφικτή ή ενδεδειγμένη. Και από τις δύο πλευρές (προσφορά και ζήτηση) το αποτέλεσμα είναι να υιοθετείται σταδιακά μια αυστηρή δανειοδοτική στρατηγική από τις τράπεζες, η οποία συρρικνώνει την πιστωτική επέκταση και καθηλώνει την όποια δυναμική ανάκαμψης της πραγματικής οικονομίας. Η στρατηγική αυτή αποτυπώνεται μέσα από την εξέλιξη των επιτοκίων δανεισμού των τραπεζών, καθώς το επιτόκιο των δανείων για νοικοκυριά αυξήθηκε από τις αρχές του 2010 κατά μία ποσοστιαία μονάδα, φτάνοντας κοντά στο 15%. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία και αγγίζει τον πυρήνα του προβλήματος είναι το επιτόκιο των δανείων προς τις επιχειρήσεις, το οποίο από 5,48% το πρώτο τρίμηνο του 2010 ανήλθε στο δεύτερο τρίμηνο του 2011 στο 7,4%, παρουσιάζοντας αύξηση 35%. Ο υψηλός και δύσκολος δανεισμός της επιχειρηματικής δραστηριότητας από το εγχώριο τραπεζικό σύστημα αποτελεί κατά την τρέχουσα περίοδο τη μεγαλύτερη τροχοπέδη για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, καθιστώντας την επίλυσή του άμεση. Το 2012 αποτελεί ένα έτος-σταθμό για τις ελληνικές τράπεζες, καθώς αντιμετωπίζουν μία σειρά από προκλήσεις. Η πρώτη είναι να καταφέρουν να ξεπεράσουν με τις λιγότερες δυνατές απώλειες το ισχυρό χτύπημα που αναμένεται να δεχτούν στην κεφαλαιακή τους επάρκεια από την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους (PSI+). Η δεύτερη αφορά στα αποτελέσματα του τρέχοντος διαγνωστικού ελέγχου στα χαρτοφυλάκια δανείων τους από την ανεξάρτητη εταιρεία BlackRock. Λαμβάνοντας υπόψη ότι από 01/01/2012, όπως προβλέπεται στο Μνημόνιο, οι τράπεζες θα πρέπει να διατηρούν ελάχιστο δείκτη κεφαλαιακής επάρκειας Core Tier I 10% γίνεται κατανοητό ότι η ανάγκη ενίσχυση των κεφαλαίων τους θα είναι σημαντική. Η ενίσχυση αυτή θα προέλθει είτε με λύσεις από την αγορά, είτε με εκποίηση περιουσιακών στοιχείων (πχ. πώληση συμμετοχών σε θυγατρικές) είτε αξιοποιώντας την αρωγή του ΤΧΣ χωρίς να «μολύνονται» -ελπίζουμε- από το μικρόβιο του κρατισμού. Ισως είναι καιρός να συμβάλουν σε αυτή την προσπάθεια και οι μεγαλομέτοχοι των βασικών τραπεζικών ομίλων. Η τρίτη πρόκληση είναι να βρεθούν τα εργαλεία και οι πρακτικές (σε συνεργασία με την ΕΚΤ), ώστε ο τραπεζικός κλάδος να επιτύχει το 2012 να παράσχει ικανοποιητική χρηματοδότηση στην πραγματική οικονομία, να επανακινητοποιήσει την παραγωγική και οικονομική δραστηριότητα και, κατ’ επέκταση, να βελτιώσει τη βιωσιμότητα των πελατών του, συρρικνώνοντας -συνάμα- τις επισφάλειές του.

ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ Η δυσμενής πορεία της παραγωγικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας επηρέασε και τη βιομηχανία. Η πτώση της βιομηχανικής παραγωγής κατά το 2011 είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του 2010, απεικονίζοντας τις επιπτώσεις της ύφεσης στη βιομηχανία, χωρίς, όμως, αυτές να είναι τόσο ισχυρές όσο στους άλλους παραγωγικούς κλάδους. Ειδικότερα, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής έπεσε στο 76,9, καταγράφοντας μείωση σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010 11,7% (σχ. 7), ενώ η αρνητική τάση διαφαίνεται να συνεχίστηκε και τους επόμενους μήνες, αφού ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής ανήλθε τον Αύγουστο του 2011 στο 74,1 από 83,9 τον αντίστοιχο του προηγούμενου έτους. Ετσι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), το πρώτο οκτάμηνο του 2011 η βιομηχανική παραγωγή συρρικνώθηκε (σωρευτικά) κατά 8,4%, ενώ την ίδια στιγμή στην ευρωζώνη ο βιομηχανικός κλάδος αναπτύσσεται με ρυθμούς αύξησης της παραγωγής που ξεπερνούν το 5% για το πρώτο επτάμηνο του 2011 (ΙΟΒΕ, 2011).

Βιομηχανική Παραγωγή

100 80

87,3

91,6

93,2 86,7

87,1

81,5

77,1

76,9

του 2011 -και ενώ ο δείκτης για την εσωτερική αγορά είχε πτωτική τάση- ο δείκτης του κύκλου εργασιών της βιομηχανίας στην εξωτερική αγορά ανήλθε στο 183,2, καταγράφοντας αύξηση 27% σε σχέση με τον αντίστοιχο δείκτη για την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους. Ωστόσο, η αυξητική αυτή δυναμική, παρόλο που συνεχίστηκε τον Ιούλιο (196,7), φαίνεται να μετριάζεται, καθώς τον Αύγουστο περιορίστηκε στα επίπεδα του ίδιου μήνα του 2010 (149,1). Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν μεταβάλλει τη σημασία του εξωστρεφούς προσανατολισμού στην ανάπτυξη του βιομηχανικού κλάδου τα τελευταία χρόνια, διευρύνοντας τη διαφοροποίηση μεταξύ εγχώριας και εξωτερικής αγοράς. Η διαφοροποίηση αυτή εντοπίζεται και το 2011 στο δείκτη νέων παραγγελιών προς το βιομηχανικό κλάδο. Ειδικότερα, οι νέες παραγγελίες προς τη βιομηχανία από την εγχώρια αγορά συνεχίζουν την πτωτική τους πορεία των τελευταίων ετών, φτάνοντας κοντά στις 70 μονάδες του εν λόγω δείκτη, ενώ αξίζει να σημειωθεί πως τον Αύγουστο του 2011 έπεσαν στις 55,6 μονάδες (Αύγουστος 2010: 64,6). Αντιθέτως, οι νέες παραγγελίες ακολουθούν μία ανοδική τροχιά, η οποία γίνεται ιδιαίτερα δυναμική από το δεύτερο μισό του 2010 και έπειτα. Ετσι, κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης νέες παραγγελιών προς τη βιομηχανία από την εξωτερική αγορά ανήλθε στο 134,3, σημειώνοντας αύξηση 23,7% σε σχέση με την ίδια περίοδο του 2010 και 60% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2009. Οι επιδόσεις, όμως, του διμήνου Ιουλίου-Αυγούστου επιβεβαιώνουν τις επιβραδυντικές ενδείξεις του δείκτη του κύκλου εργασιών, καθώς οι νέες παραγγελίες από την εξωτερική αγορά έπεσαν στο 104,5, επίπεδο που -παρά το συνυπολογισμό των «κυκλικών» επιδράσεων- είναι χαμηλό και προσεγγίζει τις επιδόσεις του 2010 (σχεδιάγραμμα 9).

Νέες Παραγγελίες στη Βιομηχανία

Κύκλος Εργασιών Βιομηχανίας

200.000

Εγχώρια Αγορά

Εξωτερική Αγορά

114,8 94,2

161 143,9

131,1 100,2 91,7

106,4 96

97,2 94,7 109,9

102,1 99 110,1

100,5 98,9 104,9

100 97,9 108,9

91,5 89,8 98,5

100.000

106,3 93,7

150.000

149,6

183,2

Σύνολο Αγοράς

113,6 100

50.000

0 I 2009

II 2009

III 2009 IV 2009

I 2010

II 2010

III 2010 IV 2010

I 2011

II 2011

Πηγή: ΤτΕ

Η συμβολή γίνεται ιδιαίτερα σημαντική το 2010, καταγράφοντας σημαντικά αυξητική τάση και το 2011. Ειδικότερα, κατά το δεύτερο τρίμηνο

72,7

68,4

II 2010

75,2

I 2010

81,6

91 83

103,7

108,5

120,4

128,7

Εξωτερική Αγορά

92,5

Την πτωτική τάση της παραγωγής συγκράτησε σε μεγάλο βαθμό ο εξωστρεφής προσανατολισμός της βιομηχανικής παραγωγής, ο οποίος αντισταθμίζει τη συρρίκνωση της εσωτερικής ζήτησης. Οπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει το Ινστιτούτο Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ): «(…) η βιομηχανία παραμένει ο τομέας που επιδεικνύει τις μικρότερες διακυμάνσεις στις προσδοκίες των επιχειρήσεων την τελευταία διετία, με σημαντικά εξασθενημένη, όμως, εγχώρια ζήτηση, αλλά ανοδική πορεία των εξαγωγών, οι οποίες υποστηρίζουν τις πωλήσεις του τομέα (…)». Η αντισταθμιστική αυτή επίδραση του εξωστρεφούς προσανατολισμού της εγχώριας βιομηχανίας αποτυπώνεται στην πορεία του κύκλου εργασιών του κλάδου, καθώς από τα μέσα του 2009 και έπειτα η μακροχρόνια ανοδική τάση του δείκτη βασίζεται στη δυναμική του κύκλου εργασιών για την εξωτερική αγορά (σχ. 8).

Εγχώρια Αγορά 112

81,8

II 2011

82,4

I 2011

83,7

III 2010 IV 2010

75,6

II 2010

89,6

I 2010

83,9

III 2009 IV 2009

79,8

II 2009

78,9

I 2009

Πηγή: ΤτΕ

134,3

140

0 I 2009

II 2009

III 2009 IV 2009

III 2010 IV 2010

I 2011

II 2011

Πηγή: ΤτΕ

Η συνδυαστική ανάλυση της διάρθρωσης της παραγωγής του βιομηχανικού κλάδου με την εξέλιξη της εξωτερικής ή εσωτερικής ζήτησης και του κύκλου εργασιών επιτρέπει τον εντοπισμό της εξειδίκευσης της βιομηχανικής παραγωγής. Ειδικότερα, κατά την πρόσφατη περίοδο στην οποία παρατηρείται συρρίκνωση της εσωτερικής ζήτησης για την παραγωγή της ελληνικής βιομηχανίας καταγράφεται μία παράλληλη πτωτική πορεία της παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών, αφού το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης παραγωγής κεφαλαιακών αγαθών έπεσε στις 50 μονάδες, από τις 53,6 μονάδες του ίδιου τριμήνου του 2010 και τις 73,3 μονάδες του αντίστοιχου τριμήνου του 2009, καταγράφοντας μείωση την τελευταία διετία 31,8% (σχεδιάγραμμα 10). Η πτωτική πορεία συνεχίστηκε και τους επόμενους μήνες, με αποτέλεσμα τον Αύγουστο του 2011 ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών να φτάσει (και συγκυριακά, λόγω εποχής) στο 35,6 -επίπεδο που είναι χαμηλότερο του ίδιου μήνα του 2010. Αντιθέτως, η βιομηχανική παραγωγή ενδιάμεσων αγαθών δεν ακολουθούσε σε ένταση την πτωτική πορεία της παραγωγής κεφαλαιουχικών αγαθών κατά τα δύο τελευταία χρόνια. Αντιθέτως, το 2010 παρουσίαζε αυξητικές τάσεις, συνοδεύοντας την αυξητική τάση της εξωτερικής ζήτη-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 σης για την ελληνική βιομηχανική παραγωγή. Ωστόσο, το 2011 οι αρνητικές επιπτώσεις της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής, της (επακόλουθης) καθήλωσης της εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και της επιβράδυνσης των «συνεργαζόμενων» ανεπτυγμένων οικονομιών (όπως προκύπτει και από τη μειωμένη εξωτερική ζήτηση για ελληνικά βιομηχανικά προϊόντα) επηρέασαν και τη βιομηχανική παραγωγή ενδιάμεσων αγαθών. Ειδικότερα, το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης βιομηχανικής παραγωγής ενδιάμεσων αγαθών ανήλθε στις 74,5 μονάδες, παρουσιάζοντας μείωση 12,8% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2010. Γίνεται σαφές πλέον πως η εγχώρια οικονομική κρίση, σε συνδυασμό και με τις εξελίξεις στο εξωτερικό, επηρεάζουν δυσμενώς τόσο τις βιομηχανικές μονάδες που εξειδικεύονται σε κεφαλαιακά αγαθά, όσο και αυτές που εξειδικεύονται σε ενδιάμεσα αγαθά, η παραγωγή των οποίων στηρίζεται σημαντικά και από την εξωτερική ζήτηση.

Βιομηχανική Παραγωγή ανά Ομάδα Αγαθών

Ενδιάμεσα Αγαθά

100

73,5

76,2 72,9

85,5 76,1

42,1

53,6 46,4

64,9

78,6

82,2 73,3

75,3 64,3

78 83,4

Κεφαλαιακά Αγαθά 80

0 I 2009

II 2009

III 2009 IV 2009

I 2010

II 2010

III 2010 IV 2010

I 2011

II 2011

Πηγή: ΤτΕ

Οι επιδόσεις του Σεπτεμβρίου του 2011 βελτιώνουν, ωστόσο, την εικόνα των προηγούμενων μηνών, καθώς η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε σε ετήσια βάση μόλις κατά 1,7%, διαμορφώνοντας (σωρευτικά) τη μείωση της βιομηχανικής παραγωγής κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2011 στο 7,7% (πρώτο οκτάμηνο 2011: -8,4%). Η βελτίωση αυτή είναι, όπως ήταν αναμενόμενο, αποτέλεσμα του εξωστρεφούς προσανατολισμού της ελληνικής βιομηχανικής παραγωγής, καθώς ο κύκλος εργασιών στην εξωτερική αγορά αυξήθηκε σε ετήσια βάση το Σεπτέμβριο του 2011 κατά 44,5%, ενώ η αντίστοιχη επίδοση για την εγχώρια αγορά ήταν μόλις 6,8%. Αναφορικά με τη διάρθρωση της βιομηχανικής παραγωγής κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2011, παρατηρείται μείωση παραγωγής -σε ετήσια βάση- στην παραγωγή ηλεκτρισμού (-9,4%), στη μεταποιητική βιομηχανία (-8,1%), στην παροχή νερού (-2,9%) και στα ορυχεία-λατομεία (-0,5%). Ο τομέας της μεταποιητικής βιομηχανίας ακολουθεί την πτωτική πορεία του ευρύτερου βιομηχανικού κλάδου, παρουσιάζοντας το πρώτο εννιάμηνο του 2011 μείωση σε ετήσια βάση κατά 8,1% -έναντι μείωσης 5,2% την ίδια περίοδο του 2010 σε σχέση με το 2009. Μεταξύ των 24 παραγωγικών κλάδων της μεταποιητικής βιομηχανίας οι 20 παρουσιάζουν μείωση, και τα μεγαλύτερα ποσοστά παραγωγικής συρρίκνωσης κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2011 εντοπίζονται στα μη ορυκτά μέταλλα (-33,5%), στο λοιπό εξοπλισμό μεταφορών (-31,9%), στα είδη ένδυσης (-23,8%), στις εκτυπώσεις και στην αναπαραγωγή προεγγεγραμμένων μέσων (-21,9%), στις κλωστοϋφαντουργικές ύλες (-18,9), στα έπιπλα (-17,9%), στα παράγωγα πετρελαίου και άνθρακα (15%), στα δέρματα-είδη υπόδησης (12,7%), ενώ μικρότερη μείωση, αλλά κυρίως αύξηση παρατηρείται στους κλάδους που έχουν σαφή εξαγωγικό προσανατολισμό, όπως τα χημικά προϊόντα (-3,7), τα βασικά μέταλλα (+7,4%) και βασικά φαρμακευτικά προϊόντα και σκευάσματα (+0,6%). Η εξαγωγική δυναμική των εν λόγω μεταποιητικών κλάδων είναι που συντηρεί τις επιχειρηματικές προσδοκίες στη μεταποίηση σε ικανοποιητι-

κά -αναλογιζόμενοι την ευρύτερη κρίση- επίπεδα και διαμορφώνει τάσεις ανόδου. Ετσι, το τρίτο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών στη μεταποίηση έφτασε στις 78,3 μονάδες, σημειώνοντας αύξηση 1,7% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο το 2010. Ωστόσο, το επίπεδο των επιχειρηματικών προσδοκιών της τελευταίας διετίας υπολείπεται σε μεγάλο βαθμό των επιπέδων παλαιότερων ετών, καταδεικνύοντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις του κλάδου. Οι δυσκολίες αυτές συμβάλλουν στο φαινόμενο της «επιχειρηματικής μετανάστευσης» και, κυρίως, εντείνουν τις ανησυχίες για διόγκωση αυτού. Σύμφωνα με την Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου (ΕΣΕΕ), σε ανακοίνωσή της το Σεπτέμβριο του 2011, «(…) περισσότερες από 1.500 ελληνικές επιχειρήσεις μεταποίησης και υπηρεσιών έχουν μετεγκατασταθεί σε γειτονικές χώρες κατά τον τελευταίο χρόνο (…)», ενώ ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος (ΣΒΒΕ) αναφέρθηκε το Νοέμβριο του 2011 στον «(…) κίνδυνο ‘μετανάστευσης’ ελληνικών βιομηχανιών σε γειτονικές βαλκανικές χώρες σε αναζήτηση καλύτερης τύχης (…)», εκφράζοντας, παράλληλα, την απογοήτευσή του «(…) για τη μη υιοθέτηση μέτρων ανάπτυξης και άλλων ζητημάτων που απασχολούν την επιχειρηματικότητα (αποπληρωμή χρεών, συμψηφισμός και θεσμικές μεταβολές) (…)», και τόνισε πως «(…) εάν δεν γίνουν κινήσεις υπέρ της ανάπτυξης, το 2012 θα είναι χειρότερο και θα κλείνει η μία επιχείρηση μετά την άλλη (…)». Η πρόκληση, συνεπώς, για την ελληνική βιομηχανία κατά το 2012 είναι διττή. Από τη μία πλευρά, πρέπει να καταφέρει να ξεπεράσει τα εγχώρια σημαντικά προβλήματα, όπως είναι η αδυναμία παροχής ρευστότητας από το τραπεζικό σύστημα, η βαθιά καθήλωση της οικονομικής και καταναλωτικής δραστηριότητας, και την αντιεπιχειρηματική λογική ενός κρατικού μηχανισμού που για να επιτύχει τους δημοσιονομικούς του στόχους, στερεί άμεσους πόρους από την αγορά και τις επιχειρήσεις. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να αντεπεξέλθει στην αύξηση του ενεργειακού κόστους και στις επιπτώσεις που θα έχει η οικονομική επιβράδυνση των «συνεργαζόμενων» οικονομιών στη ζήτηση για την ελληνική βιομηχανία, καθώς όπως τονίζει και το ΙΟΒΕ «(…) η δυναμική προοπτική των εξαγωγών του τομέα τους προηγούμενους μήνες, η οποία αποτελούσε και το βασικό μοχλό σταθεροποίησης των προσδοκιών και αντιστάθμισης της αρνητικής πορείας της εγχώριας ζήτησης, φαίνεται ότι έχει αρχίσει πλέον να εξασθενεί (…)». Και για να αντιμετωπιστεί η εν λόγω πρόκληση, απαιτείται η αρωγή του κράτους μέσω στοχευμένων αναπτυξιακών προγραμμάτων και πολιτικών, καθώς όπως υπογραμμίζει ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων (ΣΕΒ) «(…) η έξοδος από την κρίση δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά θα πρέπει να στηριχτεί και στον άξονα της ανάπτυξης, που νομοτελειακά συνεπάγεται ανταγωνιστικές επιχειρήσεις (...)». Η ελληνική βιομηχανία δύναται να αποτελέσει βασικό παράγοντα ανακοπής της ύφεσης και επαναφοράς της οικονομίας σε τροχιά ανάπτυξης, συμβάλλοντας καθοριστικά, λόγω της έντασης εργασίας που χαρακτηρίζει την παραγωγική της διαδικασία, στη μείωση της ανεργίας που εκτιμάται το 2012 να ανέλθει στο 18,4%. Αλλωστε, όπως τονίζει η ΤτΕ στην Ενδιάμεση Εκθεση Νομισματικής Πολιτικής του 2011: «(…) ο αριθμός των μισθωτών στον ιδιωτικό τομέα μειώθηκε περισσότερο σε μικρές και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις, ενώ στις επιχειρήσεις με 50 εργαζομένους και πάνω η απασχόληση εκτιμάται ότι αυξήθηκε (…)». Η αξιοποίηση, επομένως, της εξωστρεφούς δυναμικής της ελληνικής μεταποιητικής βιομηχανίας από την πολιτεία, δύναται να συμβάλει -σε ένα περιβάλλον, βέβαια, διασφάλισης της εργασιακής αξιοπρέπειας- καθοριστικά στην ανάκαμψη της οικονομίας.

ΕΜΠΟΡΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ

Η προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής που ξεκίνησε το 2010, ακολουθώντας και επιτείνοντας την ύφεση που ξεκίνησε με το ξέσπασμα της διεθνούς κρίσης του 2007-2008, οδήγησε στη σημαντική συρρίκνωση της ιδιωτικής ζήτησης. Ετσι, η ιδιωτική κατανάλωση, μετά την υπερδιογκωμένη «φούσκα» που δημιουργήθηκε με την είσοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη και την αξιοποίηση της (πλασματικά) φτηνής χρηματοδότησης λόγω ευρώ, ακολουθεί μία κατακόρυφη πτώση, παρουσιάζοντας μείωση το 2011 πάνω από 6%. Η μείωση της ιδιωτικής ζήτησης για κατανάλωση είχε άμε-

σο αποτέλεσμα στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, καθώς πλέον όλο και περισσότερα νοικοκυριά μειώνουν την κατανάλωση εισαγόμενων προϊόντων. Και οι επιπτώσεις φαίνεται να είναι σημαντικές λόγω του μεγάλου προσανατολισμού της εγχώριας κατανάλωσης σε εισαγόμενα προϊόντα, ως αποτέλεσμα της χαμηλής ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγωγής -ένα πρόβλημα που οδήγησε και στην τρέχουσα κρίση. Αρα, οι εισαγωγές χωρίς τον υπολογισμό των καυσίμων κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ανήλθαν περίπου στα 7,8 δισ. ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση 5,2% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2010 και 13,3% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009 (σχεδιάγραμμα 11). Ωστόσο, εάν εξεταστεί η πορεία των εισαγωγών στο σύνολό τους, συμπεριλαμβάνοντας και τα καύσιμα, διαπιστώνεται πως τα επίπεδα του δεύτερου τριμήνου του 2011 (11,7 δισ. ευρώ) είναι υψηλότερα του αντίστοιχου τριμήνου του 2009 (11,4 δισ. ευρώ), αποτυπώνοντας τις αρνητικές συνέπειες της μεγάλης ενεργειακής εξάρτησης της χώρας. Παράλληλα, παρατηρείται μια ανάκαμψη των εισαγωγών προς τα επίπεδα του 2008, καλύπτοντας τη μείωση της ζήτησης για ελληνικά εξαγώγιμα προϊόντα που δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 και της ύφεσης που ακολούθησε σε πολλές ανεπτυγμένες οικονομίες. Η ανάκαμψη των οικονομιών αυτών δημιούργησε ζήτηση και ώθηση για τις ελληνικές εξαγωγές και, κυρίως, αυτές της μεταποιητικής βιομηχανίας. Κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 οι εξαγωγές έφτασαν τα 3,4 δισ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 18,2% σε σύγκριση με το ίδιο τρίμηνο του 2010 και 15% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2009 -καταδεικνύοντας την πορεία ανάκαμψης από τα χαμηλότερα επίπεδα των αρχών του 2010.

νόλου των εισαγωγών από το 11,6% του 2010. Από την πλευρά των εξαγωγών κατά την ίδια περίοδο, αυξήθηκαν οι εξαγωγές καυσίμων κατά 368,6% (μερίδιο 2011: 29,1%), βιομηχανικών προϊόντων κατά 12,8% (μερίδιο 2011: 45,7%), και αγροτικών προϊόντων κατά 4% (μερίδιο 2011: 18,5%). Τέλος, ο σημαντικότερος προορισμός των ελληνικών εξαγωγών, σύμφωνα με τα στοιχεία του πρώτου οκταμήνου του 2010, είναι η ΕΕ (42,6%), και κυρίως η «παλαιά» Ευρώπη, τα Βαλκάνια (14,9%), τα κράτη της βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατολής (9,5%), τα κράτη της Βόρειας Αμερικής (6,9%) και τα κράτη της νοτιοανατολικής Ασίας (3,4%). Σε σχέση με το 2010, αξίζει να σημειωθεί η στροφή που παρατηρείται προς την κατεύθυνση των εξαγωγών το 2011, από την ΕΕ (2010: 54,7%) και τα Βαλκάνια (2010: 17,5%) προς τη βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή (2010: 6,9%), τη Βόρεια Αμερική (2010: 4,2%) και τη νοτιοανατολική Ασία (2010: 1,3%).

Κύκλος Εργασιών Λιανεμπορίου ανά Προϊόν

140,0 122,5 105,0 87,5 70,0 52,5 35,0

Εξαγωγές και Εισαγωγές: Χωρίς Καύσιμα (εκατ. ευρώ)

17,5

18.000

0,0 2006

14.400

11.199,1

Πηγή: ΤτΕ

8.839,9

8.715,8 8.992,2

7.200

8.266,5 8.877,6

7.549,2

8.223,4

7.472,6 7.744,8

4.295,8

3.600

3.062,8 3.803,5

3.010,4 3.007,8

3.173,8

3.194,6

3.158,4

2.741,9 2.924,5

7.797,4

3.306,7

3.457,4

0 ΙΙΙ 2008 IV 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 Πηγή: ΤτΕ

2008

2009

I 2010

II 2010

Βιβλία/Χαρτικά/Λοιπά 11.974,3

10.800

2007

Εισαγωγές

Εξαγωγές

Η πτώση των εισαγωγών σε συνδυασμό με την άνοδο των εξαγωγών είχαν ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα καύσιμα, φτάνοντας το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στα 4,3 δισ. ευρώ, το οποίο μεταφράζεται σε μείωση 18,1% σε σχέση με το έλλειμμα του εν λόγω ισοζυγίου κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2010. Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνεται και στο έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το οποίο μετά από μία ξέφρενη πορεία ανόδου που ακολούθησε το «κλείδωμα» της ένταξης της χώρας στην ευρωζώνη, ακολουθεί μια σημαντικά πτωτική πορεία, φτάνοντας κάτω από διψήφια επίπεδα το 2011. Αναφορικά με τη σύνθεση της μείωσης του εμπορικού ισοζυγίου, από την πλευρά των εισαγωγών, σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ) σε ετήσια βάση για το πρώτο οκτάμηνο του 2011, αυτό οφείλεται στις εισαγωγές βιομηχανικών προϊόντων με μείωση 17,3% (μερίδιο 2011: 57,7%) και στις εισαγωγές καυσίμων με μείωση 4,5% (μερίδιο 2011: 25,2%), ενώ σημειώνεται αύξηση των εισαγωγών αγροτικών προϊόντων με 4% (μερίδιο 2011: 13,5%) και των εισαγωγών πρώτων υλών με 36,4% (μερίδιο 3,5%). Μεταξύ των παραπάνω εξελίξεων η περισσότερο αρνητική είναι αυτή που εντοπίζεται στο πεδίο των αγροτικών προϊόντων, καθώς σε περίοδο έντονης οικονομικής κρίσης οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων αυξάνονται -αντί να αντισταθμίζονται από την εγχώρια πρωτογενή παραγωγή-, αποτελώντας το 2011 το 13,5% του συ-

Ενδυση/Υπόδηση

III 2010 IV 2010

I 2011

II 2011

Είδη ∆ιατροφής/Ποτά/Καπνός

Επιπλα/Ηλεκτρικά Είδη/Οικιακός Εξοπλισμός

Παράλληλα με την εξαγωγική διάσταση του εμπορίου, ιδιαίτερη σημασία έχει για την εξέλιξη των εμπορικών συναλλαγών το εγχώριο λιανεμπόριο, το οποίο και το 2011 ακολουθεί την πτωτική πορεία του προηγούμενου έτους, ως απόρροια των αρνητικών επιπτώσεων στην ιδιωτική ζήτηση της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής και της μεγάλης ύφεσης που την συνοδεύει. Ειδικότερα, ο κύκλος εργασιών του λιανεμπορίου κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 μειώθηκε περαιτέρω και έφτασε τις 82,5 μονάδες, σημειώνοντας μείωση 9,1% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2010, η οποία είναι μεγαλύτερη σε σύγκριση με τη μείωση της ίδιας περιόδου μεταξύ 2009 και 2010, καταδεικνύοντας την επιδείνωση της κατάστασης κατά το 2011. Η μεγαλύτερη πτώση σε ετήσια βάση κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 εντοπίζεται σε τομείς, όπως τα έπιπλα, τα ηλεκτρικά είδη και ο οικιακός εξοπλισμός με 15%, η ένδυση και η υπόδηση με 11,8% και τα είδη διατροφής, ποτών και καπνού με 7,2%, ενώ στα ίδια ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα διατηρείται ο τομέας των βιβλίων και χαρτικών (σχεδιάγραμμα 12). Η συρρίκνωση του κύκλου εργασιών πλήττει άμεσα τις εμπορικές επιχειρήσεις της χώρας, οι οποίες έχουν εισέλθει τα τελευταία δύο χρόνια στον αστερισμό του «λουκέτου», επιδεινώνοντας την ύφεση και αυξάνοντας σημαντικά την ανεργία, ενώ το «κλείσιμο» των εν λόγω επιχειρήσεων δημιουργεί σημαντικό έλλειμμα ασφαλιστικών εισφορών. Σύμφωνα με τη μελέτη του Ινστιτούτου Εμπορίου και Υπηρεσιών της ΕΣΕΕ, από τις 324.000 εμπορικές επιχειρήσεις που λειτουργούν στις αρχές του 2009, επιβίωσαν τον Αύγουστο του 2011 οι 255.000 και έκλεισαν οι 68.000. Ειδικότερα, τονίζεται πως «(…) επί του συνόλου των καταγεγραμμένων επιχειρήσεων από το 15% που ήταν κλειστές το καλοκαίρι του 2010 και το 21% το χειμώνα του 2011, τον Αύγουστο του 2011 το ποσοστό έφτασε το 25%. Αυτό σημαίνει ότι μία στις τέσσερις εμπορικές επιχειρήσεις στο σύνολο της χώρας έβαλαν λουκέτο, ενώ όλα δείχνουν ότι μέχρι το τέλος του έτους έπεται συνέχεια (…)». Αυτή η ιδιαιτέρως αρνητική κατάσταση αποτυπώνεται και στο δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 στο λιανεμπόριο, ο οποίος έφτασε το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στις 57,1 μονάδες, παρουσιάζοντας μείωση 5,8% σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο του 2010 (σχεδιάγραμμα 13).

