Paros Antiparos Despotiko From Prehistoric to Contemporary times, 2nd EDITION, YANNOS KOURAYOS by mmk design team

ΓΙΑΝΝΟΣ ΚΟΥΡΑΓΙΟΣ

Πάρος Αντίπαρος Δεσποτικό

Από την Προϊστορία στα νεώτερα χρόνια Β’ ΕΚΔΟΣΗ

YANNOS KOURAYOS

Paros Antiparos Despotiko

From Prehistoric to Contemporary times 2nd EDITION

«ΠΑΡΟΣ Αντίπαρος Δεσποτικό ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΣΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ» Κείμενα: Επιμέλεια κειμένων: Φωτογραφίες: Σχεδιασμός Καλλιτεχνική επιμέλεια: Επεξεργασία φωτογραφιών: Μετάφραση από τα ελληνικά: Eκτύπωση-Παραγωγή:

Γιάννος Κουράγιος Κορνηλία Νταϊφά Aρχαιολογικοι χώροι: Αρχείο Γιάννου Κουράγιου Νεώτερα μνημεία: Σωτήρης Κουτσιαύτης

Εκδότης:

ΔΗΜΟΣ ΠΑΡΟΥ- ΕΠΙΤΡΟΠH ΤΟΥΡΙΣΜΟY & ΑΝAΠΤΥΞΗΣ

ΔΗΜΟΣ ΠΑΡΟΥ, ΓΙΑΝΝΟΣ ΚΟΥΡΑΓΙΟΣ, MMK design team Ιούλιος 2015 Iούνιος 2020

MΜΚ design team MMK design team Χρύσα Παναγιωτοπούλου ΦΩΤΟΛΙΟ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΟΝ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Α.Ε.

“Paros - Antiparos - Despotiko From Prehistoric to Contemporary times” Content curation: Collaborator: Photos: Art Direction: Photo Editing: Translation from Greek: Print-Production:

Yannos Kourayos Cornelia Ntaifa Archaeological Sites: Yannos Kourayos Archives- Modern monuments: Sotiris Koutsiaftis MΜΚ design team MMK design team Chryssa Panagiotopoulou FOTOLIO & TYPICON S.A

Publisher:

PAROS MUNICIPALITY - TOURISM AND DEVELOPMENT COMMITTEE

PAROS MUNICIPALITY, YANNOS KOURAYOS, mmk design team June 2020

ΓΙΑΝΝΟΣ ΚΟΥΡΑΓΙΟΣ

Πάρος - Αντίπαρος - Δεσποτικό Από την Προϊστορία στα Νεώτερα χρόνια

ΕΠΙΤΡΟΠH ΤΟΥΡΙΣΜΟY & ΑΝAΠΤΥΞΗΣ

YANNOS KOURAYOS

Paros - Antiparos - Despotiko From Prehistoric to Contemporary times

TOURISM AND DEVELOPMENT COMMITTEE

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΣ ΧΟΡΗΓΟΣ

Επιχρωματισμένη χαλκογραφία από το βιβλίο του Allen Manesson Mallet “Description de l’ univers…” (1683). Coloured copper engraving from Allen Manesson Mallet’s book “Description de l’ univers…” (1683).

Η Πάρος είναι ένας τόπος με σπουδαίο παρελθόν και δυναμικό παρόν. Με ταυτότητα, κουλτούρα και φυσική ομορφιά ξεχωριστή. Με παράδοση πλούσια. Με σπουδαία ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Με το πάλλευκο, εντυπωσιακής διαφάνειας μάρμαρο, τον περίφημο «λυχνίτη», από το οποίο φιλοτεχνήθηκαν τα σπουδαιότερα γλυπτά της αρχαιότητας, τα οποία κοσμούν σήμερα τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου. Με τον επιβλητικό Ιερό Ναό της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής, ένα προαιώνιο σύμβολο χριστιανικής πίστης και κτίσμα απαράμιλλης αρχιτεκτονικής ομορφιάς και ιστορικής σπουδαιότητας.

Paros is an island with a great past and a dynamic future. It has its own identity, culture and a unique natural beauty. Its tradition is rich. Its historical and cultural heritage is magnificent. The all-white, almost translucent marble quarried on Paros, the renowned “lychnitis”, was crafted into some of the most famous sculptures of antiquity, today adorning major museums around the world. The imposing church of Panagia Ekatontapyliane, an age-old symbol of Christian faith, is of unparalleled architecture and historical significance.

Αυτά και άλλα πολλά συνθέτουν την πολύπλευρη και συνάμα ξεχωριστή εικόνα ενός τόπου, που είναι αναμφισβήτητα ένα από τα «διαμάντια» του Αιγαίου. Όμως δεν είμαστε περήφανοι μόνο για όσα μας χάρισε η φύση και μας κληροδότησε το παρελθόν. Είμαστε περήφανοι, για το σύγχρονο δυναμικό παρόν του νησιού μας, που δημιουργεί αισιοδοξία για το ελπιδοφόρο μέλλον της.

The aforementioned features, and many more, compose a versatile and very special place, undoubtedly one of the jewels of the Aegean. We are not only proud of the gifts nature has bestowed on us and of the glory the past has bequeathed. We also take pride in our island’s dynamic present that fills us with optimism for a promising future.

Το βιβλίο «Πάρος Αντίπαρος Δεσποτικό» αποτελεί ένα χρήσιμο και εύχρηστο οδηγό για το νησί της Πάρου. Ο επισκέπτης, αλλά και ο κάτοικος της Πάρου, με τον οδηγό αυτό ανά χείρας, θα έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν στις ομορφιές του νησιού, να ενημερωθούν για τα μνημεία και τα αξιοθέατά της, να περπατήσουν πάνω στα χνάρια των αρχαίων Παρίων, αισθανόμενος την ιδιαίτερη αύρα που αναδύεται μέσα από τη μακραίωνη ιστορική διαδρομή της περιοχής.

The edition “Paros Antiparos Despotiko” is a useful and handy guide to Paros. With the guide in their hands, visitors to the island and residents alike will have the opportunity to tour around beautiful Paros, be informed about monuments and sights, trace the footsteps of ancient Parians and sense this exceptional aura emerging from the island’s long course of history.

Η Λαμπροτάτη των Παρίων πόλις, ως άξια αρχόντισσα κυρά των Κυκλάδων, σαγηνεύει κάθε επισκέπτη και τον καλεί να ανακαλύψει τις εκπληκτικές ομορφιές της.

The so-called glorious city of the Parians, a real grand lady of the Cyclades, enchants visitors and invites them to discover its amazing treasures. The Mayor of Paros Markos I. Kovaios

Ο Δήμαρχος Πάρου

Μάρκος Ι. Κωβαίος

ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Πάρος, στο κέντρο των Κυκλάδων, είναι το μεγαλύτερο νησί σε ένα ευρύτερο νησιωτικό σύμπλεγμα που περιλαμβάνει την Αντίπαρο, τα ακατοίκητα νησιά Δεσποτικό και Στρογγυλό, τη βραχονησίδα Σάλιαγκο και άλλες μικρότερες βραχονησίδες. Έχει έκταση 195 τ.χλμ και πρωτεύουσά του είναι η Παροικιά. Το νησί πήρε το όνομά του από τον Πάρο, τον αρχηγό των Αρκάδων που εγκαταστάθηκαν τον 9ο αι.π.Χ. στην περιοχή της σημερινής Παροικιάς. Στην αρχαιότητα η Πάρος ήταν γνωστή και με τα ονόματα Καβαρνίς, Υρία, Παναιτία, Δημητριάς και Μινωίς. Στην ακτογραμμή του νησιού σχηματίζονται μικροί και μεγάλοι όρμοι με αμμώδεις παραλίες. Με εξαίρεση τον ορεινό όγκο του Προφήτη Ηλία (Όρος Μάρπησσα), το νησί είναι πεδινό με πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Το υπέδαφος διαμορφώνεται από μεταμορφωμένα πετρώματα, κυρίως μάρμαρα και σχιστόλιθους, ενώ σε μεγάλα κοιτάσματα βρίσκεται το περίφημο παριανό μάρμαρο. Ο συγκερασμός των παραπάνω στοιχείων έκαναν την Πάρο ιδανικό μέρος κατοίκησης ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Το νησί παρουσιάζει ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον. Ευδοκιμούν δέντρα όπως το πεύκο της θάλασσας (αλμυρίκι), οι κέδροι, οι φίδες, τα εσπεριδοειδή και μεγάλη ποικιλία φρυγάνων και θάμνων. Η ορνιθοπανίδα αποτελείται από τριακόσια και πλέον είδη, ενώ στους υγρότοπους του νησιού βρίσκουν καταφύγιο πολλά είδη μεταναστευτικών και ενδημικών πουλιών, ανάμεσα στα οποία και ορισμένα σπάνια, όπως ο θαμνοψάλτης, οι κόρακες και ο αιγαιόγλαρος. Στην περιοχή Ψυχοπιανά βρίσκουν καταφύγιο αμέτρητες νυχτοπεταλούδες του είδους panaxia quadripunctaria που ενδημούν μόνο στην Πάρο και τη Ρόδο, ενώ στους θαλάσσιους βιότοπους γύρω από το νησί φιλοξενείται η μεσογειακή φώκια (monachus monachus).

GEOGRAPHY. ENVIRONMENT Lying in the centre of the Cyclades, Paros is the largest of a wider cluster of islands that includes Antiparos, the uninhabited Despotiko and Strongylo, the islet of Saliagos and other smaller islets. It occupies 195 sq. km and its capital is Paroikia. The island was named after Paros, leader of Arcadians who settled in the area of present-day Paroikia in the 9th c. BC. In antiquity Paros was also known under the names Kavarnis, Iria, Panaitia and Minois. Along the island’s coastline small and large coves with sandy beaches are formed. With the exception of the mountainous mass of Prophitis Elias rising to 770 m, Paros is a flat island with fertile plains. The subsoil is composed of metamorphic rocks, mainly marble and schist; there are also rich deposits of the renowned Parian marble. The fusion of the aforementioned elements rendered Paros an ideal spot for habitation already from prehistoric times. Today, Paros is of particular environmental interest. It is home to maritime pines, stone pines, poplar trees, citrus, and a wide variety of shrubs and bushes, while there are over 300 hundred wild bird species. The wetlands provide refuge to many migratory and endemic birds, among which certain rare ones, such as the dunnock (prunella modularis) and the Aegean seagull (larus audouinii). At Psychopiana, innumerable colourful butterflies of the panaxia quadripunctaria species find refuge, while the sea habitats around the island host the Mediterranean seal (monachus monachus).

Επιχρωματισμένη σχεδιαστική αναπαράσταση του αγάλματος της Γοργούς (Στ. Δασκαλάκης). Coloured drawing of the Gorgon statue (St. Daskalakis).

ΧΡΟΝΟΓΡΑΜΜΗ

5000 π.Χ/BC

3200 - 2000 π.Χ/BC

1600 - 1100 π.Χ/BC

Nεολιθική περίοδος Neolithic period φωτο/photo 1

Πρωτοκυκλαδική περίοδος Early Cycladic period φωτο/photo 5, 8

Μυκηναϊκή περίοδος Mycenaean period

1050 - 700 π.Χ/BC

700 - 490 π.Χ/BC 490 - 146 π.Χ/BC

Γεωμετρική περίοδος Αρχαϊκή Κλασική Geometric period περίοδος Ελληνιστική φωτο/photo 6 Archaic period περίοδος φωτο/photo Classical 2, 4, 11, 12, 13 Hellenistic period φωτο/photo 3, 7

16 17

146 π.Χ - 4ος αι.μ.Χ 146 BC - 4th c. AD

4ος αι.μ.Χ - 1206 4th c. AD - 1206

Ρωμαϊκή περίοδος Roman period φωτο/photo 9

Βυζαντινή περίοδος Byzantine period φωτο/photo 10, 16

1206 - 1537

Ενετοκρατία

1821 - Σήμερα 1537 - 1821 1821 - Present

Οθωμανική Νεώτερα χρόνια κυριαρχία Modern times Ottoman φωτο/photo occupation 17 φωτο/photo 14, 15

1. Κάστρο Παροικιάς, αρχές 20ου αι. Κατάλοιπα του προϊστορικού οικισμού (κίτρινο χρώμα) και τα θεμέλια του αρχαϊκού ναού της Αθηνάς (γαλάζιο χρώμα) Δεξιά σελίδα: Αρχαιολογικό μουσείο Πάρου: 2. Αμφορέας από το νεκροταφείο της αρχαίας πόλης (τέλη 8ου αι.π.Χ.). 3. Πρωτοκυκλαδικά ειδώλια τύπου Πλαστηρά (3000-2800 π.Χ.). 4. Μυκηναϊκός κρατήρας από τις Κουκουναριές (12ος αι.π.Χ.). 1. Kastro Paroikias, early 20th c. Remains of the prehistoric settlement (in yellow) and foundation of the archaic temple of Athena (in light blue) Right page: Archaeological Museum of Paros. 2. Amphora from the cemetery of the ancient polis (late 8th c. BC). 3. Early Cycladic figurines of the Plastiras type (3000-2800 BC). 4. Mycenaean krater from Koukounaries (12th c. BC).

Η ΠΑΡΟΣ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

PAROS OVER THE CENTURIES

Προϊστορία- Πρωτοϊστορία

Prehistory - Protohistory

Στη βραχονησίδα Σάλιαγκος που βρίσκεται μεταξύ Πάρου και Αντιπάρου έχει ανασκαφεί ένας από τους πρωιμότερους οικισμούς των Κυκλάδων (Νεολιθική περίοδος, τέλος 5ης χιλ.π.Χ.). Στην ίδια την Πάρο έχουν βρεθεί Πρωτοκυκλαδικά νεκροταφεία και θέσεις κατοίκησης (3200-2000 π.Χ.) στο Δρυό, στα Γλυφά, στον Πλαστηρά, στην Παναγία, στον Κάμπο, στον Πύργο, στα Γαλανά Γκρεμνά, στην Άβυσσο, στα Μνημόρια, στο Καμάρι, στις Κουκουναριές, στα Επισκοπιανά, στη Μεσσάδα και στην Παροικιά.

On the islet of Saliagos, lying between Paros and Antiparos, one of the earliest Cycladic settlements has been excavated (Neolithic period, end of 5th mill. BC). Early Cycladic cemeteries and habitation sites (3200-2700 BC) have been discovered on Paros at the sites Dryos, Glyfa, Galana, Plastiras, Panagia, Kampos, Pyrgos, Gremna, Avyssos, Mnimoria, Kamari, Koukounaries, Episkopiana, Messada, and Paroikia.

Λίγα στοιχεία είναι γνωστά για την Πάρο στη Μεσοκυκλαδική περίοδο (2000-1600 π.Χ.), ωστόσο ένα από τα παραδιδόμενα ονόματά της (Μινώα) και σποραδικά ευρήματα από την Παροικιά μαρτυρούν τη σχέση του νησιού με τη μινωική Κρήτη. Στα τέλη της Μυκηναϊκής περιόδου (12ος αι.π.Χ.) ακμάζει η ακρόπολη στο ύψωμα των Κουκουναριών, στον όρμο της Νάουσας, μία από τις πιο σημαντικές Μυκηναϊκές θέσεις στο Αιγαίο. Ο οικισμός καταστρέφεται βίαια στα τέλη του 12ου αι.π.Χ. και επανακατοικείται κατά τη πρωτογεωμετρική και γεωμετρική περίοδο (1000-700 π.Χ.). Την ίδια περίοδο ιδρύονται στο νησί νέοι οικισμοί, κυρίως στην περιοχή της Νάουσας (Άγιος Ιωάννης Δέτης, Φιλίζι, νησί Oικονόμου), ενώ στην Παροικιά η ζωή συνεχίζεται στον οικισμό στη θέση Κάστρο.

Little is known about Paros in the Middle Cycladic period (first half of 2nd mill. BC); however, one of the names attributed to Paros (Minoa) along with sporadic finds from Paroikia corroborate the island’s relation to the Minoans. The settlement on the rocky hillock of Koukounaries, in Naousa bay, reached its heyday in the 12th c. BC (Mycenaean period), but was laid waste at the end of the century. Over the Proto-Geometric and Geometric periods (1000-700 BC) new settlements were established, primarily in the area of Naousa – at Agios Ioannis Detis, at Filizi, and on the island of Oikonomou. The settlement at Koukounaries was reinhabited, and in the area of Paroikia, the settlement on the Kastro was the hub of life.

1-3. Αρχαιολογικό μουσείο Δελφών. Μαρμάρινος αρχιτεκτονικός διάκοσμος από τη ζωοφόρο και το αέτωμα του Θησαυρού των Σιφνίων στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Παριανό έργο (525 π.Χ.). 4. Ανάγλυφη πλάκα από τη ζωοφόρο του μνημείου του Αρχίλοχου (500 π.Χ.). 1-3. Archaeological Museum of Delphi. Marble architectural ornamentation from the frieze and pediment of the Siphnian Treasury at the sanctuary of Apollo, Delphi. Parian work (525 BC). 4. Relief slab from the frieze of the monument dedicated to Archilochus (500 BC).

2 3

Αρχαϊκή περίοδος

Archaic period

Στην αρχαϊκή περίοδο (7ος – αρχ.5ου αι.π.Χ.) το κέντρο του νησιού- το άστυ- είναι πλέον ο οικισμός στην Παροικιά. Η Πάρος λόγω της καίριας γεωγραφικής θέσης της, των πλούσιων «δώρων» της παριανής γης, αλλά και των ισχυρών δεσμών της με ισχυρά ιωνικά κέντρα, όπως η Μίλητος, αποκτά σημαντική δύναμη και αναπτύσσει εμπορικές δραστηριότητες που φθάνουν έως το Βόρειο Αιγαίο, την Προποντίδα και τις Δαλματικές ακτές. Οι Πάριοι ιδρύουν δύο αποικίες, το Πάριον στην Προποντίδα (710-705 π.Χ.) και τη Θάσο (680-670 π.Χ.). Στην αποίκηση της Θάσου πρωτοστάτησε μετά από χρησμό του μαντείου των Δελφών ο Τελεσικλής, πατέρας του Αρχίλοχου, ενός από τους σπουδαιότερους λυρικούς ποιητές της αρχαιότητας.

In the Archaic period (7th–early 5th c. BC) the area of Paroikia developed into a town – the hub of the island. Paros due to its key geographical position, the “treasures” of its land, and its strong bonds with powerful Ionic cities, such as Miletus, gained significant power and expanded its commercial activities to the North Aegean, the Propontis and the Dalmatian coasts. Parians established two colonies; Parion (Propontis), and Thasos (North Aegean). A leading part on Thasos’ colonization was played by Telesikles, father of the great lyric poet Archilochus, one of the greatest lyric poets in antiquity. Paros from the 7th c. BC up to the Persian wars rivalled with neighbouring Naxos over domination in the Aegean and on Delos, the sacred island of Apollo. Within this context of rivalry and with a view to delimit its geopolitical territory in the central Aegean, Paros founded in the 6th c. BC a great sanctuary dedicated to Apollo on the uninhanited island of Despotiko. At the end of the 6th c., the Naxian tyrant Lygdamis, with the support of Peisistratus, tyrant of Athens, dominated the island, but was soon overthrown.

Το νησί από τον 7ο αι.π.Χ. έως και τους Περσικούς πολέμους βρίσκεται σε ανταγωνισμό με τη γειτονική Νάξο για την εδραίωση της κυριαρχίας τους στο Αιγαίο, αλλά και στο ιερό νησί του Απόλλωνα, τη Δήλο. Στο πλαίσιο αυτού του ανταγωνισμού, αλλά και για να οριοθετήσει τη γεωπολιτική επικράτειά της στο κεντρικό Αιγαίο, η Πάρος ιδρύει τον 6ο αι.π.Χ. ένα μεγάλο ιερό του Απόλλωνα στο ακατοίκητο νησί Δεσποτικό. Στο τέλος του 6ου αι.π.Χ. ο Νάξιος τύραννος Λύγδαμης, με την υποστήριξη του Αθηναίου τυράννου Πεισίστρατου θέτει το νησί υπό την επικυριαρχία του, ωστόσο ανατρέπεται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Σε όλη τη διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου η Πάρος αναδεικνύεται σε πρωτοπόρο κέντρο καλλιτεχνικής παραγωγής με την παραγωγή μαρμάρινων αγαλμάτων, κούρων και κορών, αναθηματικών μνημείων και αγγείων απαράμιλλης τέχνης. Το παριανό μαρμάρο εξάγεται σε όλα τα μέρη του ελληνικού κόσμου και οι Παριανοί τεχνίτες και γλύπτες γίνονται περιζήτητοι και εργάζονται στα σπουδαιότερα κέντρα της αρχαιότητας.

Throughout the Archaic period, Paros was distinguished as an innovative centre of artistic production, with the creation of exquisite marble kouroi and korai, votive monuments and vessels. Parian marble was exported everywhere in the Greek world and Parian craftsmen and sculptors were coveted and worked at the greatest centres of the time.

1. Κορμός αγάλματος Άρτεμης (3ος αι.π.Χ.). 2. Θραύσμα μαρμάρινου συμπλέγματος λιονταριού που κατασπαράζει μοσχάρι (2ος αι.π.Χ.). 3. Ημίεργη κεφαλή της ύστερης ελληνιστικής περιόδου. 4. Μαρμάρινος επιτύμβιος βωμός (3ος αι.π.Χ.). 1. Torso of Artemis statue (3rd c. BC). 2. Fragment of a marble group of lion devouring a calf (2nd c. BC). 3. Unfinished head of the Late Hellenistic period. 4. Marble grave altar (3rd c. BC).

Κλασική- ελληνιστική – Ρωμαϊκή περίοδος

Classical – Hellenistic – Roman period

Στην αυγή του 5ου αι.π.Χ. η Πάρος είναι μία από τις πλουσιότερες νησιωτικές πόλεις, αφού μάλιστα παρέμεινε αλώβητη από την Περσική εισβολή ύστερα από τη συμφωνία που έκαναν οι άρχοντες του νησιού με τους Πέρσες. Από τον Ηρόδοτο παραδίδεται η εκστρατεία του Αθηναίου στρατηγού Μιλτιάδη το 489 π.Χ. και η αποτυχημένη 26ημερη πολιορκία του νησιού. Αφορμή για την επίθεση των Αθηναίων ήταν ο «μηδισμός» των Παρίων, ωστόσο τα αίτιά της πρέπει να αναζητηθούν στην αυξανόμενη οικονομική δύναμη του νησιού, η οποία αποτυπώθηκε και στη σθεναρή αντίσταση των Παρίων κατά των Αθηναίων. Η εκστρατεία απέτυχε και ο Μιλτιάδης γύρισε άπρακτος στην Αθήνα.

At the dawn of the 5th c. BC, Paros was one of the richest island city-states, as it remained unaffected by the Persian invasion, after an agreement made between the island’s oligarchic rulers with the Persians. Herodotus delivers the expedition of the Athenian general Miltiades in 489 BC, and the unsuccessful 26-day conquer of the island. The Parian “medism” triggered an attack by the Athenians; however the true reason behind it possibly relates to the island’s increasing financial power that was obvious in the Parian’s vigorous resistance against the Athenians. Thus, the expedition failed and Miltiades went back to Athens without any achievement.

Το 480-479 π.Χ., μετά τους δεύτερους Περσικούς πολέμους, ο Θεμιστοκλής επιβάλλει στην Πάρο «χρήματα μεγάλα», φορολογία που αποδυναμώνει τα ταμεία της πόλης, ενώ το 478 π.Χ. το νησί συμπεριλαμβάνεται στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία. Μετά την ήττα των Αθηναίων στον Πελοποννησιακό Πόλεμο επικρατούν στην Πάρο οι ολιγαρχικοί και το νησί τελεί υπό Σπαρτιατική επικυριαρχία έως το 393 π.Χ. που ο Κόνων με τη σύμπραξη του Πέρση Φαρνάβαζου καταλύει την ολιγαρχία. Το 385 π.Χ. ιδρύεται με την υποστήριξη του τυράννου των Συρακουσών, Διονυσίου του πρεσβυτέρου, η τρίτη αποικία της Πάρου, η Φάρος, στο νησί Hvar της Κροατίας. Το 377 π.Χ. το νησί εντάσσεται στη Β΄Αθηναϊκή Συμμαχία, ωστόσο το 357 π.Χ. συνάπτει συμμαχία με τους Μακεδόνες και το 315/314 π.Χ. προσχωρεί στο Κοινό των Νησιωτών που ιδρύει ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αντίγονος Α΄ο Μονόφθαλμος. Το 201 π.Χ. κατακτάται από τον Φίλιππο της Μακεδονίας αλλά το 200 π.Χ. παραχωρείται και πάλι στην Αθήνα. Στα τέλη του 2ουαι.π.Χ., μετά την επέλαση των Ρωμαίων στην Ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά, η Πάρος περιλαμβάνεται στη Ρωμαϊκή Επαρχία της Ασίας (132 π.Χ.) έως τα τέλη του 3ου αι.μ.Χ., όταν ο αυτοκράτορας Διοκλητιανόςσυγκροτεί τις αυτόνομες επαρχίες των νησιών.

In 480-479 BC, after the second Persian invasion, Themistokles imposed heavy taxes that weakened the Parian treasury. In 478 BC the island was eventually included in the First Athenian League. After the Athenians were defeated by the Spartans and the Peloponnesian war was over, the oligarchic party regained power on Paros and formed an alliance with the Spartans. But in 393 BC the Athenian general Konon, helped by the Persian Pharnavazus, managed to re-established the Athenian rule on the island. In 385 BC the Parians founded a third colony, the city of Pharros on the island of Hvar in Croatia. In 377 BC, Paros joined the Second Athenian League, and in 357 BC it formed an alliance with the Macedonians. In 315/314 BC Antigonus A’ Monophthalmus, the king of Macedonia, established the Koinon of Islanders to which Paros acceded. In 201 BC the island was captured by Philip of Macedonia, but in 200 BC it was ceded to Athens. Towards the end of the 2nd c. BC, after the Roman attack against mainland Greece and the islands, Paros was included in the Roman province of Asia (132 BC) until the end of the 3rd c. AD, when Emperor Diocletian established independent provinces of the islands.

1. Παροικιά. Η ανατολική πλευρά του πύργου του ενετικού κάστρου με εντοιχισμένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη. 2. Παροικιά. Σπίτι του 16ου αιώνα (Οικία Δαμία). 1. Paroikia. The east side of the tower in the Venetian castle with incorporated ancient architectural components. 2. Paroikia. House of the 16th century (Damias residence).

Βυζαντινή περίοδος – ΕνετoκρατίαΝεώτερα χρόνια

Byzantine period – Venetian rule – Modern times

Τον 4ο αι.μ.Χ. ο χριστιανισμός έχει εδραιωθεί, ζωντανή όμως παραμένει η δόξα της αρχαίας πόλης, όπως παραδίδεται από επιγραφή αυτής της περιόδου, στην οποία απευθυνόμενοι στον Καίσαρα Κωνσταντίνο οι Πάριοι υπογράφουν ως «η λαμπροτάτη των Παρίων πόλη». Στα μέσα του 4ου αι.μ.Χ. ιδρύεται στην Παροικιά, δίπλα στο ρωμαϊκό γυμνάσιο, ο πρώτος χριστιανικός ναός, μια μικρή τρίκλιτη βασιλική. Κατά την παράδοση, όταν η Αγ. Ελένη, μητέρα του Μ.Κωνσταντίνου, ταξίδευε προς τους Αγίους Τόπους αποβιβάστηκε στην Πάρο λόγω θαλασσοταραχής. Επισκέφθηκε το ναό και υποσχέθηκε να κτίσει έναν μεγαλύτερο προς τιμή της Παναγίας που την έσωσε. O αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος τήρησε την υπόσχεση της μητέρας του και ανοικοδόμησε το ναό της Παναγίας, τη γνωστή Εκατονταπυλιανή ή Καταπολιανή. Από τον 7ο έως τον 11ο αιώνα το νησί είναι ιδιαίτερα αραιοκατοικημένο εξαιτίας των επιδρομών Αράβων και πειρατών.

In the 4th c. AD Christianity had already been established and most pagan churches had been abandoned. However, the glory and fame of the ancient city remained vivid in the minds of the Parians, who according to an inscription of the 4th c. AD used the phrase “the gloriest city of the Parians” to address the Caesar Constantine. In the mid 4th c. AD the first Christian church was founded in Parοikia, a small three-aisled basilica. Tradition has it that when Saint Helen, mother of Constantine the Great, was travelling to the Holy Land she disembarked on Paros due to a storm. She visited the small church and promised to establish a greater one in honour of Virgin Mary who had saved her. Constantine kept his mother’s promise and founded the church of Panagia, known as Katapoliane or Ekatontapyliane.

