Hanzegids 2008

Toeristische

Bolsward

kaarten, routes, attracties karten, routen, sehensw端rdigkeiten maps, routes, attractions

informatiegids

Hanzestad

KOM EENS KENNISMAKEN MET EEN FRIESE TRADITIE Bent u benieuwd hoe Sonnema Berenburg wordt bereid? Wij nodigen u uit voor een gezellige middag in onze distilleerderij in Bolsward.

In de maanden juni, juli en augustus bent u elke dinsdag-, woensdag- en donderdagmiddag om 13.30 uur en om 15.00 uur van harte welkom voor een rondleiding.

Voor groepen zijn wij het gehele jaar geopend, echter wel op afspraak.

Sonnema B.V., Stoombootkade 12, 8701 KA Bolsward, T. 0515 – 572949, E. info@sonnema.nl

SONNEMA www.sonnema.nl

Bolsward: Een stad waar je geweest moet zijn!

Van harte welkom in de Hanzestad Bolsward; van oudsher stad van de handel en dynamiek. Dit ziet u nog terug in de mooie monumentale binnenstad met haar grachten, oude panden en het prachtige historische stadhuis.

Een bruisende handelskern is Bolsward nog steeds. De vele specifieke winkels maken Bolsward een aantrekkelijke en sfeervolle winkel- en verblijfsstad.

Ruim 80 monumentale panden sieren onze binnenstad.

Een wandeling langs deze prachtige panden kan ik u dan ook van harte aanbevelen. Bij het toeristische informatiepunt in het Gysbert Japicxhûs (Wipstraat 6) kunt u stadswandelingen ophalen of zelfs met een gids een wandeling door de stad maken.

In de zomermaanden juli en augustus kunt u ook met de rondvaartboot een tochtje door de binnenstad varen. De opstapplaats is bij de Waagh, onder het stadhuis.

Als u meer wilt weten over de geschiedenis van Bolsward, stapt u dan ook eens binnen in de Oudheidkamer in het stadhuis, de bijzonder gerestaureerde ruïne van de Broerekerk met een glazen overkapping, het Gysbert Japicxhûs en het Titus Brandsmamuseum.

BOLSWARD

Het ondernemen zit de Bolswarders nog steeds in het bloed. Vele verenigingen houden onze stad levendig en organiseren een keur aan culturele en sportieve activiteiten. Moderne feesten met een traditioneel tintje vormen jaarlijkse hoogtepunten.

Bent u het Pinksterweekend in onze stad? Dan mag u de unieke Elfstedenrijwieltocht niet missen. Ruim 15.000 fietsers starten en eindigen in Bolsward de fietstocht langs de elf Friese steden. Overdag en ‘s avonds is er dan ook van alles te doen in onze stad.

In de laatste week van juni -van 25 tot en met 28 juni- bruist onze stad weer met verschillende feesten rond het traditionele Heamiel (hooimaal) met een grote jaarmarkt, de kermis, het Internationaal Folkloristisch Dansfestival en een groots straatfestival.

En op 2 oktober is het Bolletongersdei (stierendonderdag); grote jaarmarkt met standwerkersconcours en ringrijderij.

De watersporters heten we dit jaar extra welkom. Voor hen hebben we het afgelopen jaar vele voorzieningen vernieuwd.

Ligplaatsen, wasgelegenheden en stroom- en watervoorzieningen zijn verbeterd en uitgebreid. Kortom Bolsward is klaar voor het watersportseizoen!

Ik wens u een heel prettig verblijf en graag tot ziens in onze Monumentaal Moderne Hanzestad Bolsward!

W. Chr. Vroegindeweij Burgemeester Bolsward P.S. Zie ook onze website www.bolsward.nl

Dit magazine kwam tot stand dankzij financiële onder steuning van: Gemeente Bolsward Gemeente Nijefurd Stichting Bolsward Promotion Stichting Stavoren Promotie

Toeristisch Informatiepunt Het Toeristisch Informatiepunt is sinds kort gevestigd in het Gysbert Japicxhûs.

Wipstraat 6 (achter stadhuis, langs het water) 8701 HZ Bolsward Tel. 0515 57 77 01 Openingstijden Maandag Dinsdag t/m vrijdag Zaterdag

13.30-17.00 09.00-12.30 13.30-17.00 13.30-16.00

uur uur uur uur

In de maanden juli en augustus is het Toeristisch Informatiepunt op zaterdag van 10.00-16.00 uur open.

U kunt hier informatie inwinnen over bezienswaardigheden, activiteiten en evenementen in en om Bolsward. Natuurlijk kunt u ook terecht voor een stadswandeling, fietsroutes, andere routekaarten, plattegrond van Bolsward en geschenken met een Friese signatuur.

www.friesehanzesteden.nl

Karakteristiek

Die Charakteristik

A short description.

Bolsward is een van de Friese elf steden. Lang geleden was Bolsward, na Leeuwarden, de grootste van de elf. Bolsward heeft 9700 inwoners.

Bolsward ist eine der elf friesischen Städte. Vor langer Zeit war Bolsward nach Leeuwarden die zweitgrösste Stadt.

Jetzt steht sie am 6. Platz mit 9700 Einwohner.

Bolsward is one of the eleven Frisian Cities. Long ago Bolsward was only second to Leeuwarden in size. Now it is sixth in number of inhabitants (9700).

Bolsward originated from two "terps", artificial hills that were constructed by the inhabitants as a defense against the flooding by the sea.

In the year 900 the Bolsward area was surrounded by water , having an open connection to the sea by way of the Marne, a gully, and the Frisian Middle Sea. One of the two "terps" lies at the northern side of the present city centre; the Martini Church was built there.

From the early Middle Ages this height was connected to a second one which ran from the Zand by way of Hoogstraat to the Sneek gate, giving exit from Bolsward into the direction of the city of Sneek.

De oorsprong van Bolsward wordt gevormd door twee terpen. Een terp ligt aan de noordelijke kant van het huidige stadscentrum, waarop de Martinikerk staat.

Deze terp stond vanaf de vroegere middeleeuwen in verbinding met een tweede terp die liep vanaf het Zand, via de Hoogstraat, naar de Snekerpoort.

In het jaar 900 lag Bolsward in een gebied dat omgeven was door water. Door de Marneslenk en de Middelzee had Bolsward een open verbinding met de zee. Uit oude bronnen blijkt dat Bolsward in 1412 deel uitmaakte van het Duitse Hanzeverbond. Toch lag Bolsward al sedert de 13e eeuw niet meer aan open water. Maar als doorvoer- en handelshaven bleef Bolsward van betekenis.

Ook de vele kerken en kloosters in en buiten Bolsward geven aan dat Bolsward in het verleden een belangrijke stad was. De, begin 2006 gerestaureerde en overkapte Broerekerk is één der overblijfselen die herinneren aan die tijd.

In 1455 legde Bolsward haar stadsrechten vast en spoedig daarna kreeg zij haar vestinggrachten en wallen.

Daarvan is alleen het Hoog Bolwerk nog over. Ook van de vijf stadspoorten is niets meer terug te vinden.

Binnen de stadsgracht echter heeft Bolsward de tand destijds met glans doorstaan. De vele bewaard gebleven oude gevels, `s avonds prachtig verlicht, de monumenten en de grachtjes laten zien dat Bolsward door de eeuwen heen zeer goed gezorgd heeft voor haar historische rijkdommen.

Tot op de dag van vandaag heeft Bolsward een regionale functie. De vele voorzieningen maken Bolsward tot een stad waar het fijn is te wonen, werken en te vertoeven.

Der Ursprung von Bolsward wurde aus zwei Terpen geformt.

Ein Terp liegt im Norden des heutigen Stadtzentrums und darauf wurde die Martinikirche gebaut. Dieser Terp stand ab dem früheren Mittelalter in Verbindung mit dem zweiten Terp, dieser verläuft ab "het Zand", durch die "Hoogstraat" zum "Snekerpoort".

Im Jahre 900 lag Bolsward in einem Gebiet völlig umgeben durch Wasser.

Durch den "Marneslenk" und den "Mittelzee" hatte Bolsward eine Verbindung mit der Nordsee. Alte Geschichten erzählen uns, das Bolsward im Jahre 1412 ein Teil des deutschen Hanzebundes war. Dennoch lag Bolsward seit dem 13. Jahrhundert nicht mehr am offenen Wasser. Aber als Transithafen und Handelshafen blieb Bolsward bedeutungsvoll.

Auch die vielen Kirchen und Kloster innerhalb und ausserhalb Bolsward zeigen dass die Stadt früher eine wichtige Stadt war.

Die leider im Jahre 1980 durch Brand teilweise zerstörte "Broerekerk" ist ein Restbestand der an diese Zeit erinnert.

Im Jahre 1455 bekam Bolsward sein Stadtrecht und bald darauf wurden ihre Festung Kanäle und Wälle gebaut. Davon ist nur das "Hoog Bolwerk" übrig geblieben. Auch von den 5 Stadttürme ist nichts mehr zu finden. Innerhalb der Stadtkanäle ist alles noch genau so schön wie früher.

Die vielen gut erhaltenen Fassaden sind am Abend feenhaft erleuchtet.

Die Monumente und Kanäle zeigen das Bolsward durch die vielen Jahrhunderte sehr gut für ihre historischen Reichtümmer gesorgt hat.

Bis zum heutigen Tage hat Bolsward eine regionale Funktion. Die vielen verschiedenen Einrichtungen machen Bolsward zu einer Stadt in der man sich gern aufhält und wohnt.

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

From old written sources it appears that in 1412 Bolsward was one of the Germanic Hanze cities, so it had its commercial connections with northern Germany.

Since the 13th. century there had no more been an open connection with the sea.

Bolsward, however, remained important as aTransit and commercial port.

The many churches and monasteries in- and outside Bolsward also show that the city was important in history.

The Broere Church, the church that lamentably was partially destroyed by fire in 1980 is one of the remains of that time.

In 1455 Bolsward procured her city caracter and within a short time it constructed its defensive walls and moats. Of these walls only Hoog Bolwerk (high bulwork) remains.

There is nothing left of the five city gates. Within the boundaries of the city canal, however, Bolsward has withstood the wear and tear of time very well. The many gables that have been preserved and that are wonderfully illuminated at night, the monuments and the city canals show that Bolsward has taken great care of its historical riches through the ages.

Till the present time Bolsward has had a central function in its region.

The many facilities make it to a city where one can live and stay to one’s great satisfaction.

www.bolswarderbedrijven.nl

Broerekerk; een uniek belevingsobject Bolsward heeft één van de meest tot de verbeelding sprekende gebouwen. De ruïne van de Broerekerk is met haar opvallende middeleeuwse nissengevel het oudste gebouw van Bolsward. Rond 1300 is de Broerekerk gebouwd als onderdeel van een klooster. Sindsdien heeft de kerk een rijke geschiedenis gekend met als dieptepunt de brand in 1980 die het gebouw in een ruïne veranderde.