∆είκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στο Λιανεμπόριο

110 100 90,4

90 80

77,4

90,4

78,5

70 60

67,1

60,5

56,7

62,4

57,1 56,6

της ανάκαμψης. Σταδιακά το 2011 καθίστανται ορατά σημάδια επιβράδυνσης της υφεσιακής δυναμικής και επαναφοράς σε τροχιά ανάπτυξης. Ετσι, ο κύκλος εργασιών το δεύτερο τρίμηνο του 2011 διατηρήθηκε στα επίπεδα του αντίστοιχου τριμήνου του 2010, σημειώνοντας μείωση μόλις κατά 2,2%, ενώ εκτιμήσεις της αγοράς θέλουν το τρίτο τρίμηνο του έτους η κατάσταση να βελτιώνεται αισθητά (σχ. 14). Η βελτίωση της κατάστασης αποτυπώνεται στην εξέλιξη των διεθνών τουριστικών αφίξεων στα αεροδρόμια της χώρας, που, σύμφωνα με το ΚΕΠΕ, «(...) δείχνουν έντονη δυναμική και οι συνολικές αφίξεις του πρώτου επταμήνου του 2011 έφτασαν τα 6,458 εκατ. (έναντι 6,482 εκατ. του 2008). Εάν η αυξητική τάση συνεχιστεί το 2011, αναμένεται να εγγράψει ιστορικό ρεκόρ τουριστικών αφίξεων στην Ελλάδα. Φυσικά, μένει να εξεταστεί τι συνέβη από πλευράς εισπράξεων (...)».

52,4

Κύκλος Εργασιών Τουρισμού

180,0

30 IV 2008 I 2009 II 2009 III 2009 IV 2009 I 2010 II 2010 III 2010 IV 2010 I 2011 II 2011 III 2011 Πηγή: ΤτΕ

Οπως ίσχυε και για το 2011, η πρόκληση για τη χονδρική ή λιανική εμπορική δραστηριότητα για το 2012 είναι να καταφέρουν οι εγχώριες επιχειρήσεις είτε να προσαρμοστούν στα νέα καταναλωτικά και εισοδηματικά δεδομένα των πολιτών μιας οικονομίας που θα πορεύεται για πέμπτη συνεχή χρονιά σε αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης και μεγάλης ανεργίας, είτε να διευρύνουν -σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συνεργασίας με την ελληνική ποιοτική μεταποιητική βιομηχανία- το βαθμό αξιοποίησης των εγχώριων συγκριτικών πλεονεκτημάτων που τις καθιστούν ανταγωνιστικές στην εξωτερική αγορά, συνεχίζοντας την πορεία ανάκαμψης των ελληνικών εξαγωγών. Και σε αυτό το σημείο είναι κρίσιμη η συμβολή της πολιτείας, ώστε να δράσει και να αξιοποιηθεί το ελληνικό επιχειρηματικό και εμπορικό «δαιμόνιο», καθώς, όπως τονίζει και το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) οι προοπτικές για τον περαιτέρω περιορισμό του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών είναι έντονα θετικές. Ειδικότερα, τονίζει πως «(…] εξακολουθούν να αναμένουν μείωση των εισαγωγών εκτός καυσίμων και πλοίων. Η προαναφερθείσα συνιστώσα του εμπορικού ισοζυγίου, η οποία αποτελεί και την πηγή του προβλήματος, προβλέπεται να περιοριστεί δραστικά λόγω της αναμενόμενης μεταβολής των καταναλωτικών προτύπων των ελληνικών νοικοκυριών εξαιτίας των συνθηκών ύφεσης που βιώνουν (…)». Προς την κατεύθυνση αυτή, συνεπώς, απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάκαμψη της εμπορικής δραστηριότητας σε ένα περιβάλλον δημοσιονομικής προσαρμογής και εισοδηματικής καθίζησης είναι η προώθηση από την πολιτεία πολιτικών και δομικών αλλαγών που αφενός θα απεγκλωβίσουν την αγορά -και τις επιμέρους διαστάσεις αυτής- από τις χρόνιες στρεβλώσεις που την χαρακτηρίζουν, και αφετέρου θα στηρίξουν με αναπτυξιακά μέτρα για την τόνωση της αγοράς και με στοχευμένες και ολοκληρωμένες επενδύσεις τις σχετικές υποδομές. Υπάρχουν δύο παραδείγματα που αποτυπώνουν την κατάσταση. Το ένα είναι πως, σύμφωνα με δημοσιεύματα του Νοεμβρίου, οι εξαγωγές της Βορείου Ελλάδος έχουν «φρενάρει» και οι «ουρές» των εξαγωγικών επιχειρήσεων είναι ατελείωτες λόγω έλλειψης προσωπικού σε μεγάλο τελωνείο της περιοχής. Το άλλο είναι μία επιχείρηση εξαγωγής σαλιγκαριών που αύξησε μέσα σε μία τριετία τον κύκλο εργασιών της κατά 622% και τους συνεργαζόμενους παραγωγούς από 20 σε 150, συνεισφέροντας στις ελληνικές εξαγωγές σαλιγκαριών που το 2011 εκτιμώνται στα 12,2 εκατ. δολάρια. Κάποια στιγμή, λοιπόν, θα πρέπει οι στρεβλώσεις του αναποτελεσματικού κράτους να εναρμονιστούν με τη δυναμική των επιτυχημένων συνταγών επιχειρηματικότητας που βασίζονται στην καινοτομία, την αξιοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής και την εξωστρέφεια.

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ

Ο τουριστικός κλάδος είναι αυτός που θα παρουσιάσει τις περισσότερες αντιστάσεις στην ύφεση, δημιουργώντας ευκαιρίες για την υποστήριξη

171,2

157,5

158,4

135,0 112,5 109,4

90,0

98,2

67,5 45,0

96,0

74,6 59,1

62,8

60,8

48,3

22,5 0,0 I 2009

II 2009

III 2009 IV 2009

I 2010

II 2010

III 2010 IV 2010

I 2011

II 2011

Πηγή: ΤτΕ

Ο δείκτης ταξιδιωτικής δαπάνης για το δεύτερο τρίμηνο του 2011 διαφέρει ανάλογα με την εθνικότητα των ταξιδευτών. Ετσι, ο δείκτης ταξιδιωτικής δαπάνης για τους κατοίκους της Ελλάδας ακολουθεί σταθερά πτωτική πορεία, χωρίς να επηρεάζεται από τις επιπτώσεις του κύκλου (σχ. 15). Το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης ταξιδιωτικής δαπάνης από κατοίκους της Ελλάδας ανήλθε στις 423,9 μονάδες, σημειώνοντας μείωση 27,7% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2010. Αντιθέτως, όταν πρόκειται για το δείκτη που αφορά στους κατοίκους εκτός Ελλάδας η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη, διατηρώντας επί της ουσίας, τη δυναμική της συγκεκριμένης τουριστικής περιόδου. Το δεύτερο τρίμηνο του 2011 ο δείκτης ταξιδιωτικών δαπανών των κατοίκων εκτός Ελλάδας ανήλθε στις 624,7 μονάδες, καταγράφοντας πτώση σε ετήσια βάση μόλις 3,3%. Τα δεδομένα των επομένων μηνών καταδεικνύουν τη σημαντική ανάκαμψη του κλάδου, καθώς οι αυξήσεις και τα έσοδα του κλάδου, σύμφωνα με σχετική ενημέρωση του προέδρου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), τον Οκτώβριο του 2011, αυξήθηκαν κατά 10%, συνεισφέροντας καθοριστικά στην εγχώρια οικονομική και επιχειρηματική δραστηριότητα. Ειδικότερα, τονίστηκε ότι «(...) εάν η μείωση του ΑΕΠ κινηθεί περί το 5,5%, χωρίς την αύξηση των τουριστικών μεγεθών θα ήταν 7%, οι θέσεις εργασίας θα ήταν κατά 100.000 λιγότερες, με ό,τι αυτό θα συνεπάγετο για το πρόγραμμα σύγκλισης, τα έκτακτα μέτρα και την ανεργία (...)». Ενθαρρυντικές ενδείξεις προέρχονται και από το χώρο των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων, καθώς σύμφωνα με το δελτίο οικονομικής συγκυρίας για τον τομέα τουρισμού που εκπόνησε το ΙΟΒΕ σε συνεργασία με το ΣΕΤΕ πραγματοποιείται την τελευταία περίοδο μία στροφή στον ποιοτικό τουρισμό, διαμορφώνοντας προσδοκίες για την ενίσχυση της δυνητικής συνεισφοράς του τουριστικού κλάδου στην εγχώρια οικονομική δραστηριότητα. Ωστόσο, τα νέα για την περιοχή της Αθήνας δεν είναι μόνο καλά, αφού, σύμφωνα με το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος, «(…) τον τελευταίο χρόνο ξεκίνησε μια ροή κλεισίματος ξενοδοχείων που έχει φτάσει πλέον σε αριθμό τις 17 μονάδες με 2.800 κλίνες και αντιστοιχεί στο 20% του δυναμικού των ξενοδοχειακών κλινών του κέντρου της πόλης των Αθηνών (…)».

Η πρόκληση για τον τουριστικό κλάδο κατά το 2012 είναι η επιβεβαίωση των προσδοκιών που διαμορφώνονται το 2011. Η μέριμνα αυτή μπορεί να αντλήσει πολιτικές από τις προτάσεις του ΣΕΤΕ αναφορικά με τη μείωση του ΦΠΑ στο συνολικό τουριστικό πακέτο στο 6,5% και του ΦΠΑ εστίασης στο 13%, τη μείωση του τέλους εκσυγχρονισμού αεροδρομίου κατά 50%, τη μείωση των χρεώσεων του ΔΑΑ κατά 50%, την ταχύτατη έκδοση visa Schengen από όλα τα ελληνικά προξενεία ανά τον κόσμο, την πραγματική άρση του cabotage, τη σύσταση εταιρείας μάρκετινγκ με τη συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού και του ΣΕΤΕ, κά. Και η βοήθεια της πολιτείας είναι απαραίτητη, αν αναλογιστεί κανείς την αβεβαιότητα που δημιουργούν για το 2012 η επιδείνωση του ευρωπαϊκού οικονομικού περιβάλλοντος, η σταδιακή σταθεροποίηση στις γειτονικές χώρες της βόρειας Αφρικής, και φυσικά, η περαιτέρω συρρίκνωση του εγχώριου εισοδήματος.

∆είκτες Ταξιδιωτικής ∆απάνης

900 825 750 675 600 525 450 375 300

I 2009

II 2009

III 2009 IV 2009

I 2010

II 2010

III 2010 IV 2010

I 2011

II 2011

Μη Κάτοικοι Ελλάδας

Κάτοικοι Ελλάδας

Πηγή: ΤτΕ

ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

Η συρρίκνωση των εισοδημάτων τα τελευταία δύο χρόνια και η καθίζηση της ιδιωτικής καταναλωτικής ζήτησης που αυτή επέφερε επηρέασε πτωτικά και την αγορά των τηλεπικοινωνιών, καθώς πολλά από τα προϊόντα αυτής, όντας μη βασικά για την καθημερινότητα, επωμίζονται μέρος της εισοδηματικής μείωσης των νοικοκυριών, αλλά και των επιχειρήσεων. Η αρνητική αυτή κατάσταση για τον κλάδο των τηλεπικοινωνιών επιδεινώνεται και από τη φορολογική επιβάρυνση του κλάδου τα τελευταία χρόνια στο πλαίσιο της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής. Ειδικότερα, ο δείκτης του κύκλου εργασιών στις τηλεπικοινωνίες το δεύτερο τρίμηνο του 2011 περιορίστηκε στις 77,9 μονάδες, σημειώνοντας μείωση 11,2% από το δεύτερο τρίμηνο του 2010 και 18,3% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2009 (σχεδιάγραμμα 16).

∆είκτης Κύκλου Εργασιών στις Τηλεπικοινωνίες

110

97,5

95,8

97,8

97,2

91,2

87,7

ΚΛΑΔΟΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣ

90,3 74,9

77,9

I 2011

II 2011

0 I 2009

II 2009

III 2009 IV 2009

I 2010

II 2010

χειρηματικούς τομείς των τελευταίων χρόνων σε ένα φθίνοντα τομέα. Ετσι, ο κύκλος εργασιών από υπηρεσίες του κλάδου των κινητών τηλεπικοινωνιών μειώθηκε το 2010 κατά 16,1%, ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2011 η πτώση φτάνει το 21,1%. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη μελέτη της Ενωσης Εταιρειών Κινητής Τηλεφωνίας (ΕΕΚΤ) σε συνεργασία με την ICAP και το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών που δημοσιοποιήθηκε τον Αύγουστο του 2011, «(...) τα κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων μειώθηκαν κατά 18,9% το 2010 και το πρώτο τρίμηνο του 2011 κατά 21,3% (...)». Παράλληλα με την ύφεση της οικονομικής δραστηριότητας και τη μείωση της καταναλωτικής, ο κλάδος των κινητών τηλεπικοινωνιών επηρεάζεται δυσμενώς από το πολύπλοκο και δυσλειτουργικό νομικό πλαίσιο που τον διέπει, αλλά και από τις συνεχείς αυξήσεις των έμμεσων φόρων στον κλάδο, με αποτέλεσμα, σύμφωνα με την προαναφερθείσα μελέτη της ΕΕΚΤ, «(...) πάνω από το 50% της συνεισφοράς του κλάδου στο ΑΕΠ να απορροφάται από το Δημόσιο (1.862 εκατ. ευρώ το 2010) (...)». Ετσι, η φορολογική επιβάρυνση δεν έχει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, αντιθέτως φαίνεται να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε όρους βιωσιμότητας του κλάδου, όσο και σε όρους δημόσιων εσόδων. Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνεται στα έσοδα του Δημοσίου από τα τέλη στην κινητή τηλεφωνία. Το δεύτερο τρίμηνο του 2011 τα δημόσια έσοδα από τέλη στον κλάδο των κινητών τηλεπικοινωνιών έφτασαν 73,7 εκατ. ευρώ, καταγράφοντας πτώση 21,6% σε ετήσια βάση. Συνεπώς, μια χαλάρωση της φορολογικής επιβάρυνσης, πέραν της βελτίωσης της οικονομικής κατάστασης των επιχειρήσεων του κλάδου, ενδέχεται να έχει θετικές επιπτώσεις και στα δημόσια έσοδα. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της μελέτη της ΕΕΚΤ: α) η μείωση του ειδικού τέλους κατά 30% θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των δημόσιων εσόδων κατά δύο εκατ. ευρώ, ενώ λαμβάνοντας υπόψη και τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα, η αύξηση θα ανέλθει στα 63 εκατ. ευρώ, β) η μείωση του ΦΠΑ από 23% σε 20% θα είχε ως αρχικό αποτέλεσμα τη μείωση των δημόσιων εσόδων κατά 11 εκατ. ευρώ, ενώ λαμβάνοντας υπόψη τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα υπάρχει αύξηση κατά 30 εκατ. ευρώ, και γ) η εξαίρεση από το ειδικό τέλος των συνδέσεων που προσφέρουν και όγκο δεδομένων ασύρματης πρόσβασης στο διαδίκτυο τουλάχιστον 50 Mb θα είχε ως αποτέλεσμα μείωση των δημόσιων εσόδων κατά πέντε εκατ. ευρώ, ενώ λαμβάνοντας υπόψη και τις επιδράσεις από την αυξημένη διείσδυση ευρυζωνικών δικτύων στο ΑΕΠ, τα δημόσια έσοδα αυξάνονται κατά 165 εκατ. ευρώ. Η βελτίωση, λοιπόν, του φορολογικού και του θεσμικού περιβάλλοντος θα συμβάλουν θετικά στην ενδυνάμωση των επενδύσεων στο χώρο, αξιοποιώντας τα περιθώρια ανάπτυξης στο πεδίο της μεταφοράς δεδομένων, όπου η εγχώρια αγορά υπολείπεται της ευρωπαϊκής και όπου μπορεί να επιτευχθεί αύξηση κατά 26 φορές ως το 2015. Αναφορικά με τη μεταφορά δεδομένων, περιθώριο βελτίωσης για τους παρόχους ευρυζωνικών υπηρεσιών υπάρχει και στον τομέα κάλυψης των αναγκών των μικρομεσαίων επενδύσεων και της επέκτασης στο τμήμα της αγοράς που τον συνοδεύει. Και γενικότερα, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών είναι δομικής σημασίας για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της εγχώριας παραγωγής. Κάτι επιβεβλημένο για την έξοδο από την κρίση.

III 2010 IV 2010

Πηγή: TτΕ

Μεγάλη πτώση σημειώνεται, συγκεκριμένα, στον κλάδο της κινητής τηλεφωνίας, που έχει μετατραπεί από έναν από τους δυναμικότερους επι-

Ο κλάδος της ακίνητης περιουσίας, μαζί με την αγορά αυτοκινήτου, αποτελούν τους δύο τομείς της εγχώριας οικονομίας όπου αποτυπώνεται με τη μεγαλύτερη σαφήνεια η «φούσκα» του ελληνικού αναπτυξιακού υποδείγματος, καθώς τα αρκετά τελευταία χρόνια -πριν από την κρίση- διαμορφώθηκε μία υπερβολικά διογκωμένη αγορά, της οποίας η προσφορά και το επίπεδο τιμών δεν ανταποκρίνονταν σε καμία περίπτωση στην πραγματική εισοδηματική ικανότητα του μέσου ελληνικού νοικοκυριού. Γύρω, λοιπόν, από την αγορά ακίνητης περιουσίας αναπτύχθηκε μια τεράστια οικοδομική βιομηχανία, η οποία προσπαθούσε να ανταποκριθεί στη συχνά εκτός εισοδηματικής πραγματικότητας ζήτηση των Ελλήνων πολιτών, για τους οποίους η αγορά ακίνητης περιουσίας αποτελούσε, διαχρονικά και παραδοσιακά, κυρίαρχο πεδίο μακροπρόθεσμων επενδύσεων. Το κενό, λοιπόν, μεταξύ της εκτός πραγματικής εισοδηματικής πραγματικότητας ζήτησης και της ακριβής προσφοράς κάλυψε η εύκολη και

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

18 12.250

100

255

10.500

250

245

240

235

230

9.552

8.750 7.000

9.667

260

8.437

102

8.466

265

12.049

14.000

104

225 I 2008

II 2008

III 2008 IV 2008

I 2009

II 2009

III 2009 IV 2009 ∆ιαμερίσματα

I 2010

II 2010 Κατοικίες

Η συρρίκνωση, συνεπώς, της ζήτησης στην αγορά ακινήτων άρχισε σταδιακά να επηρεάζει την προσφορά, συντελώντας στην πτώση των τιμών τόσο των διαμερισμάτων, όσο και των κατοικιών. Ετσι, ο δείκτης τιμών διαμερισμάτων ανήλθε το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στις 93,2 μονάδες, σημειώνοντας μείωση σε ετήσια βάση 5,7%, ενώ ο αντίστοιχος για τις κατοικίες την ίδια περίοδο έφτασε στις 239,4 μονάδες, καταγράφοντας μείωση 4,5%. Ωστόσο, το επίπεδο αυτό της μείωσης δεν εναρμονίζεται με την ευρύτερη συρρίκνωση της ζήτησης, αλλά και της ευρύτερης οικονομικής δραστηριότητας. Αποτέλεσμα αυτής της «άρνησης» των τιμών να εναρμονιστούν με τη ζήτηση ήταν η δημιουργία ενός σημαντικού αποθέματος απούλητων σπιτιών που υπολογίζεται περίπου στα 150.000-180.000 ακίνητα για το 2010, και το οποίο διατηρήθηκε και το 2011. Οι λόγοι που συντελούν σε αυτή την ακαμψία των τιμών είναι ο κατακερματισμός της προσφοράς, αφού η αγορά αποτελείται από 10.00015.000 εργολάβους οικοδομών που έχουν από 15 απούλητα ακίνητα έκαστος, το υψηλό κόστος των οικοπέδων που έχει καταβληθεί από τους εργολάβους συντελεί στη διόγκωση του κόστους, η σχετικά μικρή έκθεση των «υγιών» εργολάβων σε δάνεια, η αβεβαιότητα του ευρύτερου οικονομικού κλίματος που θα επέτρεπε να λειτουργήσουν οι δυνάμεις του υγιούς ανταγωνισμού, και η απουσία βραχυπρόθεσμης επενδυτικής νοοτροπίας στην εγχώρια αγορά. Ωστόσο, η αγορά ακίνητης περιουσίας, πέρα από την ύφεση, έχει επηρεαστεί καθοριστικά και από την προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής τα τελευταία δύο χρόνια και, κυρίως, την (πρωτοφανή) υπερφορολό-

4.372

5.618

5.250

88 Πηγή: TτΕ

Ιδιωτική Οικοδομική ∆ραστηριότητα

11.468

∆είκτης Τιμών ∆ιαμερισμάτων/Κατοικιών

11.768

γηση της αγοράς. Ειδικότερα, σύμφωνα με τη συνοπτική ανακοίνωση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ιδιοκτητών Ακινήτων (ΠΟΜΙΔΑ), στην ακίνητη περιουσία έχουν επιβληθεί την τελευταία διετία, εκτός από το ειδικό έκτακτο τέλος στην ιδιωτική ακίνητη περιουσία (το γνωστό «χαράτσι»), «(…) 1) έκτακτη εισφορά ακίνητης ιδιοκτησίας επί ΕΤΑΚ 2009 έως και 9‰, 2) 10-20πλασιασμός του ετήσιου Φόρου Ακίνητης Περιουσίας (ΦΑΠ) από 1‰ σε 1%-2%, 3) 10πλασιασμός του Φόρου κληρονομιάςγονικής παροχής από 1% σε έως 10%, 4) αύξηση φορολογίας εισοδήματος έως 45%, με διατήρηση και του συμπληρωματικού φόρου 1,5%-3%, ώστε το εισόδημα από μισθώματα να είναι το μόνο που φορολογείται πάνω από την κλίμακα, 5) βαρύ ετήσιο τεκμήριο διαβίωσης σε ιδιόκτητη ή και μισθωμένη κατοικία, 6) κατάργηση απαλλαγής των δαπανών επισκευών κτιρίων από το φορολογητέο εισόδημα, 7) δυνατότητα μονομερούς κατάργησης των μισθωτικών συμβάσεων εκ μέρους των μισθωτών και θέσπιση διαδικασίας μείωσης των επαγγελματικών μισθωμάτων, 8) συνεχή καθιέρωση νέων χαρατσιών μέσω υποχρεωτικών επιθεωρήσεων, βεβαιώσεων κλπ., σε βάρος των ιδιοκτητών, ακόμη και σήμερα, με τον υπό ψήφιση νόμο περί αυθαιρέτων, με τη δημιουργία μάλιστα νέων κλειστών επαγγελμάτων με ελάχιστες θεσμοθετημένες αμοιβές και υποχρεωτικούς πελάτες όλους τους ιδιοκτήτες ακινήτων της χώρας (…)».

12.035

φτηνή στεγαστική δανειοδότηση κατά την περίοδο πριν από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Σταδιακά, λοιπόν, η τεράστια αύξηση των τιμών σε συνδυασμό με δομικούς κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν την ορθολογικότητα του Ελληνα καταναλωτή (δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ευρώπη), κατέστησαν την επένδυση στην αγορά ακινήτων την πιο προσοδοφόρα επένδυση στην Ελλάδα. Αυτή η διόγκωση της ζήτησης, όπως ήταν φυσικό, ακολουθήθηκε από μία σημαντική αύξηση του επιπέδου τιμών των οικοπέδων σε -στενά χωροταξικάαστικά κέντρα και από μία υπερπροσφορά ακινήτων για κάθε εισοδηματικό κλιμάκιο (που αξιοποίησε σε μεγάλο βαθμό τις επικερδείς ευκαιρίες της «μαύρης εργασίας»), η οποία, ωστόσο, έβρισκε αγοραστική ανταπόκριση και έτσι η άνθηση ανατροφοδοτούνταν. Τόσο η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, όσο και η χρηματοδοτική ασφυξία που αυτή προκάλεσε περιόρισε αισθητά τα περιθώρια άνθησης της συγκεκριμένης αγοράς, η οποία στη συνέχεια καθηλώθηκε από την ύφεση στην πραγματική οικονομία, αλλά και τη συρρίκνωση του πραγματικού εισοδήματος στο πλαίσιο της προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής που ξκίνησε το 2010. Η καθίζηση της αγοράς ακινήτων, που ξεκίνησε το 2010, συνεχίστηκε και το 2011, με το δείκτη συναλλαγών οικιστικών ακινήτων να πέφτει κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2011 στις 11.386 συναλλαγές, σημειώνοντας μείωση 39,1% (σχεδιάγραμμα 17).

3.500 1.750 0 Πηγή: TτΕ

I 2009

II 2009 III 2009 IV 2009

I 2010

II 2010 III 2010 IV 2010

I 2011

II 2011

Η πτώση της αγοράς ακίνητης περιουσίας, ως αποτέλεσμα της ύφεσης και της υπερφορολόγησης, σε συνδυασμό με την υπερπροσφορά νεόδμητων ακινήτων οδήγησαν στην πρωτοφανή μείωση της οικοδομικής δραστηριότητας, αφού ελάχιστοι πλέον είναι οι εργολάβοι που προχωρούν σε νέα ανοικοδόμηση. Σε αυτό, βέβαια, συμβάλλει και η μεγάλη έλλειψη ρευστότητας στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα, η οποία καθιστά ιδιαίτερα δύσκολο το δανεισμό για οικοδομές και κατοικίες. Ετσι, η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα το δεύτερο τρίμηνο του 2011 μειώθηκε κατά 33,6% σε σχέση με το ίδιο τρίμηνο του 2010 και κατά 52,2% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2009 (σχεδιάγραμμα 18). Η πτωτική πορεία της οικοδομικής δραστηριότητας συνεχίστηκε και κατά τους επόμενους μήνες, αφού τον Ιούλιο ο όγκος της οικοδομικής δραστηριότητας σε ετήσια βάση μειώθηκε κατά 15,3%. Αυτή η ασφυκτική κατάσταση στον κλάδο της οικοδομής έχει οδηγήσει πάνω από 1.500 επιχειρήσεις του χώρου εκτός αγοράς, ενώ πάνω από 7.000 είναι «αδρανείς», δημιουργώντας απώλεια άνω των 50.000 θέσεων εργασίας στον ευρύτερο κατασκευαστικό και οικοδομικό κλάδο. Οι εκτιμήσεις για το 2012 θέλουν τις τιμές των ακινήτων να υποχωρούν σημαντικά, έως και 20%, λόγω της αύξησης της προσφοράς νέων και παλαιών κατοικιών, αλλά και επαγγελματικών ακινήτων ως αποτέλεσμα της αδυναμίας αποπληρωμής δανείων, του κλεισίματος αρκετών επιχειρήσεων και της διατήρησης της υπέρογκης φορολογικής επιβάρυνσης της ιδιοκτησίας. Για να αρχίσει, όμως, να κινείται η αγορά προϋπόθεση δεν είναι μόνο η

πτώση των τιμών, αλλά είναι αφενός η χαλάρωση της φορολογικής επιβάρυνσης της ιδιοκτησίας και αφετέρου η διάθεση στεγαστικής ρευστότητας από τα εγχώρια πιστωτικά ιδρύματα.

ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ Ο αγροτικός κλάδος, αν και έχει επηρεαστεί από την ευρύτερη υφεσιακή τροχιά της πραγματικής οικονομίας, φαίνεται να έχει πληγεί λιγότερο από άλλους παραγωγικούς κλάδους, μιας και ήδη τις τελευταίες δεκαετίες ακολουθεί μία πτωτική πορεία. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΠΑΣΕΓΕΣ), την πενταετία 2006-2010 το αγροτικό εισόδημα στην Ελλάδα περιορίστηκε κατά 13,5 ποσοστιαίες μονάδες, τη στιγμή που το αντίστοιχο εισόδημα στην Ευρωπαϊκή Ενωση και την ευρωζώνη αυξήθηκε κατά 11% και περίπου 5% αντίστοιχα. Σημαντικός παράγοντας για τη συρρίκνωση του αγροτικού εισοδήματος είναι ο υψηλός ρυθμός αύξησης του κόστους παραγωγής, ο οποίος υπερβαίνει το επίπεδο τιμών των παραγόμενων προϊόντων. Ετσι, ο δείκτης τιμών των εισροών σε γεωργία και κτηνοτροφία καταγράφει τα τελευταία χρόνια μια σταθερή ανοδική τροχιά, με αποτέλεσμα το Σεπτέμβριο του 2011 να ανέλθει στις 131 μονάδες, σημειώνοντας αύξηση 7,8% σε σύγκριση με το Σεπτέμβριο του 2010 και 12,8% σε σχέση με τον ίδιο μήνα του 2009. Αντιθέτως, το Σεπτέμβριο του 2011 ο δείκτης τιμών των εκροών σε γεωργία και κτηνοτροφία παρουσίασε αύξηση κατά 3,5% σε ετήσια βάση και 11,4% σε σχέση με τον ίδιο μήνα του 2009. Ωστόσο, παρόλο που υπάρχει μια αυξητική τάση στο δείκτη εκροών, η μεταβλητότητα των τιμών είναι μεγάλη, με αποτέλεσμα το εισόδημα των αγροτών να παρουσιάζει σημαντική ρευστότητα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του τριμήνου Οκτώβριος-Δεκέμβριος του 2010, όπου οι αυξήσεις στις τιμές του βαμβακιού και του αραβοσίτου έδωσαν πρωτοφανή ώθηση στο δείκτη.

Απασχόληση στον Πρωτογενή Τομέα (% συνολικής απασχόλησης)

18,0 16,97 15,75

14,4

15,26

15,06 12,42

10,8

12,21

11,74

2005

2006

11,52

11,33

11,9

2007

2008

2009

12,44

7,2

3,6

0,0 2000

2001

2002

2003

2004

2010

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Τα αρνητικά αποτελέσματα εντοπίζονται και στις επιδόσεις της παραγωγικής δραστηριότητας, καθώς, σύμφωνα με στοιχεία της ΠΑΣΕΓΕΣ, την πενταετία 2006-2010 καταγράφεται σημαντική πτώση στα κυριότερα προϊόντα φυτικής παραγωγής, η οποία το 2011 εκτιμάται ότι θα επιβραδυνθεί κατά 4,4%. Η μείωση αυτή αφορά, κυρίως, το βαμβάκι, τη βιομηχανική τομάτα, τα ζαχαρότευτλα, το κρασί και ορισμένα εσπεριδοειδή. Παράλληλα, η μεγαλύτερη μείωση στον τομέα της ζωικής παραγωγής σημειώνεται στον αριθμό των αγελαδοτρόφων (-18%) και στην παραγωγή αγελαδινού γάλακτος (-10%). Ωστόσο, η ευρύτερη κρίση της εγχώριας οικονομικής και παραγωγικής δραστηριότητας φαίνεται να ωθεί όλο και περισσότερους νέους στον αγροτικό κλάδο, αξιοποιώντας τα σχετικά προγράμματα στήριξης, αλλά και τις ευκαιρίες καινοτομίας που παρουσιάζονται. Ετσι, από το 2009 και έπειτα η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα, φαίνεται να ανακάμπτει (σχεδιάγραμμα 19). Ειδικότερα, το μερίδιο της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα επί του συνόλου της απασχόλησης αυξήθηκε στο 11,9% το 2009 και στο 12,44% το 2010.

Τα ποσοστά αυτά, βέβαια, υπολείπονται των αντιστοίχων στις αρχές της δεκαετίας. Το μεγαλύτερο μέρος των 38.000 νέων αγροτών που εγγράφηκαν στο δυναμικό του πρωτογενούς τομέα την περίοδο 2008-2010 απασχολήθηκε στον κλάδο των δενδρωδών καλλιεργειών, περιλαμβανομένων και των αμπελώνων (25.000), ενώ σημαντική είναι η αύξηση της απασχόλησης στον κλάδο των υποστηρικτικών υπηρεσιών προς τη γεωργία. Τα περιθώρια βελτίωσης του αγροτικού κλάδου είναι μεγάλα, καθώς χρειάζεται να διανύσει μεγάλη πορεία, ώστε να κερδίσει το στοίχημα της εξωστρέφειας. Και αυτό διότι, παρόλο που οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων κατά την περίοδο της κρίσης μειώνονται, κυρίως λόγω της ύφεσης και της μείωσης της ζήτησης, οι εξαγωγές αυξήθηκαν με ρυθμό μικρότερο από αυτόν του συνόλου των εξαγωγών, σύμφωνα και με το ΚΕΠΕ. Η πρόκληση, συνεπώς, για το 2012 είναι να βελτιωθεί η παραγωγική διαδικασία και η ανταγωνιστικότητα του εγχώριου αγροτικού κλάδου, ώστε ο πρωτογενής τομέας να καταφέρει να διεκδικήσει νέα μερίδια στην εγχώρια, αλλά κυρίως εξωτερική αγορά. Προς την κατεύθυνση αυτή είναι σημαντική η προσοχή του κράτους, με πολιτικές, όπως τονίζει και η ΠΑΣΕΓΕΣ, που θα αφορούν το αρδευτικό νερό, τη γη, την κτηνοτροφία, τη δασοπονία, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την προβολή και προώθηση των αγροτικών προϊόντων, και τον έλεγχο και την εποπτεία της αγοράς.

ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟΣ ΚΛΑΔΟΣ

Ο κλάδος της εγχώριας ναυτιλίας χαρακτηρίζεται από τον κυρίαρχο ρόλο της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, η οποία αποτελεί διαχρονικά -αντιστεκόμενη και στη μεγάλη οικονομική κρίση- την πρώτη και μεγαλύτερη ναυτιλιακή οικογένεια στον κόσμο, ακολουθώντας μια μακρά παράδοση και καθιστώντας τη ναυτιλία ένα βασικό αναπτυξιακό πυλώνα της ελληνικής οικονομίας. Ο κλάδος των ελληνικών εμπορικών πλοίων καταφέρνει να αντιμετωπίσει τη διεθνή χρηματοπιστωτική ασφυξία των τελευταίων χρόνων, την εγχώρια ύφεση, αλλά και το διεθνή ανταγωνισμό. Ο ελληνικός στόλος, λοιπόν, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει το ΚΕΠΕ, το 2011 βρέθηκε στην πρώτη θέση, καθώς σε όρους χωρητικότητας έφτασε να κατέχει το 15,1% του παγκόσμιου εμπορικού στόλου (πλοία άνω 1.000 ΚΟΧ), ενώ στη δεύτερη θέση εντοπίζεται η Ιαπωνία (14,5%) και στην τρίτη η Γερμανία (8,6%). Η αύξηση της χωρητικότητας των ελληνικών εμπορικών πλοίων συνεχίζεται και το 2011, με αποτέλεσμα το Σεπτέμβριο του 2011 η χωρητικότητα να έχει αυξηθεί κατά περίπου 1% σε ετήσια βάση (σχεδιάγραμμα 20). Παράλληλα, με τη σταδιακή αύξηση της χωρητικότητας παρατηρείται μείωση του αριθμού των πλοίων του ελληνικού εμπορικού στόλου από το τελευταίο, κυρίως, τρίμηνο του 2010. Το Σεπτέμβριο του 2011 τα πλοία του ελληνικού εμπορικού στόλου ανήλθαν στα 2.027 και είναι μειωμένα κατά 4,2% σε ετήσια βάση. Ο συσχετισμός της εξέλιξης του αριθμού των πλοίων του ελληνικού εμπορικού με τη συνολική χωρητικότητα του στόλου, αποτυπώνει τη σταδιακή αυξητική πορεία της χωρητικότητας ανά πλοίο. Η εξέλιξη αυτή υποδηλώνει τη βελτίωση σε όρους χωρητικότητας του ελληνικού εμπορικού στόλου και ίσως την αναβάθμισή του, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα στο διεθνές ναυτιλιακό περιβάλλον. Η τάση αυτή αναμένεται να ενισχυθεί, καθώς, σύμφωνα με την έκθεση της European Community Shipowners’ Associations (ECSA), για λογαριασμό των ελληνικών ναυτιλιακών συμφερόντων ναυπηγούνται 490 πλοία άνω των 1.000 ΚΟΧ συνολικής χωρητικότητας 49,1 εκατ. τόνων. Οι επενδύσεις αυτές των Ελλήνων εφοπλιστών ανταποκρίνονται στο 10% του συνόλου των επενδύσεων παγκοσμίως σε νεότευκτα πλοία, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης των επενδύσεων και της δραστηριότητας των ελληνικών ναυτιλιακών εταιρειών, σύμφωνα με τα στοιχεία της Petrofin για το 2010, προέρχεται από τη Γερμανία (27% της συνολικής χρηματοδότησης) και την Ελλάδα (24%). Σύμφωνα με τα στοιχεία των Clarkson, ο επενδυτικός προσανατολισμός των Ελλήνων εφοπλιστών κατευθύνεται και στην αγορά μεταχειρισμένων πλοίων, καθώς μέχρι τις αρχές του Οκτωβρίου του 2011 οι ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες έχουν προχωρήσει στην απόκτηση 162 ποντοπόρων πλοίων συνολικής αξίας 3,7 δισ. ευρώ. Η επενδυτική αυτή κίνηση ενδέχεται να αποδειχτεί ιδιαίτερα κερδοφόρα κατά τα επόμενα χρόνια σε

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

∆ύναμη Ελληνικών Εμπορικών Πλοίων

2.140,0 2.122,5

43.375

2.105,0

42.750

2.087,5

42.125

2.070,0

41.500

2.052,5

40.875

2.035,0

40.250

2.017,5

39.625

2.000,0

39.000

04/09 05/09 06/09 07/09 08/09 09/09 10/09 11/09 12/09 01/10 02/10 03/10 04/10 05/10 06/10 07/10 08/10 09/10 10/10 11/10 12/10 01/11 02/11 03/11 04/11 05/11 06/11 07/11 08/11 09/11 Αριθμός πλοίων (αριστερά) Χωρητικότητα (ΚΟΧ) (δεξιά) Μήνας/Eτος Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

περίπτωση που η βελτίωση της αγοράς και η ανάκαμψη της διεθνούς οικονομίας καταστήσουν αποδοτική τη μεταπώληση. Αυτή, λοιπόν, η επεκτατική δυναμική του ελληνικού εμπορικού στόλου έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ελληνικών εταιρειών που διαθέτουν μεγάλους στόλους. Ετσι, σύμφωνα με την Petrofin Research, το 2011 οι εταιρείες που διαθέτουν στόλο με περισσότερα από 25 πλοία αυξήθηκαν από 31 που ήταν το 2010 σε 24, ενώ αυξήθηκαν και οι εταιρείες που διαθέτουν στόλο από 16 έως 24 πλοία από 33 σε 37 αντίστοιχα. Ο κλάδος της ναυτιλίας αποτελεί βασικό αναπτυξιακό πυλώνα με διαχρονικά θετικές επιπτώσεις στην οικονομία. Οπως τονίζει ο πρόεδρος της Ενωσης Εφοπλιστών Μεσογειακών Φορτηγών Πλοίων «(…) η ελληνόκτητη ναυτιλία έχει πολύ σημαντικό ρόλο και για την πατρίδα μας, καθώς είναι η βιομηχανία στην οποία μπορούμε να διακρινόμαστε διεθνώς. Πρέπει, ωστόσο, αυτός ο ρόλος να αναγνωριστεί κάποτε και στον τόπο μας, ώστε να μπορέσει η ελληνική κοινωνία να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις δυνατότητες της ελληνικής ναυτιλίας (…)». Η πρόκληση, συνεπώς, για το ναυτιλιακό κλάδο αφορά κατ' εξοχήν την ικανότητα του κράτους να μεγιστοποιήσει τα οφέλη από τη δυναμική. Προς την κατεύθυνση αυτή το ΚΕΠΕ προτείνει α) την αναβάθμιση και προβολή των ναυτιλιακών σπουδών, β) την αναβάθμιση των ευρύτερων συνοδευτικών υπηρεσιών, γ) την αναβάθμιση του θεσμικού και φορολογικού πλαισίου λειτουργίας των γραφείων και αποφάσεων, δ) την προώθηση στα ελληνικά πανεπιστήμια εξειδικευμένων σπουδών σε στενή συνεργασία με τη ναυτιλιακή κοινότητα, ε) την προσέγγιση του ελληνικού χρηματιστηρίου με τη ναυτιλιακή κοινότητα, και στ) την προσέγγιση του τραπεζικού συστήματος με τη ναυτιλιακή κοινότητα, ώστε να μεγεθυνθεί η εισαγωγή και παραμονή ναυτιλιακών κεφαλαίων στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Και επιτέλους, ας αποφασίσει το ελληνικό κράτος, μετά από δύο καταργήσεις και μία σύσταση σε λίγους μήνες, αν θέλει ή όχι ένα ισχυρό υπουργείο Ναυτιλίας.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ...

Το 2012 θα είναι ένα ακόμη έτος ύφεσης. Το βασικό χαρακτηριστικό της συνταγής αυτής είναι η μεγάλη φορολογική επιβάρυνση, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής εστιάζει στα δημόσια έσοδα και όχι στα οφέλη που θα προκύψουν από την περιστολή των

δημόσιων δαπανών. Σύμφωνα με την Εκθεση του ΟΟΣΑ για την Ελλάδα, τα πρώτα μέτρα περιορισμού του δημοσιονομικού ελλείμματος ως τα μέσα του 2011 βασίζονταν κατά περίπου 60% στο σκέλος της άντλησης εσόδων, κυρίως μέσω της μεγάλης και εκτεταμένης υπερφορολόγησης, ενώ μετά τα μέσα του τρέχοντος έτους το εν λόγω μερίδιο περιορίζεται στο 55%. Η αναλογία συνεισφοράς εσόδων και δαπανών στη δημοσιονομική προσαρμογή θεωρητικά εκτιμάται να βελτιωθεί τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Προσαρμογής, το οποίο, όμως, είναι ιδιαίτερα φιλόδοξο. Ακόμη, όμως, και αυτή η αναλογία αποκλίνει από την ενδεδειγμένη συμβολή των εσόδων, για να είναι διατηρήσιμη η δημοσιονομική προσαρμογή. Και αυτό, διότι, σύμφωνα με τις βέλτιστες διεθνείς πρακτικές και τη σχετική βιβλιογραφία, η δημοσιονομική προσαρμογή που βασίζεται κυρίως στη μείωση των δημόσιων δαπανών έχει μεγαλύτερη πιθανότητα, όταν δεν αφορά (φυσικά) στις δαπάνες των δημόσιων επενδύσεων, να είναι διατηρήσιμη, καθώς έχει μόνιμη διάσταση και άμεσα αποτελέσματα, και δημιουργεί θετικές προσδοκίες για την προώθηση και επιτυχία της προσαρμογής που θέτουν τις προϋποθέσεις ανάκαμψης. Αντιθέτως, όταν η δημοσιονομική προσαρμογή στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στις αυξήσεις φόρων και στη δραστική περικοπή των δαπανών για δημόσιες επενδύσεις, όπως συμβαίνει τα τελευταία δύο χρόνια στην Ελλάδα, παρουσιάζει «έλλειμμα βιωσιμότητας», αφού -όπως τονίζει και η Τράπεζα της Ελλάδος- «(...) διαρκεί ελάχιστα, είναι εύκολα αναστρέψιμη και οδηγεί την οικονομία σε βαθύτερη και μεγαλύτερης διάρκειας ύφεση (...)». Ετσι, το 2011 μετά τη λήψη μέτρων προσαρμογής 10% του ΑΕΠ το έλλειμμα θα είναι στα ίδια επίπεδα με αυτά του 2010 και ας ελπίσουμε όχι υψηλότερα. Για να συρρικνωθεί, συνεπώς, το «έλλειμμα βιωσιμότητας» της δημοσιονομικής προσαρμογής που εντοπίζεται στην περίπτωση της χώρας μας, πρέπει άμεσα να ανατραπεί η σύνθεση της προσαρμογής, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στη δραστική περικοπή και τον εξορθολογισμό των δημόσιων δαπανών. Με άλλα λόγια, να αλλάξει η συνταγή της δημοσιονομικής πολιτικής, ώστε τα οφέλη που θα προκύπτουν από την περιστολή των δαπανών να αποτελούν σταδιακά τα δύο τρίτα της προσαρμογής. Και επιτέλους, να δοθεί η πρέπουσα προσοχή στην ανάπτυξη και την πραγματική οικονομία. Στο κυκλικό και στο διαρθρωτικό έλλειμμα. Και παραφράζοντας τον Bill Clinton, “it’s the recession, stupid…”.

²w ÑÆ È¨²w ÑÇ ¨Ö â{ ¡ ©Ø à ©Ô p â ©×{ © Ò ©Ô p â© { àp ©É É ¨É Ò ©Ð á Ë ß ©Ô p â © ©Ë{ ß{ ©Ï à © Ò © { àp ©É ¡pÒ © p à É ß ©Ô p â © ,RB © "@RR©!TRHMDRR©2BGNNK ©Ð{ Ò © ß ©Ó ¡{ â ©Ð â ©Ð â ©Ë Ð © Ò © ¡ â ©Ô p â ©d© â ©Ë{ àp © ©$2"/ © $TQNOD© 5HRHSHMF©/QNEDRRNQ ©©@MC©©2@HC©!TRHMDRR©2BGNNK©.WENQC©4MHUDQRHSX ©Ø â{ ¡ ©Ø à © â ©Ð â © ,RB ©Ë Ð © QL@BNM

Aνάπτυξη-ανάπτυξη, όπως θάλαττα-θάλαττα Ö ¡© ©Ï © ©Ð â{ ¡ ¡

.© ©Ï © © Ð â{ ¡ © á © ¡ ä © äp ¡ © ¡©Ö p á ¡© É { á ©Î à © ¡ á © ¡© p á ¡©ÉË

χώρα μας έχει αυτή την περίοδο τρία ισχυρά αλληλοσυσχετιζόμενα προβλήματα, που πρέπει να τα λύσει όσο πιο γρήγορα γίνεται: πολύ μεγάλο χρέος, υπερμεγέθη δημόσιο τομέα και απουσία ανάπτυξης. Επιπλέον, πρέπει να τα λύσει μέσα σε ένα περιβάλλον δραματικά δύσκολο: οικονομική ύφεση διάρκειας, πιστωτική απουσία, έλλειψη ισχυρών εξαγωγικών κλάδων. Μόνον η σκέψη των δυσκολιών φέρνει παράλυση, αλλά αν δεν εστιάσουμε απόλυτα στα προβλήματά μας με τη μονομανία του απεγνωσμένου, αποκλείεται να βρούμε λύσεις. Το μοναδικό μονοπάτι σωτηρίας περνάει μέσα από την επάνοδο στην οικονομική ανάπτυξη. Η σημασία της ανάπτυξης στη διαχείριση του χρέους είναι γιγάντια. Αν μαγικά όλο το δημόσιο χρέος «συγχωρούνταν» από τους δανειστές, χωρίς ουσιαστική οικονομική ανάπτυξη και με τις δημοσιονομικές παραδοχές του Μνημονίου το 2015, θα έχουμε «μαζέψει» πάλι 100 δισ. ευρώ χρέους. Αυτό δείχνει την ασυμβατότητα του σημερινού μεγέθους του δημόσιου τομέα με τη δυναμική της ελληνικής οικονομίας. Το μέγεθος του δημόσιου τομέα είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που η οικονομία σήμερα μπορεί να στηρίξει. Μην ξεχνάτε ότι πλούτο γεννά πρακτικά μόνον ο ιδιωτικός τομέας και ότι από τους φόρους που αντλούνται ζει ο δημόσιος τομέας. Για να γίνει ο δημόσιος τομέας συμβατός με τις ανάγκες της χώρας, πρέπει να αλλάξει τελείως. Το δομικό κόστος της κρατικής μηχανής πρέπει να μειωθεί κατακόρυφα, ταυτόχρονα με τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς της, με πλήρη ανασχεδίαση των διαδικασιών και εγκατάσταση ολοκληρωμένων συστημάτων. Η βελτίωση της δημόσιας διοίκησης σε όλες τις εκφάνσεις της είναι όρος sine qua non για την επιτάχυνση της οικονομίας. Για να γίνει αυτό πραγματικότητα, χρειάζεται πολύ καλό μάνατζμεντ, κάτι το οποίο απουσιάζει σχεδόν ολοσχερώς από την κυβέρνηση και τις δημόσιες υπηρεσίες. Οι πελατειακές πολιτικές του παρελθόντος, η κομματική διαχείριση των στελεχών και η έλλειψη κινήτρων έχουν οδηγήσει σε μια εξόχως ατελέσφορη και κατά σημεία διεφθαρμένη κρατική μηχανή. Η μόνη μέθοδος αναζωογόνησής της είναι η μεταφορά για διάστημα 2-4 ετών στελεχών από τον ιδιωτικό τομέα στο δημόσιο, τα οποία θα συνεχίσουν να αμείβονται κανονικά από τον εργοδότη τους (secondment). Το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου είναι ένα καλό παράδειγμα αυτής της προσέγγισης. Στο Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής (ΜΠΔΣ) 2012-2015, το επίσημο σχέδιο εξόδου της χώρας από την κρίση, προβλέπεται ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ κατά 9,5% στην πενταετία 2011-2015, και στηρίζεται στην έμμεση παραδοχή ότι

το σύνολο των φυσικών επενδύσεων στην οικονομία την πενταετία θα μείνει σταθερό στο 14% του ΑΕΠ, δηλαδή περίπου στα 32 δισ. ευρώ ετησίως. Είναι αδύνατο να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη χωρίς το «καύσιμο» των επενδύσεων. Στην περίοδο 1999-2008, με μέσους ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης 3,5%, οι φυσικές επενδύσεις ήταν κατά μέσο όρο 22,5% του ΑΕΠ. Για να ικανοποιηθεί αυτός ο όρος για την περίοδο 2011-2015, χρειάζονται πρόσθετες επενδύσεις, πλέον αυτών που προβλέπονται στο ΜΠΔΣ, συνολικού ύψους 65 δισ. ευρώ (13 δισ. ευρώ/έτος). Για τη δημιουργία της κρίσιμης μάζας είναι αναγκαία η εστίαση σε μεγάλες επενδύσεις, οι οποίες να μπορούν να ξεκινήσουν άμεσα και να ολοκληρωθούν γρήγορα και με σημαντικό οικονομικό πολλαπλασιαστή. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα έχουν κυρίως οι επενδύσεις σε υποδομές, μερικές εκ των οποίων έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων. Οι αποκρατικοποιήσεις δεν είναι μοχλός για την ουσιαστική μείωση του χρέους, αλλά μηχανισμός τροφοδότησης της ανάπτυξης. Στο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων, 50% της αξίας συγκεντρώνεται στην ανάπτυξη γης και 35% στις υποδομές, δημιουργώντας προϋποθέσεις ουσιαστικής συνεισφοράς στην οικονομική μεγέθυνση. Οι επενδύσεις αυτές γενικά είναι χρηματοδοτήσιμες από ιδιωτικά κεφάλαια. Το πρόβλημα, όμως, που αναφύεται είναι η κατάσταση αναξιοπιστίας της χώρας αυτή την περίοδο. Για να το ξεπεράσουμε, χρειαζόμαστε τη στήριξη των εταίρων μας στην Ευρώπη: t άμεση συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕ) σε όσα έργα επιτρέπεται από το καταστατικό της t χρηματοδότηση έργων με εγγυήσεις από ευρωπαϊκούς φορείς t δημιουργία infrastructure fund με κεφάλαια από την ΕΤΕ, αλλά και άλλους μακροπρόθεσμους επενδυτές. Για να μπορέσει να μπει ξανά η οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης, πρέπει να μειωθεί το επίπεδο αβεβαιότητας, να ενισχυθεί η αξιοπιστία της και να αυξηθεί η αναμενόμενη απόδοση των επενδύσεων μέσα από φοροαπαλλαγές. Η ανάπτυξη που θα προκύψει από επενδύσεις υποδομών θα διευρύνει άμεσα τη φορολογητέα ύλη και θα αυξήσει τις θέσεις εργασίας μειώνοντας το έλλειμμα. Είναι ξεχωριστής σημασίας το γεγονός ότι για να συντηρηθεί η ανάπτυξη, απαιτούνται ετήσιες επενδύσεις της τάξης του 20% του ΑΕΠ και εκεί πρέπει να στραφεί η πολιτική προσοχή. Μόνον όμως επενδύσεις σε υποδομές, όπως αυτές που προωθούνται στο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων, μπορούν μεσοπρόθεσμα να προσφέρουν τέτοια οικονομικά μεγέθη.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

Προς ένα νέο παραγωγικόεπιχειρηματικό σύστημα Ö ©É ¡©Ö á © ©Ð Ò ©Ê Ò

Ô© ©É ©© Ö á © á © ¡{ ä ¡ ©Ë ¡ © ¡©ÎÔÊË © Ô© ©Ð Ò ©© Ê Ò © á © ¡ à © ¡©ÎÔÊË

χει πολλές φορές αναφερθεί ότι η εξάντληση της δυναμικής του προτύπου ανάπτυξης που καθόρισε την πορεία της ελληνικής οικονομίας την 15ετία 1994-2008, ήταν αποτέλεσμα της στρεβλής συνεισφοράς των επιμέρους πυλώνων του. Λόγω των χαμηλών επιτοκίων και της συνεπακόλουθης ταχείας πιστωτικής επέκτασης, η ιδιωτική κατανάλωση έφτασε να συνιστά το 2009 το 75% του ΑΕΠ και η δημόσια κατανάλωση το 18%, όταν στην ΕΕ-27 τα αντίστοιχα ποσοστά δεν ξεπερνούσαν το 60% και 21%. Από την άλλη πλευρά, στον εξωτερικό τομέα, οι εξαγωγές της Ελλάδας δεν ξεπερνούν το 18,5% του ΑΕΠ, ενώ το περιεχόμενό τους είναι μάλλον μεσαίου τεχνολογικού και γνωσιακού περιεχομένου, προφανώς με κάποιες εξαιρέσεις. Ετσι, η Ελλάδα φαίνεται να συμμετέχει στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον πολύ περισσότερο ως καταναλωτής προϊόντων/υπηρεσιών και λιγότερο ως ποιοτικός παραγωγός. Οταν οι προωθητικοί παράγοντες που ενίσχυαν τις καταναλωτικές δαπάνες εξασθένησαν για συγκεκριμένους λόγους (περιορισμός ρευστότητας τραπεζικού συστήματος λόγω παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, αλλαγή αξιολόγησης του πιστωτικού κινδύνου διεθνώς), αναδείχτηκε η έλλειψη ενός παραγωγικού συστήματος τέτοιου μεγέθους, δομής, προσανατολισμού και περιεχομένου, που να μπορεί να υποκαταστήσει γρήγορα τις σχετικές απώλειες. Σήμερα, με την ελληνική οικονομία σε υφεσιακή τροχιά για τέσσερα χρόνια και τη βεβαιότητα για σημαντική ύφεση και το 2012, η μόνη βιώσιμη προοπτική -σε όρους διατήρησης του βιοτικού επιπέδου και κοινωνικής συνοχής- φαίνεται να είναι η συστηματική και μακρόχρονη προσπάθεια αναδιάρθρωσης του αναπτυξιακού προτύπου της ελληνικής οικονομίας. Στην κατεύθυνση αυτή απαιτείται ένα σύστημα πολιτικών που να βασίζεται και να αξιοποιεί τη γνώση, σε συνδυασμό με τη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος που να ευνοεί την καινοτομία, τη δημιουργικότητα, την επιχειρηματικότητα που βασίζεται στη γνώση, τις επενδύσεις και τη διάχυση της τεχνολογίας σε όλους τους κλάδους της οικονομίας. Η δρομολόγηση, όμως, αυτή της νέας αναπτυξιακής τροχιάς, μιας νέας δομής της ζήτησης και της προσφοράς, με διεθνώς ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Απαιτεί, μεταξύ άλλων, ριζικές αλλαγές κοινωνικών νοοτροπιών και μετάλλαξη της επιχειρημα-

