6 minute read
Hanze art - Oude boeken en nieuwe kunst in het Hanzejaar 2023
Door: Rens Bleijenberg en Suzan Folkerts
De IJsselsteden vieren dit jaar het Hanzejaar 2023. Aanleiding voor de Athenaeumbibliotheek Deventer om groots uit te pakken met een samenwerkingsproject met de kunstzinnige uitgeverij petrichor. In dit project ‘Hanze art’ zijn oude boeken een inspiratie voor nieuwe kunst.
Wat gebeurt er als je kunstenaars vrij spel geeft in een eeuwenoude erfgoedbibliotheek? In het kader van het Hanzejaar 2023 in de IJsselregio hebben uitgeverij petrichor en de Athenaeumbibliotheek, beide gevestigd in Deventer, de handen ineengeslagen. De Athenaeumbibliotheek is de schatbewaarder van het boekenerfgoed van Deventer Boekenstad. Ze zorgt voor de toeganke- lijkheid en zichtbaarheid van de beroemde collectie en stimuleert nieuwe vormen van benutting ervan. Petrichor (winnaar Deventer CultuurTalent prijs 2021) is een uitgeverij die kunstenaars en makers uit alle disciplines een podium in boekvorm biedt. Beide organisaties hebben een grote liefde voor het tastbare boek. In een project met de ondertitel ‘oude boeken nieuwe kunst’ nodigden Athenaeumbibliotheek en uitgeverij petrichor samen vier kunstenaars, een fotograaf en een vormgever uit om kunst te maken met als inspiratiebron de eeuwenoude bibliotheekcollectie. De resultaten daarvan worden tijdens verschillende exposities en evenementen gepresenteerd en uiteindelijk in een boek vastgelegd. De kunstenaars komen uit alle hoeken van Nederland en dat weerspiegelt het internationale netwerk van de Hanze. Ver voor de Gouden eeuw was de IJsselstreek een invloedrijk cultureel gebied. In de Hanzetijd was Deventer een van de grootste boekdrukcentra in Europa. Teksten, boeken en ideeën verspreidden zich vanuit Deventer naar plekken als Bergen en Lübeck. De Athenaeumbibliotheek heeft allerlei boeken uit die tijd en is bovendien de oudste stadsbibliotheek van Nederland. Door die schatkamer tot leven te wekken met kunst willen we nieuwe mensen en nieuwe generaties interesseren voor dat bijzondere erfgoed, over de grenzen van stad en provincie.
Kunstenaars in residentie
In de periode maart-juli 2023 hebben vier gerenommeerde kunstenaars en een fotograaf geresideerd in de Athenaeumbibliotheek. Zij hebben oude handschriften, prenten en bijzondere gedrukte boeken uit de collectie van de Athenaeumbibliotheek door hun handen laten gaan. Ook hebben zij kennisgemaakt met de bibliotheek als boekenbewaarplaats, die collecties ordent en op een eigen manier openbaar maakt. Op basis van deze ervaring maken de kunstenaars nieuw werk: striptekeningen, animaties, foto’s of beeldend werk. De deelnemende kunstenaars zijn dichter en beeldend kunstenaar Maria Barnas (Bergen), sociaal kunstenaar Domenique Himmelsbach de Vries (Amsterdam), beeldend kunstenaar Rik van Iersel (Eindhoven) en striptekenaar Marcel Ruijters (Rotterdam). Zij zijn gevraagd omdat zij belangstelling hebben voor zaken die de erfgoedbibliotheek raken: materialiteit van papier, inkt, pigmenten, bindwijzen; oude of historische beelden, onderwerpen en teksten; concepten als ordening, classificering, auteursrecht; en beeldtaal, vormgeving en technieken. Fotograaf Viorica Cernica heeft een bijzondere rol in het project. Zij volgt het hele proces van de interactie tussen kunstenaars en bibliotheek en het maken van de kunstwerken en legt het proces en de resultaten vast. Zij maakt bovendien kunstenaarsportretten met een verwijzing naar het onderwerp van hun belangstelling en hun kunstwerken. Marcel Ruijters liet zich inspireren door de beeldtaal en motieven van middeleeuwse houtsneden in encyclopedieën en fabels. Hij maakte twaalf (strip)tekeningen waarop nonnen in hun kruidtuin elixers brouwen en allerlei fantasiedieren ontmoeten. De verwijzingen naar middeleeuwse en Bijbelse beelden zijn talrijk. Maria Barnas verdiepte zich, na een onderzoekende omweg langs handschriften van verborgen vrouwen en onbekende verhalen, in de helende werking van stenen volgens middeleeuwse artsen en de schrijver van de Hortus Sanitatis. Zij combineert oude beelden met nieuwe tekst. Rik van Iersel is gefascineerd door de vormentaal en technieken in gedrukte werken door de eeuwen heen en verwerkte die in wervelende animaties. Hij ontleedt kopergravures en houtsneden in duidenden elementen en bouwt die weer op tot nieuwe beelden.
Domenique Himmelsbach de Vries ging, na een verkenning van onze depots, aan de slag met concepten als auteursrecht, eigendom van ideeën, ordening en classificatie. Zijn ideeënbibliotheek komt tot stand door interactie en debat met bibliotheekmedewerkers en -vrijwilligers en hij reist ermee door het land om met allerlei mensen in gesprek te gaan.
Exposities en boek
In de tweede helft van 2023 worden de kunstwerken op diverse manieren gepresenteerd. Die presentaties variëren van een expositie van het werk van Marcel Ruijters in de Athenaeumbibliotheek en op het treinstation van Deventer (juni-augustus 2023), interactie met bibliotheekpubliek door Domenique Himmelsbach (september), de vertoning van animaties ondersteund door livemuziek door Rik van Iersel in theater Mimik Deventer (28 september 2023), optredens van Maria Barnas en Rik van Iersel tijdens festival Zondvloed in poppodium Walhalla in Deventer (7 oktober 2023) en de projectie van de animaties van Rik van Iersel op panden in de binnenstad van Deventer tijdens Weerlicht (november 2023). De kunstenaars bestrijken een breed palet aan uitingsvormen en bereiken daarmee een breed publiek. De exposities en evenementen worden aangekondigd op de website van de Athenaeumbibliotheek, via diverse social mediakanalen en via lokale media.
Het eindresultaat van het project is een prachtige publicatie. Dit boek wordt, net als de werken van de kunstenaars, een combinatie van oud en nieuw. De vormgever Peter Bos van Houdbaar laat zich inspireren door de vormgeving van incunabelen, de vroegste gedrukte boeken. Hoe werd omgegaan met titels, koppen, tekstindeling en beeld? In de vormgeving van het boek zal de kenner van het oude boek veel herkennen en zal de liefhebber van kunst en vormgeving worden verrast door de aspecten die die op het eerste gezicht niet meteen doorgrondt, maar die bij nader inzien alles te maken hebben met het onderwerp van het boek: oude boeken nieuwe kunst. Het boek wordt ruim voorzien van foto’s van Viorica Cernica van het werk van de kunstenaars en van de collectiestukken uit de Athenaeumbibliotheek, die door dit project met een nieuwe blik worden bekeken.
Nieuws en praktische informatie over het project en de exposities wordt aangevuld op de website van Athenaeumbibliotheek: https://www.bibliotheekdeventer.nl/hanzeart.html
Website uitgeverij petrichor: https://uitgeverijpetrichor.nl/home/