Eind 2005 is gestart met een uniek project om de Broerekerk te restaureren en te overkappen. Om het aansprekende karakter van de kerk niet aan te tasten is de kerk in 2006 voorzien van een unieke, glazen overkapping. Zo heeft de kerk haar authentieke en open uitstraling behouden en is het gebouw toch goed beschermd tegen weer en wind. De kerk vormt nu een heel bijzonder podium voor allerhande activiteiten van muziekuitvoeringen tot symposia. Met zijn robuuste uitstraling is het een uniek belevingsobject.

Een bezoekje aan deze kerk mag u dan ook absoluut niet overslaan bij uw bezoek aan Bolsward!

De Broerekerk is dagelijks van 9.00 tot 16.00 uur open.

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

Bezienswaardigheden STADHUIS Jongemastraat 2

Het schitterende stadhuis van Bolsward werd ontworpen en gebouwd tussen 1614 en 1617 door Bolswarder handwerkslieden.

In 1768 is het huidige bordes aangebracht. Het interieur van het stadhuis is zeer de moeite waard. Met name de raadszaal en de vierschaar zijn pronkstukken uit een ver verleden. In het stadhuis is ook de oudheidkamer ondergebracht.

Het stadhuis en oudheidskamer zijn voor bezichtiging geopend van 1 april tot 1 november op maandag van 14.00 - 16.00 uur, di t/m vr. van 9.00 - 12.00 en van 14.00 - 16.00 uur.

MARTINIKERK Groot Kerkhof In 1446 werd op de plaats, waar voor heen een Romaans tufstenen kerkje stond, begonnen met de bouw van de huidige Martinikerk. In 1466 werd het bouwwerk voltooid. De toren is omstreeks 1350 gebouwd met een Sint Maartensteen in de gevel. De prachtige preekstoel en de koorbanken met fraai houtsnijwerk zijn juweeltjes van vakmanschap. Vooral orgelconcerten met het uit 1781 afkomstig Hinsz-orgel is een bezoekje waard.

De Martinikerk is het hele jaar geopend van 13.30 - 16.00 uur. En van mei t/m september ook van 10.00 - 12.00 uur. Gezelschappen van meer dan 10 personen graag aanmelden tel: 0515-572274. Entree ` 1,20.

DAS RATHAUS Das schöne Rathaus von Bolsward wurde zwischen dem Jahre 1614 und 1617 von Bolswarder Handwerkern entworfen und gebaut. Im Jahre 1768 wurde der gegenwärtige Balkon gebaut.

Das Interieur des Rathauses ist wunderschön.

Vor allem der Ratssaal und die "Vierschaar" sind Prunkstücke der Vergangenheit. Im Rathaus gibt es auch ein Antiquitäten-kabinett. Das Buch "Momument des Monats Rathaus Bolsward" kann man beim Fremdenverkehrsamt in Bolsward kaufen.

Das Rathaus ist zur Besichtigung geöffnet vom 1. April bis dem 1. Novemder am Montag von14.00 - 16.00 Uhr. Dienstag bis mit Freitag von 9.00 - 12.00 Uhr und von 14.00 - 16.00 Uhr. Vom 1. Juli bis mit dem 31. August von Montag bis Samstag von 10.00 - 17.00 Uhr.

THE CITY HALL Bolsward’s marvellous city hall was designed and built by Bolsward artisans between the years 1614 and 1617. The flight of steps was added to its front in 1768. The interior is really worth admiring, the Council Chamber and the Tribunal Room being treasures from the far removed past. In the City Hall the Antiquities Room has found a place. A booklet about the City Hall , published when the Hall was Monument of the Month, may be obtained at the Tourist Office The Hall is open to visitors from April 1 to November 1, on Mondays from 14.00 to 16.00, on Tuesdays up to Fridays from 9.00 to 12.00 and 14.00 to 16.00 hrs. From July 1 to August 31 incl. on Mondays up to Saturdays incl. from 10.00 to 17.00 hrs.

DIE MARTINIKIRCHE Im Jahre 1446 wurde an der Stelle, wo vorher eine romanische Torfsteinkirche stand, begonnen mit dem Bau der gegenwärtige Martinikirche. Im Jahre 1466 wurde das Bauwerk vollendet. Der Turm ist etwa im Jahre 1350 gebaut worden mit einem Sankt Maarten Stein in der Fassade. Der wunderschöne Predigtstuhl und die Chorbänke mit zierlicher Holzschnitzarbeit sind Perlen der Fachmannschaft. Vor allen die Orgelkonzerte auf der Hinz-Orgel aus dem Jahre 1781 muss man besuchen. Die Martinikirche ist das ganze Jahr täglich geöffnet von 14.00 – 16.00 Uhr. Von Mei bis September auch noch von 10.00 –12.00 Uhr. Für telefonische Reservierungen rufen sie bitte an Arbeitstagen an zwischen 14.00 – 16.00 Uhr Tel:0515-572274.

MARTINICHURCH In 1446 construction of the Martinichurch of nowadays was begun on the very site of a roman tuff church. The new church was completed in 1466. Its tower was built in about 1350 and has in its frontside a St. Martin’s Stone.

The magnificent pulpit and the choir stalls which have beautiful woodcarvings are jewels of artisanship. The Hintz organ from 1781 is often used for concerts : these are more than worth a visit. The church is open to visitors throughout the year from 13.30 to 16.00 hrs.and from May up to Sept.incl. also from 10.00 to 12.00 hrs. For appointments by telephone please contact on workdays between 14.00 and 16.00 .

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

Automobielbedrijf Citroënspecialist voor Bolsward en omstreken Al 40 jaar Citroën ervaring Bolsward - De Marne 104 - Tel. 0515 57 26 26

Verkoop nieuw en gebruikt, onderhoud, reparatie, restauratie.

Brandsma’s Bloemensymphonie

Eigenaar J. de Haan Marktstraat 17, 8701 JV Bolsward Telefoon 0515 572525

,*%4 alles voor Eekwerdlaan 2 Postbus 49 8700 AA Bolsward Telefoon 0515 572455 Fax 0515 576455 notaris@detmar.knb.nl

n ota r i a at

/

m e d i at i o n

/

e s tat e

p l a n n i n g

• a.s. ouders • babies • kinderen

www.pimpekids.nl Jongemastraat 14 8701 JG Bolsward 0515 573212

R.K. St. FRANCISCUSKERK Grote Dijlakker 8 naast de kerk Het interieur van deze prachtige kerk, gebouwd in de jaren dertig van de vorige eeuw is van kleurige, deels geglazuurde, Friese baksteen. In de kerk bevindt zich het meer dan 700 jaar oude beeldje van Onze Lieve Vrouw van Sevenwouden. Een replica van dit beeld staat in de Kerk der Friezen in Rome. Ook is er een kapel ter nagedachtenis aan de zalig verklaarde Pater Titus Brandsma die even buiten Bolsward werd geboren op de boerderij Ugoklooster en die gestorven is in Dachau op 26 juli 1942. Het museum van Titus Brandsma bevind zich naast de kerk.

Bezienswaardig zijn tevens de grote geschilderde kruiswegstaties. De St. Franciscuskerk is geopend op werkdagen van 9.00-17.00 uur.

In de vakantietijd worden er rondleidingen gegeven op di-do-za van 10.00-12.00 en van 14.00-16.00 uur. Op woensdag is de kerk gesloten. De entree is vrij.

IT GYSBERT JAPICXHûS Wipstraat 6.

HET MUSEUM: U vindt hier 3 permanente tentoonstellingen.

• "Gysbert Japicx", schrijver en dichter, 16031666: Op 16 panelen wordt zijn leven uitgebeeld en tevens de betekenis voor de Friese taal.

• "It ferhaal van de Taal": Hierin wordt verteld over de ontwikkeling en het gebruik van de Friese taal door de eeuwen heen.

• "Meartaligens yn Europa" laat u zien dat meertaligheid in Europa geen uitzondering is. Aangegeven wordt waarin Europa minderheidstalen worden gesproken en wat elk land doet met zijn minderheidstaal (-talen) In 2003 was het 400 jaar geleden dat Gysbert Japicx geboren is.

Dit resulteert in een speciale tentoonstelling over zijn werk en tevens worden er diverse activiteiten over Gysbert Japicx gehouden in Bolsward.

TEKSTWINKEL: De tekstwinkel is uniek. Nergens vindt u een winkel waar men teksten, gedichten, versjes, revues en gelukwensen kunt laten maken.

Tevens liggen er teksten op voorraad voor verscheidene gelegenheden, bijvoorbeeld gelukwensen voor geboorte, huwelijk, verjaardag, maar ook voor rouwgelegenheden en bijvoorbeeld verhuizing.

DIE RÖMISCH KATHOLISCHE FRANCISCUSKIRCHE Grote Dijlakker 8 Das Interieur dieser wunderschönen Kirche, gebaut in den dreizigen Jahren des vorigen Jahrhunderts besteht aus farbigen, teils glasierten, friesischen Ziegeln. In der Kirche befindet sich ein Foto von "Unserer Lieben Frau von Sevenwouden. Das Skulptur ist über 700 Jahre alt. Eine Replik dieses Skulptur befindet sich in der Kirche der Friezen in Rome. Auch gibt es eine Kapelle zur Andenken an den seligen Pater Titus Brandsma. Er wurde auf einem Bauernhof mit der Namen "Ugoklooster" etwas ausserhalb von Bolsward geboren. Er ist am 26. Juli 1942 in Dachau gestorben. Sehenswert sind auch die grossen gemalten Kreuzweg-stationen. Die Fanciscuskirche ist an Arbeitstagen von 9.00-17.00 Uhr geöffnet. Während der Ferien sind die öffnungszeiten am DienstagDonnerstag-Samstag von 10.00-12.00 Uhr und von 14.00-16.00 Uhr. Der Eintritt zur Kirche ist frei.

DAS GYSBERT JAPICXHÛS Wipstraat 6 Das Museum: Sie finden hier 3 ständige Ausstellungen.

• Gysbert Japicx, Schriftsteller und Poet, 1603 – 1666. Auf 16 Tafelbilder wird sein Leben ausgebildet und auch die Bedeutung die er für die friesische Sprache gehabt hat.

• "It ferhaal van de Taal". In dieser Ausstellung wird erzählt über die Entwicklung und den Gebrauch der friesische Sprache während der Geschichte.

• "Meartaligens in Europa". Zeigt Ihnen dass Mehrsprachigkeit keine Ausnahme ist. Gezeigt wird wo in Europa Minderheitssprachen gesprochen werden und wie jedes Land mit seiner Minderheitssprache umgeht.

• Im Jahre 2003 war es 400 Jahre her dass Gysbert Japicx geboren wurde. Deswegen gibt es eine spezielle Ausstellung über seine Arbeit. In diesen Jahr gibt es auch verschiedene Activitäten wegen Gysbert Japicx.