τικής κουλτούρας από την αναζήτηση του ευκολότερου δρόμου για την πρώιμη εμπορική επιτυχία, στον ανηφορικό, δύσκολο δρόμο της ποιότητας, της ουσιαστικής διαφοροποίησης του προϊόντος και της διεθνούς δικτύωσης. Η τρέχουσα κρίση υπογράμμισε με ιδιαίτερα εμφατικό και επιβαρυντικό για την οικονομία τρόπο, τις χρόνιες αδυναμίες του εγχώριου επιχειρηματικού/παραγωγικού συστήματος. Η Ελλάδα, αν και συγκαταλέγεται στις χώρες που βασίζουν, ή θα έπρεπε θεωρητικά να βασίζουν, την ανάπτυξή τους στην καινοτομία (δηλαδή στις ανεπτυγμένες οικονομίες), φέρει χαρακτηριστικά λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών: το ποσοστό του ενεργού πληθυσμού που ενεργοποιείται επιχειρηματικά είναι διαχρονικά εξαιρετικά υψηλό, αλλά οι εγχώριες επιχειρήσεις χωλαίνουν σε σύγκριση με αυτές των υπόλοιπων ανεπτυγμένων οικονομιών σε βασικά ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει ότι η ποσοτική αύξηση της επιχειρηματικότητας δεν είναι πάντα ταυτόσημη της οικονομικής ανάπτυξης, τουλάχιστον μεσο-μακροπρόθεσμα. Ετσι, σε συνθήκες πιστωτικής στενότητας και περιορισμένης εγχώριας ζήτησης, η βιωσιμότητα αυτών των εγχειρημάτων είναι αβέβαιη. Πράγματι, η εγχώρια παραγωγή χαρακτηρίζεται από μεταφορά τεχνογνωσίας και καινοτομιών από το εξωτερικό, εξαγωγές χαμηλής προστιθέμενης αξίας, χαμηλή συνεργασία πανεπιστημίων και επιχειρήσεων και φτωχές επενδύσεις σε Ε&Α από τις παραδοσιακά εσωστρεφείς επιχειρήσεις. Αλλωστε, η ελληνική οικονομία αποτελείται κυρίως από μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που παράγουν προϊόντα χαμηλής τεχνολογίας και δραστηριοποιούνται κυρίως σε κλάδους έντασης εργασίας. Το επιχειρηματικό σύστημα εμφανίζει έτσι χαρακτηριστικά δυϊσμού. Από τη μία πλευρά, η πλειονότητα των επιχειρήσεων δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του διεθνούς ανταγωνιστικού περιβάλλοντος και στρέφεται αποκλειστικά στην κάλυψη της εγχώριας ζήτησης με μη διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά και υπηρεσίες, ενώ από την άλλη υπάρχουν λίγες επιχειρήσεις που κατορθώνουν και να καινοτομήσουν και να είναι ανταγωνιστικές σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιβεβαιωτική αυτού του δυϊσμού είναι και η πρόσφατη έρευνα πεδίου στις 2.000 μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας που εκπόνησε το ΙΟΒΕ με το Εργαστήριο Βιομηχανικής και Ενεργειακής Οικονομίας του ΕΜΠ για λογαριασμό του ΣΕΒ,``

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

` από όπου προκύπτει ότι οι μισές περίπου επιχειρήσεις του δείγματος έχουν πραγματοποιήσει κατά την τελευταία διετία κάποια καινοτομία προϊόντος. Το μεγαλύτερο, όμως, μέρος αυτής της καινοτομίας ήταν απλά κάτι νέο για την επιχείρηση, καθώς μόνο οι μισές δηλώνουν ότι ήταν νέα για την ελληνική αγορά και μόνο το 16% αυτών δηλώνει ότι ήταν παγκόσμια καινοτομία. Σε όρους καινοτομίας διεργασιών, μόνο το 31% των επιχειρήσεων ανέφερε ότι την τελευταία διετία έχει εισάγει καινοτομίες που αφορούν τις μεθόδους παραγωγής και τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνίας (ΤΠΕ). Σε ό,τι αφορά τη μη τεχνολογική καινοτομία, αυτή δηλαδή που αφορά σε καινοτομία οργάνωσης, εμπορίας ή μάρκετινγκ, περίπου το 40% απάντησε καταφατικά, με τις περισσότερες καινοτομίες να αφορούν μεθόδους πωλήσεων, διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών. Το πιο ενδιαφέρον, όμως, στοιχείο που προκύπτει από την έρευνα είναι η σχέση της καινοτομίας με σημαντικά κριτήρια ποιότητας της επιχειρηματικότητας. Περίπου το 22% των μεγάλων επιχειρήσεων της χώρας μπορούν να χαρακτηριστούν ως επιχειρήσεις υψηλής έντασης καινοτομίας. Είναι επιχειρήσεις που δηλώνουν ότι έχουν πραγματοποιήσει την τελευταία διετία τόσο καινοτομία προϊόντος, όσο και καινοτομία διαδικασίας. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει όμως και ένα σημαντικό 30% που δηλώνει ότι δεν έχει εισάγει καμία καινοτομία την τελευταία διετία. Οι δύο αυτές κατηγορίες επιχειρήσεων διαφέρουν σε πλήθος χαρακτηριστικών. Οι επιχειρήσεις της πρώτης κατηγορίας δεν πλήττονται από την κρίση στο βαθμό που πλήττονται οι υπόλοιπες, μπορούν να επενδύουν συνεχώς και κατορθώνουν να είναι εξωστρεφείς, αλλά και να έχουν πολύ ικανοποιητικά οικονομικά αποτελέσματα, ακόμη και κατά την περίοδο της κρίσης. Για να μπορέσουν, όμως, να καινοτομήσουν, απαιτείται ανθρώπινο κεφάλαιο υψηλής τεχνογνωσίας, που επανακαταρτίζεται συνεχώς. Ετσι, το 86% των επιχειρήσεων υψηλής καινοτομίας εκπαιδεύει το προσωπικό του τόσο με άτυπες, όσο και με τυπικές μορφές εκπαίδευσης. Στο ίδιο πλαίσιο, οι επιχειρήσεις αυτές διεξάγουν κάποιου τύπου εσωτερική έρευνα, αλλά βρίσκονται και σε δικτύωση με φορείς έρευνας, όπως τα πανεπιστήμια. Εξάλλου, ειδικά τα ζητήματα του ανθρώπινου δυναμικού και του γνωστικού κεφαλαίου που αυτά ενσωματώνει είναι καθοριστικά στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περι-

βάλλον της γνώσης. Η κινητικότητα του ανθρώπινου δυναμικού διευρύνεται τα τελευταία χρόνια, ενώ παράλληλα οι δυνατότητες για διάχυση της γνώσης έχουν πολλαπλασιαστεί με τη συνδρομή και της τεχνολογίας. Στην περίπτωση της ελληνικής οικονομίας, αυτές οι δύο εξελίξεις πρέπει να αξιοποιηθούν στη μετακίνηση εργαζομένων από κλάδους μη εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών, που έχουν κυριαρχήσει τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα, σε εξωστρεφείς κλάδους. Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι αν και το 63% των μεγάλων επιχειρήσεων της χώρας δεν αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες στην εύρεση κατάλληλων υποψηφίων για τις θέσεις εργασίας που προσφέρει, το υπόλοιπο 37% δηλώνει δυσαρεστημένο. Υπάρχουν κλάδοι όπως τα ξενοδοχεία-εστιατόρια, οι μεταφορές, αλλά και άλλοι κλάδοι των υπηρεσιών, οι οποίοι εμφανίζονται ως οι πιο απογοητευμένοι, επισημαίνοντας κυρίως ότι οι υποψήφιοι δεν πληρούν τις προδιαγραφές της θέσης εργασίας. Αλλά και στο υφιστάμενο προσωπικό επισημαίνονται -σε ίδια περίπου ποσοστά- ελλείψεις δεξιοτήτων. Οι περισσότερες επιχειρήσεις ανέφεραν ότι οι εργαζόμενοι δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και ρίσκα, υστερούν σε ικανότητες οργάνωσης και διοίκησης έργου, αλλά και διαχείρισης της τεχνολογίας-καινοτομίας, ενώ ως ένα βαθμό λείπουν και οι απαιτούμενες τεχνικές γνώσεις. Το τελευταίο εύρημα είναι ίσως το πλέον απογοητευτικό, καθώς φανερώνει ότι δεν είναι μόνο οι άυλες δεξιότητες (soft skills) που συνήθως λείπουν από το υφιστάμενο ανθρώπινο δυναμικό, αλλά και πραγματικές τεχνικές γνώσεις που σχετίζονται με το αντικείμενο της θέσης εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι την Ελλάδα σήμερα την ενδιαφέρει να ενισχύσει το επιχειρηματικό της σύστημα με όσο το δυνατόν περισσότερες επιχειρήσεις της πρώτης κατηγορίας. Η ανάγκη ενίσχυσης αυτής της επιχειρηματικότητας, που μπορεί να είναι βιώσιμη ακόμη και σε περιόδους πιστωτικής στενότητας και ύφεσης υπογραμμίζεται και από την τρέχουσα, δυσχερή ατραπό στην οποία βρίσκεται η χώρα. Είναι εξίσου σαφές, όμως, ότι υπάρχουν υγιείς δυνάμεις που μπορούν να υποστηρίξουν την αναδιάρθρωση του εγχώριου παραγωγικού/επιχειρηματικού συστήματος σε αρκετούς κλάδους με συγκριτικά πλεονεκτήματα διεθνώς. Ενδεικτικά είναι όσα ακολουθούν στην επόμενη ενότητα.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

Επιχειρηματικές δραστηριότητες με θετικές προοπτικές Στο πλαίσιο του έργου που εκπονεί το ΙΟΒΕ και το ΕΜΠ και αναφέρθηκε νωρίτερα έχουν διεξαχθεί εκτενείς συζητήσεις μεταξύ εμπειρογνωμόνων από διάφορους τομείς της οικονομίας, με βασικό στόχο να καταγραφούν τα προβλήματα, αλλά κυρίως να αναδειχτεί η δυναμική και οι προοπτικές επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν έναν νέο αναπτυξιακό κύκλο της ελληνικής οικονομίας. Από τις συζητήσεις αυτές έχουν προκύψει ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Στην ευρεία αλυσίδα αξίας των τροφίμων και βιοαγροδιατροφής, που περιλαμβάνει επιχειρήσεις από τον πρωτογενή τομέα, τη μεταποίηση, έως τη διανομή και τη λιανική πώληση, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για νέες στρατηγικές ανάπτυξης. Η αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων, των προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ και η σύνδεσή τους με τον τουρισμό, η ανάπτυξη προϊόντων βιολογικής καλλιέργειας, τα προϊόντα «μπουτίκ», η έμφαση στο branding των ελληνικών προϊόντων διατροφής στην ταυτότητα και την προέλευση του προϊόντος, αλλά και η συνολική προώθηση, προβολή, διανομή και τοποθέτηση των τελικών προϊόντων στα σωστά σημεία πώλησης στο σωστό χρόνο πρέπει να αποτελέσουν τις προτεραιότητες αυτών των νέων επιχειρηματικών στρατηγικών στο βιο-αγροδιατροφικό τομέα. Σημαντικές ευκαιρίες προσφέρουν τα «λειτουργικά τρόφιμα», δηλαδή τρόφιμα ή μέρη τροφίμων που μπορούν να προσφέρουν ιατρικά οφέλη, κυρίως στον τομέα της πρόληψης. Πρόκειται για τρόφιμα με λιγότερες θερμίδες, προϊόντα χαμηλά σε ζάχαρη, με χαμηλότερα κεκορεσμένα, περισσότερες θρεπτικές και αντιοξειδωτικές ουσίες που προστατεύουν από διάφορες ασθένειες, τα οποία και αναπτύσσονται δειλά μέχρι στιγμής. Γενικότερα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, οι ιδιότητες και η ποιότητα συγκεκριμένων κατηγοριών εγχώρια παραγόμενων τροφίμων πρέπει να μπολιαστούν με γόνιμες νέες επιχειρηματικές ιδέες, προκειμένου ο ευρύτερος αγροδιατροφικός κλάδος να τοποθετηθεί πιο δυναμικά στο διεθνή ανταγωνισμό. Δεν θα πρέπει να αγνοείται επίσης η δυνητική, σημαντική συμβολή των υλικών/τεχνολογιών συσκευασίας στην ενίσχυση της ποιότητας και της τυποποίησης των διατροφικών προϊόντων. Αλλωστε, η διεθνής αγορά ζητά συνεχώς καινούργια προϊόντα, καινούργιες προτάσεις σε συσκευασία που να είναι θελκτική προς τον καταναλωτή και κυρίως να διασφαλίζει την ποιότητα. Στον τομέα της ενέργειας, τόσο της παραγωγής όσο και

της εξοικονόμησης, οι εξελίξεις έχουν καθοριστική σημασία για το σύνολο της ελληνικής οικονομίας, καθώς η ενέργεια υπεισέρχεται σε όλα τα παραγωγικά συστήματα, αλλά και στην καθημερινότητα των ελληνικών νοικοκυριών. Υπό την προϋπόθεση της αποτελεσματικής λειτουργίας της ενεργειακής αγοράς, οι ΑΠΕ μπορούν να επιτελέσουν ένα στρατηγικό ρόλο στην κατεύθυνση του ανασχεδιασμού του ενεργειακού μας συστήματος με πολλαπλά οικονομικά, περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά οφέλη. Η ανάπτυξη εγχώριας κατασκευαστικής βιομηχανίας εξοπλισμού ΑΠΕ και δικτύων, αποτελεί απολύτως εφικτή προοπτική, με δεδομένη τη διεύρυνση της εγχώριας αγοράς, τις δυνατότητες εξωστρέφειας του κλάδου, αλλά και την ανάγκη ανανέωσης των υποδομών. Αλλά και στην εξοικονόμηση ενέργειας, υπάρχει ένα τεράστιο δυναμικό, με πολλαπλά οφέλη για την οικονομία. Σημαντική μπορεί να θεωρηθεί η οργάνωση εταιρειών παροχής ενεργειακών υπηρεσιών (ESCOs), που αναλαμβάνουν τον ορθό σχεδιασμό των απαιτούμενων έργων και την ανάληψη του τεχνολογικού και οικονομικού ρίσκου που τα συνοδεύει. Τέλος, επισημαίνονται οι προοπτικές και η ανάγκη στήριξης κλάδων που ήδη δραστηριοποιούνται με επιτυχία στην κατασκευή εξοπλισμού ΑΠΕ, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον κλάδο των ηλιακών συλλεκτών που εμφανίζει και ιδιαίτερα έντονη εξαγωγική δραστηριότητα. Στον τομέα της περιβαλλοντικής βιομηχανίας, που περιλαμβάνει επιχειρήσεις μελετών και κατασκευών έργων αντιρρύπανσης, επιχειρήσεις διαχείρισης αποβλήτων (συλλογή, ανακύκλωση, επεξεργασία) και επιχειρήσεις παροχής περιβαλλοντικών υπηρεσιών σε βιομηχανίες, διαγράφονται επίσης θετικές προοπτικές σε τομείς όπως: t Η ανακύκλωση, όπου διαμορφώνεται ένα ιδιαίτερα ελκυστικό πλαίσιο επενδύσεων άμεσης και υψηλής απόδοσης. t Η προσαρμογή και μετατροπή των παραγωγικών διαδικασιών, προκειμένου να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας και να αξιοποιηθούν εναλλακτικές μορφές ενέργειας (πχ. βιομάζα). t Η συντήρηση υποδομών, καθώς και ο εκσυγχρονισμός της λειτουργίας υφιστάμενων εγκαταστάσεων (πχ. βιολογικός καθαρισμός). t Η διαχείριση των υδάτων, με βασικές αρχές την εξοικονόμηση και ανακύκλωση, καθώς και την εφαρμογή των νέ`` ων ευρωπαϊκών οδηγιών.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

` t Η αναδυόμενη αγορά των υπηρεσιών και υλικών «πράσινης δόμησης». t Η παροχή υπηρεσιών «πράσινης επιχειρηματικότητας» (green accounting, πιστοποιημένα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης, ευρωπαϊκά οικολογικά σήματα κά.). Στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια διεύρυνσης και εξειδίκευσης της παραγωγής με τη χρήση νέων πρώτων υλών όπως τα σταθερά και τα εύκαμπτα υποστρώματα, τα πλαστικά νήματα, οι οργανικές διατάξεις, τα νανοδομικά ανόργανα και τα οργανικά υλικά. Η αξιοποίησή τους θα επέτρεπε την είσοδο της ελληνικής κλωστοϋφαντουργίας σε αλυσίδες αξίας, εντός και εκτός συνόρων, το τελικό παραγόμενο προϊόν των οποίων είναι υψηλής προστιθέμενης αξίας και άρα οικονομικής απόδοσης. Παραδοσιακό κλωστοϋφαντουργικό προϊόν υψηλής προστιθέμενης αξίας, είναι και το μετάξι, το οποίο θα μπορούσε να προωθηθεί εμπορικά, αξιοποιώντας στοιχεία της παραδοσιακής τεχνικής που υπεισέρχονται στην παραγωγική διαδικασία του. Ο τομέας της ένδυσης έχει περιθώρια κυρίως στην κατεύθυνση δημιουργίας ελληνικού brand name μέσω συνεργασιών με άλλες εξίσου ή λιγότερο αναγνωρίσιμες φίρμες εντός και εκτός συνόρων. Από τέτοιες συνεργασίες μπορούν να προκύψουν εμπορικά ονόματα τα οποία θα ενσωματώνουν τη φήμη και την αξιοπιστία των επιχειρήσεων που τα στηρίζουν, αλλά και συνέργειες σε επίπεδο δικτύων πωλήσεων, παροχή after sales υπηρεσιών και άλλα. Συγκεκριμένα, εξειδικευμένα τμήματα της αγοράς ενδυμάτων, με δυνατότητες σημαντικής άνθησης στο άμεσο μέλλον παγκοσμίως συνιστούν το παιδικό ένδυμα, όπου ήδη ελληνικά προϊόντα είναι τουλάχιστον εφάμιλλα διεθνώς αναγνωρίσιμων αντίστοιχων προϊόντων, και η βιομηχανία ενδυμάτων εργασίας, όπου διαμορφώνονται ήδη νέες επιχειρηματικές στρατηγικές (πχ. leasing επαγγελματικών ρούχων). Σημαντικές ευκαιρίες ανάπτυξης της εξωστρέφειας, που μπορούν να λειτουργήσουν αντισταθμιστικά στη συρρικνούμενη εγχώρια ζήτηση, υπάρχουν και για τον κατασκευαστικό κλάδο και την ευρύτερη αλυσίδα των δομικών προϊόντων. Ο κλάδος μπορεί να υποστηρίξει κατ’ αρχήν οριζόντια τους εξωστρεφείς κλάδους της οικονομίας (τουρισμός, ναυτιλία, εξοικονόμηση ενέργειας, περιβαλλοντικά έργα, αγροτική/κτηνοτροφική παραγωγή) στηρίζοντας τα έργα υποδομής που πλαισιώνουν τη λειτουργία τους. Ταυτόχρονα όμως η συσσωρευμένη εμπειρία από τα μεγάλα έργα των προηγούμενων ετών μπορεί να λειτουργήσει ως πλεονέκτημα για ευρύτερα γειτονικές χώρες. Αλλά και καινοτόμα δομικά προϊόντα που σχετίζονται κυρίως με την εξοικονόμηση ενέργειας (πχ. ψυ-

χρές βαφές, νέα προϊόντα από προφίλ αλουμινίου) φαίνεται να συγκροτούν ένα πεδίο όπου θα ενισχυθεί η εγχώρια αλλά κυρίως η εξωτερική ζήτηση. Στον τομέα της υγείας, τα πλεονεκτήματα σχετίζονται με το σημαντικό γνωστικό κεφάλαιο που κατέχει το ανθρώπινο δυναμικό του. Τομείς όπως η βιομηχανική παραγωγή φυσικών ιατρικών/καλλυντικών προϊόντων, ο ιατρικός τουρισμός, αλλά και η δημιουργία περισσότερων πιστοποιημένων εργαστηρίων, τα οποία να έχουν την εξοπλιστική επάρκεια και το απαιτούμενο επιστημονικό δυναμικό, ώστε να μπορούν να προσφέρουν προκλινικές έρευνες, αλλά και κλινικές μελέτες στην παγκόσμια φαρμακευτική βιομηχανία, έχουν καλές δυνατότητες ανάπτυξης. Τέλος, στον τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών -παρά την πίεση από χώρες χαμηλού κόστους εργασίας, αλλά όχι απαραίτητα χαμηλής ποιότητας-, τα περιθώρια είναι επίσης μεγάλα. Η απλή εμπορία εξοπλισμού γίνεται εντελώς περιφερειακή δραστηριότητα, αφήνοντας πεδίο για την ανάπτυξη των υπηρεσιών που πρόκειται να κυριαρχήσουν στη διεθνή ζήτηση της επόμενης δεκαετίας. Οι τεχνολογίες cloud computing, οι εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα και tablets, οι εφαρμογές e-commerce, η ανάπτυξη έξυπνων δικτύων και εφαρμογών στην ενέργεια, στην υγεία, στις μεταφορές, τις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, το telemonitoring, καθώς και η ανάπτυξη πολυμεσικού περιεχομένου είναι ορισμένες μόνο από τις αγορές που εκτιμάται ότι θα διευρυνθούν σημαντικά στα επόμενα χρόνια, σε παγκόσμιο επίπεδο, και στην μεγέθυνση των οποίων μπορεί να συμμετάσχει η ελληνική επιχειρηματικότητα. Συνεπώς, ο νέος κύκλος ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία θα προέλθει μέσα από τη δημιουργική καταστροφή αναποτελεσματικών δομών και μηχανισμών του επιχειρηματικού/παραγωγικού συστήματος και τη σταδιακή αλλαγή της επιχειρηματικής κουλτούρας του αβασάνιστου δρόμου της επιτυχίας. Αλλωστε, η παραγωγική δομή μιας χώρας δεν παράγει μόνο προϊόντα, αλλά αναδεικνύει μοντέλα επιχειρηματικών συμπεριφορών, τεχνογνωσίας, ακόμη και ηθικής. Ευκαιρίες υπάρχουν, πάντοτε υπήρχαν, όμως το σύστημά μας ήταν εγγενώς εσωστρεφές και ποιοτικά στενό. Η έντονη αστάθεια και η τρέχουσα περίοδος της κρίσης σε πολλές αγορές έχει δημιουργήσει νέες δυνατότητες εκμετάλλευσης των ευκαιριών. Σε αυτές τις κατευθύνσεις πρέπει να κινηθούμε σήμερα, με μεγαλύτερη όμως προσπάθεια από όλους, ώστε σταδιακά να συγκροτήσουμε ένα νέο παραγωγικό σύστημα που να αφομοιώνει ταχύτερα τις παγκόσμιες εξελίξεις και να συνεισφέρει σε αυτές, με προτεραιότητα στους τομείς όπου πράγματι μπορούμε να στοιχειοθετήσουμε πλεονεκτήματα.

οι ελληνικεσ start-up

Το μέγεθος… μετράει intelen

Για μία περίπου δεκαετία, ο κλάδος της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνίας (ΤΠΕ) αναπτύχθηκε διατηρώντας χαμηλούς τόνους. Το σκάσιμο, άλλωστε, της φούσκας “dotcom” στην άλλη άκρη του Ατλαντικού μετρίασε αρκετά τις προσδοκίες για τις εταιρείες τεχνολογίας -και δη του διαδικτύου. Η κρίση, όμως, που έπληξε ολόκληρη την υφήλιο, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της προσωπικής τεχνολογίας και τη θεαματική άνοδο των social media, οδήγησε στην ανάδυση ενός εναλλακτικού επιχειρηματικού προτύπου:της μικρής σε μέγεθος εταιρείας που δραστηριοποιείται αποκλειστικά στον τομέα της ψηφιακής επιχειρηματικότητας και διατηρεί σαν κόρη οφθαλμού την αξία της συνεργασίας. Δεν χρειάζεται πια να έχει κανείς το μέγεθος ενός… δεινόσαυρου (η Google και το σινάφι της) για να ξεχωρίσει στο γενναίο νέο κόσμο της τεχνολογίας. Με μία απλή και συνάμα χρήσιμη ιδέα, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν οι φορητές τεχνολογίες και τα κοινωνικά δίκτυα, μία εταιρεία μπορεί να ευδοκιμήσει. Οι αρχές αυτού του μοντέλου έχουν, μάλιστα, διεισδύσει και σε άλλους κλάδους, πέραν της ΤΠΕ, όπως -στη χώρα μας- στο πεδίο της αξιοποίησης του πλούτου και των δυνατοτήτων της ελληνικής γης. Γιατί λοιπόν να πούμε «ναι» στις ελληνικές start-up; Γιατί πολύ απλά προσφέρουν τις κατάλληλες αρχές για να επαναπροσδιορίσει η οικονομία μας το μοντέλο ανάπτυξής της: καινοτομία, ευελιξία, δυναμισμός, φρέσκιες ιδέες. Αν αναλογιστεί κανείς, μάλιστα, ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν τη «ραχοκοκαλιά» της οικονομίας μας, τότε θα καταλάβει ότι υπάρχει ένα πρόσφορο έδαφος για να «σπαρθούν» αυτές οι αρχές. Στις σελίδες που ακολουθούν, θα μπορέσετε να μάθετε βασικές πληροφορίες για ορισμένες από τις πιο δυναμικές start-up επιχειρήσεις της χώρας μας, καθώς και τα σχέδιά τους για το πώς θα καταφέρουν να αναπτυχθούν σε μία τόσο δύσκολη περίοδο για την οικονομία μας.

Ο ΕΝΑΡΕΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ-ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ Τo i-kiosk είναι ένα πρόγραμμα μηχανογράφησης για περίπτερα και μίνι-μάρκετ που εκμεταλλεύεται το barcode των προϊόντων και οργανώνει ολόκληρο το κατάστημα. Η εταιρεία μας προσφέρει μέσω των τερματικών του i-kiosk ψηφιακές υπηρεσίες, όπως multimedia διαφημίσεις στο σημείο πώλησης και metrics για την αξιολόγηση προωθητικών ενεργειών. Οι υπηρεσίες αυτές αφορούν βιομηχανίες που χρησιμοποιούν το περίπτερο ως βασικό κανάλι πώλησης, όπως οι καπνοβιομηχανίες, οι βιομηχανίες ζαχαρωδών και παγωτού. Από τον πρώτο κιόλας χρόνο λειτουργίας μας έχουμε καταφέρει να στήσουμε ένα κερδοφόρο επιχειρηματικό μοντέλο. Προφανώς, στηριζόμαστε στο προϊόν που έχουμε δημιουργήσει και δίνουμε μεγάλη βάση στην ποιότητα της λύσης που προσφέρουμε. Οι υπηρεσίες που παρέχουμε έχουν ξεκάθαρη αξία για τους πελάτες μας και αυτό μας δίνει την αυτοπεποίθηση να καινοτομούμε και να επενδύουμε σε νέες τεχνολογίες. Λόγω των οικονομικών συνθηκών, οι περισσότερες μεγάλες εταιρείες ακολουθούν ασφαλέστερα μονοπάτια και αποφεύγουν τις κινήσεις που εμπεριέχουν ρίσκο. Το δυνατό μας σημείο είναι η ευελιξία˙ έχουμε μάθει να λειτουργούμε σε αυτές τις οικονομικές συνθήκες -η εταιρεία μας δημιουργήθηκε μία ημέρα αφότου ήλθε το ΔΝΤ στη χώρα μαςκαι προσπαθούμε καθημερινά όχι μόνο για την επιβίωση, αλλά και για την ανάπτυξή μας. Μέσα στο νέο έτος ετοιμαζόμαστε να προχωρήσουμε σε νέα επένδυση ύψους 100.000 ευρώ, για να δημιουργήσουμε νέες τεχνολογικές υποδομές για τις υπηρεσίες μας, καθώς και για να διασφαλίσουμε ότι το βασικό μας προϊόν θα παραμείνει εμπορικά επιτυχημένο. Τέλος, στο σχεδιασμό μας είναι η σταδιακή εξαγωγή του i-kiosk σε αγορές, όπως η Τουρκία και τα Βαλκάνια, καθώς έχουν πλήθος τέτοιων μικροκαταστημάτων που είναι φιλικά προς το λογισμικό μας.

Acumen ίσον οξύτητα. Οταν μιλάμε για επιχειρήσεις, εννοούμε «δαιμόνιο», ενώ αυτό στην πολιτική μεταφράζεται ως οξυδέρκεια. Μέσω της ηλεκτρονικής της πλατφόρμας, η ομάδα της Acumen στοχεύει να παρέχει υπηρεσίες για την ενδυνάμωση και την εξέλιξη των επικοινωνιακών ικανοτήτων κάθε είδους επαγγελματία. Σε μία δύσκολη οικονομικά εποχή είναι ακόμη πιο σημαντικό η εικόνα των ικανοτήτων μας να βρίσκεται στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Οι υπηρεσίες μας είναι αναγκαίες και μέχρι πρότινος προσφέρονταν σε πολύ υψηλές τιμές. Το portal μας στοχεύει να προσφέρει από δωρεάν tips μέχρι κύκλους σεμιναρίων σε πολύ ανταγωνιστικές τιμές με μεγάλες δυνατότητες ενσωμάτωσης σε πολλούς τομείς. Απευθυνόμαστε σε κάθε είδους επαγγελματία στο χώρο των επιχειρήσεων, της πολιτικής, καθώς και διάφορων επαγγελματικών ομάδων όπως οι δικηγόροι. Το δύσκολο οικονομικό κλίμα δεν μας περιορίζει, αντίθετα τονίζει την αναγκαιότητα των υπηρεσιών μας οι οποίες αξιοποιούν τη σύγχρονη τεχνολογία. Επειδή ακριβώς το start-up μας είναι σε πολύ πρώιμα στάδια, η υπάρχουσα δικτύωση λόγω της ήδη μεγάλης εμπειρίας μας μπορεί να οδηγήσει σε πολύ υψηλά επίπεδα ανάπτυξης ανοίγοντας κάθε φορά καινούργιους ορίζοντες. Με τις υπηρεσίες της Acumen, η εκπαίδευση στο public speaking, debating, negotiation και mediation παύουν να θεωρούνται αποκλειστική πολυτέλεια για υψηλά ιστάμενους πολιτικούς ή διευθύνοντες σύμβουλους μεγάλων επιχειρήσεων και γίνονται ένα δυνατό εργαλείο ανάπτυξης ικανοτήτων στα χέρια όλων όσοι στοχεύουν ψηλότερα.

