20
DOOR HARRIE SCHOLTMEIJER
Entjes en Overijssel
Op 7 september zal het precies honderd jaar geleden zijn dat Hendrik Entjes (1919-2006) werd geboren. Samen met G.G. Kloeke en K.H. Heeroma kan hij tot de belangrijkste dialectologen van Overijssel worden gerekend.
Literaire mentor
E
Desondanks lag het professor-zijn hem niet bijzonder. Daarvoor was hij te veel literator, of liever gezegd literaire mentor van de Nedersaksische schrievers, dichtersvriend en dichterskenner. Zo vestigde hij onvermoeibaar de aandacht op het werk van Johanna van Buren. Hij maakte anderen graag deelgenoot van zijn kennis. Dat deed hij in zijn zeer herkenbare stijl van schrijven, onder andere in het populaire boek Dialecten in Nederland (1974) maar ook als spreker voor de regionale omroep en de landelijke omroep. Ook in zijn colleges was hij een geboren verteller die – zonder aantekeningen, maar met eeuwige sigaret – twee uur lang zijn gehoor (onder wie, in Entjes’ laatste collegejaar, ook schrijver dezes) wist te boeien. Eigenlijk was de hoogleraar aan de Groningse universiteit in zijn hart toch altijd de dorpsonderwijzer uit Vroomshoop gebleven.
Hendrik Entjes (1919-2006).
ntjes werd geboren in het Duitse Rheine, net ten oosten van Overijsel, maar groeide op in Overijssel. Zijn vader begon in 1922 een elektriciteits- en loodgieterszaak in Vroomshoop. De middelbare school bezocht Entjes in Almelo. Toen hij na een verkorte onderwijzersopleiding als kwekeling met akte voor de klas kwam te staan – het lot van veel afgestudeerden in de crisisjaren –, was dat op zijn oude lagere school in Vroomshoop. Zwolle kwam voor Entjes in beeld toen hij daar voor de hoofdakte ging studeren en leraar Nederlands werd. Tegelijkertijd volgde hij colleges Nederlands, aan de School voor Taal- en Letterkunde in Den Haag en aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Entjes treinde op en neer, en vertelde later op college in Groningen dat er altijd een vrolijke stemming in de coupé kwam als de trein op de terugweg over de brug bij Katerveer reed – men was weer terug in Saksenland. Of het helemaal waar was, valt niet meer na te gaan, maar het gaf wel aan hoe Entjes zelf tegen Overijssel aankeek.
Vriezenveen
In Utrecht had Entjes les van C.B. van Haeringen, van wie de befaamde uitspraak is ‘Goed Nederlands spreekt hij aan wie je niet kunt horen waar hij vandaan komt’ (wat volgens de overlevering voor Van Haeringen zelf niet gold). Van Haeringen was geen dialectoloog. Hij publiceerde wel over verschijnselen in dialecten die in het Nederlands niet voorkomen, zoals de vervoegde voegwoorden, en wist zijn leerling Entjes op het spoor van de dialecten te zetten, meer in het bijzonder het dialect van Vriezenveen. Entjes verdedigde in 1968 zijn dissertatie over het Vriezenveens aan de universiteit van Münster. Het proefschrift staat bekend als een meesterwerk – Entjes promoveerde summa cum laude – en zal er zeker toe hebben bijgedragen dat hij in 1974 de twee jaar daarvoor overleden Heeroma kon opvolgen als hoogleraar in het Nedersaksisch aan de Groningse universiteit. Dat werk bleef hij doen tot zijn emeritaat, tien jaar later.
Nieuwleusen
Het was dus ook niet zo verwonderlijk dat Entjes na zijn academische betrekking Groningen verliet, wel dat hij zich in Nieuwleusen vestigde. Nieuwleusen, dat was toch wel iets anders dan Haren of Paterswolde waar de meeste Groningse hoogleraren zich na hun dienstjaren vestigen. Entjes zei zelf dat het kwam omdat hij daar een heel mooi huis had gevonden. En inderdaad, het was prachtig huis aan een prachtige plek (de Vijverlaan), zo constateerden Jan Nijen Twilhaar en ik toen we hem daar nu twintig jaar geleden interviewden. Heel iets anders dan de provinciale weg over de gedempte vaart waar de meesten bij Nieuwleusen aan zullen denken. Toch kun je je afvragen of het het huis alleen was dat hem naar Nieuwleusen trok. Zou het ook niet de mogelijkheid geweest zijn om zich in Overijssel, in een gewone, en daarom zo typisch-Overijsselse plaats te kunnen vestigen? ●