TEKSTGESCHÄFT Das Tekstgeschäft ist einzig in seiner Art. Nirgendwo finden sie ein Geschäft in dem man Tekste, Lieder, Revue und Glückwünsche machen lassen kann. Auch gibt es Tekste die schon fertig sind die zu tun haben mit Geburt, Hochzeit, Geburtstag aber auch für Trauerangelegenheiten.

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

THE R.C. ST.FRANCISCHURCH Grote Dijlakker 8 The interior of this magnificent church, built in the nineteen thirties is made of colourful , partially glazed brick. In the church one can find the seven hundred year old statue of Our Lady of Sevenwouden. A replica of this little statue is to be found in the Church of the Frisians in Rome .Moreover there is a chapel dedicated to the memory of Father Titus Brandsma who was beatified and who was born at the farm of Ugoklooster just outside Bolsward. He died in the concentration camp of Dachau on July 26, 1942. Very much worth viewing are also the large paintings of Stations of the Cross.

St.Francis is open to visitors on workdays from 9.00-16.00 uur. On wensday the church is closed IT GYSBERT JAPICXHÛS Wipstraat 6.

The MUSEUM Three permanent expositions may be found.

• "Gysbert Japicx", author and poet, 16031666: In 16 panels his life and his significance for the Frisian language is shown.

• "it ferhaal van de Taal"- the story of language- development and use of the Frisian language through the ages is told here.

• "meartaligens yn Europa"- multilinguality in Europe -is shown to be no exception to the rule.

• It is shown where in Europe minority languages are spoken and how each nation deals with its minority languages.

In 2003 it was 400 years ago that Gysbert Japicx was born. A special exhibition on his work will be staged. There will also be various activities in Bolsward honoring him.

TEXTSHOP The textshop is unique in its kind. A shop where texts, poems , rhymes , revues and congratulations are made on request will not easily be found anywhere else in the world.

A great variety of texts for a number of occasions are in supply, e.g.congratulations for births, weddings, birthdays, but also for less joyous occasions as mournings and removals.

www.bolswarderbedrijven.nl

ukje I

ch st s i t n a m o r n e E

lsward

an Bo v e j t r a h t e h talië in

Keuze uit pizza’s, verschillende Pasta’s, originele Italiaanse vleesgerechten, bijzondere visspecialiteiten, allermooiste Italiaanse wijnen, hooggewaardeerd, met zorg voor u uitgekozen!

Sie können wählen aus verschiedenen Pizza’s, Pasta’s, originell Italienische Fleischgerichte, allerbeste Italienische Weine, spezial für Sie! A variety of pizza’s, pasta’s, original Italian meat and fishplates and a wide choice of Italian wine, especially for you!

Wipstraat 9-10, 8701 HZ Bolsward, Telefoon 0515 574828, Telefax 0515 572515 Wanneer u als watersporttoerist met het openbaarvervoer vanuit Makkum, Workum of Hindeloopen en omgeving komt dineren, kunt u indien mogelijk gebruik maken van onze gratis terugbrengservice. (Na 23.00 uur, max. 4 pers. en bij de reservering vermelden.)

TITUS BRANDSMA MUSEUM Grote Dijlakker 11 Dit nieuwe museum aan de schilderachtige Grote Dijlakker werd eind maart 2003 geopend. Het besteedt aandacht aan de in het even buiten Bolsward gelegen Ugokleaster geboren Titus Brandsma (Bolsward 1881 – Dachau 1942), pater Karmeliet, zijn vele activiteiten (journalist, uitgever, hoogleraar, weldoener, organisator, scholenoprichter, verzetsheld) en aan zijn betekenis in de moderne tijd. Men vindt er voorwerpen, brieven, ansichtkaarten, boeken (eerste drukken) en artikelen, foto`s, schilderijen en documenten. Daarnaast besteedt het Titus Brandsma Museum aandacht aan rooms-katholieke devotionalia (beelden, vaandels, crucifixen, etc) en andere facetten van het RK leven in Fryslân.

Openingstijden: van dinsdag t/m zondag van 13.00 tot 17.00 uur. Op maandag is het museum voor bezoek gesloten. Rondleidingen op aanvraag. Tel: 0515-581799

Excursies SONNEMA Stoombootkade 12 In de Sonnema Distilleerderij kunt u door middel van een bedrijfsfilm en een rondleiding in de fabriek zien hoe de echte Friese Berenburg wordt gemaakt.

Sonnema is geopend voor individuele bezoekers in de maanden juni, juli en in augustus. Dan worden er op di-wo-do rondleidingen gegeven om 13.30 en 15.00 uur. De rest van het jaar na telefonische afspraak. De rondleiding kost ` 2,50 (inclusief ontvangst met koffie en koek en proeverij). Kinderen en jongeren (onder begeleiding) tot 16 jaar gratis. Voor groepen het gehele jaar geopend na telefonische afspraak. www.sonnema.nl US HEIT bier en whisky-stokerij Snekerstraat 43 In de Friese Bierbrouwerij wordt u verteld hoe het Friese ``Us Heit`` bier wordt gebrouwen.

Er is een tentoonstelling ingericht over de geschiedenis van de bierbrouwerij. Rondleidingen vinden plaats op ma-di-do-vr om 16.00 uur, en op zaterdag tussen 10.00 en 17.00, elk heel uur. Voor groepen is -op afspraakbezoek buiten de reguliere openingstijden mogelijk.

De kosten bedragen ` 5,00 per persoon, inclusief een consumptie in het proeflokaal. www.usheitdistillery.nl

Actieve ontspanning ZWEMBAD VITALOO Badweg 5 In het overdekte recreatiebad ``Vitaloo`` vindt u een 25meterbad en een recreatief bad met een hot-whirlpool, spuiters en bubbelbanken. De openingstijden tijdens de zomervakantie zijn:ma t/m don van 9.00-10.30,13.3015.30 en van 18.30-20-30 uur. Vrijdag van 9.00-10.30 en van 13.30-15.30 uur. Op zaterdag is het bad gesloten.

Op zondag is het bad geopend van 10.00-14.00 uur. In het voor- en naseizoen gelden andere openingstijden.

Informatie is te verkrijgen aan het bad of telefonisch via telefoonnummer 0515-573573.

CAMPING ``Het Bolwerk`` Badweg 1 U vindt hier een kleine camping. Deze is geopend van 1 april tot 1 oktober. Voor kanovaarders is er een mogelijkheid om in een kleine tent te overnachten op het zwembadterrein. Voor inlichtingen kunt u terecht bij zwembad “Vitaloo”.

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

DAS TITUS BRANDSMA MUSEUM Dieses neue Museum am malerischen Grote Dijlakker 11 wurde im Sommer 2003 geöffnet. Dieses Museum widmet sich an Titus Brandsma [1881 Ugokleaster – 1942 Dachau] Er war Pater Karmeliet, Journalist, Verleger, Professor, Wohltäter, Organisator, Schulgründer undWiederständler. Auch war er von grosser Bedeutung für die moderne Zeit. Objekte , Briefe, Postkarten, Bücher und Artikel, Foto’s Gemälde und Dokumenten sind alle da. Danneben macht man die Besucher des Titus Brandsma Museums auch noch aufmerksam auf die Römisch Katholische Devotation wie zum Beispiel Foto's, Fahnen und Cruzifixen und andere Facetten des Römisch-Katolisches Lebens in Friesland. Öffnungszeiten sind von Dienstag bis mit Sonntag von 13.00 – 17 00 Uhr. Am Monntag ist Ruhetag. Führungen bitte vorher verabreden tel:0515-581799.

Ausflüge SONNEMA In der Sonnema Brennerei auf der Stoombootkade 12, können sie mittels einer Betriebsfilm und einer Führung in der Fabrik sehen wie der echte friesische Berenburg produziert wird. Sonnema ist geöffnet für individuelle Besucher in den Monaten Juni, Juli und August am Dienstag, Mittwoch und Donnerstag. Führungen sind um 13.30 und 15.00 Uhr. Den Rest des Jahres können sie telefonisch eine Verabredung machen.

Die Führung kostet E 2.50. Kinder bis 16 Jahre sind unter Begleitung frei. www.sonnema.nl US HEIT In der friesichen Brauerei an der Snekerstraat 43 wird Ihnen erzählt wie das friesische Us Heit Bier gebrauen wird. Es gibt eine Ausstellung über die Geschichte der Brauerei.

Führungen finden statt am Monntag, Dienstag, Donnerstag und Freitag um !6.00 Uhr. Am Samstag von 10.00 – 17.00 Uhr jede Stunde. Für Gruppen kann man telefonisch eine Verabredung machen. Die kosten sind E 5.00 pro Persoon. Inbegriffen ist ein Getränk im Probelokaal.

TITUS BRANDSMA MUSEUM Grote Dijlakker 11 This new museum at the picturesque Grote Dijlakker 11. It is devoted to father Titus Brandsma [1881 Ugokleaster – 1942 Dachau]. Besides a friar Carmelite he was a journalist, professor, benefactor, organiser, founder of schools and hero in the resistance. A great number of objects, letters, picture postcards, books (first prints) and written articles, photos, paintings and documents are on display showing the father’s life and his importance in our times.

Over and above that the Titus Brandsma Museum shows Roman Catholic objects of devotionstatues, banners, crucifixes etc.and other aspects of R.C. life in Friesland.

Visiting hours : Tuesday up to Sunday incl. 13.00 till 17.00 .

The museum will de closed on Mondays.

Guided tours on request.Tel:0515-581799

Excursions SONNEMA In Sonnema’s distillery at Stoombootkade 12 can be seen how the real Frisian Berenburg is produced. This by means of a company film and a guided tour.

Sonnema is open to visitors in the months of June, July and August on Tuesdays, Wednesdays and Thursdays. Guided tours can be taken at 13.30 and 15.00 hours.

During the rest of the year arrangements by telephone 0515-572949 can be made.

The tour amounts to ` 2,50. Children under 16 years are free, provided accompanied. www.sonnema.nl US HEIT (Our Father) In this Frisian Brewery at Snekerstraat 43 you are shown how the Frisian beer of the "Us Heit" mark is brewed. An exhibition is made on the history on brewing of beer. Guided tours are on Mondays, Tuesdays, Thursdays and Fridays at 16.00 hours, and on Saturdays between 10.00 and 17.00 hours, at each full hour.

For groups of visitors tours are possible by arrangement.

Fees are ` 5,00 a refreshment is included in the tasting room.

Leisure activities SPORTFONDSENBAD VITALOO In the indoor swimmingpool "Vitaloo" at Badweg 5 you will find a 25 meter pool and a recreational pool which has a hot whirlpool, sguirters and bubblebanks.

Visiting hours in the summer holidays are Monday up to Friday incl. between 13.30 and 16.30 hrs.On Saturdays the pool is closed.

On Sundays visiting hours are 11.00 till 15.00 hrs. Before and after the summer season visiting hours change. More information is available at the pool or by telephone number 0515573573 CAMPING Het Bolwerk At Badweg 1 you will find a small camping site.