Å ¨µÆ Æ Ç © ¡ ¡ à © ©H JHNRJ

¨ Æ ÆÑÆ É © ¡ â©pß © © BTLDM

ΑΝΑΠΤΥΞΗ

ΣΕ ΜΙΑ ΔΥΣΚΟΛΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Το SourceLair είναι ένα διαδικτυακό περιβάλλον ανάπτυξης εφαρμογών που καλείται να λύσει τα χέρια κάθε προγραμματιστή. Ενσωματώνει με αποδοτικό τρόπο ένα ευρύτατο σύνολο απαιτούμενων εργαλείων προγραμματισμού, καθιστώντας έτσι την προγραμματιστική διαδικασία ευκολότερη και γρηγορότερη, διευκολύνοντας, όμως, παράλληλα και τη συνεργασία μεταξύ των προγραμματιστών ανεξαρτήτως πού βρίσκεται ο καθένας ή σε ποια συσκευή δουλεύει. Η βιωσιμότητα της επιχείρησης θα εξασφαλιστεί με την παροχή επί πληρωμή υπηρεσιών οι οποίες θα απευθύνονται κυρίως σε επαγγελματίες προγραμματιστές. Το μοντέλο εσόδων είναι αυτό που ονομάζεται freemium τελευταία. Αυτό σημαίνει πως τα βασικά χαρακτηριστικά της υπηρεσίας θα προσφέρονται δωρεάν, ενώ για να μπορέσει κάποιος να εκμεταλλευτεί τις πλήρεις δυνατότητες της υπηρεσίας, τότε θα καλείται να πληρώσει συνδρομή. Το μοντέλο αυτό εφαρμόζεται με επιτυχία σε πληθώρα διαδικτυακών εφαρμογών, γεγονός που μας επιτρέπει να κάνουμε ασφαλείς υποθέσεις και σενάρια για τη βιωσιμότητα και την εξέλιξη της επιχείρησης. Πολύ σημαντική παράμετρος για την ανάπτυξη κάτω από τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες είναι η εξωστρέφεια μίας επιχείρησης και για το λόγο αυτό σκοπεύουμε στη διάδοση της πλατφόρμας μας στο εξωτερικό. Ενθαρρυντικό στην περίπτωση αυτή είναι το γεγονός ότι το 90% των χρηστών του site μας προέρχεται από το εξωτερικό. Μία ακόμα πηγή εσόδων θα είναι μια «εκπαιδευτική» επέκταση της εφαρμογής, η οποία θα χρησιμοποιεί το βασικό κορμό του SourceLair. Η εφαρμογή αυτή θα ενταχθεί στην υποδομή των πανεπιστημίων του εσωτερικού και του εξωτερικού, καθιστώντας τα μαθήματα του προγραμματισμού πιο εύκολα και ευχάριστα για τους μαθητές, αλλά και ευκολότερα διαχειρίσιμα για τους διδάσκοντες.

To YelloCities είναι μία πρωτοποριακή ιδέα που έχει ως στόχο να αλλάξει το τουριστικό προϊόν των πόλεων διεθνώς. Η ομάδα μας αποτελείται από ειδικούς στα ψηφιακά μέσα, βραβευμένους designers και εξειδικευμένους επιμελητές περιεχομένου (content curators). Διαθέτει, δηλαδή, εμπειρία, design και περιεχόμενο υψηλού επιπέδου. Με την εμπειρία εννιά ετών από την παραγωγή και διανομή της «Ασπρης λέξης της ημέρας» νιώσαμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε μια νέα εικαστική και λειτουργική πρόταση για την πόλη μας, την Αθήνα. Η ιδέα του YelloAthens, όπως αρχικά ονομαζόταν, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο StartUpAthens, όπου και κέρδισε το τρίτο βραβείο. Εντούτοις, η πληρότητα της πρότασης, η δυναμική της και η ισχυρή της ταυτότητα, μας έδωσαν τη δυνατότητα να βρούμε αμέσως επενδυτή. Το γεγονός αυτό άνοιξε νέους ορίζοντες και προοπτικές με αποτέλεσμα την άμεση μετονομασία του σε YelloCities. Η ιδέα περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός νέου, στοχευμένου, τουριστικού προϊόντος που θα συνδυάζει τις πλέον σύγχρονες, ψηφιακές δυνατότητες, με τα παραδοσιακά τουριστικά μέσα και φορείς. Η Ελλάδα αυτό το διάστημα αποτελεί ένα πολύ δύσκολο τοπίο ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας, με πολλούς κινδύνους και αντίξοες συνθήκες. Εντούτοις, πιστεύουμε πως υπάρχει μια επενδυτική ευκαιρία, η οποία απαιτεί σοβαρότητα, υπευθυνότητα, καινοτομία και παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου. Θεωρούμε πως διαθέτουμε τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και μπορούμε να μετατρέψουμε την ευκαιρία σε αποδοτική ενέργεια. Επιθυμούμε πολύ να ξεκινήσουμε από την Αθήνα -και αυτό θα προσπαθήσουμε-, ήδη όμως βρισκόμαστε σε συζητήσεις με εταιρείες στο εξωτερικό για την άμεση διανομή της ιδέας και σε άλλες χώρες. Σίγουρα, η δυνατότητα αυτή θα μας δώσει την ασφάλεια που χρειαζόμαστε για την ανάπτυξη μιας start-up και την εξασφάλιση της βιωσιμότητάς της, αλλά μας κάνει και ιδιαίτερα υπερήφανους, καθώς το προϊόν μας γίνεται άμεσα εξαγώγιμο. Κοιτάμε το μέλλον με αισιοδοξία, γιατί ξέρουμε πως ξεκινούμε από πολύ χαμηλά, αλλά με πίστη στις ικανότητές μας στοχεύουμε να πούμε “Yello” σε όλο τον κόσμο.

¶Å Æ ¨µÊ ©"3.© ©2NTQBD+@HQ©

½Å ¨» È © ¡ â©pß © ©8DKKN"HSHDR

Η ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΟΥ FREEMIUM

intelen

ΔΙΚΤΥΑ ΜΕ ΥΨΗΛΟ IQ

Η Intelen είναι μία πολύ δυναμική ελληνική startup, μέσα στις 100 ανερχόμενες στον κόσμο, με αντικείμενο την προηγμένη ενεργειακή πληροφορική και τις web 2.0 εφαρμογές στον τομέα των ευφυών δικτύων (smart grids). Οι υπηρεσίες της Intelen αφορούν τη δημιουργία ενεργειακών πληροφοριακών συστημάτων, σε τεχνολογίες Cloud, όπου με χρήση ειδικών μετρητών και δεικτών, μετριέται και αναλύεται η ενεργειακή κατανάλωση κτιριακών υποδομών σε πραγματικό χρόνο (επίπεδο δευτερολέπτων). Ο σκοπός είναι η παροχή προσαρμοστικών ηλεκτρονικών ενεργειακών υπηρεσιών εξοικονόμησης/ορθολογικής χρήσης ενέργειας, καθώς και διαχείρισης της ενεργειακής ζήτησης. Μέσα σε μία περίοδο οικονομικής κρίσης, η αποτελεσματική διαχείριση και ο έλεγχος του ενεργειακού κόστους των επιχειρήσεων αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα. Και ασφαλώς, αποτελεί μία μεγάλη ανάγκη που αυτή τη στιγμή ερχόμαστε να καλύψουμε με τις πλέον προχωρημένες τεχνολογίες και καινοτομίες. Σύντομα, λοιπόν, μετά από αναλυτικές έρευνες που έχουμε κάνει στην ελληνική αγορά, θα αρχίσουμε εγκαταστάσεις και συνδέσεις έξυπνων μετρητών ενέργειας και ένταξη στο σύστημά μας πλήθους εταιρειών από τον τριτογενή τομέα. Με τις υπηρεσίες μας θα βοηθάμε τον εταιρικό καταναλωτή να κατανοήσει τη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας, κάτι που θα έχει άμεσα θετικό αντίκτυπο στα οικονομικά του, αυξάνοντας παράλληλα την ενεργειακή του ευαισθητοποίηση με υπηρεσίες εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ, green viral marketing, sustainability). Για το σκοπό αυτό, θα αξιοποιήσουμε και τη δύναμη των κοινωνικών δικτύων. Δική μας καινοτομία θα αποτελέσουν τα ενεργειακά κοινωνικά δίκτυα, βάσει των οποίων κοινωνικές εταιρικές ομάδες θα μπορούν να συγκρίνουν μεταξύ τους τις καταναλώσεις τους σε πραγματικό χρόνο, καθώς και τα αποτελέσματα από παράλληλες ενέργειες εξοικονόμησης και διαχείρισης ζήτησης για παραδειγματισμό. Σε επόμενο στάδιο, θα προσεγγίσουμε την αγορά πρόσωπο με πρόσωπο, με σεμινάρια, e-learning και με εκπαίδευση των εταιρειών για τα πραγματικά μετρούμενα δεδομένα τους. Ο σκοπός είναι να βοηθήσουμε τον επιχειρηματικό κόσμο να κατανοήσει το ενεργειακό του προφίλ, να εξοικονομήσει ενέργεια και να μειώσει το ενεργειακό του κόστος (OPEX). Τέλος, μετά από αρκετές παγκόσμιες διακρίσεις που έχουμε επιτύχει και στην Ελλάδα και στην Αμερική (Silicon Valley) έχουμε ήδη προσελκύσει το ενδιαφέρον αρκετών επενδυτών (VC). Ειδικά και μετά την ολοκλήρωση του πρώτου seed round μας από angel investors, θα υπάρξει σύντομα και συνέχεια με επερχόμενο round A και επέκταση των υπηρεσιών σε Ευρώπη και Αμερική. · É ¨¸ Æ ÊwÆ Æ © ¡ ¡ à © ©"$.© ©(MSDKDM

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ H Fereikos-Helix εδρεύει στην Κόρινθο και ουσιαστικά εισήγαγε και εξέλιξε τη σαλιγκαροτροφία ανοιχτού ολοκληρωμένου βιολογικού κύκλου στην Ελλάδα το 2007. Σήμερα έχει φτάσει στο σημείο να συνεργάζεται με 154 εκτροφεία σαλιγκαριών συνολικής έκτασης 1.600 στρεμμάτων. Παρέχει τεχνική και επιστημονική υποστήριξη, πρώτες ύλες και εξασφαλίζει με συμβόλαιο την αγορά ολόκληρης της παραγωγής. Η Fereikos-Helix καινοτομεί και επενδύει στην ποιότητα, την ανταγωνιστικότητα και την εξωστρέφεια των υπηρεσιών και των προϊόντων της. Βασικό της μέλημα είναι να παρακολουθεί και να μεταδίδει στους συνεργάτες της τις παγκόσμιες τάσεις και εξελίξεις στον τομέα της σαλιγκαροτροφίας, συμμετέχοντας σε διεθνή συνέδρια, ούσα η αποκλειστική αντιπρόσωπος του Διεθνούς Ινστιτούτου Σαλιγκαροτροφίας για την Ελλάδα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, στόχος της εταιρείας είναι να επενδύσει σε νέες τεχνολογίες που θα βοηθήσουν την επιχείρησή μας και τους συνεργάτες της να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά, να μειώσουν τα λειτουργικά έξοδα και να βελτιώσουν τα επίπεδα απόδοσης ανά στρέμμα. Στο στόχο αυτό συμβάλλει η στενή συνεργασία της εταιρείας με επίσημους φορείς του πρωτογενούς τομέα, όπως το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μένοντας πάντα πιστή στην πρακτική εφαρμογή της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, η οποία είναι και ένας από τους στρατηγικούς πυλώνες της εταιρείας και η οποία εφαρμόζεται σε όλα τα επίπεδα από τον ανθρώπινο παράγοντα έως και το τελικό προϊόν μέσω του σεβασμού και της υποστήριξης των συνεργατών μας, αλλά και του σεβασμού προς το περιβάλλον. ¶ É ¨· Å Æ © ¡ à © © ¡ ä ¡ © äp ¡ © ©%DQDHJNR 'DKHW

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ

Το Shift-IT είναι ένα προϊόν που διαμορφώνει δυναμικά τα προγράμματα εργασίας σύμφωνα με τις ανάγκες της επιχείρησης και των εργαζομένων, προσφέροντας στους χρήστες συνεχή ενημέρωση των αλλαγών και δυνατότητα άμεσης τροποποίησης των καθηκόντων τους. Συνδυάζει τις αρχές της κοινωνικής δικτύωσης και της ευχρηστίας των φορητών συσκευών, εξαλείφοντας την πολυπλοκότητα των διαδικασιών ανάθεσης, διαμοιρασμού και τροποποίησης και εξασφαλίζοντας την ομαλή λειτουργία της επιχείρησης. Η ιδέα άρχισε έπειτα από μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε σύγχρονα νοσοκομεία της Ελλάδας σχετικά με τα προβλήματα οργάνωσης του προσωπικού στα δημόσια ολοήμερα νοσοκομεία. Οι νοσοκομειακές μονάδες είναι ένα πολύπλοκο εργασιακό περιβάλλον, κύρια συστατικά του οποίου είναι η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των εργαζομένων και η πειθαρχία στα προγράμματα εφημεριών/καθηκόντων. Η Ελλάδα ήταν πάντοτε μια μικρή και αβέβαιη αγορά, αλλά με αφορμή τις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες «αναδιαμορφώσαμε» τα όρια της αγοράς˙ είναι ο τρόπος που σκεφτήκαμε για να προχωρήσουμε περαιτέρω. Είμαστε σε συζητήσεις σχετικά με τη σκοπιμότητα για την κλιμάκωση αυτού του προϊόντος, αλλά περισσότερο σημαντικό είναι ότι είμαστε σίγουρα πιο πρόθυμοι να εφαρμόσουμε ό,τι έχουμε μάθει, προκειμένου να λύσουμε πιο σημαντικές επιχειρηματικές και κοινωνικές προκλήσεις. Στα συστήματα διαχείρισης προσωπικού και γενικών καθηκόντων των επιχειρήσεων, οι ενέργειες του συντονισμού του προσωπικού, της διαμοίρασης, τροποποίησης και έγκρισης των επίσημων προγραμμάτων, αποτελούν εξαιρετικά χρονοβόρες και γραφειοκρατικές διαδικασίες. Στο ευάλωτο σύστημα διαχείρισης προσωπικού προστίθενται οι άτυπες αλλαγές στα προγράμματα εφημεριών και καθηκόντων, η άρνηση ευθυνών, τα προβλήματα επικοινωνίας με το προσωπικό, η αλληλοεπικάλυψη ρόλων, κά. Είναι κοινό μυστικό αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα πως δεν λείπουν τα προβλήματα. Είναι μοναδική ευκαιρία όμως να «φανταστούμε ξανά τα όρια της αγοράς», όπως και κάναμε εξάλλου, ώστε να προσφέρουμε “made in Greece” λύσεις των ελληνικών προβλημάτων οργάνωσης σε πολύ μεγαλύτερες αγορές.

Το CoinMad λειτουργεί εδώ και δυόμισι χρόνια ως ιστοσελίδα αγοραπωλησιών. Προσφέρει υπηρεσίες σε ηλεκτρονικά καταστήματα, αλλά και συνεργάζεται με ιδιώτες που επιθυμούν να έχουν το δικό τους CoinMad store, διατηρώντας καθημερινή επαφή μαζί τους. Η ανάπτυξή του είναι συνεχής από τους προγραμματιστές και το περιεχόμενο αναβαθμίζεται σε καθημερινή βάση. Με τις ηλεκτρονικές πωλήσεις σε άνοδο, παρά τη γενική κρίση στο εμπόριο, πιστεύουμε ότι το CoinMad θα μπορέσει να ξεχωρίσει τα επόμενα χρόνια ως ένας από τους πιο σημαντικούς συμμάχους των καταστημάτων. Ηδη από τα τέλη του 2011 ξεκινάμε δυναμικά την πορεία μας προς το 2012 με μία συνεργασία με την εταιρεία Bitsnbytes, η οποία θα μας βοηθήσει στη βελτίωση του γενικότερου προφίλ της σελίδας μας και θα αναλάβει πλήρως την υποστήριξη του CoinMad στο κομμάτι του promotion και marketing. Μέσα στα δυόμισι χρόνια που είμαστε online έχουμε συμβάλει κατά ένα ποσοστό στο να υπάρχει μεγαλύτερος τζίρος για τα καταστήματα, προσφέροντας υπηρεσίες εντελώς δωρεάν, και έτσι θέλουμε να διατηρήσουμε το CoinMad για όσο το δυνατό μεγαλύτερο διάστημα. Ακόμη και σε περίπτωση που υπάρξουν χρεώσεις μέσα στο 2012, σκοπός μας είναι να έχουμε τις χαμηλότερες της αγοράς και σε αυτό θέλουμε συμμάχους μας τα καταστήματα, γιατί όσο περισσότερα έχουμε στο ενεργητικό μας, τόσο θα μας είναι και πιο εύκολο να κρατήσουμε τις τιμές χαμηλά.

½ È Æ ¨~ w Ñ ÉÆ © p{ ¡ à © © p ¡ â © ©2GHȳ (3

µ É Æ ¨¹ ÊwÆ Æ © ¡ â©pß ©"NHM,@C

ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ

ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ

ΤΟ CROWDSOURCING ΔΙΔΑΣΚΕΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Το Historious είναι ένας καινοτόμος ιστορικός οδηγός που συνδέει «έξυπνες κινητές συσκευές» με «έξυπνους ταξιδιώτες». Προσφέρει στους χρήστες ένα μοντέρνο και διαδραστικό μέσο, για να εντοπίσουν και να προσεγγίσουν γρήγορα και εύκολα σημεία ιστορικού ενδιαφέροντος (μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, κά.) και να ακολουθήσουν συναρπαστικές διαδρομές ανάμεσα σε αυτά. Βασισμένο στο μοντέλο του crowdsourcing, το Historious φιλοδοξεί να δημιουργήσει μια «ζωντανή κοινότητα» χρηστών, συνδέοντας ταξιδιώτες από όλο τον κόσμο γύρω από ένα κοινό πάθος: την ιστορία. Θεμελιώδης επιδίωξη του Historious είναι να εμπνεύσει τους ταξιδιώτες να ανακαλύψουν εύκολα και σε πραγματικό χρόνο υψηλής ποιότητας ιστορικό περιεχόμενο, δίνοντάς τους παράλληλα την ευκαιρία να το εμπλουτίσουν, να προσθέσουν ιστορικούς τόπους και να μοιραστούν τις ταξιδιωτικές εμπειρίες τους με φίλους και άλλους ταξιδιώτες. Με όραμα τη δημιουργία ενός σύγχρονου τρόπου προσέγγισης και γνώσης της ιστορίας μέσα από έξυπνες κινητές συσκευές, η iMellon, η εταιρεία που σχεδιάζει και υλοποιεί το Historious, επιδιώκει την περαιτέρω εξέλιξή του, δίνοντας έμφαση στην παροχή προσωποποιημένης ιστορικής πληροφορίας, εισάγοντας παράλληλα διασκεδαστικούς τρόπους παρουσίασής της μέσα από παιχνίδια εξερεύνησης, εκμάθησης, κά. Επιπρόσθετα, επιδιώκει την παρουσίαση έγκυρου, πλήρως δυναμικού και υψηλής ποιότητας ιστορικού περιεχομένου διατηρώντας αυθεντικές πολιτιστικές (πχ. μουσεία, παραστάσεις) και τοπικές (πχ. προϊόντα, εκδηλώσεις, έθιμα) θεματολογίες σχετικά με τον τουρισμό και τον πολιτισμό της Ελλάδας, που συνιστά τον πλέον πολύτιμο κινητήριο μοχλό ανάπτυξης της χώρας. Τέλος, η iMellon διερευνά ευκαιρίες χρηματοδότησης και συνεργασιών στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα τόσο στην Ελλάδα, όσο και το εξωτερικό, για την περαιτέρω εξέλιξη του Historious, της επέκτασής του σε ξένες αγορές, και τη δημιουργία ενός επικερδούς και επεκτάσιμου μοντέλου για την ανάδειξη της παγκόσμιας ιστορικής κληρονομιάς.

To Taxibeat είναι μια υπηρεσία για smartphones που έχει στόχο να αλλάξει τον τρόπο που μετακινούμαστε με ταξί στην πόλη. Η βασική του ιδέα είναι ότι ο κάτοχος ενός smartphone μπορεί με την εφαρμογή Taxibeat να εντοπίσει όλα τα κοντινά διαθέσιμα ταξί στο χάρτη, να καλέσει αυτό που επιλέγει, να το δει να πλησιάζει στο χάρτη και μετά το τέλος της διαδρομής να βαθμολογήσει τον οδηγό. Το Taxibeat είναι από τις υπηρεσίες εκείνες που, συνήθως, γεννιούνται σε περιόδους κρίσης και αξιοποιούν τα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας, για να λύσουν το πρόβλημα ενός κλάδου που πριν από την κρίση δεν φαινόταν τόσο σοβαρό. Φέρνει πιο κοντά πελάτες και επαγγελματίες των ταξί, εξαλείφει τους ενδιάμεσους, και κάνει πιο αποτελεσματική τη λειτουργία αυτού του κλάδου. Με αυτό τον τρόπο η αγορά γίνεται πιο παραγωγική και παράγει καλύτερο προϊόν/υπηρεσία με πολύ μικρότερο κόστος. Ετσι, το Taxibeat μπορεί σαν επιχείρηση όχι μόνο να επιβιώσει στις συνθήκες της σημερινής κρίσης αλλά και να ανθίσει, ακριβώς επειδή αποτελεί την απάντηση στα προβλήματα που δημιουργεί η κρίση. Αξιοποιεί την εκρηκτική διάδοση των σύγχρονων smartphones που περιέχουν υπηρεσίες εντοπισμού θέσης και διακίνησης δεδομένων και καθιστά ουσιαστικά τον κάθε επαγγελματία οδηγό ταξί έναν πραγματικά ανεξάρτητο επαγγελματία. Με το smartphone του γίνεται μια προσωπική εταιρεία ταξί που δίνει ανά πάσα στιγμή πληροφορίες για τις υπηρεσίες και τη διαθεσιμότητά του χωρίς να χρειάζεται κανέναν επιπλέον εξοπλισμό. Το μοντέλο ανάπτυξης του Taxibeat είναι έτσι δομημένο, ώστε μπορεί να κάνει scale πολύ γρήγορα με το μικρότερο δυνατό κόστος, και αυτό θα του επιτρέψει να επεκτείνει τις δραστηριότητές του γρήγορα και σε άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα στον κλάδο αυτό.

{Å Æ ¨¶ È © ¡ ¡ à © ©"$.© ©H,DKKNM

¸É Æ ¨z Å © ¡ à © ©3@WHAD@S

ΕΛΕΥΘΕΡΟ;

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

ΑΝΑΛΥΣΗ, ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ, ΕΥΕΛΙΞΙΑ

ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ

Στην TopCreations έχουμε τοποθετηθεί στρατηγικά στην ανάπτυξη εφαρμογών που εκτείνονται σε όλο το εύρος των mobile media και καλύπτουν ένα μεγάλο φάσμα αναγκών, ενώ παράλληλα σχεδιάζουμε και υλοποιούμε διαδραστικές εμπειρίες, οι οποίες μέσω καινοτόμων τεχνολογιών επιτρέπουν την αλληλεπίδραση των χρηστών με στόχο τη γνώση, την ενημέρωση και την ψυχαγωγία. Η οικονομική συγκυρία που έχει διαμορφωθεί δημιουργεί μια νέα κουλτούρα ως προς την ανάπτυξη λειτουργικής, βιώσιμης και αποδοτικής επιχειρηματικότητας. Ως επιχείρηση βεβαίως δεν είμαστε εμείς εκείνοι που θα διαμορφώσουμε την οικονομική πολιτική, παρόλα αυτά συμβάλλουμε με τη σειρά μας στη διαμόρφωση ενός θετικού κλίματος, εφόσον η επιχειρηματικότητά μας έχει μέθοδο, ουσία και αποτέλεσμα. Το δικό μας επιχειρηματικό πλαίσιο, το οποίο εντάσσεται στον ευρύτερο κλάδο της ψηφιακής επικοινωνίας, απαιτεί με τη σειρά του ιδιαίτερες επιλογές και στρατηγικές. Ως TopCreations, έχουμε κάνει μια σειρά από στρατηγικές επιλογές, οι οποίες και μας επιτρέπουν να βλέπουμε με μεγαλύτερη αισιοδοξία το μέλλον. Συγκεκριμένα, θεωρούμε ότι διακρίναμε έγκαιρα και ουσιαστικά τη μετάβαση σε ένα καθαρά mobile περιβάλλον σχεδιασμού και υλοποίησης στρατηγικών ψηφιακής επικοινωνίας. Σε αυτό το περιβάλλον συνδυάζουμε τη σωστή ανάλυση, η οποία οδηγεί στην παροχή ολοκληρωμένων λύσεων, τις στρατηγικές συνεργασίες μέσα από τις οποίες δίνουμε προστιθέμενης αξίας υπηρεσίες αλλά και ένα ευέλικτο σχήμα το οποίο κινείται με άνεση στο επίπεδο της ιδέας, της στρατηγικής και προφανώς της υψηλής τεχνογνωσίας. Παράλληλα, πλαισιώνοντας τη φαρέτρα των υπηρεσιών με καινοτόμες λύσεις και υπηρεσίες οι οποίες βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας, ειδικά στο πλαίσιο των διαδραστικών εμπειριών, χτίζουμε διαρκώς καινούργιο business, στοχεύοντας τόσο σε κάθετες όσο και σε οριζόντιες αγορές. Το επόμενο χρονικό διάστημα αισιοδοξούμε ότι με τη μεθοδικότητά μας, την εξωστρέφεια (συνεργασίες σε διεθνές επίπεδο) αλλά και τον ορθολογικό τρόπο διαχείρισης των έργων επιλέγοντας βέλτιστες λύσεις σε μικρούς χρόνους θα συνεχίσουμε τη δυναμική μας πορεία.

H gipht.me είναι μία τεχνολογική start-up με αντικείμενο τη δημιουργία πλατφόρμας και περιεχομένου για την επικοινωνία μέσω επαυξημένων (enhanced) μηνυμάτων και διαδραστικών εμπειριών από smartphone σε smartphone. Μέσω του gipht.me, οι χρήστες ανταλλάσσουν έξυπνο, έτοιμο περιεχόμενο, το οποίο προσωποποιούν εκμεταλλευόμενοι τις διαδραστικές δυνατότητες που προσφέρουν τα σύγχρονα smartphones. Το business model του gipht.me είναι ανεξάρτητο των οικονομικών κύκλων και συνθηκών που υπάρχουν στην Ελλάδα -ή και στην Ευρώπη-, καθώς είναι ένα απόλυτα παγκόσμιο προϊόν το οποίο απευθύνεται στην παγκόσμια αγορά. Η επικράτηση των smartphones, σε σχέση με τα απλά feature phones, οδηγεί στο συμπέρασμα πως οι δυνατότητες επικοινωνίας θα πρέπει να συμβαδίζουν με τις δυνατότητες των νέων αυτών συσκευών. Το gipht.me απαντά ακριβώς σε αυτή την πρόκληση. Επιπλέον, είναι ξεκάθαρη η τάση των χρηστών να χρησιμοποιούν έτοιμο περιεχόμενο προσωποποιώντας το στη συμπεριφορά τους στα υφιστάμενα social networks. Για τους παραπάνω λόγους, τα πρώτα μηνύματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά αναφορικά με την αποδοχή του προϊόντος μας. Το monetization έρχεται μέσω sponsored περιεχομένου και premium εμπειριών που οι χρήστες είναι εκπαιδευμένοι πλέον να αγοράζουν μέσω των smartphones τους. Για τους παραπάνω λόγους πιστεύουμε πως η οικονομική κρίση δεν αποτελεί άμεση τροχοπέδη. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η κρίση έχει διευκολύνει εν μέρει τη διαδικασία προσέλκυσης εξειδικευμένου προσωπικού, καθώς αφενός η κρίση έχει συμπιέσει το εργατικό κόστος, ενώ αφετέρου -και κυριότερα- το γεγονός ότι πρόκειται για ένα διεθνές project με την ευκαιρία για προβολή διεθνώς αποτελεί εξαιρετικό recruiting κίνητρο. Παρόλα αυτά, η απουσία οικοσυστήματος και οι δυσκολίες σε επίπεδο βασικών συνθηκών (φορολογικές, απουσία ορθολογικού νομικού πλαισίου, χρηματοδοτικές δυνατότητες κλπ.) μας οδηγεί στη σκέψη πως βασικά τμήματα των δραστηριοτήτων μας, όπως το marketing, το customer support και το management θα πρέπει να βρίσκονται στο εξωτερικό. Αποτελεί, όμως, κύρια προτεραιότητά μας η παρουσία του development, καθώς και του R&D στην Ελλάδα.