Το 1207 μετά το τέλος της Δ΄ Σταυροφορίας η Πάρος, όπως και άλλα νησιά των Κυκλάδων, περιέρχεται στους Ενετούς, παραχωρείται στον Μάρκο Σανούδο και περιλαμβάνεται διοικητικά στο Δουκάτο της Νάξου. Στην Παροικιά κτίζεται το 1260 το κάστρο που γίνεται το διοικητικό και οικονομικό κέντρο του νησιού. Το 1361 το Δουκάτο της Νάξου περνά στο σφετεριστή Φραγκίσκο Κρίσπο, ο οποίος όμως παραχωρεί την Πάρο στη Μαρία Σανούδου με τον όρο να παντρευτεί τον Γάλλο ευγενή Γκασπάρ Σομαρίπα. Στη Νάουσα, το δεύτερο μεγάλο όρμο του νησιού που την εποχή εκείνη ονομαζόταν και Αούσα ή Αγούσα, κτίζεται κάστρο για την προστασία του λιμανιού στα τέλη του 13ου/αρχές του 14ουαιώνα, το οποίο ανακατασκεύασαν οι Σομαρίπα στα τέλη του 15ου αιώνα. Την ίδια περίοδο ο διοικητής του νησιού, Νικόλαος Σομαρίπα (1462-

From the 7th to the 11th c. AD, Paros suffered raids by pirates and the Arabs, and as a result the island remained abandoned for a long time. In 1207, after the Fourth Crusade was over, Paros along with other Cycladic islands devolved to the Venetians; it was ceded to Marco Sanudo and was administratively included in the duchy of Naxos. In 1260, the castle that became the island’s administrative and financial hub was built in Paroikia. In 1361 the duchy of Naxos passed to the usurper Francesco Crispo, who in turn ceded Paros to Maria Sanudo on condition that she would marry the French nobleman Gaspare Sommaripa. In Naousa, the second large bay of the island that was known as Aousa or Agousa at the time, a castle was built to protect the port in

1. Παροικιά. Νεοκλασικό σπίτι του 19ου αιώνα. 2. Παροικιά. Μεσαιωνικό σπίτι του 16ου αιώνα. 1. Paroikia. Neoclassical house of the 19th century. 2. Paroikia. Medieval house of the 16th century.

1505) μεταφέρει την έδρα της διοίκησης από το κάστρο της Παροικιάς στο κάστρο του Κεφάλου. Αν και άξιοι ηγεμόνες οι Σομαρίπα, δεν μπόρεσαν να προστατεύσουν για πολύ καιρό τους κατοίκους του νησιού από τις επιθέσεις των Τούρκων ή των κουρσάρων. Μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρίες, στις αρχές του 15ου αιώνα, η Νάουσα είχε γίνει ορμητήριο πειρατών. Τη δυναστεία των Σομαρίπα διαδέχεται η οικογένεια Βενιέρη μέχρι το 1537, όταν ο ναύαρχος του οθωμανικού στόλου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα πολιορκεί και τελικά καταλαμβάνει το νησί που γίνεται φόρου υποτελές στην Υψηλή Πύλη, υπό τη διοίκηση όμως του Ενετού Δούκα Κρίσπη. Το 1580 οι Οθωμανοί διαλύουν το Δουκάτο της Νάξου και ιδρύουν το Σαντζάκι του Αιγαίου με έδρα πάλι τη Νάξο. Τον 18ο αιώνα λόγω της βιοτεχνίας, του εμπορίου και της ναυτιλίας το νησί γνωρίζει σημαντική οικονομική ανάπτυξη. Σε αυτό συμβάλλει η φαναριώτικη, με παριανή καταγωγή, οικογένεια των Μαυρογένηδων. Κατά τη διάρκεια του ΡώσοΟθωμανικού πολέμου (1768-1774) η Νάουσα γίνεται διοικητικό κέντρο του Ρωσικού στρατού και στον κόλπο της ναυλοχεί η Ρώσικη αρμάδα. Πριν την κήρυξη της Επανάστασης μέσα και έξω από την Πάρο δρουν σαν μέλη της Φιλικής Εταιρίας αρκετοί Παριανοί όπως ο Σ. Π. Μαύρος, ενώ στις 24 Απριλίου 1821 ο Παναγιώτης Δημητρακόπουλος, μέλος της Φιλικής Εταιρείας, κηρύσσει την επανάσταση στην Πάρο. Στο νησί έζησε και πέθανε η ηρωίδα Μαντώ Μαυρογένους (1840). Η σύγχρονη ιστορία του νησιού φωτίζεται από τη συμβολή πολλών Παριανών, όπως ο Νικόλαος Στέλλας (1921-1944), στον αγώνα της απελευθέρωσης. Παρά την εγκατάσταση Ιταλικών και Γερμανικών δυνάμεων σε Πάρο και Αντίπαρο, η Αντίσταση είχε στήσει στα δύο νησιά μυστική βάση, από την οποία φυγαδεύονταν αγωνιστές στη Μέση Ανατολή.

the late 13th / early 14th c. AD that was reconstructed by the Sommaripas in the late 15th c. AD. At the same period, the governor of the island Nicolò I Sommaripa (14621505) transferred the seat of administration from Kastro Paroikias to the hill of Kefalos. Although the Sommaripas were remarkable governors, they were unable to protect the inhabitants of the island from the Turks and from pirates’ invasions for a considerable amount of time. In fact, according to testimonies, in the early 15th c. AD, Paros became a hide-out for pirates. The Sommaripa dynasty was succeeded by the Venieris family until 1537 when Hayreddin Barbarossa, admiral of the Ottoman navy, finally conquered the island, which was obliged to pay taxes to the High Porte. In 1580 the Ottomans replaced the duchy of Naxos with the Aegean Santzaki (administrative district). In the 18th c., crafts, commerce, and shipping led Paros to great financial growth, and the Phanariot Mavrogenis family from Paros significantly contributed to the Parian prosperity. On April 24, 1821, Panagiotis Dimitrakopoulos, member of the Society of Friends (Filiki Etaireia), declared the Greek Revolution on Paros. Manto Mavrogenous, a heroine of the Greek War of Independence, died on the island (1840). The island’s modern history was illustrated by the contribution of Parian people to the Greek Resistance against the Germans, like Nikolaos Stellas (1921-1944). Although the Italian and German forces had occupied Paros and Antiparos, the Resistance had installed a secret base on both islands, from which many fighters escaped to the Middle East.

Θέση Αγία Άννα. Το Ασκληπιείο. Στο βάθος το πλάτωμα του ιερού του Απόλλωνα και ταφικό μνημείο του 19ου αι. Aghia Anna site. Asclepeion. In the background the plateau of the sanctuary of Apollo and grave monument of the 19th c.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ

ARCHAEOLOGICAL SITES AND MONUMENTS

Αρχαιότητα

Antiquity

Παροικιά. Η τειχισμένη αρχαία πόλη

Paroikia. The fortified ancient city

O σύγχρονος οικισμός της Παροικιάς έχει οικοδομηθεί πάνω στην αρχαία πόλη. Η πλεονεκτική θέση του πάνω σε λόφο και το προφυλαγμένο από τις καιρικές συνθήκες λιμάνι ήταν καθοριστικοί παράγοντες για τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής σε όλη την αρχαιότητα.

The modern town of Paroikia has been built over the ancient city. Its advantageous location on top of a hill and the well-sheltered harbour have contributed significantly to the continuous habitation of the area throughout antiquity.

Οι πρώτες έρευνες στην Παροικιά άρχισαν από τον Γερμανό αρχαιολόγο O. Rubensohn στο τέλος του 19ου αι. Κατά τη διάρκεια των πολυετών ανασκαφών του έφερε στο φως τμήματα του αρχαίου τείχους, τα νεκροταφεία εκτός των τειχών, τέσσερα ιερά και ένα προϊστορικό οικισμό. Τα τελευταία 50 χρόνια οι συνεχιζόμενες αρχαιολογικές έρευνες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων έχουν φέρει στο φως μεγάλο μέρος της αρχαίας πόλης και τα αποτελέσματά τους συνεχώς συμπληρώνουν το τοπογραφικό της. Είναι πλέον γνωστά η πορεία του τείχους, η περιοχή των οικιών, οι θέσεις των εργαστηρίων, οι κυριότεροι ναοί και τα νεκροταφεία. Τα αρχαιολογικά ευρήματα ανασυνθέτουν τη σχεδόν συνεχή κατοίκηση της περιοχής της Παροικιάς από την 3η χιλ.π.Χ. έως την ύστερη αρχαιότητα. Το «Παρίων άστυ», η αρχαία πόλη της Πάρου, ιδρύθηκε στα τέλη του 8ου/αρχές 7ου αι.π.Χ., μετά από συνένωση των μικρότερων οικισμών του νησιού. Ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια ήταν μία από τις λαμπρότερες πόλεις με εξαιρετικά οικοδομήματα κτισμένα από το κατάλευκο παριανό μάρμαρο. Στο κέντρο της πόλης δέσποζε ο ναός της Αθηνάς. Γύρω από αυτόν βρίσκονταν τα δημόσια κτίρια,όπως το αγορανομείο, το δημόσιο αρχείο, το στάδιο και το θέατρο.

The earliest investigations at Paroikia started by the German archaeologist O. Rubensohn at the end of the 19th c. During his long-time excavations he brought to light parts of the ancient wall, extramural cemeteries, four sanctuaries and a prehistoric settlement. Over the past 50 years, continuous archaeological excavations by the Ephorate of Antiquities for the Cyclades have uncovered a great part of the ancient city and their results constantly contribute to the clarification of its topography. The course of the wall, the inhabited area, the workshops, the main temples and the cemeteries have already been detected. The archaeological finds recompose the nearly incessant habitation of the area of Paroikia from the 3rd millennium BC to Late Antiquity. The ancient city of Paros, the so-called “Παρίων άστυ” (city of the Parians), was established in the late 8th / early 7th c. BC and was a result of the union of smaller settlements on the island. Already from the archaic years, Paros was one of the most glorious cities with exquisite constructions built of stark-white Parian marble. The temple of Athena dominated the centre of the city, and was surrounded by public buildings, such as the agoranomeion, the archive office, the stadium, and the theatre.

1. Σχεδιαστική αποτύπωση του αρχαίου τείχους και του πύργου (Στ. Δασκαλάκης). 2. Χάρτης της Παροικιάς και της ευρύτερης περιοχής στις αρχές 20ου αι. από τον Π. Σούρσο. Με κόκκινη γραμμή σημειώνεται η πορεία του αρχαίου τείχους. 3. Θέση Δύο Πλάκες. Η ανατολική πύλη του αρχαίου τείχους. 1. Drawing of ancient wall and tower (St. Daskalakis). 2. Map of Paroikia and greater area of the early 20th c. by P. Sursos. The red line indicates the course of the ancient wall. 3. Dyo Plakes site. The eastern gate of the ancient wall. 2

Αρχαίο τείχος (θέση Δύο Πλάκες)

Ancient wall (Dyo Plakes site)

Το τείχος της αρχαίας πόλης κτίστηκε στην αρχαϊκή εποχή (7ος αι. π.Χ.) και χρησιμοποιήθηκε έως την ύστερη αρχαιότητα. Στη θέση Δύο Πλάκες έχει αποκαλυφθεί τμήμα του ανατολικού σκέλους του τείχους που σώζεται σε μήκος 50μ., πλάτος 2-2,50μ. και ύψος 1μ. Είναι κατασκευασμένο με μεγάλους ογκόλιθους που φθάνουν σε μήκος τα 2μ. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται η Ανατολική πύλη με μονολιθικές παραστάδες που σώζονται σε ύψος 3μ. Έξω από την πύλη υπήρχε ορθογώνιος πύργος διαστάσεων 9x7,50μ., κατασκευασμένος εξωτερικά από μεγάλους μαρμάρινους ογκόλιθους τοποθετημένους κατά το ισοδομικό σύστημα. Ανάμεσα στην πύλη και τον πύργο αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη από το ναό του Πυθίου Απόλλωνα, τα οποία είχαν εντοιχιστεί στον πύργο και στο τείχος για την ενίσχυση τους στα τέλη της Ελληνιστικής περιόδου (202/201 π.Χ.). Σε κοντινή απόσταση σώζεται ακόμη ένα τμήμα του τείχους κατασκευασμένο από ογκώδεις σχιστόλιθους και πύλη με μονολιθικές παραστάδες.

The fortification wall of ancient Paros was built in the Archaic period (late 7th c. BC) and was in use until Late Antiquity. At the Dyo Plakes site part of the eastern leg of the wall has been discovered (50 m length, 2-2.50 m width, 1 m height). It was built of boulders placed lengthwise that were often up to 2 m long. At close proximity was the eastern gate with monolithic jambs preserved at a height of 3 m. Outside the city a rectangular tower (9 x 7.5 m) has been found with its exterior built of large marble boulders in isodomic masonry. Between the city and the tower architectural components from the temple of Apollo Pythius have been uncovered; these had been incorporated in the tower and the fortification wall in the end of the Hellenistic period (202/201 BC) so that the city wall could be reinforced. At a short distance survives one more part of the wall, built of huge slates, and a gate with monolithic jambs.

1. Ο πύργος του ενετικού κάστρου της Παροικιάς με την εντοιχισμένη θόλο της Εστίας. 2. Σχεδιαστική αναπαράσταση του αρχαϊκού ναού της Αθηνάς (G. Gruben) 3. Το μαρμάρινο πλαίσιο της θύρας του ναού εντοιχισμένο στο ενετικό κάστρο. 4. Σχεδιαστική κάτοψη των αρχαίων καταλοίπων στο λόφο του κάστρου της Παροικιάς (O. Rubensohn): αρχαϊκός ναός Αθηνάς (κόκκινο), προϊστορικός οικισμός (καφέ), εκκλησία Αγίου Κωνσταντίνου (κίτρινο). 1. The tower of the Venetian castle of Paroikia with the incorporated tholos of goddess Hestia. 2. Drawn representation of the archaic temple of Athena (G. Gruben). 3. The marble door-frame of the temple incorporated into the Venetian castle. 4. Plan of the ancient remains on the hill of the castle in Paroikia (O. Rubensohn): archaic temple of Athena (red), prehistoric settlement (brown), church of Saint Constantine (yellow).

Ναός Αθηνάς (Λόφος κάστρου)

Temple of Athena (Hill of the castle)

Στο λόφο του κάστρου σώζονται τα θεμέλια του ναού της Αθηνάς Πολιούχου. Πρόκειται για δωρικό αμφιπρόστυλο εν παραστάσι ναό, με έξι κίονες στον πρόδομο και έξι στον οπισθόδομο. Είχε πλάτος 16,50μ., ωστόσο σώζεται μόνο ο οπισθόδομος του, αφού τα 3/4 του ναού έχουν καταποντιστεί μαζί με τη δυτική πλευρά του λόφου στη θάλασσα. Χρονολογείται γύρω στο 530-525 π.Χ. (επί τυραννίας Λύγδαμη). Τμήματα της θεμελίωσης και της μαρμάρινης ανωδομής του ναού είναι εντοιχισμένα στη νότια πλευρά της εκκλησίας του Αγίου Κωνσταντίνου, ενώ το μαρμάρινο πλαίσιο της θύρας, διαστάσεων 3,76x5,96μ., είναι εντοιχισμένο στο κάστρο.

On the hill where the castle was located, the temple of Athena Poliouchos survives to its foundations. It is a Doric amphiprostyle temple in antis with six columns at the porch and six at the back-chamber. Its width was 16.50 m, however only the back-chamber is maintained, since the 3/4 of the temple has been submerged into the sea along with the west slope of the hill. It is dated circa 530-525 BC. Parts of the foundations and the marble superstructure have been incorporated in walls of the south part of Saint Constantine church, while the marble door frame of the temple (3.76 x 5.96 m) is incorporated into the castle.

Η κατασκευή του κάστρου από τους Ενετούς (1260 μ.Χ.) προκάλεσε την καταστροφή των αρχαίων κτισμάτων του λόφου, αφού αυτό κτίστηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου από μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη ναών και δημόσιων κτιρίων. Λόγω αυτής της καταστροφής γνωρίζουμε μόνο από επιγραφές και λίγα εντοιχισμένα μέλη την ύπαρξη ναών, όπως του Δία και της Δήμητρας, και δημοσίων χώρων, όπως το θέατρο και η αγορά. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο πύργος του κάστρου, για το κτίσιμο του οποίου έχει χρησιμοποιηθεί πλήθος σπoνδύλων και τμημάτων επιστυλίου από κτίριo της αρχαίας αγοράς, ενώ στο εσωτερικό του είναι ενσωματωμένο μαρμάρινο κυκλικό κτίσμα του 4ου αι.π.Χ αφιερωμένο στη θεά Εστία.

The construction of the castle by the Venetians (1260 AD) resulted to the destruction of other ancient buildings on the hill, since it has been almost entirely built of marble architectural elements of temples and public buildings. Due to the ruined buildings, the existence of temples (temple of Zeus and Demeter) and of public areas (the theatre and the agora) is delivered to us through inscriptions and a few incorporated architectural components. Distinctive is the tower of the castle that has been built with numerous column drums and parts of architraves from agora buildings, while in the interior a marble circular structure of the 4th c. BC dedicated to goddess Hestia has been incorporated. 4

1, 3. Κορμός αγάλματος που βρέθηκε εντοιχισμένος σε πηγάδι της οικίας. 2, 4. Θέση Καστροβούνι. Ελληνιστική οικία με ψηφιδωτό δάπεδο. 5. Σχεδιαστική κάτοψη της ελληνιστικής οικίας (Γ. Μητσούλης). 6. Λεπτομέρεια του ψηφιδωτού δαπέδου, κάτω από το οποίο σώζεται το παλαιότερο δάπεδο. 1, 3. Torso of statue incorporated in the well of a house. 2, 4. Kastrovouni site. Hellenistic house with mosaic floor. 5. Plan of Hellenistic house (G. Mitsoulis). 6. Detail of mosaic floor; an earlier floor survives beneath.

Οικιστικό συγκρότημα ελληνιστικής περιόδου (Θέση Καστροβούνι)

Hellenistic habitation complex (Kastrovouni site)

Στη θέση Καστροβούνι εντοπίζεται ο οικιστικός πυρήνας της κλασικής και ελληνιστικής πόλης. Έχουν αποκαλυφθεί τρία κτιριακά συγκροτήματα κατοικιών που επικοινωνούν με δρόμους. Τα δωμάτιά τους είχαν ψηφιδωτά δάπεδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα δωμάτιο με ψηφιδωτό δάπεδο που κοσμείται με ενάλληλες ταινίες, δύο κόκκινες και μία με σπειρομαίανδρο από κυανές ψηφίδες, οι οποίες πλαισιώνουν το κεντρικό θέμα που φέρει ρόμβο από μπλε ψηφίδες. Το δωμάτιο ταυτίζεται με ανδρώνα, το δωμάτιο των συμποσίων, και χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο. Κάτω από το ελληνιστικό δάπεδο σώζεται παλαιότερο βοτσαλωτό δάπεδο παρόμοιας διακόσμησης, στοιχείο που μαρτυρά τη μακρά χρήση της οικίας, από τον 4ο έως και τον 2ο αι.π.Χ. Ιδιαίτερο εύρημα αποτελεί ο κορμός γυμνού ανδρικού αγάλματος που βρέθηκε εντοιχισμένος σε β΄ χρήση στον τοίχο πηγαδιού του συγκροτήματος.

The residential area of the city was located at the Kastrovouni site. Three residential complexes that were connected to streets have been discovered. The rooms featured mosaic floors, one of them being distinctive in its multiple bands, two red and one with a spiral meander made of azure tesserae that framed a lozenge composed of blue tesserae. This space is identified with an andron, where symposia were hosted, and dates to the Hellenistic period. Underneath the Hellenistic floor survives an earlier pebbly floor with similar ornamentation attesting the long use of the house, from the 4th to the 2nd c. BC. Distinctive is the torso of a naked male statue that was found in second use, incorporated in the wall of a well.

Οικία Ρωμαϊκής περιόδου (Θέση Φλόγα) Στη θέση Φλόγα, κοντά στις παραπάνω οικίες, έχει βρεθεί οικία του 2ου-1ου αι. π.Χ. Ήταν διώροφη, όπως φαίνεται από την κλίμακα που σώζεται στο κέντρο της. Oι παραστάδες και τα κατώφλια των θυρών του ισογείου ήταν μαρμάρινα. O χώρος αυτός διατηρείται σήμερα σε υπόγειο σύγχρονης οικίας.

Roman residence (Floga site) At the Floga site, near the Kastrovouni complexes, a house of the 2nd-1st c. BC has been found. It was a two-storey house, as indicated by the staircase surviving in its centre, with marble door jambs and thresholds on the ground floor. Today, this space is preserved in the basement of a modern house.

1 2

1. Θέση Φλόγα. Εργαστήριο γλυπτικής ελληνιστικών χρόνων. 2. Δωμάτιο του εργαστηρίου με βοτσαλωτό δάπεδο. 3. Κάτοψη ανασκαφής στο οικόπεδο Γλύπτη, Παροικιά (Στ. Τζώρτζη). 1. Floga site. Hellenistic sculpture workshop. 2. Room of the workshop with pebble floor. 3. Plan of the excavated site (St. Tzortzi).

Εργαστήριο γλυπτικής (Θέση Φλόγα)

Sculpture workshop (Floga site)

Στη θέση Φλόγα, πολύ κοντά στην περιοχή των ελληνιστικών οικιών και μέσα στα όρια του αρχαίου τείχους, έχει έρθει στο φως ένα άρτια οργανωμένο εργαστήριο γλυπτικής, στους χώρους του οποίου λειτουργούσε και σχολή νέων γλυπτών.

At close proximity to the Hellenistic residences and within the ancient wall, a fully organized sculpture workshop, where a sculpture school operated, has come to light.

Οι δραστηριότητες στεγάζονταν σε ένα πολύπλοκης κάτοψης οικοδομικό συγκρότημα αποτελούμενο από πολλές ενότητες δωματίων, κάθε μία από τις οποίες προοριζόταν για διαφορετική εργασία. Τα δάπεδα κάποιων δωματίων είναι διακοσμημένα με βότσαλα και μαρμάρινες πολυγωνικές ψηφίδες. Αποκαλύφθηκαν πολλά ημιτελή γλυπτά μικρών διαστάσεων, έργα των μαθητευομένων, καθώς και μεγάλη ποσότητα μαρμαρολατύπης από τη λάξευση του μαρμάρου και την επεξεργασία των γλυπτών. Η απασχόληση μαθητευόμενων στα εργαστήρια ήταν μία ευρέως διαδεδομένη πρακτική, η οποία ικανοποιούσε τόσο τους μαθητευόμενους, οι οποίοι αποκτούσαν επαγγελματική εμπειρία, όσο και τους ιδιοκτήτες των εργαστηρίων, αφού είχαν τη δυνατότητα με ελάχιστο οικονομικό κόστος να καλύψουν πλήθος εργασιών). Αν και κάποια ευρήματα μαρτυρούν τη χρήση του χώρου και πριν την ελληνιστική περίοδο, η περίοδος ακμής του εργαστηρίου τοποθετείται χρονολογικά στα τέλη αυτής (τέλη 2ου αι.π.Χ-αρχές 1ου αι.π.Χ.).

Activities were roofed under a complex of a complicated plan that consisted of numerous room clusters, each intended for a different activity. Some of the floors are ornamented with pebbles and marble, polygonal tesserae. Numerous unfinished sculptures of small dimensions – works of apprentices – have been revealed, as well as a large amount of scrap marble from carvings and sculpture processing. Several small unfinished sculptures, works of apprentices, have been discovered as well as a large amount of scrap marble from marble carving and processing. The employment of apprentices in workshops was a widely spread practice at the time; on the one had apprentices acquired experience and on the other hand workshop owners had various kinds of work done at minimum cost. Even though some of the finds indicate that the site was in use before the Hellenistic period, the heyday of this workshop is placed towards the end of that period (late 3rd c. BC-early 2nd c. BC).

1. Θέση Θόλος. Ο κεντρικός κλίβανος του εργαστηρίου κεραμεικής. 2. Σχεδιαστική κάτοψη του εργαστηρίου κεραμεικής (Γ. Μητσούλης). 3. Βοηθητικοί χώροι του εργαστηρίου κεραμεικής. 1. Tholos site. The main kiln of the pottery workshop. 2. Plan of the pottery workshop (G. Mitsoulis). 3. Ancillary spaces in the pottery workshop.

Εργαστήριο κεραμεικής (Θέση Θόλος)

Pottery workshop (Tholos site)

Στη θέση Θόλος, σε απόσταση 200μ. από το εργαστήριο γλυπτικής, έχει αποκαλυφθεί ένα άρτια οργανωμένο εργαστήριο αγγειοπλαστικής των ελληνιστικών χρόνων (3ος-2ος αι.π.Χ.). Το εργαστήριο αποτελείται από 6 κλιβάνους διαφόρων τύπων και μεγεθών, 2 δεξαμενές για την προετοιμασία του πηλού και βοηθητικούς χώρους. O κεντρικός κλίβανος είναι λιθόκτιστος με διάμετρο 2,5μ. και ύψος 3μ. Στο χώρο του εργαστηρίου εντοπίστηκαν και κατάλοιπα από πρωιμότερες φάσεις, όπως δύο τάφοι της γεωμετρικής περιόδου (8ος αι.π.Χ.) και δωμάτιο οικίας του 5ου αι.π.Χ. με βοτσαλωτό δάπεδο, το οποίο επαναχρησιμοποιήθηκε στο ελληνιστικό εργαστήριο. Κατά την ανασκαφή γειτονικού οικοπέδου ήρθαν στο φως οι χώροι και ενός δεύτερου εργαστηρίου.

At a distance of 200 m from the sculpture workshop, a perfectly organized pottery workshop of the Hellenistic period has been discovered (3rd2nd c. BC) at the Tholos site. It comprises six kilns of various types and sizes, two tanks for the preparation of clay and ancillary spaces. The main kiln is stone built with a diameter of 2.5 m and a height of 3 m. Remains from earlier phases have been also detected, such as two graves of the Geometric period (8th c. BC) and a room that belonged to a house of the 5th c. BC, which had a pebbly floor and was reused in the Hellenistic workshop.

Επειδή τα αρχαία κατάλοιπα βρέθηκαν κάτω από τον κοινοτικό δρόμο, αυτός υπερυψώθηκε και μετράπηκε σε γέφυρα. Επιπλέον, ο ιδιοκτήτης της ανεσκαμμένης έκτασης έκτισε το σπίτι του ακριβώς επάνω από τα αρχαία, με αποτέλεσμα το αρχαίο εργαστήριο να διατηρηθεί σχεδόν στο σύνολό του. Μέχρι σήμερα είναι το μοναδικό σωζόμενο σε τέτοια έκταση εργαστήριο κεραμεικής στις Κυκλάδες και αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα για την δυνατότητα συνύπαρξης αρχαίων και σύγχρονων κατασκευών, η οποία είναι μεν πολλές φορές δύσκολη, όχι όμως και ακατόρθωτη.

As the ancient remains were found underneath the public road, the excavation continued and eventually the road was elevated and transformed into a bridge. Moreover, the owner of the excavated area had the house built above the antiquities and as a result the ancient workshop is maintained almost intact. To date, it is the only pottery workshop surviving to such an extent in the Cyclades and perfectly illustrates coexistence of ancient and modern structures, which may be difficult to achieve but is still possible.

1. Θέση Βίτζι. Το μνημειακό τμήμα του αρχαίου νεκροταφείου με τις ελληνιστικές και ρωμαϊκές σαρκοφάγους. 2. Αρχαίο νεκροταφείο, μαρμάρινα αναθηματικά και επιτύμβια μνημεία του 5ου αι.π.Χ.

1 2

3. Εκθετήριο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με ευρήματα και φωτογραφίες από την ανασκαφή του νεκροταφείου. Στο κέντρο διακρίνονται τα οστά από ταφή αλόγου. 4. Αρχαίο νεκροταφείο, το γεωμετρικό πολυάνδριο. 5. Σχεδιαστική αποτύπωση του εσωτερικού του πολυανδρίου (Στ. Δασκαλάκης). 1. Vitzi site. The monumental section of the ancient cemetery with Hellenistic and Roman sarcophagi. 2. Ancient cemetery, marble votive and grave monuments of the 5th c. BC.

3. Display room of the Ephorate of Antiquities for the Cyclades featuring finds and photos from the cemetery excavation. In the centre, the bones from a horse burial can be seen. 4. Ancient cemetery, the Geometric polyandrion. 5. Drawing of the interior of the polyandrion (St. Daskalakis).

4 5

Τα νεκροταφεία

Cemeteries

Το επίσημο νεκροταφείο (Θέση Βίτζι)

The official cemetery (Vitzi site)

Στη σύγχρονη παραλιακή οδό της Παροικιάς, στη θέση Βίτζι, έχει εντοπιστεί το δημόσιο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα σωζόμενα αρχαία νεκροταφεία στις Κυκλάδες, το οποίο έχει διατηρηθεί και αποτελεί οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο. Εκτός από το τμήμα του νεκροταφείου που είναι ορατό, δεκάδες τάφων έχουν ανασκαφεί και σε παρακείμενα οικόπεδα.

The public cemetery of the ancient city was located at the modern coastal road of Paroikia, at the Vitzi site. One of the greatest and best preserved ancient cemeteries in the Cyclades, it has been restored and operates as an organized archaeological site. Besides the part of the cemetery that can be seen and visited, dozens of graves have been excavated in neighbouring plots.

Τα ευρήματα από την ανασκαφή του νεκροταφείου ρίχνουν φως στη δημογραφική, κοινωνική και οικονομική οργάνωση της αρχαίας πόλης. Η χρήση του χρονολογείται από τον 8ο αι.π.Χ. έως το 2ο αι.μ.Χ. και, όπως συνηθιζόταν στην αρχαιότητα, βρισκόταν έξω από τα τείχη της πόλης. Έχει αποκαλυφθεί μεγάλος αριθμός επιτύμβιων μνημείων και τάφων διαφόρων τύπων (κιβωτιόσχημοι, κεραμοσκεπείς, λακκοειδείς, εγχυτρισμοί, κάλπες, σαρκοφάγοι). Τα παλαιότερα ταφικά σύνολα του νεκροταφείου είναι δύο πολυάνδρια του 8ου αι. π.Χ. Πρόκειται για δύο ορθογώνιες κατασκευές που περιείχαν αμφορείς με τα υπολείμματα της καύσης των νεκρών, τριάντα στο ένα πολυάνδριο και εκατό στο δεύτερο. Οι αμφορείς ήταν περίτεχνα διακοσμημένοι με γεωμετρικά μοτίβα ή εικονιστικές παραστάσεις μάχης και πολλοί από αυτούς ήταν καλυμμένοι με μικρότερα αγγεία (σκύφους ή κύλικες). Μπροστά από το χώρο της ομαδικής ταφής βρέθηκε επιτύμβια στήλη αρχαϊκών χρόνων, ύψους 3μ., η οποία πιθανόν στήθηκε στο δημόσιο σήμα προς ανάμνηση κάποιας μεγάλης πολεμικής νίκης των Παρίων. Στην αρχαϊκή περίοδο οι περισσότερες ταφές γίνονται σε κιβωτιόσχημους τάφους και είναι οργανωμένες σε συστάδες που διαχωρίζονται με χαμηλά τοιχία. Τον 5ο και 4ο αι.π.Χ. οι ταφές γίνονται κυρίως σε τεφροδόχες κάλπες, κεραμοσκεπείς τάφους και λάκκους που σημαίνονται με

The finds from the cemetery excavation shed light to the demographic, social and financial organization of the ancient city. Its use dates from the 8th c. BC to the 2nd c. BC and typically was located outside the city walls. Numerous tomb monuments and graves of various types have been discovered (cist graves, tile-covered graves, shaft graves, jar burials, urns, sarcophagi). The earliest burial assemblages in the cemetery are two polyandria of the 8th c. BC. They are two rectangular structures that contained amphorae with cremation remains, 30 in the first one and 100 in the second. The amphorae featured elaborate geometric motifs or pictorial battle depictions, while many of them were covered with smaller vessels (skyphoi or kylikes). In front of the mass grave a grave stele of the Archaic period has been found. It is 3 m high and was probably erected at the Demosion Sema in memory of some important victory of the Parians. In the Archaic period most of the burials were in cist graves and were organized in clusters that were separated with low walls. In the 5th and 4th c. BC burials were made mostly in ashurns, tile-covered graves and pits marked with grave stelae. One of the most noteworthy grave monuments in the cemetery is a 5th c. BC stele on a stepped pedestal that contained a cinerary

3 4

1, 2. Παροικιά, αρχές 20ου αι. Ανασκαφές του αρχαιολόγου O. Rubensohn σε τμήμα του αρχαίου νεκροταφείου. 3. Παροικιά. Το αρχαίο νεκροταφείο. 4. Μαρμάρινη σαρκοφάγος που βρέθηκε σε ανασκαφή οικοπέδου ιδιώτη δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο του νεκροταφείου. 5. Σχεδιαστική κάτοψη του αρχαίου νεκροταφείου. 1, 2. Paroikia, early 20th c. Part of the ancient cemetery excavated by Ο. Rubensohn. 3. Paroikia. The ancient cemetery. 4. Marble sarcophagus excavated at a private plot next to the archaeological site of the cemetery. 5. Plan of the ancient cemetery.

επιτύμβιες στήλες. Από τα σημαντικότερα ταφικά μνημεία του νεκροταφείου είναι μία στήλη του 5ου αι.π.Χ. επάνω σε βαθμιδωτό βάθρο που περιέκλειε τεφροδόχο αγγείο με την επιγραφή ΝΙΚΩ, το όνομα της νεκρής που αναγράφεται και στις δύο πλευρές του βάθρου. Μαρμάρινες τεφροδόχες κάλπες στις οποίες τοποθετούνταν η τέφρα του νεκρού και έφεραν εγχάρακτο το όνομα αυτού είναι πολύ συνηθισμένες στο νεκροταφείο και μας δίνουν πληροφορίες για πολλά παριανά ονόματα, όπως Τεισικράτης, Παρμενούσης, Αχχιλεύς, Ειρήνη, Αριστόδικος, Μελίνης κ.α. Στην ύστερη ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο οι περισσότερες ταφές, ιδιαίτερα των επιφανέστερων πολιτών, γίνονται σε μαρμάρινες σαρκοφάγους, πολλές από τις οποίες ήταν στημένες πάνω σε βάθρα. Περίτεχνα είναι τα καλύμματα των σαρκοφάγων που συνήθως μιμούνταν στέγη σπιτιού και έφεραν μικρά περίοπτα γλυπτά. Τα μαρμάρινα βάθρα των σαρκοφάγων κοσμούνταν με διάφορες ανάγλυφες παραστάσεις, συνήθως νεκροδείπνων με μορφές ανακεκλιμένες σε κλίνες. Οι ρωμαϊκές σαρκοφάγοι έχουν μεγαλύτερο μέγεθος και χρησιμοποιούνταν για πολλαπλές οικογενειακές ταφές. Έχουν βρεθεί στο δυτικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου, στην αρχική θέση τους, και πιθανότατα μπροστά από αυτές περνούσε δρόμος. Θεωρούνται χαρακτηριστικά προϊόντα των παριανών εργαστηρίων και παρόμοιες έχουν βρεθεί στη Θάσο, την αποικία της Πάρου. Μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές εκτίθενται στην είσοδο του Αρχαιολογικού Μουσείου.

vessel with the inscription NIKΩ, i.e. the name of the deceased that was also engraved on both sides of the pedestal. Marble urns in which the ashes of the deceased were placed and bore his/her name on are common finds in the Parian cemetery and inform us of many Parian names, such as Teisikrates, Parmenousis, Achilles, Irene, Aristodicus, Melinis, etc. In the Late Hellenistic and Roman periods most burials, especially those of prominent citizens, were made in marble sarcophagi, many mounted on pedestals. The covers of the sarcophagi were elaborate, imitating a house roof and often baring small yet prominent sculptures. The marble pedestals of the sarcophagi were ornamented with various relief representations, usually of funeral banquets (nekrodeipnoi) with figures lying on couches. The Roman sarcophagi are larger and served for multiple family burials. They have been found in situ at the western part of the archaeological site and probably there used to be a road in front of them. These sarcophagi are typical of Paros and similar have been discovered on Thasos, a Parian colony. Some of the most characteristic ones are exhibited at the entrance of the Archaeological Museum of Paros.

39 5

1, 2. Θέση Άγιος Παντελεήμων. Ανασκαφή νεκροταφείου με μαρμάρινες σαρκοφάγους και ταφικά μνημεία. 3. Σχεδιαστική αποτύπωση του κυκλικού μνημείου (Στ. Τζώρτζη). 4, 5. Το μαρμάρινο κυκλικό μνημείο πριν και μετά την αποκατάσταση της αρχικής μορφής του (αρχιτ. Χ. Βασιλειάδης) 6. Σχεδιαστική αποτύπωση μαρμάρινων μελών, επιτυμβίων στηλών και ημίεργου κορμού κόρης (Στ. Τζώρτζη). 1, 2. Aghios Panteleimon site. Excavation of cemetery with marble sarcophagi and grave monuments. 3. Drawing of the circular monument (St. Tzortzi). 4, 5. The marble circular monument prior to and after its restoration (architect Ch. Vasileiadis). 6. Drawing of marble components, grave stelae and unfinished torso of a kore (St. Tzortzi).

Άλλοι χώροι ταφής

Other burial sites

Χώροι ταφής έχουν βρεθεί και σε άλλες περιοχές της Παροικιάς, όλοι έξω από το αρχαίο τείχος. Στη θέση Άγιος Παντελεήμων, πολύ κοντά στο επίσημο νεκροταφείο, έχει ανασκαφεί τμήμα νεκροταφείου που ήταν σε χρήση από την αρχαϊκή περίοδο έως και την ύστερη αρχαιότητα.

Burial sites have been detected in other areas of Paroikia, all outside the ancient wall. At the Aghios Panteleimon site, close to the cemetery at Vitzi, part of a cemetery that was in use from the Archaic period to Late Antiquity has been excavated.

Από τα ταφικά μνημεία που έχουν αποκαλυφθεί ξεχωρίζει ένα κυκλικό μνημείο της αρχαϊκής περιόδου. Πρόκειται για κυκλική, βαθμιδωτή κατασκευή, παρόμοια με το αρχαϊκό ταφικό μνημείο του Ολυμπιονίκη Θεαγένη στη Θάσο, την αποικία της Πάρου. Αποτελείται από τρεις βαθμίδες διαμέτρου 3,12μ. (βαθμίδα βάσης) έως 1,90μ. (άνω βαθμίδα) που διαμορφώνονται από 22 μαρμάρινους δουλεμένους λίθους, στην επιφάνεια των οποίων διακρίνονται εγχάρακτες επιγραφές, όπως το όνομα ΚΑΝΩΝ, φαλλικά σύμβολα, οικίσκοι και αποτυπώματα πελμάτων.

Among the grave monuments that have been revealed, distinctive is a circular monument of the Archaic period. It is a round, stepped structure similar to the archaic grave monument on Thasos dedicated to the Olympic champion Theagenes. It consists of three steps, 3.12 m (base)1.90 m (upper step) in diameter formed by 22 marble hewn stones whose surface features inscriptions, such as the name ΚΑΝΩΝ, phallic symbols, house models and foot prints.

Βόρεια του κυκλικού μνημείου εκτείνεται νεκροταφείο υστεροελληνιστικών/ρωμαϊκών χρόνων. Οι περισσότεροι τάφοι είναι κιβωτιόσχημοι, κατασκευασμένοι από μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση και περιέχουν πολλαπλές ταφές. Έχουν βρεθεί δύο ελληνιστικές μαρμάρινες σαρκοφάγοι και δύο μαρμάρινα ταφικά μνημεία κατασκευασμένα από αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση. Στο ίδιο νεκροταφείο βρέθηκαν βάσεις επιτύμβιων στηλών, επιτύμβιες στήλες με ανάγλυφη διακόσμηση και μαρμάρινα τεφροδόχα αγγεία με επιγραφές των ονομάτων των νεκρών. Από τα ευρήματα ξεχωρίζουν ημίεργο άγαλμα ύψους 3 μ., πιθανόν αρχαϊκής κόρης, και μαρμάρινη ενεπίγραφη πλάκα του 4ου-3ου αι.π.Χ. που αναφέρεται στην αγορά χωρίου από το σύλλογο των Σωτηριαστών.

A Late Hellenistic/Roman cemetery stretches north of the circular monument. There are mostly cist-graves in secondary use, made of marble architectural elements, which contain multiple burials. Similarly, two Hellenistic marble sarcophagi and two marble grave monuments made of architectural components have been found in secondary use. Bases of grave stelae with relief decoration as well as marble cinerary vessels with inscribed names of the deceased have been found at the same cemetery. Distinctive is an unfinished 3 m statue, possibly an archaic kore, and a marble inscribed slab of the 4th-3rd c. BC mentioning the purchase of a property by the Sotiriastes society.

1. Θέση Άγιος Παντελεήμων. Το μαρμάρινο άγαλμα της Γοργούς και ο κορμός του γυμνού άνδρα. 2. Μαρμάρινη ενεπίγραφη βάση αρχαϊκού κούρου εντοιχισμένη στον περίβολο του ιερού. 3. Ο αρχαϊκός κούρος εντοιχισμένος στον περίβολο του ιερού. 4. Σχεδιαστική κάτοψη του υπαίθριου ιερού (Στ. Δασκαλάκης). 1. Aghios Panteleimon site. Marble statue of Gorgon and torso of nude male statue. 2. Marble inscribed base of archaic kouros incorporated into the enclosure of the sanctuary. 3. The archaic kouros incorporated into the same enclosure. 4. Plan of the open-air sanctuary (St. Daskalakis). 1

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΙΚΙΑΣ

ARCHAEOLOGICAL SITES IN GREATER PAROIKIA The sanctuaries outside the wall Open-air sanctuary – Thesmophorion

Τα ιερά έξω από το τείχος

An open-air sanctuary approximately 400 sq. m has been found at the Aghios Panteleimon site. It is bordered by a trapezoid enclosure whose first construction phase is placed in the 6th c. BC. The torso of a marble archaic kouros and its marble inscribed base, imitating the shape of a column drum, were found incorporated in a subsequent wall. The name of the deceased, XEΛΩ (Chelonos or Chelonidos) is indicated. Oval structures that contained a thick layer of pyre and bones have been found close to the enclosure, probably remains of votive rituals. Within the sanctuary a marble Gorgon statue has been discovered (first half of the 6th c. BC) which may have been the central acroterion of a temple; another find is the torso of a 5th c. BC statue depicting a nude young male in striding pose. A marble relief came to light nearby. Its dimensions are 1.20 x 0.65 m and it features a representation of a female figure with peplos (second half of 5th c. BC). This relief is part of a votive monument depicting a female ritual procession.

Υπαίθριο ιερό- Θεσμοφόριο Στη θέση Άγιος Παντελεήμων έχει αποκαλυφθεί ένα υπαίθριο ιερό εκτάσεως περίπου 400 τ.μ. Ορίζεται από τραπεζιόσχημο περίβολο, του οποίου η α΄ φάση κατασκευής τοποθετείται στον 6ο αι.π.Χ. Σε μεταγενέστερο τοίχο του βρέθηκαν εντοιχισμένα κορμός μαρμάρινου αρχαϊκού κούρου και η μαρμάρινη ενεπίγραφη βάση του, το σχήμα της οποίας μιμείται σπόνδυλο κίονα. Αναγράφεται το όνομα του νεκρού, ΧΕΛΩ (Χέλωνος ή Χελωνίδος). Κοντά στον περίβολο βρέθηκαν ελλειψοειδείς κατασκευές που περιείχαν παχύ στρώμα πυράς και οστά, πιθανότατα υλικά κατάλοιπα λατρευτικών τελετουργιών. Στο χώρο του ιερού αποκαλύφθηκε το περίφημο άγαλμα της Γοργούς (α΄μισό 6ου αι.π.Χ.) που πιθανότατα ήταν κεντρικό ακρωτήριο ναού, καθώς και κορμός αγάλματοςτου 5ου αι.π.Χ. που παριστάνει γυμνό νέο σε ανοιχτό διασκελισμό. Σε κοντινή απόσταση ήρθε στο φως τμήμα μαρμάρινου αναγλύφου διαστάσεων 1,20x0,65μ., με παράσταση πεπλοφόρου γυναικείας μορφής (β΄μισό του 5 ου αι.π.Χ.). Το ανάγλυφο που αποδίδεται στο γνωστό γλύπτη Αγοράκριτο προέρχεται από αναθηματικό μνημείο με διακοσμητική παράσταση τελετουργικής πομπής γυναικών.

The finds at the sanctuary (Gorgon, pyres, enclosure, relief) indicate that it should be identified with the Thesmophorion, the sanctuary of Demeter and Kore. According to Herodotus, this sanctuary was located on a hill close to the city and Miltiades was wounded there in 489 BC during the Parian siege.

Τα ευρήματα από το ιερό (γοργώ, πυρές, περίβολος, ανάγλυφο) οδηγούν στο συμπέρασμα ότι αυτό πρέπει να ταυτιστεί με το Θεσμοφόριο, το ιερό της Δήμητρας και της Κόρης. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι αυτό βρισκόταν σε λόφο κοντά στην πόλη και ότι εκεί τραυματίστηκε το 489 π.Χ. ο Μιλτιάδης κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Πάρου.

1. Αρχαϊκός κούρος από το ιερό του Απόλλωνα (τέλη 6ου αι.π.Χ., Μουσείο Λούβρου). 2. Σχεδιαστική κάτοψη του Ασκληπιείου (Π. Σούρσος, με βέλος σημειώνονται τα θεμέλια του ναού του Απόλλωνα). 3. Σχεδιαστική αναπαράσταση του ναού του Πυθίου Απόλλωνα (Μ. Schuller). 4. Παροικιά, αρχές 20ου αι. Ανασκαφές του Ο. Rubensohn στο Ασκληπιείο και το Πύθιο.

1. Archaic kouros from the sanctuary of Apollo (late 6th c. BC, Louvre Museum). 2. Plan of the Asclepeion (P. Sursos, marked with arrow the foundations of the Apollo temple). 3. Drawn representation of the temple at the sanctuary of Apollo Pythius (Μ. Schuller). 4. Paroikia, early 20th c. Excavations at Asclepeion and Pythion by O. Rubensohn.

Ιερό Πυθίου Απόλλωνα (Θέση Αγία Άννα)

Sanctuary of Apollo Pythius (Aghia Anna site)

O Rubensohn ανέσκαψε στις αρχές του 20ου αι. δύο ιερά στη θέση Αγία Άννα, το ένα ήταν αφιερωμένο στο θεό-ιατρό Ασκληπιό και το δεύτερο στον Πύθιο Απόλλωνα. Βρίσκονται έξω από τα τείχη της αρχαίας πόλης, σε πλάτωμα λοφίσκου με απρόσκοπτη θέα προς το λιμάνι.

In the early 20th c. Rubensohn excavated two sanctuaries at the Aghia Anna site; one dedicated to the god and physician Asclepius, and the other to Apollo Pythius. Both are located outside the ancient city walls on the plateau of a hillock with unobstructed view of the harbour.

Το ιερό του Απόλλωνα ιδρύθηκε στην αρχαϊκή περίοδο, όπως αποδεικνύει η εύρεση ενός αρχαϊκού κούρου και μαρμάρινου κυβόλιθου με παραστάσεις του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια και λίγα αρχιτεκτονικά μέλη από το μεταγενέστερο ναό του 4ου αι.π.Χ. Ο ναός αυτός καταστράφηκε κατά την επιδρομή του Φιλίππου Ε΄ (202/201 π.Χ.) και τα αρχιτεκτονικά μέλη του χρησιμοποιήθηκαν στην ενίσχυση του τείχους της πόλης.

From Apollo’s sanctuary only the foundations and a few architectural components of the 4th c. BC temple survive. The sanctuary operated already from the Archaic period, as indicated by the discovery of an archaic kouros and a marble cut block with representations of Apollo and Artemis. The temple was laid waste over the raid by Philip V (202/201 BC), so that its architectural components could be used to strengthen the city wall.

Ιερό Ασκληπιού (Θέση Αγία Άννα)

Sanctuary of Asclepius (Aghia Anna site)

Το ιερό του Ασκληπιού βρίσκεται στο πλάτωμα πάνω από το Πύθιο. Ιδρύθηκε τον 4ο αι.π.Χ. κοντά σε πηγή, καθώς το νερό ήταν απαραίτητο για τα τελετουργικά δρώμενα. Σε επίπεδο χώρο διαστάσεων 45x15 μ. κτίστηκε ένα ορθογώνιο κτίριο δωρικού ρυθμού με στοές. Στο εσωτερικό του βρισκόταν ο βωμός και διάφοροι βοηθητικοί χώροι, ενώ κοντά στην πηγή δύο ημικυκλικές εξέδρες, η μία κτισμένη από μάρμαρινες πλάκες.

The sanctuary of Asclepius is located on the plateau over the Pythion. It was established in the 4th c. BC close to a spring, as water was essential for ritual proceedings. It was a rectangular building of Doric order with stoas, built on level ground. In the interior were various ancillary spaces, the altar in the centre, while close to the spring were two semi-circular platforms, one built of marble slabs.

1. Ο λόφος του Δηλίου. Στο βάθος το λιμάνι της Παροικιάς. 2, 3. Ο ναός του ιερού του Δηλίου Απόλλωνα και της Άρτεμης. 4.Σχεδιαστική αναπαράσταση του ναού (M. Schuller). 5.Σχεδιαστική αναπαράσταση του εσωτερικού του ναού με το λατρευτικό άγαλμα της Άρτεμης (M. Schuller).

1. The hill of the Delion. In the background, the port of Paroikia. 2, 3. The temple of Delian Apollo and Artemis. 4. Drawn representation of the temple (M. Schuller). 5. Drawn representation of temple interior and votive statue of Artemis (M. Schuller).

2 3

Ιερό Δηλίου Απόλλωνα και Άρτεμης Σε κορυφή λόφου βόρεια της Παροικιάς βρίσκεται το ιερό του Δηλίου Απόλλωνα και της Άρτεμης που πρώτος ανέσκαψε ο Ο. Rubensohn. Tο ιερό ιδρύθηκε στη Γεωμετρική περίοδο (9ος-8ος αι.π.Χ.) και αρχικά είχε απλή μορφή: ένας περίβολος περιέκλειε βραχώδες έξαρμα και το βωμό για τις λατρευτικές θυσίες. Η επιλογή της θέσης του ναού δεν είναι τυχαία, αφού από το πλάτωμά του οι πιστοί μπορούσαν να βλέπουν τη Δήλο, το ιερό νησί του Απόλλωνα. Στα τέλη του 6ου αι.π.Χ/ αρχές 5ου αι.π.Χ. κτίστηκε στο ίδιο σημείο μαρμάρινος ναός διαστάσεων 9,50μ.x6μ. με σηκό και πρόναο με δύο κίονες στην πρόσταση. Είχε αετωμετική στέγη, από την οποία σώζονται τα περίτεχνα μαρμάρινα ακρωτήρια. Προστατευόταν από περίβολο που περιέκλειε και το βωμό. Μέσα στο ναό ήταν στημένο το υπερφυσικού μεγέθους λατρευτικό άγαλμα της Άρτεμης, ύψους 2,74 μ. που χρονολογείται στο 490-480 π.Χ. Αφού συνετέθη από δεκάδες μικρών θραυσμάτων, εκτίθεται μαζί με την βάση του στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πάρου. Στα πολυπληθή αναθήματα που βρέθηκαν στο ιερό περιλαμβάνονται περίτεχνα αγγεία, πήλινα ειδώλια και προτομές, ελεφαντοστέινα αντικείμενα, κοσμήματα, σκαραβαίοι κ.α.

Sanctuary of Delian Apollo and Artemis The sanctuary of Delian Apollo and Artemis – that was first excavated by Ο. Rubensohn – is located at the top of the hill north of Paroikia. It was established in the Geometric period (9th-8th c. BC) and initially it was very simple: an enclosure surrounded a rocky knoll that served as an altar for votive sacrifices. The location was not a random choice; from the plateau visitors could see Delos, the sacred island of Apollo. In the late 6th/early 5th c. BC a marble temple (9.50 x 6 m) was erected at the same place; it featured a cella and a pronaos with two columns at the porch. It had a pedimental roof whose elaborate marble acroteria survive. It was protected by an enclosure that surrounded the altar as well. In the temple was the colossal votive statue of Artemis (2.74 m height) dating to 490-480 BC. After dozens of fragments were put together, the statue is now exhibited along with its base at the Archaeological Museum of Paros. Among the numerous votive offerings that have been found at the sanctuary are elaborate vessels, clay figurines and busts, ivory objects, jewellery, scarabs, etc.

1. Αρχαϊκό ιωνικό κιονόκρανο από το μνημείο του Αρχίλοχου (6ος αι.π.Χ.). Φέρει επιγραφή του 4ου αι.π.Χ. που αναφέρει τον αναθέτη Δόκιμο, γιο του Νεοκρέοντος. 2, 3. Τρεις Εκκλησιές. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της παλαιοχριστικής βασιλικής και των μεταβυζαντινών εκκλησιών. 4. Σχεδιαστική κάτοψη της βασιλικής (μαύρο χρώμα) και των μεταβυζαντινών εκκλησιών (κόκκινο χρώμα). 1. Archaic Ionic capital from Archilochus’ monument (6th c. BC). It bears an inscription of the 4th c. BC mentioning Dokimos, son of Neokreon, as the dedicator. 2, 3. Treis Ekklesies. Architectural remains of an Early Christian basilica and of Post-Byzantine churches. 4. Plan of the basilica (in black) and of Post-Byzantine churches (in red).

Ηρώον Αρχίλοχου Θέση Τρεις Εκκλησιές

Heroon of Archilochus Treis Ekklesies site

Στην περιοχή Έλητας, στα ανατολικά της Παροικιάς, βρέθηκαν από τον Ν. Κοντολέοντα τη δεκαετία του 1950 ενεπίγραφες πλάκες από μνημείοηρώο αφιερωμένο στον ποιητή Αρχίλοχο, που γεννήθηκε και έζησε στην Πάρο τον 7ο αι. π.Χ. Ο Αρχίλοχος έγραψε ύμνους, ελεγείες και ποιήματα για τις στρατιωτικές περιπέτειες του, τη καθημερινή ζωή του στην Πάρο και τον έρωτα. Οι Πάριοι τίμησαν μετά θάνατοντον σπουδαίο ποιητή κτίζοντας ένα λατρευτικό μνημείο προς τιμήν του, το Αρχιλόχειο, και κόβοντας νόμισμα με τον Αρχίλοχο (τετράδραχμο τέλη του 3ου/α΄μισό 2ου αι.π.Χ.). Στις πλάκες που φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πάρου αναφέρεται ότι το Αρχιλόχειο ιδρύθηκε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. από τον παριανό Μνησιέπη, μετά από χρησμό του μαντείου των Δελφών. Δύο αιώνες αργότερα, τον 4ο αι.π.Χ., ο Σωσθένης, απόγονος του Μνησιέπη, επισκεύασε το ηρώο και έκτισε νέο μνημείο διακοσμημένο με ανάγλυφες εικονιστικές παραστάσεις από τη ζωή του Αρχίλοχου.

East of Paroikia, at the Elitas area, inscribed slabs of a heroon were found by N. Kontoleon in the 1950’s. They were dedicated to poet Archilochus, who was born and lived on Paros (7th c. BC) and wrote elegies and poems that recite his life as a warrior, his daily life on Paros, as well as hymns on love. The Parians honored Archilochus as a hero by dedicating a monument to his worship (late archaic period) and by cutting currencies with his figure (late 3rd c. BC).

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις το ηρώο βρισκόταν στη θέση Τρεις Εκκλησιές της περιοχής Έλητας. Στη θέση αυτή βρίσκονται τα ερείπια μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 6ου/7ου αι. μ.Χ. και άλλων τριών εκκλησιών της μεταβυζαντινής εποχής. Η βασιλική ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα. Για την ανοικοδόμησή της χρησιμοποιήθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη από μνημεία της αρχαιότητας. Κάποια από αυτά πρέπει να αποδοθούν στο λατρευτικό κτίσμα του Αρχιλόχειου.

According to all indications, the heroon was located at the site of the Treis Ekklesies in the Elitas area, on the modern road to Naousa. At this site there are also remains of a large Early Christian basilica of the 6th/7th c. AD and of three other churches of the Post-Byzantine era. The basilica is three-aisled with a narthex. The aisles were separated by marble columns, and architectural elements from ancient monuments were used for its construction. Some of them belonged to the Archilocheion.

1, 2. Μαρμάρινα αναθηματικά πλακίδια, αφιερώματα στη θεά Ειλειθυία. 3. Λόφος Κούναδου. Υπαίθριο ιερό Ειλειθυίας και Αφροδίτης. 4. Κριός. Το αψιδωτό οικοδόμημα. 5. Κριός. Σχεδιαστική κάτοψη και τομή του αψιδωτού οικοδομήματος (K. Μuller). 6. Μαραπάς. Σχεδιαστική κάτοψη του υπαίθριου χώρου λατρείας. 1, 2. Marble votive plates dedicated to goddess Eileithyia. 3. Kounados hill. Open-air sanctuary of Eileithyia and Aphrodite. 4. Krios. Apsidal construction. 5. Plan and section of the apsidal construction (K. Μuller). 6. Marapas. Plan of the open-air place of worship.

Υπαίθριο ιερό (Θέση Μαραπάς)

Open-air sanctuary (Marapas site)

Στη θέση «Μαραπάς», στα δυτικά του Δηλίου, έχει εντοπιστεί ένας υπαίθριος χώρος λατρείας. Πρόκειται για βραχώδες πλάτωμα, διαστάσεων 2,5x2μ., πάνω στο οποίο υπάρχουν χαραγμένα σε πυκνή διάταξη ζεύγη πελμάτων. Μπορούν να ερμηνευθούν ως αποτυπώματα ποδιών των πιστών που έρχονταν να προσευχηθούν στα ιερά και απαθανατίζαν με τον τρόπο αυτό την επίσκεψή τους.

An open-air sanctuary has been found at the site of Marapas, west of the Delion. It is a small plateau (2.5 x 2 m) which bears pairs of feet carved in dense arrangement. The presence of carved feet is usual on Paros; they can be interpreted as believers’ footprints who visited the sanctuaries for prayers and by carving their footprints they immortalized their visit.

Υπαίθρια ιερά στο λόφο του Κούναδου

Open-air sanctuaries on Kounados hill

Στο λόφο του Κούναδου, κοντά στο εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, βρέθηκε επιγραφή στην οποία αναφέρεται η λατρεία του Διός Υπάτου. Δυτικά του Προφήτη Ηλία, σε έξαρμα του φυσικού βράχου, υπήρχε υπαίθριος χώρος λατρείας της Ειλειθυίας, προστάτιδας θεάς της γονιμότητας και του τοκετού. Έξω από μια σπηλιά σώζονται χαραγμένα στο βράχο γυναικεία πέλματα, ενώ βρέθηκαν και πολλά ενεπίγραφα αναθηματικά ανάγλυφα με ευχές και παρακλήσεις γυναικών προς τη θεά. Στην ίδια περιοχή υπήρχε υπαίθριο ιερό αφιερωμένο στην Αφροδίτη, όπως μαρτυρά σχετική επιγραφή.

On Kounados hill, close to the small church of Prophet Elias, an inscription has been found providing details about the cult of Zeus Hypatos. West of the church, on a rocky height, there was an open-air sanctuary of Eileithyia, goddess of fertility and labour. Outside a cave survive carvings of female feet, as well as numerous inscribed votive reliefs with prayers and requests of women to the goddess. There used to be an open-air sanctuary dedicated to Aphrodite in the same area, as attested by an inscription.

Αψιδωτό oικoδόμημα (Περιοχή Κριός) Στην περιοχή Κριός, απέναντι από το λιμάνι της Παροικιάς, σώζεται αψιδωτό οικοδόμημα μήκους 23μ., πλάτους 8,40μ. και ύψους 6μ. Η πρόσοψή του έχει καταρρεύσει. Η ανατολική αψιδωτή πλευρά του είναι ενσωματωμένη μέσα στο βράχο. Στο άνω μέρος αυτής σχηματίζεται ένα είδος εξέδρας για την κατασκευή της οποίας έχουν χρησιμοποιηθεί εννέα μαρμάρινα έδρανα από το αρχαίο βουλευτήριο της Πάρου, του 4ου αι.π.Χ. Το κτίριο πιθανόν λειτουργούσε ως νυμφαίο ή ωδείο της ύστερης αρχαιότητας. 5

Apsidal building (Krios area) In the area of Krios, opposite the port of Paroikia, survives an apsidal construction of 23 m length, 8.40 m width, and 6 m height. Its façade has collapsed and its eastern apsidal side is incorporated in the rock. The upper part of this side forms a sort of platform that has been constructed with nine marble benches of the 4th c. BC from the ancient bouleuterion of Paros. This building was probably used as a nymphaeon or an odeon of Late Antiquity.

1. Σχεδιαστική κάτοψη των υπογείων στοών των αρχαίων λατομείων στο Μαράθι (Μ. Κορρές). 2. Το ανάγλυφο των Νυμφών (4ος αι.π.Χ.) στην είσοδο της νότιας στοάς των λατομείων. 3. Χαρακτικό του 18ου αιώνα με το ανάγλυφο των Νυμφών. 4. Μαράθι, εργοστάσιο κοπής μαρμάρου, του 19ου αιώνα. 5. Υπόγεια στοά των λατομείων στο Μαράθι. 1. Plan of underground galleries at the ancient quarries at Marathi (Μ. Korres). 2. The relief of the Nymphs (4th c. BC) at the entrance of the south gallery of the quarries. 3. 18th century carving of the relief of the Nymphs. 4. Marble factory of the 19th century at Marathi. 5. Underground gallery at the Marathi quarries.

6 2

3 4

Αρχαία λατομεία (Θέσεις Μαράθι και Λάκκοι)

Ancient quarries (Marathi and Lakkoi sites)

Στο Μαράθι βρίσκονται τα αρχαία λατομεία μαρμάρου, της περίφημης παρίας λίθου. Στην αρχαιότητα ονομαζόταν λυχνίτης, είτε λόγω της διαφάνειάς του είτε επειδή η εξόρυξή του γινόταν με τη βοήθεια λυχναριών. Ήδη από τον 6ο αι.π.Χ. γινόταν εντατική εκμετάλλευση των κοιτασμάτων μαρμάρου και συστηματική εξαγωγή του σε όλη τη Μεσόγειο, αφού ήταν η πιο περιζήτητη πρώτη ύλη για την κατασκευή ναών, μνημείων και αγαλμάτων. Σήμερα σώζονται τρεις είσοδοι των αρχαίων στοών των λατομείων. Στην είσοδο της νότιας στοάς υπάρχει ανάγλυφο αφιερωμένο στις Νύμφες με παραστάσεις των θεών του Ολύμπου και την επιγραφή ΑΔΑΜΑΣ ΝΥΜΦΑΙΣ ΕΠΟΙΗΣΕ (350-325 π.Χ.). O υπόγειος χώρος του λατομείου έχει μήκος 190μ., πλάτος 50-120μ. και ύψος περίπου 3μ. Στο εσωτερικό του έχουν αφεθεί κατά διαστήματα πεσσοί από άτμητο πέτρωμα, απαραίτητοι για τη συγκράτηση της οροφής. Η προσπέλαση στους χώρους λατόμευσης γινόταν μέσω πολύ στενών διόδων λόγω των απορριμμάτων της εκμετάλλευσης που αφήνονταν μέσα στις στοές.

The ancient marble quarries of the renowned Paria lithos (Parian stone) were located at the site of Marathi. In Antiquity this stone was called lychnitis, either because of its lucidity or because it was quarried by lamplight (lychnos means lamp). Already from the 6th c. BC there was intensive exploitation of marble deposits and systematic export throughout the Mediterranean, as it was the most sought after raw material for the construction of temples, monuments and statues. Today three entrances to the galleries of the quarries survive. At the entrance to the south gallery is a relief dedicated to the Nymphs featuring representations of Olympian gods and the inscription ΑΔΑΜΑΣ ΝΥΜΦΑΙΣ ΕΠΟΙΗΣΕ (350-325 BC). The underground space of the quarries was 190 m long, 50-120 m wide and approximately 3 m high. In the interior, pillars of uncut rock support the roof. The quarrying spaces were accessed through narrow passages due to the waste that was left in the galleries.

Στα νεώτερα χρόνια η εξόρυξη μαρμάρου γνώρισε άνθιση τον 18ο και 19ο αι. Μετά την Επανάσταση τη διαχείρηση των λατομείων ανέλαβε η Γαλλική Εταιρεία Μαρμάρου (1844-1877) και στη συνέχεια η Βελγική Εταιρεία Μαρμάρου. Η τελευταία έκτισε νέες εγκαταστάσεις, κατασκεύασε σιδηροδρομική γραμμή και έκοψε νόμισμα για τις συναλλαγές της. Από το 1881 η εκμετάλλευση των λατομείων πέρασε στα χέρια της Ελληνικής Εταιρείας Μαρμάρων της Πάρου. Σήμερα ο χώρος των λατομείων αποτελεί μνημείο βιομηχανικής αρχαιολογίας.

In modern times, marble quarrying flourished in the 18th and 19th centuries. After the Greek Revolution, the French Marble Company undertook the exploitation of the quarries (18441877) and then the Belgian Marble Company took over. The latter built new installations, constructed a railroad and issued money for its transactions. Since 1881 the Hellenic Paros Marble Company undertook the exploitation of the quarries. Today the quarries are a monument of industrial archaeology.

Στην κοντινή θέση Λάκκοι υπάρχει άλλο ένα αρχαίο λατομείο όπου γινόταν επιφανειακή λατόμευση μαρμάρου. Εδώ βρέθηκε μαρμάρινη στήλη με την επιγραφή ΟΡΟΣ ΠΟΛΕΩΣ που σήμανε τα όρια της πόλης.

At the nearby site of Lakkoi there is an ancient quarry for surface marble quarrying. A marble stele has been found there with the inscription ΟΡΟΣ ΠΟΛΕΩΣ, meaning the boundaries of the city.

1. Αμπελάς, θέση Παλαιόπυργος. Ελληνιστικός πύργος. 2. Μαρμάρινο καθιστό άγαλμα θεάς σε θρόνο που βρέθηκε κοντά στο Άσπρο Χωριό. Πιθανότατα αναπαριστά την Άρτεμη (490-480 π.Χ.). 3. Μάρμαρα. Όρος ιερού εντοιχισμένος στο κατώφλι της Παναγίας Σεπτεμβριανής. 4. Χαλάσματα. Θεμέλια μεγάλου οικοδομήματος. 1. Ampelas, Palaiopyrgos site. Hellenistic tower. 2.Marble enthroned statue of goddess – possibly Artemis – that was found near Aspro Chorio (490-480 BC). 3. Marmara. Boundary stone from sanctuary incorporated in the threshold of Panagia Septemvriani church. 4. Chalasmata. Foundations of ancient building.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΝΗΣΙ Άσπρο Χωριό Στα δυτικά του Άσπρου Χωριού, στη νότια πλευρά της Πάρου, σώζεται εντοιχισμένη σε βυζαντινό εκκλησάκι ενεπίγραφη βάση αγάλματος αφιερωμένου στην Άρτεμη. Στην ίδια περιοχή το 1885 είχε βρεθεί αρχαϊκό άγαλμα υπερφυσικού μεγέθους που αναπαριστά θεά καθισμένη σε θρόνο.

Μάρμαρα Στη θέση Μάρμαρα, ανατολικά από το χωριό Τσιμπίδο, πιθανολογείται η ύπαρξη ναού της κλασικής περιόδου (5ος-4ος αι.Χ.). Κοντά στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και Αγ. Νικολάου (Πέρα Παναγιά) έχουν εντοπιστεί σπόνδυλοι μαρμάρινων δωρικών κιόνων, ενώ στο κατώφλι της είναι εντοιχισμένη μαρμάρινη στήλη με την επιγραφή ΗOΡOΣ / ΤO ΙΕΡO (όρος ιερού).

Παλαιόπυργος Ανατολικά της Νάουσας, στο δρόμο προς τον Αμπελά, υπάρχει κυκλικός πύργος της ελληνιστικής περιόδου. Έχει διάμετρο 8,5μ., σωζόμενο ύψος 2μ. και είναι επιμελώς κτισμένος με ορθογωνισμένους λίθους επάλληλα τοποθετημένους σε σχεδόν ισοϋψείς σειρές. Στην αρχαιότητα τέτοιοι πύργοι είχαν πολλαπλές χρήσεις (προστασία κατοίκων περιοχής, αποθήκευση σοδειάς, παρατηρητήρια, μετάδοση σημάτων επικοινωνίας).

Χαλάσματα Στη θέση Χαλάσματα, κοντά στη Νάουσα, έχουν εντοπιστεί τα ερείπια λιθόκτιστου οικοδομήματος, διαστάσεων 11,10μ.x7,50μ. Πιθανότατα ανήκει σε ιερό, αφού εκεί βρέθηκε επιγραφή που αναφέρει τη Δήμητρα Καρποφόρο.

OTHER ARCHAEOLOGICAL SITES ON THE ISLAND Aspro Chorio West of Aspro Chorio, in the south of Paros, an inscribed base of a statue dedicated to Aphrodite survives incorporated on the wall of a small Byzantine church. In the same area, an oversized archaic statue was discovered in 1885 depicting a goddess seated on a throne.

Marmara At the site of Marmara, east of Tsimpido village, it is likely that a temple of the Classical period exists (5th-4th c. BC). Near the church of the Assumption of Virgin Mary and of Saint Nicolas (Pera Panagia) drums of marble Doric columns have been found, while a marble stele bearing the inscription ΗOΡOΣ / ΤO ΙΕΡO was found incorporated on the threshold.

Palaiopyrgos East of Naousa, on the road to Ampelas, there is a circular tower of the Hellenistic period. With diameter 8.5 m and surviving height 2 m, the tower is carefully built with rectangular stones placed in successive rows of nearly same height. Such towers served multiple purposes in antiquity (protection of inhabitants of the area, storage of produce, watch towers, transmission of communication signals).

Chalasmata Remains of a stone-built construction (11.10 m x 7.50 m) have been detected at the Chalasmata site, close to Naousa. It was probably part of a sanctuary as an inscription mentioning Demeter Karpophoros has been found there.

1. Σχεδιαστική κάτοψη των αρχαίων καταλοίπων στο νησί Οικονόμου (Κ. Φωτίου). 2. Θεμέλια ορθογωνίου οικοδομήματος στην Καργαδούρα. 1. Plan of ancient remains on the Oikonomou Islet (Κ. Fotiou). 2. Foundations of rectangular building at Kargadoura.

Καργαδούρα

Kargadoura

Στο βορειοανατολικό άκρο της Πάρου, στη χερσόνησο Καργαδούρα, είναι ορατά τα θεμέλια μεγάλου οικοδομήματος διαστάσεων 32,15μ.x34,30μ κτισμένου από πωρόλιθους. Κοντά σε αυτό υπάρχει άλλο ένα μικρότερο κτίριο διαστάσεων 10,85μ. x27,20μ. Η περιοχή δεν έχει ανασκαφεί. Από τα επιφανειακά ευρήματα τα κτίσματα χρονολογούνται στους αρχαϊκούς-κλασικούς χρόνους.

At the northeastern edge of Paros, at the Kargadoura promontory, the foundations of a large building (32.15 m x 34.30 m) constructed of porous stone can be seen. Nearby is a smaller building (10.85 m x 27.20 m). The area has not been excavated, but surface finds are dated to the Archaic-Classical periods.

Νησί Φιλίζι Το νησάκι Φιλίζι (ή Φιλίδι) βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Πάρου, κοντά στον Ξιφάρα. Κατά την αρχαιότητα ήταν ενωμένο με τη στεριά. Στο ανατολικό τμήμα του έχουν εντοπιστεί ερείπια αρχαίων κτισμάτων, τα οποία δεν έχουν ανασκαφεί.

Νησί Οικονόμου

Filizi Islet The islet Filizi (also known as Filidi) is located off northeastern Paros, close to Xifaras, and in antiquity it was connected to the land. Ruins of ancient buildings have been detected at its eastern part but have not been excavated.

Oikonomou Islet

Βρίσκεται στον ανατολικό μυχό του κόλπου της Νάουσας και επικοινωνεί με λωρίδα αμμώδους ξηράς με την απέναντι ακτή. Στο νησί έχει εντοπιστεί οχυρωμένος οικισμός. Το τείχος του σώζεται έως ύψος 1μ. Διακρίνονται θεμέλια πολλών οικοδομημάτων, μεταξύ αυτών και ενός αψιδωτού. Πιθανότατα χρονολογούνται στη γεωμετρική και αρχαϊκή περίοδο. Απέναντι από το νησί, στον όρμο της Λάγκερης, είναι ορατά κανάλια λαξευμένα στο βράχο που συνεχίζονται μέσα στη θάλασσα. Αντίστοιχα κανάλια έχουν εντοπιστεί στο Δρυό, το Ρεματονήσι, το Φιλίζι. Πιθανότατα ταυτίζονται με λιμενικές εγκαταστάσεις. Στη Λάγκερη έχουν βρεθεί και συστάδες Πρωτοκυκλαδικών τάφων (3η χιλ.π.Χ.) λαξευμένων στο βράχο.

This islet is situated at the far end of Naousa bay and is connected to the coast across with a narrow stretch of sandy land. A fortified settlement has been detected with its wall surviving to 1 m. The foundations of numerous buildings can be seen, including an apsidal one; these probably date to the Geometric and Archaic periods. Across the island, in the Lagkeri bay, one can see channels cut through the natural rock continuing into the sea. Similar channels have been detected at Dryos, Rematonisi and Filizi, and are probably identified with port facilities. On the coast of Lagkeri bay, right across Oikonomou islet, Early Cycladic graves have been found looted.

Άγιος Ιωάννης Δέτης

Aghios Ioannis Detis

Στον κόλπο της Νάουσας, σε λόφο δυτικά της μονής του Αγίου Ιωάννη Δέτη, έχουν αποκαλυφθεί ορθογώνια κτίσματα θεμελιωμένα στο βράχο. Χρονολογούνται στην ύστερη γεωμετρική περίοδο (8ος αι.π.Χ.).

In the Naoussa bay, on a hill west of the monastery of Saint John Detis, rectangular buildings founded on the natural rock have been revealed, dating to the Late Geometric period (8th c. BC).

1. Ο κόλπος των Κουκουναριών στη βόρεια πλευρά του νησιού. 2. Η Μυκηναϊκή ακρόπολη στις Κουκουναριές. 1. The Koukounaries bay at the northern part of the island. 2. The Mycenaean citadel at Koukounaries.

Κουκουναριές

Koukounaries

Επάνω σε βραχώδη και δύσβατο λόφο στη θέση Κουκουναριές, στα νοτιοδυτικά του κόλπου της Νάουσας και σε σημείο στρατηγικό για τον έλεγχο αυτού, έχουν ανασκαφεί σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που μαρτυρούν τη κατοίκηση στη θέση από την ύστερη νεολιθική έως και την αρχαϊκή περίοδο. Οι αρχαιότητες εντοπίζονται σε τρία επίπεδα, στο άνω, στο μεσαίο και στο κάτω πλάτωμα του λόφου. Κατά τους ανασκαφείς η φάση ακμής της θέσης είναι η ύστερη Μυκηναϊκή περίοδος (ΥΕΙΙΙΓ φάση, αρχές 12ου αι. π.Χ.), όταν στο άνω πλάτωμα κτίζεται μεγάλο οικοδομικό συγκρότημα με ηγεμονικό χαρακτήρα (μέγαρο). Στη νότια πλευρά του λόφου σώζονται αναλήμματα και τα κυκλώπεια τείχη της ακρόπολης. Το συγκρότημα αποτελείται από δύο κεντρικές πτέρυγες που οργανώνονται σε μικρότερα δωμάτια και διαδρόμους. Στις υπόγειες αποθήκες βρέθηκαν πολλά αγγεία, πλήθος χάλκινων όπλων και εργαλείων. Στα τέλη του 12 ου αι.π.Χ. το κεντρικό συγκρότημα καταστράφηκε βίαια από πυρκαγιά. Στους υπόγειους χώρους του βρέθηκαν σκελετοί ανθρώπων που πιθανόν εγκλωβίστηκαν από την φωτιά μαζί με ζώα και άλογα.

Southwest of the Naousa bay, at a strategic point that allowed control of the bay, at the Koukounaries site, important archaeological remains have been excavated indicating habitation from the Late Neolithic to the Archaic period. Antiquities have been detected on three levels of a rocky hill that is hard to pass through: the upper, middle and lower plateaus. The site reached its heyday in the Late Mycenaean period (LHΙΙΙC phase, early 12th c. BC), when a large building complex (megaron) was established. Retaining walls and the cyclopean walls of the citadel survive at the south part of the hill. The complex consists of two main wings that are organized in smaller rooms and corridors. The underground storage rooms contained numerous vessels, and a plethora of bronze weapons and tools. Towards the end of the 12th c. BC the central complex was burnt down. Skeletons of humans who were probably trapped by the fire along with horses and other animals have been found in its underground spaces.

Η ακρόπολη επανακατοικήθηκε στη Γεωμετρική περίοδο (10ος – 8ος αι.π.Χ.). Τα ευρήματα μαρτυρούν τις σχέσεις των κατοίκων της με την Αττική. Ο γεωμετρικός οικισμός εγκαταλείφθηκε στα τέλη του 8ου αι.π.Χ., ίσως λόγω σεισμού. Στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια (700-650 π.Χ.) στο μεσαίο πλάτωμα του λόφου ιδρύθηκε οικισμός με πυκνό πολεοδομικό ιστό οικιών, δρόμων και δημόσιων χώρων. Γύρω στο 700 π.Χ. χρονολογείται η ανέγερση ναού αφιερωμένου στην Αθηνά. Σε μικρή απόσταση από αυτόν βρίσκεται κτίριο που οι ανασκαφείς ερμηνεύουν ως ÇΚτίριο των Συναθροίσεων». Ο αρχαϊκός οικισμός των Κουκουναριών εγκαταλείφθηκε στα μέσα του 7ου αι.π.Χ., ωστόσο ο ναός της Αθηνάς συνέχισε να χρησιμοποιείται ως και τον 3ο αι.π.Χ.

The citadel was reinhabited in the Geometric period (10th–8th c. BC). The finds attest to the relationships of the inhabitants with Attica. The Geometric settlement was abandoned at the end of the 8th c. BC, perhaps due to an earthquake. At the Early Archaic years (700-650 BC) a settlement was established on the middle plateau of the hill with a dense urban fabric including houses, streets and public spaces. The foundation of a temple dedicated to Athena is dated circa 700 BC. At a short distance from the temple is a building referred to by the excavators as a “Building for Assemblies”. The archaic settlement of Koukounaries was abandoned in the mid-7th c. BC; however, the temple of Athena was still in use until the 3rd c. BC.

1, 3. Αρχαία μαρμάρινα μέλη στο ναό της Εκατονταπυλιανής. 2. Το παλαιοχριστιανικό βαπτιστήριο στην Εκατονταπυλιανή (4ος αι.μ.Χ.). 4. Το συγκρότημα της Καταπολιανής (λήψη από ΝΑ). 1, 3. Ancient marble components in the Ekatontapyliane church. 2. The Early Christian baptistery in Ekatontapyliane (4th c. AD). 4. The Katapoliane complex (view from SE). 4

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ Παναγία Eκατoνταπυλιανή

BYZANTINE MONUMENTS Panagia Ekatontapyliane

Η εκκλησία της Παναγίας Εκατονταπυλιανής (ή Καταπολιανής) είναι από τα σημαντικότερα χριστιανικά μνημεία των Κυκλάδων. Και οι δύο ονομασίες του ναού έχουν παράλληλη χρήση από τα μέσα του 16ου αι. Η μία ονομασία προέρχεται πιθανότατα από το τοπωνύμιο Κατάπολα, ενώ η δεύτερη συνδέεται με παραδόσεις για την ύπαρξη 100 πυλών.

The church of Panagia Ekatontapyliane (also known as Katapoliane) is one of the most important Christian monuments in the Cyclades. Both names of the church were used from the mid16th c. The former is related to traditions for the existence of 100 gates (ekato pylai) in the temple, while the latter probably originates from the toponym Katapola.

Ο πρώτος ναός ανεγέρθηκε τον 4ο αι.μ.Χ. από τον Μ. Κωνσταντίνο. Ανήκε στον τύπο της σταυροειδούς τρίκλιτης βασιλικής και ήταν ξυλόστεγος. Την ίδια περίοδο χρονολογείται και το βαπτιστήριο, το οποίο στεγάστηκε αργότερα σε τρουλαίο πρόσκτισμα του ναού με τρία κλίτη και νάρθηκα. Πρόκειται για το καλύτερα σωζόμενο βαπτιστήριο της ορθόδοξης Ανατολής. Στα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (527-565μ.Χ.) οι στέγες του ναού αντικαταστάθηκαν με καμάρες και τρούλλο. Μετά από διάφορες μετατροπές και προσθήκες το κτιριακό συγκρότημα της Εκατονταπυλιανής αναδείχθηκε σ’ ένα σύμμεικτο αρχιτεκτόνημα με παλαιοχριστιανικά, βυζαντινά και μεταβυζαντινά στοιχεία. Περιλαμβάνει τον κυρίως ναό της Παναγίας με τα εσωτερικά παρεκκλήσια των Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Φιλίππου και της Οσίας Θεοκτίστης, τη βασιλική (παρεκκλήσι) του Αγίου Νικολάου, τον ναό της Αγίας Θεοδοσίας, το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου, το Βαπτιστήριο, καθώς και τα κελιά που λειτουργούσαν και ως οχυρωματικό έργο για την προστασία του συγκροτήματςος.

The first temple was established in the 4th c. AD by Constantine the Great. It was a threeaisled cruciform timber-roofed basilica. The baptistery that is dated to the same period was later roofed under a domed annex of the temple with three aisles and a narthex. It is one of the best preserved baptisteries in the Orthodox East. In the years of Emperor Justinian (527-565 AD) the roofs of the temple were replaced with barrel-vaults and a dome. After various transformations and additions to the Ekatontapyliane complex, it rose as an architectural work distinctive in its blend of Early Christian, Byzantine, and Post-Byzantine elements. It includes the primary church of Panagia with the interior chapels of Aghioi Anargyroi, Saint Philip and Osia Theoktisti, the basilica (chapel) of Saint Nicolas, the temple of Saint Theodosia, the chapel of Saint Demetrios, the Baptistery, as well as the cells that also served as a fortification for the protection of the complex.

Το μέγεθος, η λιτότητα και η αρχαιοπρέπεια του ναού της Παναγίας συναρπάζουν. Στο εικονοστάσιο φυλάσσεται η ιερή εικόνα της Παναγίας Εκατονταπυλιανής που αγιογραφήθηκε τον 17ο αιώνα. Εντύπωση προκαλεί στον επισκέπτη το μαρμάρινο κιβώριο πάνω από την Αγία Τράπεζα, οι τέσσερις κίονες του οποίου φέρουν κιονόκρανα

The size, the simplicity and the archaic style of the Panagia church are enchanting. The sacred icon of Panagia Ekatontapyliane that was painted in the 17th c. is kept on the iconostasis. The marble ciborium above the altar and the four columns with capitals of Corinthian order fascinate the visitor. At the conch of the bema is the marble synthronon and in the centre a cruciform font.

Το εσωτερικό του ναού της Καταπολιανής. The interior of the Katapoliane church.

κορινθιακού ρυθμού. Στην κόγχη του Ιερού Βήματος βρίσκεται το μαρμάρινο σύνθρονο και στο κέντρο του μαρμάρινη σταυρόσχημη κολυμβήθρα. Περισσότερα από 2.500 αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του ναού της Παναγίας, των παρεκκλησίων και του βαπτιστηρίου. Κατά την αναπαλαίωση της Καταπολιανής τη δεκαετία του 1960 και τις έρευνες του καθ. Αναστάσιου Ορλάνδου βρέθηκαν εντοιχισμένα στο ναό πολλά αρχιτεκτονικά μέλη από τα αρχαία οικοδομήματα της Πάρου. Μαρμάρινοι λίθοι, αψίδα και βωμός έχουν αποδοθεί από τον αρχιτέκτονα G. Gruben στο ιερό της Εστίας και το Πρυτανείο. Όλα τα τόξα επάνω από τις πεσσοστοιχίες προέρχονται από τους αρχαϊκούς ναούς. Τα επιστύλια, οι κίονες και οι βάσεις τους προέρχονται από ναούς και οικοδομήματα της ελληνιστικής περιόδου. Για την κατασκευή του τέμπλου χρησιμοποιήθηκαν ιωνικά κυμάτια από κτίρια της κλασικής περιόδου, ενώ η Αγία Τράπεζα είναι κατασκευασμένη από μεγάλο τμήμα αρχαϊκού κυματίου και τέσσερις σπονδύλους κιόνων ελληνιστικών χρόνων. Εκτός από αρχιτεκτονικά μέλη, εντοιχισμένα βρέθηκαν γλυπτά και επιγραφές ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Επίσης, κάτω από το δάπεδο του ναού της Παναγίας σώζονται στην αρχική θέση τους δύο κίονες και ψηφιδωτό του ρωμαϊκού Γυμνασίου (2ος/3ος αι.μ.X.). Tμήμα του ψηφιδωτού με παραστάσεις των άθλων του Hρακλή εκτίθεται στο αίθριο του Αρχαιολογικού Mουσείου. Στο συγκρότημα της Εκατονταπυλιανής στεγάζεται το Βυζαντινό Μουσείο Πάρου. Η συλλογή των αντικειμένων ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αι. με πρωτοβουλία του αρχιμανδρίτη Γ. Σκαραμαγκά. Σήμερα, σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους στο ισόγειο του συγκροτήματος εκτίθενται εικόνες, ξυλόγλυπτα, άμφια, πόρπες, κοσμήματα και εκκλησιαστικά κειμήλια.

More than 2,500 ancient architectural components have been used for the construction of the Panagia church, the chapels and the baptistery. During its restoration in the 1960’s and the investigation of professor Anastasios Orlandos, numerous architectural elements from archaic, Classical, Hellenistic and Roman buildings on Paros have been found incorporated in the church. All arches above the rows of piers derive from archaic temples. Incorporated architraves, columns and their bases come from temples and public buildings of the Hellenistic period. For the construction of the altar screen Ionic mouldings from buildings of the Classical period have been also used. The altar has been made of a large part of an ancient moulding and four column drums of the Hellenistic era. Moreover, the architect G. Gruben has definitively attributed the marble stones, the apse and the altar to the Sanctuary of Hestia and the Prytaneion. On the floor of the first church of Panagia survive two large columns and a mosaic from the Roman Gymnasium (2nd/3rd c. AD), over which the Christian church had been built. Part of the mosaic depicting representations of the labours of Hercules is exhibited at the atrium of the Archaeological Museum of Paros. The Byzantine Museum at Paroikia that features an exquisite collection of icons, wood carvings and ecclesiastical heirlooms is roofed under the complex of the Ekatontapyliane church. Τhe creation of the collection was an initiative of G. Skaramagkas in the early 20th c.

1, 2. Τμήμα του ενετικού κάστρου στην Παροικιά, κτισμένο με αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη (13ος αι.). 3. Το ενετικό κάστρο στο λόφο του Κεφάλου (15ος αι.). 4. Το καστέλι της Νάουσας (τέλη 15ου αι.). 1, 2.Part of the Venetian castle at Paroikia, built with ancient architectural elements (13th c.). 3, 4.The Venetian castle at the Kefalos hill (15th c.). 5. The Kastelli at Naousa (end of 15th c.).

ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥ

THE CASTLES OF PAROS

Το ενετικό κάστρο της Παροικιάς

The Venetian castle at Paroikia

Το κάστρο στο λόφο της Παροικιάς κτίστηκε το 1260 από το βενετό Δούκα της Νάξου. Είχε ελλειπτικό σχήμα και προστατευόταν από ισχυρό τείχος με πύργο. Το δυτικό τμήμα του έχει καταποντισθεί στη θάλασσα. Για το κτίσιμό του χρησιμοποιήθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη δημοσίων οικοδομήμάτων της αρχαίας πόλης, όπως επιστύλια, γείσα, σπόνδυλοι κιόνων, μαρμάρινοι λίθοι κ.α.

The castle on the hill of Paroikia was built in 1260 by the Venetian Duke of Naxos. It was oval and was protected by a strong fortification wall with a tower. Its western part has been submerged into the sea. Architectural elements from public buildings of the ancient city, such as architraves, cornices, column drums, marble stones, etc. have been used for the castle’s construction.

Μετά τη λήξη της Βενετοκρατίας και τη λεηλασία του νησιού από τους Τούρκους εγκαταστάθηκαν μέσα στα τείχη του κάστρου οι κάτοικοι της γύρω περιοχής για μεγαλύτερη ασφάλεια. Τα σπίτια που έχτισαν ακολούθησαν την πορεία του αμυντικού τείχους, ενώ αργότερα δημιουργήθηκαν νέες ζώνες κατοικιών και έξω από αυτό.

After the end of Venetian rule and the plundering of the island by the Turks, the inhabitants of the surrounding area settled inside the walls for greater safety. The houses they built followed the course of the defensive wall; later new residential zones were created outside the enclosure.

Το ενετικό κάστρο της Νάουσας Το κάστρο της Νάουσας κτίστηκε στα τέλη του 13ου/ αρχές του 14ου αι. και ανακατασκεύαστηκε από τον Ν. Σομαρίπα στα τέλη του 15ου αι. με την προσθήκη του χαρακτηριστικού κυκλικού πύργου (καστέλι) στην είσοδο του λιμανιού. Αποτελείται από λιμενοβραχίονες που χρησίμευαν ως κυματοθραύστες (σήμερα είναι ορατοί κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) και τείχος που καταλήγει στο καστέλι.

Το κάστρο του Κεφάλου (ή Κάστρο της Ωριάς) Στο λόφο του Κεφάλου, κοντά στη Μάρπησσα, κτίστηκε τον 15ο αι. από τους Σομαρίπα ένα μικρό, αλλά καλά πρστατευμένο κάστρο. Η ιστορική σημασία του είναι μεγάλη, αφού εδώ γράφτηκε ο επίλογος της ενετοκρατίας στο νησί, όταν το 1537, ύστερα από ολιγοήμερη πολιορκία, το κάστρο καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς και το νησί λεηλατήθηκε. Επάνω στο λόφο σώζονται τα ερείπια του ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (1410) και του μοναστήριου του Αγίου Αντωνίου (16ος/17ος αι.)

The Venetian castle at Naousa The castle at Naousa was built in the late 13th/ early 14th c. BC and was reconstructed by N. Sommaripa in the late 15th c. when the distinctive circular tower (Kastelli) was added at the entrance of the port. It consists of jetties, visible under the surface of the sea, which served as wave breakers, and a wall that ends at the the Kastelli.

The Kefalos castle (also known as Castle of Oria) On the Kefalos hill, nearby the village of Marpissa, a small but well-fortified castle was built by the Sommaripa family in the 15th c. This castle is of great historical significance as it was the theatre of the last act of Venetian rule when in 1537, after a short siege by the Ottomans, the castle was occupied by the Turks and the island was looted. On the hill only the ruins of the church of the Annunciation (1410) are preserved, as well as the monastery of Saint Anthony (16th/17th c.).

1. Αρχόνιτισσα της Πάρου. Χαλκογραφία επιχρωματισμένη. 2. Μάνα και κόρη της Πάρου. Λιθογραφία επιχρωματισμένη. 3. Κορίτσι της Πάρου του John Collings. Υδατογραφία. 4. Αγρότης της Πάρου. Υδατογραφία. 5. Γυναίκα της Πάρου, Λιθογραφία επιχρωματισμένη από άγνωστη γαλλική συλλογή των αρχών του 19ου αιώνα 6. Χορός. Χαλκογραφία επιχρωματισμένη. 1. A noblewoman of Paros. Coloured copper engraving. 2. A mother and daughter of Paros. Coloured lithograph. 3. A girl of Paros by John Collings. Watercolour. 4. A farmer of Paros. Watercolour.

5 6

5. A woman of Paros. Coloured lithograph from unknown French collection of the early 19th century. 6. Dance. Coloured copper engraving.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

TRADITIONAL AND MODERN ARCHITECTURE

Ολόλευκα μεσαιωνικά και νεώτερα σπίτια, νεοκλασικά αρχοντικά, στενοί πλακόστρωτοι δρόμοι, κατοικιές και ανεμόμυλοι είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που συνθέτουν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Πάρου. Οι κεντρικοί οικισμοί του νησιού έχουν αναπτυχθεί σε περιοχές που κατοικούνταν από τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδο, όπως η Παροικιά, η Νάουσα (14ος αι.), η Μάρπησσα (15ος αι.), οι Λεύκες (16ος αι.), ο Πρόδρομος (16ος αι.) και ο Κώστος (18ος αι.).

Stark-white medieval and modern houses, neoclassical mansions, narrow slate-paved streets, the so-called “katoikies” houses, as well as windmills are the main features of traditional architecture on Paros. The major settlements of the island developed in areas that were inhabited already from the Byzantine and Venetian periods, such as Paroikia, Νaousa (14th c.), Marpissa (15th c.), Lefkes (16th c.), Prodromos (16th c.) and Kostos (18th c.).

Στους πυρήνες των οχυρωμένων οικισμών (Παροικιά, Νάουσα), όπου είχαν κτιστεί τα ενετικά κάστρα, τα σπίτια είναι πυκνά δομημένα ακολουθώντας την πορεία του τείχους. Ο πολεοδομικός ιστός είναι δαιδαλώδης, με στενά δρομάκια, περάσματα και αδιέξοδα για λόγους προστασίας και άμυνας. Τα σπίτια ήταν συνήθως διώροφα με εξωτερική σκάλα και μονόχωρα εσωτερικά. Οι βοηθητικοί χώροι του νοικοκυριού βρίσκονταν έξω, στα στενά δρομάκια. Αυτά στεγάζονταν και από πάνω τους διαμορφώνονταν δωμάτια ή βεράντα που στηρίζονταν σε καμάρες, ενώ το ισόγειο παρέμενε πέρασμα ή κοινόχρηστη αυλή. Τα σπίτια εξωτερικά παρέμεναν με το χρώμα των υλικών από τα οποία ήταν χτισμένα, χωρίς επίχρισμα. Η σημερινή λευκή τους όψη οφείλεται σε νόμο του Ι. Μεταξά, την περίοδο του Μεσοπολέμου, που καθιέρωσε το ασβέστωμα των σπιτιών στις Κυκλάδες.

In the centre of fortified settlements (Paroikia, Naousa), where Venetian castles had been established, houses were densely built following the course of the wall. The city-fabric was complex with narrow alleys, passages and deadend streets for greater safety and defence. Most of the houses were two-storied with an exterior staircase and featured a single room. The utility spaces of the household were situated outside in the narrow streets. The streets were covered forming rooms or verandas that were supported by arches, while the ground floor remained a passage or a communal yard. The exterior of the house remained in the colour of the building material, without coating. The current white appearance of houses is due to a law enforced by I. Metaxas in the interwar period, which established the whitewashing of Cycladic houses.

Σημαντικό έργο για την κάλυψη των αναγκών πόσιμου νερού της πυκνοκατοικημένης Παροικιάς του 18ου αι. ήταν η κατασκευή το 1777 τριών δημόσιων κρηνών με χρηματοδότηση του Ν. Μαυρογένη, Φαναριώτη με παριανή καταγωγή. Διαφορετικά σε μέγεθος και ποιότητα κατασκευής είναι τα αρχοντικά σπίτια στους μεγαλύτε-

A significant project that covered the needs of the densely populated Paroikia for drinkable water in the 18th c. was the construction of three public fountains in 1777 funded by N. Mavrogenis, a Phanariot of Parian origin. Different in size and quality of construction are

1, 5. Νεοκλασικά σπίτια στην Παροικιά. 2. Πεταλούδες, οικία Μαυρογένη 3. Ο πύργος του Αλήσαφα στις Πεταλούδες. 4. Νεοκλασικό σπίτι στις Λεύκες. 1, 5. Neoclassical houses at Paroikia. 2. Petaloudes. House of the Mavrogenis family. 3. The tower of Alisafas at Petaloudes. 4. Neoclassical house at Lefkes.

4 5

ρους οικισμούς. Ξεχωρίζουν αυτά στις Λεύκες και στους κεντρικούς δρόμους της αγοράς της Παροικιάς που παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με τα νεοκλασικά της ηπειρωτικής Ελλάδας. Σώζονται 54 νεοκλασικά κτίρια στην Παροικιά. Τα πρώτα κτίστηκαν στα μέσα του 19ου αι. από αστικές οικογένειες ντόπιων μεγαλοκτηματιών. Κύρια χαρακτηριστικά της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής ειναί οι επιβλητικοί όγκοι, τα οριζόντια γείσα με κυμάτια, τα μαρμάρινα φουρούσια με φυτόμορφες διακοσμήσεις, τα περιθυρώματα και οι κατακόρυφες παραστάδες. Τα χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν -μπλε, κίτρινο, ώχρα, κόκκινο- αποτελούσαν νεωτερισμό για τα δεδομένα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που επικρατούσε η πέτρα. Η πυκνή δόμηση των οικισμών δεν άφηνε περιθώρια για την ανάπτυξη των αγροτικών και κτηνοτροφικών εργασιών. Γι’ αυτό το λόγο είναι κτισμένα σε όλη την ύπαιθρο της Πάρου μικρά αγροτικά σπίτια που εξυπηρετούσαν αυτές τις ανάγκες. Οι ντόπιοι τα ονομάζουν κατοικιές ή καθικιές. Μία κατοικιά είναι ένα αυτάρκες συγκρότημα, ελεύθερα ανεπτυγμένο στο χώρο. Περιλαμβάνει το σπίτι, τη στεγασμένη αυλή, τον αχυρώνα, το φούρνο, το κελάρι και αποθήκες. Δίπλα σε αυτούς τους χώρους υπάρχουν οι στάβλοι, το κοτέτσι, το πηγάδι, το πατητήτηρι, το αλώνι, το περιβόλι. Μέσα σε αυτούς τους χώρους γινόταν η παραγωγή των αγαθών για τη καθημερινή ζωή της οικογένειας (γάλα, τυρί, μούστος, κρασί). Τα υλικά κατασκευής των κατοικιών ήταν αυτά που προσφέρει η κυκλαδίτικη φύση, το μάρμαρο, οι σχιστόπλακες, το αργιλόχωμα, οι φίδες, τα καλάμια. To κλίμα υπαγόρευε την κατασκευή τοίχων μεγάλου πάχους και μικρών παραθύρων. Οι οροφές ήταν επίπεδες από κορμούς, καλάμια, φύκια και αργιλόχρωμα (ασπριές). Σήμερα οι περισσότερες κατοικιές είναι ερειπωμένες. Αυτές όμως που είναι ακόμα είναι σε χρήση μας δίνουν την πιο ζωντανή εικόνα για την καθημερινή ζωή των παλαιότερων εποχών στο νησί.

the mansions found in larger towns. The most impressive are those in the central streets of the Paroikia market, which resemble the neoclassical mansions of mainland Greece. Fifty-four neoclassical buildings survive in Paroikia. The earliest of them were built by urban families of local landowners in the mid-19th c. The main features of neoclassical architecture are the imposing volume, horizontal cornices with mouldings, marble corbels with vegetal ornamentations, doorframes and vertical jambs. The colours that were used – blue, yellow, ochre, red – were a novelty as compared to traditional architecture whose distinctive feature was stone. The densely built settlements did not allow the development of agricultural and stock breeding activities. Thus, there were small rural houses built throughout the Parian countryside that met those needs. The locals called them “katoikies” or “kathoikies”. Each “katoikia” was a self-sufficient complex that had no strict arrangement. It consisted of the house, a covered yard, a barn, an oven, a cellar and storage rooms. Next to these spaces were facilities, such as the stables, a hencoop, a well, a wine-press, a threshing floor and a garden, where all essential goods for the family’s daily life (milk, cheese, must, wine) were produced. The material for the construction of these houses was anything the Cycladic nature offered, from marble, slates, and clay soil, to wood from Phoenician junipers and reeds. The climatic conditions dictated the construction of thick walls and small windows. The roofs were flat, made of tree trunks, reeds, seaweed, and clay soil. Today most of the “katoikies” are ruined; however, those that have been preserved and are still in use provide a vivid insight of the lifestyle on the island in bygone eras.

1 2

1. Μάρπησσα. 2. Κρήνη Μαυρογένη, Παροικιά. 3. Κτίριο Δημητακόπουλου, Παροικιά. 4. Λεύκες. 1. Marpissa. 2. Paroikia. Mavrogenis’ fountain. 3. Paroikia. The Dimitrakopoulos building. 4. Lefkes.

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ-ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ Η μοναστική και εκκλησιαστική παράδοση στην Πάρο χαίρει αιώνες ιστορίας και παραμένει ακόμα και σήμερα ιδιαίτερα ζωντανή. Σε όλο το νησί, μέσα και έξω από τους οικισμούς, είναι κτισμένες συνολικά 450 εκκλησίες και πάνω από 30 μοναστήρια, εκ των οποίων μόνο τα 5 λειτουργούν σήμερα. Εκκλησίες: Εκτός από την Καταπολιανή, οι παλαιότερες εκκλησίες στο νησί είναι οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές του Βουτάκου και των Τριών Εκκλησιών (5ος – 6ος αι.). Από τη Βυζαντινή εποχή (7ος – 15ος αι.) έχουν σωθεί λίγα μνημεία, όπως ο καμαροσκέπαστος ναός του Αγ. Γεωργίου Θαλλασσίτη στο Πίσω Λιβάδι (13ος αι.) και ο ναός του Ευαγγελισμού στο λόφο του Αγ. Αντωνίου. Κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο η Μητρόπολη Παροναξίας χαίρει προνομίων από το Οθωμανικό παλάτι και στο νησί κτίζονται ελεύθερα ναοί και μοναστήρια. Οι περισσότερες μεταβυζαντινές εκκλησίες ήταν οικογενειακές και ιδιόκτητες, όπως μαρτυράται από τις κτητορικές περιγραφές και τους υπόγειους τάφους στο εσωτερικό των ναών. Ιδιαίτερα περίτεχνες είναι οι γλυπτές διακοσμήσεις των περιθυρωμάτων, των παραθύρων και των μαρμάρινων τέμπλων, αλλά και η ξυλόγλυπτη διακόσμηση των επίχρυσων τέμπλων και της επίπλωσης. Χαρακτηριστικό γνώρισμά τους είναι τα εξωτερικά, λίθινα καμπαναριά τους. Στην Παροικιά σώζονται πολλές μεταβυζαντινές εκκλησίες, όπως η Παναγία του Σταυρού (1514), η Παναγία Σεπτεμβριανή (1592), οι Ταξιάρχες (1649), ο Αγ. Κωνσταντίνος (17ος αι.), ο Ευαγγελισμός (1752). Το 1700 κτίστηκε και το καθολικό της μονής των Καπουτσίνων- το λεγόμενο Φραγκομονάστηρο. Στη Νάουσα βρίσκονατι οι μεταβυζαντινές εκκλησίες του Αγ. Αθανασίου (1675), του Αγ. Ιωάννη Θεολόγου (1784) κ.α. Στις Λεύκες ξεχωρίζει η μητρόπολη της Αγ. Τριάδας (1830). Τα

CHURCHESMONASTERIES Monastic and ecclesiastical tradition on Paros has a history of centuries that still remains alive today. Throughout the island, within and out of the villages, there are 450 churches in total and over 30 monasteries, five remaining in use. Churches: Besides Panagia Katapoliane, the oldest churches on the island are the Early Christian basilicas at Voutakos and Treis Ekklesies (5th-6th c. AD). Very few monuments survive from the Byzantine period, such as the barrel-vaulted church of Saint George Thalassitis at Piso Livadi (13th c.), the church of Panagia Theoskepasti at Protoria (13th c.), and the church of the Annunciation on the hill of Aghios Antonios (1410). In the Byzantine period, the Metropolis of Paronaxia was provided privileges by the Ottomans, and thus there was no restriction in building churches and monasteries on the island. Most Post-Byzantine churches were owned by families, as attested by foundation inscriptions and underground graves within the temples. The sculpted decoration of door-frames, windows and marble altar screens is extremely elaborate, as well as the wood-carved ornamentation of the gilded altar screens and furniture. A typical feature is the exterior stone belfries. Numerous Post-Byzantine churches survive in Paroikia, such as Panagia tou Stavrou (1514), Panagia Septemvriani (1592), the Taxiarchs (1649), Saint Constantine (17th c.), the Annunciation (1752). In 1700 the catholicon of the Capuchin monastery was built – the so-called Frankomonastero. In Naousa are the Post-Byzantine churches of Saint Athanasius (1675), Saint John Theologos (1784), Panagia tou Christou (Mother of Christ). At Lefkes, the cathedral of Aghia Tria-

Καμπαναριό Aγίου Σάββα, Μάρμαρα Marmara. Marble belfry of Saint Savvas’ church.

Η εκκλησία του προφήτη Ηλία στην κορυφή των Αγίων Πάντων. The church of Profet Hlias on the top of All Saints Hill.

καμπαναριά, η πρόσοψη, το τέμπλο και ο άμβωνας είναι από κατάλευκο μάρμαρο. Η παλαιότερη εκκλησία της περιοχής είναι η Αγ. Παρασκευή (15ος αι.). Στα Μάρμαρα σώζεται ερειπωμένος ο ναός του Αγ. Σάββα (1608) και η Μητρόπολη (17ος αι.), στη Μάρπησσα ο ναός της Μεταμόρφωσης (17ος αι.) και του Αγ. Γεωργίου (1657).

da is distinctive (1830) in its façade, altar screen, and ambo, created of white marble. The earliest church in the area is Saint Paraskevi (15th c.). The church of Saint Savvas (1608) and the Cathedral (17th c.) survive at Marmara, and the churches of Metamorphosis (17th c.) and of Saint George (1657), at Marpissa.

Μονές: Τα περισσότερα μοναστήρια της Πάρου ιδρύθηκαν την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Αρχιτεκτονικά ακολουθούντη βυζαντινή παράδοση: στην αυλή που σχηματίζεται από τα κελλιά του ισογείου και του άνω ορόφου υψώνεται το καθολικό. Ο περίβολος που σχηματίζεται από τους εξωτερικούς τοίχους των κελλίων είναι ψηλός και συμπαγής, χωρίς μεγάλα παράθυρα, με μια μόνο πύλη και σπάνια δεύτερη, το παραπόρτι. Μερικά μοναστήρια φέρουν πάνω από την πύλη ζεματίστρα, για να αντιμετωπίζουν οι μοναχοί τις επιδρομές. Η στέγη στα καθολικά είναι είτε θολωτή ή καμαρωτή με δώμα. Εξαίσια δείγματα μαρμαρογλυπτικής αποτελούν τα καμπαναριά που προσδίδουν χάρη και μεγαλοπρέπεια στον χώρο. Εντυπωσιάζει η λευκότητα των κτιρίων, αποτέλεσμα του συχνού ασπρίσματος (γαλαχτίσματος) με ασβέστη. Η διακόσμηση των καθολικών περιλαμβάνει τοιχογραφίες, εικόνες, ξυλόγλυπτα. Ιδιαίτερη κατάνυξη και θαυμασμό προξενούντα καθολικά των Μονών Λογγοβάρδας, Αγ. Αντωνίου Ταξιαρχών Κουνάδου, Αγ. Ανδρέου Ναούσης.

Monasteries: Most of the Parian monasteries were founded during Ottoman rule. Their architecture follows Byzantine tradition: the catholicon stands in the yard that was formed from the cells of the ground- and first floor. The external walls of the cells formed a high and solid enclosure with small windows and one postern – rarely two. Machicolations had been constructed above the gates of some monasteries, so that monks could confront invasions. The roof of the catholicon is either vaulted or barrel-vaulted with a roof terrace. Exquisite examples of marble sculpture are the belfries which lend grace and splendour to the space. The stark-white colour of the buildings is impressive, a result of their frequent whitewashing with lime. The catholicons are adorned with wall paintings, icons, and woodcarvings. The catholicons of the monasteries of Longovarda, of Saint Anthony, of the Taxiarchs at Kounados, and of Saint Andrew at Naousa evoke exceptional devoutness and admiration.

Πολλά μοναστήρια της Πάρου, όπως του Αγ. Αντωνίου, της Λογγοβάρδας, της Παναγίας Εκατονταπυλιανής, του Αγ. Αθανασίου Ναούσης, του Αγ. Γεωργίου Ναούσης, του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου Λευκών, ήταν σταυροπηγιακά, δηλαδή απολάμβαναν προνομίων και προστασίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στο οποίο υπάγονταν απ’ ευθείας.

Many Parian monasteries, such as the monastery of Saint Anthony, of Longovarda, of Panagia Ekatontapyliane, of Saint Athanasius at Naousa, of Saint George at Naousa, and of Saint John Theologos at Lefkes were stavropegic that is they were subordinated directly to the Ecumenical Patriarchate of Constantinople and thus were favoured with privileges and security.

3 4

1. Μονή Παντοκράτωρα, Μάρμαρα. 2. Μονή Μεταμορφώσεως Αγίου Αρσενίου, Πεταλούδες. 3. Μονή Αγίου Γεωργίου, Λαγκάδα. 4. Ερηπωμένη δίκλιτη εκκλησία, Μάρμαρα. 5. Άγιος Γεώργιος ο Θαλασσίτης, Πίσω Λιβάδι. 6. Μονή Αγίας Κυριακής, Λεύκες. 1. Marmara. Monastery of Pantokrator. 2. Petaloudes. Monastery of Saint Arsenius. 3. Lagkada. Monastery of Saint George. 4. Ruined church at Marmara. 5. Piso Livadi. Saint George Thalassitis. 6. Lefkes. Church of Saint Kyriaki.

5 6

3 5

4 6

10 12

1. Άγιος Κωνσταντίνος, Παροικιά, Κάστρο 2, 3. Άγιος Γιάννης Δέτης, Νάουσα 4, 7, 12. Μονή Λογγοβάρδας, Νάουσα 5. Μονή Αγίου Μηνά, Μαράθι 6. Μονή Αγίου Αντωνίου, Μάρπησσα 8. Παρεκκλήσι του Ευαγγελισμού (Πέρα Παναγιά), Μάρμαρα 9. Μεταμόρφωση του Σωτήρος, Μάρπησσα 10. Αγία Τριάδα, Λεύκες 11. Μονή Αγίας Κυριακής, Λεύκες 1. Paroikia. Church of Saint Constantine at Kastro. 11

2, 3. Naousa. Church of Saint John Detis. 4, 7, 12. Naousa. Monastery of Longovarda. 5. Marathi. Monastery of Saint Minas. 6. Marpissa. Monastery of Saint Anthony. 8. Marmara. Chapel of Evaggelismos (Pera Panagia). 9. Marpissa. Church of Metamorphosis Sotiros. 10. Lefkes. Aghia Triada. 11. Lefkes. Monastery of Saint Kyriaki.

Η πύλη του ενετικού κάστρου της Αντιπάρου. The gate of the Venetian castle on Antiparos.

ΑΝΤΙΠΑΡOΣ

ANTIPAROS

Γεωγραφία-Περιβάλλον

Geography-Environment

Η Αντίπαρος βρίσκεται νοτιοδυτικά της Πάρου και έχει έκταση 35,09 τ.χλμ. Το τοπίο του νησιού είναι τυπικό κυκλαδίτικο με ελάχιστη βλάστηση, λόφους με κέδρους και θάμνους, χρυσαφένιες αμμουδιές και καταγάλανα νερά. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστή με το φοινικικό όνομα Ωλίαρος που σημαίνει δασώδες βουνό. Ονομάστηκε Αντίπαρος τον 13ο αι.μΧ. Η μακραίωνη ιστορική πορεία του νησιού ύπηρξε άρρηκτα δεμένη με αυτή της Πάρου.

Antiparos lies southwest of Paros and stretches over 35.09 sq. km. The landscape is typically Cycladic, with low vegetation, hills with cedars and bushes, beaches with golden sand and azure waters. In antiquity, Antiparos was known under the Phoenician name Oliaros, which means “wooded mountain”. It was named Antiparos in the 13th c. AD. Its vicinity with Paros has marked the island’s long course of history.

Ιστορία-Αρχαιολογικές έρευνες- Μνημεία Στη νησίδα Σάλιαγκος, που στη νεολιθική περίοδο ήταν ενωμένη με την Αντίπαρο, ανεσκάφητη δεκαετία του ΄60 μία από τις παλαιότερες θέσεις κατοίκησης στις Κυκλάδες (5η χιλ.π.Χ). Τα ευρήματα από τον νεολιθικό οικισμό εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο της Πάρου και μαρτυρούν τη λειτουργία ενός μικρού, αλλά οργανωμένου «χωριού» ψαράδων που είχαν αναπτύξει την κεραμοπλαστική και τη λιθοτεχνία. Ο αρχαιολόγος Χ. Τσούντας πρώτος ερεύνησε αρχαιολογικά το νησί το 1898 και εντόπισε νεκροταφεία της 3ης χιλ.π.Χ. (Πρωτοκυκλαδική περίοδος) στις θέσεις Απάντημα, Σωρός, Πεταλίδι, Κρασάδες, Γεωργουλάς και Ψαρόγα. Τα ευρήματα των τάφων αυτών εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, ενώ στο Βρετανικό Μουσείο βρίσκονται τα ευρήματα από λαθρανασκαφές του Άγγλου ταξιδευτή Τ. Βent στο Aπάντημα, το Σωρό και το Πεταλίδι. Πρόσφατες έρευνες της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων έφεραν στο φως σημαντικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Πρωτοκυκλαδικής και Μεσοκυκλαδικής περιόδου (3η χιλα΄μισό 2ης χιλ.π.Χ.).

History - Archaeological excavations - Monuments On the Saliagos Islet, that was connected with Antiparos in the Neolithic period, one of the earliest habitation sites in the Cyclades (5th mill. BC) was excavated in the 1960’s. The finds from the Neolithic settlement are exhibited at the Archaeological Museum of Paros and attest the existence of a small yet organized fishing village where pottery and lithics flourished. Archaeologist Christos Tsountas was the first to investigate the island in 1898 and detected Early Cycladic cemeteries (3rd mill. BC) at the sites of Apantima, Soros, Petalidi, Krasades, Georgoulas, and Psaroga. The finds from those graves are showcased at the Archaeological Museum of Athens; at the British Museum one can see finds from the unofficial excavations by English traveller T. Bent at Apantima, Soros and Petalidi. Recent excavations by the Ephorate of Antiquities for the Cyclades yielded important architectural remains from the Early Cycladic and Mid-Cycladic periods (3rd mill.–first half of 2nd mill. BC).

1-3. Σχεδιαστική κάτοψη και οψοτομή του κάστρου της Αντιπάρου. 4. Ο πύργος του κάστρου. 1-3.Plan and façade section of the castle on Antiparos. 4. The tower of the castle.

Λίγα είναι τα αρχαιολογικά στοιχεία για την ιστορία του νησιού στα ιστορικά χρόνια. Στη βυζαντινή εποχή η Αντίπαρος ερημώνεται λόγω των πειρατικών επιδρομών, ενώ κατά τη Λατινοκρατία περιέρχεται στο Δουκάτο του Aιγαίου και υποχρεώνεται να δώσει για τις γαλέρες των Eνετών 30 κωπηλάτες. Ωστόσο, το νησί σταδιακά σχεδόν εγκαταλείπεται ξανά εξαιτίας των συχνών ληστρικών και πειρατικών επιδρομών. O Cristoforo Buodelmonti, φλωρεντίνος ιερέας του 15ου αι., γράφει ότι εκείνη την εποχή η Aντίπαρος είχε εγκαταλειφθεί σε αετούς και γεράκια. Tο 1440 ο Eνετός ηγεμόνας της Πάρου Γκρούτσιος Σoμαρίπα δίνει την Aντίπαρο ως προίκα στην κόρη του Φραντζέσκα που παντρεύεται τον Ενετό άρχοντα Λεονάρντο Λορεντάνο. O Λορεντάνο φροντίζει να εποικισθεί το νησί με νέους κατοίκους, ενώ συγχρόνως κτίζει το Kάστρο για να προφυλάσσονται οι κάτοικοι από τις επιδρομές. Tο Kάστρο είναι ένας τετράγωνος χώρος, που οι εξωτερικές πλευρές του αποτελούνται από τους παχείς ενωμένους μεταξύ τους τοίχους των ψηλών σπιτιών, πάχους 2-3 μέτρων. Στο κέντρο του υπήρχε πύργος- παρατηρητήριο. Στη θέση του πύργου, του οποίου σώζονται μόνο τα θεμέλια, βρίσκεται σήμερα το υδραγωγείο του χωριού. Tο 1537 ο Xαϊρεδίν Bαρβαρόσσα κυριεύει, μετά την Πάρο, και την Aντίπαρο. Το νησί περιέρχεται στην κυριαρχία της Tουρκίας, χωρίς όμως να εγκατασταθεί τουρκική διοίκηση στο νησί. H διοίκηση και η ευθύνη της είσπραξης των φόρων ανατίθεται στους προεστούς. Mία φορά τον χρόνο η Tουρκική αρμάδα με επικεφαλής τον Kαπουδάν Πασσά γύριζε τα νησιά και μάζευε φόρους. H Aντίπαρος έπρεπε να πληρώνει 1.200 γρόσια κάθε χρόνο. O Γάλλος ιστορικός και περιηγητής Tουρνεφόρτ, που βρισκόταν στην Aντίπαρο το 1700 ονομάζει «ληστρική επιδρομή» την λεηλασία της Aντιπάρου από τους Tούρκους. Το 1756, επειδή οι κάτοικοι της Aντιπάρου δεν έχουν να

However, there is scarce archaeological evidence about the history of the island in historical years. Occasional finds and a few architectural remains attest its habitation in antiquity, yet no source mentions the existence of an organized town. In the Byzantine years, Antiparos was nearly abandoned due to pirates’ raids, while during Venetian rule it was included in the duchy of the Archipelago along with Paros, and was obliged to provide 30 rowers for Venetian galleys. The island was once again abandoned due to repeated predatory invasions, and as mentioned by Cristoforo Buondelmonti, a Florentine monk of the 15th c., it had been left to the mercy of eagles and hawks. In 1440, Venetian sovereign of Paros Crusino Sommaripa offered Antiparos as a dowry to his daughter Francesca who got married to Venetian nobleman Leonardo Loredan. Loredan saw to the settlement of new inhabitants on the island and had the castle built so as to protect them from raids. The Antiparian castle – typical example of Venetian castles – was of a square plan and its external sides were the thick walls (2-3 m) of high houses. In the centre of the castle was a watch tower. Today only its foundations survive, while at its place stands the village’s water reservoir. In 1537, Hayreddin Barbarossa captured Antiparos, after he had sieged Paros. The island was dominated by the Ottomans, yet Turkish administration had not settled on the island. Administration and tax collection had been assigned to proestoi (local elders). The Kapudan Pasha at the head of the Ottoman armada sailed to the islands and collected taxes once a year. Antiparos paid 1,200 piastres annually. The French traveller Tournefort who was on Antiparos in 1700 referred to the Turkish taxation on Antiparos as a “predatory raid”. In 1756, the inhabitants of An-

1. Ο θάλαμος του σπηλαίου της Αντιπάρου. 2. Tο σπήλαιο της Αντιπάρου τον 18ο αι. Χαλκογραφία του J. B Hilaire (1782). 1. The cave of Antiparos. 2. The cave of Antiparos in the 18th c. Copper engraving by J. B Hilaire (1782).

πληρώσουν τους φόρους τους στονKαπουδάν Πασά, αναγκάζονται να πουλήσουν τις νησίδες Φηρά και Δεσποτικό στον παριανό Πέτρο Mαυρογένη και τον μυκονιάτη Tζωρτζή Mπάο.

tiparos were forced to sell the islets Fira and Despotiko to the Parian Petros Mavrogenis and the Mykonian Tzortzes Baos, as they could not pay their taxes to the Kapudan Pasha.

Tο 1790 Kεφαλλονίτες και Mανιάτες πειρατές, επιχειρούν επιδρομή στην Aντίπαρο, οι οποίοι, εκτός από τη φοβερή λεηλασία και καταστροφή, κατορθώνουν να αρπάξουν και τη θυγατέρα του Eνετού υποπρόξενου, την «γκρατσιόζα Φραντσίσκα». Aποτέλεσμα των επιδρομών πειρατών και Τούρκων, είναι η δραματική μείωση του πληθυσμού. O άγγλος στρατιωτικός και αρχαιολόγος Γουλιέλμος Ληκ αναφέρει ότι ο πληθυσμός του νησιού στις αρχές του 19ου αιώνα ήταν μόλις 187 κάτοικοι.

In 1790, pirates from Kefalonia and Mani invaded Antiparos, plundered the island and abducted the daughter of the Venetian vice-consul, known as “graciosa Francisca”. As a result of raids by pirates and by the Turks, the population of the island gradually decreased. The English military officer and archaeologist William Leake mentions that the population of Antiparos was just 187 inhabitants in the early 19th century.

Η Αντίπαρος ήταν γνωστή στους Ευρωπαίους περιηγητές για το σπήλαιο που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του νησιού, στο λόφο του Αγίου Ιωάννη. Το σπήλαιο αποτελείται από σύστημα θαλάμων με σταλαγμίτες και σταλακτίτες. Στην αρχαιότητα πιθανώς ήταν ιερό των Νυμφών. Πίσω από ένα τεράστιο σταλαγμίτη σε σχήμα κολόνας υπήρχε η εξής επιγραφή: EΠI (ΑΡΧOΝΤOΣ) KPITΩNOΣ OIΔE HΛΘON MENANΔPOΣ ΣOXAPMOΣ MENEKPATHΣ ANTIΠATPOΣ IΠΠOMEΔΩN APIΣTEAΣ ΦIΛEAΣ ΓOPΓOΣ ΔIOΓENHΣ ΦIΛOKPATHΣ ONEΣIMOΣ. Δυστυχώς η επιγραφή δεν είναι πλέον ορατή. Πλήθος επιγραφών, αρχαίων και νεότερων, είναι χαραγμένες στα τοιχώματα του σπηλαίου, ενώ αναφέρεται και το όνομα του πάριου λυρικού ποιητή Αρχίλοχου. Το 1673 ο μαρκήσιος deNointel, πρέσβης του Λουδοβίκου 14ου της Γαλλίας, γιόρτασε τα Χριστούγεννα στο σπήλαιο μαζί με τη συνοδεία του από 500 άτομα. Ένας σταλαγμίτης που έχει ύψος 8 μ. ονομάσθηκε Αγία Τράπεζα, γιατί σε αυτόν ο ιερέας που συνόδευε το Γάλλο μαρκήσιο τέλεσε τη λειτουργία των Χριστουγέννων. Σε άλλο σημείο του σπηλαίου είναι γραμμένο το όνομα του Όθωνος Bασιλέως της Eλλάδος, με ημερομηνία 27 Σεπτεμβρίου 1840.

Antiparos was known to European travellers for the cave located in the western part of the island, on Aghios Ioannis hill. The cave features galleries with stalactites and stalagmites and in antiquity it was probably used as a sanctuary of the Nymphs. Behind a huge stalagmite in the shape of a column was the inscription EΠI (ΑΡΧOΝΤOΣ) KPITΩNOΣ OIΔE HΛΘON MENANΔPOΣ ΣOXAPMOΣ MENEKPATHΣ ANTIΠATPOΣ IΠΠOMEΔΩN APIΣTEAΣ ΦIΛEAΣ ΓOPΓOΣ ΔIOΓENHΣ ΦIΛOKPATHΣ ONEΣIMOΣ. Unfortunately the inscription is no longer visible. Numerous other inscriptions, ancient and later, have been carved on the walls of the cave, while one of them bears the name of the Parian lyric poet Archilochus. In 1673 Marquis de Nointel, ambassador of Louis XIV celebrated Christmas in the cave along with 500 guests. The priest that accompanied the French marquis held the Christmas service on a stalagmite of 8 m height, which was named “Altar”. At some other part of the cave the name of Greece’s first king Otto was carved along with the date of his visit, September 27, 1840. Today the cave is an organized site, open to the public.

1. Αναστήλωση του αρχαϊκού ναού και του αρχαϊκού εστιατορίου (Οκτώβριος 2019) 2. Ανασκαφή του Κτιρίου Τ (Ιούνιος 2018). Στο βάθος ο αρχαϊκός ναός του ιερού. 3. Ψηφιακή αναπαράσταση του τεμένους (Γ. Ορεστίδης-Σ. Κούλης) 1

4. Ψηφιακή αναπαράσταση του ναού και του εστιατορίου (Γ. Ορεστίδης-Σ. Κούλης, σχεδ. αναπ. Dr. A. Ohnesorg). 1. Restoration of the archaic temple and hestiatorion (October 2019) 2. Excavation of Building T (June 2018). The archaic temple of the sanctuary at the back. 3. Digital representation of the temenos (G. Orestidis - S. Koulis). 4. Digital representation of the temple and the hestiatorion (G. Orestidis - S. Koulis, drawing by Dr. A. Ohnesorg).

2 3

ΔΕΣΠOΤΙΚO

DESPOTIKO

Mόλις 700μ δυτικά της νότιας ακτής της Αντιπάρου βρίσκεται το ακατοίκητο νησί Δεσποτικό εκτάσεως 7,65 τ.χλμ. Οι πρώτες αρχαιολογικές έρευνες στο νησί πραγματοποιήθηκαν από τον αρχαιολόγο Χρήστο Τσούντα στα τέλη του 19ου αι. στις θέσεις Ζουμπάρια, Λιβάδι και Χειρόμυλος και αποκάλυψαν δύο νεκροταφεία και τμήμα οικισμού της πρωτοκυκλαδικής περιόδου (3η χιλ. π.Χ.). Το 1959 ο έφορος αρχαιοτήτων Νικόλαος Ζαφειρόπουλος πραγματοποίησε νέες έρευνες στα Ζουμπάρια και στη θέση Μάντρα, στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού, κοντά σε στάνη Αντιπαριώτη βοσκού. Εκεί, το 1997, μετά την αυτοψία της τότε ΚΑ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Γ. Κουράγιο και τον εντοπισμό αρχαίων μελών εντοιχισμένων στη μάντρα της στάνης, ξεκίνησε η ανασκαφική διερεύνηση της περιοχής που συνεχίζεται έως σήμερα και έχει φέρει στο φως μία εκτεταμένη εγκατάσταση. Η πρωιμότερη φάση της ανάγεται στον ύστερο 9ο π.Χ., όμως η ακμή της χρονολογείται στον 6ο αι.π.Χ., όταν ιδρύεται ένα μεγάλο ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Πιθανή είναι η λατρεία και της Άρτεμης, ενώ στην κλασική περίοδο λατρευόταν και η θεά Εστία με το επίθετο «Ισθμία».

Τhe uninhabited island of Despotiko lies just 700m off Antiparos. It occupies 7.65 sq. km. The first archaeological investigations on Despotiko took place at the end of the 19th c. by Christos Tsountas, who excavated two Early Cycladic cemeteries (3rd mill. BC) in the south part of the island, at the sites of Zoumbaria and Livadi, as well as part of an Early Cycladic settlement at the site of Cheiromylos. In 1959, the Ephor of Antiquities Nicholaos Zapheiropoulos resumed excavations on Despotiko, initially at Zoumbaria, and then at the site of Mandra, in the northeast of the island, near the animal pen of an Antiparian shepherd. In 1997, a team of the 21st Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities led by archaeologist Yannos Kourayos visited the site of Mandra. After their short surface survey, in the course of which ancient marble stones were detected scattered in and around the animal pen, the systematic excavations of the site were initiated and brought to light an extensive establishment. Though its earlier phase dates to the 9th c.BC, the site flourished in the 6th c. BC, when a large sanctuary was founded. The god mainly worshipped there in the Archaic period was Apollo and it is possible that his sister Artemis was also worshipped. In the Classical period the sanctuary was a place of worship for the goddess Hestia Isthmia too. To date 23 buildings have been excavated. The buildings and a tower that have been found on the uninhabited islet Tsimintiri, east of Despotiko, with which it was connected in antiquity, must be included in the greater area of the sanctuary. Six rectangular structures have so far been excavated, one of them circular with a 15m diameter.

Έχουν ανασκαφεί μέχρι σήμερα 23 κτίρια που χρονολογούνται από τους γεωμετρικούς έως τους ελληνιστικούς χρόνους. Στην επικράτεια της λατρευτικής εγκατάστασης ανήκουν ο πύργος και τα κτίρια που βρίσκονται στο ακατοίκητο νησάκι Τσιμηντήρι, με το οποίο το Δεσποτικό ήταν ενωμένο κατά την αρχαιότητα με ισθμό. Από αυτά έχουν ανασκαφεί έξι κτίρια που παραπέμπουν σε χώρους δημόσιας χρήσης, εκ των οποίων το ένα είναι κυκλικό με διάμετρο 15 μέτρα. Το κέντρο της λατρείας του αρχαϊκού ιερού, το τέμενος, οριοθετούταν από τειχισμένο περίβολο έκτασης 2.250 τ.μ. με τρεις πύλες (βόρεια, νότια και ανατολική). Στη δυτική πλευρά του δέσποζαν ο ναός και το

The temenos was the heart of the sanctuary and was bordered by a peribolos that was ap-

1, 3. Κεφαλές μαρμάρινων αρχαϊκών κούρων. 4. Τμήμα μαρμάρινου αρχαϊκού κούρου ανατολικο-ιωνικού εργαστηρίου. 1, 3. Heads of marble archaic kouroi. 4. Part of marble archaic kouros of Anatolian-Ionic workshop. 4

τελετουργικό εστιατόριο και στο μέσον του ο ημικυκλικής κάτοψης βωμός. Προσαρμοσμένα στον περίβολο του τεμένους βρίσκονταν άλλα δύο λατρευτικού χαρακτήρα κτίρια (Δ και Ε). Στη βόρεια, νότια και ανατολική πλευρά του περιβόλου ανοίγονταν διαδοχικά δωμάτια, εν είδει στοών. Το τέμενος διαμορφώθηκε σταδιακά από τα μέσα έως το τέλος του 6ου αι.π.Χ., όταν και ο ναός απέκτησε μνημειακή πρόσοψη με μαρμάρινη κοινοστοιχία επτά δωρικών κιόνων και αετωματική στέγη με ανθεμωτά ακρωτήρια. Μνημειακή πρόσοψη με μαρμάρινη κιονοστοιχία οκτώ δωρικών κιόνων είχε και το τελετουργικό εστιατόριο.

proximately 2,250 sq. m and had three gates (north, south, east). In the west stood the temple and the hestiatorion and in the centre the semi-circular altar. Attached on the peribolos were two more cult buildings (buildings Δ and Ε) . In the north, south and east sides of the peribolos were successive rooms in the form of stoas. Archaeological evidence and the architecture of the buildings indicate that the temenos took its final form gradually. Between 550 BC and 500/490 BC. In the final construction phase the temple acquired a monumental façade with a marble colonnade.

Σε μικρή απόσταση νότια του τεμένους υπήρχαν τα βοηθητικά κτίρια που στέγαζαν τις καθημερινές ανάγκες του ιερατείου και των επισκεπτών. Κτίστηκαν σταδιακά από την αρχαϊκή έως την ύστερη κλασική περίοδο. Η ανασκαφή στην περιοχή είναι ακόμη σε εξέλιξη και μέχρι τώρα έχουν αποκαλυφθεί το κτίριο Π, τα κτίρια Μ και Ν που πιθανότατα λειτουργούσαν ως εστιατόρια, μία ορθογώνια δεξαμενή, το Ανατολικό Συγκρότημα με δώδεκα δωμάτια και το Νότιο Συγκρότημα που περιλαμβάνει το Τετράγωνο Κτίσμα, το Τραπεζιόσχημο Κτίσμα και το Λουτρό, ένα χώρο για το συμβολικό εξαγνισµό των πιστών. Πρόσφατες έρευνες έφεραν στο φως κάτω από το Νότιο και το Ανατολικό Συγκρότημα, τους τοίχους δύο πρωιμότερων οικοδημάτων (Κτίρια Φ και Χ) που ανήκαν στην εγκατάσταση που υπήρχε στην περιοχή πριν τη δημιουργία του αρχαϊκού τεμένους.

A few metres south of the temenos existed the auxiliary facilities of the sanctuary meeting the needs of priesthood and visitors. Ongoing excavations have revealed buildings Π, Μ, Ν, a cistern, the East Complex with twelve rooms and the South Complex. The latter included a loutron used for the symbolic purification of worshippers prior to their entrance to the temenos.

Ανατολικά του ιερού, κατά μήκος της πορείας που θα ακολουθούσαν οι επισκέπτες από το λιμάνι προς το τέμενος, έχουν αποκαλυφθεί οκτώ ακόμη κτίρια και ένας κυκλικός πύργος. Το ιερό παρέμεινε σε λειτουργία έως και την ελληνιστική περίοδο όταν και εγκαταλείφθηκε για άγνωστους έως σήμερα λόγους. Κατά τη ρωμαϊκή και βυζαντινή εποχή στην ίδια θέση αναπτύχθηκε μικρός οικισμός, ο οποίος κατοικήθηκε ανά διαστήματα

East of the temenos stood eight more buildings and a tower. They cover an extensive stretch of land, starting from the coast to the plateau of the sanctuary all along the route visitors would follow from the harbour up to the temenos. The sanctuary operated until the Hellenistic period, while over the Roman and Byzantine periods a small settlement developed, which was inhabited at intervals up to the late 17th c., when it was plundered by pirates and got abandoned. The numerous finds from the temple and the other cult buildings (vessels, figurines, jewellery, seal stones, tools, weapons, marble Archaic kouroi)indicate the sanctuary’s wealth. The ongoing archaeological research on Desptiko has played a vital part in the cult scene of the Cyclades in the Geometric and Archaic periods, as the sanctuary of Apollo is the greatest in the

1. Αεροφωτογραφία του ιερού. Διακρίνονται ο λατρευτικός περίβολος, το Νότιο και το Ανατολικό συγκρότημα (από Ν) 2. Αεροφωτογραφία των κτιρίων στη νησίδα Τσιμηντήρι (Ιούλιος 2019). 1. Aerial photography of the cult peribolos, the South and the East complexes (from S) 2. Aerial photography of Tsimintiri islet (July 2019). 2

έως και τα τέλη του 17ου αιώνα, όταν λεηλατήθηκε από πειρατές και ερημώθηκε. Τα πολυπληθή ευρήματα της ανασκαφής (αγγεία, ειδώλια, κοσμήματα, σφραγιδόλιθοι, εργαλεία, όπλα, θραύσματα από μαρμάρινους αρχαϊκούς κούρους, κ.α.) επιβεβαιώνουν τη λειτουργία ενός πλούσιου ιερού, η αποκάλυψη του οποίου έχει αλλάξει ριζικά το λατρευτικό τοπίο των γεωμετρικών και αρχαϊκών Κυκλάδων, καθώς είναι το μεγαλύτερο ιερό των Κυκλάδων μετά από αυτό της Δήλου, το οποίο όμως παρά την έκταση και τον πλούτο του δεν αναφέρεται σε καμία επιγραφική ή άλλη φιλολογική πηγή της αρχαιότητας. Η έως τώρα μελέτη των αρχαίων καταλοίπων και των αρχαίων γραπτών πηγών έχει οδηγήσει τους ανασκαφείς στο συμπέρασμα ότι το ιερό στο Δεσποτικό ιδρύθηκε και προστατεύτηκε από την πόλη της Πάρου σε μία περίοδο που οι Πάριοι επιθυμούσαν να εδραιώσουν τη γεωπολιτική και οικονομική παρουσία τους στις κεντρικές Κυκλάδες εξαιτίας του ανταγωνισμού τους με τη γειτονική Νάξο και της αυξανόμενης παρουσίας των Αθηναίων στα νησιά και τη Δήλο. Πρωτεύων στόχος της ερευντητικής ομάδας του ιερού είναι η προστασία και ανάδειξη των μνημείων και εν γένει του αρχαιολογικού χώρου. Στο πλαίσιο αυτό έχει ξεκινήσει το πρόγραμμα αποκατάστασης και ανάδειξης του αρχαϊκού ναού και εστιατορίου, των σημαντικότερων και πλήρως τεκμηριωμένων κτιρίων του ιερού. Οι αναστηλωτικές εργασίες αφορούν στην αποκατάσταση των στυλοβατών των κιονοστοιχιών των μνημείων, στην αναστήλωση τμήματος των κιονοστοιχιών τους και στη συντήρηση και συμπλήρωση καθ’ ύψος των τοίχων τους. Έχει χρησιμοποιηθεί ο μέγιστος δυνατός αριθμός αρχαίων αρχιτεκτονικών μελώ που αξιολογήθηκαν ικανά από πλευράς κατάστασης διατήρησης και δυνατότητας συγκόλλησης και συμπλήρωσης με νέο υλικό.

Cyclades after the one on Delos. However, despite its major size and wealth, it is not cited in any epigraphic or other literary source of antiquity. The study of the existing ancient remains and ancient literary sources indicates that the sanctuary on Despotiko was established and protected by the city of Paros at a period when Parians wished to consolidate their presence in the central Cyclades, possibly due to their rivalry with neighbouring Naxos and the increasing domination of the Athenians on the islands, including Delos. A primary goal of the Despotiko Project is the protection and enhancement of the monuments and the archaeological site as a whole. In view of this, a restoration project has been initiated allowing the enhancement of the temple and the hestiatorion, the most significant and thoroughly documented structures at the site. The approved study and restorations works include the restoration of the stylobates of the two buildings, of parts of their colonnades, as well as restoration of their walls. A considerable quantity of surviving ancient architectural elements, which were considered to be sufficiently preserved and capable of being integrated into new material, will be used for this purpose. Upon the completion of the project a unique archaic monument of the Cyclades will acquire its lost third dimension and will be accessible and comprehensible to all visitors.

Με την ολοκλήρωση του έργου ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα των αρχαϊκών χρόνων θα αποκτήσει ξανά την τρίτη διάστασή του και θα καταστεί προσιτό και αναγνώσιμο σε ειδικό και μη κοινό.

1. Δεσποτικό. Πήλινο αγαλμάτιο δαιδαλικής τεχνοτροπίας, πιθανότατα το πρωιμότερο λατρευτικό είδωλο του ιερού (7ος π.Χ.). 2. «Μηλιακός» αμφορέας παριανού εργαστηρίου (7ος αι.π.Χ.). 3. Ημίεργος αρχαϊκός κούρος (β΄μισό 6ου αι.π.Χ.). 4. Ανάγλυφη στήλη αυστηρορυθμικής περιόδου (490-480 π.Χ.). 5. Γυναικεία μορφή από τον αρχιτεκτονικό διάκοσμο του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού, έργο του Σκόπα (4ος αι.π.Χ, Βρετανικό Μουσείο). 1. Sanctuary on Despotiko. Daedalic-style clay figurine, possibly the earliest cult idol at the sanctuary (7th BC). 2. “Melian” amphora by Parian workshop (7th c. BC). 3. Unfinished marble archaic kouros (second half of 6th c. BC). 4. Marble relief stele of the severe-style period (490-480 BC). 5. Female figure from the architectural decoration of the Mausoleum of Halicarnassus, work of the Parian sculptor Scopas (4th c. BC, The British Museum).

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Η καλλιτεχνική παραγωγή της Πάρου κατά την αρχαιότητα αντιπροσωπεύεται από κομψοτεχνήματα της αγγειογραφίας και της πλαστικής. Η εξαιρετική ποιότητα και η μοναδική διαφάνεια του παριανού μαρμάρου έδωσαν την ώθηση για την ανάπτυξη μιας πρωτοπόρας σχολής γλυπτικής ήδη από τα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια. Ο παριανός λυχνίτης ήταν περιζήτητος για την κατασκευή γλυπτών και ναών στα μεγάλα ιερά της Ελλάδας και έγινε το θείο δώρο στα χέρια των πρωτοπόρων παριανών γλυπτών για τη δημιουργία απαράμιλλων έργων. Η δραστηριότητα των εργαστηρίων του νησιού γνώρισε μεγάλη ακμή τον 6ο και 5ο αι.π.Χ. Γνωστοί γλύπτες από την Πάρο που εργάστηκαν στο νησί, αλλά και σε μεγάλα κέντρα της εποχής, όπως η Αθήνα, ήταν ο Αριστίων, ο Θρασυμήδης, ο Πλάτθις, ο Κλένης, ο μαθητής του Φειδία Αγοράκριτος, ενώ ο Πλίνιος αναφέρει και τους ζωγράφους Αρκεσίλα και Νικάνορα. Περίφημος εκπρόσωπος της παριανής πλαστικής ήταν ο γλύπτης Σκόπας (385/375-330/320 π.Χ.), ξακουστός για τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του ναού της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα της Πελοποννήσου και του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού. Αν και η συστηματική λατόμευση του πεντελικού μαρμάρου στην Αττική και η οικονομική αποδυνάμωση των πόλεων της Ιωνίας με τις οποίες η Πάρος είχε στενή σχέση είχαν ως συνέπεια τη σταδιακή ύφεση της δραστηριότητας των παριανών εργαστηρίων μετά τα μέσα του 5ου αι.π.Χ., η καλλιτεχνική παραγωγή συνεχίστηκε στο νησί μέχρι και τη ρωμαϊκή περίοδο. Σήμερα, εκτός από το αρχαιολογικό μουσείο του νησιού, πλήθος έργων των παριανών εργαστηρίων και καλλιτεχνών κοσμούν τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου και είναι κοινωνοί ενός σπουδαίου πολιτισμού. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Πάρου κτίστηκε τη δεκαετία του 1950 μετά από ενέργειες του Εφόρου Αρχαιοτήτων Ν. Ζαφειρόπουλου. Έχει τρεις αίθου-

ARCHAEOLOGICAL MUSEUM Parian art of antiquity is illustrated with exquisite works of vase-painting and sculpture. Parian marble, fine in quality and uniquely translucent, gave a stimulus for the development of a pioneering school of sculpture already from the Archaic years. It was much coveted for the construction of sculptures and temples at the great sanctuaries of Delos, Delphi, Olympia, and the Acropolis of Athens, and was a true gift for Parian sculptors who created unparalleled works of art. Parian workshops reached their heyday in the 6th and 5th c. BC. Renowned sculptors from Paros were Aristion, Thrasymedes, Platthis, Klenis, Agoracritus – Phidias’ student –, while Pliny cites painters Arkesilas and Nikanor. The most renowned Parian sculptor in late classical times was Scopas (385/375-330/320 BC) who worked at the temple of Athena Alea at Tegea, Peloponnese and at the Mausoleum at Halicarnassus. The systematic quarrying of Pentelic marble in Attica and the financial decline of Ionic cities that were closely related to Paros resulted in the gradual decrease of activity of Parian workshops after the mid-5th c. BC. However, artistic production on Paros continued until the Roman period. Today, works from Parian workshops adorn some of the greatest museums in the world, besides the Archaeological Museum of Paros, illustrating a wonderful civilization. The Archaeological Museum of Paros was built in the 1950’s with the initiative of N. Zapheiropoulos, Ephor of Antiquities at the time. The museum features three rooms, a large courtyard and a gallery. The exhibits represent all periods of the history of Ancient Paros and a tour in the museum is an active journey to the past. Visitors start their tour from Room 1, to the right of the courtyard, contin-

1 & 2. Το περίφημο άγαλμα της Γοργούς (μέσα 6ου αι.π.Χ.). 3. Η αίθουσα γλυπτικής του αρχαιολογικού μουσείου. 4. Ο μαρμάρινος αρχαϊκός κούρος από το υπαίθριο ιερό στη θέση Αγ. Παντελεήμων. 5. Το άγαλμα της Νίκης, αριστούργημα των Παριανών εργαστηρίων γλυπτικής (480 π.Χ.). 1 & 2. The exquisite statue of the Gorgon (mid-6th c. BC). 3. The large room of the Archaeological Museum of Paros. 4. Marble kouros from the open-air sanctuary at the site of Aghios Panteleimon.

5. The statue of Nike, a masterpiece by Parian sculpture workshops (480 BC).

σες, μία μεγάλη αυλή και μία στεγασμένη στοά. Τα εκθέματα του μουσείου αντιπροσωπεύουν όλες τις περιόδους της ιστορίας της αρχαίας Πάρου και η περιήγηση σε αυτά αποτελεί ένα μοναδικό βιωματικό ταξίδι στο παρελθόν. Ο επισκέπτης καλείται να ξεκινήσει το ταξίδι του από την Αίθουσα 1, στα δεξιά της αυλής, να συνεχίσει στη μικρή Αίθουσα 2, στη σκεπαστή στοά, στην Αίθουσα 3 και να ολοκληρώσει την επίσκεψή του περιδιαβαίνοντας την αυλή. Αίθουσα 1 (Παριανή πλαστική) 3 5

Το σημαντικότερο έκθεμα της αίθουσας είναι το άγαλμα της Γοργούς (Α 1285) που υποδέχεται τον επισκέπτη στην είσοδο. Το μοναδικής τέχνης γλυπτό σώζεται σχεδόν ολόκληρο και πιθανότατα ήταν κεντρικό ακρωτήριο ναού αρχαϊκών χρόνων. Η φτερωτή θεότητα αναπαρίσταται σε κίνηση με τα φτερά της μαζεμένα προς τα πίσω. Εντυπωσιάζουν οι λεπτομέρειες του προσώπου και του ενδύματός της. Γύρω από τη Γοργώ εκτίθενται επιτύμβιες στήλες του 6ου και 5ου αι.π.Χ., αρχαϊκές επιγραφές και τμήματα αρχαϊκών κορών και κούρων. Συνεχίζοντας την περιήγηση στην αίθουσα ο επισκέπτης θα δει δύο ανάγλυφες πλάκες (Α 758, Α 759) από τη ζωφόρο του μνημείου του λυρικού ποιητή Αρχίλοχου που χρονολογούνται γύρω στο 500 π.Χ. Αριστούργημα γλυπτικής αποτελεί το άγαλμα καθιστής θεάς (Α 162), πιθανόν της Άρτεμης (490480 π.Χ.). Ξεχωρίζουν οι κορμοί των αρχαϊκών κούρων, ιδιαίτερα ο ημίεργος (Α 1377) και ο κούρος με την ενεπίγραφη βάση του (Α 1281). Κορμός μαρμάρινης σφίγγας (Α 124) και τμήματα από μεγάλο μαρμάρινο ανθέμιο (Α 119) ήταν τα ακρωτήρια του ναού του ιερού του Δηλίου Απόλλωνα και της Άρτεμης. Κοντά σε αυτά βρίσκονται δύο μεγάλοι πήλινοι αμφορείς παριανού εργαστηρίου του 7ου αι.π.Χ. (Α 2652, Α 2653), ενώ μοναδικό εύρημα αποτελεί ο μαρμάρινος δίσκος (Α 1168) με ζωγραφική απεικόνιση δισκοβόλου (5ος αι. π.Χ.).

ue to the small Room 2, to the gallery, to Room 3 and conclude their visit in their courtyard. Room 1 (Parian sculpture) The most important exhibit in this room is the Gorgon statue (Α 1285) that welcomes visitors at the entrance. The exquisite sculpture survives nearly intact and was possibly the central acroterion of an archaic temple (mid-6th c. BC). The winged deity is portrayed on the move with her wings pulled back. The details of her face and dress are impressive. Around the Gorgon, grave stelae of the 6th and 5th c. are on display, as well as archaic inscriptions and parts of archaic kouroi and korai. Next are two relief slabs (Α 758, Α 759) from the frieze of the monument to the lyric poet Archilochus dated circa 500 BC. A masterpiece of Parian sculpture is the statue of a seated goddess (Α 162), possibly Artemis (490-480 BC). Distinctive are the torsos of archaic kouroi, especially the unfinished one (Α 1377), as well as the kouros with the inscribed base (Α 1281). The torso of a marble sphinx (Α 124) and parts of a large anthemion (Α 119) were the acroteria of the temple at the sanctuary of Apollo Delios. In addition to the sculptures, this room features two large clay amphorae of the 7th c. BC from a Parian workshop (A 2652, Α 2653), while the marble disc (Α 1168) bearing a painted representation of a discus thrower is a unique find of the 5th c. BC. The exceptional statue of the Nike dated circa 480 BC (A 245) prevails at the back of the room. This work is identified with a trophy that was erected in memory of the victory of Parians over the Athenians. The Nike is surrounded by various reliefs and stelae from the ancient cemetery, the Hellenistic statue of Ariis (A 360), as well

2 3

1. Κεφαλή αρχαϊκού κούρου από το ιερό στο Δεσποτικό (6ος αι.π.Χ.). 2. Πήλινα ειδώλια και χάλκινα κοσμήματα από το ιερό στο Δεσποτικό (8ος-6ος αι.π.Χ.). 3. Υστερογεωμετρικοί αμφορείς από το πολυάνδριο του αρχαίου νεκροταφείου (8ος αι.π.Χ.) 1. Head of archaic kouros from the sanctuary on Despotiko (6th c. BC). 2.Clay figurines and bronze jewellery from the sanctuary on Despotiko (8th-6th c. BC). 3. Late Geometric amphorae from the polyandrion at the ancient cemetery (8th c. BC).

Στο βάθος της αίθουσας δεσπόζει το αριστουργηματικό άγαλμα της Νίκης που χρονολογείται γύρω στο 480 π.Χ. (Α 245). Το έργο ταυτίζεται με τρόπαιο που στήθηκε σε ανάμνηση της νίκης των Παρίων κατά των Αθηναίων. Γύρω από τη Νίκη βρίσκονται διάφορα ανάγλυφα και στήλες από το αρχαίο νεκροταφείο, το άγαλμα της Αρηίδος (Α 360), καθώς και το εξαιρετικό μαρμάρινο ανάγλυφο γυναικείας μορφής (Α 1290) που αποδίδεται στον παριανό γλύπτη Αγοράκριτο και προέρχεται απο το Θεσμοφόριο. Αίθουσα 2 (Δεσποτικό) Στη μικρή αυτή αίθουσα εκτίθενται μερικά από τα πολυάριθμα ευρήματα από το αρχαϊκό ιερό του Απόλλωνα στο ακατοίκητο νησί Δεσποτικό. Ξεχωρίζουν οι κεφαλές των μαρμάρινων αρχαϊκών κούρων και το πήλινο αγαλμάτιο που ταυτίζεται με το πρωιμότερο λατρευτικό είδωλο του ιερού. Οι προθήκες είναι δωρεά του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Αίθουσα 3 (Προϊστορία - Ρωμαϊκή περίοδος) Στην αίθουσα αυτή εκτίθενται αντικείμενα από διαφορετικές χρονολογικές περιόδους. Η περιήγηση ξεκινά από τα αριστερά της εισόδου, όπου εκτίθενται ευρήματα από το νεολιθικό οικισμό στο νησάκι Σάλιαγκος (τέλη 5ης χιλ.π.Χ.). Από αυτά ξεχωρίζει το περίφημο ειδώλιο της «χοντρής κυρίας του Σαλιάγκου» (Α 887). Στις διπλανές προθήκες βρίσκονται ευρήματα από τον προϊστορικό οικισμό της Παροικιάς (β’ μισό 3ης χιλ.π.Χ. - τέλη 2ης χιλ.π.Χ.), αντικείμενα από Πρωτοκυκλαδικά νεκροταφεία και οικισμούς (3η χιλ.π.Χ.), όπως μαρμάρινα ειδώλια και οικιακά σκεύη, καθώς και τα ευρήματα από την ακρόπολη των Κουκουναριών (12ος-7ος αι.π.Χ.) Συνεχίζοντας προς τα αριστερά ο επισκέπτης θα δει τα ευρήματα από το ιερό του Δηλίου Απόλλωνα και της Άρτεμης, όπως ειδώλια, πήλινα προσωπεία, σφραγιδόλιθους, κοσμήματα, αντικείμενα από φαγεντιανή και χαλκό.

as the terrific marble relief of a female figure (A 1290) that is attributed to the Parian sculptor Agoracritus and was part of the Thesmophorion. Room 2 (Despotiko) In this small room numerous finds from the archaic sanctuary of Apollo on Despotiko, the uninhabited island west of Antiparos, are on display. Of particular interest are the heads of the marble archaic kouroi and the clay statuette that is identified with the earliest votive figurine of the sanctuary. The showcases were donated by the Museum of Cycladic Art in Athens. Room 3 (Prehistory to Roman period) In this room various objects dated from prehistoric to Roman times are displayed. The visitors can start their tour at the left side of the entrance where the objects from the Neolithic settlement on Saliagos (end of 5th mill. BC) are on display. Of special interest is the famous figurine of “the fat lady of Saliagos” (A 887). In the next showcases there are finds from the prehistoric settlement in Paroikia (second half of the 3rd mill. BC-end of 2nd mill. BC), and objects coming from Early Cycladic cemeteries and settlements on Paros (3rd mill. BC), such as marble figurines and various utensils. Visitors can also see finds from the Mycenaean citadel of Koukounaries, dated to the 12th- 7th c. BC; Continuing their tour to the left, they see the finds from Delion, the sanctuary of Apollo and Artemis, such as figurines, clay reliefs, heads of human-shaped figurines, seal stones, bronze and ivory jewellery. The “Parian Chronicle” (Α 26), one of the most important exhibits in the museum, is on display at the back of the room. The chronicle is a long inscription that refers to events from the era of the mythic Athenian King Cecrops (1582/1 BC)

1. Το λατρευτικό άγαλμα της Δηλίας Άρτεμης με τη βάση του (490 π.Χ.). 2. Ιωνικό αναθηματικό κιονόκρανο από το μνημείο του Αρχίλοχου. 3. Μαρμάρινο άγαλμα αλόγου από αρχιτεκτονικό διάκοσμο ναού (6ος αι.π.Χ.). 4. Το Πάριο Χρονικό. 1. The cult statue of Delian Artemis with its base (490 BC). 2. Ionic votive capital from the monument of Archilochus. 3. Marble horse statue from architectural decoration of temple (6th c. BC). 4. The Parian Chronicle.

100

Στο πίσω μέρος της αίθουσας βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα, το Πάριο Χρονικό (Α 26, μέσα 3ου αι. π.X.), ένα επιγραφικό κείμενο που εξιστορεί με χρονολογική σειρά τα πιο σπουδαία γεγονότα από την εποχή του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα (1582/1 π.Χ.) έως και το 264/3 π.Χ., όταν επώνυμος άρχοντας στην Αθήνα ήταν ο Διόγνητος. Στις αναφορές του Χρονικού δεν είναι πάντα σαφής ο διαχωρισμός μυθολογικών και ιστορικών στοιχείων. Η αξία του όμως έγκειται στις πληροφορίες που δίνει για γεγονότα της ηρωικής εποχής και κυρίως στη δυνατότητα που παρέχει στους μελετητές να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν οι αρχαίοι την ιστορία των προγόνων τους. Το Χρονικό έχει σωθεί σε τρεις πλάκες, εκ των οποίων μία έχει χαθεί, μία βρίσκεται στο Μουσείο της Πάρου και άλλη μία στο Mουσείο Ashmolean της Oξφόρδης. Στη δεξιά πλευρά της αίθουσας εκτίθενται αναθήματα από το Ασκληπιείο, αγαλμάτια κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, επιτύμβιες στήλες και κτερίσματα από τάφους (5ος αι.π.Χ.- 2ος αι.π.Χ.), μαρμάρινες προτομές και τμήματα κορμών αρχαϊκών κούρων. Ξεχωρίζουν κορμός κούρου από την Αντίπαρο (Α 742), δύο μικρές κεφαλές του Ασκληπιείου (Α 228, Α 223), αγαλματίδιο του θεού Έρωτα (Α 185), αγαλμάτιο της θεάς Άρτεμης (Α 23). Στο κέντρο της αίθουσας δεσπόζουν δύο αρχαϊκές κόρες, χαρακτηριστικά έργα των παριανών εργαστηρίων του 6ου αι.π.Χ (Α 802, Α 791). Κοντά σε αυτές εκτίθενται ευρήματα από το νεκροταφείο της αρχαίας Πάρου, όπως πήλινα αγγεία, χάλκινα κάτοπτρα, χρυσά κοσμήματα και γυάλινα σκεύη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι δύο υστερογεωμετρικοί αμφορείς από το πολυάνδριο του νεκροταφείου που φέρουν περίτεχνες εικονιστικές παραστάσεις. ΣΚΕΠΑΣΤΗ ΣΤΟΑ Στη στοά εκτίθενται αρχιτεκτονικά μέλη από τους ναούς της αρχαίας πόλης, καθώς και επιγραφές και

up to 264/3 BC, when Diognetus was the eponymous archon of Athens. It is dated to the mid3rd c. BC. While it cites both mythological and historical events, its value lies on the information it offers about events of the Heroic era and on the fact that it gives modern scholars a better understanding of the way people of that time perceived their past. The “Parian Chronicle” survives on three slabs, one missing, one exhibited in Paros Museum and the other kept in the Ashmolean Museum in Oxford. At the right part of the room votives from Asclepeion, marble statuettes of the classical and Hellenistic periods, grave stelae and grave offerings dating from the 5th to the 2nd c. BC, marble busts and parts of archaic kouroi are exhibited. Of particular interest are the archaic kouros from Antiparos (A 742), two marble heads of Asclepius (A 228, A 223), a marble statuette of Eros, a statuette of goddess Artemis (A 23). Two archaic statues depicting korai (A 802, A 791)– imposing works of the Parian workshops of the 6th c. BC– dominate the centre of the room. On display are also finds from the cemetery of ancient Paros, such as clay vessels of local production, and other imported from Corinth and Attica, gold jewellery, mirrors, children’s toys and glass utensils. Exquisite finds are the two geometric amphorae that were found in the polyandrion and featured elaborate decoration. GALLERY The gallery features architectural elements from temples, as well as inscriptions and sculptures from sanctuaries and public buildings of ancient Paros. Remarkable are the two archaic horse torsos (Α 778 and Α 1185) that were part of a temple’s pediment. At the back of the gallery visitors can see the Ionic capital (A 733) of the 6th

101

1. Η αυλή του αρχαιολογικού μουσείου. 2. Μαρμάρινη ρωμαϊκή σαρκοφάγος. 3. Σκηνή με άθλο του Ηρακλή από το ψηφιδωτό του ρωμαϊκού γυμνασίου. 1. The courtyard of the Archaeological Museum of Paros. 2. Marble Roman sarcophagus. 3. Scene of Heracles’ labours from the mosaic at the Roman gymnasium.

102

γλυπτά από ιερά και δημόσια οικοδομήματα. Ξεχωρίζουν δύο μαρμάρινοι κορμοί αλόγων της αρχαϊκής εποχής (Α 778, Α 1185) που προέρχονται από αέτωμα ναού. Στο βάθος της στοάς βρίσκεται το αρχαϊκό ιωνικό κιονόκρανο (A 733) από το μνημείο του Aρχίλοχου (6ος αι. π.X.), το οποίο φέρει νεώτερη επιγραφή του 4ου αιώνα π.Χ. (ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ ΠΑΡΙΟΣ ΤΕΛΕΣΙΚΛΕΟΣ ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ/ ΤΟ ΔΟΚΙΜΟΣ ΜΝΗΜΗΙΟΝ Ο ΝΕΟΚΡΕΩΝΤΟΣ ΤΟΔΕΘΗΚΕΝ). Στους τοίχους γύρω από το κιονόκρανο εκτίθενται οκτώ επιγραφές που αναφέρονται στη ζωή και το έργο του Aρχίλοχου. Στο κέντρο της στοάς δεσπόζει το υπερφυσικού μεγέθους λατρευτικό άγαλμα της Δηλίας Aρτέμιδος, που με την βάση του φτάνει σε ύψος τα 3, 50μ. (Α 230, Α 1251). ΑΥΛΗ Στην αυλή του Μουσείου εκτίθενται αρχιτεκτονικά μέλη, σαρκοφάγοι, επιτύμβιες στήλες, τεφροδόχα αγγεία και αγάλματα. Ο επισκέπτης με την είσοδό του στην αυλή θα δει τη στήλη με την επιγραφή ΟΡΟΣ ΠΟΛΕΩΣ που σήμανε τα όρια της αρχαίας πόλης και το ψηφιδωτό δάπεδο με παράσταση των άθλων του Ηρακλή από το γυμνάσιο της αρχαίας Πάρου (2ος 3ος αι.μ.Χ). Χαρακτηριστικές είναι οι μαρμάρινες ελληνιστικές και ρωμαϊκές σαρκοφάγοι και οι ανθρωπόμορφες σαρκοφάγοι φοινικικού τύπου που ήταν έργα αποκλειστικά παριανών εργαστηρίων.

c. BC, originating from the monument dedicated to Archilochus. It bears an inscription of the 4th c. BC. that refers to Dokimos son of Neokreon who dedicated the monument to Archilochus (ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ ΠΑΡΙΟΣ ΤΕΛΕΣΙΚΛΕΟΣ ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ/ ΤΟ ΔΟΚΙΜΟΣ ΜΝΗΜΗΙΟΝ Ο ΝΕΟΚΡΕΩΝΤΟΣ ΤΟΔΕΘΗΚΕΝ). On the wall surrounding the capital are eight inscriptions citing the life and work of the poet. In the centre of the gallery stands the colossal votive statue of Artemis Delia (A 230, A 1251), which is 3.50 m high with its base. COURTYARD In the courtyard of the museum marble architectural elements, sarcophagi, grave stelae, marble ash-urns and statues are on display. When entering the courtyard, visitors see a boundary stele bearing the inscription ΟΡΟΣ ΠΟΛΕΩΣ (the boundary of the city) and next to it part of a mosaic depicting a representation of the labours of Hercules (2nd – 3rd c. AD). It comes from the gymnasium of ancient Paros, on top of which now stands the church of Katapoliane. Distinctive are the anthropomorphic sarcophagi of the Late Archaic period, which are of the so-called Phoenician type and were exclusive products of Parian workshops.

103

1 2

5 6

104

10 11

1. Μαρμάρινες προτομές (4ος- 3ος αι.π.Χ.) | 2. Κορμός ανδρικoύ αγάλματος (5ος αι.π.Χ.) | 3. Σίμη από το ναό του Απόλλωνα στη Δήλο (5ος αι.π.Χ.) | Ανάγλυφο με πεπλοφόρο μορφή από το Θεσμοφόριο. Πιθανό έργο του Αγοράκριτου (440-420 π.Χ.) | 5. Υπερφυσικού μεγέθους άγαλμα θεάς (490 π.Χ.). | 6. Προτομή ανδρός | 7. Αρχαϊκή κόρη (6ος αι.π.Χ.) | 8. Ανάγλυφη πλάκα από το Αρχιλόχειο (500 π.Χ.), «μηλιακός αμφορέας» (7ος αι.π.Χ.), τμήμα αγάλματος της θεάς Αθηνάς (490 π.Χ.) | 9. Το άγαλμα της Νίκης (490-480 π.Χ.) | 10. Ανάγλυφη πλάκα από το Αρχιλόχειο (500 π.Χ.) | 11. Ανάγλυφη πλάκα με μορφή γοργούς (6ος αι.π.Χ.) 1. Marble busts (4th - 3rd c. BC) | 2. Torso of male statue (mid-5th c. BC) | 3. Part of marble cornice from the temple of Apollo on Delos (5th c. BC) | 4. Relief with figure in peplos from the Thesmophorion. Possible work of Agoracritus (440-420 BC) | 5. Oversized statue of seated goddess (490-480 BC) | 6. Marble male bust | 7. Archaic kore (second half of the 6th c. BC) | 8. Relief slab from the monument of Archilochus (500 BC), “melian amphora” (7th c. BC), part of goddess Athena statue | 9. The statue of Nike (490-480 BC) | 10. Relief slab from Archilochus’ monument (500 BC) | 11. Relief slab depicting a Gorgon (6th c. BC).

1 3

4 9

106

1. Μαρμάρινος Πρωτοκυκλαδικός κρατήρας (3η χιλ.π.Χ.) | 2. Μαρμάρινα Πρωτοκυκλαδικά ειδώλια (3η χιλ.π.Χ.) | 3. Αγαλματίδιο καθιστής θεάς (Ελληνιστική περίοδος) | 4. Κορμός αγάλματος οπλίτη (480 π.Χ.) | 5. Αρχαϊκός κούρος από την Αντίπαρο (6ος αι.π.Χ.) | 6. Επιτύμβια στήλη με παράσταση γενειοφόρου άνδρα (5ος αι.π.Χ.) | 7. Ανθεμωτή επίστεψη επιτύμβιας στήλης (480 π.Χ.) | 8. Επιτύμβια στήλη ελληνιστικών χρόνων | 9. Τμήμα μαρμάρινου αναγλύφου με ανακεκλιμένη μορφή (ελληνιστικής περίοδος) | 10. Επιτύμβια στήλη (450-440 π.Χ.) | 11. Επιτύμβια στήλη ρωμαϊκών χρόνων με παράσταση ζεύγους σε ανάκλιντρο 1. Marble krateriskos of the Early Cycladic period (3rd mill. BC) | 2. Marble Early Cycladic figurines (3rd mill. BC) | 3. Small statuette of seated goddess (Hellenistic period) | 4. Torso of hoplite statue (480 BC) | 5. Archaic kouros found on Antiparos (6th c. BC) | 6. Part of grave stele with depiction of bearded male (5th c. BC) | 7. Palmette crowning from grave stele (480 BC) | 8. Part of marble relief depicting lying figure (Hellenistic period) | 9. Part of grave stele (Hellenistic period) | 10. Grave stele (450-440 BC) | 11. Grave stele of the Roman period with depiction of couple on a couch. 6 10 11

107

108

Παριανά έργα σε μουσεία εκτός Πάρου 1. Μαρμάρινος κορμός νέου (Μουσείο Λούβρου) | 2. Επιτύμβια στήλη («To ανάγλυφο της Λευκοθέας», Villa Albani) | 3. Αρχαϊκός κούρος από το παριανό Πύθιο (Μουσείο Λούβρου) | 4. Επιτύμβια στήλη νεαρού άνδρα (Μουσείο Κων/λης) | 5. Επιτύμβια στήλη μικρού κοριτσιού («Η κόρη με τα περιστέρια», Metropolitan Museum N.Y.) | 6. Αρχαϊκή κόρη (Μουσείο Δήλου) | 7. Ανάγλυφη πλάκα αρχαϊκής περιόδου (Bergamon Museum, Βερολίνο) | 8, 12. Η «στήλης της Καλλικράτειας» (Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης) | 9. Ανάγλυφο με παράσταση του Αρχίλοχου | 10. Ανάγλυφη στήλη καθιστής μορφής (Bergamon Museum, Βερολίνο) | 11. Επιτύμβια στήλη, έργο του γλύπτη Πλάτθη (Μουσείο Ικαρίας) | 13. Η στήλη Giustiniani (Bergamon Museum, Βερολίνο) Parian works in museums outside Paros 1. Marble torso of youth (Louvre Museum) | 2. Marble grave stele (“Leukothea relief”, Villa Albani) | 3. Marble archaic kouros from the Parian Pythion (Louvre Museum) | 4. Marble grave stele of young man (Istanbul Archaeological Museum) | 5. Marble grave stele of little girl (“Girl with pigeons”, Metropolitan Museum N.Y.) | 6. Marble archaic kore (Archaeological Museum of Delos) | 7. Relief slab of the Archaic period (Bergamon Museum, Berlin) | 8,12. The “stele from Kallikrateia” (Archaeological Museum of Thessaloniki) | 9. Relief slab depicting Archilochus | 10. Relief slab depicting a female seated figure | 11.Marble grave stele, work of Parian sculptor Platthis (Archaeological Museum of Icaria) | 13. Giustiniani stele (Bergamon Museum, Βerlin) 12 13

8 11

109

1. Μουσείο Περαντινού, Μάρπησσα 2. Προτομή της Μαντώς Μαυρογένους, Μουσείο Περαντινού 3. Μονή του Αγίου Ιωάννη του Δέτη 4. Χάρτες από την έκθεση «Η Πάρος μέσα από την Ρώσικη Χαρτογραφία 1770-1774» 1. The “Nikos Perantinos” Museum, Marpissa. 2. Bust of Manto Mavrogenous, “Nikos Perantinos” Museum. 3. Monastery of Saint John Detis. 4. Maps from the exhibition “The island of Paros through the Russian Cartography 1771-1774”.

110

ΑΛΛΑ ΜΟΥΣΕΙΑ ΣΤΟ ΝΗΣΙ

OTHER MUSEUMS ON THE ISLAND

Μουσείο Γλυπτικής «Νίκος Περαντινός» (Μάρπησσα)

Sculpture Museum “Nikos Perantinos” (Μarpissa)

Ο Νίκος Περαντινός, παριανής καταγωγής, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1910. Το 1928 φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών, στο εργαστήρι Γλυπτικής του Θωμά Θωμόπουλου. Τελειώνοντας πήρε πτυχίο Γλυπτικής μαζί με το Χρυσοβέργειο Βραβείο, και συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία στο Παρίσι.

Nikos Perantinos, of Parian origin, was born in Athens in 1910. In 1928 he studied at the School of Fine Arts in the sculpture studio of Thomas Thomopoulos. Upon finishing his studies, along with his degree in Sculpture, he received the Chrysovergeio Award and a scholarship to continue his studies in Paris. In 1941 he was appointed resident sculptor at the National Archaeological Museum where he contributed significant work in restoring ancient pieces. In 1964 he set up a marble sculpture studio at Aghia Anna, Paroikia, which still operates. His works stand out for their internality and vigorousness.

Το 1941 διορίστηκε μόνιμος γλύπτης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, όπου εκτέλεσε σημαντικές εργασίες αποκατάστασης αρχαίων γλυπτών. Το 1964 ίδρυσε το εργαστήρι μαρμαρογλυπτικής στην περιοχή Αγία Άννα στην Παροικιά, το οποίο λειτουργεί μέχρι και σήμερα. Τα έργα του ξεχωρίζουν για την εσωτερικότητα και την πλαστική τους δύναμη. Είχε λάβει μέρος σε σπουδαίες διεθνείς εκθέσεις και έχει τιμηθεί με πολλά ελληνικά και ξένα βραβεία, όπως το Α΄ Εθνικό Βραβείο Εικαστικών Τεχνών. Στις 20 Ιουλίου 1991 έφυγε από τη ζωή και την ίδια χρονιά ιδρύθηκε το Μουσείο Γλυπτικής “Νίκος Περαντινός” στη Μάρπησσα της Πάρου, στο οποίο εκτίθεται μια σειρά από έργα του, όπως γλυπτά, ανάγλυφα, μετάλλια, νομίσματα και πολλά σχέδια.

Περιβαλλοντολογικό και Πολιτιστικό Πάρκο Πάρου «Άγιος Ιωάννης ο Δέτης» Στο χώρο των κελιών της μονής του Αγίου Ιωάννη του Δέτη στεγάζεται η μόνιμη έκθεση «Η Πάρος μέσα από την Ρώσικη Χαρτογραφία 1770-1774». Κατά τον Ρωσο-τουρκικό πό-

He has participated in international exhibitions and has received numerous Greek and International awards, such as the First National Award for Fine Arts. Nikos Perantinos passed away on July 20th, 1991 and on the same year the “Nikos Perantinos” Sculpture Museum was founded at Marpissa Paros, with works such as sculptures, medals, coins and numerous drawings.

Environmental and Cultural Park of Paros “Aghios John Detis” The original monk cells of the monastery of Saint John Detis house the permanent exhibition “The island of Paros through the Russian Chartography 1771-1774”. During the Russo-Turkish war of 1768-1774, the Russian navy moored in Paros, at Naousa bay in particular, for

111

Αντίγραφα οικοσήμων Παριανών οικογενειών (Συλλογή Όθωνα Κάπαρη). Copies of the coats of arms of Venetian families (Othon Kaparis Collection).

112

λεμο του 1768-1774, ο Ρωσικός στόλος ναυλόχησε για τέσσερα χρόνια στον κόλπο της Νάουσας(1770-1774). Εκείνο το διάστημα κτίστηκαν μεγάλα κτίρια για τις ανάγκες του ρωσικού στρατού και στόλου (περίπου 18.000 άτομα) και οι Ρώσοι ορμώμενοι από τη Νάουσα χαρτογράφησαν το Αιγαίο. Τα υψηλής ανάλυσης και ευκρίνειας αντίγραφα χαρτών και κειμένων που εκτίθενται σήμερα στο μοναστήρι αναδεικνύουν μια σημαντική και άγνωστη σε πολλούς ιστορική περίοδο για την Πάρο και το Αιγαίο.

Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο Νάουσας Συλλογή Όθωνα Κάπαρη Στη Νάουσα βρίσκεται το Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο, στο οποίο στεγάζεται η συλλογή του Ναουσαίου ιατρού και ερασιτέχνη λαογράφου ΄Οθωνα Κάπαρη. Τα κύρια εκθέματα αυτής περιλαμβάνουν κεραμικά αγγεία, νομίσματα, μέτρα και σταθμά, έγγραφα, παράσημα, σφραγίδες, εργαλεία, οικιακά σκεύη. Στη συλλογή ανήκει και μία πλούσια και σπάνια βιβλιοθήκη με περισσότερα από 2.000 έγγραφα και βιβλία, τα οποία αφορούν κυρίως στην Πάρο και τις Κυκλάδες. Άξια αναφοράς είναι και η μόνιμη έκθεση του μουσείου που στεγάζει εικόνες ζωγραφισμένων αντιγράφων οικοσήμων οικογενειών βενετσιάνικης καταγωγής, οι οποίες εγκαταστάθηκαν επί φραγκοκρατίας στην Πάρο. Τα περισσότερα από τα επίθετα αυτών των οικογενειών υφίστανται μέχρι και σήμερα.

four years (1770-1774). At the time, large buildings were established to meet the needs of the Russian army and navy forces (approximately 18,000), while the Russians mapped the Aegean territory. The high definition copies of maps and documents that are on display at the monastery illustrate a unique and to many unknown historical period of Paros and the Aegean.

Historical-Folklore Museum of Naousa. The Othon Kaparis collection Naousa features a Historical-Folklore Museum where the collection of Othon Kaparis, doctor and amateur folklorist from Naousa, is hosted. The main exhibits are ceramic vessels, coins, weights and measures, documents, medals, seals, tools and domestic utensils. The collection also includes a rich and rare library with more than 2,000 documents and books mainly on Paros and the Cyclades. It is worth mentioning the museum’s permanent exhibition that features painted copies of the coats of arms of Venetian families that settled on Paros during Frankish rule. The surnames of most families survive to date.

113

3 4

114

Τα ωραιότερα αγάλματα της αρχαιότητας ήταν από παριανό μάρμαρο 1. Ο Ερμής του Πραξιτέλους, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. 2. Η Αφροδίτη της Μήλου (αγνώστου καλλιτέχνη), Μουσείο του Λούβρου. 3. Άγαλμα Αντίνοου, Αρχαιολογικό μουσείο Δελφών, Φωκίδα. 4. Η Νίκη του Παιωνίου, Αρχαιολογικό μουσείο Ολυμπίας. 5. Η Νίκη της Σαμοθράκης (αγνώστου καλλιτέχνη), Μουσείο του Λούβρου. The finest statues of antiquity were made of Parian marble. 1. The Hermes of Praxiteles, National Archaeological Museum, Athens. 2. Aphrodite of Milos (unknown artist), Louvre Museum 3. The statue of Antinoos, Archaeological Museum of Delphi 4.The Nike of Paeonius, Archaeological Museum of Olympia. 5. The Nike of Samothrace (unknown artist), Louvre Museum.

115

116

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Α | ROUTES A Α. Διαχρονική Παροικιά: Αρχαιολογικό Μουσείο (4) - Φραγκοµονάστηρο (6) - Εκατονταπυλιανή, Βυζαντινό Μουσείο (5) - Παλιά Αγορά - Κάστρο (1,2,3) | Α. Timeless Paroikia: Archaeological Museum (4) - Frankomonastero (6) – Ekatontapyliane, Byzantine Museum (5) – Old Market - Kastro (1,2,3) Β. Αρχαία πόλη: Αρχαιολογικό Μουσείο (4) - Αρχαίο Νεκροταφείο (7) - Υπαίθριο Iερό (13) - Ελληνιστικές οικίες (12) - Ρωµαϊκή οικία(11) Εργαστήριο κεραµκής (10)- Εργαστήριο γλυπτικής (9) - Αρχαίο τείχος και αρχαία πύλη (15, 16, 17, 18) - Aσκληπιείο (19) - Ιερό Πυθίου Απόλλωνα (20) | Β. Ancient City: Archaeological Museum (4) – Ancient Cemetery (7) – Open-air sanctuary (13) – Hellenistic houses (12) – Roman house (11) – Pottery workshop (10) – Sculpture workshop (9) – Ancient wall and ancient gate (15, 16, 17, 18) - Asclepeion (19) – Sanctuary of Apollo Pythius (20) Γ. Περιφέρεια αρχαίας πόλης: Αρχαιολογικό Μουσείο (4) - Αψιδωτό Οικοδόµηµα (23, επόμενος χάρτης), - Ιερό ∆ηλίου Απόλλωνα (24, επόμενος χάρτης) - Τρεις Εκκλησιές (21) | C. Beyond the Ancient City: Archaeological Museum (4) – Apsidal building (23, next map) - Sanctuary of Delian Apollo (24, next map) – Treis Ekklesies (21)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

Λόφος Κάστρου. Αρχαϊκός Ναός Αθηνάς Λόφος Κάστρου. Παλιά αγορά Λόφος Κάστρου. Ενετικό φρούριο Aρχαιολογικό µουσείο Πάρου Εκατονταπυλιανή, Βυζαντινό Μουσείο Φραγκομονάστηρο Αρχαίο νεκροταφείο, θέση Βίτζι Τµήµα αρχαίου νεκροταφείου παλαιών ανασκαφών Rhubenson Εργαστήριο γλυπτικής Eλληνιστικών χρόνων Εργαστήριο κεραμεικής Eλληνιστικών χρόνων Ρωµαϊκή οικία Eλληνιστικές οικίες µε ψηφιδωτά Υπαίθριο Ιερό Κυκλικό µνηµείο. Συνέχεια νεκροταφείου Αρχαίο τείχος Ανατολική Πύλη Τµήµα αρχαίου τείχους Τµήµα αρχαίου τείχους µε πύργο Aσκληπιείο Ιερό Πυθίου Απόλλωνα Τρεις Εκκλησιές. Ηρώο του Αρχίλοχου Μονή Αγίων Αναργύρων

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

Kastro Hill. Archaic Temple of Athena Kastro Hill. Old market Kastro Hill. Venetian fortress Archaeological Museum of Paros Ekatontapyliane, Byzantine Museum Frankomonastero Ancient cemetery at Vitzi site Part of ancient cemetery excavated by Rubensohn Sculpture workshop of the Hellenistic years Pottery workshop of the Hellenistic years Roman house Hellenistic houses with mosaics Open-air sanctuary Circular monument. Continuation of the ancient cemetery Ancient wall The East Gate of the wall Part of ancient wall Part of ancient wall with tower Asclepeion Sanctuary of Apollo Pythius Treis Ekklesies. Heroon of Archilochus Monastery of Aghioi Anargyroi

117

118

ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ B

ROUTES B

Α. Κεντρική και ανατολική Πάρος: Αρχαιολογικό Μουσείο (4, προηγούμενος χάρτης) - Τρεις Εκκλησιές (21) - Λατοµείο Λάκκων (25) - Λατοµεία στο Μαράθι (26) - Λεύκες (27) Μάρπησσα, µουσείο Περαντινού (28) - Κάστρο Κεφάλου (29)

Α. Central and eastern Paros: Archaeological Museum (4, previous map) - Treis Ekklesies (21) – Quarry at Lakkoi (25) – Quarries at Marathi (26) - Lefkes (27) - Marpissa, Perantinos Museum (28) – Castle at Kefalos (29)

Β. ∆υτική και βόρεια Πάρος: Αρχαιολογικό Μουσείο (4, προηγούμενος χάρτης) - Τρεις εκκλησιές (21) - Κουκουναριές (30) - Νάουσα, Eνετικό κάστρο - Αµπελάς, Ελληνιστικός πύργος (31)

Β. Western and northern Paros: Archaeological Museum (4, previous map) - Treis Ekklesies (21) - Koukounaries (30) Naousa, Venetian castle - Ampelas, Hellenistic tower (31)

Γ. Βυζαντινή Πάρος: Βόρεια: Παροικιά, Βυζαντινά εκκλησάκια, Καταπολιανή, Βυζαντινό Μουσείο (5, προηγούμενος χάρτης), Μονή Αγίων Αναργύρων (22) - Μονή Λογγοβάρδας (33) - Άγιος Γιάννης ∆έτης, Μουσείο (34) Νάουσα, Μονή Αγίου Αθανασίου (31) - Λεύκες, Μονή Αγίας Κυριακής, Ναός Αγίας Τριάδας, Βυζαντινό µονοπάτι (27) - Πίσω Λιβάδι, Άγιος Γιώργης ο Θαλασσίτης (35)- Λόφος Κεφάλου, Μονή Αγίου Αντωνίου, Ναός Ευαγγελισµού (29) - Μάρµαρα, Ναός Αγίου Σάββα (36) - Μάρπησσα, Ναός Μεταµόρφωσης Σωτήρος (28) - Λαγκάδα, Μονή Αγίου Γεωργίου (40) Νότια: Παροικιά, Βυζαντινά εκκλησάκια - Καταπολιανή, Βυζαντινό Μουσείο (5, προηγούμενος χάρτης)- Άγιος Αρσένιος - Πύργος Αλήσαφα, δάσος Πεταλούδων (37) - Βουτάκος, Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές (41)- Γλυφά, Άγιος Γιάννης ο Σπηλιώτης (38) - Λαγκάδα, Μονή Αγίων Θεοδώρων (39), Μονή Αγίου Γεωργίου (40) - Μάρπησσα, Ναός Μεταµόρφωσης (28)- Μάρµαρα, Ναός Αγίου Σάββα (29) ∆. Επικράτεια αρχαίας Πάρου: Αρχαιολογικό Μουσείο (4, προηγούμενος χάρτης) - Αντίπαρος, κάστρο (42), σπήλαιο (43)∆εσποτικό (44)

19. Aσκληπιείο 20. Ιερό Πυθίου Απόλλωνα 21. Τρεις Εκκλησιές 22. Μονή Αγίων Αναργύρων 23. Αψιδωτό οικοδόμημα 24. Ιερό Δηλίου Απόλλωνα 25. Λατομείο Λάκκων 26. Μαράθι. Αρχαία Λατομεία 27. Λεύκες, Μονή Αγίας Κυριακής, Ναός Αγίας Τριάδας, Βυζαντινό μονοπάτι 28. Μάρπησσα. Μουσείο Περαντινού, ναός Μεταμόρφωσης 29. Λόφος Κεφάλου. Κάστρο Κεφάλου, Μονή Αγίου Αντωνίου, Ναός Ευαγγελισμού 30. Κουκουναριές 31. Νάουσα. Ενετικό κάστρο, Μονή Αγίου Αθανασίου 32. Αμπελάς. Ελληνιστικός πύργος 33. Μονή Λογγοβάρδας 34. Άγιος Γιάννης Δέτης. Μουσείο (ρώσικη χαρτογραφία 1770-1774 ) 35. Πίσω Λιβάδι. Άγιος Γιώργης Θαλασσίτης 36. Μάρμαρα. Ναός Αγίου Σάββα 37. Άγιος Αρσένιος. Πύργος Αλήσαφα, οικία Μαυρογένη, δάσος Πεταλούδων 38. Άγιος Γιάννης ο Σπηλιώτης 39. Μονή Αγίων Θεοδώρων Λαγκάδας 40. Μονή Αγίου Γεωργίου 41. Βουτάκος. Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές 42. Αντίπαρος 43. Σπήλαιο Αντιπάρου 44. Δεσποτικό

C. Byzantine Paros: North: Paroikia, Byzantine churches, Katapoliane, Byzantine Museum (5, previous map), Monastery of Aghioi Anargyroi (22) – Monastery of Longovarda (33) – Aghios Ioannis Detis, Museum (34) - Naousa, Monastery of Saint Athanasius (31) - Lefkes, Monastery of Saint Kyriaki, church of Aghia Triada, Byzantine path (27) – Piso Livadi, Saint George Thalassitis (35) Kefalos Hill, Monastery of Saint Anthony, Church of the Annunciation (29) - Marmara, Church of Saint Savvas (36) - Marpissa, Church of the Metamorphosis (28) - Lagkada, Monastery of Saint George (40) South: Paroikia, Byzantine churches – Katapoliane, Byzantine Museum (5, previous map) - Saint Arsenios – Tower of Alisafas, Valley of the butterflies (37) - Voutakos, Early Christian Basilicas (41)- Glyfa, Saint John Spiliotis (38) - Lagkada, Monastery of Aghioi Theodoroi (39), Monastery of Saint George (40) - Marpissa, Church of the Metamorphosis (28) - Marmara, Church of Aghios Savvas (29) D. Territory of Ancient Paros: Archaeological Museum (4, previous map) - Antiparos, castle (42), cave (43) - Despotiko (44)

19. Asclepeion 20. Sanctuary of Apollo Pythius 21. Treis Ekklesies 22. Monastery of Aghioi Anargyroi 23. Apsidal construction 24. Sanctuary of Delian Apollo 25. Quarry at Lakkoi 26. Marathi, Ancient Quarries 27. Lefkes, Monastery of Aghia Kyriaki, Church of Aghia Triada, Byzantine path 28. Marpissa, Perantinos Museum, Church of Metamorphosis 29. Kefalos Hill, Castle at Kefalos, Monastery of Saint Anthony, Church of the Annunciation 30. Koukounaries 31. Naousa, Venetian castle, Monastery of Saint Athanasius 32. Ampelas, Hellenistic tower 33. Monastery of Longovarda 34. Saint John Detis, Museum (Russian cartography 1770-1774) 35. Piso Livadi, Saint George Thalassitis 36. Marmara, Church of Aghios Savvas 37. Aghios Arsenios, Tower of Alisafas, Mavrogenis residence, Valley of the butterflies 38. Saint John Spiliotis 39. Monastery of Aghioi Theodoroi Lagkadas 40. Monastery of Saint George 41. Early Christian Basilicas, Voutakos 42. Antiparos 43. Antiparos cave 44. Despotiko

119

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ SELECTED BIBLIOGRAPHY • Αλιπράντης Ν., Χρονολογικό Πανόραμα της Ιστορίας της Πάρου, Αθήνα, 2010. • Αποστόλου Μ., Πάρος, Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Αθήνα, 1961. • Βασιλειόπουλος Ι.-Κασαπίδης Τ.- Μπαρμπαρήγος Π., Πάρος, Τα Οικόσημα. Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο «Συλλογή Όθωνα Κάπαρη», Νάουσα-Πάρος, 2007. • Βερτσέτης Αθ., «Τα ονόματα της Αρχαίας Πάρου», Επετηρίς Εταιρίας Κυκλαδικών Μελετών, τόμος ΙΒ, 1995, 123-134. • Βλαχόπουλος Α. (επιμ), Αρχαιολογία. Νησιά του Αιγαίου, Αθήνα, 2005. • Δεσπίνης Γ., Συμβολή στη μελέτη του έργου του Aγοράκριτου, Aθήνα, 1971. • Ζαφειρόπουλος Ν., «Κυκλάδες», ΑΔ 1960, 245-249. • Ζαφειρόπουλος Ν., «Αρχαικές κόρες της Πάρου», H. Kyrieleis (ed.), Archaische und Klassische Griechische Plastik. Akten des Internationalen Kolloquiums vom 22.-25. April 1985 in Athen, Athen, 1986, 93–106. • Ζαφειροπούλου Φ., Αρχαιολογικός Οδηγός Πάρου, Αθήνα, 1998. • Κοκκόρου-Αλευρά Γ., Η τέχνη της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα, 1990. • Κοντολέων Ν., «Αρχίλοχος και Πάρος», Επετηρίς Εταιρίας Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Ε΄, 1965-6, 53-103. • Κουράγιος Γ., «Δεσποτικό. Η ανακάλυψη ενός νέου ιερού», Σταμπολίδης Ν. Χρ. -Γιαννικούρη Α. (επιμ), Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου: Το Αιγαίο στην πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, Ρόδος 1–4 Νοεμβρίου 2002, Αθήνα, 437–452. • Κουράγιος Γ., Πάρος–Αντίπαρος. Ιστορία, μνημεία, μουσεία. Αρχαιολογικός οδηγός, Αθήνα, 2004. • Κουράγιος Γ., «Δεσποτικό. Ένα νέο ιερό του Απόλλωνα», ΑΑΑ 35–38, 2002-2005, 37–88. • Κουράγιος Γ., «Κυβόλιθος με παράσταση Απόλλωνα-Αρτέμιδος», Ευλιμένη 6-7, 2005-2006, 44-53. • Κουράγιος Γ., «Η ανασκαφική δραστηριότητα στην Πάρο και το χρονικό της ανκάλυψης των νέων γλυπτών», στο Kourayos-Prost 2008, 87-129. • Κουράγιος Γ., «Η ιστορία της Πάρου μέσα από τις παλαιές και πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες», Παριανά 120, 2011, 5-25. • Κουράγιος Γ., «Το νεκροταφείο της αρχαίας πόλης της Πάρου-Οι παλαιότερες έρευνες», Παριανά 122, 2011, 268-285. • Κουράγιος Γ., «Τα γλυπτά από το ιερό του Απόλλωνα στη θέση Μάντρα Δεσποτικού και νέα γλυπτά από την Πάρο», Γ. Κοκκορού-Αλευρά- W.D. Niemeier (επιμ), Νέα ευρήματα αρχαικής γλυπτικής από ελληνικά ιερά και νεκροπόλεις, Διεθνές Συμπόσιο 2007, Πανεπιστήμιο Αθηνών και Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο/DAI, Αθήνα, 2012, 101-132. • Κουράγιος Γ., Δεσποτικό, Το Ιερό του Απόλλωνα, Αθήνα, 2012. • Κουράγιος Γ., «Το Αρχαϊκό Ιερό του Απόλλωνα και τα Παριανά Εργαστήρια Γλυπτικής πριν από τον Σκόπα», Ντ. ΚατσωνοπούλουΑ.Stewart, (επιμ.), Paros III. Ο Σκόπας και ο Κόσμος του , Αθήνα, 2013, 93-110. • Κουράγιος Γ., «Ανάδειξη και διαμόρφωση του αρχαϊκού ιερού του Απόλλωνα στο Δεσποτικό Αντιπάρου», Α. Αλβανού (επιμ), Νησιωτικές Ταυτότητες. Συμβολή της Γ.Γ. Αιγαίου και νησιωτικής πολιτικής στην έρευνα και ανάδειξη του πολιτισμού του αρχιπελάγους, Αθήνα, 2013, 106-109. • Κουράγιος Γ. - Δετοράτου Σ., «Πάρος. Η αρχαιολογική έρευνα των τελευταίων ετών», Περίαπτο 2, 2000, 37-50. • Κουράγιος Γ. - Νταϊφά Κ., «Η καλλιτεχνική παρουσία της Νάξου και της Πάρου στο ιερό νησί του Απόλλωνα, τη Δήλο», Παριανά 132, 2014, 6-19. • Kώστολγου-Δεσποίνη, A., Προβλήματα της Παριανής Πλαστικής του 5ου αιώνα π.X., Διδ.διατριβή, Θεσσαλονίκη, 1979. • Ματθαίου Α- Κουράγιος Γ., «Επιγραφές Πάρου», Horos 10-12, 1992-98, 437-40. • Ορλάνδος Αν., «Η πρόσφατος Αναστήλωσις Καταπολιανής της Πάρου», Επετηρίς Εταιρίας Κυκλαδικών Μελετών, τόμος Ε΄, 1965-6, 9-52. • Περαντινός Ν., Γλυπτική. Αθηναϊκό Κέντρο Εκδόσεων, 1975.

120

• Πίττας Γ., Πάρος. Οδοιπορικό στον τόπο και το χρόνο, Πάρος, 2008. • Ραγκούση- Κοντογιώργου Κ., Πάρος-Αντίπαρος, με τα Μάτια των Χαρτογράφων και Περιηγητών 15ος-19ος αι., Πάρος, 2000. • Σκιλάρντι Δ., «Πάρος», Μεγάλη Σοβιετική Εγκλυκλοπαίδεια, τομ. 27, Αθήνα, 1981, 133-140. • Σκιλάρντι Δ. – Κατσωνοπούλου Ντ., Παρία Λίθος/ Paria Lithos. Λατομεία, μάρμαρο και εργαστήρια γλυπτικής της Πάρου. Πρακτικά Α’διεθνούς συνεδρίου αρχαιολογίας Πάρου και Κυκλάδων 1997, Αθήνα, 2000. • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμοι Β΄, Γ1΄, Γ2΄, Ε΄, Θ΄, Ι΄, Αθήνα, 1971-1974. • Berranger D., Recherches sur l'histoire et la prosopographie de Paros a l'époque archaïque, Clermont-Ferrand, 1992. • Bruneau Ph.– Ducat J., Sites et Monuments 1. Guide de Délos, Paris, 2005. • Clay D., Archilochos. Heros. The cult of poets in the Greek polis, Cambridge-Massachusetts-London, 2004. • Evans J.D. - Renfrew C., Excavations at Saliagos near Antiparos, Oxford, 1968. • Frisch P., Die Inschriften von Parion, Bohn, 1983. • Graham A.J., “The foundation of Thasos”, BSA 73, 1978, p. 61-98. • Granjean Y. and Salviat F., Guide de Thasos, Paris, 2000. • Gruben G., Ιερά και Ναοί της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα, 2000. • Karakassi Κ., Archaische Koren, München, 2001. • Kirigin B., Pharos, an archaeological Guide, Centre for Culture, Stari Grad, 2003. • Kourayos Y. -Prost F. (eds.), La sculpture des Cyclades à l’époque archaique. Histoire des ateliers, rayonnement des styles. Actes du colloque international organisé par l’Ephorie des Antiquites préhistoriques et classique des Cyclades et l’École Française d’Athènes, 7.–9. Septembre 1998, BCH Supplement 48, Paris, 2008. • Kourayos Y., Lambertz M., Ohnesorg A., Papajanni K., «Apollon unterm Ziegenstall. Das neugefundene Heiligtum auf Despotiko», Antike Welt 2011, 47-56. • Kourayos Y., Daifa K., Ohnesorg A., Papajanni K., «The sanctuary of Despotiko in the Cyclades. Excavations 2001-2012», AA 2012/2, 93-174. • Mermoz J., La vie religieuse des Cyclades de l’HR IIIC à la fin de la période archaïque, Thèse de doctorat en Langues, histoire et civilisations des mondes anciens, Université Lumière Lyon 2, 2010. • Ohnesorg A., “Naxian and Parian Architecture”, Yeroulanou M. – Stamatopoulou M. , Architecture and Archaeology in the Cycladies. Papers in Honour of J. J. Coulton, BAR Intenational Series 1455, Oxford, 2005. • Pedley J., Sanctuaries and the Sacred in the Ancient Greek World, Cambridge, 2005. • de Polignac F., Cults, Territory, and the Origins of the Greek City-State, Chicago, 1995. • Renfrew C., The Emergence of Civilisation. The Cyclades and the Aegean in the Third Millennium BC., London 1972. • Richter G., Kouroi: Archaic Greek Youths, London, 1970. • Rubensohn O., Das Delion von Paros, Wiesbaden, 1962. • Rubensohn O., “Paros”, Real Encyclopadie der Classischen Altertumswissemschaft, 1949, 1782-1872. • Schuller M., "Dorische Architektur der Kykladen", Jdl 100, 1985, 319-398. • Schuller M., Der Artemistempel in Delion auf Paros, Berlin-New York, 1991. • Stewart A., Skopas of Paros, New Jersey, 1977. • Schilardi D., “The emergence of Paros the Capital”, Pallas 58, 229-249. • Vionis Ath., Crusader, Ottoman, and Early Modern Aegean Archaeology, Leiden: Leiden University Press, 2012. • Zaphiropoulou Ph., «Recent finds from Paros», M.StamatopoulouM.Yeroulanou, Excavating Classical Culture: Recent archaeological discoveries in Greece, Oxford, 2002, 281-284.

Η Πάρος, στο κέντρο των Κυκλάδων, είναι το μεγαλύτερο νησί από ένα ευρύτερο σύμπλεγμα νησιών που περιλαμβάνει την Αντίπαρο, τα ακατοίκητα νησιά Δεσποτικό και Στρογγυλό, τη βραχονησίδα Σάλιαγκο και άλλες μικρότερες βραχονησίδες. Έχει έκταση 195 τ.χλμ και πρωτεύουσά του είναι η Παροικιά. Το νησί πήρε το όνομά του από τον Πάρο, τον αρχηγό των Αρκάδων αποίκων που εγκαταστάθηκαν τον 9ο αι.π.Χ. στην περιοχή της σημερινής Παροικιάς. Στην αρχαιότητα η Πάρος ήταν γνωστή και με τα ονόματα Καβαρνίς, Υρία, Παναιτία και Μινωίς. Lying in the centre of the Cyclades, Paros is the largest of a wider cluster of islands that includes Antiparos, the uninhabited Despotiko and Strongylo, the islet of Saliagos and other smaller islets. It occupies 195 sq. km and its capital is Paroikia. The island was named after Paros, leader of Arcadians who settled in the area of present-day Paroikia in the 9th c. BC. In antiquity Paros was also known under the names Kavarnis, Iria, Panaitia and Minois.