It is open to campers from April1 to October 1.

It is possible for canooers to spend the night in a small tent on the premises of the swimming pool. For information apply to the pool.

Vaarroute Bolsward – Harlingen

Aktive Erholung Schwimmanstalt Vitaloo In dem Überdeckten Erholungsbad "Vitaloo" am Badweg 5 finden Sie ein 25 Meter Bad und auch ein Erholungsbad mit HotWhirlpool,Spritzer und Brausbänke Die Öffnungszeiten während der Sommerferien sind Monntag bis mit Freitaf von 9.00-10.30, 13.30 –16.30 und 18.30-20.30 uhr. Am Samstag ist das Bad zu. Am Sonntag geöffnet von 11.00 – 15.00 Uhr. Während der Vor- und Nachseison gibt es andere Öffnungszeiten. Information gibt es am Bad selbst oder telefonisch 0515-573573 Campingplatz "Het Bolwerk" Am Badweg 1 finden Sie einen kleinen Campingplatz, geöffnet vom 1. April bis den 1. Oktober. Für Kanofahrer gibt es eine Möglichkeit um in einem kleinen Zelt zu übernachten am Schwimmanstaltgelände.

Für Auskünfte fragen Sie bitte beim Schwimmbad "Vitaloo"

Van har te bevolen ! aan De vaarroute start in Bolsward op het Kruiswater of richting Witmarsumervaart, door één druk DE VAARROUTE BOLSWARD – HARLINGEN IS 1.30 METER DIEP, 4.00 METER BREED EN 2.50 METER HOOG

op de zwarte knop van de door u zelf te bedienen brug gaat de vaarroute voor u open. Via Schettens, het smalste knelpunt van de route, dwars door de Friese weiden richting kerkdorp Witmarsum. Voor het centrum van Witmarsum wenken de majestueuze molenwieken u al dichterbij. Via Witmarsum vaart u, omringd door vredig grazende koeien verscholen tussen het groen naar Arum. Via Arum varend op de Harlingervaart kunt u Kimswerd al zien liggen.

Kimswerd is wereldberoemd als de geboorteplaats van "Grutte Pier", vrijheidsstrijder van Friesland in de 15e eeuw. Zijn standbeeld siert het beschermde dorpsgezicht. De tocht gaat verder naar de zeilstad Harlingen.

Wanneer u temidden van vissersboten, klipper, tjalken, botters en andere schepen aanmeert is dit het markante eindpunt van deze prachtige vaarroute.

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

Zomertentoonstelling 2008 In de zomer van 2008 wordt in het "Jubileum Jaar" voor de vijfde keer de Zomer tentoonstelling georganiseerd in de bijzonder fraaie Martinikerk te Bolsward.

Bij het bijzondere interieur van deze oude Kerk past een tentoonstelling van hedendaagse kunst uitstekend.

Evenals voorgaande jaren wordt er vanuit een thema gewerkt. Het thema voor 2008 bestaat uit twee onderwerpen, "de tien Geboden" en "je favoriete thema" om de kunstenaar meer artistieke ruimte te bieden.

Meer dan veertig kunstenaars hebben op de oproep gereageerd en het belooft weer een interessante Zomertentoonstelling te worden.

De opening is op Zondagmorgen 15 Juni 2008 om 9.30 uur in een speciale Kerkdienst waarin vele aspecten van Kunst zijn vertegenwoordigt zoals - Dichters-Zangers en Muziek. De Zomerexpositie bestaat uit Schilderijen ,Foto's, Beelden en Keramiek.

Na afloop van de openingsdienst is er volop gelegenheid de Kunstwerken te bekijken onder het genot van een kopje koffie.

De afsluiting vindt plaats op donderdag 11 September 2008.

De openings tijden van de Kerk zijn; maandag t/m vrijdag van 10.00- 12.00 uur en 13.30 - 16.00 uur.

Het bestuur van "Stichting de KKS", Kunst-Kerk en Samenleving, nodigt u van harte uit om deze speciale Zomertentoonstelling te komen bekijken.

Graag tot ziens in de Martini Kerk.

Het Bestuur.

ZOMERTENTOONSTELLING 2007 MEER DAN VEERTIG KUNSTENAARS VERTONEN HUN KUNSTWERKEN IN EEN INTERESSANTE EXPOSITIE

IN DE

MARTINIKERK

TE

BOLSWARD

HET BESTAATUIT UIT: HET WERK WERK BESTAAT SCHILDERIJEN, FOTO'S,SCHILDERIJEN BEELDEN EN & KERAMIEK. 2 DIMENSIONAAL FOTO’S 3 DIMENSIONAAL

BRONSWERK

OPENINGSTIJDEN: OPENINGSTIJDEN ZIJN: MAANDAG T/MVRIJDAG VRIJDAG MAANDAG T/M VAN 10.00-12.00 VAN 10.00 – 12.00 UUR UUR EN en VAN 13.30 – 16.00 UUR UUR VAN 13.30-16.00

DE TOEGANG IS GRATIS MAAR EEN GIFT VOOR HET RESTAURATIEFONDS IS ALTIJD WELKOM

Duidelijk. Hanzedruk!

Laat daar geen twijfel over bestaan. Voor goed kwalitatief drukwerk gaat u naar Hanzedruk. Wij drukken uw bedrijfsbrochure, jaarverslag of magazine. Maar ook voor ander reclamedrukwerk of handelsdrukwerk kunt u bij ons terecht.

Uw drukwerk is bij ons in goede handen, dat is duidelijk!

Hanzedruk Bolsward B.V. | De Marne 108b | 8701 MC Bolsward | Telefoon (0515) 577111 | Fax (0515) 577222 | www.hanzedruk.nl

Wandelroute door Hanzestad Bolsward Welkom in Bolsward We heten u van harte welkom in onze mooie stad, één van de elf Friese steden met een inwonersaantal van bijna 10.000.

Bolsward ligt aan de noordelijke rand van de Zuidwesthoek van Friesland.

In 1455 kreeg Bolsward de stadsrechten, hierbij geholpen door de beroemde pater en redenaar Johannes Brugman.

Het "oude" Bolsward heeft een knus en duidelijk begrensd centrum met als onbetwist middelpunt het prachtige stadhuis, dat nog steeds één der mooiste gebouwen in het noorden is. Karakteristiek is het gehandhaafde straten- en grachtenpatroon met de vele bruggen en bruggetjes. In Bolsward "posten" genoemd.

Bolsward kent verscheidene beschermde monumenten en daarnaast vele beeldbepalende panden.

Als "koopstad" heeft Bolsward een belangrijke functie voor de regio.

Hieronder volgt een beschrijving van een aantal speciale bezienswaardigheden door Bolsward. Wij verwijzen u naar de nummering op de plattegrond.

Stadhuis (1) Gebouwd in de jaren 1614-1617.

Een indrukwekkend voorbeeld van Noordnederlandse Renaissancestijl.

Heeft een monumentale raadzaal. Het model (maquette) werd vervaardigd door de Bolswarder kistenmaker (schrijnwerker) Japick Gysberts, vader van de beroemde dichter Gysbert Japicx. In 1895 vond een ingrijpende uitwendige en in 1955 een inwendige restauratie plaats..

Het Rococbordes dateert van 1765.

In het stadhuis is de Oudheidkamer opgenomen. Stadhuis en Oudheidkamer zijn voor publiek toegankelijk van 1 april tot 1 november van maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 12.00 en van 14.00 tot 16.00 uur. Tijdens de zomermaanden afwijkende openingstijden. Vervolgens loopt u in oostelijke richting naar het Broereplein (± 100 m.). Halverwege (Jongemastraat 25) ziet u wat aanzien en versiering betreft één van de bezienswaardigste en merkwaardigste gevels van Bolsward (17e eeuw). Op het Broereplein vindt u de ruïne van de overkapte Broerekerk.

Broerekerk (2) Het oudste gebouw van onze stad. Als kloosterkerk voor de Minderbroeders gebouwd aan het begin van de 14e eeuw. Overigens in gedeelten tot stand gekomen.

Als gevolg van een grote brand op 8 mei 1980 veranderde de kerk in een ruïne.

Na een ingrijpende restauratie en een moderne glazen overkapping in 2006 vormt de kerk nu een toeristische trekpleister.

Indien u onder de poort naast de kerk door loopt komt u uit op het vroegere Schuttershof, oefenplaats van de vroegere Schutterij. U heeft hier een goed uitzicht op de achterzijde van de Broerekerk.

U gaat nu weer terug naar de straat vóór het Broereplein en vervolgens opnieuw verder in oostelijke richting tot u bij de stadsgracht komt. Ter plaatse van de hierover gelegen brug heeft tot 1824 de Sneekerpoort, één van de vier verdwenen stadspoorten gestaan. Via het aan uw linkerhand gelegen Hoog Bolwerk, het restant van de omwalling aan de oostzijde van het centrum, loopt u tot het tweede trapje. Vanaf dit punt heeft u een prachtig uitzicht op de Martinikerk (3).

Deze machtige pseudo-basiliek werd gebouwd tussen 1446 en 1466. De toren stond er reeds eerder en heeft ooit als vuurtoren gediend ten tijde dat Bolsward nog een open verbinding met de zee had.

Het interieur is zeer de moeite waard.

Bijzonder zijn de koorbanken, de kan-

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

sel en het meer dan twee eeuwen oude Hinze-orgel. De akoustiek van de kerk is zeer goed te noemen. Toren en kerk zijn in de afgelopen jaren gerestaureerd.

Het schip van de kerk heeft een volledige nieuwe fundering gekregen. Bezichtiging maandag t/m vrijdag 10.00-12.00 uur en 13.30-17.00 uur. Kosterij: Groot Kerkhof 3, tel. 0515-572774 b.g.g. 572357. In de zomermaanden afwijkende tijden, dan ook op zaterdagochtend geopend.

Aan de noordkant van de kerk een standbeeld van de Friese dichter en taalgeleerde Gysbert Japicx (1603-1666). Vanaf de Martinikerk loopt u nu in zuidelijke richting de Kerkstraat in.

Aan uw linkerhand treft u na ± 50 m. het voormalige Weeshuis (4).

Het eerste weeshuis op deze plaats werd gesticht in 1553 op grond van de laatste wilsbeschikking van Hid Hero Jelbethsdochter, weduwe van Nanne Reijns. De voogdenkamers in het gedeelte aan de straatkant zijn voor het publiek niet toegankelijk.

Via de Hanekopersteeg, even verder aan uw rechterhand gelegen komt u uit op de Kleine Dijlakker.

U heeft een goed uitzicht op de gevelwand van de Grote Dijlakker aan de overzijde van het grachtje.

Richting Stadhuis gaand komt u via de Broerestraat bij de Kapelpost op de hoek van de Kerkstraat.

In de buitengevel van het pand op de hoek van de Kerkstraat/Kapelstraat treft u het Tegel-reliëf van de voormalige kapel (5).

Door middel van het reliëf wordt herinnerd aan de kapel, die over de gracht heeft gestaan: "De kapel van us Leave Vrouwe van Sevenwouden (± 1520)".

Teruggaand komt u over de Drieposten op de Grote Dijlakker. Vanaf dit punt heeft u uitzicht op een pittoresk grachtje dat het "haventje" wordt genoemd. De Grote Dijlakker verder aflopend komt u bij de St. Franciscuserk (6).

Liefhebbers van moderne architectuur wijzen we op deze in 1934 voltooide kerk.

Het interieur is van gele, deels ook geglazuurde Friese baksteen. Indien de kerk gesloten is dan kunt u zich vervoegen bij de naastgelegen pastorie.

Verder wandelend passeert u de Elzenpost en komt u bij de hoek van de Nieuwmarkt.

Wanneer u hier even blijft staan en uw blik richt naar de overkant van het grachtje dan ziet u het Geboortehuis van Gysbert Japicx (7).

Het trapgeveltje is enkele jaren geleden opnieuw opgetrokken. In het pand is het Gysbert Japicxmuseum en het Toeristisch Informatiepunt gevestigd.

Op de hoek van de Grote Dijlakker en de Nieuwmarkt staat het gebouwencomplex genaamd Huize Martinus (8).

Om de hoek, na onderbreking door een woonhuis, zet het complex zich voort.

Na zeer lange tijd van leegstand werd dit ooit door de zusters van de Franciscanesen van Bennebroek beheerde complex, waarin oorspronkelijk een kapel en klooster verbouwd tot wooneenheden voor voornamelijk ouderen.

Bij deze verbouwing kwam tevens een doorbraak tot stand met de erachter gelegen bebouwing. Na de oudste sociëteit "De Doele" (café- restaurant) aan uw rechterhand treft u het Sint Anthony Gasthuis (9).

Eigendom van de stichting met dezelfde naam. Deze stichting is al sedert de tweede helft van de 15e eeuw actief in Bolsward. Het pand biedt huisvesting aan oudere alleenstaanden. De niet te bezichtigen voogdenkamer is nog geheel in de oorspronkelijke staat van de bouw (±1775).

U gaat nu rechtsaf het Skilwyk op en bereikt dan aan het eind een grachtje.

Ditzelfde grachtje heeft u ook op de Grote Dijlakker ( het zogenaamde Haventje) gezien. Dit grachtje loopt onder "De Doele" en het koor van de St. Franciscuskerk door. De huisjes aan het grachtje en van een deel van het hofje hebben oorspronkelijk ook tot de bezittingen van het St. Anthony Gasthuis behoord.

Teruggaand ziet u aan uw rechterhand eerst nog een gedeelte van het Doopsgezinde bejaardenoord "It Menniste Skil" en vervolgens de

dan op het Marktplein uit. Aan uw rechterhand een markant gebouw, waarin de Openbare Bibliotheek is gevestigd. Loopt u rechtdoor, dan komt u bij het beginpunt tevens eindpunt van uw wandeling. *Het loont de moeite om nog even een "ommetje" te maken. Bij de bibliotheek slaat u dan rechtsaf.

Het middelste deel van de zijgevel van de bibliotheek is een mooi voorbeeld van de Amsterdamse School. Over het bruggetje aan uw linkerhand, de Papagaaiepost, gaat u naar rechts het Kleinzand op. Van hieruit heeft u een goed uitzicht op de gevelrij van het Grootzand. Halverwege het Kleinzand gaat u linksaf ’t Laag op.

Door de Wortelhaven werd deze straat tot 1877 in tweeën gedeeld.

Het havenmeesterhuis nr. 33 herinnerd nog aan die tijd. Links in de straat bevind zich nog een boerenbedrijf. Let u ook eens op de aparte structuur van de steegjes.

Aan het eind van de straat gaat u linksaf de Witherenstraat in. Dan eerste zijstraat rechts. In dit deel van de Witherenstraat en het deel van de Hoogstraat waarin u zich thans bevindt is enige jaren geleden vervangende nieuwbouw gepleegd. Al spoedig verbreedt de Hoogstraat zich tot een pleintje en heet dan Heeremastraat, deze naam is ontleend aan het Heeremahuis (11).

Hier woonde in de middeleeuwen het hoofdelingengeslacht Heerema, dat door de eeuwen heen in het stadsbestuur vertegenwoordigd was. Tot in de 60-er jaren was het pand als stadsboerderij in bedrijf.

In het begin van de 70-er jaren weer in oorspronkelijke staat als stins gereconstrueerd.

Doopsgezinde kerk (10).

De voorgevel is van 1809. De bekende Dr. J. Halbertsma is enige tijd voorganger geweest van de Doopsgezinde gemeente ter plaatse. Het kerkje is in het bezit van een klein, monumentaal orgel.

Rechtdoorgaand komt u bij de hoofdader door het centrum. Linksafgaand komt u

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

Vaste evenementen in Bolsward RIJWIELELFSTEDENTOCHT Op Pinkstermaandag fietsen 15.000 deelnemers de 230 km lange tocht langs de Friese Elfsteden. Vanaf 05.00 uur in de morgen gaan er om de 10 minuten 400 deelnemers van start. Elke groep wordt begeleid naar de eerste stempelpost door een muziekkorps. Tussen 10.00 en 15.00 uur passeren de fietsers Bolsward weer, om vervolgen tussen 14.00 en 24.00 uur de finish in Bolsward te bereiken.

HEAMIELDAGEN Het Heamiel is vanouds een "Hooimaaltijd". Als het hooi binnen is, dan is het feest voor stad en platteland. Boeren, burgers en buitenlui trekken in grote getale naar Bolsward, waar het drie dagen feest is. Het Heamiel (welke op donderdagmorgen wordt gehouden), de eigenlijke hooimaaltijd, vormt één van de hoogtepunten van de feestweek, die traditie getrouw wordt gehouden in de laatste volle week van juni, beginnend op de woensdagavond. Andere gezellige hoogtepunten vormen de jaarmarkt op donderdag, het promconcert op vrijdag en het straatfestival op zaterdag. Tijdens de heamieldagen organiseert de Stichting Internationaal Folkloristisch Dansfestival optredens van volksdansgroepen uit de hele wereld.

BOLLETONGERSDEI Van oudsher was de laatste donderdag in november de dag dat men de boeren met hun vrouwen in de stad kon verwachten.

Men betaalde de pacht en de boerin sloeg het nodige in om de lange winter door te komen. Op deze Bolletongersdei, die nu gehouden wordt op de eerste donderdag in oktober, wordt deze traditie in ere gehouden door het organiseren van een druk bezochte grote jaarmarkt. `s Avonds vindt er een ringrijderij plaats met aangespannen wagens, er wordt gestreden om de gouden zweep.

Fest und Ereignisse in Bolsward DAS RAD –ELFSTEDENTOCHT Am Pfingstenmonntag radeln 15.000 Teilnehmer die 230 Kilometer lange Fahrt die friesische elf Städte entlang. Jede Gruppe wird begleitet zu der ersten Stempelstelle durch ein Musikkorps. Zwischen 10.0015.00 Uhr passieren die Radfahrer Bolsward wieder. Zwischen 14.00 und 24.00 Uhr kann man das Finisch erreichen.

HEAMIELTAGEN Wenn die Heuernte in die Heuscheune ist, dann gibt es für die Stadt und das platte Land ein Fest.

Landarbeiter, Bürger und Leute von ausserhalb der Stadt kommen alle nach Bolsward wo es 3 Tage Fest gibt.

Heamiel, das bedeutet Heumahlzeit wird immer am Donnerstagmorgen gehalten und ist eine der Höhepunkte der Festwoche. Die Festwoche findet immer statt in der letzte volle Woche von Juni und fängt dann am Mittwoch an. Andere Höhepunkte sind der Jahrmarkt am Donnerstag, das Konzert am Freitag und das Strassenfestival am Samstag.

Währed der Heamieltagen organisiert die Stiftung internationale folkloristische Tanzfestivals Ausführungen von Tanzgruppen aus der ganzen Welt.

BOLLETONGERSDEI Schon seit langer Zeit war der letzte Donnerstag im November, der Tag dass die Bauern und ihre Frauen die Stadt besuchten. Man bezahlte die Pacht und die Bauerin kaufte alles was sie brauchte um den langen Winter durch zu kommen. An diesem Bolletongerstag, der jetzt stattfindet am ersten Donnerstag im Oktober (2 oktober 2006), wird diese Tradition in Ehre gehalten weil es noch immer ein stark besuchter grosser Jahrmarkt gibt. Am Abend findet eine Ringreiterei statt mit Pferd und Wagen. Da wird gekämpft um die goldene Peitsche.

KAATSEN Voor velen in Nederland nog onbekend, maar in Friesland volkssport nummer één.

Sinds het eind van de Middeleeuwen wordt de sport in Nederland beoefend. In Friesland worden jaarlijks tussen de 1500 en 2000 wedstrijden gehouden. Kaatsen wordt in de openlucht op een grasveld van 60 x 32 meter gespeeld. Een kaatsteam (partuur) bestaat uit drie personen.

In een team heb je een specialistische functie Je bent of opslager (serveerder) of uitslager (retourneerder). De kaatsers spelen met een bal van ongeveer 24 gram die een leren omhulsel heeft en gevuld is met kalfshaar. Aangezien het balletje vrij hard is, is het nodig om kaatshandschoen te dragen ter bescherming van de hand.

Deze attributen worden nog op ambachtelijke wijze gemaakt.

In Bolsward vinden de kaatswedstrijden plaats op Kaatsveld ``It Oordje``.

KAATSEN BALLSPIELEN Für viele in den Niederlanden noch unbekannt, aber in Friesland ist es Volkssport Nummer eins. Seit dem Ende des Mittelalters gibt es dieser Sport. In Friesland gibt es jedes Jahr etwa 1500-2000 Wettkämpfe. Ballspielen werden im Freien auf eine Wiese von 60 x32 Meter gespielt. Ein Ballspielmannschaft [partuur ] enthält 3 Personen. In einem Team hat jeder seine eigene Späzialität. Man ist entweder Aufschläger oder Zurückschicker.

Die Ballspieler spielen mit einem Ball von etwa 24 Gramm aus Leder und ist ausgefüllt mit Kalbsharen. Weil der Ball ziemlich hart ist, braucht man Ballspielhandschuhe um den Hand zu schützen. Diese Attributen werden handwerklich gemacht. In Bolsward finden die Ballspielkämpfe statt auf dem Ballspielgelände “It Oordje”.

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

Regular events in Bolsward.

CYCLING THE ELEVEN CITIES RACE On Whit Pinkster Monday 15.000 paticipants will cycle the tour of the Frisian Eleven Cities, a distance of 230 kilimeters.

From 05.00 in the morning onwards every 10 minutes 400 participants will start their tour. Each group is accompanied to the first stamp post by a brass band.

Between 10.00 and 15.00 hrs. the cyclists pass through Bolsward again and they will finally reach the finish between 14.00 and 24.00 hours.

HEAMIELDAGEN The "Heamiel" was a former "haymeal".

When the hay is in the barn it means partying for the rural population and the city- dwellers. From far and near all kinds of people come in great numbers to Bolsward, for 3 days is it partytime.

The "Heamiel" , the meal itself, which is taken place on Thursdaymorning, is one of the highlights of the festival week, traditionel held in the last full week of June, beginning on the Wednesday night. Other heights of the festivities are the Annual Market on Thursday, the Promconcert on Friday and the Street Festival on Saturday.

During these festive days the Foundation of the International Dancefestival of Folklore organizes appearances of folkloristic dance groups from all over the world.

BOLLETONGERSDEI Which really means :Bull Thursday.

In old times it was on the last Thursday that farmers and farmers’ wives could be expected to come to the city before the winter began.

Peasants paid their rents and the wives bought all they might need for the long and dreary winter. Bolletongersdei, now more conveniently held on the first Thursday in October, keeps the time-honoured tradition in organizing an annual market which is lively visited. In the evening there is a tilting competition with horse-and-gigs which has as the prize the Golden Whip.

KAATSEN (playing a ball game) Even to many Dutch this ball game is unknown, but in Friesland this is the number one game. Since the late Middle Ages this game is practised in the Netherlands.

Between 1500 and 2000 matches are yearly held in Friesland. It is an open air game, played on a grass court of 60 by 32 meters. Each team ("partuur") consists of three players, of which each one has a special task. Either you do the service, and put the ball in the game , or you are the returner. The game is played with a small ball of about 24 grammes, filled with vealhair and covered with leather. As this ball is quite hard it is necessary to wear a special glove to protect the hand.

The requisites are still made by traditional methods.

In our city games are played on the premises of "It Oordje"

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

Belangrijke / wichtige / important information Ziekenhuis / Krankenhaus / Hospital Antonius Ziekenhuis Bolswarderbaan 1 Sneek

tel. 488888

Apotheek / apotheke / pharmacy Apotheek Bolsward

Jongemastraat 1

tel: 572283

Huisartsen / Arzte / Doctors Y.I.M. Huisman B.C. Kortendijk J.W. Sikkens R. IJsselhof

Jongemastraat 10 Nieuwmarkt 1 Nieuwmarkt 1 Gasthuissingel 31

tel: tel: tel: tel:

572523 572462 572452 572555

tel: tel: tel: tel:

572353 572049 238980 238980

Tandartsen / Zahnarzte / Dentists H. van Asperen Snekerstraat 83 S. van Houten R. Cammingalaan 1 F. v.d. Schaaf Witherenstraat 1a N.C. de Weerd Witherenstraat 1a Kerken / Kirchen / Churches Doopgezinde kerk Evangeliegemeente "de Fontein" Gereformeerde kerk Hervormde kerk (Martinikerk) Jehovah getuigen Rooms Katholieke kerk

Skilwijk 29 Suvelleantsje 2 Gasthuissingel 33 Groot Kerkhof 26 Burgemeester Praamsmalaan 18e Grote Dijlakker 7-8

Politiebureau / Polizei / Police Franekerstraat 3 Wel politie maar geen haast

tel: 058-8807920 tel: 0900-8844

Fietsverhuur / Fahrradverleih / Rent-a-bike K. Koopmans Tweewielers Grote Dijlakker 58, tel: 572717 K. Molenmaker 2-wielers Witherenstraat 20, tel: 572863 Telefooncel / Telefoonzel / Call-box Broereplein en Secr. Haitsmalaan Taxivervoer / Taxi / Taxi Taxi en ziekenvervoer Van der Bles tel: 572222 Busverbindingen / Busverkehr / Bus service Het busstation bevindt zich aan de Snekerstraat Das Busstation befindet sich an der Snekerstraat You can find the busstation at the Snekerstraat PTT / Post / Post- office Marskramer, Appelmarkt 5, tel: 577377 Gratis parkeren / Frei Parkplatz / Free parking Plein 1455

Alarmnummer / Notrufnummer / Emergency number 1-1-2 Autoverhuur / autoverleih / Rent a car Garagebedrijf G. de Jong Snekerstraat 9a Garagebedrijf W. van der Werff Harlingerstraat 1 Garagebedrijf Bas De Marne 55 Taxicentrale v.d. Bles Slinken 37

tel: tel: tel: tel:

Banken / Banke / Banks ABN AMRO bank Frieslandbank Rabobank Fortisbank Postagentschap

Geldautomaat Geldautomaat Geldautomaat Geldautomaat Geldautomaat

Marktstraat 1 Jongemastraat 41 Skilwyk 15-23 Jongemastraat 13 Appelmarkt 5/Nieuwmarkt

Dierenarts / Tierarze / Vets Dierenartspraktijk Bolsward Snekerstraat 16 Gezelschapsdierenpraktijk Swierstra Hichtumerweg 5c

574915 572550 577444 572222

tel: 572380 tel: 575888

Boot informatie/Boot information/Boat information Vrije bediening bruggen / Frei bedienung brucke / Free service bridges Van 15 maart tot 1 november Alle dagen / Taglich / Every day Van 09.00 – 12.00 uur Van 13.00 – 16.15 uur Van 17.15 – 19.00 uur Voor meer informatie brugbediening: 06-10887098 Benzine en olie / Benzin und ol / Gas and oil Bij pompstadion "de Kroon" bij de Blauwpoortsbrug.

An der tankstelle "de Kroon" bei er Blauwpoortsbrug.

At the service station "de Kroon" near bij the Blauwpoortsbridge.

Havenmeester / hafenmeister / Harbourmaster De havenmeesters zijn te bereiken op het Stadhuis.

Der Hafenmeister kann man erreichen im Rathaus.

You can find the harbour-master at the City – hall.

Tel: 578735 Tel: 578735 Tel: 578735

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

Toiletgebouw / Toilette / Toilet Aan het kruiswater en bij de Gysbert Japicxbrug staat een toiletgebouw. Sanitaire unit Gleibakkerij voorzien van wasmachine en droogtommel.

Am Kruiswater und in der nahe von der Gysbert Japicxbrücke steht ein Gebaude für Toilette und Dusche (mit Waschmaschine).

At het Kruiswater and near by the Gysbert Japicxbridge you can find a toilet building with shower (include washing-machine).

Water / Wasser / Water Water innemen kunt u bij de Blauwpoorts-brug in het toiletgebouw aan het Kruiswater.

Wasser einnehmen konnen sie an der Blauwpoortsbrücke und am Toiletgebaude am Kruiswater.

You can get water near the Blauwpoorts-bridge and at the toilet-building to the Kruiswater.

www.bolswarderbedrijven.nl

Gastvrij/Gastfrei/Guestfull Bolsward OVERNACHTINGSACCOMMODATIES / UBERNACHTUNGSPLATZE / PLACE TO SLEEP Hotel De Wijnberg Marktplein 5 Tel: 572220 Hotel De Groene Weide Snekerstraat 2 Tel: 572284 Hotel-Stadslogement Kerkstraat 51 Tel: 575299 Hid Hero Hiem StadsHerberg Heeremastate Allemanshûs

Heeremastraat 8 Kl. Dijlakker 45

EETGELEGENHEDEN / GASTHOFEN / EATCORNERS Chinees-Indisch Rest. Hong Kong Bargefenne 17 Frans’ Hollands Eethuis Jongemastraat 21 Grandcafé Het Praethuys Jongemastraat 19 Lunchroom Miedema Appelmarkt 4 Miedema Fish & Chips Snekerpoort 7 Pizzorante Ponte Vecchio Wipstraat 10 Restaurant De Wijnberg Marktplein 5 Restaurant De Groene Weide Snekerstraat 2

Tel: 573063 Tel: 577576

Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel: Tel:

573047 576876 576406 575700 572209 574828 572220 572284

Rondvaartboot Hanzestad Bolsward In de maanden juli en augustus vaart de rondvaartboot.

Vertrek vanaf het stadhuis elke middag om 13.45 uur.

Afhankelijk van het aantal liefhebbers maakt de boot meerdere vaarten door de stad.

Er kunnen 12 bezoekers op de boot.

De kosten zijn: een vrijwillige bijdrage.

S C H A A P S VAC H T L O O I E R I J

Van Buren Bolsward BV Workumertrekweg 5 8701 WB Bolsward tel. 0515 – 57 24 61

Hoort, hoort, zegt het voort!

Heeft u onze stadsomroeper al gehoord?

Bolsward brengt u het nieuws weer traditioneel; geen sms en niet via de mail.

Henk Bijlsma in de herfst van 2007 benoemd, is als stadsomroeper van Bolsward wereldberoemd.

Wellicht heeft u hem al gehoord, met luide stem roepend “zegt het voort, zegt het voort!”

Nieuws, evenementen en aankondigingen hoort u voortaan van hem uit eerste hand, nog eerder dan in de krant.

Wilt u hem iets vragen of heeft u nieuws mede te delen, dan kunt u hem via www.bolsward.nl mailen.

Wilt u hem meteen iets vertellen, dan kunt u hem op dit nummer bellen: 0515-575121

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

• • • • •

schapenvachten pantoffels bodywarmers fietszadeldekken runderhuiden

LAMSVELPRODUCTEN

www.schapenvachten.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

Verwijzing naar bedrijven: 1

Friese Bierbrouwerij Snekerstraat 43

2

Sonnema Berenburg Stoombootkade 12

3

Hanzedruk De Marne 108b

4

Italiaans Rest. Ponte Vecchio Wipstraat 9-10

3

2

De Friese Bierbrouwerij voor info zie advertentie pagina 9 van dit blad

Wipstraat 9-10, tel. 574828

Snekerstraat 43, tel. 577449

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

4

1

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

Bezoek het monumentale Stadhuis

Breng een bezoek aan het Stadhuis van Bolsward gebouwd in renaissancestijl met zijn Oudheidkamer, Vierschaar, en Raadzaal (1614 -1617).

Wandel- en vrijetijdsschoenen

Open 1 april tot 1 november: ma. 14.00-16.00 uur , di. t/m vr. van 9.00-12.00 en 14.00-16.00 uur.

Feestdagen gesloten.

Entree gratis De Oudheidkamer bevat o.a. een fraaie collectie plaatselijk vervaardigd zilver.

& ' (') *+, - . ' - & • Diverse gasflessen • Touw en nylonkoord • RVS schroeven en bouten • Vlaggen en wimpels

! """ # #$ % #

voor DIER en MEER.. voor DIER en MEER..

Ook ruime keus in * HENGELSPORT *

Voor iedereen . . . een fiets Offic. GAZELLE dealer • Toer • Sport • Race

KL. KOOPMANS TWEEWIELERS Grote Dijlakker 58, Bolsward Tel.: 0515 - 57 27 17

O.a.: Meindl, Lowa, Clarks, Ecco, Gri-sport voor dames, heren en kinderen

r e g e i l v

de munt van Bolsward

Bestelformulier Ik heb besteld. (Dit gedeelte behoudt u zelf) Aantal ........... ........... ........... ...........

Soort Cupro-nikkel Zilver Goud Set

Prijst p.st. ` 7,90 ` 36,` 374,` 383,-

1e kwaliteit in etui gehalte 925 (1e gehalte) in etui gehalte 585 (14 karaats) in etui Goud - Zilver - Cupro-nikkel in super etui

Levering geschiedt na ontvangst van verschuldigde bedrag op ons bankrekeningnr. 30.87.12.072 Het bestelformulier kunt u opsturen naar: Postbus 91, 8700 AB Bolsward

Afgegeven door

Bestelformulier

Horeca Bolsward

Ondergetekende Naam.................................................................................................................................

Adres.................................................................................................................................

Postkode.............................. Woonplaats.........................................................................

Aantal ........... ........... ........... ...........

Soort Prijst p.st.

Cupro-nikkel Zilver ` 36,Goud ` 374,Set ` 383,-

` 7,90 1e kwaliteit in etui gehalte 925 (1e gehalte) in etui gehalte 585 (14 karaats) in etui Goud - Zilver - Cupro-nikkel in super etui

Handtekening Het verschuldigde bedrag is door mij overgemaakt bankrekeningnr. 30.87.12.072

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl

www.bolswarderbedrijven.nl

de Hanze en Fryslân De oorsprong van wat we nu kennen als “de Hanze” ligt in het Oostzeegebied. De handel in dat gebied was in de vroege middeleeuwen in handen van de Goten, afkomstig van het eiland Gotland. Die handel was sterk gericht op Rusland . De door de schepen van de Goten vervoerde lading bestond in de regel uit Vlaams laken en zout, terwijl op de thuisreis pelzen en bijenwas werden meegenomen.. Dat Fryslân in de 11e eeuw al handel dreef met de kooplui uit het Oostzeegebied blijkt uit de muntvondsten die daar gedaan zijn. In die eeuw hadden de graven van Brunswijk de rechten over het hele Friese kustgebied tussen Vlie en Wezer. Zij n stichtten met het oog op de uitgebreide handel met het Oostzeegebied eigen munthuizen onder andere. in de friese marktplaatsen Dokkum, Leeuwarden, Stavoren en Bolsward.

De daar geslagen munten werden “brunonen”, genoemd, naar de graven van Brunswijk. Naast in de eerder genoemde plaatsen vond ook muntslag plaats in Winsum(Gr.) en in Emden en Jever, in Ost-Friesland.

Ontstaan van “Hanze(s)”.

Wanneer vandaag de dag wordt gesproken over de Hanze dan wordt daarmee de “Duitse Hanze” bedoeld. De oorsprong van deze hanze ligt in de aan de Oostzee gelegen stad Lübeck. In de dertiende eeuw wisten de kooplieden van deze stad een belangrijke plaats te verwerven in de Oostzeehandel. Zij bouwden in diverse etappes een handelsnetwerk uit dat Schonen (Skåne) in ZuidZweden, Visby op het eiland Gotland, de Baltische staten, Novgorod, Vlaanderen en Engeland met Lübeck verbond. De kooplieden van Lübeck hadden zich met die uit Wismar, Rostock en Stralsund in 1265 verenigd in de “Wendische steden” . Op meerdere plaatsen ontstonden dit soort verbanden. De Hanzes richtten hun handel nu ook op West-Europa. In Londen werd een gezamenlijk kantoor gesticht. De kooplieden namen in hun stad uiteraard een belangrijke positie in en maakte niet zelden deel uit van het stadsbestuur. Wat goed was voor de koopman was meestal ook goed voor de stad. Zo ontstond een verweving van persoonlijke en stedelijke belangen die er uiteindelijk toe leidde dat de Duitse Hanze van een verbond van kooplieden veranderde in een verbond van steden. Op 14 oktober 1293 kwamen de aan de Oostzee gelegen steden Lübeck, Wismar, Rostock, Stralsund en Greifswald bij elkaar en besloten de koopmanshanzes om te zetten in een stedenbond met gelijke bevoegdheden.

Lübeck werd de hoofdplaats van dit samenwerkingsverband. Veel steden zagen de voordelen van deze constructie in waarbij de kooplieden uit deze plaatsen niet meer op zichzelf waren aangewezen, maar gesteund werden door de magistraat van hun stad . Al snel sloten zich meerdere Duitse steden aan: Goslar, Dantzig, Stade, Halle, Brunswijk, Paderborn, Lemgo, Herford, Minden, Höxter, Hildesheim, Hannover, Lüneburg en Reval. Ook steden uit Fryslân en Oost-Nederland verbonden zich aan de Hanze. De oorspronkelijke samenwerking van de kooplieden werd een samenwerking van steden, de koopliedenorganisatie werd een stedenorganisatie.

Welke stad is Hanzestad?

Wanneer kan een stad als Hanzestad worden beschouwd? Een stichtingsakte van de Hanze is er niet, ook een ledenlijst ontbreekt. We zijn dan ook op andere documenten aangewezen om vast te kunnen stellen of een stad, althans op het moment waarop het document werd opgesteld, tot de Hanze behoorde. Het onderhouden van relaties met de Hanze betekent niet zondermeer dat de stad als Hanzestad kan worden aangemerkt.

Bronnen die ons iets vertellen over de Hanzegerechtigheid zijn de archivalia in de vorm van de Hanserecessen en het Hansisches Urkondenbuch. Daarnaast zijn er nog afzonderlijke oorkondeboeken van steden als Hamburg, Bremen en Lübeck. Gegevens over de Nederlandse steden treft men aan in de hierboven genoemde verzamelingen en in de stedelijke rekeningen, waarin de inkomsten en uitgaven van de stad werden aangetekend. Van Deventer en Arnhem zijn de stadrekeningen vanaf respectievelijk 1337 en 1353 bewaard gebleven. Van Zutphen zijn er rekeningen uit de 15e eeuw. Maar van bijvoorbeeld Nijmegen en Kampen zijn de rekeningen er niet of nauwelijks. Van Nijmegen, Zwolle, Stavoren, Groningen, Arnhem, Roermond en Kampen zijn er akten of andere schriftelijke bescheiden waaruit blijkt dat deze steden in de stedenbond waren opgenomen.

Van een aantal Nederlandse steden is geen akte bekend waaruit de formele Hanzegerechtigheid blijkt, maar waarvan wel bekend is dat zij Hanzestad zijn geweest. Dit geldt voor de steden Deventer, Zutphen, Harderwijk, Elburg, Bolsward, Doesburg, Tiel, Zaltbommel en Venlo.

STAVOREN Het oude Stavoren is ontstaan op een knooppunt van water- en landwegen.

Het lag bij de Vlie, een brede geul, die de verbinding vormde tussen het Flevomeer en de Noordzee. Schepen uit Utrecht voeren langs Stavoren naar de Noordzee. Eén van de oudste landwegen van het Duitse Rijk liep via Coevorden naar Stavoren en vandaar verder over het Vlie naar Medemblik. Wie langs

deze weg reisde, moest bij Stavoren dus worden overgezet. Vanwege het drukke verkeer is het dan ook geen wonder, dat de monnik Odulfus hier in 837 zijn Odulfusklooster stichtte. Hij was door de bisschop van Utrecht gestuurd om de afvallige Friezen opnieuw te bekeren. In 991 was Stavoren al een plaats van betekenis, want de Noormannen plunderden het en staken het in brand.

Als eerste stad in het huidige Nederland kreeg Stavoren rond 1060 stadsrechten verleend van de graaf van Brunswijk.

Daaruit blijkt het belang van deze plaats. Die van Stavoren dreven handel met steden langs de Rijn, in Vlaanderen, Engeland en gebieden rond de Oostzee.

De schippers vervoerden o.a. wijn, bier, natuursteen, hout, zuivelproducten, vis en Fries laken.

Door de ontwikkeling van het koggeschip, na 1100, groeide deze handel enorm.

Het koggeschip was het eerste vrachtschip, dat geschikt was voor massavervoer. Op stadszegels van Stavoren staat zo‘n kogge afgebeeld. Van Stavoren werd aangenomen dat de stad in 1418 werd opgenomen in het Hanzeverbond.

Die aanname was gebaseerd op een door Stavoren geschreven brief aan de Hanzesteden dat de stad door de onrust in Friesland de Hanzedag in Lübeck niet kon bijwonen. Hetgeen nog niet behoeft te betekenen dat Stavorren als Hanzestad moest worden beschouwd.

Ook niet Hanzesteden woonden, wanneer er sprake was van behandeling van zaken waar zij bij betrokken waren, de Hanzedag bij. In 1450 wordt Stavoren onder de Hanzesteden vermeld, Die vermelding komt voor in het reces van de in september van dat jaar gehouden van Hanzevergadering. Maar ook daar kan een addertje onder het gras zitten. In dat reces is sprake van twee groepen steden. De eerste omvat een aantal Duitse steden en verder Nijmegen, Deventer, Zutphen, Zwolle, Harderwijk, Groningen, Roermond, Arnhem en Kampen. Zij worden genoemd: “de gemene hensestede”. De tweede groep, waartoe een aantal andere Duitse steden alsmede Elburg en Stavoren behoren worden aangeduid als steden waarvan: “de borgere ende inwonere doch freyhede der hense nicht kleyne en bruken”. Dit betekent: de burgers en inwoners gebruiken in niet geringe mate de vrijheden van de Hanze. Enige twijfel kan er dus zijn. Dat Stavoren in ruime mate handel dreef met het Oostzeegebied is boven elke twijfel verheven. Er was een intensief contact met dit gebied. Er is een oorkonde uit 1251 waarin Abel, koning van de Denen regelingen voor de Ommelandvaarders treft. Dit zijn de schippers en kooplui die met hun schepen door het Skagerak en de Sont naar de Oostzee voeren.

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl www.stavoren.nl

Die Ommelandvaarders, waartoe ook schippers en kooplui uit de IJsselsteden behoorden verkregen van koning Abel het recht bij schipbreuk hun goederen te mogen redden. Normaal vervielen de goederen aan de heer van het land.

Daarnaast golden gelijke toltarieven voor alle Ommelandvaarders. In 1294 werden door de koning van Noorwegen aan een aantal aan de Oostzee gelegen steden, maar ook aan Kampen en Stavoren een aantal vrijheden en voorrechten verleend. Uit oorkonden uit 1296 en 1297 blijkt van de handel tussen Hamburg en Stavoren. Langzamerhand ging de betekenis van Stavoren als handelsstad verloren. Toch werd nog steeds gehecht aan het lidmaatschap van de Hanze. In 1549 werd door Keulen als de hoofdplaats van het westelijk deel van de Duitse Hanze Stavoren bevestigd in alle rechten.