¸ ¨ Å Æ © ¡ ¡ à © { p à © Ò{ ¡ © © { á © ©3NO"QD@SHNMR

y Æ ¨ w Æ Å ©{ â © ©FHOGS LD©

SEPTEM ΜΙΚΡΟΖΥΘΟΠΟΙΙΑ Η Μικροζυθοποιία Septem ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2009 την παραγωγή φρέσκιας, μη παστεριωμένης μπίρας στο Ωρολόγιο Ευβοίας. Το όραμα της Septem είναι να γίνει η ελληνική μικροζυθοποιία, που στη συνείδηση του καταναλωτή, τα προϊόντα της θα είναι συνώνυμα της γαστρονομικής απόλαυσης και θα αποτελέσουν σημεία αναφοράς για τη διαφοροποιημένη ποιοτική μπίρα στη χώρα μας. Βασικός στόχος της εταιρείας είναι να παρέχει στους πελάτες της καινοτόμα, υψηλής ποιότητας, προϊόντα μέσα από τη δημιουργία νέων διαφοροποιημένων γεύσεων και τη χρησιμοποίηση τοπικών προϊόντων. Εκτός από την γκάμα των εμπορικών προϊόντων, που σε αυτή τη φάση περιλαμβάνει τέσσερις μπίρες, πρόσφατα κυκλοφόρησε μια νέα σειρά εποχιακών προϊόντων με το όνομα Septem Seasonal Edition. Οι συγκεκριμένες μπίρες θα βρίσκονται στην αγορά για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και ταιριάζουν στις καταναλωτικές συνήθειες της κάθε εποχής του χρόνου. Παράλληλα, θα παρουσιαστεί μια νέα σειρά πειραματικών προϊόντων, που θα περιλαμβάνει μπύρες οι οποίες θα ζυθοποιούνται με τη χρήση τοπικών προϊόντων (πχ. μέλι ανθέων, εποχιακά φρούτα κλπ.). Στα άμεσα πλάνα της εταιρείας είναι να επενδύσει περαιτέρω στο κομμάτι της επικοινωνίας παρέχοντας τη σωστή πληροφορία στο κατάλληλο κοινό μέσω ενημερωτικών καταχωρίσεων, διοργάνωσης οργανοληπτικών δοκιμών και σεμιναρίων που θα πραγματοποιηθούν στον επισκέψιμο χώρο του ζυθοποιείου. Επιπλέον βασική επιδίωξη για το 2012 είναι η διασπορά των προϊόντων πανελλαδικά μέσω δικτύου αποκλειστικών συνεργατών και η ανάπτυξη της εξαγωγικής δραστηριότητας, καθώς παράλληλα προγραμματίζεται η συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις. Επίσης, έχει δρομολογηθεί η επέκταση των χώρων παραγωγής και αποθήκευσης συσκευασμένου προϊόντος, με στόχο η παραγωγική δυναμικότητα να ξεπεράσει το ένα εκατ. φιάλες. Τέλος, ξεκινά την άνοιξη του 2012 η εγκατάσταση μιας πειραματικής φύτευσης λυκίσκου σε ιδιόκτητη έκταση του ζυθοποιείου. Σε συνεργασία με πανεπιστημιακούς φορείς, η Septem φιλοδοξεί να αναδείξει τον ελληνικό αυτοφυή λυκίσκο και να επεκτείνει την καλλιέργειά του στην ευρύτερη περιοχή μέσω της συμβολαιακής γεωργίας, με απώτερο στόχο μελλοντικά η τοπική παραγωγή να καλύψει πλήρως τις παραγωγικές της ανάγκες. Æ Æ È ¨~ Æ © à © ©¡{ ä ¡ © { à ©d©¢¡ { á © ©Ð ¢¡ { á © Septem

Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΑΝΟΙΓΕΙ ΔΡΟΜΟΥΣ H Organic 3S ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 2010 από τρεις παιδικούς φίλους. Διαθέτοντας την απαιτούμενη τεχνογνωσία για τα βιολογικά προϊόντα, συνεργάζεται με άλλες εταιρείες για την παρασκευή καινοτόμων προϊόντων βιολογικής γεωργίας. Στη συνέχεια, προωθεί και διανέμει τα προϊόντα αυτά στην ελληνική αγορά. Βασικός στόχος της εταιρείας είναι να απολαύσει ο Eλληνας καταναλωτής ποιοτικά βιολογικά προϊόντα σε προσιτές τιμές -όπως όλοι οι Ευρωπαίοι. Χαρακτηριστικά καινοτόμα προϊόντα είναι τα πρώτα ελληνικά βιολογικά «πουράκια», και το φρέσκο φύλλο Aloe Vera Κρήτης, ενώ σημαντική συνεργασία είναι αυτή με την ΕΨΑ ΑΕ, από την οποία προήλθε η πρώτη ελληνική βιολογική λεμονάδα και πορτοκαλάδα. Η Organic 3S δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και ενάμισι χρόνο μετά οι βασικοί στόχοι και η πολιτική της παραμένουν ίδια με αυτά που καθορίστηκαν κατά την ίδρυσή της. Για την αντιμετώπιση της δύσκολης οικονομικής κατάστασης στην ελληνική αγορά, η Organic 3S πιστεύει και επιδιώκει τη συνεργασία με άλλες ελληνικές εταιρείες, τη δημιουργία ελληνικών καινοτόμων και ποιοτικών προϊόντων, την εδραίωσή τους στην ελληνική αγορά, καθώς και την εξαγωγή τους. Στην παγκόσμια έκθεση βιολογικών προϊόντων Biofach 2012 η Organic 3S θα ανακοινώσει μία νέα πολύ σημαντική συνεργασία και την παρασκευή ενός ιδιαίτερα καινοτόμου για την παγκόσμια αγορά προϊόντος, ενώ ήδη διαπραγματεύεται για την εξαγωγή του συνόλου των προϊόντων της με μία ιταλική και μία γερμανική εταιρεία. Ç ¨ ÆË ©&DMDQ@K©,@M@FDQ© ©.QF@MHB© 2

Η ενέργεια Σε αριθμούς

§£¤ £ Ó ¢£¥ ¥

Η ενέργεια αποτελεί για κάθε οικονομία -όπως συμβαίνει και σε μικροεπίπεδο- τον κινητήριο μοχλό της αναπτυξιακής της διαδικασίας, επηρεάζοντας καθοριστικά τη δυναμική και τη βιωσιμότητα αυτής, κυρίως, ανάλογα με το βαθμό και το εύρος που οι ενεργειακοί πόροι είναι διαθέσιμοι, αλλά και με το επίπεδο εναρμόνισης της παραγωγικής διαδικασίας της ενέργειας με τις επιταγές της αειφόρου ανάπτυξης. Η σημασία της ενέργειας, επιπρόσθετα, διογκώνεται σε περιόδους κρίσης -όπως η τρέχουσα-, κατά τις οποίες αγωνιωδώς επιζητούνται ευκαιρίες και τρόποι πυροδότησης της ανάκαμψης της οικονομίας. Η ενέργεια, συνεπώς, αποτελεί το πεδίο αναζήτησης νέων μεθόδων και πρακτικών που θα καταστήσουν την παραγωγή περισσότερο κερδοφόρα για τους παραγωγούς και πιο συμφέρουσα για τους καταναλωτές, ενώ, παράλληλα, διευρύνεται και το «κυνήγι» νέων (υπαρκτών ή ανύπαρκτων) ενεργειακών πόρων. Σε μία τέτοια φάση δημιουργικών διεργασιών και νέων αναζητήσεων στην ενεργειακή σκακιέρα, εγχώρια και διεθνή, βρίσκεται (ή οφείλει να βρίσκεται) και η Ελλάδα, η οποία στη δίνη μίας έντονης δημοσιονομικής κρίσης με ισχυρές και επιδεινούμενες υφεσιακές επιπτώσεις καλείται αφενός να ισορροπήσει μεταξύ της επιτακτικής ανάγκης άντλησης περισσότερων δημόσιων εσόδων και της αποδέσμευσης του ενεργειακού τομέα από την κρατική παρέμβαση, με γνώμονα -ταυτόχρονα- τη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος, και αφετέρου να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την αλλαγή του ενεργειακού μείγματος και προσανατολισμού της χώρας. Η σημασία της αξιοποίησης των ευκαιριών που παρέχει ο τομέας της ενέργειας και η ενδυνάμωση της εγχώριας αυτονομίας καθίστανται ιδιαίτερα καθοριστικές για την οικονομική ευμάρεια της χώρας, αν αναλογιστεί κανείς τη θεσμική και οικονομική αστάθεια στο ευρωπαϊκό περιβάλλον.

Ετήσια κατανάλωση ανά κάτοικο (σε kWh)

6.000 5.250

4.970

4.500

4.113

3.750 3.000

2.923

2.250

2.106

1.500 976

750 0

1950

1970

1980

1990

2000

2007

Πηγή: ∆ΕΗ (2011)

Ο τομέας της ενέργειας στην Ελλάδα ακολούθησε ως ένα βαθμό το αναπτυξιακό υπόδειγμα της εγχώριας οικονομίας, παρουσιάζοντας αφενός μία σημαντική μεγέθυνση -κυρίως σε όρους κατανάλωσης- από την πλευρά της ζήτησης, και αφετέρου μία ιδιαίτερη υστέρηση -σε όρους εκσυγχρονισμού της παραγωγής και ποιοτικής αναβάθμισης του ενεργειακού μείγματος- από την πλευρά της παραγωγής. Χαρακτηριστική ένδειξη της ταχέως αυξανόμενης ζήτησης για ενέργεια είναι η ετήσια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ανά κάτοικο της χώρας, η οποία -εξαιρώντας τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες της «χρυσής εποχής»- παρουσιάζει, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, μέσο ρυθμό αύξησης ανά δεκαετία κοντά στο 35% (σχεδιάγραμμα 1). Σταδιακά, λοιπόν, η εγχώρια παραγωγική και οικονομική διαδικασία παρουσίασε υψηλά επίπεδα έντασης ενέργειας, καθώς τα επίπεδα ενέργειας που χρησιμοποιούνται για κάθε μονάδα προϊόντος ήταν υψηλότερα από τα αντίστοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ωστόσο, την ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση (ΟΝΕ) ακολούθησε μία πορεία βελτίωσης των επιπέδων ενεργειακής έντασης της οικονομίας και μερικής σύγκλισης με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ιδιαίτερα μετά το 2003. Προς την κατεύθυνση αυτή συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, ο προσανατολισμός της παραγωγικής διαδικασίας πολλών επιχειρήσεων και οργανισμών, υπό την αρωγή της κοινοτικής νομοθεσίας αλλά και των πόρων

Η ένταση ενέργειας της οικονομίας

(κιλό ισοδύναμο του πετρελαίου ανά 1.000 ευρώ)

215.000 206.875 198.750 190.625 182.500 174.375 166.250 158.125 150.000 1997

1998

1999

2000

2001

2002

EE -27

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009 Ελλάδα

Ευρωζώνη

Πηγή: Eurostat (2011)

Εντούτοις, τα υψηλά επίπεδα ενεργειακής έντασης της ελληνικής οικονομίας μετατρέπονται αυτόματα, λόγω της απουσίας αποθεμάτων βασικών ενεργειακών φυσικών πόρων (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, κά.) και της μη αξιοποίησης των εγχώριων ενεργειακών δυνατοτήτων (ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια, κά.), σε ενεργειακή εξάρτηση της χώρας, καθώς εισάγει ένα σημαντικό μερίδιο των πόρων για την ενέργεια που καταναλώνει. Ειδικότερα, μετά από μία ανοδική τάση τη δεκαετία 1998-2008, το 2008 το ποσοστό εξάρτησης των ενεργειακών αναγκών της ελληνικής οικονομίας από τις εισαγωγές ανήλθε σχεδόν στο 73%, το οποίο είναι από τα υψηλότερα στην ΕΕ, ο μέσος όρος της οποίας διαμορφώνεται στο 54,8%. Ωστόσο, το 2009 η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας μειώθηκε σημαντικά και περιορίστηκε σε επίπεδα χαμηλότερα του 1998, φτάνοντας στο 67,8%, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ διαμορφώθηκε στο 53,9%.

265

1960

αυτής, σε μεθόδους εξοικονόμησης ενέργειας και πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον, και η αναζήτηση τρόπων απεξάρτησης της παραγωγής από τις συνεχείς αυξήσεις στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου. Ως αποτέλεσμα, η ένταση ενέργειας της ελληνικής οικονομίας κατά την περίοδο 1997-2009 μειώθηκε κατά 18,6%, ακολουθώντας την πτωτική τάση της ΕΕ (-19,3%), αλλά παραμένοντας σε υψηλότερα επίπεδα από το μέσο όρο της ευρωζώνης (σχεδιάγραμμα 2).

Ενεργειακή εξάρτηση

90 88 81,2

69,5 67,8

60 45

74,5

79,4

81,9 82,9

82,8 80,9

Ιταλία

Πορτογαλία

53,9 46,1

30 15 0

ΕΕ - 27

Πηγή: Eurostat (2011)

Ιρλανδία

Ελλάδα

Ισπανία

1998

2009

Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στη στροφή της κάλυψης της κατανάλωσης ενέργειας σε εγχώριους ενεργειακούς πόρους. Αξίζει στο σημείο αυτό να τονιστεί πως, μαζί με την Ελλάδα, στα υψηλότερα επίπεδα ενεργειακής εξάρτησης εντοπίζονται και τα κράτη-μέλη της περιφέρειας της ευρωζώνης που έχουν πληγεί περισσότερο από τις επιπτώσεις της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007 στην πραγματική οικονομία και τη δημοσιονομική τους ευρωστία, διογκώνοντας μία εκρηκτική κρίση δημόσιου χρέους στην ΕΕ (σχεδιάγραμμα 3). Ο συσχετισμός, συνεπώς, της υψηλής ενεργειακής ε-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

Εισαγωγές φυσικού αερίου

ποσοστά %

20,72% 20,81%

23,17% 23,29% 22,28% 21,14%

21,88%

20,74%

25,00% 24,19% 24,70% 22,28%

23,21% 23,41%

26,09% 26,36% 26,37% 25,00%

25,50% 25,06%

18,36% 18,52%

7,65%

0 1997

7,53%

Ενεργειακή παραγωγή άνθρακα και λιγνίτη

(το μερίδιο της πρωτογενούς παραγωγής άνθρακα και λιγνίτη επί του συνόλου της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας)

90 72 54 36 18 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ελλάδα

Ευρωζώνη

ΕΕ-27

Πηγή: Eurostat (2011)

Η ποιοτική αυτή στροφή μεταφράζεται στην όλο και μεγαλύτερη αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην παραγωγή ενέργειας στην Ευρώπη. Ειδικότερα, το μερίδιο της πρωτογενούς παραγωγής ΑΠΕ επί του συνόλου της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας αυξήθηκε στην ευρωζώνη την περίοδο 1997-2009 κατά 73,5%, ενώ στην ΕΕ κατά 92,2%. Αντιθέτως, η στροφή της Ελλάδας δεν είναι τόσο αισθητή, καθώς το εν λόγω ποσοστό το 2009 ανήλθε κοντά στο 18%, καταγράφοντας αύξηση 32,5% σε σύγκριση με το 1997, αλλά απέχοντας ακόμη αρκετά από το μέσο επίπεδο της ευρωζώνης (σχεδιάγραμμα 6). Ωστόσο, αν και όχι τόσο δυναμική, η ενεργειακή στροφή της Ελλάδας προς τις ΑΠΕ αποτελεί τις ενδείξεις ενός αργού βηματισμού της χώρας προς τη σταδιακή αντικατάσταση επιβλαβών για το περιβάλλον και αρνητικών για την ενεργειακή απεξάρτηση πρακτικών και επιλογών παραγωγής ενέργειας.

06 13,76%

9,95%

8,86%

7,45%

6,14%

0,67%

25,69%

13,50%

27,04%

Ενεργειακή παραγωγή ΑΠΕ

(το μερίδιο της πρωτογενούς παραγωγής ΑΠΕ επί του συνόλου της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας)

10,95% 8,80%

3,26%

1998

1999 Ελλάδα

2000

2001

2002

2003 2004 Ευρωζώνη

2005

2006

2007

2008 ΕΕ-27

Πηγή: Eurostat (2011)

Αποτυπώνοντας, λοιπόν, την κατάσταση σε αριθμούς, το μερίδιο της πρωτογενούς παραγωγής άνθρακα και λιγνίτη επί του συνόλου της παραγωγής πρωτογενούς ενέργειας παραμένει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα, και ανήλθε το 2009 στο 81,1% (σχεδιάγραμμα 5). Ωστόσο, σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες, η παραγωγή λιγνίτη, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία από τη ΔΕΗ, παρουσιάζει, μετά τα μέσα της δεκαετίας του 2000, ανακοπή της ανοδικής πορείας και τάσεις σταθεροποίησης σε ιδιαίτερα υψηλά, όμως, επίπεδα (παραγωγή λιγνίτη σε εκατ. τόνους: 1970=7,6, 1980=22,7, 1990=49,9, 2000=63,3, 2007=63,4). Επίσης, η επίδοση της Ελλάδας, αναφορικά με το μερίδιο του άνθρακα και του λιγνίτη στην παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας, είναι πολλαπλάσια του ευρωπαϊκού μέσου όρου, αφού το αντίστοιχο ποσοστό για το 2009 στην ΕΕ είναι 20,4% και στην ευρωζώνη μόλις 14,0%, αμφότερα καταγράφοντας μία σημαντική πτωτική πορεία την τελευταία δεκαετία. Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνει, πέρα από το βαθμό ενεργειακής απεξάρτησης άλλων κρατών-μελών της ΕΕ, τη συνειδητή στροφή των ευρωπαϊκών χωρών -στο πλαίσιο, φυσικά, επίμονων κοινοτικών κατευθυντήριων γραμμών και πολιτικών- σε ενεργειακούς

Ποσοστό %

πόρους και τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας που είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον.

ποσοστό %

ξάρτησης μίας οικονομίας, όπως η Ελλάδα, με την έντονη ευαισθησία στις διεθνείς οικονομικές διαταραχές καταδεικνύει με σαφήνεια τη σημασία που έχει για την ανθεκτικότητα και την ανταγωνιστικότητα μίας οικονομίας η ικανότητά της να παράγει ενέργεια ή τουλάχιστον να επιμερίζει την άντληση ενεργειακών πόρων (ή καλύτερα τον κίνδυνο) μεταξύ διάφορων ενεργειακών αγορών. Η ανάλυση της διάρθρωσης της ενεργειακής εξάρτησης της Ελλάδας, και δη των σχετικών εισαγωγών, αποτυπώνει το ένα μέρος του ενεργειακού μείγματος της χώρας, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί την τελευταία δεκαετία. Το άλλο μέρος του ενεργειακού μείγματος συνίσταται στους εγχώριους πόρους που αξιοποιούνται για την παραγωγή. Στο τμήμα, λοιπόν, της εγχώριας παραγωγής -και από τη στιγμή που η Ελλάδα δεν διαθέτει (ακόμη;) κάποιους από τους πλούσιους ενεργειακά φυσικούς πόρους που αναγκάζεται να εισάγει- κυριαρχεί η ενεργειακή αξιοποίηση της εξόρυξης άνθρακα και λιγνίτη, επιφέροντας, όμως, και σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα στοιχεία της Eurostat, η παραγωγή άνθρακα και λιγνίτη στην Ελλάδα αποτελεί την κυρίαρχη εγχώρια ενεργειακή πηγή, καθιστώντας τη χώρα μία από τις τελευταίες ευρωπαϊκές χώρες που βασίζει σε τόσο υψηλό βαθμό το ενεργειακό της μείγμα σε μία ιδιαίτερα επιβαρυντική για το περιβάλλον πηγή, για την οποία, βέβαια, έχουν δαπανηθεί σημαντικά χρηματικά ποσά για την τοποθέτηση στις λιγνιτικές μονάδες ειδικών φίλτρων περιορισμού της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί πως αυτή η περιβαλλοντική επιβάρυνση -όπως είναι αυτονόητο- δεν διαφοροποιείται ανάλογα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς των αποθεμάτων λιγνίτη, καθώς είτε τα εκμεταλλεύεται η ΔΕΗ είτε κάποια ιδιωτική επιχείρηση (μετά από αλλαγή του νομικού καθεστώτος), το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο. Το μόνο που θα αλλάξει είναι τα περιθώρια κέρδους του ιδιώτη.

0 1997

1998 Ελλαδα

1999

2000

2001

2002

2003

Ευρωζώνη

2004

2005

2006

2007

2008

2009 ΕΕ-27

Πηγή: Eurostat (2011)

Οι θετικές τάσεις ως προς την ενεργειακή απεξάρτηση, αναφορικά με τον περιορισμό και την αντιστάθμιση των εισαγωγών πετρελαίου για την παραγωγή ενέργειας, και ως προς τον ενεργειακό εκσυγχρονισμό, αναφορικά με την αυξητική τάση των ΑΠΕ έναντι της συρρίκνωσης των ρυπογόνων ενεργειακών πηγών, απεικονίζονται στη σταδιακή μεταβολή του ενεργειακού μείγματος της Ελλάδας. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα πρόσφατα στοιχεία της Eurostat για τη δεκαετία 1999-2009, το μερίδιο του πετρελαίου και των άλλων πετρελαιοειδών προϊόντων στην ακαθάριστη εγχώρια κα-

Ενεργειακό μείγμα

08 100

80 51,6%

10,6%

1999 55,5%

Ποσοστό %

58,2%

13,1%

8,9%

11,2%

48%

(το μερίδιο κάθε ενεργειακής πηγής στο σύνολο της ακαθάριστης εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας)

Παραγωγή και αγορές ηλεκτρικής ενέργειας ∆ΕΗ

Ποσοστό %

τανάλωση ενέργειας μειώθηκε κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες, υποχωρώντας στο 55,5% που παραμένει ένα πολύ υψηλό επίπεδο, ενώ το αντίστοιχο μερίδιο των στερεών καυσίμων περιορίστηκε κατά 4,3 ποσοστιαίες μονάδες, φτάνοντας το 27,5% (σχεδιάγραμμα 7). Αντίθετη είναι η πορεία κατά την ίδια περίοδο των άλλων δύο συστατικών του ενεργειακού μείγματος, καθώς το μερίδιο του φυσικού αερίου στην εγχώρια κατανάλωση υπερδιπλασιάστηκε, φτάνοντας το 9,7%, ενώ το εν λόγω μερίδιο των ΑΠΕ αυξήθηκε σχεδόν κατά μία ποσοστιαία μονάδα (0,8), υποδηλώνοντας τα τεράστια περιθώρια βελτίωσης στο συγκεκριμένο τομέα.

2009

16,4% 10,6% 8,4%

11,7% 3,9%

4,7%

Πηγή: ∆ΕΗ (2011)

42 31,8% 27,5%

9,7% 4,5%

6,1%

5,3%

0 Πετρέλαιο

Στερεά Καύσιμα

Φυσικό Αέριο

ΑΠΕ

Πηγή: Eurostat (2011)

Η ποιοτική μεταβολή του ενεργειακού μείγματος της χώρας φαίνεται να συνεχίστηκε και το 2010, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ΔΕΗ (σχεδιάγραμμα 8). Ειδικότερα, το 2010 η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη μειώθηκε κατά 10,2%, περιορίζοντας το μερίδιο συμμετοχής του λιγνίτη στο συνολικό ενεργειακό μείγμα της επιχείρησης στο 48%, από 51,6% το 2009. Παράλληλα, κατά την ίδια διετία, η συμμετοχή του πετρελαίου στο ενεργειακό μείγμα της ΔΕΗ μειώθηκε κατά 2,3 ποσοστιαίες μονάδες (8,9% από 11,2%), όπως και αυτή του φυσικού αερίου κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες (10,6% από 13,1%), ενώ αποτυπώνεται μία ανοδική πορεία της συμμετοχής της υδροηλεκτρικής ενέργειας (11,7% από 8,4%). Το στοιχείο που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για το ενεργειακό μείγμα της χώρας, αλλά και για την πορεία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, είναι ότι το 2010 οι αγορές ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ από την εσωτερική αγορά αυξήθηκαν κατά 49,7% -στο 16,4% της συνολικής παραγωγής της επιχείρησης. Τα προαναφερθέντα ποσοστά αποτελούν μία ευκρινή εικόνα της κατάστασης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας και του ενεργειακού μείγματος αυτής, καθώς η Ελλάδα (91,8%) είναι από τα ελάχιστα κράτη-μέλη της ΕΕ -σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το 2009, τα άλλα είναι η Κύπρος (100%) και η Μάλτα (100%)-, όπου η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας κυριαρχείται σχεδόν καθολικά από μία επιχείρηση-παραγωγό ηλεκτρικής ενέργειας. Ομως, η απόλυτα κυρίαρχη θέση της ΔΕΗ στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, μετά την επί δεκαετίες συνεισφορά της στην αναπτυξιακή πορεία της χώρας, φαίνεται να κλονίζεται. Ενώ στα μέσα της δεκαετίας του 2000 η επιχείρηση είχε σχεδόν το μονοπώλιο, το σταδιακό άνοιγμα της αγοράς με νομοθετικές πρωτοβουλίες του κράτους και οι μεγάλες επενδύσεις ιδιωτών συνέβαλαν στον περιορισμό της μονοπωλιακής ισχύος της επιχείρησης τα επόμενα χρόνια. Ειδικότερα, το 2010 -σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της επιχείρησης- το μερίδιο της ΔΕΗ στην αγορά παροχής ηλεκτρικής ενέργειας έπεσε στο 95,8% (ή μείωση των εγχώριων πωλήσεών της κατά 3,2%), παρόλο που η συνολική ζήτηση παρέμεινε στα ίδια επίπεδα. Το απολεσθέν μερίδιο της ΔΕΗ στην αγορά καλύφθηκε με επιτυχία από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, καθώς μέσα σε ένα χρόνο οι πωλήσεις των ιδιωτών στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκαν κατά 688% (για το 2010)!

0.4%

2009 ΑΠΕ ∆ΕΗ

Εισαγωγές ∆ΕΗ

Πετρέλαιο

Φυσικό Αέριο

0.5%

Νερό

2010 Αγορές Η/Υ από το Σύστημα

Λιγνίτης

Το σταδιακό άνοιγμα της αγοράς παρατηρείται και από την πλευρά της προσφοράς, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία της επιχείρησης, η παραγωγή της ΔΕΗ μαζί με τις εισαγωγές ανταποκρίθηκαν το 2010 στο 77,3% της συνολικής ζήτησης, από 85,6% που ήταν το 2009, καταδεικνύοντας με σαφήνεια τις συνεχώς αυξανόμενες ροές παραγόμενου ηλεκτρικού ρεύματος από ιδιώτες προς τη δημόσια επιχείρηση. Ετσι, πέρα από τις εισαγωγές ηλεκτρικού ρεύματος τρίτων επιχειρήσεων που διπλασιάστηκαν το 2010 σε σχέση με το 2009, αξιοσημείωτη είναι η αύξηση της εγχώριας παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος από φυσικό αέριο κατά 168%, ως αποτέλεσμα σχετικών μεγάλης κλίμακας εγχώριων επενδύσεων, ενώ σε υψηλά επίπεδα, σε σχέση με το παρελθόν, κυμαίνεται και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, η οποία αποτελεί το 46% της εγχώριας παραγωγής από ιδιώτες στην Ελλάδα. Το 2011 η πολιτεία προχώρησε, με το νόμο 4001/2011, στη λήψη θεσμικών πρωτοβουλιών με στόχο το περαιτέρω άνοιγμα της αγοράς ενέργειας στους τομείς ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, ενσωματώνοντας -ουσιαστικά- στην εθνική νομοθεσία την τρίτη ενεργειακή δέσμη της κοινότητας. Μεταξύ των κυριότερων πρωτοβουλιών του εν λόγω νόμου είναι: α) ο διαχωρισμός των εταιρειών διαχείρισης δικτύων ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου από τις εταιρείες παραγωγής και προμήθειας, ώστε να διασφαλίζεται η πρόσβαση όλων των συμμετεχόντων στην αγορά στα δίκτυα χωρίς διακρίσεις, β) η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων και της ανεξαρτησίας της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), και γ) η λήψη μέτρων για την προστασία των καταναλωτών. Παράλληλα, βέβαια, με τις θεσμικές πρωτοβουλίες, η πολιτεία, στο πλαίσιο του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής, είναι διατεθειμένη να αποκρατικοποιήσει μεγάλο μέρος των περιουσιακών της στοιχείων στον τομέα της ενέργειας τα επόμενα χρόνια. Ειδικότερα, σκοπεύει να διαθέσει το 55% της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου (ΔΕΠΑ/από 65%), το 31% του Διαχειριστή Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ/από 65%), το 17% της ΔΕΗ (από 51%), και το 100% του Κοιτάσματος Φυσικού Αερίου της νότιας Καβάλας. Προσπερνώντας το ζήτημα της «αποτελεσματικότητας» των παραπάνω αποκρατικοποιήσεων (είναι μεγάλο θέμα για την παρούσα ανάλυση), τα στοιχεία του 2010 και οι θεσμικές εξελίξεις του 2011 είναι ενθαρρυντικές για την πορεία «ανοίγματος» της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικού ρεύματος που ξεκίνησε την τελευταία πενταετία, τόσο από την πλευρά της ζήτησης, καθώς νέοι πάροχοι εισέρχονται με προοπτικές στην αγορά, όσο και από την πλευρά της προσφοράς, αφού αναπτύσσεται σταδιακά μία δυναμική ιδιωτική βάση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία περιλαμβάνει διάφορων ειδών και μεγεθών παραγωγούς που εκτείνονται από τις ελληνικές ενεργειακές εταιρείες που δραστηριοποιούνται με σχετικά μεγάλης κλίμακας μονάδες στην επεξεργασία φυσικού αερίου ως τους μεμονω-

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012 μένους ιδιώτες που τοποθετούν φωτοβολταϊκά συστήματα στη στέγη των σπιτιών τους, λαμβάνοντας μέρος στην «ξέφρενη κούρσα ευκαιριών των ΑΠΕ» των τελευταίων χρόνων.

ευρώ για την παραγωγή και εξαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά συστήματα ισχύος από 3.000 έως 10.000 MW σε δημόσιες εκτάσεις επιφάνειας μέχρι και 200.000 στρεμμάτων.

Σύνολο εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ

(MW, πραγματοποιήσεις: 2009, 2010, εκτιμήσεις: 2011, 2012, στόχοι: 2014, 2020)

Σύνθεση εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ

(MW, πραγματοποιήσεις: 2009, 2010, εκτιμήσεις: 2011, 2012, στόχοι: 2014, 2020)

8.000 10.400

10.000

6.000 5.000

8.000

4.000

4.000 3.000

6.000

2.000

4.000 2.000

7.500

7.000

12.000

1.446

1.736

2.255

1.000

3.080

43 183 53

2009

44 196 198

2010 Αιολικά

2009

2010

2011

2012

2014

2020

Πηγή: ΥΠΕΚΑ (2011)

Η αξιοποίηση των ΑΠΕ στην Ελλάδα ήταν και είναι ένας επιβεβλημένος προσανατολισμός τόσο για την ανάπτυξη της οικονομίας, όσο και για την ενεργειακή απεξάρτησή της, συνυπολογίζοντας το πλούσιο αιολικό και ηλιακό δυναμικό της χώρας, το οποίο την καθιστά ελκυστικό προορισμό για ιδιωτικές επενδύσεις μεγάλης κλίμακας από εγχώριους και πολυεθνικούς ομίλους. Το νομικό και θεσμικό πλαίσιο επέτρεψε σταδιακά οι μεγάλες αυτές επενδύσεις να γίνουν πραγματικότητα, ιδιαίτερα στους τομείς των φωτοβολταϊκών και των αιολικών πάρκων. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε και η ένταξη του κλάδου των ΑΠΕ σε ένα ευνοϊκό περιβάλλον επιχορηγήσεων και εγγυημένων τιμών πώλησης της παραγόμενης ενέργειας, τόσο για τις μεγάλης, αλλά, κυρίως, για τις μικρής και πολύ μικρής κλίμακας επενδύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο επιχορήγησης εντάσσεται και το τέλος ΑΠΕ που επιβαρύνει τους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας (μαζί με το λογαριασμό της ΔΕΗ), και το οποίο δύναται μελλοντικά (όχι και τόσο μακριά) να αποτελέσει αντικείμενο αντίδρασης των καταναλωτών. Αυτό, λοιπόν, το καθεστώς στήριξης σε συνδυασμό με το τεράστιο εγχώριο απόθεμα ΑΠΕ ενέταξε την Ελλάδα σε μία πορεία σημαντικής άνθησης των ΑΠΕ τα τελευταία χρόνια, δημιουργώντας τεράστιες προσδοκίες -ίσως και υπερβολικές- για τις προοπτικές και τη δυναμική του κλάδου. Ειδικότερα, το 2010 το σύνολο της εγκατεστημένης ισχύος των ΑΠΕ στη χώρα αυξήθηκε κατά 20% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, φτάνοντας τα 1.736 MW (σχεδιάγραμμα 9). Οι εκτιμήσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) θέλουν το ρυθμό αύξησης να μεγεθύνεται τα επόμενα χρόνια και να φτάνει το 2011 στο 30% (2.255 MW) για τα επόμενα, ώστε η εγκατεστημένη ισχύς να επιτύχει το στόχο των 10.400 MW για το 2020. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ κατά την περίοδο 2010-2020 μεταφράζεται, σύμφωνα με την Εκθεση Αναφοράς του 2010 για τις ΑΠΕ (2011) του ΥΠΕΚΑ, σε συνολικές επενδύσεις περίπου 20 δισ. ευρώ (16,2 δισ. ευρώ έργα ΑΠΕ και 4-5 δισ. ευρώ έργα δικτύων και διασυνδέσεων). Οι ναυαρχίδες της άνθησης των ΑΠΕ είναι οι τομείς της αιολικής ενέργειας και των φωτοβολταϊκών συστημάτων, καθώς ο πρώτος κατείχε το 2009 το 80% της εγκατεστημένης ισχύος και συμμετείχε κατά 45% στην αύξηση της ισχύος το 2010, και ο δεύτερος, αν και κατείχε μόλις το 3,5% της εγκατεστημένης ισχύος το 2009, συμμετείχε κατά 50% στην αύξηση της ισχύος το 2010 (σχεδιάγραμμα 10). Αυτή η δυναμική των φωτοβολταϊκών συστημάτων αποτυπώνεται ξεκάθαρα ως μέγεθος του κλάδου, καθώς, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΚΑ, η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών συστημάτων αυξήθηκε σε ετήσια βάση το 2010 κατά 274% και αναμένεται να αυξηθεί το 2011 κατά 30% και το 2012 κατά 37%, ώστε να επιτευχθεί το 2020 ο στόχος των 2.200 εγκατεστημένων MW. Η αγορά των φωτοβολταϊκών συστημάτων αποτελεί και δύναται να αποτελέσει ένα ακόμη μεγαλύτερο πεδίο προσέλκυσης άμεσων ξένων επενδύσεων, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την ανάκαμψη της εγχώριας οικονομίας. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται το πρόγραμμα «Ηλιος» του ΥΠΕΚΑ, το οποίο προβλέπει την προσέλκυση επενδύσεων έως και 20 δισ.

400 45 210

2011 Βιομάζα

2.200

2.000

1.600

1.298

1.167

1.500 80 250

2012 Μικρά Υδροηλεκτρικά

750

200 300

2014

350 350

2020

Φωτοβολταϊκά

Πηγή: ΥΠΕΚΑ (2011)

Επιπρόσθετα, η προσιτότητα, λόγω του εύρους των παραγωγικών μονάδων (ξεκινά από πολύ μικρές), της ποικιλίας των απαιτούμενων υποδομών και του χαμηλού κόστους, των φωτοβολταϊκών συστημάτων, σε συνδυασμό με το πλαίσιο κρατικής στήριξης του τομέα, τη σιγουριά των αποδόσεων και τις χρηματοδοτικές διευκολύνσεις των εγχώριων τραπεζικών ιδρυμάτων, διέγειραν το επενδυτικό ενδιαφέρον πολλών ιδιωτών και μικροεπενδυτών, διαμορφώνοντας το 2010, και κυρίως στα μισά του έτους, μία «ξέφρενη κούρσα» εκμετάλλευσης των εισοδηματικών ευκαιριών που παρείχαν τα φωτοβολταϊκά συστήματα. Παράλληλα, ωστόσο, με την εύλογη αναζήτηση εύκολου κέρδους από τους ιδιώτες (και κυρίως, τους «μικρούς» επενδυτές) σε περίοδο έντονης ύφεσης, η έντονη κινητικότητα πυροδοτήθηκε και από την ασάφεια του προσανατολισμού και των στόχων της κρατικής πολιτικής στον εν λόγω τομέα. Ειδικότερα, και ενώ οι στόχοι για την εγκατεστημένη ισχύ των φωτοβολταϊκών συστημάτων πέραν των επαγγελματιών αγροτών ως το 2014 είναι 1.000 MW (1.500 με τους αγρότες), το ΥΠΕΚΑ προχώρησε το καλοκαίρι του 2010 στον ορισμό περιόδου υποβολής σχετικών αιτήσεων από ιδιώτες, χωρίς να καταστήσει σαφές το όριο της αποδεχόμενης ισχύος. Οπως ήταν αναμενόμενο, το μεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον μεταφράστηκε σε χιλιάδες αιτήσεις για φωτοβολταϊκούς σταθμούς, οι οποίες ανήλθαν, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΔΕΗ μέχρι το Δεκέμβριο του 2010, σε συνολική ισχύ τα 4.255 MW (πίνακας 1). Ωστόσο, μέχρι το Δεκέμβριο του 2010 είχαν δοθεί από τη ΡΑΕ άδειες παραγωγής συνολικής ισχύος 1.564 MW που είναι σαφώς περισσότερα από τα 1.000 MW της στόχευσης (εκτός αγροτών), αλλά και κατά πολύ λιγότερα από τα ζητούμενα μέσω των αιτήσεων. Αυτή, λοιπόν, η αναντιστοιχία μεταξύ αδειοδοτούμενου και ζητούμενου όγκου, υπό την ανοχή (αν όχι αδιαφορία) της πολιτείας, δημιούργησε -πέρα από τις εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ εσόδων για τη ΔΕΗ από την καταβολή προς εξέταση των αιτήσεων των επενδυτών και την ταλαιπωρία των επενδυτών- έντονο επενδυτικό σκεπτικισμό και απογοήτευση, και κυρίως από μικροεπενδυτές, για τη δυναμική και τις εξελίξεις στον τομέα των φωτοβολταϊκών συστημάτων. Κατά το 2011, ο σκεπτικισμός αυτός απέναντι στις επενδύσεις φωτοβολταϊκών συστημάτων, και ιδιαίτερα προς αυτές που είναι μικρής κλίμακας, φαίνεται να μετατρέπεται σε επιβράδυνση της δυναμικής της εν λόγω αγοράς λόγω της αδυναμίας χρηματοδότησης των εν λόγω επενδύσεων από τα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα εξαιτίας της επιδείνωσης της κατάστασης στην ελληνική οικονομία και τη συρρίκνωση της ρευστότητας του εγχώριου τραπεζικού συστήματος. Η μεγάλη ζήτηση του 2010 διαφαίνεται να μετριάζεται κατά το πρώτο εξάμηνο του 2011, χωρίς, όμως, να περιορίζει την αναπτυξιακή δυναμική που διαμορφώθηκε το προηγούμενο έτος. Ετσι, μέχρι τον Ιούνιο του 2011 σε λειτουργία βρίσκονταν φωτοβολταϊκά συστήματα ισχύος 341 MW, ενώ με άδεια παραγωγής βρίσκονται συστήματα ισχύος 1.947 MW και με αίτηση για άδεια παραγωγής παραμένουν συστήματα ισχύος 5.387 MW. Η μέχρι τώρα, ωστόσο, εμπειρία από την εξέλιξη της αγοράς φωτοβολταϊκών συστημάτων και την εμπλοκή των μηχανισμών του Δημοσίου σε αυτή δεν επιτρέπουν τον εφησυχασμό, αλλά α-

Ü ô ôÊ Í ô Û ô Ú ôÚ ôÄ Æô Ú ô Ú ôÉ Ü ô ô Ñ Ü ôÄ Æ

ô Ü

Ë ô ßn ô y Ü

Ë ôÍ ô Í

Ë ôy Íô ß

Ë ôÍ ôy Û

Ë ô Ü ô ôÍ ôy Û

Ä Í

Å nÍ

} nÜ

Ë Íô Í

¡ Í

È n Í

Ò Í

ÒÎÏ Ï

ντιθέτως -όπως προκύπτει και από το παραπάνω παράδειγμα- απαιτείται ο εντοπισμός και η διόρθωση των όποιων στρεβλώσεων παρεμποδίζουν την εύρωστη άνθηση της αγοράς. Οπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει η Εκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας (2011): «(…) σχετικά με τις εν λόγω στρεβλώσεις παρατηρούνται τα εξής: πρώτον, ούτε οι διοικητικές ούτε οι τεχνικές υπηρεσίες (ευστάθεια συστήματος) υπήρξαν, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, επαρκώς προετοιμασμένες να υποδεχτούν το μεγάλο ενδιαφέρον των νοικοκυριών, αλλά και των επαγγελματιών (επενδυτών επιχειρηματιών και αγροτών) για τα φωτοβολταϊκά…, δεύτερον, από οικονομική σκοπιά θα πρέπει να ληφθούν υπόψη: α) το κόστος ευκαιρίας που συνεπάγεται η δέσμευση γαιών υψηλής παραγωγικότητας για την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών από αγρότες, β) οι στρεβλώσεις στις αγορές λόγω της μεγάλης διαφοράς επιδότησης (μέσω ειδικού τέλους ΑΠΕ) μεταξύ των φωτοβολταϊκών και των αιολικών μονάδων, και γ) οι ψευδαισθήσεις που συχνά διαδίδονται μεταξύ των παραγωγών-αγροτών ότι δήθεν τα φωτοβολταϊκά συστήματα υποκαθιστούν την υγιή επιχειρηματική αγροτική δραστηριότητα (…)». Απαιτείται, συνεπώς, ιδιαίτερη προσοχή τόσο από τους εμπλεκόμενους φορείς και ιδιώτες, όσο και από την πολιτεία, ώστε αυτή η «ξέφρενη κούρσα» αναζήτησης των εύκολων φωτοβολταϊκών ευκαιριών να μην καταλήξει σε μία ακόμη φούσκα του σύγχρονου οικονομικού μοντέλου της χώρας, το «σκάσιμο» της οποίας πέραν της αποθάρρυνσης των ιδιωτών για στροφή τους σε κερδοφόρες, αλλά κυρίως αειφόρους πρακτικές οικονομικής δραστηριότητας, θα πλήξει τη δυναμική μιας ενεργειακής αγοράς ιδιαίτερα σημαντικής για την ενεργειακή απεξάρτηση της χώρας και την ποιοτική αναβάθμιση του ενεργειακού μείγματος της Ελλάδας. Και σίγουρα, η περαιτέρω άνθηση των φωτοβολταϊκών συστημάτων δεν θα πρέπει να λαμβάνει χώρα σε βάρος άλλων παραγωγικών τομέων (όπως ο μακροπρόθεσμος παραγκωνισμός της αγροτικής παραγωγής στις εύκρατες πεδινές περιοχές, τη στιγμή που άγονες περιοχές παραμένουν ανεκμετάλλευτες), εντάσσοντας, έτσι, σε μόνιμη βάση την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκούς σταθμούς στο παραγωγικό μείγμα της ελληνικής οικονομίας. Αλλωστε, η ιδέα της επέκτασης και αξιοποίησης των ΑΠΕ εντάσσεται όλο και περισσότερο στη συνείδηση του μέσου πολίτη της χώρας, καθώς, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Ευρωβαρομέτρου για την Ενέργεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ανάπτυξη των ΑΠΕ αποτελεί τη δεύτερη (28%) βασική προτεραιότητα των Ελλήνων πολιτών αναφορικά με τον τομέα της ενέργειας (ο μέσος όρος της ΕΕ είναι 27%). Ισως, λοιπόν, η σταδιακή ενεργειακή απεξάρτηση με την αξιοποίηση των εγχώριων ΑΠΕ να ικανοποιήσει και τη βασική ανησυχία των πολιτών της χώρας αναφορικά με την ενέργεια, η οποία είναι η σταθερότητα των τιμών της ενέργειας (38%). Εξάλλου, είναι λογικό η αύξηση των τιμών της παρεχόμενης ενέργειας να αποτελεί τη βασική προτεραιότητα των πολιτών, καθώς οι διεθνείς αρνητικές και ευμετάβλητες εξελίξεις σε ενεργειακά πλούσιες

χώρες, οι αυξήσεις στις διεθνείς τιμές του πετρελαίου και οι αρνητικές επιπτώσεις της μεγάλης προσπάθειας δημοσιονομικής προσαρμογής μέσα από την αύξηση της φορολόγησης στα καύσιμα και την αναζήτηση περαιτέρω εσόδων με την επιβολή τελών, διογκώνουν τις ανοδικές πιέσεις στις τιμές της ενέργειας (η Ελλάδα πλέον έχει την πιο ακριβή αμόλυβδη βενζίνη στην ΕΕ). Και η άνοδος αυτή έχει, λόγω της ύφεσης και της δυσπραγίας της πραγματικής οικονομίας, πολλαπλάσια αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική και επιχειρηματική δραστηριότητα. Εν κατακλείδι, σε αυτή την περίοδο στην οποία η αποτελεσματικότητα (και η βιωσιμότητα) της δημοσιονομικής προσαρμογής αμφισβητείται και το βάθος της ύφεσης ακόμη δεν είναι ευκρινές, ο τομέας της ενέργειας δύναται να αποτελέσει τη σκακιέρα, στην οποία οι κινήσεις θα επιτρέψουν τη δημιουργία των προϋποθέσεων για την ανάκαμψη της οικονομίας. Μία «κίνηση-ματ» (μιας και είμαστε σε σκακιέρα) θα ήταν η επιτυχία του νεοϊδρυθέντος Εθνικού Φορέα Υδρογονανθράκων, ο οποίος θα διαχειρίζεται αποκλειστικά τα δικαιώματα του Δημοσίου σε ζητήματα «(…) αναζήτησης, έρευνας και εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων και θα εισηγείται την παραχώρηση αυτών των δικαιωμάτων σε ενδιαφερόμενες πετρελαϊκές εταιρείες έναντι ανταλλάγματος (…)». Και η επιτυχία του θα έγκειται -μιας και πάρα πολλά ακούγονται- αρχικά στην ύπαρξη όντως των υδρογονανθράκων και εν συνεχεία στην εκμετάλλευσή τους με στόχο τη μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Ετσι, το 2012 μπορεί να αποτελέσει το έτος-αφετηρία για επιλογές, όπως α) η βελτίωση του θεσμικού περιβάλλοντος που διέπει την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε αυτή να επιτρέψει στον καταναλωτή να λαμβάνει φτηνότερη ενέργεια και, συνάμα, να διασφαλίζει το δημόσιο συμφέρον, β) η προσαρμογή του φορολογικού πλαισίου που διέπει την αγορά ενέργειας στη δυναμική και στις απαιτήσεις μιας οικονομίας που θέλει να ξεφύγει από την ύφεση, γ) η καθολική μεταστροφή του ενεργειακού μείγματος σε ενεργειακούς πόρους και, φυσικά, στις ΑΠΕ που είναι λιγότερο επιβλαβείς για το περιβάλλον και δύνανται να αντληθούν από την Ελλάδα, δ) η επιδίωξη της ενδυνάμωσης της ενεργειακής απεξάρτησης τόσο με την έμφαση στην αξιοποίηση των εγχώριων πόρων, όσο και με την ανάπτυξη πολυμέρειας στο διεθνές δίκτυο ενεργειακών αγωγών, και ε) η μέριμνα της πολιτείας να εντάξει σε μόνιμη βάση την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ στο παραγωγικό μείγμα της ελληνικής οικονομίας. Και για να έχει την όποια επιτυχία κάποια από τις παραπάνω κατευθύνσεις, θα πρέπει να συνοδευτεί, από την πλευρά της πολιτείας, από ξεκάθαρες μακρόπνοες ενεργειακές πολιτικές και από ένα στοχευμένο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων σε υποδομές που θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις, ώστε να επωφεληθεί ο πολίτης από την αλλαγή του ενεργειακούς μείγματος. Αλλιώς και οι στόχοι για το 2020 θα ξεχαστούν, δυστυχώς, όπως και αυτοί της γνωστής για την αποτυχία της Στρατηγικής της πρωτεύουσας της Πορτογαλίας…

²w ÑÆ È¨ w ÑÇ ¨Ö â{ ¡ ©Ø à © p â ©¡{ © Ò ©Ô p â© { àp ©É É ©Ï¡ â{ ¡ ©Í á © "" ©,2B ©#HOK *EL © ¡ ä © á © Ï©ÉÎ Î © äp ¡ ©Ë{ ä © © p ä ©É Ò ©Ï á ©© â © ,2B

Η ΓΕΩΡΓΙΑ ΩΣ ΜΟΧΛΟΣ

ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ §£¤ £ Ó ¢£¥ ¥

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

οικονομική ανάπτυξη σε εποχές λιτότητας έρχεται από την παραγωγή πλούτου και όχι μόνο από την επίλυση των δημοσιονομικών προβλημάτων. Επομένως, η στήριξη της πραγματικής οικονομίας αναδεικνύεται σε απόλυτη προτεραιότητα για τον επανασχεδιασμό της ελληνικής οικονομίας. Η βαθιά κρίση που διανύουμε μας υπενθύμισε ότι η ελληνική γεωργία αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πραγματικής οικονομίας. Ο ρόλος της γεωργίας επαναπροσδιορίζεται στην Ελλάδα της κρίσης, στην Ευρώπη της Νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), στον κόσμο με τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες διατροφής και τους περιορισμένους φυσικούς πόρους. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, η επιστροφή 60.000 νέων ατόμων στη γεωργία, μόνο το 2010, καταδεικνύει, πέρα από τις οικονομικές αναλύσεις, ότι στη συλλογική συνείδηση του Ελληνα η πρωτογενής παραγωγή βρίσκει τη χαμένη της αξία. Η έκθεση της Ελληνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου επισημαίνει ότι στην υπάρχουσα κρίση τα τρόφιμα, τα οποία είναι και άμεσα συνδεδεμένα με την αγροτική παραγωγή, έχουν επηρεαστεί ελάχιστα. Επίσης, είναι γνωστή η συμβολή του πρωτογενούς τομέα σε ορισμένες περιφέρειες της χώρας, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας, αλλά και το σημαντικό ρόλο που κατέχει για τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, καθώς παράγει το 25% της συνολικής προστιθέμενης αξίας και απασχολεί το 22% των απασχολούμενων στη μεταποίηση. Ετσι, στην παρούσα κατάσταση η χώρα έχει ανάγκη, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, την ανάπτυξη των παραγωγικών τομέων, στην προκειμένη περίπτωση του πρωτογενούς τομέα. Το στοίχημα είναι συγκεκριμένο. Από τη μία πλευρά, ο περιορισμός του αρνητικού εμπορικού ισοζυγίου αγροτικών προϊόντων Ελλάδας που προκύπτει από το σύνολο των 3,5 δισ. που συγκεντρώνονται από τις ελληνικές εξαγωγές αγροτικών προϊόντων έναντι των επτά δισ. ευρώ που δαπανούνται για εισαγωγές αγροτικών προϊόντων. Από την άλλη, η μείωση της ψαλίδας των τιμών των αγροτικών προϊόντων μεταξύ

Ισως τελικά η κρίση να είναι η απαρχή μιας ορθολογικής ανάπτυξης της γεωργίας, απαλλαγμένης από στρεβλώσεις και κακοδαιμονίες του παρελθόντος

παραγωγού-καταναλωτή. Η πρόκληση είναι μεγάλη. Aύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας της γεωργικής παραγωγής με σεβασμό στο περιβάλλον. Η καινοτομία και η αειφορία είναι οι δύο βασικοί οδηγοί της νέας γεωργικής ανάπτυξης. Η καινοτομία με τη μορφή νέων τεχνολογιών, τεχνικών και σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας. Η αειφορία με την έννοια ανάπτυξης μέσα από την ισορροπία μεταξύ κοινωνίαςπεριβάλλοντος-οικονομίας. Η πρόκληση αυτή συνάδει και με τους στόχους της ευρωπαϊκής στρατηγικής 2020, όπως διατυπώνεται από τον πρώην επίτροπο γεωργίας της ΕΕ, κ. Franz Fischler: «Επισιτιστική, περιβαλλοντική και κοινωνική ασφάλεια και μια εύρωστη ύπαιθρος. Στη γεωργία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο η καινοτομία. Η εντατικοποίηση της γνώσης και της εκπαίδευσης συνδράμουν αποφασιστικά». Στη νέα ΚΑΠ, επίσης, η αειφορία περνάει μέσα από ενισχύσεις για προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος και εξοικονόμησης ενέργειας. Η ηγεσία του ΥΠΑΑΤ διεμήνυσε σε εκδήλωση για την καινοτομία στη γεωργία το Μάρτιο του 2011 ότι «επιθυμούμε να εντάξουμε όλο το ανθρώπινο δυναμικό της διοίκησης, της τεχνογνωσίας και της επιστήμης στην υποστήριξη του αγρότη». Ξεχώρισε επτά τομείς εστίασης και επιβράβευσης: την πειραματική γεωργία και κτηνοτροφία, τη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, τις βέλτιστες πρακτικές παραγωγής, την εμπορία και τη μεταποίηση, τις πρότυπες αειφόρες υποδομές, τον πρότυπο αγροτουρισμό και τις νέες επιχειρήσεις. Στις 13 Δεκεμβρίου του 2011, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε πρόταση κανονισμού για αύξηση της κοινοτικής χρηματοδότησης από 75% σε 95% για επιδοτούμενα έργα αγροτικής ανάπτυξης μέχρι το 2013. Πρόκειται για μία ουσιαστική στήριξη της γεωργίας στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας με οικονομικά προβλήματα, προκειμένου η συνολική οικονομία να βγει από τα σημερινά αδιέξοδα. Ισως τελικά η κρίση να είναι η απαρχή μιας ορθολογικής ανάπτυξης της γεωργίας, απαλλαγμένης από στρεβλώσεις και κακοδαιμονίες του παρελθόντος. Η καλύτερη εκμετάλλευση κάθε στρέμματος γης στην Ελλάδα, με την παραγωγή επώνυμων προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας, που ενσωματώνουν κανόνες υγιεινής και ασφάλειας και σέβονται το περιβάλλον μπορεί να αναδείξει τη γεωργία σε ένα δυναμικό κλάδο. Αυτός είναι ο δρόμος που θα οδηγήσει στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

ΑΣ Βεροίας-VENUS GROWERS είναι πρωτοβάθμια συνεταιριστική οργάνωση που δραστηριοποιείται στην περιφέρεια της Ημαθίας και έχει μία ενδιαφέρουσα πορεία όχι μόνο στο χώρο του συνεταιριστικού κινήματος, αλλά γενικότερα στην αγροτική οικονομία. Είναι από τις οργανώσεις που κράτησαν τα πλεονεκτήματα της συνεταιριστικής ιδέας και απέβαλαν ή δεν επέτρεψαν να εμπλακούν στη δραστηριότητά τους πρακτικές που θα τους αποπροσανατόλιζαν από τους στόχους τους. Σήμερα κατέχει κορυφαία θέση παγκοσμίως στον κλάδο της μεταποίησης, αφενός σε ό,τι αφορά τον όγκο των εξαγωγών της, αλλά κυρίως σε ό,τι αφορά τα υψηλότατα επίπεδα ποιότητας των προϊόντων της και στην ποιότητα εξυπηρέτησης των πελατών. Ο συνεταιρισμός ξεκίνησε να λειτουργεί ως Κοινοπραξία Ροδακινοπαραγωγών το 1963, όταν 14 παραγωγοί ροδακίνων αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση που επικρατούσε και περιγράφεται ως περίοδος των 3-Α, ΑζύγισταΑσυμφώνητα-Απλήρωτα, δημιουργώντας το συνεταιρισμό. Ο συνεταιρισμός έδωσε με τη δυναμικά θετική παρέμβασή του το έναυσμα να δημιουργηθούν στη συνέχεια και άλλες οργανώσεις, οι οποίες λειτούργησαν σύμφωνα με το δικό του πρότυπο και οδήγησαν έτσι στην ανάπτυξη το νομό Ημαθίας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 προσάρμοσε το καταστατικό του παίρνοντας τη σημερινή μορφή του ΑΣ, ενώ παράλληλα αναγνωρίστηκε ως Ομάδα Παραγωγών σύμφωνα με τους Κοινοτικούς Κανονισμούς, φτάνοντας τα 550 μέλη. Πραγματοποιεί εξαγωγές νωπών φρούτων, κυρίως ροδακίνων, από το 1963 στηριζόμενος στις ιδιόκτητες εγκαταστάσεις ψυγείων και διαλογητηρίων συνολικής εκτάσεως οκτώ στρεμμάτων. Οι εγκαταστάσεις αυτές ήταν δημιούργημα της αυτοδιαχείρισης και έγιναν αποκλειστικά από ιδία συμμετοχή των παραγωγών χωρίς δάνεια. Το 1991, ύστερα από μια θετικότατη 30χρονη σχεδόν πορεία στη διακίνηση των νωπών, αποφασίστηκε να γίνει το επόμενο βήμα με τη δημιουργία ενός κονσερβοποιείου. Το 1998 αγοράζει και εκσυγχρονίζει ιδιωτικό κονσερβοποιείο

στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας, έχοντας έτσι στη διάθεσή του δύο μονάδες υψηλών προδιαγραφών συνολικής στεγασμένης έκτασης 70 στρεμμάτων. Σήμερα η VENUS GROWERS μεταποιεί 40 εκατ. κιλά φρούτων, παράγοντας 350 διαφορετικά προϊόντα, είναι απόλυτα εξαγωγική, κατέχοντας το 13% των παγκόσμιων εξαγωγών κονσερβοποιημένων ροδάκινων. Καλύπτει τις απαιτητικότερες αγορές του κόσμου, όπως η Ιαπωνία και η Βρετανία, αναπτύσσοντας συνεχώς νέα προϊόντα υψηλής ποιότητας και ασφάλειας. Συμβάλλει δυναμικά στην οικονομία με κύκλο εργασιών κοντά στα 70 εκατ. ευρώ, που αυξάνεται με υψηλούς ρυθμούς και εισφέρει στην αγορά εργασίας 150.000 ημερομίσθια ετησίως. Η επιτ υχία του συνεταιρισμού στηρίχτηκε κυρίως σε δύο αρχές. Η πρώτη είναι ότι από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα λειτούργησε και λειτουργεί με οικονομικά κριτήρια. Οπως μάλιστα λένε τα στελέχη του ούτε καν με «ιδιωτικάοικονομικά» κριτήρια, γιατί και από τον ιδιωτικό τομέα δεν έχουμε πάντα τα καλύτερα των παραδειγμάτων. Η δεύτερη αρχή είναι ότι τα μέλη του συνεταιρισμού από την ίδρυσή του έκλεισαν την πόρτα στον παραγοντισμό και τον κομματισμό. Αρχή που την τήρησαν ως κόρη οφθαλμού. Αποτελεί δόγμα για τα μέλη του συνεταιρισμού ότι η VENUS GROWERS ανήκει στην VENUS GROWERS και έτσι από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα στις εκλογές υπάρχει ένα ψηφοδέλτιο. Αναμφίβολα, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Βεροίας VENUS αποτελεί ένα ξεχωριστό φαινόμενο πρωτοβάθμιας συνεταιριστικής οργάνωσης που αντιμετωπίζει δυναμικά και με αισιοδοξία την οικονομική και θεσμική πραγματικότητα που διαμορφώνεται στον περίγυρό μας.