BOLSWARD Bolsward is ontstaan op een drietal terpen, waarvan in ieder geval de oudste (waar de Sint Maartenskerk op staat) dateert van voor het begin van jaartelling.

In die dagen lag Bolsward in een gebied dat omgeven was door water. Door de Marneslenk en de Middelzee had Bolsward een open verbinding met de zee.

De vele kerken en kloosters in en buiten Bolsward geven aan dat de stad in het verleden een belangrijke plaats was. Na de terugval van Stavoren werd Bolsward de eerste stad in Westergo.

De Broerekerk, in 1980 door brand verwoest en nu als ruïne geconserveerd, is het oudste gebouw van de stad en stamt voor een deel uit het eind van de 13e eeuw.

Bolsward legde zijn stadsrechten vast in 1455, met raad en daad bijgestaan door de pater Brugman, een beroemd redenaar uit die tijd, spoedig daarna kreeg zij haar vestinggrachten en wallen. Daarvan is alleen het Hoog Bolwerk nog over. De vijf stadspoorten zijn in de 19e eeuw, omdat ze niet meer functioneel waren, afgebroken. In de tweede helft van de 15e eeuw kende Bolsward een eigen muntslag. De Bolswarder muntmeesters sloegen vliegers (stuivers) en jagers (dubbele stuivers).

Al eerder is gerept over de muntslag in de 11e eeuw. De deelname van Bolsward in de Hanze is te vergelijken met die van Stavoren. Van de Bolswarder participatie zijn echter minder sporen gevonden dan van de Staverse. Het oudste stuk waarin we Bolsward tegenkomen is uit 1412 van de stad Lünenburg, waar Bolsward genoemd wordt onder de steden die zich voor hun afwezigheid verontschuldigen. Pier Winsemius stelt in zijn Kroniek van Friesland, verschenen in 1622, dat onder het bewind van keizer Sigusmund “omtrent de jare 1422, de

stadt Bolwert mede gheïmmatriculeert is onder de Anze steden, vermits sij diestijts in neeringhe ende naviagtie floreerde”. Kooplieden uit Friesland, waaronder uit Bolsward worden rond 1300 genoemd in schriftelijke bronnen. Over Bolsward is minder te vinden dan over Stavoren. Bolsward voerde als Hanzestad de gekroonde adelaar, Het wapen komt voor op de in 1455 en later jaren geslagen munten . Het is identiek aan het wapen dat was aangebracht in een v an de koorbanken in de Mariakerk te Lübeck, de hoofdstad van de Hanze.

Ook het stadszegel dat Bolsward vandaag de dag nog hanteert geeft de band met de Hanze weer. In het jaar 1549 is er sprake van herbevestiging van het lidmaatschap van Bolsward (en van Stavoren) door Keulen. Ook in latere jaren wordt er in een vergadering verklaart dat Bolsward “sinds onheugelijke tijden” Hanzestad is.

Een nieuw begin In 1669 vond de laatste Hanzedag plaats, er waren slechts zes steden aanwezig.

Maar al eerder was het verbond feitelijk ter ziele gegaan. De Dertigjarige oorlog van 1618-1648 had zo zeer voor teruggang van de handel gezorgd, dat andere landen en steden de plaats van de Hanze hadden ingenomen. Na de eerdere neergang van de handel was dit de genadeklap.

Het Hanzeverbond niveau weer nieuw leven in geblazen. Overigens bleven Hamburg en Bremen zich altijd met de Hanze vereenzelvigen. Het zijn in de Bondrepubliek Duitsland, aparte “landen”, de vrije Hanzesteden Hamburg en Bremen.

In 1980, 311 jaar na die laatste bijeen-

komst, vond in Zwolle – ter gelegenheid van het 750-jarig jubileum van de stad – een bijeenkomst plaats van voormalige Hanzesteden. Net als vroeger onder voorzitterschap van de Duitse stad Lübeck.

Onder andere werden de notulen van de vergadering uit 1669 vastgesteld.

Door dit initiatief van Zwolle ontstond de ‘Hanze van de Nieuwe Tijd’.

Elk jaar vindt er nu ergens in NoordwestEuropa in een voormalige Hanzestad een bijeenkomst plaats. Daaromheen wordt een grote manifestatie gehouden – waaronder de Hanzemarkt waar alle deelnemende steden zich presenteren – vaak met als aanleiding de viering van een jubileum van de gastgevende stad.

Tijdens de Hanzedagen in 1994 in Stade in Duitsland besloten de op dat moment rond honderd steden uit tien verschillende landen (Estland, Finland, Letland, Litouwen, Nederland, Noorwegen, Zweden, Polen, Rusland en Duitsland) als gemeenschappelijk project uit solidariteit de St. Nikolaas-kathedraal in de Hanzehof van Novgorod te restaureren.

De coördinatie van deze actie wordt verzorgd door de steden Visby in Zweden en Bergen in Noorwegen. De restauratie begon in 1994 en er is in ongeveer 750.000 euro voor dit project benodigd.

De ‘Hanze van de Nieuwe Tijd’ telt inmiddels zo’n 120 steden uit 15 landen.

In 2007 fungeerde Lippstadt als gastheer. De komende jaren worden die dagen gehouden in: 2008 Salzwedel, (Duitsland); 2009 Novgorod, (Rusland); 2010 Pärnu, (Estland); 2011 Kaunas, (Litouwen); 2012 Lüneburg, (Duitsland). Tot en met het jaar 2021 zijn de organiserende steden al bekend.

Zie voor stadsevenementen: www.bolsward.nl www.stavoren.nl

AeWhdm[hj

Ia[jj[di

M di

>_Y^jkc

IY^hWWhZ IahWWhZ Bed][h^ekm Bed][h^ek k

Aehdm[hZ[hpWdZ A ehdm[hZ[hpWdZ AeWhdm[hj[hi~d AeWhdm[hj[hi ~d

>W >W >

8ebimWhZ 8ebi 8e 8ebimW e imWWWhZ 8eWbi[hj 8e 8 eWb e Wbbi bi[hj bbi[ i

CW CWaa aakc aa kc c CWaakc ;nc ehhW ;ncehhW ;;aiceWhh[ aiceWhh[

7bb_d]Wm_[h _[hh

LWd F FWd^ koia WdWW b

J`[ham[hZ Ji`[ham[hj Ji`[ham[hj

^k_pkc ?Zi[]W Z ?Zi[]W^k_pkc Iakpkc kppkc Ia F_WWc F_ WWc

Me bikc Mebikc

Mebaec

8bWkm^k_i 8bWkm^k_i 8 bWk^ i 8bWk^ i

Z] :[Z]kc :[Z [Zp`kc [Z c :[Zp`kc FWhh[]W hh[] FWhh[][W hh[][W [W W

WWij = =WWij

Jh[a\[Whj

Whhjj Jh[alWWh Jh[alWW

>_ii[ >_ii[c _ii[c _ii[ >_ii[ >_ii[c _ii[c c

8ecXh[aa[d 8 8ec ecX cXh[aa h[a [aa[d d

7bZ[][Wij[h 8h[aa[d 7bZ[ 7b bZ Z[][ Z[ ][W ][ Wij[h 8h j[h 8 [aa [aaa[d a[d a[ [d EkZ[]WWij[hXh[aa[d Z X aa[d

MWha kc[ h Meha kc[ h

;b\ij[Z[d# jeY^j

H[_ZcWh H[_Zc ZcWh ?j <b_[ ?j <b_[j H_[jc[[h H_[j [jc[[hh [j >[j Lb_[j >[j Lb_[ II_fa[cWh _fa[cW _fa[cWh I_fa[c[ I_fa[c[[h c

>_[ibkc >_[i bkc

IWdZ\_hZ[d WdZ\_hZ[ Z[ I~ I~d\khZ

<b <bWaa[ <bW 8h[aa[d h[aa[d 8

EkZ EkZ[]W M 7bZ[][W M [][W M 7bZ

:[ >ef

D_`^k_pkc `^k_pkc ^k_pkc k_pkc D_`^kpkc D c

H_d]m_[b H_d]m_[b :[ = :[ h di =he di

Mehakc Meha Me M eha eh e haaak akc kc k MWhakc MWhak MW MWh M Whhhak W aak kc kc

M_c[ c M_`c ` [

M[ij^[c [c M[ij^_c M[ij^_c

=h[edj[hf = f

<<[hmekZ[ [hmekZ[ mekZ[ <[hm~bZ[ <[hm~ bZ[

:[

Iaa Ia

IY^k

?Zp[]WW W Ji`[ha[^ef ?Zp[][W A[ha[^ef A[ha[

?Zp ?Zp

??Zp[]W Zp[]WWW I~dcWh I~dcWh

Wb Ie b ?j ee j P >[

PWdZc[[h PW PWdZ Zc[ c[[h [[hh

=hkjj[ =hkjj [ =WWijcWh Wh

=heej[ =he ej ej[ =WWijc[[h WWijc[[h

=_[j _j eWd5

=WWijc[[h =WWijc[[h :[ =WWijcWhh :[ =WWijcW ??jj _[b F F_[b

KhikbWfe[b Khik

?j >[_Z[dia_f f >e\c >e\cWh >e\c[[h >e\c[ c[[h c [

>_dZ[beef[d >obf[d

:[ <bk[p[d <bk[p[d :[

7Wdj djj B_km[ife[b _km[i

<bk[ii[d

ImWhj[ ImWhj[ M~bZ[ M~bZ[ PmWhj[ Pm Whj[ M Me ekZ[ MekZ[

;bW^k_p[d _p[ ;WbW^kp[d [d d

A Zkc AekZkc kc kc

? ?j Im_d >[j Pm_d

? ?j I~d Éj PWdZ j

EkZ[]W kZ[]W E 7bZ[][W W

:[ EWhZ[ [d :[ EWhZ[d ehZ[d E EehZ[d

>Wh_Y^ > Wh_Y^

Ak_bWhjj d :[ >eba[d

Cebam[hkc Cebam[hk [ kc kc CebamWh CebamW mWh

h[ [ 7bZaWhh[

:[ CehhW ehhW C k :[ =[Wk :[ =[[km [km

] < ][b^e[a[ Le][b^e[a #

Hk_] Hk_]W Hk H H ] H ] ]

>[c[bkc >_cc[bkc c

Wb WdW _iea d <h @@ee^W

:[ Bk ji

IjWleh[d IjWhkc

AebZ[hmebZ[ AebZ[hm~bZ[ ~bZ

E kZ#AWhh[ [ EkZ#AWhh[

mmm$hekj[pk_Zm[ij\h_[ibWdZ$db MWhdi

H_`ii H_` H__ii

8Wa^k_p[d ^k_p[d 8Wa^kp[d 8W a^kp[d

M [ MobZ[# Mo c[ha [haa

C[[h ZWd '&& hekj[i" pe[a[d" l_dZ[d" fh_dj[d C_hdi di C_h

www.friesehanzesteden.nl