Συμβάλλoυμε δυναμικά στην οικονομία με κύκλο εργασιών κοντά στα 70 εκατ. ευρώ, που εισφέρει στην αγορά εργασίας 150.000 ημερομίσθια ετησίως

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

ιανύουμε μια χρονική περίοδο που χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές και αναταράξεις. Η οικονομική κρίση είναι τόσο εκτεταμένη και μεγάλη που πλήττει όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση και σε μεγαλύτερο βαθμό τη χώρα μας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναθεωρούμε τις προβλέψεις μας και η κάθε κοινωνία-χώρα να αναπροσαρμόζει τις πολιτικές της. Αυτό είναι το ένα στοιχείο που μπορεί να διαπιστώσει κανείς. Το δεύτερο είναι οι μεγάλες κλιματικές αλλαγές, οι οποίες οφείλονται στις βίαιες επεμβάσεις στο περιβάλλον. Και για όποιον δεν συνυπάρχει αρμονικά στο περιβάλλον, η ίδια η φύση εκδικείται. Οι αλλαγές αυτές δίνουν προοπτικές επιβίωσης και ανάπτυξης μόνο σε όσους προετοιμάζονται σωστά και υπεύθυνα για το αύριο. Η Οργάνωση Παραγωγών ΖΕΥΣ έδειξε αυτή την ευαισθησία από συστάσεώς της σε ό,τι αφορά το περιβάλλον. Εφαρμόζει συστήματα και διαδικασίες, χρησιμοποιώντας με ορθολογικό τρόπο τα μέσα παραγωγής, προσφέροντας ασφαλή προϊόντα στον καταναλωτή, με καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά και με σεβασμό στο περιβάλλον. H ΖΕΥΣ ΑΚΤΙΝΙΔΙΑ ΑΕ-ΟΠ είναι μια ανώνυμη πολυμετοχική εταιρεία. Οι μέτοχοι που την απαρτίζουν είναι ταυτόχρονα μέλη της Ομάδας Παραγωγών που συστήθηκε το 1 9 9 7 . Αυ τ ή η σχέση προμηθευτή-παραγωγού και συνάμα μετόχου αποτέλεσε μ ι α υγ ι ή β ά σ η λειτουργίας της εταιρείας, όπου το ενδιαφέρον και η συνεισφορά όλων εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις βιωσιμότητας. Το πιο πάνω σχήμα είναι το μοναδικό παράδειγμα που συναντάται στον ελληνικό χώρο. Από την αρχή η οργάνωση των παραγωγών αποτέλεσε ένα εργαλείο για συμμετοχή σε επενδυτικά προγράμματα. Αυτό συνέβαλε στη δημιουργία προϋποθέσεων για διακίνηση μεγαλύτερων ποσοτήτων προϊόντων, την εγκατάσταση και τον εκσυγχρονισμό του μηχανολογικού της εξοπλισμού και άρα τη μείωση του κόστους. Οι οικονομίες κλίμακας που προέκυψαν συνέβαλαν αποτελεσματικά στην ανταγωνιστι-

Δουλεύουμε σκληρά για να προσφέρουμε στη γεωργία ένα ήρεμο και ασφαλές μέλλον

κότητα της εταιρείας στη διεθνή αγορά, όπου κατά κύριο λόγο δραστηριοποιείται. Διαθέτει σύγχρονες ψυκτικές εγκαταστάσεις και ηλεκτρονικά διαλογητήρια δυναμικότητας 5.000 τόνων. Εφαρμόζει ένα πρωτοποριακό ηλεκτρονικό σύστημα ιχνηλασιμότητας σε όλα τα προϊόντα, τα οποία απευθύνονται σε αγορές με υψηλές ποιοτικές απαιτήσεις, όπως η Αγγλία, οι ΗΠΑ, η Κίνα, ο Καναδάς, το Βέλγιο κλπ. Είναι κατ' εξοχήν εξαγωγική εταιρεία. Η επιτυχία της οφείλεται στον εξωστρεφή της χαρακτήρα, που σημαίνει ότι δεν βασίστηκε μόνο στις επιχορηγήσεις, αλλά στο εγχείρημα και στην ποιότητα, που δεν αποτελεί πλέον συγκριτικό πλεονέκτημα αλλά απαραίτητη προϋπόθεση. Ο συνδυασμός του συνεργατισμού και της φιλοσοφίας της ΑΕ, που διακρίνονται από τη συλλογικότητα που προσφέρει η Οργάνωση Παραγωγών και το δυναμισμό που διακρίνει την ΑΕ, δημιούργησαν μια επιχειρηματική νοοτροπία τόσο στους ιθύνοντες όσο και στα μέλη της οργάνωσης. Το γεγονός ότι απευθύνεται και σε αγορές με υψηλό ρυθμό ανάπτυξης και με χαμηλό κορεσμό προσφοράς ομοειδών προϊόντων έδωσε τη δυνατότητα στην ανάπτυξη νέων αγορών, με αποτέλεσμα να διασφαλίζει τη διάθεση των προϊόντων από τη μία και τη διασπορά κινδύνου από την άλλη. Μεγάλη επιτυχία αποτέλεσε η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών σύμφωνα με τις απαιτήσεις της αγοράς. Η αντικατάσταση μεγάλων εκτάσεων καπνού του Νομού Πιερίας, όπου και εδρεύει με την καλλιέργεια επιτραπέζιων σταφυλιών, έδωσε μια διέξοδο στην κρίση που διατρέχει σήμερα η καλλιέργεια του καπνού. Πιστεύοντας στην έρευνα και στο ότι χωρίς αυτή δεν υπάρχει ανανέωση και χωρίς ανανέωση δεν γίνεσαι ανταγωνιστικός, η ΖΕΥΣ προχώρησε σε συνεργασία με τη Γεωπονική Σχολή του Πανεπιστημίου του Udine Ιταλίας, χρηματοδοτώντας έρευνα για τη δημιουργία νέων ποικιλιών ακτινιδίων (με κατοχυρωμένα τα πνευματικά δικαιώματα) με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως πρωιμότητα, χρώμα σάρκας, συντηρησιμότητα και πάνω από όλα υψηλά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Παγίδες στην αγορά δεν υπάρχουν, όταν κανείς παρακολουθεί και ενημερώνεται συνεχώς. Εν κατακλείδι, η αλλαγή της νοοτροπίας, η εξωστρέφεια και η έρευνα είναι οι λέξεις κλειδιά για να πετύχει μια οργάνωση παραγωγών.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

ε αυτήν την άσχημη περίοδο που ζούμε στην Ελλάδα, προσπαθούμε να φανταστούμε που πάνε τα πράγματα και να σκεφτούμε με ποιο τρόπο πρέπει να αντιδράσουμε. Λίγο-πολύ όμως όσοι ασχολούμαστε με την αγροτική παραγωγή γνωρίζουμε πως πρέπει να αντιδράσουμε. Πρέπει να αποφύγουμε τις πρακτικές που επικρατούν αρκετά χρόνια στην γεωργία. Πρακτικές που στηρίζονταν στην εσωστρέφεια και στη στρεβλή παρεμβατικότητα του κράτους. Πρέπει η παρέμβαση του κράτους να περιοριστεί στο θεσμικό του ρόλο, όπως τη δημιουργία ενός πλαισίου που θα επιτρέψει τη διευκόλυνση της παραγωγικής διαδικασίας, την ανάπτυξη υποδομών, τη μείωση του κόστους χρήσης γης, την εφαρμογή ενός ξεκάθαρου πλαισίου απασχόλησης εργατών γης και τον επαναπροσδιορισμό της εφαρμοσμένης έρευνας, την προώθηση και παρουσίαση των ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό. Η έδρα της εταιρείας Geoplant, την οποία εκπροσωπώ, βρίσκεται στον ηλειακό κάμπο. Η δραστηριότητά της ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του '80 και αφορούσε την προμήθεια γεωργικών εφοδίων, πολλαπλασιαστικού υλικού και την τεχνική κάλυψη των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Μετά η εταιρεία προχώρησε σε δύο ακόμη νέους τομείς όπως δική της παραγωγή φράουλας και κηπευτικών και εμπορία και εξαγωγή των προϊόντων αυτών. Για τη συμπλήρωση δε των ποσοτήτων αυτών που έχει ανάγκη χρησιμοποιεί τα παραγόμενα προϊόντα από συνεργαζόμενους παραγωγούς (συμβολαιακή παραγωγή). Την περίοδο αυτή ο κύριος κορμός της παραγωγής ήταν οι κλασικές καλλιέργειες όπως η πατάτα, το καρπούζι, η βιομηχανική ντομάτα, το καλαμπόκι, το πεπόν , τα εσπεριδοειδή, το λάδι και διάφορα άλλα κηπευτικά, υπαίθρια και θερμοκηπιακά. Το κύριο γνώρισμα της δεκαετίας αυτής αλλά και της επόμενης ήταν το υψηλό εισόδημα που απολάμβανε ο παραγωγός.Τα πράγματα όμως άρχισαν σιγά-σιγά να αλλάζουν με τον ερχομό της δεκαετίας του 2000. Οι επιδοτούμενες αλλά και κάποιες από τις κλασικές καλλιέργειες άρχισαν να υποχωρούν, για να φτάσουν την περίοδο που διανύουμε να παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα ενώ απαιτείται άμεσα ο ε-

παναπροσδιορισμός ή η εγκατάλειψή τους. Την ίδια περίοδο αρχίσαμε την καλλιέργεια κηπευτικών σε απλά τούνελ. Κάθε χρόνο το τούνελ αυτό, που το κατασκεύαζαν οι ίδιοι οι παραγωγοί με αρκετά χαμηλό κόστος, υφίστατο βελτιώσεις και έφτασε στις ημέρες μας να έχει καταλήξει να είναι ένα πολυτούνελ μεγάλων διαστάσεων, πολύ εύχρηστο για τις κηπευτικές καλλιέργειες και ιδιαίτερα για τη φράουλα. Τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά και η συνολική έκταση που καταλαμβάνουν φτάνει τα 20.000 στρέμματα και τα προϊόντα που παράγονται σε αυτά σε μεγάλο βαθμό εξάγονται. Ως παράδειγμα μπορώ να αναφέρω τη φράουλα της οποίας η καλλιεργούμενη έκταση πλησιάζει τα 10.000 στρέμματα και η εξαγόμενη ποσότητα ξεπερνάει τους 15.000 τόνους. Αυτή η εξέλιξη μάς δίνει το δικαίωμα να αισιοδοξούμε αν και τα πράγματα δεν είναι ειδυλλιακά. Εχουμε συναίσθηση των δυσκολιών που θα αντιμετωπίσουμε. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε μια μακρόχρονη στρατηγική που θα στηρίζεται σε ορισμένες βασικές παραδοχές-αρχές όπως: -νέες ιδέες στην παραγωγή -ανταγωνιστικότητα και εξωστρέφεια -σεβασμός στο περιβάλλον -χρησιμοποίηση νέων τεχνικών -ικανό μέγεθος των αγροτικών επιχειρήσεων και συνεργασία μεταξύ τους -ευέλικτες ομάδες παραγωγών με σωστή στελέχωση -συμβολαιακή γεωργία -σύνδεση της παραγωγής με τις ανάγκες των αγορών -παραγωγή προϊόντων επωνύμων, πιστοποιημένων, με σταθερά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά που θα αναγνωρίζονται από τον καταναλωτή για την ποιότητά και τον τόπο προέλευσής τους.

Πρέπει η παρέμβαση του κράτους να περιοριστεί μόνο στο θεσμικό του ρόλο

διαχειριση απορριμματων & ενεργειακη αξιοποιηση §£¤ £ Ó ¢£¥ ¥

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

χουν γίνει πολύ σημαντικά βήματα την τελευταία δεκαετία στη διαχείριση των απορριμμάτων της Αττικής, καθώς από τις ανεξέλεγκτες χωματερές περάσαμε σε μια πιο οργανωμένη κατάσταση. Η μεγάλη πλειονότητα των σκουπιδιών πηγαίνει σε έναν ΧΥΤΑ που πληροί όλες τις προδιαγραφές της ελληνικής και της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Ενδεικτικά αναφέρω πως στον ΧΥΤΑ γίνεται επεξεργασία του βιοαερίου, με αποτέλεσμα να παράγεται μια πολύ σημαντική ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας (περίπου 500.000 κιλοβατώρες ημερησίως), ικανή να ηλεκτροδοτήσει μια περιοχή 100.000 κατοίκων, ενώ από επεξεργασία περνούν και τα στραγγίσματα, δηλαδή τα υγρά απόβλητα που παράγονται από τη σήψη των απορριμμάτων, τα οποία όχι μόνο συλλέγονται και επεξεργάζονται, αλλά καθαρίζονται, ώστε να βγαίνει καθαρό νερό, το οποίο χρησιμοποιείται για την άρδευση μιας ολόκληρης περιοχής πρασίνου της δυτικής Αττικής. Μεταξύ άλλων, λειτουργεί ικανοποιητικά ο αποτεφρωτήρας των μολυσματικών αποβλήτων, έχουν αναπτυχθεί εγκαταστάσεις διαχείρισης του μπλε κάδου, με αποτέλεσμα να παράγεται μια σημαντική ποσότητα ανακυκλώσιμων υλικών, ενώ οι παλιές χωματερές αποκαθίστανται και μετατρέπονται σε πράσινους πνεύμονες για την Αττική. Το έργο είναι σημαντικό, αλλά η διαχείριση των απορριμμάτων απέχει ακόμη από τις απαιτήσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Αυτό που θα πρέπει να αποφευχθεί είναι το φαινόμενο που χαρακτηρίζει την ελληνική διοίκηση, δηλαδή να απορρίπτεται ό,τι έχει γίνει από προηγούμενες κυβερνήσεις ή φορείς κάθε φορά που αλλάζει μια κυβέρνηση ή ένας υπουργός. Δεν είναι δυνατόν σε κάθε αλλαγή να μην λαμβάνεται υπόψη η πραγματικότητα και να εξαγγέλλονται έργα από το μηδέν.

Èô nÚ ô Ü ô

Σε ένα τόσο μεγάλο έργο μπορεί να γίνει ανάμειξη των τεχνολογιών, προκειμένου να υπάρξει η πιο συμφέρουσα λύση, τόσο από οικονομική όσο και από περιβαλλοντική άποψη. Αυτό όμως που λείπει από το διαγωνισμό, όπως τουλάχιστον έχει ανακοινωθεί, είναι ότι δεν τίθενται στόχοι τους οποίους θα κληθούν να υπηρετήσουν οι τεχνολογίες. Οι στόχοι αυτοί, όπως προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία, είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανακύκλωση των υλικών, η ελαχιστοποίηση του υπολείμματος των απορριμμάτων και η ενεργειακή αξιοποίησή τους προκειμένου το ενεργειακό ισοζύγιο μιας εγκατάστασης διαχείρισης απορριμμάτων να είναι θετικό. Αν δεν τεθούν τέτοιοι στόχοι, αυτό που θα συμβεί θα είναι να υιοθετηθεί η φτηνότερη λύση, η οποία θα οδηγήσει σε υποβαθμισμένη διαχείριση και σε κινδύνους για το περιβάλλον. Γι’ αυτόν το λόγο θα πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά πόσο οι

προσφερόμενες εγκαταστάσεις μπορούν να λειτουργήσουν αξιόπιστα και να παραλαμβάνουν το μεγάλο όγκο των απορριμμάτων χωρίς να δημιουργούν προβλήματα στην τοπική κοινωνία και στη δημόσια υγεία, όπως πχ. οσμές, θόρυβο, σκόνη κτλ. Δεν είναι εύκολο να φτιαχτεί ένα τέτοιο σύστημα, είναι μια τεράστια δουλειά, η οποία δεν μπορεί να γίνει εκ των ενόντων. Θα έπρεπε δηλαδή να προσληφθεί κάποιος σύμβουλος, όχι μόνο τεχνικός, αλλά και νομικός και οικονομικός, με τεράστια εμπειρία τόσο σε συμβάσεις διαχείρισης των απορριμμάτων όσο και σε συμβάσεις παραχώρησης, προκειμένου να στηρίξει την κυβέρνηση να φέρει εις πέρας αυτό το μεγάλο έργο. Αυτό όμως δεν το έχουμε δει να συμβαίνει και μας προβληματίζει. Δεν μπορεί κανείς να πει ότι η λύση που προτείνουν οι οικολογικές οργανώσεις δεν είναι σωστή. Η επαναχρησιμοποίηση, η ανακύκλωση και η διαλογή στην πηγή θα μειώσουν τον όγκο των απορριμμάτων που θα πάνε στις κεντρικές μονάδες και πράγματι κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει σε πιο φτηνή διαχείριση, καθώς αντί να διαχειριστείς δύο εκατ. τόνους, θα διαχειριστείς 1,5 εκατ. τόνους απορριμμάτων. Αν όμως θελήσει να πει κανείς ότι με αυτό τον τρόπο μπορεί να διαχειριστεί το σύνολο των απορριμμάτων, αυτό είναι τελείως λανθασμένο, καθώς κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί ούτε στις πιο προηγμένες περιβαλλοντικά χώρες του κόσμου. Η μεγαλύτερη μάζα των απορριμμάτων καταλήγει σε μονάδες που επεξεργάζονται σύμμεικτα απορρίμματα, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν διάφορες τεχνολογίες. Το να λέμε ότι είμαστε κατά κάποιων μεθόδων είναι κατά την άποψή μου αντιεπιστημονικό. Για παράδειγμα, με ποιον τρόπο θα κάνω ηλεκτροπαραγωγή από σύμμεικτα απορρίμματα ή από RDF, αν όχι με την καύση; Με ποιον τρόπο θα τροφοδοτήσω την τσιμεντοβιομηχανία, εφόσον έχει ανάγκη από καύσιμο, αν πω ότι δεν λαμβάνω υπόψη την τεχνολογία της βιοξήρανσης; Το ζήτημα είναι να θέσουμε τέτοιους στόχους που θα κάνουν τη διαχείριση των απορριμμάτων περιβαλλοντικά φιλική, και αυτό προσδιορίζεται ήδη από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Αρα, αυτές τις προτεραιότητες οφείλουμε να υπηρετήσουμε. Εχουμε μια παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας από τις εγκαταστάσεις ΧΥΤΑ, από το βιοαέριο δηλαδή που εκλύεται από τους ΧΥΤΑ. Δεν έχουμε προχωρήσει σε απευθείας αξιοποίηση των δευτερογενών καυσίμων. Αν και έχουν γίνει πολλές συζητήσεις και έχουν συμπεριληφθεί θετικά στοιχεία στην ελληνική νομοθεσία, πρέπει να υπάρξει ένα πιο ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο για την ενεργειακή αξιοποίηση των δευτερογενών αποβλήτων, που θα αποτελέσει έναν μπούσουλα για όλους τους Ελληνες επιχειρηματίες ή τους ξένους που θέλουν να επενδύσουν σε αυτό τον τομέα.

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2012

ορθολογική διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων είναι ευρέως γνωστό ότι, σε μία ευνομούμενη πολιτεία, αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της προστασίας του περιβάλλοντος. Θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί εξίσου σημαντικό με άλλα περιβαλλοντικά θέματα που έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη -και την πολιτική ζωήστο παρελθόν, όπως η επεξεργασία των αστικών λυμάτων, η διαχείριση των αστικών απορριμμάτων, κλπ. Το σημαντικό αυτό θέμα χαρακτηρίζεται στη χώρα μας από την έλλειψη βασικών υποδομών περιβαλλοντικής διαχείρισης για την εξυπηρέτηση του κλάδου της βιομηχανίας. Εκτός από την αμιγώς περιβαλλοντική διάσταση του θέματος, η σημασία της οποίας είναι αυτονόητη και δεν χρειάζεται να συζητηθεί περαιτέρω, υπάρχει η οικονομική διάσταση με τεράστια σημασία λόγω της σημαντικής αύξησης του λειτουργικού κόστους, η οποία έχει αντίκτυπο στην επιχειρηματικότητα και στην ανταγωνιστικότητα του κλάδου της βιομηχανίας. Αν στην ανωτέρω οικονομική διάσταση προστεθούν το κόστος αποκατάστασης του περιβάλλοντος από την ανεύθυνη διαχείριση των αποβλήτων που παρατηρείται σε ορισμένες περιπτώσεις, η μείωση της αξίας της γης και η απαξίωση των φυσικών πόρων από τη ρύπανση, τότε γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η συνέχεια του σημερινού "business as usual" επιφέρει δυσβάστακτα κόστη για την οικονομία και την κοινωνία. Ακόμη και στις πιο προηγμένες οικονομίες όπου οι βιομηχανίες χρησιμοποιούν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, υπάρχουν κατάλοιπα της παραγωγικής διαδικασίας που απλούστατα δεν μπορούν να αξιοποιηθούν περαιτέρω. Στις χώρες αυτές λειτουργούν οργανωμένοι χώροι διάθεσης βιομηχανικών αποβλήτων, οι οποίοι απολαμβάνουν την πλήρη στήριξη της πολιτείας και της κοινωνίας στο σύνολό της, διότι εκεί αναγνωρίζεται η σημασία τους στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην ύπαρξη αυτών των θεμελιωδών γα την ανάπτυξη υποδομών για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας. Δεδομένης της έλλειψης υποδομών, το κόστος διαχείρι-

σης των αποβλήτων, ανάλογα με την παραγωγική διαδικασία, μπορεί να ξεπεράσει και το 10% του συνολικού λειτουργικού κόστους, επομένως γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι κατέχει σημαντικό ρόλο στην ανταγωνιστικότητα μίας βιομηχανίας. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι το κόστος εξαγωγής ενός αποβλήτου για διάθεση στο εξωτερικό μπορεί να είναι 5-8 φορές υψηλότερο από αυτό που αντιμετωπίζουν ανταγωνίστριες επιχειρήσεις στο εξωτερικό. Η υφιστάμενη κατάσταση με την έλλειψη υποδομών διαχείρισης βιομηχανικών αποβλήτων επηρεάζει αρνητικά την ομαλή λειτουργία των βιομηχανιών. Η παράμετρος αυτή, σε συνάρτηση με τη διεθνή οικονομική κρίση και το υψηλό κόστος λειτουργίας της βιομηχανίας στην Ελλάδα (ενεργειακό κόστος κλπ.), έχει αρχίσει να οδηγεί σε απόγνωση πολλές βιομηχανίες, μέρος των οποίων εξετάζει σοβαρά τη μεταφορά της παραγωγικής δραστηριότητάς του εκτός Ελλάδας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την προοπτική ανάκαμψης α π ό τ ην ά ν ε υ προηγουμένου κρίση που διανύουμε. Οπως και σε πολλά άλλα δυσεπίλυτα προβλήματα της χώρας μας, οι λύσεις υπάρχουν και έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία για δεκαετίες σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Σήμερα δεν καλούμαστε να «εφεύρουμε τον τροχό» για να λύσουμε το θέμα της τελικής διάθεσης των βιομηχανικών αποβλήτων. Καλούμαστε να δώσουμε απλές τεχνολογικά λύσεις, με μεγάλα οφέλη στο περιβάλλον και στην επιχειρηματικότητα, λύσεις οι οποίες δεν επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά χρηματοδοτούνται εξολοκλήρου από ιδιωτικά κεφάλαια. Δυστυχώς, δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια ως χώρα να αγνοούμε τις επιπτώσεις της έλλειψης υποδομών και θα πρέπει το συντομότερο να δοθεί μία υπεύθυνη και οριστική λύση.

Καλούμαστε να δώσουμε απλές τεχνολογικά λύσεις, με μεγάλα οφέλη στο περιβάλλον και στην επιχειρηματικότητα

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟ 2011

τριτοκοσμική εικόνα των γεμάτων σκουπίδια ελληνικών μεγαλουπόλεων, η ύπαρξη παράνομων χωματερών, που αποτελεί όνειδος για μια ανεπτυγμένη χώρα, η επιβολή προστίμων από την ΕΕ, η ανυπαρξία συστήματος διαχείρισης και απόρριψης βιομηχανικών απορριμμάτων συνιστούν ένα οξύτατο ζήτημα για την Ελλάδα. Η διαχείριση των αστικών και βιομηχανικών απορριμμάτων απαιτεί ολοκληρωμένες λύσεις και κεντρικό σχεδιασμό, καθώς έτη φωτός χωρίζουν τη χώρας μας από τους περισσότερους κοινοτικούς εταίρους, όπου η ανακύκλωση των σκουπιδιών και η αξιοποίηση των υπολειμμάτων τους ενεργειακά και θερμικά αναπτύσσεται συνεχώς. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Γερμανία, την πιο ευαισθητοποιημένη περιβαλλοντικά χώρα στον κόσμo, η αξιοποίηση των σκουπιδιών αποτελεί ένα δυναμικό κλάδο της βιομηχανίας. Τόσο δυναμικό, που υποδέχεται τα σκουπίδια των καθυστερημένων περιβαλλοντικά χωρών ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται και η Ελλάδα. Σε αυτή όμως την οικονομική συγκυρία «σπανιότητας των πόρων» δεν αρκεί μόνο αυτό. Η Ελλάδα των παράνομων χωματερών και των κορεσμένων ΧΥΤΑ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων) οφείλει να προχωρήσει με διαφορετικούς ρυθμούς. Οχι απαραίτητα πιο γρήγορους. Βασικές συνισταμένες αποτελούν η χρήση νέων τεχνολογιών στο μοντέλο της διαχείρισης και της επεξεργασίας των απορριμμάτων και η προώθηση της ανακύκλωσης. Και οι δύο έχουν ένα κοινό σκοπό: τη δημιουργία ενός νέου παραγωγικού ιστού ανάπτυξης. Η διαχείριση των απορριμμάτων αποτελεί ένα από τα πλέον σύνθετα προβλήματα στο σύγχρονο κόσμο. Παρά το γεγο-

Το ενδιαφέρον όλων μας δεν πρέπει να εξαντλείται στο «πότε» και «από ποια γειτονιά» θα περάσει το απορριμματοφόρο

νός ότι σε πολλές χώρες του εξωτερικού έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία πολιτικές ορθολογικής διαχείρισης των αποβλήτων, η Ελλάδα δεν έχει ακόμη να επιδείξει ανάλογες επιδόσεις. Η χρήση σύγχρονων τεχνολογιών μετατρέπει τα «περιβαλλοντικά αδιέξοδα» από προβλήματα σε πλεονεκτήματα μιας περιοχής, δημιουργεί ειδική τεχνογνωσία, θέσεις εργασίας, επενδύσεις, αλλά και νέες συνειδήσεις στην τοπική κοινωνία. Σε αυτή τη συγκυρία η πράσινη ανάπτυξη και οικονομία περνάει μέσα από την ανάγκη επενδύσεων που θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και θα αντιμετωπίσει κοινωνικά οξυμένα προβλήματα. Η ανάπτυξη της ανακύκλωσης στην εγχώρια αγορά, εκτός από τα περιβαλλοντικά οφέλη, θα συμβάλει στην ανταγωνιστικότητα των εγχώριων βιομηχανιών, αφού οι πρώτες ύλες, όπως και η παραγωγή των προϊόντων θα γίνονται στην Ελλάδα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό για την οικονομία και την κοινωνία το μεγαλύτερο μέρος της προστιθέμενης αξίας ενός προϊόντος να δημιουργείται εντός της χώρας. Είναι στο χέρι μας να μην καταδικάσουμε άλλη μια γενιά να ξαναζήσει τη σημερινή παράλογη κατάσταση. Αρκεί να δούμε τα πετυχημένα παραδείγματα χωρών και πόλεων που έχουν κάνει σημαντικά βήματα στην προσπάθεια να πετύχουν πόλεις χωρίς σκουπίδια. Στην εποχή των παράνομων χωματερών και των κορεσμένων ΧΥΤΑ, το ενδιαφέρον όλων μας δεν πρέπει να εξαντλείται στο «πότε» και «από ποια γειτονιά» θα περάσει το απορριμματοφόρο. Για αυτό το λόγο ο ΣΕΒΙΑΝ μέσα από το μοντέλο της οριζόντιας διαχείρισης των βιομηχανιών, βαδίζοντας σε λογικές συνέργειας, θεωρεί πως το στοίχημα της πράσινης ανάπτυξης παραμένει επίκαιρο όσο ποτέ. Οι επενδύσεις στον τομέα διαχείρισης των απορριμμάτων και γενικότερα στον τομέα της πράσινης οικονομίας συμβάλλουν στην ανάπτυξη, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Κάτι που έχει η χώρα ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε.