7__

REVIEW JULI 2016

CANARY ALL-IN-ONE

SECURITY

CAMERA NIEUWS, TECHNOLOGIE, ACHTERGROND.

DOE HET DOE HET ZELF

ZELF BOUW JE EIGEN NAS

MAAK HET HUIS SMART EEN MEDIACENTER IN 30 MINUTEN UNIEK: OFFLINE STREAMEN IN DE AUTO HANDIGE KOOPTIPS EN ADRESSEN HARDWARE

GETEST

USB 3.0 USB-C

KRACHTIGE

BRENGT DE TOEKOMST EENHEID?

LAPTOPS

DE TOEKOMST W W W. P C M W E B . N L

VAN WINDOWS 10

EN ULTRADUNNE PERFECT VOOR THUIS EN ONDERWEG

NR 07 | JULI 2016 • € 6,25

MICRO USB…

EXTRA’S VOOR JE LAPTOP EN HET GEHEUGEN VAN DE TOEKOMST

001 Cover_v2.indd 1

07/06/16 17:42

NL_23x30_Shuttle_SZ170R8 25.05.2016 09:49 Seite 1

MAXIMUMVERMOGEN HEEFT EEN NIEUW GEZICHT …

SHUTTLE XPC CUBE SZ170R8 ®

Mini-PC-Barebone met Intel Z170 chipset.

Tot 64 GB DDR4-geheugen Ondersteunt nieuwe LGA1151 CPU's (tot 95 W) M.2-slot voor NVMe-SSD's Ruimte voor vier harde schijven Verbeterd koelsysteem Sterke voedingsadapter van 500 Watt Slechts 33,2 x 21,6 x 19,8 cm (DBH) € 390,–* Intel Gigabit Ethernet 2x DisplayPort, 1x HDMI

De vier bevestigingen voor 3.5"-stations maken inbouw van grotere harde schijven mogelijk (tot een totaal van 40 TB).

Dit model is ook geschikt voor moderne, grote Dual Slot-videokaarten (bijv. NVIDIA GeForce GTX 980).

* Aanbevolen verkoopprijs. Fouten voorbehouden.

www.alternate.nl

Naamloos-1 1

www.azerty.nl

www.centralpoint.nl

26-5-2016 10:51:09

VOORWOORD

NUMMER 07 2015

VOORWOORD NUMMER 07 2016

WISSELING

B

ij het moederbedrijf van PCM – Reshift – zijn we flink aan het veranderen. Dat merken we bij PCM gelukkig ook en van veel veranderingen kunnen we profiteren.

De eerste grote wijziging is vanaf volgend nummer een feit. Onze vaste eindredacteur Mark Gamble gaat namelijk iets anders doen. Mark was in lastige tijden de vaste waarde toen er flinke bezuinigingen waren bij PCM. Mark bracht PCM maandelijks trouw naar de drukker en hield het roer recht. Op de redactie is het aantal goede en slechte woordgrappen van Mark op één dag niet bij te houden.

Gaan we Mark missen? Nee, beslist niet. Dat heeft overigens niets te maken met zijn woordgrappen. Mark neemt namelijk niet volledig afscheid, want hij blijft schrijven voor PCM. Mark ademt techniek. Nieuwe hardware weet hij snel en scherp te beoordelen en nieuwe ontwikkelingen komen voor hem nooit als een verrassing. Mark gaat met zijn passie aan de slag, voor PCM maar ook voor andere publicaties

WOUTER DIEMER

binnen Reshift. Hardware, besturingssystemen en andere

Hoofdredacteur

technologie, als het maar een printplaat en nullen en enen bevat. Mark zul je dus nog zeker terugzien in de kolommen

Facebook: www.facebook.com/pcmweb Twitter: @PCMnieuws E-mail: mail@pcmweb.nl

van PCM. We krijgen voor Mark een waardige opvolger; José Pauty. José is streng maar beslist rechtvaardig, ze heeft ruim 15 jaar ervaring bij onze tech-magazines en -websites en ik ken niemand met een beter en uitgebreider thuisnetwerk dan José. Ze weet dus bijzonder goed waar ze het over heeft en wat dat betreft past PCM helemaal in haar straatje. Het bureau van Mark is inmiddels omgetoverd tot een soort testlab en Jose is aan het strepen in nieuwe artikelen voor komende edities. Een vliegende en veelbelovende start. Mark, bedankt! Welkom Jose!

. WWW.PCMWEB.NL

002 - Voorwoord_MG_REDI.indd 3

WOUTER DIEMER

/ NR. 07 - JULI 2016

3

6-6-2016 14:10:02

INHOUD NUMMER 07 2016

DOSSIER

DOE HET ZELF Deze maand lees je in PCM alles over doe-hetzelf: hoe maak je je eigen NAS, hoe ga je te werk als je van je auto een entertainmentsysteem wilt maken en wat moet je doen als je zelf een beveiligingssysteem gaat maken? Ook geven we je tips waar je het best je spullen kunt aanschaffen.

Vanaf pagina 18

IEDERE MAAND 8

Newsfeed

12

Texspeditie

18

Dossier: Doe-het-zelf

64

Linux nieuws

110

Hardwarehoek

122

Colofon & Contact

4

003 - Inhoud_MG.indd 4

/ NR. 07 - JULI 2016

WWW.PCMWEB.NL

07/06/16 12:21

INHOUD

Nummer 07 2016

THE BATTLE

DE SNELSTE INTELPROCESSORS Pagina 66 Intel maakt verschillende processors, maar het is niet altijd makkelijk om te zien welke nou de snelste of beste is voor jouw wensen. In deze Battle vergelijken we de quadcore Skylakeprocessor met de hexacore Broadwell-E. Welke

REVIEWS 66 The Battle Intel-processors 70 Trend Micro Security Suite 71 AOC Q2775PQU 72 Canary Security System 73 Leitz Desk Lamp 74 Ultrabooks

processor is het best geschikt voor jou?

DOSSIER 18 20 26 32

Dit kun je allemaal zelf bouwen Bouw je eigen NAS Bouw je eigen mediacenter Bouw je eigen in-car entertainmentsysteem 38 Bouw je eigen domoticaset 42 Hier koop je de beste spullen

HARDWARE GROEPSTEST

ULTRABOOKS Pagina 74

Het lijkt wel een beetje de heilige graal van

82 Extra’s voor je laptop 88 Upgrades voor je laptop 92 Monitortechniek Waar moet je op letten? 98 Alles over de usb-standaarden

de computerwereld: een laptop met goede prestaties die flinterdun is en toch een lange accuwerktijd biedt. Ideaal voor wie veel op pad is of gewoon in en om het huis zo min mogelijk met het stopcontact verbonden wil zijn. PCM test zeven modellen die je onder de kop ultrabook kunt schalen. Welke de beste

ACHTERGROND

Pagina 114

Met de komst van maar liefst drie premium vr-brillen voor consumenten lijkt de grote doorbraak van virtual reality een feit. Staan we anno 2016 dan eindelijk écht aan het front van virtual reality? Of kunnen we maar beter niet al te enthousiast zijn, gezien de flaters in het verleden?

WWW.PCMWEB.NL

003 - Inhoud_MG.indd 5

Pagina 32

Nu de vakantie weer voor de deur staat en de kinderen op de achterbank zich klaarmaken voor een lange autorit, is wat entertainment voor onderweg nooit weg. Bewaren en delen van content kan – net als thuis – ook in je auto. Hoe jij je auto ombouwt tot een rijdend mediacenter lees je vanaf pagina 32.

HARDWARE

MONITORTECHNIEK Pagina 92

Monitoren worden steeds beter en de resolutie nemen toe. Tegelijk worden monitoren energiezuiniger en groener. Sommige fabrikanten pakken zelfs uit met monitoren die beter zouden zijn voor je ogen. Kortom, de technische ontwikbelang en waar houd je het best rekening mee bij je keuze voor een nieuw scherm? Lees er alles over vanaf pagina 92.

48 Digitale bedreigingen Hoe verweer je je ertegen? 114 Alles over virtual reality

PRAKTIJK

VIRTUAL REALITY

STREAMEN IN DE AUTO

kelingen staan niet stil. Maar wat is er echt van

zijn lees je vanaf pagina 74.

ACHTERGROND

DOE-HET-ZELF

54 Macro’s in Office 59 Miniworkshop: IFTTT-recepten 60 Nieuw in de Windows 10 Anniversary Update 104 Een Raspberry Pi als game console 113 Miniworkshop: Chromecast 118 Introductie tot PowerShell 121 Miniworkshop: AirPrint onder Windows

WORKSHOP

MACRO’S IN OFFICE Vanaf pagina 54

Als je dagelijks gebruikmaakt van Microsoft Office, kun je jezelf erop betrappen dat je bepaalde handelingen vaker doet. Gelukkig zijn veelvoorkomende acties slim in de software verwerkt en direct oproepbaar. Maar wat te doen als die functie niet makkelijk voorhanden is? Dan gebruik je macro’s.

/ NR. 07 - JULI 2016

5

07/06/16 12:21

EEN ABONNEMENT DAT PRECIES BIJ JOUW WENSEN PAST!

PCM_Marketing Werf_spread.indd 6

8-6-2016 10:14:29

Bij PCM kun je nu zélf bepalen hoe jij je abonnement wilt hebben. Betaal je liever in één keer voor het hele jaar, per halfjaar of doe je dit liever maandelijks? We hebben 3 abonnementsvormen. Kies zelf de voor jou ideale variant.

1

EEN JAAR LANG inclusief 12 edities van PCM gratis spec ial (€ 5,96 per editie) Voor maar t .w .v . € 9,95 50

€71,

2

EEN HALFJAAR LANG 6 edities van PCM Voor maar

€ 36,75

3

IEDERE MAAND een editie van PCM Voor maar

€ 6,25

(€ 6,13 per editie)

Meest f lex i b e le keuze (maandelijks opzegbaar)

GA NAAR WWW.PCMWEB.NL/ABONNEREN PCM_Marketing Werf_spread.indd 7

8-6-2016 10:14:31

NEWSFEED NIEUWS & GADGETS

Computex Afgelopen maand vond in Tapei de Computex plaats. Dit jaar werden er veel nieuwe producten aangekondigd en in deze Newsfeed vind je het overzicht van de beste producten.

GROTE CONVERTIBLE VAN DELL Tijdens Computex kondigde Dell een

Al deze modellen zijn uitgerust met

cessor, waarbij je kunt kiezen uit een

nieuwe convertible aan. Het bijzonde-

een Intel Core i5-processor, geheugen

model met 2 of 5 GB ddr5-geheugen.

re aan de Inspiron 7000 is dat deze is

van 4 GB tot 12 GB, een ingebouwde

Voor usb-aansluitingen is gekozen

voorzien van een scherm van 17,3 inch.

ssd tot 512 GB en de mogelijkheid

voor usb-c, naast reguliere usb

Hiermee is het de grootste convertible

voor een tweede reguliere harde schijf

3.0-aansluitingen. Verder zit er een

die tot nu toe is uitgebracht. Toch

met een maximale opslagcapaciteit

infraroodcamera op, zodat je biome-

wordt deze Inspiron 7000 ook nog in

van 1 TB. Daarnaast zijn alle Inspiron

trisch kunt inloggen.

kleinere versies uitgebracht, te weten

7000-modellen uitgerust met een

Dell Inspiron 7000

een 13,3 inch- en een 15,6 inch-model.

Nvidia GeForce 950MX grafische pro-

Prijzen: 13,3 inch: vanaf € 668,15,6 inch: vanaf € 749,17,3 inch: vanaf € 799,Meer info: www.dell.com/inspiron

AMD’s nieuwste processors

8

005 - Newsfeed_MG.indd 8

/ NR. 07 - JULI 2016

Op Computex heeft AMD een

deze reeks valt. AMD positioneert

te maken. Natuurlijk is er nog wel

nieuwe reeks processors aangekon-

deze kaart als een midrange video-

een aparte vr-bril voor nodig, en die

digd, waaronder de nieuwe Zen-core.

kaart en wil daarmee de concurren-

zijn ook nog behoorlijk aan de prijs.

Deze processor zijn speciaal voor

tie aangaan met Nvidia’s GTX 970.

desktop-pc’s en maken gebruik van

Opvallend is dat AMD niet gaat voor

Energiezuinig

de nieuwe AM4-sockets. Tijdens

de GTX 1080-kaart van Nvidia als

Met de nieuwe kaart wordt ook de

Computex werd een machine gede-

directe concurrent, maar volgens het

overstap gemaakt naar de 14nm

monstreerd, die beschikt over zo’n

bedrijf is de RX 480 in SLI-opstelling

FinFET-technologie, die er onder

Summit Rigde desktop-processor

sneller dan een enkele GTX 1080,

andere voor zorgt dat de RX 480

met acht Zen-cores en zestien

maar dan voor een fractie van de

energiezuiniger is. Hij trekt slechts

threads. Hierdoor is deze processor

prijs. Twee RX 480’s kosten rond de

150 watt en wordt aangesloten met

zo’n 40 procent sneller dan de hui-

400 dollar, terwijl je voor een enkele

een enkele 6-pin-connector. Daar-

dige generatie processors van AMD.

GTX 1080-kaart zo’n 800 dollar kwijt

naast is er de keuze uit 4 of 8 GB

Verder komt AMD met een nieuwe

bent. De RX 480 is daarnaast geschikt

DDR5-geheugen op een 256-bits-

generatie gpu’s, in de zogeheten

voor het weergeven van virtual

geheugenbus. De AMD Radon 480

Polaris-reeks. De Radeon RX 480 is

reality, waarmee AMD deze techniek

is vanaf eind juni te koop.

de eerste nieuwe kaart die onder

voor een grote publiek beschikbaar

Meer info: www.amd.com

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:35

Advertentie

Superieur detail, ultra gevoelig en top kwaliteit

als beste getest !! onvoorstelbare hoge beeldkwaliteit !!

Dunne Zenbook 3 van Asus

4K, 120fps HD, 16mp Sony Sensor kleinste en lichtste in zijn klasse 1.5” LCD, WiFi, -40m waterdicht

www.isawbenelux.nl

Ook Asus was aanwezig op Compu-

De Zenbook 3 is voorzien van een

tex en introduceerde daar de veel

usb-c-aansluiting. De Asus Zen-

dunnere Zenbook, die volgens de

book 3 is in verschillende confi-

afmetingen nog dunner is dan de

guraties beschikbaar met onder

nieuwe Macbook. De Zenbook 3 is

meer een Intel Core i5- en Core

namelijk slechts 11,9 millimeter

i7-processor, 4 GB tot 16 GB ge-

dik en dat is een millimeter minder

heugen en opslag varierend van

dan de vorige Zenbook, de UX305.

256 GB tot 1 TB. Prijzen starten

Het apparaat is bovendien ook erg

vanaf omgerekend 900 euro.

Prijsvechters

licht, hij weegt slechts 907 gram.

Meer info: www.asus.com

Dat goede smartphones geen rib

+31(0)597613000

€ 219,95

uit het lijf hoeven te kosten, bewees Motorola vorig jaar al met de Moto G3. Met de lancering van een nieuwe generatie Moto-toestellen zet

INTEL’S 10-CORE CORE I7

het bedrijf die lijn vrolijk voort. Zo heeft de nieuwe G4 een betere accu en een groter scherm dan zijn voorganger. Het toestel is 14 cm (5,5

Ook Intel zit natuurlijk niet stil en

naar 3,5 GHz. Intel richt zich met de

inch) groot en het display toont dit

kondigt een nieuwe serie Core

nieuwe chips vooral op gebruikers

keer beelden in full-hd. De G4 Plus

i7-processors aan, die beschikken

die veel met grafische applicaties

biedt voor een paar tientjes meer

over maar liefst 10 cores. De Core

bezig zijn. Dat is terug te zien in de

een betere, 16 megapixel-camera

i7 6950X Extreme is vooral bedoeld

performance, want daaruit blijkt dat

met laserfocustechniek en een vin-

voor game- en filmmakers, en

de i7 4K-beelden tot wel 65 procent

gerafdrukscanner. De line-up wordt

voor mensen die veel te besteden

sneller is dan de quadcore-i7. Ook

afgerond met de goedkope K5, met

hebben; de processor kost maar

worden 3D-beelden twee maal snel-

toepasselijk genoeg een scherm van

liefst omgerekend 1500 euro. De

ler gerenderd. Dat is in de toekomst

5 inch – oftewel 13 cm.

nieuwe Core i7 is volgens Intel ruim

handig door de toename van 4K-vi-

Prijzen: € 179,– (K5), € 229,– (G4) ,

35% sneller dan de vorige i7, de

deo’s en -games, of voor het draaien

€ 269,– (G4 Plus)

5960X. De chip draait op 3 GHz,

van virtual reality-applicaties.

Meer info: www.motorola.com/we/

maar dan kan opgevoerd worden

Meer info: www.intel.com

products/moto-g

WWW.PCMWEB.NL

005 - Newsfeed_MG.indd 9

/ NR. 07 - JULI 2016

9

07/06/16 17:40

NEWSFEED Nieuws en gadgets

Makkelijker overstappen naar Enterprise met Windows 10 Microsoft gaat het voor bedrijven

sleutel invoeren om de update toe

makkelijker maken om over te stap-

te passen, maar daarna is het een

pen naar de Enterprise-versie van

fluitje van een cent. Verder staat

Windows 10. Op dit moment is het

de nieuwe build in het teken van

lastiger om Windows 10 Pro te up-

nieuwe functies voor Windows Ink,

graden naar Enterprise, omdat dit

de schrijf- en schetsmogelijkheden in

een hele schone installatie behelst.

onder andere Edge en OneNote. Met

Vanaf de nieuwe Build 14352 hoeft

name interessant voor gebruikers

dat niet meer; er wordt gewoon een

van Surface Pro-tablets in co mbina-

nieuwe update geïnstalleerd en het

tie met een Surface Pen. Tot slot zijn

is zelfs niet meer nodig om de com-

er nog veel bugfixes doorgevoerd.

puter opnieuw op te starten. Ge-

Meer info:

bruikers moeten nog wel een nieuwe

https://insider.windows.com

Gigaopslag van Samsung

OPGEVOERDE SMARTWATCH

Met de opmars van 4K-video’s is

ook een nieuw micro-sd-kaartje

Een heikel punt aan smartwat-

er telkens meer behoefte aan gro-

uit, waar maar liefst 256 GB aan

ches blijft het opladen: dat moet

tere geheugenkaartjes. Dergelijke

data op past. Dat vertaalt zich

je vaak doen én dat kan lang

beelden nemen immers nogal wat

naar 12 uur aan 4K-materiaal,

duren. Fabrikanten zijn dan ook

ruimte in. Samsung brengt dan

of 33 uur aan full-hd-beelden.

naarstig op zoek naar manieren

Met een lees- en schrijfsnelheid

om de accuduur te verlengen.

van 90 en 95 Mbps worden

Asus doet dat door middel van

de video’s ook bijzonder snel

een firmware-update, die ervoor

weggeschreven. Is zoveel op-

zorgt dat de ZenWatch 2 het tien

slagruimte iets te veel van het

uur langer volhoudt dan eerder

lader zorgen ervoor dat het slimme

goede, dan zijn er ook kleinere

het geval was: in totaal krap

klokje in iets meer dan uur weer

formaten te koop in deze EVO

67 uur. Daarnaast komt er een

helemaal vol zit.

Plus-lijn.

nieuwe versie van de smart-

Prijs: € 179,– (lederen band),

Prijs: € 249,–

watch uit. Zowel een vernieuwd

€ 239,– (metalen band)

Meer info: www.samsung.com

intern ontwerp als een betere

Meer info: www.asus.com/nl

GOEDKOPE OPVLIEGER Het Chinese Xiaomi kan het maar

4K-camera aan boord, en gaat in

niet laten om concurrenten de

thuisland China voor minder dan de

loef af te steken op het gebied van

helft van de prijs van rivaliserende

prijskaartjes. Na relatief goedkope

drones over de toonbank. Of we ’m

smartphones, fitnessbandjes en

in Nederland kunnen verwachten is

zelfs televisies komt de firma nu ook

zeer de vraag, maar het effect van

Prijzen: € 340,– (1080p),

met een eigen drone. De duur-

telkens goedkopere technologieën

Circa € 410,– (4K)

dere Mi Drone-variant heeft een

merken we op den duur wel degelijk!

Meer info: www.mi.com/en

10

005 - Newsfeed_MG.indd 10

/ NR. 07 - JULI 2016

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:36

NEWSFEED

Nieuws en gadgets

Watergekoelde videokaart Ook MSI gaat een videokaart uitbrengen die gebaseerd is op de Nvidia GeForce GTX 1080-chip. Samen met Corsair is nu een speciale watergekoelde variant van de videokaart gemaakt, de Sea Hawk Edition. Net zoals de gewone GTX 1080 is de Sea Hawk Edition gemaakt voor gamers die een top-of-the-line-systeem in elkaar willen zetten. Deze kaart is overgeklokt op 1,847 MHz, terwijl

stiller dan de reguliere GTX 1080.

nieuw ddr4-geheugen uit dat op

strak witte computerkast om het

de standaard kaart op 1,733 MHz

Corsair werkt daarnaast nog aan

4,333 MHz draait en is voorzien van

allemaal in te bouwen (de Carbide

draait. Al die power heeft een

andere producten die gamers

rood/wit-gekleurde led-lampjes.

400C Case) maken straks deel uit

goede koeling nodig. Daarnaast is

moeten aanspreken. Zo komt er

Ook nieuwe fans met een rota-

van het portfolio.

deze watergekoelde variant ook

in het derde kwartaal van dit jaar

tiesnelheid van 200 rpm en een

Meer info: www.msi.com / www. corsair.com

Grotere tablet van Samsung

DOOM TERUG IN NIEUWE GEDAANTE

Wanneer het op de grootte van

scherm is ongeveer 26 cm groot

je tablet aankomt, is er keuze in

(10,1 inch). Goed, dat klinkt niet

overvloed. Vaak komen er nieuwe

als een enorme stap vooruit.

modellen uit die net weer wat groter

Maar: de processor is echter ook

of kleiner zijn dan hun voorgangers.

33 procent sneller en de accu 20

Zo lanceert Samsung nu een grotere

procent krachtiger. De tablet is

versie van de Galaxy Tab A, die naast

vooral bedoeld voor gezinnen: de

In 1993 zette de eerste

de 24, 6 cm (9,7 inch)-variant van

ingebouwde Kids Mode laat ou-

Doom het first-person

vorig jaar in de schappen ligt. Het

ders precies bepalen welke apps

shooter-genre op

voor de kleintjes toegankelijk zijn.

de kaart. Inmiddels

Prijzen: € 289,- (wifi), € 349,- (4G)

kunnen gamers zich

www.samsung.com/nl

een wereld zonder schietspellen eigenlijk niet meer voorstellen. Een kwart eeuw later is het tijd voor een

WWW.PCMWEB.NL

005 - Newsfeed_MG.indd 11

heel nieuwe Doom, die simpel-

maar dan wel verpakt in

weg dezelfde naam draagt. De

een hedendaags jasje. Daarnaast

game speelt zich af op Mars,

kun je met de SnapMap-functie je

waar een demonenplaag is

eigen levels maken, of met anderen

uitgebroken. Aan jou de taak om

online spelen.

de rommel op te ruimen, wat

Prijs: € 39,99

er behoorlijk bloederig aan toe

Meer info: www.bethsoft.com/en-

gaat. Een bekend concept dus,

gb/games/doom

/ NR. 07 - JULI 2016

11

06-06-16 14:36

TEXPEDITIE Het geheugen van de toekomst

HET GEHEUGEN VAN DE TOEKOMST Nieuwe mogelijkheden aan de horizon Bij het woord geheugen denk je misschien als eerste aan het menselijk brein. Dat is geen verkeerde gedachte, want de hoeveelheid data die wij in ons geheugen kunnen opslaan is bijzonder groot. Volgens recent medisch onderzoek kan ons geheugen 1 petabyte (1000 terabyte) aan data opslaan. Het brein kan het geheugen razendsnel ‘wegschrijven’ en ‘uitlezen’. Volgens de ‘Human Brain Project’ is het op zijn vroegst in 2023 mogelijk, om een supercomputer te bouwen die het menselijk brein kan simuleren. MICHIEL DE ROODE

G

eheugen wordt in een computer toegepast voor

geheugenbandbreedte van hogere prioriteit dan de ‘Latency’

verschillende doeleinden. Denk aan het werkge-

(reactiesnelheid) van het geheugen. De ‘latency’ van geheugen

heugen van de processor (cpu). Dit geheugen is

is de snelheid waarop het geheugen reageert op de geheu-

het primaire geheugen van je computer. Dit soort geheugen

gencontroller, hoe lager hoe beter. Voor een cpu is de reactie-

noemen we ram, random-acces memory. Op een grafische

snelheid van het geheugen weer belangrijker.

kaart zit uiteraard ook geheugen, het zogeheten vram. Dit

12

van gddr5-geheugen. Daar zien we verandering in komen. Een

van de grafische kaart gebruikt. Zowel het interne geheu-

goed voorbeeld is Nvidia’s nieuwe GeForce GTX 1080. Deze

gen van je computer als het videogeheugen wordt gebruikt

grafische kaart maakt gebruik van gddr5x-geheugen. Dit type

om data in weg te schrijven en uit te lezen. Dit noemen we

geheugen is door Micron doorontwikkeld van gddr5-geheugen

vluchtig geheugen, zodra dit geheugen spanning verliest is

en is veel sneller. Door de hoge snelheden is er ook een veel

de data verloren. Dus als je je computer uit zet staan er geen

hogere geheugenbandbreedte mogelijk. Ter illustratie: een

gegevens meer in het ram en vram. Vluchtig geheugen is

GeForce GTX 980 heeft gddr5-geheugen met een snelheid van

daarom niet geschikt om data in te bewaren. Het bewaren

1750 MHz een bandbreedte van 224 GB/s. De GTX 1080 heeft

van data doen we op een harde schijf, blu-ray of ssd. Dit type

met eenzelfde 256-bit geheugencontroller een bandbreedte

opslaggeheugen behoudt wel zijn gegevens als de spanning

van 320 GB/s. Dit komt doordat het gddr5x-geheugen op een

er vanaf wordt gehaald. We spreken dan over niet-vluchtig

snelheid van 2500 MHz is geklokt. Deze snelheden waren bij

geheugen.

gddr5-geheugen niet denkbaar.

Grafisch geheugen

(high-bandwith memory). Dit wordt door AMD al sinds 2015

Grafische kaarten maken gebruik van speciaal dram-geheu-

gebruikt in hun Radeon R9 Fury X grafische kaart. HBM heeft

gen, graphics ddr (gddr). Alhoewel er veel overeenkomsten

een veel lagere kloksnelheid dan gddr5x. Het HBM op de

zijn, wijkt gddr-geheugen af van het ddr-geheugen dat voor

Radeon R9 Fury X is slechts op 500 MHz geklokt. Zeer hoge

intern geheugen wordt gebruikt. Bij grafische kaarten is

snelheden zijn bij HBM ook niet nodig, de bandbreedte

/ NR. 07 - JULI

006 - Texspeditie v2_MG.indd 12

De meeste grafische kaarten maakten tot voor kort gebruik

is het werkgeheugen wat de gpu (graphics processing unit)

2016

De tweede ontwikkeling voor grafische kaarten is HBM

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:39

TEXPEDITIE Het geheugen van de toekomst

wordt op een hele andere manier behaald. Bij HBM worden de geheugencellen in lagen gestapeld. Elke laag heeft een 128-bit geheugen bus, acht van deze lagen gestapeld zorgt dat dit totaal 1024-bit wordt. Bij een Radeon R9 Fury X resulteert dit in een bandbreedte van maar liefst 512GB/s. Een van de grootste nadelen van de 1ste generatie HBM is capaciteit. De Radeon R9 Fury X heeft dan ook slechts 4 GB HBM, terwijl een GeForce GTX 1080 beschikt over 8 GB gddrx. Dit probleem moet bij de 2de generatie (HBM2) worden opgelost. Grafische kaarten met 16GB aan HBM2 en een bandbreedte van 1024GB/s, moeten hierdoor mogelijk zijn. De verwachting is dat zowel AMD als Nvidia, in 2017 grafische kaarten met HBM2 zullen uitbrengen. We gaan er vanuit dat daarna alle nieuwe highend grafische kaarten gebruik maken van HBM2. Vermoedelijk zal gddr5x de komende jaren gebruikt worden bij de grafische kaarten in het middensegment.

DDR4 en daarna Bijna alle nieuwe midden en highend computers maken voor het interne geheugen gebruik van ddr4. Op korte termijn blijft dit de standaard en zullen we alleen verbeteringen zien in de snelheid van dit geheugen en capaciteit. Reepjes

HBM2 geheugen

op te volgen. Het zijn de volgende drie geheugen types: ‘Wide I/O 2’, HMC en HBM.

van 16 GB ddr4-3200 geheugen zijn nu al verkrijgbaar. Je

is de toekomst voor

zou misschien verwachten dat ddr5 een logische vervolg

grafische kaarten,

stap is. Dat is echter niet het geval, fabrikanten hebben

misschien ook wel voor

geheugen en wordt rechtstreeks op de SoC (system on a chip)

moeite om ddr5 te maken met een lage reactiesnelheid.

intern geheugen.

gestapeld. Een SoC is meer dan een processor alleen. Het

Als eerste ‘Wide I/O 2’. Dit is de tweede generatie Wide I/O

De voornaamste reden dat er geen ddr5 komt is omdat

bevat een cpu, maar daarnaast ook ander functionaliteit zoals

fabrikanten al bezig zijn met andere alternatieven om ddr4

de gpu en wifi. Doordat ‘Wide I/O 2’ rechtstreeks op de SoC is gestapeld is er een lagere reactiesnelheid en snellere communicatie tussen de chip en het geheugen. Nadeel is dat de hitte van de SoC door het geheugen heen moet. Voornamelijk smartphones en tablets maken gebruik van een SoC. De verwachting is dan ook dat Wide I/O 2 geheugen voornamelijk hierin gebruikt zal worden. Als vervanging van het ddr4-geheugen zal het vermoedelijk nog niet zo snel komen. Pas als in laptops en desktopcomputers de cpu’s meer en meer worden

Wordt de Hyrbid Memory Cube (HMC) de nieuwe standard voor intern geheugen?

WWW.PCMWEB.NL

006 - Texspeditie v2_MG.indd 13

/ NR. 07

- JULI 2016

13

06/06/16 16:07

TEXPEDITIE Het geheugen van de toekomst

verwacht dat al in 2017 te halen. Chips met deze opslagcapa-

vervangen door SoC’s zal Wide I/O 2 een logische stap zijn.

citeit en omvang waren met het oudere NAND-flashgeheugen

De tweede mogelijke opvolger van ddr4 is de Hybrid Me-

niet denkbaar.

mory Cube, HMC. Dit is een nieuwe geheugen standaard

Naast Samsung hebben ook Toshiba, Hynix en Micron

van Intel en Micron. Ook andere grote fabrikanten werken hieraan mee, Microsoft, IBM, Samsung, HP en ARM. Het

hun eigen variant van 3D-NAND ontwikkeld. De technieken

is ontworpen voor multicore cpu’s. Ten opzichte van ddr4

verschillen wel van elkaar, maar hebben met elkaar gemeen

heeft het een veel hogere geheugen bandbreedte, lagere

dat het geheugen in lagen wordt gestapeld. Hoe hoger het

reactiesnelheden en verbruikt het minder stroom. Ook dit

stapelen van het geheugen, hoe complexer het wordt om

type geheugen is opgebouwd uit gestapelde geheugen-

ze te produceren. Het is dan ook de verwachting dat ook

lagen. Helaas is de prijs per gigabyte van HMC een stuk

3D-NAND tegen zijn limiet gaat aanlopen. Dit zal nog wel een

hoger dan dat van ddr4. De eerste HMC-modules worden

aantal jaar duren, maar de stap naar nieuwe geheugen types

in de loop van 2016 en 2017 verwacht.

is onvermijdelijk. Omdat MRAM net zo snel is als de huidige ram-

Tot slot HBM, dit is hetzelfde ‘High Bandwith Memory’ dat we ook bij de grafische kaarten terugzien. Aangezien

technieken, zou het niet alleen interessant als vervanger voor

steeds meer cpu’s een geïntegreerde grafische processor

NAND-flashgeheugen voor dataopslag zijn, maar ook voor

hebben, is de stap naar HBM zo gek nog niet. HBM biedt

intern geheugen. Omdat een niet-vluchtig geheugen is blijft de

een enorme bandbreedte en verbruikt minder stroom dan HMC. AMD wil in de loop van 2016 een APU uitbrengen die

Hynix, Samsung,

met HBM werkt. Welke van de drie nieuwe geheugen types

Micron en Toshiba

de nieuwe standaard voor intern geheugen gaat worden is

hebben inmiddels

nu nog onduidelijk. Voorlopig zijn we nog lang niet af van

VNAND-flashgeheu-

het ddr4-geheugen.

gen tot 48 lagen gestapeld.

De toekomst van opslag Bij geheugen opslag kijken we in de eerste instantie naar ssd’s. De harde schijf is inmiddels een achterhaalde techniek. De meest actuele ontwikkeling bij ssd’s is de stap van NAND naar 3D NAND flashgeheugen. Bij 3D NAND (ook wel VNAND), wordt het flashgeheugen in lagen opgeslagen. De nieuwste generatie VNAND-chips bestaan al uit 48-lagen is 256 Gbit groot. Samsung heeft de grootste ssd op zijn naam staan, door een ssd te bouwen van maar liefst 16 TB. De volgende stap is een verdubbeling naar 96-lagen voor 512 Gbit-chips. Toekomstige generaties zullen dit weer verdubbelen naar 192-lagen voor 1024 Gbit-chips. Samsung

MRAM en Phase-change memory

In dit overzicht is de

Er is een aantal geheugentypes die in aanmerking komen om

werking van MRAM te

VNAND te vervangen. Als eerste MRAM, ook wel Magnetoresistive

zien, parallel is een 0,

of Magnatic random-access memory. Net als flash-geheugen is

anti-parallel is een 1.

MRAM bedoeld om geheugen vast te houden en ideaal voor opslag van data. MRAM maakt gebruik van magnetisme. De geheugen cellen bestaan uit verschillende magnetische lagen. Een cel bevat twee magnetische lagen die gescheiden zijn door een isolatielaag. De magnetische laag kan een noordpool of zuidpool zijn. Als beide lagen gelijk zijn (parallel) staat dit voor een 0. Als beiden verschillend zijn (anti-parallel) dan is dit gelijk aan een 1. Als een geheugencel parallel is dan is de weerstand lager dan bij een anti-parallelle cel. Door de weerstand te ‘lezen’ kan er dus bepaald worden of de cel een 0 of een 1 is.

14

/ NR. 07 - JULI

006 - Texspeditie v2_MG.indd 14

2016

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:39

TEXPEDITIE Het geheugen van de toekomst

data in het interne geheugen bewaard, ook als de compu-

Intel en Micron

ter uit is. Stel je eens voor hoe snel dan je computer zou

hebben 3D Xpoint

opstarten? Het geheugen is tenslotte al gevuld. Hoewel er

ontwikkeld, in het

al MRAM-chips worden gemaakt, voornamelijk door Ever-

diagram is te zien dat

spin, is MRAM nog niet doorgebroken. De voornaamste re-

de geheugencellen

den is de prijs, het maken van MRAM is op dit moment nog

zijn gestapeld

veel te kostbaar. Als de kosten omlaag zullen gaan, kan dit

keer duurzamer zijn dan NAND-geheugen. De reactiesnelheid

heel goed het geheugen van de toekomst worden. Een va-

is veel sneller dan bij NAND, maar nog wel iets hoger dan bij

riatie op MRAM is STT-RAM (Spin-transfer torque memory).

dram. Men verwacht dat men de reactiesnelheid nog verder

Ook dit type MRAM wordt door Eversping gemaakt.

om laag kan brengen. Als dat gebeurd zou deze techniek ook

Het tweede type geheugen dat een goede kandidaat is

interessant worden ter vervanging van dram. Net als MRAM is

voor het geheugen van de toekomst, is PCRAM/PRAM, ook

3D Xpoint niet-vluchtig geheugen, dit maakt het extra interes-

wel Phase-change memory. Net als MRAM is Phase-change

sant om als intern geheugen te gaan gebruiken.

memory een niet-vluchtig geheugen. Dit betekent dat het

Opvallend genoeg noemen Micron en Intel het nieuwe

geheugen kan vasthouden, ook als het geen spanning

geheugen niet als vervanging van NAND en dram, maar als

heeft. De geheugencellen van PRAM kunnen van structuur

product wat zich hiertussen positioneert. Op dit moment is

veranderen, het materiaal kan kristallijn of amorf zijn. De

het nadeel van 3D Xpoint voornamelijk de prijs. De prijs per

weerstand van de geheugen cel is afhankelijk van de status

gigabyte van een 3D Xpoint ssd zal hoger liggen dan ssd voor-

waar het materiaal zich in verkeerd. Net als bij MRAM-

zien van VNAND-geheugen. Vergeleken met dram-geheugen is

geheugen bepaald de mate van weerstand of er een 0 (lage

de prijs wel lager. Extra voordeel van 3D Xpoint is de geheu-

weerstand) of een 1 (hoge weerstand) is opgeslagen. De

gen dichtheid, er kan veel meer GB per chip worden opgesla-

data wordt bij PRAM vele malen sneller gelezen en wege-

gen, tot tien keer meer dan conventioneel geheugen. Dit komt

schreven dan bij NAND-flashgeheugen. Er zijn redelijk wat

voornamelijk door de manier waarop een 3D Xpoint geheu-

bedrijven bezig met de ontwikkeling van PRAM. Waaronder

genchip wordt gemaakt. Net als bij VNAND, HMC en HBM-

grote namen als Samsung, IBM, Micron, Western Digital en

geheugen worden de geheugenlagen gestapeld, waardoor er

Intel. Prototypes zijn er al, maar voorlopig is men nog ver

een hogere geheugendichtheid ontstaat. Op dit moment zijn

verwijderd van massaproductie.

dit slechts twee lagen, maar dat kan in de toekomst meer wor-

3D Xpoint Iets dichter aan de horizon ligt 3D Xpoint (spreek uit als 3D

den. Daarnaast heeft het geheugen geen transistors nodig, waardoor er meer ruimte is voor geheugen cellen en dus een nog hogere geheugendichtheid.

crosspoint). In juli 2015 is deze nieuwe technologie door

De manier waarop de data wordt opgeslagen en gelezen

Micron en Intel aangekondigd. Het betreft niet-vluchtig

lijkt erg veel op hoe dat bij Phase-change memory (PRAM) ook

geheugen. Het geheugen zou 1000 keer sneller en 1000

wordt gedaan. Bij conventioneel geheugen worden de 0 en

WWW.PCMWEB.NL

006 - Texspeditie v2_MG.indd 15

/ NR. 07 - JULI

2016

15

06-06-16 14:39

TEXPEDITIE Het geheugen van de toekomst

1 waarde bepaald op basis van wel of geen spanning. Bij 3D Xpoint leest een ‘selector’ de geheugen cel door met stroom op de cellen te bepalen wat de weerstand is. Een lage of hoge weerstand bepaald of het een 0 of een 1 is. De ‘selector’ kan ook data wegschrijven in de geheugen cel. Dit

Op een glazen

gebeurt door de eigenschappen van het materiaal van de

schijf van slechts

cel te veranderen en daarmee dus ook de weerstand.

1 inch kan al 360

Intel heeft aangekondigd dat de eerste opslagproduc-

terabyte aan data

ten met 3D Xpoint-technologie onder de naam ‘Optane’

worden opgeslagen.

worden verkocht. In April van dit jaar heeft Intel een de-

Dat is 3600 keer

monstatie gedaan van hun eerst Optane producten. Twee

meer dan nu kan

gekoppelde Optane ssd’s kopieerden 25 GB data in minder

worden opgeslagen

dan 15 seconden. Dit ging met een snelheid van ongeveer

op een blu-ray-schijf.

1,9GB per seconde. In dezelfde testopstelling kwamen twee gewone ssd’s niet boven de 300MB per seconden uit. Naar verwachting zullen in de loop van 2016 de eerste Optane ssd op de markt verschijnen.

5D optical disc Data opslaan op een glazen schijf? Wetenschappers van de universiteit van Southampton is het gelukt. Men noemt dit 5D optisch geheugen. Door middel van een razendsnelle laser wordt de data in nanostructuren opgeslagen. Op dit moment kan men al 360 terabyte opslaan op een glazen schijf met een diameter van 1 inch (2,54 cm). Bijkomend voordeel van de ‘5D optical disc’ is de duurzaamheid. De 5D Optical storage blijft miljarden jaren bewaard. Daarnaast kan het tegen temperatuur tot, maar liefst 1000 graden. Dit type geheugen is overigens uitsluitend bedoeld om heel veel data langdurig te bewaren. Denk hierbij aan archieven of bibliotheken. Het ligt niet in de verwachting dat deze schijfjes voor multimedia of thuiscomputers gebruikt zullen worden. Om te begrijpen hoe dit werkt is de vergelijking met een compact disc nodig. Van cd wordt data met een laser gelezen, de laser gaat over een dun lijntje met bultjes. Het uitlezen verloopt door de reflectie van de laser. Als er een bultje is wordt er een 1 gelezen, als er geen bultje is dan is het een 0. Dit geeft slechts twee dimensies aan informatie.

Tot slot

Bij de 5D disc wordt de data opgeslagen in nanostructu-

Een ding mag duidelijk zijn, op alle vlakken wordt geheugen

ren. Net als de lijn met bultjes op een cd reflecteren de

in allerlei vormen en maten doorontwikkeld. Het probleem

nanostructuren de laser. Maar in plaats van het wel of

met veel van de besproken ontwikkelingen is juist dat: dat

niet reflecteren (2D) zijn er vijf mogelijkheden (5D). Uit de

ze simpelweg in ontwikkeling zijn. Het kan nog jaren duren

reflectie van de laser worden de volgende vijf punten aan

voordat MRAM, Phase-change Ram, 5D optical discs, Mem-

informatie gehaald: de drie dimensies van de nanostruc-

ristor of andere toekomstige geheugentechnieken op de

tuur zelf, de oriëntatie van de nanostructuur en de manier

markt verschijnen. Wat we in de nabije toekomst wel mogen

waarop het licht gebroken wordt door de nanostructuur.

verwachten is HBM2 voor grafische kaarten en 3D Xpoint voor

Hierdoor is de geheugendichtheid vele malen groter dan

Flash geheugen. Voor intern geheugen is voorlopig alleen

dat van bijvoorbeeld en blu-ray. Een Ultra HD blu-ray kan

DDR4 met hogere snelheden en capaciteit de verwachting.

maximaal 100 GB bevatten, de 5D optica disc 360 terabyte.

Daarna volgen wellicht HBM, HMC of Wide I/O 2.

16

/ NR. 07 - JULI

006 - Texspeditie v2_MG.indd 16

2016

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:39

Naamloos-1 1

4-5-2016 11:39:40

DOSSIER Zelfbouw

ZELFBOUWPROJECTJES

MET EEN MINICOMPUTER Wat kun je allemaal zelf maken? Met een minicomputertje zoals een Raspberry Pi of Arduino knutsel je zelf allerlei interessante toepassingen in elkaar. Een domoticacontroller om je huis te besturen, een mediaspeler, NAS, beveiligingscamera of automatisch deurtje voor je kippenhok, het is allemaal mogelijk. KO E N V E R V LO E S E M

D

oor de groeiende populariteit van de

butie is Raspbian. Je kunt daarmee tienduizen-

Raspberry Pi ligt doe-het-zelf-technolo-

den softwarepakketten op je Pi installeren en je

gie voor het grijpen. Voor enkele tien-

eigen systeem op maat maken.

tjes en met de juiste instructies steekt iedereen

Voor specifieke toepassingen bestaan er ge-

De Raspberry Pi

in enkele uren tijd iets unieks in elkaar. Dankzij

specialiseerde distributies die op de Pi draaien.

Zero is het kleinste

het compacte formaat is de Pi gemakkelijk weg

Zo maak je met OpenELEC (http://openelec. http://openelec.

model van de Raspberry

te stoppen achter je tv, in je tv-meubel of zelfs

tv) of OSMC (https://osmc.tv) https://osmc.tv)) eenvoudig een

Pi-minicomputer.

buiten als je het minicomputertje van een water-

mediacenter van je Pi, met PiMusicBox (www.pi(

dichte behuizing voorziet.

musicbox.com)) stream je muziek op je netwerk

de usb-aansluitingen ondersteunt de Pi talloze

en met RetroPie (https://retropie.org.uk/) to-

usb-apparatuur. Verder heeft de Pi ook een spe-

ver je het minicomputertje om in een retrospel-

ciale interface voor de Raspberry Pi-cameramo-

Het besturingssysteem installeer je eenvoudig

console. Installeer je OpenMediaVault (www.

dule, een camera met een 8 megapixel-sensor.

op de sd- of micro-sd-kaart. De meeste bestu-

openmediavault.org) op je Pi, dan verandert

Maar de interessantste uitbreidingsmoge-

ringssystemen voor de Pi zijn Linux-distributies,

het apparaatje in een NAS. En een domotica-

lijkheden bij de Pi verlopen via de gpio-pinnen.

al is er ook een speciale editie van Windows

systeem zoals Domoticz (www.domoticz.com)

Dit zijn twee rijen pinnen die zowel voor in- als

(Windows 10 IoT Core). De meest flexibele distri-

biedt een image voor de Raspberry Pi aan om

uitvoer zijn te gebruiken. Het zijn eigenlijk

van de minicomputer een domoticacontroller te

schakelaars waarmee de Pi met de buitenwereld

maken die je huis bestuurt.

communiceert. Met jumperwires of een gpio-

Speciale besturingssystemen

Veel hardwaremogelijkheden

kabel sluit je er snel leds of sensoren op aan. Ook bestaan er allerlei uitbreidingsbordjes die

Naast de software heb je ook hardware nodig

je rechtstreeks op de rij gpio-pinnen vastklikt.

als je speciale zaken met je Pi wilt doen. Dankzij

Meer informatie over de werking van de gpiopinnen vind je op de website van de Raspberry

Met RetroPie maak je van je Pi een spelconsole voor retrogames.

18

/ NR. 07 - JULI 2016

101 - Dossier - Dit kun je zelf bouwen JW.indd 18

Pi Foundation (https://www.raspberrypi.org/ documentation/usage/gpio/).

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:46

DOSSIER Zelfbouw

Arduino

Een alternatief voor

De Raspberry Pi is een veelzijdig computertje,

de Raspberry Pi is de

Andere minicomputertjes

maar voor veel doe-het-zelftoepassingen is het

C.H.I.P., de ‘9-dollar-

De Raspberry Pi en Arduino zijn niet de enige

overkill. Als je bijvoorbeeld zelf draadloze sen-

computer’.

minicomputertjes om mee te knutselen. Beide

soren wilt maken of eenvoudige schakelingen,

projecten hebben wel als voordeel dat er een

heb je de processorkracht en de RAM van de Pi

grote community rond ontstaan is, zodat je

helemaal niet nodig. Een ideaal platform voor

er veel software en uitbreidingsbordjes voor

dit soort toepassingen is de Arduino (buiten

vindt. Ook vind je zowel voor de Raspberry Pi

de VS heet het platform om auteursrechtelijke

als de Arduino talloze voorbeeldprojectjes

redenen overigens Genuino).

die je kunnen inspireren. Maar wil je toch voor

Arduino-bordjes zijn dankzij hun rijk uitgerus-

een ander minicomputertje kiezen, dan is dat

te inputs en outputs ideaal om sensoren uit te

uiteraard ook mogelijk. Een populair bordje is de

lezen of apparatuur zoals motortjes aan te stu-

BeagleBone Black. Het voordeel daarvan is dat

ren. Ze bevatten een microcontroller met lage

dit on-board flashgeheugen heeft, zodat je geen

snelheid en weinig RAM, maar dat is voldoende

sd-kaartje meer nodig hebt. Andere interessante

voor dit soort toepassingen. Daardoor verbrui-

alternatieven zijn de ODROID-C1, Cubieboard4

ken ze ook weinig stroom en is ook voeding

en C.H.I.P.

door batterijen mogelijk. je computer naar het Arduino-bordje via een usb-kabel. De Arduino draait dus geen volledig besturingssysteem, maar alleen het programma dat je ernaar uploadt. Een goede vuistregel als je moet kiezen tussen een Arduino of Raspberry Pi is: als het project vooral om elektronica gaat, implementeer het dan met de Arduino; speelt software een belangrijke rol, kies dan voor een Raspberry Pi.

Voorbeeldprojecten Maar hoe begin je aan zo’n zelfbouwproject? De Arduino Uno is het instapmodel van de Arduino-bordjes.

Eindeloze mogelijkheden

Welke hardware en software heb je nodig en welke stappen moet je uitvoeren? Hoe meer ervaring je met dit soort projecten krijgt, hoe meer je op eigen kracht kunt. Maar in het

Er bestaan diverse Arduino-bordjes, elk met

begin volg je het best wat voorbeeldprojecten.

hun eigen voordelen, en allerlei uitbreidings-

Gelukkig zijn er op internet voldoende handige

bordjes in de vorm van Arduino Shields.

Harry’s te vinden die uitgebreid met geïllus-

Hiermee communiceer je bijvoorbeeld

treerde stappenplannen hun project uit de

draadloos met ZigBee, stuur je motortjes aan,

doeken doen.

communiceer je via het gsm-netwerk, lees je

Op de website Adafruit (www.adafruit.com),

Op Hackaday vind je ambitieuze zelfbouwprojecten zoals een tricorder.

Op Hackaday (http://hackaday.com) kan iedereen projecten voorstellen. Je vindt er dan ook de gekste knutselwerkjes. Wat denk je bijvoor-

weersensoren uit enzovoort. Je eigen draadloos

die ook elektronicacomponenten verkoopt, vind

beeld van een tricorder uit Star Trek (https://

weerstation bouwen, een besturing bouwen

je talloze projecten voor de Raspberry Pi en Ar-

hackaday.io/project/1395-open-source-

die het deurtje van je kippenhok na zonson-

duino. Ze zijn doorgaans uitgebreid gedocumen-

science-tricorder) of een slimme assistent voor

dergang automatisch sluit en voor zonsopgang

teerd met alle mogelijke achtergrondinformatie

in huis (https://hackaday.io/project/1214-pro-

automatisch opent? Het zijn maar enkele van

die je je maar kunt bedenken. Als je een bepaald

ject-jarvis-ai-home-automation-assistant)?

de eindeloze mogelijkheden.

project wilt maken en niet goed weet hoe het

Er is wel heel wat verschil in de kwaliteit van de

Meer nog dan de Raspberry Pi is de Arduino

te realiseren, is de kans groot dat Adafruit iets

uitleg hoe je het project zelf kunt namaken. Bo-

echt doe-het-zelf. Je moet zelf aan het program-

gelijkaardigs al heeft gedaan. Ook op de blogs

vendien gaat het vaak om projecten waarbij de

meren slaan in de Arduino IDE (Integrated De-

van Raspberry Pi (www.raspberrypi.org/blog/)

bouwer speciale componenten gebruikt die je

velopment Environment). Nadat je programma

en Arduino (https://blog.arduino.cc) zijn leuke

zelf niet hebt of die te duur zijn. Maar het levert

(in Arduino-taal ‘sketch’) af is, upload je het van

projectjes te vinden.

zeker inspirerend materiaal op!

WWW.PCMWEB.NL

101 - Dossier - Dit kun je zelf bouwen JW.indd 19

/ NR. 07 - JULI 2016

19

06-06-16 14:46

DOSSIER Bouw je eigen NAS

BOUW JE EIGEN NAS Hoe moeilijk is dat en wat kost het?

Van oudsher is een NAS een fileserver die ook via het netwerk bereikbaar is. In de loop van de tijd is de NAS echter uitgegroeid tot een multifunctioneel apparaat. Een NAS kan nu behalve als centrale opslaglocatie dienen als ftp-, web- en printserver, maar ook als multimediastreamer of torrentdownloader. Een NAS kun je kant-en-klaar kopen, maar ook zelf bouwen. PCM laat je zien wat je daarvoor nodig hebt. H A N S N I E P OT H

H

et nadeel van een kant-en-klare NAS is dat je gebonden bent aan de mogelijkheden die de fabrikant voor jou

heeft bedacht. Met zelfbouw heb je alle vrijheid de NAS zo in te richten als je zelf wilt en heb je de kosten zelf in de hand. In dit artikel kijken we wat je minimaal nodig hebt voor een kleine energiezuinige NAS en hoeveel je het gaat kosten.

Systeemeisen Het bouwen van een NAS is iets anders dan het bouwen van een pc. Een NAS is geen gamingmachine en hoeft geen high-end chipsets met overklokopties en twee pci-e x16 slots te hebben voor dure videokaarten. De processor hoeft geen krachtpatser te zijn en een of twee dimmslots voor het werkgeheugen zijn ook genoeg. Het is wel belangrijk dat het moederbord een flink aantal sata-poorten ondersteunt, het liefst vier tot zes om zo veel mogelijk schijven aan te kunnen sluiten en eventueel een fouttolerant raid-systeem op te zetten. De behuizing moet een flink aantal drivebays hebben om de disks te huisvesten en de koeling moet extra aandacht krijgen om de temperatuur niet te hoog op te laten lopen. Een NAS staat doorgaans 24 uur per dag aan; het is dus ook belangrijk dat de machine zo weinig mogelijk stroom gebruikt als deze niet vol in gebruik is.

De behuizing Omdat een NAS geen behoefte heeft aan zware videokaarten, kun je met een mini-itxmoederbord de NAS-behuizing zo klein mogelijk houden. Toch moet een goede kast ruimte bieden aan wel vier harddisks. Omdat de meeste terabyte harddisks 3,5 inch meten, hebben 3,5-inch plekken de voorkeur. Een eventuele positie voor een optische 5,25-inch drive is met een bracket aan te passen. De ventilatie is in een relatief kleine NAS-behuizing belangrijk. Als je meer dan twee drives installeert en je van je NAS geen snelkookpan wilt maken, dan zou de kast ten minste twee fans moeten hebben, een ‘intake’ aan de voorzijde en een ‘outtake’ aan de achterzijde. Sommige kasten hebben zelfs drie fans of bieden een plek voor een derde fan. Het is een pluspunt als de ventilatoren door een fancontroller kunnen worden geregeld, zodat je daarvoor niet geheel afhankelijk bent van het moederbord.

20

/ NR. 07 - JULI 2016

102 - Dossier - Bouw je eigen NAS JW.indd 20

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:47

DOSSIER Bouw je eigen NAS

Ond

Ond

Het bedrijf Cooler Master biedt een groot aantal

Cooler Master Elite 130 Advanced

Fractal Design Node 304

uiteenlopende behuizingen. De Cooler Master

Prijs: €45,90 (zonder voeding)

Prijs: € 71,95 (zonder voeding)

Verschillende modellen Elite 130 Advanced is een van de goedkoopste en meest compacte behuizingen. Als je ook de 5,25-inch optische drivepositie gebruikt, is er

Een tweede populaire mini-itx-behuizing is

voor de verschillende pc-componenten. Niet

plaats voor drie 3,5-inch drives en twee 2,5-inch

de Fractal Design Node 304. Deze biedt meer

alle PSU’s doen dit allemaal even efficiënt. Een

drives. De CM Elite 130 heeft twee intake fans

driveposities en is wat fraaier uitgevoerd, maar

goedkope PSU is misschien voor 60 procent

van 80 en 120 mm. Door de open structuur van

ook iets duurder. De kast heeft ruimte voor zes

efficiënt, een goede duurder exemplaar voor

de kast blijkt een outtake-ventilator niet nodig.

3,5- of 2,5-inch harddisks en heeft drie fanpoor-

80 procent of meer. De rest gaat als warmte

Aan de voorzijde biedt de kast twee usb 3.0-,

ten met meegeleverde fans. Voor de inwaartse

verloren. Dat betekent dat een matige voe-

een usb 2.0- en audio-aansluitingen.

luchtstroom zijn aan de voorzijde twee 92 mm

ding van 300 watt bij volle belasting 500 watt

ventilatoren met verwisselbare luchtfilters

uit het stopcontact moet trekken, terwijl een

gemonteerd en aan de achterzijde vinden we

goede slechts 375 watt opsoupeert. Een inef-

een grote 140 mm outtake-ventilator. De fans

ficiënte PSU gaat op den duur meer kosten

zijn alle van het type Silent R2 3-speed met

dan de besparing op de aanvankelijk goedkope

hydraulische lagers. Een fancontroller voor

aanschafprijs en produceert warmte die weer

drie snelheden wordt meegeleverd. Aan de

moet worden afgevoerd. Een wat duurdere

voorzijde heeft de kast nog twee usb 3.0- en

voeding heeft bescherming tegen een te hoog

audioaansluitingen.

voltage en overlading en meestal ook een beter

Voeding

gelagerde ventilator die minder herrie maakt en waarvan de draaisnelheid afhankelijk is van

De taak van de voeding of PSU (power supply

de belasting. Koop je een behuizing met inge-

unit) is de 230 V wisselstroom uit het stopcon-

bouwde voeding, check dan of er niet bespaard

tact omzetten in 12 V, 5 V en 3,3 V gelijkstroom

is op dit onderdeel. Een voeding zou minimaal het 80Plus Bronze certificaat moeten hebben, wat betekent dat deze bij een belasting van respectievelijk 20, 50

Seasonic SS-250SU Bronze Prijs: € 45,-

Seasonic 360W 80Plus Gold Prijs: € 58,-

en 100 procent steeds voor meer dan 80 procent efficiënt moet zijn. De certificaten 80Plus Silver, Gold, Platinum en Titanium bieden een steeds hoger rendement tot meer dan 90 procent. Voor deze laatste betaal je wel een forse meerprijs die je moeilijk terugverdient. Ten slotte heb je nog de keuze uit een modulaire

WWW.PCMWEB.NL

102 - Dossier - Bouw je eigen NAS JW.indd 21

/ NR. 07 - JULI 2016

21

06/06/16 16:09

DOSSIER Bouw je eigen NAS

tegenover een niet-modulaire voeding. Het verschil is dat je bij een modulaire voeding alleen de kabels inplugt die je

AMD5350

daadwerkelijk nodig hebt, wat minder

Prijs: € 42,99

kabeljanboel in de computerkast geeft.

ASRock AM1B-ITX

Een NAS heeft niet veel stroomcapaciteit nodig, 250 tot 300 watt moet

Prijs: € 35,90

voldoende zijn. Een PSU als de Seasonic SS-250SU Bronze biedt een goede balans tussen kwaliteit en prijs voor ca. € 45,-. Een Seasonic 360W 80Plus Gold (92%) verwisselt voor € 58,- van eigenaar.

CPU en moederbord Een NAS behoeft niet veel rekenkracht en heeft genoeg aan een simpele budgetprocessor. Het stroomverbruik is wel

ASRock Q1900-ITX

belangrijk als de NAS 24/7 aan staat. De voor-

Prijs: € 71,50

keur zou dus moeten uitgaan naar een proces-

ASRock N3150-ITX

sor met een lage TDP, Thermal Design Power,

Prijs: € 81,95

een indicatie voor het maximum vermogen dat

ASRock J3160-ITX

een processor kan afnemen en de hoeveelheid

Prijs: € 85,68

warmte die afgevoerd moet worden. De al wat oudere Intel Celeron J1900 en opvolger N3150 worden vaak ingezet als cpu in kleine NAS-systemen. Beide worden geleverd als SoC – system

twee SATA 3Gb/s-poorten. Voor een NAS is dat

duur. Een MSI AM1I, Asus AM1I-A of een ASRock

on a chip – waarop de processor, de chipset en

niet veel, als je uitbreidingsplannen hebt of een

AM1B-ITX vind je al voor circa € 35. De ASRock

de grafische eenheid zijn geïntegreerd en BGA

RAID-systeem wilt opzetten. Moederbordfabri-

AM1B-ITX biedt middels de ASmedia controller

(Ball Grid Array) op het moederbord gesoldeerd.

kant ASRock heeft echter op zijn Q1900-ITX en

ook hier twee extra SATA3-poorten en is voor de

Je koopt een J1900 of N3150 dus altijd als combo

N3150-ITX moederborden een extra ASmedia

NAS-bouwer weer de beste optie.

samen met een mini-itx-moederbord van MSI,

1061 controllerchip geplaatst, waardoor deze

Gigabyte of ASRock en een eventuele proces-

moederborden vier SATA-poorten bieden, waar-

socket past en je kunt upgraden, dan kun je een

sorupgrade is niet mogelijk. De J1900 uit het

van 2x SATA3. Voor de NAS-bouwer is ASRock

Pentium 3220 overwegen voor socket 1150 sa-

Bay Trail platform is een 4-core cpu met een

daarom de beste keuze. Het blijft overigens al-

men met een ASRock B85M-ITX of MSI B85M-ITX

kloksnelheid van 2,42 GHz, 2 MB cache en een

tijd mogelijk middels een pci-e-uitbreidingskaart

moederbord. Je bent dan wel een paar tientjes

TDP van slechts 10 watt, waardoor kan worden

twee of vier SATA-poorten toe te voegen.

meer kwijt, maar je krijgt dan ook meteen vier

volstaan met alleen een passieve koeling. De

Onlangs is de N3150 alweer ingehaald door

J1900 ondersteunt verder DDR3-1333 geheu-

de snellere stepping met de naam J3160. De

gen tot 8 GB en een gigabit lan-aansluiting. De

cpu-kloksnelheid gaat naar 2,24 GHz, de gpu

N3150 heeft een kloksnelheid van slechts 2,08

naar 700 MHz.

Heb je toch liever een losse cpu die in een

data-poorten en meer pci-e-slots. De cpu is met een TDP van 35 W ook minder spaarzaam.

Harde schijven

Als zuinige processor van AMD komt een Ka-

Harde schijven zijn niet duur en het aanbod is

nm-productieproces zijn Braswell-cpu’s effici-

bini AMD5350 APU in aanmerking. De AMD5350

enorm. De prijzen variëren van € 59 voor een

enter en nog zuiniger met een TDP van 6 watt.

is een quadcore-processor voor socket AM1/

eenvoudige 1 TB disk tot € 139 voor een 4 TB

Daarbij ondersteunt de N3150 16 GB DDR3-1600

FS1b op 2,05 GHz met een goede Radeon R3

exemplaar. Door de dichtheid verder te verho-

geheugen en is er AES-encryptie in de instructie-

GPU, die naast hdmi ook DisplayPort 1.2 onder-

gen, het toevoegen van extra platters en het

set opgenomen. De N3150 heeft ook een betere

steunt, mocht je de machine ooit direct op de tv

gebruik van helium in de behuizing kunnen de

GPU. Ook op een iets lagere kloksnelheid, maar

willen aansluiten. Ook de AMD5350 verschijnt

fabrikanten inmiddels zelfs 6 TB en 8 TB hdd’s

met twaalf EU’s (execution units) in plaats van

als SoC en heeft een TDP van 25 W. Daar hoort

fabriceren. De meeste terabyte disks hebben het

vier. Niet genoeg voor een 3D-game, maar goed

een actieve koeling bij die ‘boxed’ wordt meege-

3,5-inch formaat; 2,5-inch disks van meer dan 1

voor 4K H.264/265-video. Op beide SoC’s zijn de

leverd. De AMD5350 ondersteunt single-channel

TB zijn in opkomst, maar schaarser en zo’n der-

uitbreidingsmogelijkheden beperkt tot vier pci-e

ddr3-1600, vier pci-Express-lanes, 2x usb 3.0,

tig procent duurder dan de 3,5-inch exemplaren.

lanes, die je op het moederbord terugvindt als

8x usb 2.0 en 2x SATA3. Moederborden voor de

Bij het kiezen van een of meer harddisks en het

een pci-e x1 en een mini-pci-e slot, en slechts

AMD5350 kunnen eenvoudig blijven en zijn niet

bepalen van de opslagcapaciteit kun je de vol-

GHz, maar is veruit de betere chip. Door het 14

22

/ NR. 07 - JULI 2016

102 - Dossier - Bouw je eigen NAS JW.indd 22

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:47

DOSSIER Bouw je eigen NAS

gende richtlijn hanteren: 1 TB kun je vullen met 300 HD-films,

SATA2 of SATA3

20.000 mp3-bestanden of 7500

Moederborden bieden zowel SATA2 (3 Gb/s) en

hoge-resolutiefoto’s. Verder kun je

SATA3 (6 Gb/s) poorten. Voor een ouderwetse

letten op het aantal rotaties per mi-

harddisk is het verschil tussen SATA2 en SATA3

nuut (rpm). De snelste disks draaien op

echter niet zaligmakend. De lees- en schrijfsnel-

7200 rpm, maar gebruiken meer energie

heden van een mechanische harddisk liggen

dan een schijf op 5400 of 5900 rpm. Deze

met 180 en 150 MB/s dik onder de theoretisch

laatste zijn iets trager, maar zuiniger en wor-

maximale doorvoersnelheden van SATA2 (375

den minder warm. Sommige schijven, zoals de

MB/s). Voor een ssd maakt het wel verschil uit.

WD Green disks, hebben een variabele rotatiesnelheid. Op het moment dat er extra snelheid nodig is, wordt er een tandje bijgeschakeld en

met de goedkopere schijven van dezelfde

als de taak erop zit, wordt het aantal rpm weer

merken. Het verschil tussen de twee is volgens

teruggebracht naar een zuiniger rotatiesnelheid.

Seagate dat de NAS-disks minder vibratie genere-

Harde schijven gebruiken cachegeheugen om

ren, zeker als meerdere schijven in één behuizing

geopende bestanden tijdelijk op te slaan. De

worden gecombineerd. Dit wordt bereikt door de

meeste schijven zijn voorzien van 64 MB cache-

motor van de schijf beter uit te balanceren. Hier-

MSI B85M-ITX

Het mini-itx-moe-

geheugen, sommige zijn uitgerust met 128 MB.

door gaat de schijf ook langer mee en produceert

derbord van MSI: de

Als je regelmatig werkt met grote videobestan-

hij minder geluid. Western Digital doet in de WD

Prijs: €83,90

B85m Gaming.

den heeft het systeem met meer cachegeheu-

Red disks iets gelijks met 3D Active Balance Plus,

gen minder tijd nodig om geopende bestanden

een dubbellaags balanscontrole die de algemene

te verwerken. In dat geval heeft een harde schijf

prestaties moet verbeteren.

Pentium 3220 Prijs: € 49,-

met een flinke buffer de voorkeur. De Western

De meeste fabrikanten verkopen ook speci-

Geheugen

Digital Red

ale NAS-schijven die geoptimaliseerd zijn voor

Een NAS heeft geen grote hoeveelheid werkge-

harddisk.

het gebruik in systemen die 24 uur per dag aan

heugen nodig. 1 GB of 2 GB DDR3 RAM op 1333

staan. Zo heeft Western Digital de Red-reeks en

MHz is in feite al genoeg. Sommige commerciële

de Seagate de Constellation-serie. Ze zijn iets

NAS-boxen bieden zelfs maar 512 MB. De meeste

duurder, maar in prestaties is er geen verschil

mini-itx-moederborden gebruiken de kleine so-

Ssd nog geen alternatief Bij het kiezen van de harde schijven zou je kun-

Solid state drives zijn de afgelopen jaren flink in

nen denken aan solid state drives. De voordelen

prijs gezakt, maar nog steeds een factor acht tot

van een ssd mogen bekend zijn: een ssd is veel

tien duurder dan de traditionele harde schijven.

sneller, heeft bijna geen zoektijd, is ongevoelig

Een 500 GB ssd kost evenveel als een 4 TB hard-

voor magnetische storing, kan tegen een stoot-

disk. Wil je enkele terabytes aan opslagruimte in

je, is geruisloos en verbruikt minder stroom. Ook

je NAS plaatsen dan ben je, tenzij geld geen rol

in omvang doen ze niet onder; er bestaan ssd’s

speelt, nog gebonden aan hdd’s.

van 2, 3, 4 en zelfs 8 TB. Blijft over de kosten. VERSCHIL HDD EN SSD

De Seagate Barracuda

HDD

SSD

Prijs per GB

€ 0,03 – € 0,05 per GB

€ 0,30 – € 0,40 per GB

Leessnelheid

180 MB/s

540 MB/s

Schrijfsnelheid

150 MB/s

520 MB/s

Zoektijd

10 ms

1 ms

Stroomverbruik (actief/idle)

9 W / < 1W

3W/<1W

van 2 TB.

WWW.PCMWEB.NL

102 - Dossier - Bouw je eigen NAS JW.indd 23

/ NR. 07 - JULI 2016

23

06/06/16 16:09

DOSSIER Bouw je eigen NAS

dimm’s – die je ook tegenkomt in laptops – en een

FreeBSD-besturingssysteem. Het eigen ZFS-be-

begrijpelijke webinterface. Het is relatief nieuw,

enkel moederbord gebruikt nog wel de gewone

standssysteem stelt echter vrij hoge eisen aan de

de eerste versie is september 2014 uitgegeven,

lange DIMM. Wat de kosten betreft maakt het

hoeveelheid werkgeheugen: 1 GB werkgeheugen

wat verklaart dat er voor OpenMediaVault naast

geen verschil. Een 2 GB geheugenreepje vind je

per TB aan opslag met een aanbevolen mini-

Transmission, CouchPatato, DLNA-server en

al voor ca. € 15, een 4 GB voor zo’n € 19. Som-

mum van 8 GB RAM (en liefst met ECC) is nodig

OwnCloud nog niet zo veel plug-ins beschikbaar

mige gebruikers zweren bij ECC-geheugen, met

om soepel te kunnen werken. De reden dat het

zijn. RAID 0, 1, 5, 6 en 10 worden ondersteund.

Error Correcting Code tegen single-bit-fouten. Het

ZFS-filesysteem veeleisend is, is omdat alle data

wordt het meest toegepast in servers waar de be-

en metadata worden gechecksumd en als je Disk

beste systeem om mee te beginnen. Het is

trouwbaarheid op de eerste plaats staat, maar het

Encryption wilt gebruiken, heb je ook een core

gebaseerd op Fedora Linux, werkt al met 1 GB

is een stuk duurder. Voor een gewone NAS kun je

i3/i5 cpu nodig. Naast het creëren van gedeelde

geheugen, is makkelijk te beheren, is minder

het als ‘overkill’ zien. Bovendien moet de cpu of de

netwerkruimte kun je met plug-ins FreeNAS ook

gericht op databeheer en het ondersteunt vele

chipset het ondersteunen en dat is met goedkope

voor andere doeleinden gebruiken, bijvoorbeeld

apps als Plex, Crashplan, Transmission, SAB-

Pentiums of Celerons lang niet altijd het geval.

als media streaming-server. Er bestaan simpeler

nzbd+, OpenVPN en Couch Potato. Voor som-

systemen, zoals OpenMediaVault (www.open-

mige diensten betaal je een klein bedrag. Amahi

mediavault.org) en Amahi. OpenMediaVault is

heeft geen RAID ingebouwd, maar in de vorm

Om de NAS te besturen heb je keuze uit veel

gebaseerd op Debian Linux en vereist minder

van een Greyhole pool kun je wel schijven en

gratis opensource-software. Veel NAS-gebruikers

technische kennis dan FreeNAS. Het is bedoeld

mappen samenvoegen tot een volume, ook met

zweren bij FreeNAS. FreeNAS is gebaseerd op het

voor thuisgebruik en te beheren met een

RAID1-achtige redundantie.

Besturingssystemen

Amahi (www.amahi.org) is misschien het

RAID Een verzameling disks die zich voor-

schijven verdeelt en als het ware

schijf, dan is dat ook op de tweede

kan zelfs ‘hot-swappable’ worden

doet als één volume staat bekend

één grote harddisk creëert. Omdat

schijf weg. Mirroring is wel een dure

vervangen. RAID 5 biedt zowel

als JBOD, just a bunch of disks, maar

je met twee lees- en schrijfkoppen

oplossing, want je gebruikt dubbel

goede leesprestaties als veiligheid,

heb je twee of meer harde schijven

werkt, is hierdoor snelheidswinst

zoveel opslagruimte in vergelijking

maar schrijfbewerkingen zijn trager

dan kun je die gebruiken in een

te behalen. Als er echter een schijf

met striping en een back-up blijft

door het berekenen en schrijven van

RAID-opstelling. RAID staat voor

kapotgaat, zijn al je bestanden

nodig. Voor andere RAID-opstellin-

de parity-blokken. Andere RAID-sys-

‘Redundant Array of Inexpensive

onbruikbaar. Een goede back-up is

gen zijn steeds minstens drie hard-

temen zijn voor de gewone gebruiker

Disks’ en is tientallen jaren geleden

hierbij dus noodzakelijk. Zijn de data

disks nodig. Naast RAID 0 en RAID

minder interessant en gebruiken

bedacht om door kleine betaal-

erg belangrijk dan kies je voor RAID

1 wordt RAID 5 het meest gebruikt.

minstens vier harddisks waarbij er

bare harddisks te combineren toch

1 ofwel mirroring. Bij deze methode

RAID 5 biedt striping, maar met

voor de pariteits of ECC correctie-

over een grote opslagcapaciteit

schrijft de controller de data ook

fouttolerantie door middel van cor-

blokken een aparte disk nodig is.

te beschikken. Afhankelijk van de

naar de tweede schijf, zodat er

rectiecode. Die correctieblokken lig-

gekozen RAID-opstelling kun je data

voortdurend een kopie van de ori-

gen verspreid over de deelnemende

De schijf met het besturingssysteem

over de schijven verdelen (stri-

ginele disk wordt bijgehouden. Een

schijven, distributed parity geheten.

kan zelf geen deel uitmaken van een

ping), spiegelen (mirroring) of een

crash leidt niet tot gegevensverlies

Mocht een van de disks kapotgaan,

RAID-configuratie. In dit geval zou je

combinatie van beide opties kiezen.

(tenzij beide tegelijk crashen, maar

dan kan de verloren data weer

het OS op een kleine ssd-schijf kun-

RAID 0 of striping is de methode

die kans is klein). Wis je echter per

worden hersteld met behulp van de

nen zetten of op een goede usb 3.0

waarmee je de data over meerdere

ongeluk een bestand op de eerste

correctieblokken. Een kapotte schijf

SLC-flashdrive

RAID LEVEL 0

RAID LEVEL 1

DISK 1

DISK 2

DISK 1

DISK 2

DISK 1

DISK 2

DISK 3

A1

A2

A1

A1

A1

A2

P1

A3

A4

A2

A2

A3

P2

A4

A5

A6

A3

A3

P3

A5

A6

STRIPING, GEEN MIRROR, GEEN PARITEIT

24

RAID LEVEL 5

/ NR. 07 - JULI 2016

102 - Dossier - Bouw je eigen NAS JW.indd 24

MIRRORING, GEEN STRIPING, GEEN PARITEIT

STRIPING, GEDISTRUBUEERDE PARITEIT

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:47

DOSSIER Bouw je eigen NAS

OpenMediaVault is makkelijk te bedienen.

De kosten We hebben een berekening gemaakt voor een goedkoop en een iets luxer systeem, een keer met één enkele disk en een keer met twee disks voor een mogelijke RAID-setup. Het blijkt dus mogelijk voor minder dan

Een goede start

€ 250 al een eenvoudige NAS samen te stel-

voor een OS voor je

len. Daarna kun je het basissysteem naar

NAS is Amahi.

hartenlust uitbreiden.

GOEDKOOP

IETS DUURDER EN DEGELIJKER

behuizing

CM Elite 130

voeding

SS-250SU Bronze

moederbord + cpu

Q1900-ITX

€ 71,50 J3160-ITX

€ 85,68

geheugen

Kingston Value 2 GB

€ 14,99

Kingston DDR3-1600 4 GB

€ 24,95

opslag

1 TB WD Blue

€ 59,99

4 TB WD Red

€ 158,43

TOTAAL

€ 45,90

SYSTEEM MET TWEE DISKS 2 x 1 TB WD Blue

usb-stick /ssd voor operating system

Sandisk Cruzer usb 3.0 16 GB

TOTAAL

WWW.PCMWEB.NL

102 - Dossier - Bouw je eigen NAS JW.indd 25

€ 71,95

€ 45 Seasonic 80Plus Gold

€ 237,38

geschikt voor RAID

Design Node 304

€ 58

TOTAAL

€ 399

SYSTEEM MET TWEE DISKS € 119,98 € 17,99

2 x 2 TB WD Red

€ 210

32 GB SSD Sandisk

€ 34,99

€ 315,36 TOTAAL

€ 485,57

/ NR. 07 - JULI 2016

25

06-06-16 14:47

DOSSIER Bouw je eigen media-pc

BOUW JE EIGEN MEDIA-PC

Al je films en muziek flexibel afspelen Het afspelen van mediabestanden op je televisie kan tegenwoordig op allerlei manieren. Denk bijvoorbeeld aan een losse mediaspeler, spelcomputer of de interne mediaspelerfunctie van een smart-tv. Wanneer je alle series, films en muziek wilt afspelen in een flexibele en fraaie gebruikersomgeving, loont het de moeite om zelf een mediacenter te bouwen. MAIKEL DIJKHUIZEN

K

ant-en-klare mediaspelers zijn er genoeg en ruimschoots te koop. De meeste spelers kunnen vrijwel alle mediaformaten

afspelen, maar de basale menustructuur in zo’n kastje herbergt vaak weinig functionaliteit. Vaak is het ook lastig om allerlei informatie over films en tv-series in beeld te krijgen, zoals ratings van IMDB of algemene informatie over de tv-serie of film zelf. Ook is het niet altijd even eenvoudig – zo niet onmogelijk – om extra functionaliteit aan een kant-en-klare mediaspeler toe te voegen,

Kant-en-klare mediaspelers zijn weliswaar goedkoop, maar zijn niet echt flexibel.

26

/ NR. 07 - JULI 2016

104 - Masterclass - media-pc bouwen JW.indd 26

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:48

DOSSIER Bouw je eigen media-pc

omdat die optie niet wordt geboden of slechts

Het Taiwanese merk Silver-

met een hack van het systeem mogelijk is. De

Stone ontwikkelt behuizingen

ingebouwde mediaspelerfuncties van smart-

die speciaal zijn bestemd

tv’s en spelcomputers zijn gezien de beperkte

voor media-pc’s.

bestandsondersteuning en onaantrekkelijke menu’s al helemaal geen feest om te gebruiken. Wil je graag dat je mediacollectie fraai gepresenteerd wordt, dan kun je eigenlijk niet om een zelfbouw-mediacenter heen. PCM vertelt je welke hard- en software je hier het beste voor kunt gebruiken.

On

Hardware

Origen AE fabriceert prachtige behuizingen voor media-pc’s, maar zijn wel

Media-pc

relatief duur.

Het inzetten van een ‘gewone’ computer met Windows of Linux biedt meer voordelen ten opzichte van een kant-en-klare mediacenter. Allereerst natuurlijk de interface, die kun je

pc vallen overigens erg mee. Voor het software-

tweede harde schijf of een krachtige videokaart.

helemaal naar je eigen hand zetten. Daarnaast

matig afspelen van een 1080p-film volstaat een

In een compacte kast past dan ook meestal

heb je volledig de controle over de hardware

dualcore-processor met een kloksnelheid van 2

maar een microATX- of Mini-ITX-moederbord.

die je wilt gebruiken en kun je je systeem zo

GHz. Bovendien zijn veel videochips van proces-

HTPC-kasten kun je in betaalbare maar ook dure

krachtig, compact of goedkoop maken als je zelf

sors en grafische kaarten in staat om video’s

varianten kopen. De duurdere modellen zijn

wilt. Bovendien kun je – in tegenstelling tot een

hardwarematig te decoderen, zodat je wellicht

vaak mooier afgewerkt, bieden een display aan

kant-en-klare mediaspeler – je hardware makke-

ook met een langzamere processor uit de voe-

de voorzijde waarop je bijvoorbeeld kunt zien

lijk upgraden zodat je je systeem jarenlang kunt

ten kunt. De montage van een nieuwe video-

welke film of tv-serie er wordt afgespeeld en wat

blijven gebruiken. Je kunt dan bijvoorbeeld eerst

kaart is wellicht al voldoende om je afgedankte

de duur daarvan is. Bij goedkopere htpc-kasten

met een betaalbare computer beginnen zodat

pc om te toveren tot een volwaardige media-pc.

ontbreekt die mogelijkheid, maar zijn daardoor

je hd-materiaal kunt afspelen, en, als de markt klaar is voor 4K-content, je computer upgraden

Behuizing kiezen

zodat je ook zonder moeite dat hogere resolutie

Als je toch liever zelf een nieuw systeem bouwt,

beeldmateriaal kunt afspelen.

heb je eindeloze mogelijkheden. Allereerst kijk

wel een stuk goedkoper. De merken Antec, SilverStone en Zalman ontwikkelen prima behuizingen in een lager prijssegment.

je of de systeemkast die je wilt gebruiken, past

Rekenkracht

in de omgeving van je tv of receiver. Een grote

Naast de behuizing kies je uiteraard ook de ove-

Misschien heb je ergens nog een oude pc staan

zwarte rechtopstaande midi-tower staat im-

rige componenten zorgvuldig uit voor de samen-

waar je niets meer mee doet. Grote kans dat deze

mers minder fraai dan een witte, platte pc-kast.

stelling van je ideale media-pc. De weergave van

machine nog prima als media-pc kan functione-

Daarnaast kijk je naar de manier waarop wordt

mediabestanden vraagt doorgaans weinig grafi-

ren. In het tweede deel van dit artikel lees je dat

omgegaan met koeling en geluidsreductie. Veel

sche rekenkracht, dus de geïntegreerde gpu van

er verschillende gratis besturingssystemen en

systeemkasten die speciaal zijn bedoeld voor het

een nieuwe processor zal in de meeste gevallen

mediaprogramma’s bestaan om je afgedankte

maken van een htpc zijn voorzien van geluid-

prima voldoen. Je hebt bij een moderne proces-

machine nieuw leven in te blazen. Bedenk wel

dempende maatregelen, zoals geluiddempende

sor met geïntegreerde gpu dus doorgaans geen

dat je met een bestaand systeem meestal wel

matten aan de binnenkant van de kast, schroe-

losse grafische kaart nodig. Voor Full-hd-video

wat concessies doet. Wellicht is de systeemkast

ven op rubberen voetjes om trillingen tegen te

in combinatie met de populaire H.264-codec

bijvoorbeeld erg fors om in de huiskamer bij je te-

gaan en grote, langzaam draaiende ventilatoren

volstaat iedere hedendaagse processor met een

levisie te zetten. Bovendien is het wel zo fijn als de

voor een zo stil mogelijke koeling. Dergelijke

geïntegreerde grafische chip. Zelfs een goedko-

machine niet al te veel herrie produceert, bijvoor-

kasten zijn relatief groot maar passen door het

pe Intel Celeron-processor met HD Graphics kan

beeld door het gebruik van passieve koeling. De

formaat wel meteen tussen al je andere (stereo-)

full-hd-video’s vloeiend weergeven. Maar de nog

ventilator van een oude machine kan erg storend

apparatuur. Kies je voor een compacter model,

efficiëntere H.265-codec die steeds meer wordt

zijn tijdens het kijken van een spannende film.

dan moet je je wel beseffen dat er minder ruimte

toegepast, biedt de mogelijkheid om kleinere

is voor extra hardware zoals een dvd-speler, een

videobestanden te creëren, maar zorgt wel voor

Oud of nieuw?

De minimale hardware-eisen voor een media-

WWW.PCMWEB.NL

104 - Masterclass - media-pc bouwen JW.indd 27

/ NR. 07 - JULI 2016

27

06-06-16 14:48

On

DOSSIER Bouw je eigen media-pc

Gebruik je de media-pc vooral

Media-pc aansluiten

als streamer, bewaar je mediacol-

Voor het overbrengen van beeld en geluid naar

lectie dan op een NAS.

de home-cinemaset, gebruik je het beste de hdmi-uitgang van je pc. Houd hierbij rekening met verschillende standaarden voor het afspelen van surroundgeluid. Wil je graag een DTS-HD Master Audio- of Dolby TrueHD-audiospoor aan de receiver doorgeven, dan is het noodzakelijk dat de videokaart van de media-pc minimaal de hdmi 1.3-standaard ondersteunt. Heeft je receiver geen hdmi-ingang om beeld en geluid te verwerken?

Gebruik een HDMI-kabel om de media-pc op je home-cinemaset aan te sluiten.

In dat geval geef je geluid op een andere manier door. Bij het afspelen van DTS- en Dolby Digital-

in dat geval rechtstreeks met de media-pc met

surroundgeluid ligt het gebruik van een optische of

behulp van een hdmi-kabel. Met een analoge

coaxiale S/PDIF-aansluiting voor de hand. Voor het

audiokabel geef je uitsluitend een tweekanaals-

doorvoeren van de beelden verbind je de televisie

audiospoor door aan de receiver.

meer rekenkracht. Om dus ook nu maar vooral

Overige componenten

in de toekomst video te kunnen blijven afspelen,

Voor de opslag voor je media-pc kies je bij

moet je dus even goed opletten bij de aanschaf

voorkeur voor een ssd. Een reguliere harde

van de hardware. Wil je 4K uhd-video kunnen af-

schijf maakt toeren en dat hoor je doorgaans vrij

spelen, kies dan bij de aanschaf van de gewone

duidelijk. Wil je echter wel veel video- of audiocon-

processor met geïntegreerde Intel HD Graphics

tent kunnen opslaan, maar wil je niet de hoofd-

Een ssd heeft geen

video voor een Skylake- of Braswell-model. Deze

prijs betalen voor een ssd? Dan kies je voor een

roterende onderdelen en

Intel-processors bevatten in de combinatie met

NAS, waarbij je je videobestanden dan centraal op

maakt daarom geen lawaai.

de grafische chip namelijk ingebouwde H.265-

kunt opslaan. Wil je liever alle mediabestanden

decodering.

op de media-pc bewaren? Kies dan voor een ener-

mini-pc’s beschikbaar. In het aprilnummer van

giezuinige 3,5-inch schijf met voldoende opslagca-

PCM vind je een test van een reeks van deze mini-

paciteit en een lage geluidsproductie, of kies voor

pc’s. Een min of meer kant-en-klare computer is

een duurdere htpc-kast die beter is afgeschermd.

de Intel NUC. Die computer moet je echter nog

Wat wel heel belangrijk is, is dat je geen geld moet

wel zelf afbouwen met geheugen en een ssd.

besparen op de processorkoeler. Duurdere exem-

Een goedkope maar moderne processor met een ge-

Intel zorgt voor de behuizing, processor, moe-

plaren zijn namelijk doorgaans stiller dan de stan-

derbord, grafische adapter, netwerkkaart en

daardventilators die AMD en Intel meeleveren.

diverse aansluitingen. De overige componenten

Je kunt bij veel processors daarnaast ook kiezen

kies je zelf uit. Het voordeel van een Intel NUC

voor passieve koeling. Let ook op of de airflow

of een van de alternatieven zoals een Gigabyte

binnen de media-pc acceptabel is en monteer zo

BRIX is dat deze apparaten stil zijn en zeer com-

nodig een stille pc-ventilator om warme lucht af te

pacte afmetingen hebben van zo’n tien bij tien

voeren. Ten slotte kies je een geschikte voeding.

centimeter. Kortom, perfecte eigenschappen

Moderne voedingen zijn tegenwoordig erg stil.

voor gebruik in de woonkamer. Voor het afspe-

Als je het zekere voor het onzekere wilt nemen,

len van mediabestanden heb je overigens lang

kun je een (semi-)passieve voeding overwegen. Bij

niet de duurste NUC nodig. Naast alle producten

semi-passieve voedingen gaat de ventilator aan

met zesde, vijfde, vierde en derde generatie Intel

wanneer de belasting van de pc daarom vraagt.

core-processors, voldoen ook NUC’s met een

Er bestaan ook voedingen die helemaal geen

Pentium- of Celeron-processor prima als media-

ventilator bevatten.

pc. Exemplaren met een betaalbare Braswell Celeron N3050-processor kunnen bijvoorbeeld

integreerde gpu is doorgaans wel in staat om hardware-

Intel NUC en mini-pc’s

matig 4K uhd-films te decoderen, zoals de Intel Pentium

Het is niet per se noodzakelijk om een htpc zelf te

ling. Kijk wel even goed of je een exemplaar met

G4400 die gebaseerd is op de Skylake-architectuur.

bouwen, want er zijn namelijk ook kant-en-klare

2,5-inch schijf, M.2-ssd of mSATA-ssd wilt.

28

/ NR. 07 - JULI 2016

104 - Masterclass - media-pc bouwen JW.indd 28

H.265-video’s decoderen via hardwareversnel-

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:48

DOSSIER Bouw je eigen media-pc

Overige media-pc-oplossingen

De NUC5CPYH

Houd je ook van

met een Intel Celeron

knutselen, dan is een

Naast een oude computer, zelfbouw-pc en NUC

dualcore-processor

Raspberry Pi wellicht

zijn er nog meer mogelijkheden om een eigen

op 2,16 GHz kost zo’n

interessant om in te

mediacenter te bouwen. De Intel NUC is momen-

140 euro en is prima

zetten als media-

teel veruit de bekendste barebone, maar er zijn

geschikt als media-pc.

center.

meer merken die een compacte basis-pc ontwikkelen. Zo fabriceren ASRock en Gigabyte (BRIX)

kunt kopen. Met wat knutselwerk tover

ook interessante barebones in een minibehui-

je dit apparaatje om in een volwaardige

zing die prima geschikt zijn voor mediadoelein-

media-pc. De Rasberry Pi ondersteunt

den. Bovendien kun je natuurlijk een kant-en-kla-

het hardwarematig afspelen van full-

re mini-pc aanschaffen. Wil je een spotgoedkope

hd-video. Toch is de processor zelf niet

media-pc en maakt het je niet uit hoe die eruit

heel krachtig en dat merk je doordat de

ziet, dan is een Raspberry Pi het overwegen

gebruikersinterface wat trager reageert

waard. Dit is eigenlijk een mini-pc in de vorm

vergeleken met een reguliere pc. Tot slot

van een printplaat die je voor enkele tientjes

zijn er nog mini-pc’s in de vorm van een hdmi-stick verkrijgbaar, zoals de Intel Compute Stick met Windows 10. Het lokaal afspelen van mediabestanden gaat weliswaar redelijk, maar

NAS met hdmi-poort

videobestanden streamen gaat minder han-

Een NAS met een HDMI-poort lijkt misschien wel de

deze NAS-apparaten kan alle gangbare video-

dig. Een ethernetpoort is namelijk afwezig en

ideale combinatie. Je beschikt tenslotte over veel

formaten decoderen. Als mediaprogramma stelt

streamen via wifi is niet ideaal. Bovendien kan de

opslagcapaciteit om mediabestanden op te slaan

QNAP optioneel Kodi beschikbaar, dus ook op

ventilator in dit soort apparaatjes behoorlijk wat

en dankzij de video-uitgang is er geen losse strea-

het gebied van gebruiksgemak is er weinig reden

herrie maken.

mer meer nodig. QNAP heeft met de HS-251+ een

tot klagen. Met de meegeleverde afstands-

platte NAS uitgebracht die prima past bij je overige

bediening geniet je vanaf de bank van je hele

hifi-apparatuur. Daarnaast zijn er normale NAS’en

mediacollectie. In de behuizing is plek voor twee

als de TS-253a met HDMI-poort. De quadcore

harde schijven. Houd wel rekening met een fors

eerder op een mediaspeler dan

Celeron-processor met geïntegreerde videochip in

prijskaartje van zo’n 350 euro.

op een NAS.

WWW.PCMWEB.NL

104 - Masterclass - media-pc bouwen JW.indd 29

De fanloze HS-251+ lijkt

/ NR. 07 - JULI 2016

29

06-06-16 14:48

DOSSIER Bouw je eigen media-pc

Software Welk besturingssysteem?

Het besturings-

Met een eigen media-pc bepaal je zelf welke

systeem OpenE-

software je gebruikt. Een Windows-licentie is

LEC geeft je alleen

prijzig en eigenlijk zonde wanneer je de machine

toegang tot Kodi.

louter als mediacenter gebruikt. Als alternatief is een gratis Linux-distributie interessant, bijvoorbeeld Ubuntu of Linux Mint. Een groot pluspunt is dat de systeemeisen lager zijn dan voor Windows. Ideaal als je een oude pc of bescheiden barebone inzet als media-pc. Met behulp van freeware als VLC en met name Kodi – zie verderop – krijg je ieder mediabestand aan de praat. Gunstig is dat ook Netflix bereikbaar blijft, aangezien je deze videodienst in de browser van een Linux-distributie opent.

Accessoires Voor het gebruik van een media-pc mogen een aantal accessoires niet ontbreken. Met een

Kodi is ideaal

draadloos toetsenbord en muis kom je al een

gereedschap om

heel eind, maar voor de bediening vanuit je luie

een uitgebreid me-

stoel is dat niet ideaal. Sommige media-pc’s

diacenter inclusief

hebben standaard al een infraroodontvanger,

extra filmgegevens

zoals de meeste Intel NUC’s. In dat geval kun

en handige functies

je bijvoorbeeld prima met een MCE-afstands-

in te richten.

bediening of Logitech Harmony uit de voeten. Als alternatief zijn er ook afstandsbedieningen

Heb je alleen behoefte aan het gebruik van

diabibliotheek aan van al je video- en audiobe-

met een externe infraroodontvanger te koop.

Kodi op je media-pc? Kodi is onder de naam

standen. Hierbij legt het programma moeiteloos

Die sluit je dan op de usb-poort van de media-pc

OpenELEC ook beschikbaar als los besturings-

contact met al je netwerkbronnen, zodat alles

aan, waarna je de computer kunt bedienen. Er

systeem. Zodra je de machine inschakelt,

op je media-pc beschikbaar is.

zijn ook afstandsbedieningen te koop met aan

kom je direct terecht in de interface van Kodi.

de achterkant een mini-toetsenbordje. Dat

OpenELEC werkt zelfs moeiteloos vanaf een

Dankzij slimme uitbreidingen voorzie je het

is met name handig wanneer je de media-pc

usb-stick of sd-kaart, waardoor je helemaal

menu van filminformatie en download je recht-

weleens voor andere doeleinden gebruikt of

geen harde schijf in het systeem nodig hebt. De

streeks ondertitels voor films. Ook de techni-

regelmatig op de naam van een film, acteur of

complete installatie neemt maximaal 125 MB

sche eigenschappen van dit fraaie mediapakket

regisseur zoekt.

opslagruimte in beslag. Handig wanneer je een

liegen er niet om. Wanneer jouw media-pc

goedkope Intel NUC wilt bouwen. Een nadeel is

is aangesloten op een receiver, stuurt Kodi

wel dat je geen Netflix via deze machine kunt

surroundformaten als bitstream door naar dit

openen wegens het gebrek aan een goede add-

audio-apparaat. Het decoderen van onder meer

on en browser.

DTS-HD Master Audio en Dolby TrueHD vindt

Met een Logitech

Dé kracht van Kodi is de flexibele interface.

dan plaats op de receiver, waardoor je geniet

Harmony-afstands-

Kodi

bediening bedien je

Voor het inrichten van een mediacenter kun

Uiteraard geldt dit ook voor de oudere normale

media-pc’s die over

je eigenlijk niet om Kodi heen. Dit programma

varianten van Dolby Digital en DTS. Verder is

een infraroodsensor

biedt veruit de meeste mogelijkheden en is nog

er een uitgebreide bibliotheek met add-ons

beschikken.

volledig gratis ook. Gunstig is dat de freeware

beschikbaar, waarmee je diverse streaming-

alle gangbare audio- en videoformaten accep-

diensten toevoegt, zoals RTL XL en Uitzending

teert. Binnen de interface leg je een fraaie me-

Gemist (NPO).

30

/ NR. 07 - JULI 2016

104 - Masterclass - media-pc bouwen JW.indd 30

van hoogwaardig meerkanaals surroundgeluid.

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:48

UX360 Windows 10 Home

Naamloos-1 1

IntelŽ Core™ m3 processor

Ultra dun 13,9 mm

31-5-2016 10:15:13

DOSSIER Car-entertainment

JE RIJDENDE NAS Massa-opslag en multimedia voor in de auto Zeker als je veel onderweg bent of drukke kinderen op de achterbank hebt zitten, is wat entertainment voor onderweg nooit weg. Bewaren en delen van content kan – net als thuis – ook in je auto. RONALD SMIT

D

e basisbenodigdheden voor data-

een wat grotere stroom kan leveren, 2 Ampère

slecht idee om een draaiende Windows of Linux

opslag – een voedingsspanning via

bijvoorbeeld. Is deze hobbel genomen, dan kun

botweg uit te schakelen. Desktop-besturings-

bijvoorbeeld de sigarettenaansteker of

je nadenken over de volgende stap.

systemen zijn daarvoor niet gemaakt. Dat geldt

zelfs usb – zijn in vrijwel iedere auto aanwezig.

overigens ook voor reguliere NAS’en.

Het voordeel van usb is dat het een gestabili-

Simpel en snel

seerde spanning betreft die zonder meer alle

Als je kiest voor een mogelijkheid om bestanden

OpenWRT

bestaande usb-apparatuur kan voeden. De 12

in een rijdende auto op te slaan, kies dan in

Er zijn heel veel travel-routers verkrijgbaar,

volts-aansluiting is niet gestabiliseerd en daar

ieder geval niet voor harde schijven. De kans dat

veelal zeer betaalbaar. Kies bij voorkeur een

kan je dus niet zonder meer bijvoorbeeld een

deze het niet lang overleven door een overdaad

exemplaar met ingebouwde accu vanwege

reguliere NAS aan koppelen. Ten eerste varieert

aan trillingen, schokken en ander mechanisch

eerdergenoemde startdip. Lukt dat niet, voorzie

de boordspanning tussen minder dan 12 volt

geweld is groot, om het over verzengende tem-

de voedingskabel naar de router dan van een

en ergens rond de 14 volt, soms zelfs wat meer.

peraturen in een geparkeerde auto nog maar

aan-uitschakelaar, in het geval het om een

Starten zorgt voor een diepe dip in de stroom-

helemaal niet te hebben. Kies dus voor een

usb-voeding gaat, zijn hiervoor zelfs speciale

toevoer. NAS’en en andere computerapparatuur

ssd-oplossing voor gegevensopslag. In de meest

schakelaars beschikbaar. Schakel vervolgens de

eisen een zeer stabiele voedingsspanning, tenzij

eenvoudige vorm kan dat een uit de kluiten ge-

router handmatig na het starten van de auto

nadrukkelijk in de specificaties is vermeld dat

wassen usb-stick zijn. Combineer deze met een

in. Bijzonder interessant zijn de routers waarop

het apparaat geschikt is om op het boordnet

portable router voorzien van bestandsdeelfunc-

je OpenWRT kunt installeren. OpenWRT is een

van een auto zonder verdere spanningsregelaar

tionaliteit en je bent al een heel eind onderweg

alternatief besturingssysteem voor routers met

aangesloten te worden.

wat betreft een basaal in-car draadloos netwerk

alle denkbare mogelijkheden aan boord. Denk

met NAS-functionaliteit. Het voordeel van veel

aan ondersteuning voor 3G/4G-sticks, vpn-

van dit soort travel-routers is dat ze van een in-

client, bestandsdeling en meer. Een voorbeeld

Om een fatsoenlijke en stabiele spanning uit de

gebouwde accu zijn voorzien. Dat heeft als groot

van een dergelijk apparaat is de GL-MT300A,

sigarettenaansteker te halen is dus op z’n minst

voordeel dat de router tijdens het starten van de

voor een dollar of 30, 35 verkrijgbaar via eBay

een goede spanningsregelaar noodzakelijk. Een

motor of bij uitgeschakelde motor gewoon net-

of de fabrikant (www.gl-inet.com/product/gl-

optie is om gebruik te maken van een univer-

jes blijft werken. Het in- en uitschakelen middels

mt300a-ext/) rechtstreeks uit China. Standaard

sele notebookvoeding voor in de auto, vaak zijn

een schakelaar (of desnoods de boordspanning

is OpenWRT geïnstalleerd, dus dat is alvast mooi

hier diverse uitgangsspanningen op instelbaar.

via een usb-converter) is ook geen probleem;

meegenomen. Voor de liefhebbers zijn deze

Heb je alleen 5 volt nodig, dan volstaat een 5

in tegenstelling tot een ‘echte’ computer zijn de

routers ook zonder behuizing leverbaar en als je

volt-spanningsregelaar die zo in de aansteker-

travel-routers simpelweg aan en uit te zetten.

een beetje handig bent kun je het apparaat dan

aansluiting past. Kies vooral een exemplaar dat

Ga je een echte car-pc gebruiken, dan is het een

netjes wegwerken in een meer auto-praktische

Gestabiliseerde voeding noodzakelijk

32

/ NR. 07 - JULI 2016

106 - Dossier - Streamen in de auto JW.indd 32

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:52

DOSSIER Car-entertainment

Er bestaan zelfs dlna-add-ons voor OpenWRT, mocht je daar behoefte aan hebben.

Internet Wil je ook gedeeld internet in de auto, dan werkt dat mogelijk ook met de OpenWRT-router. Je kunt namelijk een 3G/4G usb-stick aanschaffen en daarin een datasimkaart plaatsen. Deze stick kan dan in de router geprikt worden en

Ond

met een beetje geluk wordt deze herkend door de router en kan het geheel geconfigureerd worden. Helaas worden lang niet alle sticks herkend, maar als het wel lukt, dan heb je een complete oplossing. Maar er zijn wat dat betreft nog mooiere (en ook duurdere) oplossingen. Kies dan niet voor een travel-router, maar Een portable OpenWRT-router

Samba

ga voor een zogeheten mifi-router. Dit is een portable router geoptimaliseerd voor mobiel

Met deze installatie beschik je over een

internet. Het betekent dat je de simkaart van je

goedkope en eenvoudige ‘car NAS’. Bestaande

mobiele dataprovider zo in het apparaat prikt

(lees: steviger) behuizing. Een ingebouwde accu

uit simpelweg een usb-voeding voor in de

en de verbinding kunt configureren. Vaak is zo’n

ontbreekt helaas, maar omdat de GL-MT300A

aansteker-aansluiting, gevolgd door eventueel

mifi-router tevens voorzien van een micro-usb-

gevoed wordt via usb, kun je hier eventueel

een powerbank om de startdip te omzeilen,

kaartslot en behoort bestandsdeling – al dan

kiezen voor een tussengeschakelde powerbank.

dan de router en in de router een usb-stick

niet via een app – tot de mogelijkheden. Zo’n

Prettig extraatje is dat deze specifieke router

met flink veel opslagruimte geprikt. Dankzij de

mifi-router kan je kopen bij je mobiele provi-

voorzien is van een (inwendige) microSD-kaartle-

compacte afmetingen is het geheel makkelijk

der, nadeel is vaak dat de apparaten daarvan

zer, maar ook een usb-connector is beschikbaar.

weg te werken, maar houd daarbij wel rekening

voorzien zijn van een simlock. Vervelend als je

Voor de stevigheid is een microSD-geheugen-

met het feit dat de antennes niet achter metalen

de grens over rijdt, want het omwisselen van

kaart de mooiste oplossing, maar dit heeft als

onderdelen verborgen moeten worden om

de Nederlandse simkaart voor een buitenlands

nadeel dat je de router moet openmaken als

signaalverlies (of zelfs helemaal geen signaal) te

exemplaar gaat dan niet werken. Wil je alle vrij-

je gegevens op de kaart wilt aanpassen via een

voorkomen. Heb je de router eenmaal ingesteld

heid, zoek dan bijvoorbeeld via eBay eens naar

kaartlezer in de pc of notebook thuis. Of je kiest

via de webinterface, dan is alle content op de

een simlockvrije mifi-router. De goedkoopste

voor de langzamere weg: uploaden via wifi.

stick via Samba-bestandsdeling beschikbaar. De

exemplaren gaan voor ergens tussen de € 30 en

meeste mediaspeler-apps voor bijvoorbeeld ta-

€ 40 over de toonbank, maar de ervaring leert

blets en smartphones kunnen hiermee overweg.

dat het verstandig is om voor een iets hogere

hoeft niet veel te kosten.

Een mifi zorgt voor een mobiele hotspot.

prijsklasse te gaan. Voor zo’n € 116 haal je dan bijvoorbeeld een Huawei E5377 4G LTE-apparaat in huis. Al dit soort mifi’s zijn overigens voorzien van een oplaadbare batterij en een micro-usbvoedingsaansluiting. Perfect voor in de auto dus. De mifi creëert – na configuratie – simpelweg een hotspot waaraan al je mobiele apparaten zijn te koppelen.

NAS Wil je echt eens ut de band springen, dan kun je overwegen een reguliere NAS in te zetten in de auto. Plaats in dat geval geen harde schijf (of schijven) in het apparaat, maar ssd’s. Moderne NAS’en kunnen daar moeiteloos mee overweg

WWW.PCMWEB.NL

106 - Dossier - Streamen in de auto JW.indd 33

/ NR. 07 - JULI 2016

33

06/06/16 16:10

DOSSIER Car-entertainment

en je hoeft je dan over mechanische schade door trillingen en dergelijke alvast geen zorgen te maken. Het grootste probleem bij een reguliere NAS is echter de spanningsverzorging en het abrupte in- en uitschakelgedrag in een auto. Het voedingsprobleem is oplosbaar, de makkelijkste weg is wellicht om simpelweg een 12 V naar 230 V-omvormer te gebruiken. Hierop past je originele NAS-voedingsadapter en daardoor hoef je niet op zoek naar een alternatieve voeding met mogelijk een dubbele uitgangsspanning (12 V en 15 V bijvoorbeeld).

UPS Toch blijft het gevoel knagen van de – voor de aangesloten apparatuur – onvoorspelbare aan- en afwezige voedingsspanning. In de nietmobiele wereld is dat euvel – een onbetrouw-

De picoUPS-120 is een compacte UPS.

bare netspanning – te verhelpen met een UPS. UPS staat voor Uninterruptible Power Supply,

Een UPS met hou-

ofwel een noodstroomvoorziening. Veelal is

ders voor oplaadbare

deze gebaseerd op een accu die de benodigde

Lithium-batterijen.

voedingsspanning levert zodra de normale voe-

(bron: picco.nl)

dingsspanning wegvalt. Het schakelen tussen de (meestal) netspanning en door de accu ge-

Deze accu wordt tijdens het rijden netjes vol

exemplaren sturen tevens een signaal naar de

leverde spanning gebeurt onmerkbaar voor de

geladen en gehouden. Start je de auto, dan

aangesloten NAS of computer, je kunt Win-

aangesloten apparatuur. Uiteraard is achter de

kan de NAS ongestoord opstarten vanaf een

dows of de meeste andere besturingssystemen

accu een stevige spanningsstabilisator gescha-

stabiele door de UPS gebufferde spanning,

zodanig instellen dat ze op dat moment de

keld om te zorgen voor een continu stabiele

tijdens de startdip wordt dan de loodgelaccu

afsluitprocedure beginnen. Het resultaat is een

voedingsspanning. Ook kunnen veel UPS’en

als voeding gebruikt. Zodra de motor draait

netjes met het ritme van starten en afzetten van

communiceren met het aangesloten compu-

wordt overgeschakeld naar de boordspanning.

de motor in- en uitschakelend systeem, precies

tersysteem of de NAS. Soms via usb, soms via

Bij uitschakelen van de motor pikt de UPS het

wat we willen.

andere communicatieprotocollen. Het blijkt

weer over qua voedingsspanning. De slimmere

gelukkig dat het concept UPS ook vrij eenvoudig

Extra loodgelaccu

naar het 12 volt boordnet van de auto is aan te

Veel in ‘car-pc’s’ gespecialiseerde webshops heb-

passen. Daarbij geldt: sluit de car-UPS aan op

ben 12 volt UPS-en dan ook in hun standaardas-

de 12 V-aanstekeraansluiting

sortiment. Er zijn verschillende oplossingen,

en de NAS of car-PC

beginnende bij de apparaten die een loodgelac-

(daarover later meer) op

cu als buffer gebruiken. Zo is er bijvoorbeeld de

de daarvoor bestemde

picoUPS-120 die we voor € 39,95 aantroffen op

uitgang. Ook sluit je een

http://mini-box.eu/product/191. Het is een

compacte loodgelaccu aan

schoolvoorbeeld van een UPS, zelfs de aanslui-

op de UPS, het type dat

tingen spreken voor zich. Zoals je ziet, is het

bijvoorbeeld in alarmsys-

wel noodzakelijk om zelf voor een behuizing te

temen gebruikt wordt.

zorgen, veel elektronicazaken beschikken over een uitgebreid assortiment aan kasten. Kies bij voorkeur een exemplaar waarin zowel accu als UPS passen én iets wat een beetje stevig is qua

Een ssd heeft geen

materiaal. Eventueel kan je zelfs bij de plaatse-

bewegende onderde-

lijke bouwmarkt eens kijken of je iets passends

len, ideaal voor in de

vindt op de elektriciteitsafdeling, vaak staan

auto. (bron: Wikipedia)

daar flink wat verschillende kasten opgestapeld. Oorspronkelijk bedoeld als behuizing voor

34

/ NR. 07 - JULI 2016

106 - Dossier - Streamen in de auto JW.indd 34

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:52

DOSSIER Car-entertainment

netspanningsapparaten (denk aan relais, timers

een spanningsregelaar te schakelen. Zolang

ning blijft altijd rotsvast op 12 volt staan. Je mag

enzovoorts) maar ook prima bruikbaar voor in

de voedingsspanning kleiner of gelijk is aan de

er een voedingsspanning van tussen de 6 en 48

de auto. Voordeel is dat ze vaak ook nog vocht-

ingangsspanning (veelal 12 volt) is er niets aan

volt instoppen, op een van de uitgangen vind je

en stofdicht zijn.

de hand en is de uitgangsspanning eveneens

altijd 12 volt. Als extraatjes is tevens voorzien

12 volt. Het gaat mis zodra de ingangsspanning

in een 19 volts-uitgang, hier kan bijvoorbeeld

hoger wordt dan 12 volt, iets wat zonder meer

een notebook op worden aangesloten, of een

Nog compacter kan ook, zoals blijkt uit de

gebeurt bij draaiende motor (en dus ladende

car-pc. Bijzonder interessant is dat deze circa

openUPS2 à € 109 (www.picco.nl/catalog/

autoaccu). Op dat moment volgt de uitgangs-

€ 50 kostende spanningsregelaar via software

product_info.php/products_id/7631, meer

spanning de ingangsspanning.

(er is een usb-aansluiting aanwezig) geconfigu-

Of met Lithium-accu’s

info: http://wiki.mini-box.com/index.

reerd kan worden. Startvertraging maar ook het

php?title=OpenUPS2). Op dit bescheiden

DC-DC converter

printplaatje tref je drie houders voor Lithium-

Een stabiele voedingsspanning wordt geleverd

gelijk om een aan/uit-signaal naar aangesloten

batterijen aan. Kies wat steviger exemplaren en

door een zogeheten DC-DC-converter (ofwel

randapparatuur te sturen. Dat kan bijvoorbeeld

je bent zeker van een ruim voldoende overbrug-

gelijkspanning naar gelijkspanningsconverter).

ook in combinatie met de OpenUPS2. Zolang de

gingstijd tijdens starten en afsluiten (van zowel

Het aardige is dat een deel van deze converters

motor niet draait, is er aan de uitgang een span-

auto als NAS of car-pc). De OpenUPS2 heeft de

(goed opletten bij het doorspitten van de speci-

ning van 12 volt aanwezig. Bij draaiende motor

afmetingen van een 2,5-inch portable drive, wat

ficaties) zowel omhoog als omlaag kan regelen.

stijgt deze spanning tot boven de 12 volt, een

natuurlijk perspectieven biedt qua behuizing.

Het is dit type dat bijzonder geschikt is voor

mooi moment om de aangesloten NAS of car-pc

Al betwijfelen we of de print inclusief batterijen

gebruik in de auto, caravan, camper, boot enzo-

in te schakelen. Deze slimme converter kost

in een notebook-harddiskbehuizing past. Wel

voorts. Ongeacht of de voedingsspanning wat

op de door ons gebruikte voorbeeldsite 59,90

is het noodzakelijk om achter deze UPS nog

minder of meer is dan 12 volt: de uitgangsspan-

dollar, maar er zijn ook goedkopere exemplaren

uitlezen van spanningen is een optie. Het is mo-

– veelal zonder slimme extraatjes – te vinden.

Standaard NAS Is het boordspanningsprobleem eenmaal geregeld en beschik je over een rotsvaste 12 volt-uitgangsspanning, dan kun je daar je NAS op aansluiten. De meeste NAS-apparaten vereisen eveneens een 12 volt-voedingsspanning, dus dat komt alvast mooi uit. Controleer de vereiste voedingsspanning overigens wel van tevoren, en kies een NAS die daadwerkelijk op 12 volt draait. Zoals eerder gemeld kunnen veel moderne NAS’en overweg met ssd’s. In principe heb je genoeg aan een 1-bay NAS, tenzij je van plan bent om onmisbare bestanden te bewaren. Kies in dat geval voor een dual-bay NAS met RAID-mogelijkheden. Zoiets kan bijvoorbeeld handig zijn als je op vakantie aan het werkt bent of vaak onderweg. RAID zorgt voor spiegeling: zodra één ssd defect raakt, staat op de andere ssd nog altijd een exacte kopie van alle data. Waar je de NAS precies inbouwt in de auto laten we aan jou over. Handige plekken zijn onder de achterbank, onder een stoel (houd wel rekening met in hoogte verstelbare stoelen om geplette apparatuur te voorkomen) of desnoods in de kofferbak. Zorg vooral dat de NAS (en alle andere kastjes met bijvoorbeeld voeding en UPS) stevig gemonteerd zijn; Een standaard NAS gebruiken in de auto

loshangende onderdelen kunnen tijdens een aanrijding dodelijke projectielen worden!

kan. (bron: Wikipedia)

WWW.PCMWEB.NL

106 - Dossier - Streamen in de auto JW.indd 35

/ NR. 07 - JULI 2016

35

06-06-16 14:52

DOSSIER Car-entertainment

NAS biedt veel mogelijkheden De werking en configuratie van een NAS wijkt niet af van je thuisexemplaar. Een praktische tip is dat je wat geld kunt besparen door online een tweedehands exemplaar op de kop te tikken (check wel weer de ssd-compatibiliteit en voedingsspanning). Verder geldt dat de meer geavanceerde NAS’en van de bekende merken als Synology en QNap over een uitgebreid besturingssysteem beschikken. Verder geldt dat een UPS (noodstroomvoorziening) ondersteund wordt, dus in- en uitschakelgedrag is controleerbaar. Combineer de NAS-installatie met de eerdergenoemde mifi en je hebt een compleet in-car netwerk. Dankzij extra apps die je op de NAS kunt installeren beheer en beluister je muziek en kijk je films. Streamen via dlna is een standaardfeature en op een deel van de QNAP-NAS’en zijn virtuele Windows-systemen te installeren die via bijvoorbeeld een tablet bedienbaar zijn. Op de meer uitgebreide NASsen zijn usb-apparaten als DAC’s of een wifi-stick aan te sluiten om zo de NAS ook onderweg van updates te voorzien. Je kunt zelfs een – letterlijk – mobiele website hosten vanuit je auto, al dan niet gekoppeld aan een IP-webcam zodat iedereen mee kan kijken met je autoritten.

Een op een J1900 gebaseerd computertje kan erg klein uitvallen.

Car-pc

spanning instelt. Beide opties hebben voor- en nadelen; een laptopadapter maakt ook gebruik buiten de auto mogelijk bijvoorbeeld. Kies je voor ATX, dan zijn hiervoor vaak voedingen lever-

Wil je alle vrijheid en computerkracht onderweg naar keuze, dan is de car-pc de beste oplossing.

Atom-processor. Gezien het feit dat Intel Atom-

baar die over een fatsoenlijke DC-DC-converter

Voor jou als eindgebruiker werkt het allemaal

borden slecht ondersteunt, kun je deze dan ook

beschikken en waar ook startvertragingen en

hetzelfde als een gewone pc, alleen is de

het best links laten liggen. Soms duiken ze nog

dergelijke op instelbaar zijn. Het scheelt je dus

hardware geoptimaliseerd voor gebruik in een

wel eens op, maar een J1900-moederbord kost

een externe spanningsregelaar. Anderzijds is de

(vracht)auto, camper, boot of ander voertuig.

ongeveer hetzelfde. Net als de Atom-systemen

modulaire opbouw à la NAS-voeding weer prak-

Je kan dus gewoon Windows of Linux instal-

zijn ze veelal passief gekoeld, wat ook een pre

tisch in onderhoud. Het is maar net wat je wilt.

leren, waarbij Linux vanwege de stabiliteit en

is. Kies je voor een los moederbord, dan is een

het minder complexe updategedrag in dit geval

stevige voor in de auto bedoelde systeembehui-

Aanraakscherm

de voorkeur verdient. Qua hardware valt er te

zing noodzakelijk. Hoewel de J1900-moederbor-

Het voordeel van de car-pc is dat je er

kiezen uit een flinke hoeveelheid configuraties,

den geen actieve koeling nodig hebben, is een

zonder meer een compacte TFT-monitor op aan

moederborden, processoren en meer. Je kunt

behuizing voorzien van een ventilator handig.

kunt sluiten; deze zijn ook leverbaar in

het zo gek maken als je wilt, denk bijvoorbeeld

Mocht de temperatuur in de auto dan wat hoog

een aanraakvariant. Dat laatste is voor gebruik

aan een quadcore i5-systeem, maar bedenk

oplopen, dan kan zo’n fan toch voor wat extra

in de auto natuurlijk erg prettig. Verder kun je

daarbij wel dat dit soort desktopachtige syste-

verkoeling zorgen. In dat geval is het wel nodig

ervoor kiezen om via bijvoorbeeld Windows

men natuurlijk wel stroomvreters zijn.

om zo af en toe de stofzuiger eens op het sys-

Remote Desktop de computer via een app op

teem los te laten.

je tablet te bedienen. Zoals eerder al gezegd

J1900

verdient het echter de voorkeur om Linux te

Veel mooier en eleganter zijn de op de J1900

Voedingstypen

gebaseerde kant-en-klare car-pc’s of desnoods

Qua voeding zijn er twee soorten moederbor-

Installeer ook Kodi en je hebt een zeer capabele

losse moederborden. De J1900 is een quadcore

den: met ATX-connector en exemplaren die

en veelzijdige mediaspeler. Bestandsdeling

Celeron-processor die heerlijk energiezuinig is

een simpele enkelvoudige voedingsspanning

hoort uiteraard ook tot de mogelijkheden via

en bovendien verrassend snel. De processor is

behoeven; hierop past meestal een standaard

gedeelde mappen, terwijl streamen via dlna

qua snelheid niet te vergelijken met de aloude

universele laptopadapter die je op de gewenste

eveneens een optie is.

36

/ NR. 07 - JULI 2016

106 - Dossier - Streamen in de auto JW.indd 36

installeren voor deze specifieke toepassing.

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:52

Makkelijk in gebruik, moeilijk om te stoppen Deblokkeer je internet met de meest geavanceerde VPN service van dit moment. Geniet van je favoriete internationale series terwijl je persoonlijke data volledig beveilgd zijn.

Werkt met alle apparaten De beste server locaties Geen Bandwidth limiet

www.nordvpn.com

Naamloos-1 1

7-6-2016 13:18:30

DOSSIER Zelfbouw

ZO BOUW JE JOUW EIGEN

SMART HOMEPLATFORM Je kunt het prima zelf!

Slimme verlichting, thermostaten, deursloten - het begint allemaal inmiddels de norm te worden. Techgiganten zoals Google en Apple bieden steeds meer producten en manieren, die er allemaal voor zorgen dat je woonkamer volledig met de computer bestuurd kan worden. Allemaal kant-en-klare oplossingen, maar wij sleutelen liever zelf zo’n domotica-oplossing in elkaar. En dat kun jij ook. BASTIAAN VROEGOP

H

et bouwen van je eigen smart home-

is een extra printplaat, met daarop ontzettend

platform is verdraaid veel werk, maar

veel aansluitingen voor apparatuur in huis. Zo’n

maak je geen zorgen: we lopen alles

UniPi kost wel wat – je bent er toch zeker 130

dat je moet weten stap voor stap langs, zodat je

euro aan kwijt – maar samen met de Pi is het

aan het einde iedereen kan vertellen wat ze nou

een krachtig domoticasysteem dat je op allerlei

eigenlijk precies nodig hebben en wat belangrijk

manieren kunt inzetten.

is om rekening mee te houden. We beginnen

Wat je precies doet, hangt af van wat je erbij

onze tocht met een internetlamp: een bureau-

koopt. Wil je graag de verlichting in huis vanuit je

lamp of tafellamp die je makkelijk vanaf een

domoticasysteem besturen? Dan koop je naast

computer, tablet of smartphone kunt aan- of

de Pi en UniPi ook een lamp met een schake-

uitzetten. We gebruiken voor onze slimme lamp

laar en simpele verbindingskabels. Je schroeft

de Raspberry Pi. Deze sympathieke minicompu-

de lamp open en verbindt de kabels van de

ter is met een prijskaartje van 35 euro betaalbaar, en is ook nog eens voorzien van zeventien GPIO-pinnen (general purpose input output). Op deze pinnen kun je allerlei extra apparatuur aansluiten, waaronder bijvoorbeeld de UniPi. Dit

38

/ NR. 07 - JULI 2016

103 - Dossier - Bouw je eigen domotica-set JW.indd 38

De UniPi is een extra printplaat voor je Raspberry Pi, waardoor je extra apparatuur kunt aansluiten.

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:48

DOSSIER Zelfbouw

loadt de Raspberry Pi-image vanaf domoticz.

bedienen. Met andere woorden: als je met wifi

com met een gewone computer, je zet deze op

bent verbonden, ben je ook met je slimme lamp

Geen zin in een Raspberry Pi, dan zijn er genoeg

een microSD-kaart met een programma zoals

of andere smart home-apparatuur verbonden.

alternatieve printplaatjes waarmee je een

Win32DiskImager (sourceforge.net/projects/

Wil je ook op kantoor het licht kunnen besturen?

slim systeem voor in huis kunt maken – zoals

win32diskimager/) en steekt deze microSD-

Dan moet je de instellingen van je router indui-

bijvoorbeeld de superkleine Arduino. Deze is zo

kaart in de Raspberry Pi. Sluit de minicomputer

ken om de poorten voor de Pi open te gooien.

compact, dat ervaren bouwers met een Arduino,

eventjes aan op ethernet, zet hem aan en kijk in

Bedenk echter wel dat je daarmee een deel van

wat led-lampjes en bijbehorende onderdelen

de instellingen van je router wat voor ip-adres

het netwerk openstelt voor mogelijke aanval-

zelfs een kleine plafondlamp intelligent kunnen

hij heeft gekregen. Vervolgens kun je in de web-

lers, waardoor je online beveiliging lager is dan

maken. Ook hartstikke gaaf en interessant,

browser van een computer dat ip-adres invullen,

je normaal gewend bent. Het is een risico dat je

maar wij laten dit alternatief even achterwege

gevolgd door ‘:8080’. Draait de Raspberry Pi

zelf kiest om te nemen.

in dit artikel. De Raspberry Pi is een makkelijker

met Domoticz op 192.168.0.112? Dan bezoek je

uitgangspunt, dat in combinatie met de UniPi

192.168.0.112:8080 in je browser.

Arduino

bovendien net wat uitgebreider kan zijn.

In deze webview kun je alle apparaten ver-

Ond

Verwacht overigens niet dat het instellen van je apparatuur net zo simpel is als in een ‘gewone’ smart home-applicatie. De Raspberry Pi

bonden met de Raspberry Pi en UniPi instellen,

weet niet wat je hebt aangesloten – enkel dat er

zodat je ze vanaf deze website op afstand kan

signalen worden afgegeven. Het is dus aan jou

schakelaar met één van de schakelactoren op

besturen. Omdat Domoticz vanaf een webpa-

om een waarde te koppelen aan ieder signaal,

de UniPi. Vervolgens kun je aan de Raspberry Pi

gina bediend kan worden, heb je op alle ap-

waarbij je vervolgens aangeeft wat er mee moet

doorgeven dat je het licht wil aan- of uitzetten.

paraten binnen je thuisnetwerk toegang. Bezoek

gebeuren. Ieder apparaat dat je aansluit, zul je

De Pi geeft dit door aan de UniPi, die dankzij de

je de website vanaf een smartphone? Dan kun

daarom uitgebreid moeten testen, voordat je

aangesloten schakelkabels de betreffende lamp

je vanaf je smartphone ook de lamp aan- of

weet hoe je hem precies configureert.

meteen kan bedienen.

uitzetten. Wil je meer functionaliteit? Dan kun je

Domoticz

Domoticz is gratis te downloaden, maar de

een smartphone-app zoals ImperiHome uit de

ontwikkelaars accepteren net als bij veel andere

app-winkel van je toestel downloaden. Deze app

opensource-projecten donaties. Wel zo netjes

Met bovenstaande setup heb je de hardware

verbindt met Domoticz, zodat er bijvoorbeeld

om te doen ook, als je volledige huis hier op

om een lamp te bedienen – nu de software nog.

notificaties door je slimme apparatuur verzon-

draait. Nog een leuk detail: je kunt Domoticz

Wij gebruiken Domoticz, een opensource smart

den kunnen worden. Zo stel je bijvoorbeeld

ook op andere platformen installeren, zoals

home-systeem dat je rechtstreeks op de Pi kunt

in dat je een bericht krijgt als een lamp wordt

installeren. Installeren is een eitje: je down-

bediend. Domoticz is vanaf je thuisnetwerk te

Met het Domoticz-besturingssysteem stuur je al je apparaten aan.

WWW.PCMWEB.NL

103 - Dossier - Bouw je eigen domotica-set JW.indd 39

/ NR. 07 - JULI 2016

39

06/06/16 16:12

DOSSIER Zelfbouw

bijvoorbeeld computers met Windows of Linux.

voor. Naast apparatuur kun je namelijk ook

je dat een rood oplichtend lampje bijvoorbeeld

Het zorgt ervoor dat je naast een Pi ook een

allerlei sensoren op de UniPi aansluiten. Wil je

betekent dat de thermostaat net door de Pi is

oude computerkast kunt benutten – al heb je

een lamp die automatisch inschakelt zodra het

aangezet. Bedenk wel dat de afstand tussen je

dan wel de juiste hardware nodig om je appara-

buiten donker is? Dan kun je een lichtsensor op

station en het apparaat een rol speelt. Je kunt

tuur te verbinden.

je station aansluiten, waarna je in de software

prima een deur van 20 meter verderop bedie-

van je Pi aangeeft hoe die twee moeten samen-

nen, maar dan heb je wel langere kabels en mis-

werken.

schien af en toe een versterker nodig. Daarnaast

Hang er een sensor aan

De sensoren kunnen ook zelfstandig werken

is het wel zo handig om al die kabels netjes weg

een simpele lamp te bedienen vanaf iedere

om jou over de situatie in huis in te lichten. Zo

te werken, zodat je gasten niet het idee hebben

computer in huis. Leuk, maar het wordt natuur-

sluit je een thermometer aan om de tempera-

dat ze bij Doc Brown binnenlopen.

lijk allemaal pas écht handig als je het nodige

tuur in de woonkamer te meten, die je vanaf

kan automatiseren. Gelukkig biedt je Raspberry

een smartphone afleest. Wil je dat het niet te

Bouw je eigen behuizing

Pi-installatie daar ook genoeg mogelijkheden

warm of koud wordt? Dan kun je een notificatie

De Raspberry Pi en UniPi zijn in feite twee

ontvangen zodra er een specifieke temperatuur

printplaatjes. Ze bevatten alles dat je nodig hebt

wordt afgemeten. Wat je er precies mee doet

om je slimme huis te besturen, maar ze zien er

hangt af van je eigen verbeelding en knutsel-

los natuurlijk niet heel mooi uit. Bij de Raspberry

ca-

Pi kun je dat vrij makkelijk oplossen door een

Je hebt nu zowel de hardware als software om

paciteit. Is er een sensor of apparaat dat kan worden aangesloten op de

behuizing te kopen, maar in combinatie met de

Raspberry Pi of UniPi? Dan kun je

UniPi en mogelijke sensoren die je aansluit, is

het in je slimme domoticasysteem

er niet snel een case te vinden. Het is daarom

integreren. Wij hebben deze setup

het domoticasysteem. Heel lastig is dat geluk-

trische deuren, rolluiken, thermostaten, sloten

kig niet: koop wat planken, wat lijm of spijkers

en uiteraard verlichting.

en zet de boel in elkaar. Je hoeft alleen maar

Je kunt er zelfs led-lampjes mee verbinden Een losse temperatuursensor

verstandiger om je eigen kastje te bouwen voor

gebruikt zien worden bij onder andere elek-

zodat je de Raspberry Pi kunt ‘aflezen’. Dan weet

wat gaten te maken voor de aansluitpoorten die je wil gebruiken, zoals voor bijvoorbeeld het stroomsnoer.

sluit je zo op je Raspberry Pi aan.

Een paar tips hebben we wel voor je. Ten eerste: zorg ervoor dat je bouwsel een paar goede gaten heeft. De Raspberry Pi is nu eenmaal

Alternatieve besturingssystemen

een computer, en computers worden warm.

Er zijn overigens nog veel meer besturingssystemen

Wij kiezen voor Domoticz omdat de webinter-

Die hete lucht zal toch ergens heen moeten. En

die je op de Pi kunt installeren om apparatuur in

face net wat toegankelijker is. Je maakt simpel-

aangezien je hem in een doos stopt, kan het

huis te bedienen. Ben je een beetje handig qua

weg een microSD-kaart, steekt hem in de Pi en

nooit kwaad om een paar ‘heatsinks’ te bestel-

programmeren? Dan kun je alternatieven zoals Pi-

kunt zonder gedoe met een andere computer

len. Dit zijn kleine, metalen blokjes die je op de

Dome, Evok en HomeSeer altijd nog eens uitprobe-

verbinden. Bij veel alternatieven is dat niet zo.

processorchips van de Pi plakt, zodat de warmte

ren. In essentie doen ze allemaal hetzelfde: praten

Ze vereisen dat je de Pi met een muis, toetsen-

daarin gezogen kan worden. Het zorgt ervoor

met apparatuur die je aansluit op je Pi en UniPi. De

bord en monitor verbindt om alles in te stellen,

dat je Pi onder hoge temperaturen makkelijker

één is echter wat gebruiksvriendelijker, terwijl de

of dat je via SSH verbindt om zo op afstand in

functioneert.

ander wat meer vrijheid biedt. Op unipi.technolo-

de commandline te werken. Prima als je bereid

Bij het maken van de behuizing wordt pas

gy staat een lijst van alle ondersteunde besturings-

bent om dat allemaal te doen, maar waarom

echt duidelijk dat dit een hobbyproject is. Hoe

systemen. Wil je op extreem hoog niveau je eigen

zou je, als Domoticz een intuïtiever alternatief

mooi je domoticasysteem wordt, is namelijk vol-

ding bouwen, dan kun je er zelfs voor kiezen om je

biedt? Begin nou maar gewoon lekker bij Do-

ledig afhankelijk van jouw creatieve vermogens.

eigen software te programmeren. Desnoods instal-

moticz, alternatieven kun je altijd uitproberen

Sommigen maken er een ruwe houten doos

leer je een versie van Linux op de Pi, zoals Rasp-

zodra je het allemaal wat beter snapt. Voordeel

van, die je liever niet midden in de kamer zet.

bian, waarop je vervolgens eigen software draait.

aan de Pi is namelijk dat het wisselen van be-

Anderen pakken er duurdere materialen zoals

Het fijne aan de Pi is dat hij zo open is, waardoor je

sturingssysteem simpel een kwestie is van een

aluminium bij, om er een gadget net zo gelikt

volledig zelf de keuze hebt.

microSD-kaartje omwisselen.

als een nieuwe Apple-product van te maken. Het is allemaal aan jezelf en je kunt er zoveel

40

/ NR. 07 - JULI 2016

103 - Dossier - Bouw je eigen domotica-set JW.indd 40

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:48

DOSSIER Zelfbouw

Meten is weten Heb je apparatuur in huis die je niet op afstand kan bedienen, maar wel graag in de gaten houdt? Dan kun je ze op de Pi aansluiten om de stroom af te lezen. Zo geeft het Pi-systeem feilloos aan hoeveel stroom je wasmachine

product dat ook nog eens draadloos met alle

de Hue-lampen van Philips. Omdat kant-en-

gebruikt, of wat die PlayStation 4 nou precies

apparatuur praat – met twee stroomschakelaars

klaarproducten op hun eigen platform zitten,

op een dag verbruikt. Durf je het aan, dan kun je

en een afstandsbediening. Het is wellicht wat

kunnen ze zelden communiceren met jouw

zelfs proberen om de algemene stroomleiding

gek om net zo’n groot bedrag te spenderen

zelfgebouwde platform. Er zijn uiteraard een

in huis aan te sluiten, zodat je het algemene

aan iets dat eruitziet als een knutselwerkje. Je

paar uitzonderingen: soms heeft zowel een com-

energieverbruik in je huis kunt meten. Koppel de

zelfgebouwde domoticaset wordt eigenlijk pas

mercieel platform als je Pi ondersteuning voor

zonnepanelen op het dak ook aan de Pi aan en

echt goedkoop als je er veel mee gaat doen. Op

If This Then That (IFTTT), waardoor je de twee

je ziet hoe die twee zich met elkaar verhouden.

de UniPi die je gebruikt kun je zeker acht ap-

alsnog aan elkaar kunt ‘rijgen’. Daar komt dan

Op die manier kun je een slimme thermostaat

paraten of sensoren aansluiten – en dat kun je

echter wel veel voorbereidingswerk bij kijken, en

zoals bijvoorbeeld de Nest of Eneco Toon ook

nog verder uitbreiden met een extensieblok van

vaak werkt het net niet zoals je had gehoopt.

meteen vervangen met je eigen bouwsel.

50 euro. En het verbinden van je eigen lampen

Het is wellicht makkelijk om daarom maar te

en apparaten zal altijd goedkoper zijn dan het

kiezen voor een volledig zelfgebouwd systeem,

kopen van een commerciële schakelaar.

maar bedenk wel: alle grote techbedrijven uit Silicon Valley richten zich op dit moment op

tijd in steken als je zelf wilt. Maar bedenk wel:

Lastige samenwerking

het heeft natuurlijk weinig zin om een supermo-

Daarnaast is er nog het praktische voordeel van

één centraal besturingssysteem gaat krijgen,

derne Pi-case in elkaar te zetten, als je van plan

je zelfgebouwde domoticassyteem: sluit je alles

zoals iOS of Android dat hoogstwaarschijnlijk op

bent hem in een dichte meterkast te bevestigen.

aan op je zelfgemaakt apparaat, dan kun je het

je smartphone zit. En wil je nog steeds je eigen

altijd laten doen wat je wil – mits het uiteraard

slimme verlichting in elkaar schroeven, als al je

realistisch is. De meest vergezochte construc-

Google- of Apple-apparatuur straks naadloos

We zeiden het eerder al even kort: voor een

ties zijn zelfs mogelijk, zolang je maar bereid

met een officieel platform communiceert? Hoe-

Raspberry Pi betaal je rond de 35 euro, terwijl

bent om een beetje te programmeren of een

wel je met wat geknutsel jouw slimme domoti-

de aangeraden UniPi nog eens 130 euro er

developer om hulp te vragen. Platformen zoals

casysteem met bijvoorbeeld Siri kunt bedienen,

bovenop gooit. Reken daar de aanschaf van een

HomeWizard, Google Nest en Apple’s HomeKit

moet je wel héél veel stappen ondernemen om

goede behuizing, kabels en sensoren bij en je

zijn vaak voor een groot deel afgeschermd,

dit daadwerkelijk voor elkaar te krijgen. Daar

hebt al snel meer dan 200 euro voor je volledige

waardoor je er voornamelijk de dingen mee

heb je nu wellicht de energie voor, maar vraag

domoticasysteem uitgegeven. Vergelijk je die

kunt die de ontwikkelaar voor ogen heeft. Maar

je wel kritisch af of je dat later ook nog hebt. Het

prijs met kant-en-klaarproducten, dan is het al-

dan moet je wel bereid zijn om alles in huis aan

bouwen van je eigen Pi-systeem is alleen voor

lemaal wel wat duur. Een basisstation van

je eigen systeem te bevestigen. Heb je namelijk

de meest fanatieke geeks onder ons, maar die

HomeWizard kost ongeveer hetzelfde, maar

iets dat met je Raspberry-systeem verbindt,

leren daardoor wel precies hoe een slim huis

voor dat geld krijg je een mooi afgewerkt

dan kan dit maar lastig praten met bijvoorbeeld

nou eigenlijk werkt.

Kostenplaatje

WWW.PCMWEB.NL

103 - Dossier - Bouw je eigen domotica-set JW.indd 41

domotica. De kans is daarom groot dat je huis

/ NR. 07 - JULI 2016

41

06/06/16 16:12

DOSSIER Inkopen voor zelfbouw

INKOPEN VOOR JE

ZELFBOUWPROJECTEN Handige webwinkels voor elektronische componenten Met een minicomputertje zoals een Raspberry Pi of Arduino kun je zelf heel wat interessante toepassingen realiseren. Maar waar koop je alle elektronische componenten? PCM geeft je een overzicht van handige webwinkels, zowel in het binnen- als buitenland. KO E N V E R V LO E S E M

A

ls je zelf iets in elkaar

nodig die je niet zomaar in elke

knutselt met een Rasp-

winkel vindt. Gelukkig zijn er op

berry Pi of Arduino, heb

internet talloze webwinkels te

je al snel speciale componenten

vinden waar je terechtkunt met je boodschappenlijstje. We bekijken de belangrijkste. Het handigste is natuurlijk dat je

Samen aankopen

bij een webwinkel uit de Benelux

Sommige elektronicacomponen-

bestelt. Betalen gaat vlotter en je

ten kosten maar enkele euro’s

bestelling wordt sneller verzonden.

of zelfs centen. Als je daar dan

Ook webwinkels uit andere Euro-

enkele euro’s verzendkosten

pese landen zijn doorgaans niet al

voor moet betalen, komt dat vrij

te omslachtig. Het is dan wel han-

duur uit. Wil je op verzendkosten

dig dat je de taal spreekt van de

Kiwi Electronics

besparen, dan loont het dus de

site waarop je bestelt, maar veel

www.kiwi-electronics.nl

moeite om met collega-doe-het-

sites hebben ook een Engelstalige

De Nederlandse webwinkel Kiwi Electronics heeft een uitgebreid assorti-

zelvers af te spreken om samen

sectie. Reken ook op enkele dagen

ment rond de Raspberry Pi en Arduino. Daarnaast biedt het ook Make-

een aankoop te doen. Op die ma-

extra voor de verzending. Bestel

blocks aan (een robotica/mechatronicaplatform), littleBits (elektronische

nier kun je de verzendkosten de-

je op webwinkels buiten Europa,

modules die je met magneetjes verbindt), Grove (een modulair elektroni-

len of hoef je zelfs geen verzend-

dan duurt de verzending soms wel

caplatform), domoticaspullen, 3D-printers en allerlei elektronicacompo-

kosten meer te betalen omdat je

weken. Maar sommige componen-

nenten. Kiwi Electronics is verdeler van Adafruit. Bestel je voor 17 uur, dan

samen boven het minimumbedrag

ten vind je er veel goedkoper. Als

wordt je bestelling dezelfde dag nog verzonden. Binnen Nederland is de

voor gratis verzending uitkomt.

je geduld hebt, is het dus zeker de

verzending gratis vanaf € 75, naar België vanaf € 100. Betalen kan met uit-

moeite waard. We beginnen met

eenlopende betaalmogelijkheden, onder andere PayPal, creditcard, iDeal,

de sites in de Benelux.

Bancontact en bankoverschrijving.

42

/ NR. 07 - JULI 2016

107 - Dossier - Hier doe je inkopen JW.indd 42

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:51

DOSSIER Inkopen voor zelfbouw

SOS Solutions

Conrad

www.sossolutions.nl

www.conrad.nl

De Nederlandse webwinkel SOS Solutions is gespecialiseerd in de

Conrad is de grootste webwinkel in de Benelux voor elektronica. Met meer

Raspberry Pi en heeft daarvoor scherpe prijzen. Zo vind je er kits om

dan 700.000 producten kun je er terecht voor alle mogelijke elektronische

een mediaspeler van je Pi te maken met de software Kodi. Maar SOS

producten, gadgets, technische apparatuur, kabels, batterijen en elek-

Solutions verkoopt ook Android-mini-pc’s die als mediaspeler werken

tronische componenten. Ook de Raspberry Pi en Arduino en toebehoren

of van je tv een smart-tv maken, de magnetische elektronicamodules

vind je er, zij het wat duurder dan in de webwinkels die in die minicom-

littleBits en elektronische kits van Velleman. SOS Solutions is verdeler

putertjes zijn gespecialiseerd. Vanaf € 35 is de verzending gratis als je via

van Adafruit. Bestel je voor 16 uur, dan heb je je bestelling de volgende

iDeal (in Nederland) of Sofort (in België) betaalt. Ook betalen via creditcard

dag in huis. De verzending is gratis. Betalen kan onder andere met

of acceptgiro kan, maar dan betaal je € 4,95 verzendkosten. De levering

creditcard, iDeal, Bancontact en na ontvangst.

duurt twee tot vier werkdagen: je bestelling komt vanuit het magazijn van Conrad in Zuid-Duitsland.

Elektronica Onderdelen Online

Velleman

www.eoo-bv.nl

www.velleman.eu

Elektronica Onderdelen Online (vroeger Dick Best) is een bekende

Velleman is een bekende Belgische groothandelaar en ontwikkelaar in

naam onder elektronicahobbyisten. Een Raspberry Pi of Arduino zul

elektronica. Ze zijn vooral bekend van de Velleman-ontwikkelkits, handige

je hier niet vinden, maar je kunt er terecht voor breadboards, conden-

elektronicaprojectjes voor doe-het-zelvers. Kerstverlichting, een lichtorgel,

satoren, weerstanden, transistoren, ic’s, leds, sensoren, spanningsre-

wateralarm, elektronische dobbelsteen, robotauto, je maakt het allemaal

gelaars, meetapparatuur, soldeerbenodigdheden en nog veel meer.

met een Velleman-kit. Velleman heeft geen webwinkel, maar wel een duide-

Betalen is mogelijk via iDeal of een overboeking. De verzendkosten

lijke website waar alle producten op staan met uitgebreide informatie. Klik

hangen af van het totale gewicht en beginnen vanaf € 1,75 (NL) of €

je op ‘Verkooppunten’, dan kun je naar een Velleman-verdeler in je buurt

2,50 (BE) voor briefpost en € 6,50 (NL) of € 8,00 (BE) voor pakketpost.

zoeken. Ook SOS Solutions heeft een selectie Velleman-kits, Conrad heeft er nog veel meer en dan is er nog www.elektronicacatalogus.nl, de grootste online Velleman-verdeler van Nederland.

WWW.PCMWEB.NL

107 - Dossier - Hier doe je inkopen JW.indd 43

/ NR. 07 - JULI 2016

43

06-06-16 14:51

DOSSIER Inkopen voor zelfbouw

iPrototype

Mouser

www.iprototype.nl

http://nl.mouser.com

De Nederlandse webwinkel iPrototype specialiseert zich in opensource-

De Amerikaanse verdeler Mouser heeft alle mogelijke elektronicacompo-

hardware en 3D-printers. Je vindt er niet alleen de Raspberry Pi en

nenten en technische apparatuur. Het is een van de weinige groothandels

Arduino, maar ook robots, 3D-printers, elektronische componenten,

die ook aan particulieren levert, zodat je moeilijk te vinden componenten

accessoires en gereedschap. iPrototype is verdeler van Adafruit. Bestel

hier zeker vindt. Zowel in Nederland als België zijn er afdelingen, en die le-

je voor 17 uur, dan heb je je bestelling de dag erna in huis. Voor België

veren vanuit Duitsland. Mouser levert doorgaans binnen de vijf werkdagen.

is de levertermijn een dag langer. Vanaf € 75 is de verzending gratis;

Voor bestellingen van meer dan € 50 betaal je geen verzendkosten. Je

anders betaal je € 3,95. Betalen is mogelijk via PayPal, iDeal, Bancontact

betaalt via creditcard of overboeking. Mouser is een verdeler van Adafruit.

en overboeking.

Extra kosten bij internationale verzendingen Bij elke bestelling van € 22 of meer bij een bedrijf buiten de EU moet je allerlei invoerkosten betalen, tenminste als de douane je pakketje onderschept. Het exacte bedrag weet je niet bij je bestelling, hoewel er websites bestaan die de kosten proberen te schatten (www.invoercalculator.nl of www.invoercalculator.be). De koeriersdienst (bijvoorbeeld UPS) geeft je zending aan bij de douane. De kosten die erbij komen, zijn onder andere btw, invoerrechten voor bestellingen van € 150 of meer, en inklaringskosten voor de koeriersdienst die de bestelling verzorgt. Wanneer de koerier het pakketje bij je levert, moet je het verschuldigde bedrag contant betalen. Zorg dus dat je genoeg geld in huis hebt, anders ontvang je je pakketje niet. De koeriersdienst stort het bedrag daarna door aan de overheid, met uitzondering van de inklaringskosten. Om verrassingen te vermijden, controleer je het best altijd op de contactpagina van een webwinkel of deze buiten de EU is gevestigd. En probeer je bestellingen

Pimoroni

onder de € 22 te houden.

https://shop.pimoroni.com Pimoroni is een webwinkel uit het Verenigd Koninkrijk die zich focust op de Raspberry Pi en Arduino. Daarnaast vind je er ook elektroni-

Als het te mooi is om waar te zijn…

sche componenten en gereedschap, evenals de BBC micro:bit, een

Soms zie je op een Chinese webwinkel een aanbod dat gewoon

minicomputertje met sensoren, leds, knopjes, bluetooth en usb. Ook

te mooi is om waar te zijn. Een spotgoedkoop gadget dat op

Adafruit-producten vind je er terug. Pimoroni maakt ook zelf pro-

alle andere plaatsen veel meer kost, daar moet je wantrouwend

ducten voor de Raspberry Pi, zoals de Pibow-behuizingen en allerlei

tegenover staan. Het is natuurlijk altijd mogelijk dat die ene

HAT-uitbreidingsbordjes (Hardware Attached on Top), die je op de

website aan een goedkope partij van het product is gekomen,

gpio-pinnen van de Pi monteert. Verzending kost 4 Britse pond (iets

maar meestal scheelt er dan iets aan. Bekijk de beschrijving dan

meer dan € 5) en duurt doorgaans drie tot vijf werkdagen. Je betaalt

goed. Is het geen namaak? Of ontbreken er onderdelen die andere

via PayPal, creditcard of Bitcoin.

verkopers wel meeleveren?

44

/ NR. 07 - JULI 2016

107 - Dossier - Hier doe je inkopen JW.indd 44

WWW.PCMWEB.NL

06/06/16 16:13

DOSSIER Inkopen voor zelfbouw

Adafruit

MiniInTheBox

www.adafruit.com/categories

www.miniinthebox.com

De Amerikaanse website Adafruit is een bekende in de wereld van de doe-

MiniInTheBox is een Chinese webwinkel die meer dan 95.000 gadgets en

het-zelftechnologie. Hier vind je alles wat je nodig hebt voor je projectjes

elektronicacomponenten aanbiedt tegen groothandelsprijzen. De website

met een Raspberry Pi, BeagleBone of Arduino. Naast de minicomputertjes

kan dat door rechtstreeks bij Chinese leveranciers in te kopen. De inter-

vind je er starterskits, sensoren, leds, displays, break-out- en ontwikkel-

face is overzichtelijk en binnen een bepaalde categorie kun je op allerlei

bordjes, kabels, motoren en nog veel meer. Adafruit verzendt wereldwijd.

parameters filteren. Zoek je bijvoorbeeld een RGB-ledstrip, dan kun je

Bij de snelste verzendmethode heb je je bestelling binnen een tot drie

filteren op spanning, vermogen, lengte van de kabel, lichtkleur, het

werkdagen al in huis met track&trace; bij de traagste verzendmethode

type lichtbron en prijs. De website bestaat zelfs in het Nederlands.

kun je je pakketje niet traceren en is het misschien weken onderweg.

MiniInTheBox verzendt gratis wereldwijd, al moet je wel wat geduld heb-

Betalen kan met PayPal, creditcard of Bitcoin. Adafruit heeft heel wat

ben voordat je je spullen in huis hebt. Bij grotere bestellingen of voor een

distributeurs, ook in de Benelux. Voor kleine bestellingen ben je door-

meerprijs krijg je recht op een snellere verzendmethode. Betalen kan met

gaans beter af bij een binnenlandse verdeler, maar die maakt altijd een

PayPal, creditcard of zelfs iDeal.

beperkte selectie uit het aanbod van Adafruit.

AliExpress http://nl.aliexpress.com AliExpress is een onderdeel van de Alibaba-groep van Jack Ma. Kleine Chinese bedrijven slijten hier hun producten aan een internationaal publiek voor groothandelsprijzen, van elektronica tot kleren. Eigenlijk is het een soort wereldwijde Marktplaats. Het aanbod is met meer dan een miljoen producten enorm groot, zodat je hier voor de meest exotische elektronicaprojectjes terechtkunt. Gelukkig kun je per categorie filteren op allerlei parameters, zodat je door de bomen het bos blijft zien. Kijk altijd naar de reputatie van de verkoper, ook al biedt AliExpress kopersbescherming. De website bestaat ook in het Nederlands en er is zelfs een app waarmee je spullen kunt bestellen. Voor de meeste producten is de verzending gratis. Je betaalt met creditcard of overschrijving.

WWW.PCMWEB.NL

107 - Dossier - Hier doe je inkopen JW.indd 45

/ NR. 07 - JULI 2016

45

06-06-16 14:51

DOSSIER Inkopen voor zelfbouw

DealExtreme www.dx.com/nl Een oude bekende onder de Chinese webwinkels is DealExtreme. Met meer dan 300.000 producten zit de website tussen MiniInTheBox en AliExpress qua aanbod. Zo zijn Arduino-bordjes en -benodigdheden er goedkoop te vinden en wordt er snel verzonden. De zoekresultaten zijn helaas niet zo fijnmazig te filteren als bij de concurrenten. DealExtreme bestaat ook in het Nederlands, verzendt gratis wereldwijd met track&trace en accepteert betalingen met PayPal, creditcard en iDeal. In de subsite http:// eud.dx.com vind je de EU Direct-producten die in twee tot vier werkdagen worden geleverd in Europa. Dat is alleen mogelijk als je bestelwaarde meer dan 30 dollar bedraagt.

Let op de kleine lettertjes Bij elektronicaprojecten is het belangrijk dat je de juiste componenten gebruikt. Soms verschillen twee componenten maar in één letter of cijfer in hun naam of productnummer. Let dus goed op dat je met de juiste componenten te maken hebt als je op een webwinkel iets bestelt of prijzen gaat vergelijken tussen webwinkels. Als het onduidelijk is met welke versie van de component je te maken hebt, vraag dan om verduidelijking aan de webwinkel. Krijg je geen of een onbevredigend antwoord, laat de website dan links liggen.

Banggood

Marktplaats en eBay

www.banggood.com

Ook op Marktplaats en eBay vind je vaak goedkope componenten voor

Het Chinese Banggood heeft een aanbod van 70.000 producten, van

je elektronicaprojectjes. Op Marktplaats biedt regelmatig iemand

elektronica tot juwelen. Arduino-bordjes en -benodigdheden zijn er

wat componenten aan die hij niet meer nodig heeft en die je voor een

heel goedkoop. Banggood heeft ook een magazijn in de EU voor snel-

spotprijsje kunt afhalen. En op eBay zijn ook heel wat Chinese bedrijven

lere verzending. Is een product aanwezig in het Europese magazijn, dan

actief die doorgaans gratis wereldwijd verzenden. Als je wat rondkijkt,

staat dat aangeduid met ‘EU Direct’. De verzending is meestal gratis en

vind je wat je zoekt soms zelfs goedkoper dan op een website zoals

betalen is mogelijk met PayPal, creditcard en iDeal. Banggood heeft

AliExpress. Het voordeel is dat je misschien al een eBay-account hebt en

ook een app waarmee je kunt bestellen.

dat je van de kopersbescherming geniet.

46

/ NR. 07 - JULI 2016

107 - Dossier - Hier doe je inkopen JW.indd 46

WWW.PCMWEB.NL

06/06/16 16:13

ANDROID MASTER VAN BEGINNER TOT LEERMEESTER!

NU 9 , 5

€9

NU TE KOOP IN DE WINKEL! OF BESTEL 'M OP

RESHIFTSTORE.NL/ANDROID 0516 Android Master ad 230x300.indd 24

26-5-2016 11:45:16

ACHTERGROND Digitale gevaren

DREIGINGSVERWACHTING: WISSELEND TOT ZWAAR ONVEILIG Digitale gevaren van nu: uitleg, duiding en tips De wereld van het vertrouwde, veilige en incrowd internet is niet meer. Computervirussen zijn geĂŤvolueerd tot veelzijdige en meervoudige gevaren, met commerciĂŤle verdienmodellen erachter. Identiteitsdiefstal, gegevensgijzeling en informatiemisbruik lijken aan de orde van de dag. Wat zijn de grote gevaren en (hoe) kun je je daartegen wapenen? PCM helpt. JASPER BAKKER

R

ansomware, phishing, spoofing, Trojans, DDoS-tools, rootkits, firmwaremalware, 0-days, multitraps exploits,

ondergrondse marktplaatsen, cybercrime-as-aservice. De lijst van digitale gevaren gaat maar door. De technische middelen, methodes, maar ook sluwe trucs die kwaadwillenden voorhanden hebben, is anno 2016 indrukwekkend te noemen. Het is ook ontmoedigend te noemen. Het ene na het andere alarmerende nieuwsbericht over security vliegt voorbij. Tijd om pas op de plaats te maken en orde te scheppen. PCM zet de grootste gevaren en hun eigenschappen op een rij. Daarbij hoort natuurlijk ook uitleg en tips wat ertegen valt te doen. Een overzicht, voor de veiligheid van ons allemaal. Digitale dreigingen zijn een wereldwijd fenomeen.

(Bron: Microsoft)

48

/ NR. 07 - JULI 2016

507 - Achtergrond - Digitale bedreigingen JW.indd 48

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:04

ACHTERGROND Digitale gevaren

GEVAAR: Wachtwoorddiefstal METHODE: accountkaping door inloggegevens buit te maken. Wachtwoorden zijn nuttig, nodig en niet altijd even fijn. Zelfs de meest basale functie, app of onlinedienst vereist tegenwoordig een account, te beveiligen met een wachtwoord. Soms dient dit om gebruikers beter van dienst te kunnen zijn, bijvoorbeeld met op maat of smaak gemaakte mogelijkheden en instellingen. Soms dient dit

zijn omvangrijke ‘woordenboeken’ met codes

om gebruikers beter in kaart te brengen, om dan

beschikbaar, handige tabellen om vlot door te

worden ‘gedeeld’ door ze op gele plakbriefjes te

bijvoorbeeld gerichte advertenties voor te kun-

rekenen en natuurlijk de algemene vooruitgang

noteren.

nen schotelen.

in rekenkracht, zoals in grafische processors die

Feit is dat wachtwoorden onontkoombaar zijn

Wachtwoorden zijn maar al te vaak té simpel en

ook in krachtige cloud-clusters zijn te huren. Dit

en dat ze ook een gevaar vormen. Wachtwoor-

alles zorgt voor kraakbaarheid van zwakkere

praktijk uit te baten. Zo zijn er gevallen bekend

den zijn namelijk zo veilig als jij én een ander

encryptie en hashing.

van berovingen bij PayPal-accounts dankzij een

ze houden. Jij door niet te trappen in nepsites

Het gebruik van salt moet de bescherming

en phishing-mails om je kostbare wachtwoord

door hashing versterken. Dit gebeurt door het

afhandig te maken. Daarnaast is er een belang-

toevoegen van informatie aan het oorspronke-

rijke rol weggeled voor ‘een ander’, zoals de site

lijke wachtwoord vóórdat het wordt gehashed.

Sterk, spreiden en slim

of dienst waarvoor je een wachtwoord gebruikt.

Belangrijk is dat dit toegevoegde zout wel wil-

Het is dus belangrijk om zowel sterke wacht-

Als daar digitaal wordt ingebroken en alle wacht-

lekeurig is én per gebruiker verschilt. Zonder salt

woorden te gebruiken als ook verschillende

woorden zijn gestolen, dan moge het duidelijk

kan een datadief namelijk gelijke wachtwoorden

voor verschillende sites, apps en diensten.

zijn dat dit een probleem is. Een probleem waar-

zomaar ontcijferen als hij een enkel wachtwoord

Tegelijkertijd is het natuurlijk zaak om zelf je

bij timing cruciaal kan zijn.

plus de hash daarvan in handen heeft.

wachtwoorden niet zomaar prijs te geven. Dus

Hoe snel slaan de dieven toe met de buitge-

hack elders, zoals bijvoorbeeld bij een kleine site voor amateurboekenschrijvers.

vertrouw niet zomaar linkjes in mailtjes van

maakte inloggegevens? En hoe snel zet het slacht-

123456

offer de oude wachtwoorden op slot? Belangrijk

Dit klinkt vergezocht, maar in de praktijk bleken

schrijf wachtwoorden niet op gele plakbriefjes,

voor de gebruiker: hoe gemakkelijk, maar toch

veel gebruikers onwetend dezelfde wachtwoor-

die open en bloot aan een beeldscherm hangen,

ook goed en veilig is de procedure voor het reset-

den te verzinnen. Daaronder ook eenvoudige,

zoals bij bijvoorbeeld bij de NS blijkt te zijn

ten van wachtwoorden? Moet er een favoriet dier

onveilige – en dus zéér kraakbare – klassiekers

gebeurd. De foute voorbeelden van plakbriefjes

worden gekozen uit een korte lijst? Dan is het

als ‘123456’, ‘qwerty’, ‘wachtwoord1’, ‘abc123’,

of whiteboard-notities met gevoelige inlogge-

wachtwoord überhaupt niet goed beveiligd.

enzovoorts. De digitale inbraak bij zakelijk

gevens komen geregeld voorbij, in persfoto’s,

sociaal netwerk LinkedIn toont dit opnieuw aan.

tv-uitzendingen, en meer.

Wordt er een nieuw wachtwoord aangemaakt

schijnbaar je bank of internetaanbieder. En

en krijg je dat even toegemaild? Dat is zeker

Bij die hack in 2012 leken toen de inloggege-

niet veilig. Allereerst omdat e-mail geen veilig

vens voor 6,5 miljoen gebruikers gestolen. Nu,

communicatiemedium is. Maar ook omdat de

in 2016, blijkt dat er toen 117 miljoen accounts

aanbieder dan zelf de wachtwoorden kan inzien

zijn buitgemaakt. De wachtwoorden waren wel

en dus bij diefstal direct ‘beschikbaar stelt’ aan de

gehasht, maar niet van salt voorzien. Analyse

TIP1: denk goed na over je wachtwoorden en

dieven. Beter is het om wachtwoorden te versleu-

van de online gedumpte LinkedIn-buit wijst uit

hergebruik ze niet.

telen. Daarbij is het gebruikte algoritme voor die

dat ‘123456’ het meest gebruikt is, gevolgd door

TIP2: schrijf je wachtwoorden niet op gele

encryptie van belang, maar ook technieken als

‘linkedin’. De rest van de top 20 is niet bepaald

plakbriefjes.

hashing en salting.

beter.

TIP3: klik niet blind op linkjes in mailtjes met

Wat de impact van zwakke wachtwoorden nog

Husselen en zout erbij

erger maakt, is het feit dat individuele gebrui-

Hashing is het omvormen van een (versleuteld)

kers nogal eens hetzelfde wachtwoord hanteren

wachtwoord tot een unieke hash-code die niet

voor verschillende zaken. Diefstal bij de ene

zomaar valt terug te voeren naar de oorspron-

dienst, of inbraak daar, zorgt er dan voor dat alle

kelijke invoer. Let wel: niet zomaar. Want er

accounts onveilig zijn. Hackers weten dit in de

WWW.PCMWEB.NL

507 - Achtergrond - Digitale bedreigingen JW.indd 49

inlogaansporingen, tik webadressen handmatig in.

DREIGINGSNIVEAU

/ NR. 07 - JULI 2016

49

06-06-16 15:04

ACHTERGROND Digitale gevaren

GEVAAR: Malware-infectie METHODE: malafide Flash-ads op gewone, nette websites.

genoeg – een digitale inbraak bij Hacking

TIP1: schakel Flash standaard uit en gebruik

Team zelf. Daarbij is 400 gigabyte aan interne

het met mate door het per geval te activeren.

De harde uitspraken die Apple-topman Steve

informatie buitgemaakt en geopenbaard. De

TIP2: vermijd Flash geheel door het te

Jobs in april 2010 deed over Adobe Flash

hackers gehackt dus.

deïnstalleren en voor eventueel toch vereist

blijken visionaire woorden te zijn geweest. De

gebruik te vertrouwen op het ingebouwde en

multimedia-afspeelsoftware van Adobe was

Afschaffen of op z’n minst inperken

volgens Jobs niet alleen bloatware, die compu-

Het is al met al veiliger om – net als Apple –

soft Edge.

ters overdadig belastte. Onveiligheid was het

Flash geheel af te schaffen. Tegenwoordig is

derde punt van zijn open brief waarin hij Flash

dat al grotendeels doenbaar, doordat HTML5

DREIGINGSNIVEAU

hekelde. Vandaar ook dat de strak door Apple

inmiddels veel van de mogelijkheden van Flash

bestierde iPhone die Adobe-software niet toe-

heeft overgenomen. Dat was wel anders toen

staat. Maar ook het meer open Android heeft

Jobs zijn kruistocht tegen de Adobe-software

Flash uiteindelijk in de ban gedaan.

begon. Afschaffen van Flash leidt tot ontwijking

Niet verbazingwekkend, want computerkra-

van een groot deel van de wapenwedloop met

kers blijken nogal voorstanders van Flash te

malwaremakers. Voor gebruikers die anno

zijn. Zij maken malware die slim gaten in de

2016 nog geen afscheid kunnen of willen ne-

veelgeplaagde software misbruiken om binnen

men van Flash, is er nog een andere optie.

te komen op computers. Dat gebeurt veelal

Het is namelijk al een stuk veiliger om Flash

via besmetting van advertenties die via ads-

beter af te stellen. Webbrowsers als Mozilla bie-

netwerken worden getoond op gewone, nette

den hiervoor de optie om Flash-elementen op

websites. Dit is in Nederland al aan de orde

websites standaard te blokkeren, waardoor ze

geweest voor bijvoorbeeld NU.nl, de Telegraaf,

niet worden afgespeeld en eventuele malware

Weeronline.nl, Wehkamp en Marktplaats.

niet gelijk wordt uitgevoerd. Pas als je de Flash-

Ook de beruchte surveillancefaciliteerders

geïsoleerde Flash in Google Chrome of Micro-

content aanklikt, wordt die geactiveerd. Dit

van Hacking Team blijken veel vertrouwen te

geldt dan per geval van Flash-content op een

hebben in Flash, specifiek in voorheen onbe-

site en geeft dus geen brede permissie voor de

kende gaten (zogeheten 0-days) in die software.

Flash browser plug-in op alle bezochte sites.

Dit is aan het licht gekomen door – ironisch

Flash, maar met mate.

Apple-grondlegger Steve Jobs veegde in een open brief van zes jaar terug al de vloer aan met Flash.

Alternatieve optie Tot slot is er nog een tussenoptie. Google heeft enkele jaren terug Flash al opgenomen in zijn webbrowser Chrome. Daarbij houdt Google het updaten én de beveiliging van de Adobe-software bij. De beveiliging is hierbij beter doordat Chrome speciale isolatietechnieken (sandboxing) heeft ingebouwd, die op meerdere niveaus muren opwerpen voor eventuele malware. Daarnaast is Google snel met updaten, wat bij Chrome volautomatisch gebeurt, én heeft de Zou u deze hacker vertrouwen? Het omstreden Hacking Team vertrouwt zelf in ieder geval veel op gaten in

internetreus een apart team aan security-onderzoekers in dienst die juist kwetsbaarheden in

Adobe Flash.

andermans software zoeken. Zoals in Flash.

50

/ NR. 07 - JULI 2016

507 - Achtergrond - Digitale bedreigingen JW.indd 50

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:04

ACHTERGROND Digitale gevaren

GEVAAR:

Securitysoftware METHODE: gaten in bescherming benutten voor pwnage.

Forensische experts doen onderzoek naar malware en de manieren waarop dat kan binnenkomen.

Wacht even, securitysoftware gevaarlijk? Ja, en wel op twee verschillende manieren. Ten eerste is er het duidelijke gevaar van nep. Dit omvat nepmeldingen waarbij websites middels popups waarschuwen dat je een virus of ander stuk malware op je pc hebt staan. Gelieve even híer te klikken om wat te doen aan dit gevaar, dat volgens de melding toch echt heel acuut is. Klikken op zo’n nepmelding kan je dan leiden naar een malafide site of voorbesmette webpagina, die al dan niet draait op een legitieme maar stiekem gehackte site. Anderzijds kan het klikken op zo’n alarmerende nepmelding leiden tot een aankooppagina voor securitysoftware die het zogenaamd geconstateerde gevaar belooft weg te nemen. Eigenlijk is dit dus ouderwetse oplichterij. Er wordt je een probleem aangepraat en vervolgens de

Forensische experts doen onderzoek naar malware en de manieren waarop dat kan binnenkomen.

oplossing ervoor geboden. Maakt niet uit dat je al securitysoftware hebt draaien. Die bestaande bescherming ziet overigens niets loos, simpel-

als Trend Micro, ESET, AVG, Avast, Kaspersky,

fix voor – moeten oudere gaten niet onderschat

weg omdat er niets loos ís.

FireEye, Malwarebytes en Comodo.

worden. Uit onderzoek van securitybedrijf Veri-

Alle software kent bugs

Succesvolle gatenjacht

Echter, de securitysituatie is complexer dan

In deze securitysoftware heeft de beveiligingson-

van de top tien aan reeds bekende kwetsbaarhe-

het lijkt. Hier komt de tweede manier aan bod

derzoeker gaten gevonden – en die vervolgens

den. Voor sommige van die gaten zijn al maan-

waarop beveiligingssoftware gevaarlijk kan zijn.

netjes gemeld bij de makers, om ze te laten

den, soms al jaren, patches beschikbaar. Deze be-

Echte, gewone securitypakketten zijn immers

dichten. Ormandy kon zelfgemaakte exploitcode

vindingen zijn echter niet heiligmakend, want het

ook maar software. En in software kunnen

uitvoeren op computers die in theorie werden

rapport vermeldt bijvoorbeeld niet het kwetsbare

zoals bekend bugs zitten: foutjes, slordighe-

beschermd door bepaalde securitypakketten,

Adobe Flash. Daarnaast speelt ook de mens een

den, bagage uit het verleden, kwetsbaarheden.

maar die in de praktijk dus juist kwetsbaar wa-

belangrijke rol, wat wel wordt belicht in het rap-

Bovendien hebben securityprogramma’s juist

ren door die software. De ironie ten top.

port. Zo worden veel softwarebugs immers benut

vanwege hun taak nogal vergaande bevoegd-

In sommige gevallen waren de gevonden

heden op de computers waarop ze draaien. Het

gaten op afstand te misbruiken en zonder dat

is voor (cyber)criminelen ideaal om de bewaker

de gebruiker ook maar iets hoeft te doen. Het

voor hun karretje te spannen.

simpelweg bezoeken van een besmette site of

Het stille gevaar van securitysoftware is geen

zon naar digitale inbraken blijkt dat 85 procent van de succesvolle exploitsoftware gebruikmaakt

doordat mensen hun software niet updaten of domweg voor oplichtingstrucs vallen.

zien van een malafide ad kan al voor infectie

theoretische kwestie. Dat is recent weer eens

zorgen. Daarnaast kan het onmerkbaar ontvan-

aangetoond door de beruchte gatenjager Tavis

gen van een speciaal gemaakt netwerkpakket

TIP1: ga niet voor zomaar een securitypakket,

Ormandy, die in dienst is van Google’s speci-

de malware nog heimelijker binnenbrengen. De

of voor domweg de allergoedkoopste.

ale team (Project Zero) om kwetsbaarheden

gevonden gaten zijn na veel werk wel gedicht,

TIP2: houd updates van je securitysoftware bij.

te vinden in veelgebruikte software. Ormandy

waarvoor de securitybedrijven patches hebben

TIP3: houd updates van al je software goed bij.

heeft jaren terug al grote en misbruikbare

uitgebracht. Gebruikers moeten die updates dus

gaten gevonden in Windows, Linux en andere

wel installeren. Bijblijven blijft belangrijk.

software. Recent heeft hij zijn pijlen gericht op

Terwijl 0-days (voorheen onbekende gaten)

beveiligingsprogramma’s, van bekende namen

een flink gevaar vormen – er is immers nog geen

WWW.PCMWEB.NL

507 - Achtergrond - Digitale bedreigingen JW.indd 51

DREIGINGSNIVEAU

/ NR. 07 - JULI 2016

51

06-06-16 15:04

ACHTERGROND Digitale gevaren

GEVAAR:

Gladde praatjes METHODE: aanbiedingen, quizzen, vriendschapsverzoeken, opdrachten van de baas en phishingmails. De mens speelt zoals gezegd een belangrijke rol bij security. Een oud gezegde bij IT’ers is dat veel problemen met computers, software en systemen een duidelijke oorzaak hebben. Het probleem bevindt zich tussen de stoel en het

Sommige dreigingen, zoals botnetten maar ook scams, richten zich specifiek op bepaalde landen, organisaties en mensen.

toetsenbord: PEBCAK (Problem Exists Between Chair And Keyboard). Dit klinkt nogal neerbuigend en getuigt ook wel van de kloof die gaapt

digitale dreigingen. Daar komt de kunst van

privé-Gmail-account. Dat lijkt vervelend voor

tussen techneuten en de gewone gebruikers die

social engineering bij kijken. Dit uit zich in gladde

hem als privépersoon, maar blijkt ook gevaarlijk

maar met technologie om moeten zien te gaan.

praatjes van zogenaamde Microsoft-helpdesk-

voor hem als bewindsvoerder. De EZ-minister

Anderzijds zit er helaas wel een kern van waar-

medewerkers, in overtuigende spamberichten

gebruikt namelijk zijn privémail ook voor werk, is

heid in.

met aanlokkelijke aanbiedingen of makkelijke

in mei aan het licht gekomen. De kaping van zijn

quizzen, in aansprekende profielen van vreem-

privémail had dus forse gevolgen, waarbij aan-

wen op de techniek om hen te beschermen.

delingen die vrienden met je willen worden,

vankelijk werd gedacht aan een grotere hack.

Maar de gebruiker kan veel en vormt dus een

enzovoorts. Waakzaamheid is geboden.

Het ministerie had daarvan in 2014 aangifte

Gebruikers zijn geneigd om te veel te vertrou-

zwakke schakel. Naast al het technische geweld

gedaan.

dat digitale dreigingen brengt, is er namelijk het

Werk/privé en CEO-fraude

sociale aspect. Dit speelt deels op sociale netwer-

Vergis je niet: iedereen kan vallen voor de

schat. Daarmee vallen bijvoorbeeld accounts

ken, maar gebeurt ook ouderwets via de mail en

verleiding van een zogenaamde NS-aanbiedings-

elders over te nemen, zoals een Apple ID om

zelfs telefoon. Scams kennen vele vormen.

actie of een andere vorm van oplichterij. Zo is

daarmee alle iPhones en Macs te kunnen wis-

minister Henk Kamp van Economische Zaken

sen, zoals een Amerikaanse techjournalist in

twee jaar terug in phishing getuind, voor zijn

2012 al overkwam. Hij zag stuk voor zijn stuk

Het gevaar van phishingmails is al eerder genoemd in dit PCM-overzicht van hedendaagse

Toch moet mailkaping niet worden onder-

Apple-apparaten gewist worden en zijn digitale bestaan langzaam verdampen. Verder kan via mailkaping de zogeheten CEO-fraude in beeld komen. Kwaadwillenden doen zich daarbij voor als een leidinggevende, bijvoorbeeld via het mailaccount. Vervolgens geven ze werknemers opdrachten, zoals het doen van een overboeking naar een andere bankrekening. Dit is ook in Nederland al voorgekomen.

TIP1: wees waakzaam. Lijkt iets té goed om waar te zijn, dan is het vaak niet waar. TIP2: controleer (afzender, contact, opdrachtgever) en controleer nogmaals. TIP3: voer nooit zomaar ergens je wachtwoord in.

DREIGINGSNIVEAU De gewone gebruiker is en blijft een belangrijke factor in digitale veiligheid. Doelwit, maar soms ook onbedoeld faciliteerder.

52

/ NR. 07 - JULI 2016

507 - Achtergrond - Digitale bedreigingen JW.indd 52

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:04

ACHTERGROND Digitale gevaren

GEVAAR: Ransomware

TIP1: houd securitysoftware op orde.

METHODE: malware die kostbare data gijzelt.

TIP3: besef de waarde van je bestanden.

Technisch gezien is ransomware gewoon een

TIP2: zorg voor geregelde back-ups en bewaar die (ook) offline.

ten: kostbare gegevens ontoegankelijk maken en dan losgeld eisen. Hoe ransomware zoal binnenkomt, verschilt

bepaald soort malware die is gemaakt voor een

in de praktijk eigenlijk niet van ‘gewone’ malwa-

specifiek doel. Praktisch gezien is het fenomeen

re. Het bijzondere zit erin wat gijzelingssoftware

echter dermate om zich heen aan het grijpen

doet en vooral waarom de daders erachter het

dat het aparte aandacht verdient. Ransomware

doen. Het gijzelen van bestanden door ze te ver-

is kwaadaardige software die op verschillende

sleutelen is een lucratieve actviteit voor cybercri-

manieren kan binnenkomen, op pc’s, smart-

minelen. Dit is te danken aan een ‘perfect storm’

phones en zelfs NAS-opslagapparaten. Eenmaal

van factoren: de waarde van data, plus het vaak

binnen gaat het zijn redelijk unieke werk verrich-

voorkomende gebrek aan actuele back-ups, plus

DREIGINGSNIVEAU

Chimera is één van de vele varianten van ransomware: datagijzelingssoftware die betaling in Bitcoin eist.

de kracht van hedendaagse encryptie, plus de anonieme betalings- en doorsluismogelijkheden van de virtuele valuta Bitcoin.

Soms geluk, meestal pech Eenmaal gegijzeld, zijn je bestanden in wezen onkraakbaar versleuteld. Soms is er sprake van Coinvault is één van de vele varianten van ransomware: datagijzelingssoftware die betaling in Bitcoin eist.

geluk, na het ongeluk. Security-onderzoekers, politie en Justitie kunnen een technische doorbraak boeken of dankzij inbeslagname de ontsleutelingscodes in handen krijgen. Hierdoor is gegijzelde data te bevrijden. Soms is er bizar toeval, zoals datagijzelnemers die kennelijk tot inkeer komen en hun meestersleutel vrijgeven wat alle slachtoffers helpt. Dit is gebeurd met de TeslaCrupt-ransomware. In de meeste gevallen is een gijzeling echter succesvol voor de daders. Een recente back-up kan het dataverlies beperken. Zwichten voor de afpersing kan ook helpen, hoewel er natuurlijk geen garanties zijn. Datagijzelnemers zijn nu eenmaal geldbeluste criminelen, zoals het Amerikaanse Kansas Heart ziekenhuis recent heeft ontdekt: na betaling van het geëiste losgeld wilden de afpersers ineens een tweede betaling

De Nederlandse politie en Kaspersky Lab hebben veel slachtoffers van CoinVault weten te helpen hun gegij-

voor volledige ontsleuteling.

zelde data te bevrijden.

WWW.PCMWEB.NL

507 - Achtergrond - Digitale bedreigingen JW.indd 53

/ NR. 07 - JULI 2016

53

06-06-16 15:05

MASTERCLASS Office-macro’s

AUTOMATISEER OFFICE 2016 Maak het jezelf makkelijk met macro’s Als je dagelijks gebruikmaakt van Microsoft Office, kun je jezelf erop betrappen dat je bepaalde handelingen vaker doet. Gelukkig zijn veelvoorkomende acties slim in de software verwerkt en direct oproepbaar. Maar wat te doen als die functie niet voorhanden is? Ook dan is er een oplossing: macro’s. E R N S T VA N D E N B O S C H

E

en macro is een zelfgemaakte en door een toetsencombinatie oproepbare serie handelingen binnen een Office-toepassing. Simpel gesteld

kun je het zien als een serie muisklikken en handelingen die je achter elkaar hebt gezet en vastgelegd. Selecteer de macro en deze serie van handelingen wordt dan voor je uitgevoerd. Hoe handig een macro ook is, in het verleden is er echter regelmatig misbruik

leverd met daarin de bezoekaantallen van de buiten-

gemaakt van de functionaliteit die een macro biedt.

dienst. Dit bestand is opgemaakt in het csv-formaat en

verde gegevens

In 1999 heeft een simpele Office-macro mondiaal 20

dat kun je prima importeren en gebruiken in Excel. De

zonder opmaak

procent van alle computers besmet en vele e-mailser-

ontvangen gegevens moet je elke week snel omzetten

en berekenin-

vers platgelegd (zie kader over het Melissa virus). De

naar een meer toonbare opzet en deze vervolgens naar

gen.

veelzijdigheid van macro’s vormt tegelijkertijd ook een

de directie sturen. Naast het beter laten ogen van de

risico; met een macro kun je onschuldige handelingen

ontvangen data, moet je er ook een aantal berekenin-

verrichten, maar er bestaat een gevaar dat je handelin-

gen op kunnen loslaten. Je wilt het gemiddeld aantal

gen mee verricht worden die schade aan je bestanden

bezoeken per dag en per buitendienstmedewerker

kunnen opleveren. Gelukkig is er veel gedaan aan het

uitrekenen en opnemen in het uiteindelijke document.

verbeteren van de veiligheid. Macro’s van derden en

Dit klusje moet je iedere vrijdag doen en het moet snel.

onbekende bronnen kunnen echter nog steeds een risico met zich meebrengen, dus pas daarmee op.

Macro’s in Excel Stel, je krijgt elke vrijdagmiddag een bestand aange-

54

/ NR. 07 - JULI 2016

404 - Masterclass - Office-macro's JW.indd 54

De aangele-

Start met het importeren van de gegevens uit het csv-bestand in een Excel-werkblad. Start Excel en open een leeg werkblad. In het ribbon-menu klik je op Gegevens en vervolgens op Externe gegevens ophalen en dan op de optie Van tekst.

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:02

MASTERCLASS Office-macro’s

Keuzescherm

Selecteer het csv-bestand en klik op de knop

scherm waarin je de aan te maken macro gaat defini-

De nu nog

bij import van

Importeren om de gegevens binnen te halen. Een

eren. Je geeft ‘m een naam – zonder spaties – en wijst

onbewerkte

de gegevens

wizard wordt gestart die je helpt om de gegevens

een toetsencombinatie toe. In dit voorbeeld kiezen we

gegevens na de

netjes in Excel op te nemen. De opties en keuzes die je

voor Ctrl+Shift+O. We geven aan dat we de macro in

import in Excel.

maakt worden gelukkig gelijk getoond in het onderste

het huidige document willen opslaan – hierover later

gedeelte van de wizard. Na het importeren zie je het

meer – en geven een omschrijving mee. Zodra je op de

Een macro

OK-knop klikt, wordt de macro-opname direct gestart.

opnemen doe je

Dat kun je zien doordat er links onderin het scherm

vanuit het menu

een grijs macro-opname-icoontje zichtbaar is.

Macro’s in de

Elke actie (muisklik, opmaak, menuselecte, input

De gegevens importeer je in Excel.

ribbon.

resultaat direct in Excel. Het goede nieuws is dat de gegevens netjes zijn ingelezen. Het oogt echter niet fraai en de berekeningen zijn nog niet toegevoegd. De handelingen die je nu gaat uitvoeren, zijn de handelingen die je normaal gesproken telkens opnieuw moet doen. Voor dat laatste stukje gebruik je een macro om het geheel te

et cetera) wordt nu vastgelegd. We maken eerst

automatiseren.

kolomkoppen aan door in cel G1 en in cel H1 res-

Klik in de menubalk op Beeld en vervolgens op het pijltje onder Macro’s. Een menu opent zich en daarin staat de optie Macro opnemen. Selecteer de optie Macro opnemen; er opent een

pectievelijk Totaal en Gemiddeld te typen. Vervolgens voeren we formules in om deze waarden uit te rekenen; in cel G2 typen we =SOM(B2:F2) en in cel H2 =GEMIDDELDE(B2:F2).

/ NR. 07 - JULI 2016

404 - Masterclass - Office-macro's JW.indd 55

55

06-06-16 15:02

MASTERCLASS Office-macro’s

Aan het grijze

Ook willen we het totaal van alle bezoeken weten

blokje links

en het gemiddelde van de gehele week. We zetten de

onderin zie je

cursor op positie G7 en typen =SOM(G2:G6) en in cel

dat de macro-

H7 typen we =GEMIDDELDE(H2:H6).

opname loopt.

Nu kunnen we de opmaak gaan verbeteren. Selec-

direct zoals in de afbeelding. De berekeningen en de opmaak worden dan automatisch toegepast.

De macro gebruiken

Het resultaat zier er al stukken beter uit als je wat opmaak

Microsoft heeft het gebruik van macro’s met een

toepast op je

aantal veiligheidsmaatregelen afgeschermd (zie kader).

sheet.

Het kan dus zijn dat als je het werkblad probeert op te slaan, je een melding krijgt dat dit niet mogelijk is.

Om elke week onze gegevens te kunnen importeren

Het opslaan

hebben we een leeg werkblad nodig dat juist wel de

van de macro

door ons gecreëerde macro bevat; een Excel-sjabloon

wordt niet

met macro’s (*.xltm). Ga als volgt aan de slag om dit te

toegestaan.

regelen. Eerst wis je alle gegevens van het werkblad. Klik daarvoor op het driehoekje links bovenin het Zo ziet het

teer hiervoor de kolommen A t/m H en klik vervolgens

tussenresultaat

op de rechtermuisknop. In het contextmenu selecteer

eruit.

je Kolombreedte en geef je de waarde 10 op. Vervol-

werkblad – hiermee worden alle cellen geselecteerd – ,

gens typ je de namen van de dagen van de week volledig uit en geef je alle kolomkoppen de opmaak vet. Als je tevreden bent met de presentatie, beëindig je de opname van de macro door op het grijze opnameicoontje onderin het scherm te klikken. Je bent nu klaar met het definiëren en vastleggen van de macro. Als we nu alle gegevens zouden wissen en vanaf de

56

Je kunt in Ex-

eerste stap zouden starten met het importeren van de

cel een sjabloon

csv-gegevens en de macro zouden uitvoeren met de

met macro

toetsencombinatie Ctrl+Shift+O, dan is het resultaat

opslaan.

/ NR. 07 - JULI 2016

404 - Masterclass - Office-macro's JW.indd 56

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:02

MASTERCLASS Office-macro’s

klik met rechts in de geselecteerde cellen en selecteer Verwijderen. Het werkblad is nu leeg, maar de macro zelf is nog wel aanwezig. Dat moet ook, want daardoor kunnen we de macro opslaan in het sjabloon. Nadat je het bestand hebt opgeslagen ben je klaar. In het vervolg kun je dus volstaan met het openen van het zojuist gemaakte sjabloon, de aangeleverde gegevens uit het csv-bestand importeren en door het commando Ctrl+Shift+O de macro uitvoeren. De gegevens worden geïmporteerd, de data netjes opgemaakt en de berekeningen uitgevoerd. Op deze manier zou je zelfs de handelingen voor het importeren van de gegevens uit het csv-bestand inclusief het doorlopen van de import-wizard mee kunnen nemen in de macro-definitie. De enige voorwaarde is dan wel dat het in te lezen bestand op dezelfde plek kan worden gevonden en steeds dezelfde naam heeft. Maar als je dat ook goed hebt geregeld, scheelt dat nog

tweede kent een actiepunt toe aan Peter. Start door

veel meer handelingen.

de notulen in Word te openen, op het ribbon te klikken

het sjabloon

op Beeld en vervolgens op het pijltje onder Macro’s,

direct op als een

aan de rechterzijde van het ribbon. Het scherm Macro

macro-sjabloon.

Macro’s gebruiken in Word Ook in Word kun je macro’s opnemen in een docu-

opnemen wordt geopend en we definiëren de eerste

ment. We gaan wederom uit van een praktijkvoor-

macro, vergelijkbaar als in het Excel-voorbeeld. We

beeld. Stel, telkens als je de notulen van de verkoop-

geven hierbij echter ook meteen aan dat we de macro

vergadering doorneemt, wil je graag onderwerpen uit

willen opslaan in het bestand Normal.dotm.

die notulen als actiepunt toewijzen aan een buiten-

Sla in Word

Er opent zich hierna een tweede scherm, waarbij we

dienstmedewerker. Voorheen deed je dat door in

de toetsencombinatie Crtl+Shift+C toewijzen aan deze

Word, in het menuonderdeel Controleren gebruik te

macro. Je ziet hier weer dat de macro in het bestand

maken van de optie Nieuwe Opmerking. Ook dit kun

Normal.dotm wordt opgenomen. Dat betekent dat in

je automatiseren met een macro. In deze masterclass

Word de template met macro’s direct voor je wordt

maken we voor Word twee macro’s. Met de eerste

aangemaakt als bestand met de naam ‘Normal.dotm’.

macro wordt een actiepunt toegekend aan Claire, de

Alle macro’s die we op deze wijze binnen Word-docu-

Macro’s als virus In de jaren 90 is het toepassen van macro’s in Office-

het deed was dit; het haalde uit het adresboek van

worden. Recentere versies van Office gaan nog veel

software voor het eerst geïntroduceerd. Een tijdperk

de gebruiker de eerste 50 namen op en stuurde deze

verder; standaard is de macro-functionaliteit volledig

waarin computerveiligheid en -bescherming veel min-

personen hetzelfde Word-document. Hiertoe werd het

uitgezet. Daarnaast heeft men het bestandssysteem

der actueel en noodzakelijk was. De Visual Basics for

Office-programma Microsoft Outlook aangeroepen

aangepast; Office-documenten worden standaard met

Applications (VBA) engine die Microsoft meeleverde

en omdat het vanaf jouw pc en account verstuurd

een extensie met een ‘x’ opgeslagen (.xlsx / .pptx /

in zijn software was dan ook tot zaken in staat die

werd, kreeg het jouw e-mailadres als afzender. Het

.docx). Deze bestanden kunnen geen macro’s bevatten!

we nu als ‘onveilig’ zouden bestempelen. Denk hierbij

resultaat was dat 20% van alle computers wereldwijd

Alleen bestanden met een extensie die eindigt met een

bijvoorbeeld aan het automatisch opstarten van een

besmet werden met dit virus! De schade was niet dat

‘m’ – .docm, .xlsm – kunnen macro’s bevatten. Om nu

instructie als je een document opent. Men stond er

bestanden werden aangepast, maar het veroorzaakte

met een macro-virus te kunnen worden geïnfecteerd,

simpelweg niet bij stil dat deze programmeervrijheden

een enorme mondiale verstoring van e-mailservers.

moet je een serie handelingen verrichten die onlogisch

ook een keerzijde konden hebben; moedwillig schade

Microsoft moest zijn eigen inkomende e-mailserver

is; macro-functie aanzetten en een bestand – van een

berokkenen.

zelfs tijdelijk stopzetten.

vreemde – openen met een vreemde extensie.

Het moge duidelijk zijn dat vanaf dat moment de

Overigens is de maker van Melissa opgespoord en

die draaide in Word 97 of Word 2000. Als het document

macro-veiligheid serieus(er) werd en sterk is verbe-

veroordeeld; hij ging 20 maanden de cel in – de oor-

werd geopend, werd de macro direct – en onzichtbaar

terd. Vanaf Office 2003 konden alleen macro’s met

spronkelijke veroordeling was voor een periode van 10

voor de gebruiker – opgestart en uitgevoerd. Wat

een zogenoemde ‘veilige ondertekening’ uitgevoerd

jaar! – en kreeg daarnaast een boete van 5000 dollar.

In 1999 werd het Melissa virus verspreid; een macro

WWW.PCMWEB.NL

404 - Masterclass - Office-macro's JW.indd 57

/ NR. 07 - JULI 2016

57

06-06-16 15:02

MASTERCLASS Office-macro’s

veel meer met macro’s. Als je in het macromenu een macro selecteert en op Bewerken klikt, opent de ingebouwde Microsoft Visual Basic for Applications editor. We zien dan de code die deze editor heeft gecreëerd op basis van onze toetsaanslagen en muisactiviteiten.

Macro’s direct programmeren In het voorbeeld in Excel zijn we uitgegaan van een vast aantal vertegenwoordigers (en dus rijen). Als dat echter variabel zou zijn – soms is iemand op vakantie en is er dus een regel minder – zou je een probleem kunnen ondervinden. Immers; in onze macro kopiëren we de twee formules door de celreeks direct in de formenten aanmaken, komen daarmee in deze template

mule op te nemen. Dat zou in dit voorbeeld dan

in werking in

terecht en kunnen in willekeurige Word-documenten

fout gaan. Een voor de hand liggende oplossing is

je Word-docu-

gebruikt worden.

om de formule in te geven en deze dan omlaag te

De macro’s

ment.

We keren terug naar de tekst en selecteren een

kopiëren. Wellicht gebruik je de pijltjestoetsen hiervoor

woord of een stuk tekst en klikken in het topmenu

in combinatie met Shift en Ctrl, maar dat werkt niet

van Word op Controleren en vervolgens op Nieuwe

goed in macro’s. VBA biedt een veel betere oplossing;

opmerking. We typen in het opmerkingenveld Claire,

we geven nog steeds de twee formules in, maar geven

pak dit svp op! en beëindigen de macro door op het

vervolgens aan dat we deze willen kopiëren naar de

macro-icoontje links onderin te klikken. Om de tweede

overige actieve cellen in de kolom. De VBA-code om

macro te maken, herhalen we simpelweg deze stappen,

de actieve cellen in een kolom te selecteren ziet er als

maar nu geef je de toetsenbordcombinatie Ctrl+Shift+P

volgt uit:

code kun je in

op en als opmerking Peter, deze is voor jou!.

Sub selecteer_active_cellen_in_kolom()

een kolom de

Range (ActiveCell,ActiveCell.End(xlDown)).Select

actieve cellen

End Sub

selecteren.

Als je nu in de notulen een tekst aanwijst en aan een van de twee vertegenwoordigers een actiepunt wilt

Met VBA-

toewijzen, kun je de betreffende macro starten met het toetsenbordcommando en dit direct realiseren.

Verschillende macro’s – van simpel tot extreem complex We hebben in deze twee voorbeelden ons beperkt tot het creëren van macro’s die onze muis en andere acties simpelweg hebben vastgelegd. Vergis je niet; hiermee is al heel veel herhaling uit je dagelijkse computerwerkzaamheden af te vangen! Er kan echter nog

Het vervolgens kopiëren van de formule naar de overige regels kan dan niet fout gaan en is onafhankelijk van het aantal regels dat we aangeleverd hebben gekregen. De VBA-engine is enorm veelzijdig. Zo kun Inzicht in

je bijvoorbeeld dialoogschermen creëren waardoor de

de code die is

uitvoering van een macro wordt onderbroken en deze

gegenereerd

wacht op input van de gebruiker. We hopen met deze

krijg je met VBA:

praktische voorbeelden je enthousiasme te hebben

Visual Basic for

aangewakkerd om de mogelijkheden van Office-ma-

Applications.

cro’s en VBA-scripts te gaan verkennen en benutten.

58

/ NR. 07 - JULI 2016

404 - Masterclass - Office-macro's JW.indd 58

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:02

MINIWORKSHOP IFTTT-recepten

IFTTT-RECEPTEN VOOR VAKANTIE IFTTT, of If This Then That, is een handige dienst om je productiviteit te verhogen. In deze miniworkshop zetten we een aantal handige recepten voor de vakantie voor je op een rij.

Dropbox: https://ifttt.com/recipes/103376-save-a-co-

JOCHEM DE GOEDE

map kunt selecteren waarin de foto’s geplaatst worden.

I

py-of-new-photos-you-take-to-dropbox, en Android met Dropbox: https://ifttt.com/recipes/165513if-i-take-a-new-photo-with-my-android-phonethen-save-it-to-dropbox. Klik bij de recepten op Advanced settings voordat je op Add klikt, zodat je de Dat doe je bij het veld Dropbox folder path. Open

FTTT maakt gebruik van ‘recepten’ waarmee web-

daarna de app van IFTTT en geef deze toestemming om

diensten met elkaar verbonden kunnen worden.

je foto’s in te zien, anders werkt het recept niet.

Als je nog geen lid bent van IFTTT, kun je je heel

eenvoudig aanmelden. Hiervoor ga je naar www.ifttt.

Reismails

com en kies je voor Sign Up. Vul je e-mailadres en een

Met alle vakantiemail is het handig deze direct beschik-

wachtwoord in en klik op Create account. Je wordt

baar te hebben in je notitieboek. Met het recept op htt-

daarna direct ingelogd en krijgt een korte uitleg.

ps://ifttt.com/recipes/86460-travel-confirmations-

Geland

to-evernote-travel-email is dat mogelijk. Elke e-mail die je in Gmail labelt als ‘reizen’ wordt dan automatisch

Een handig recept is om te laten weten dat je geland

als notitie in Evernote geplaatst. Verbind hiervoor met

bent op je bestemming. Hiervoor maak je gebruik van

Gmail en Evernote door op Connect te klikken en bij

dit recept: https://ifttt.com/recipes/134835-send-an-

de betreffende diensten in te loggen. Bij Evernote kun

email-when-you-land. Je hebt wel de app ‘IF by IFTTT’

je kiezen hoe lang je wilt dat IFTTT toegang heeft. Klik

nodig, die je vindt in de app store van je telefoon of ta-

dan op Authorize en Done. Je kunt nu het label kiezen

blet. Om het recept op te zetten, is het vereist om Gmail

waarop gefilterd wordt in Gmail, evenals de titel voor

te verbinden met IFTTT, dus klik op Connect bij Gmail

de notitie in Evernote, wat er precies in de notitie moet

Channel. Zorg ervoor dat pop-ups worden toegestaan

staan, in welk notebook het verschijnt en welke labels

door je browser. Meld je aan met je Gmail-account om

de nieuwe notitie heeft. Klik op Add om het recept toe

verder te gaan en klik op Toestaan om IFTTT toegang

te voegen.

te geven tot je account. Klik ten slotte op Done. Daarna voer je in plaats van John F Kennedy Airport de naam van je luchthaven in waar je straks landt en klik je op Search. Scroll vervolgens naar onder en vul bij To address in wie je van de landing op de hoogte wilt stellen en vul een onderwerp en bericht in. Laat het veld Attachment URL zoals het is, want daarmee kunnen de ontvangers je locatie zien. Klik tot slot op Add.

Foto’s Een ander handig recept is om automatisch je vakan-

Elke mail

tiefoto’s naar je favoriete clouddienst te uploaden. Dat

met het label

is net even handiger dan de ingebouwde functionaliteit

reizen, wordt

van de cloudprovider, omdat je de foto’s direct in een

automatisch aan

bepaalde map kunt plaatsen en ze dus mooi gecatego-

Evernote toege-

riseerd hebt. Er zijn recepten beschikbaar voor iOS met

voegd. Handig.

WWW.PCMWEB.NL

510 - Miniworkshop - IFTT-recepten JW.indd 59

/ NR. 07 - JULI 2016

59

06-06-16 15:07

SOFTWARE Windows 10

DE TOEKOMST VAN WINDOWS 10 Wat gebeurt er na de grote update? Deze zomer brengt Microsoft een grote update uit voor Windows 10, de zogenoemde Anniversary Update. Deze update is onderdeel van de grotere strategie van Microsoft met Windows 10. Maar wat is die strategie eigenlijk? JOCHEM DE GOEDE

O

m erachter te komen waar Microsoft precies heen wil met Windows 10, is het belangrijk eerst te kijken wat er

precies is gebeurd tot nu toe en waar Windows 10 eigenlijk vandaan komt. Daarvoor moeten

iPad heeft een belangrijke rol gespeeld in de

we beginnen bij het begin en dat is… de iPad.

vormgeving van Windows. De originele iPad leek

Dat zal misschien onverwacht zijn, maar de

in het begin misschien op speelgoed, een ware

bedoeld voor tablets die werkte op ARM-pro-

gadget. Het had niet echt een doel en het leek

cessoren. Windows RT was ook niet geweldig.

weinig te kunnen, maar de afgelopen zes jaar is

Eén verkoopargument was dat Windows RT

dat dramatisch veranderd.

de Windows-desktop bevatte. In de Windows-

Tablets Hebben tablets echt de pc-markt kapot ge-

De iPad loste namelijk een heel groot pro-

Office RT, gebaseerd op Office 2013, op Windows RT.

desktop kon je vervolgens vooral Microsoft-

maakt? Daar lijkt het wel op. Anno 2016 wordt

bleem op: voor veel mensen is een volledige

software draaien, met als belangrijkste ap-

duidelijk dat tablets veel verder gaan dan alleen

computer veel te ingewikkeld. Een volledige

plicatie Microsoft Office. Helaas was dit alleen

maar surfen op het internet en het lezen van je

Windows-installatie als je alleen maar op inter-

om te verbergen dat Microsoft toentertijd nog

e-mail. Het is zuur dat Microsoft zelf de markt

net zit en je e-mail leest, is belachelijk. Dat is nu

geen versie van Office klaar had voor de nieuwe

van de ‘productieve tablet’ heeft gestart met

wel duidelijk en daarom is de iPad zo aangesla-

Metro-omgeving van Windows.

zijn Surface-tablets, maar nu wordt verpletterd

gen. Microsoft probeerde daarop in te spelen,

door Apple met de iPad Pro. Door een toetsen-

eerst met Windows 8. Windows 8 drong een

Microsoft een afschrijving van 900 miljoen dol-

bord en pen toe te voegen en enkele verbete-

compleet nieuwe interface op, ongeacht of je nu

lar en het ging slecht met Windows. Microsoft

ringen in de software door te voeren, wordt het

een aanraakscherm gebruikte of niet. We weten

begon in te zien dat het de tabletmarkt kwijt

ook opeens mogelijk om iets te produceren op

allemaal hoe dat is afgelopen.

was geraakt. Niet alleen de tabletmarkt, ook de

een iPad. Naast de iPads zijn er ook de Chromebooks die een steeds groter succes worden.

60

/ NR. 07 - JULI 2016

401 - Achtergrond - Windows 10-update JW.indd 60

Echter, veel belangrijker op de tabletmarkt was Windows RT, een Windows-versie puur

Windows RT faalde ook, de Surface RT kostte

smartphonemarkt, overigens. Windows Phone 7, Windows Phone 8, twee compleet nieuwe

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:00

SOFTWARE Windows 10

versies van het besturingssysteem, maar het

pc. Als mensen steeds minder vaak een nieuwe

maakte geen verschil wat betreft marktaandeel.

computer kopen, kopen ze ook geen nieuwe Win-

Microsofts interne proces

Microsoft heeft die markt verloren, simpelweg

dows, dus waarom zou Windows dan nog geld

In het interne ontwikkelingsproces van

omdat het te laat was. Steve Ballmer zag geen

kosten? Beter is het dan om Windows gratis te

Microsoft is sinds 2014 het een en ander

toekomst voor de iPhone en lachte deze bij de

maken, met continue upgrades, en dan proberen

veranderd. Microsoft heeft niet langer aparte

introductie zelfs uit. Toen Microsoft door had wat

geld te verdienen aan extraatjes die je kunt ko-

softwareontwikkelaars en -testers. De mees-

er precies gebeurde, had iedereen al in Android

pen. Daarmee is ‘Windows as a Service’ geboren.

te testers zijn ontslagen en elke software-

of iOS geïnvesteerd en was Windows Phone

Wat is ‘Software as a Service’ (SaaS) precies?

ontwikkelaar is nu zelf verantwoordelijk voor

niet goed genoeg om je te laten overstappen.

SaaS is een hippe term uit het bedrijfsleven, wat

het testen van zijn of haar code. Microsoft

Ondanks de mooie Nokia-hardware en mooie

er eigenlijk op neer komt om je als gebruiker

hoopt hiermee meer op een start-up te gaan

software is het mobiele besturingssysteem min-

nog meer te laten betalen. Simpelweg komt het

lijken en sneller nieuwe functies te kunnen

der en minder populair; het is nooit meer de val

hierop neer: de softwarefabrikant installeert

introduceren in Windows.

sinds Windows Mobile 6 te boven gekomen.

de software voor je, verzorgt onderhoud en

Terug naar de pc

beheert deze. Vaak wordt SaaS als een abonnement geleverd, met een veel hoger prijskaartje

Store eindelijk open wordt gesteld voor bureau-

De tabletmarkt is Microsoft dus kwijtgeraakt

dan traditionele software vanwege het extra

bladtoepassingen, met zelfs speciale tools om de

aan Google en Apple en hetzelfde dat geldt

werk dat door de fabrikant moet worden ver-

oude Win32-apps om te zetten naar de nieuwe

voor de smartphonemarkt, wat moet je dan als

richt. Microsoft gebruikt de term Windows as a

UWP-apps, zodat Microsoft de Windows Store

softwaregigant? Dan ga je terug naar de basis,

Service vooral om aan te geven dat Windows au-

veel sneller kan vullen. Die zogenoemde Desktop

naar daar waar je nu nog geld mee verdient. Dat

tomatisch voor je wordt updatet. Dat gebeurde

Bridge heeft Microsoft op de BUILD onthuld.

is helaas een stervende markt, namelijk die van

al langer natuurlijk, maar specifiek wordt daar-

Als voorbeeld liet Microsoft zien dat het Age of

de personal computer. Kwartaal na kwartaal

mee bedoeld dat ook de complete Windows-

Empires II zonder problemen heeft geconver-

dalen de verkopen in die markt. Niemand koopt

versie voor je wordt bijgewerkt. Als voorbeeld

teerd naar het UWP-formaat, waarmee de game

eigenlijk meer nieuwe pc’s en dus ziet Microsoft

kun je denken aan de Novemberupdate van

dus veel eenvoudiger op de tablet gedraaid kan

ook wel in dat dat op de lange termijn geen

Windows, die veel nieuwe functies introduceer-

worden. Microsoft begint zelfs gaming serieus te

lucratieve markt meer zal zijn. Met Windows 10

de en verbeteringen heeft doorgevoerd.

nemen in de Windows Store, waarbij het via de

legt Microsoft toch opnieuw de focus op de pc.

Windows Store mogelijk maakt om AAA-games te

Daarom is het startmenu weer teruggekomen,

Extra diensten

zijn de Universal Windows Platform (UWP)-apps

Microsoft hoopt dus erg sterk op het leveren van

tum Break en meer. Soms zijn er zelfs zogeheten

nu veel beter geoptimaliseerd voor het grotere

extra diensten. Denk bijvoorbeeld aan Microsoft

cross-buys, waarbij als je een game koopt voor

scherm en voor muis en toetsenbord. Echter, nog

Office, dat nu vooral wordt gepusht in abon-

Xbox One je deze gratis voor de pc erbij krijgt.

veel belangrijker, Windows 10 is voor Microsoft

nementsvorm. Dat levert natuurlijk veel meer

een nieuwe manier om geld te verdienen op de

geld op. Denk ook aan het feit dat de Windows

kopen, zoals Gears of War, Tomb Raider, Quan-

Ontwikkelaars Het begin van dit verhaal klinkt misschien heel negatief. Echter, voor de die hard pc-gebruikers onder ons is het enigszins goed nieuws. Het betekent dat Microsoft er alles aan zal doen om het pc-platform en het Windows-platform specifiek, zo interessant mogelijk te houden, om het leven ervan zo lang mogelijk te rekken. De eerste tekenen hiervan zien we bijvoorbeeld terug in een grote nieuwe functie van de aankomende update: Bash. Een native Ubuntu-bash op Windows 10, dat is behoorlijk revolutionair. Als we dat zes jaar geleden hadden voorspeld, waren we voor gek verklaard. Nu is het de harde waarheid. De Bash van Ubuntu is er maar voor één reden: om de (web)ontwikkelaars terug te krijgen naar Windows. Veel ontwikkelaars maken liever gebruik van Linux en OS X, simpelweg

Natuurlijk moest de Windows 10-upgrade gratis zijn.

WWW.PCMWEB.NL

401 - Achtergrond - Windows 10-update JW.indd 61

/ NR. 07 - JULI 2016

61

06-06-16 15:00

SOFTWARE Windows 10

Windows-releases Bij elke release van een nieuwe Windowsbuild komt het Windows-team samen en wordt beslist of er al dan niet een nieuwe versie uitgebracht kan worden. Op het moment dat het team van mening is dat een nieuwe build stabiel genoeg is, op basis van de verzamelde statistieken, drukt Gabriel Aul, vicepresident van het Windows Engineering Team, op een grote rode knop waarna de build via Windows Update verspreid wordt. Er zit een team klaar om direct eventuele problemen op te lossen, zowel met de verspreiding als met problemen ontstaan door de upgrade.

omdat de gereedschappen beschikbaar op die platforms beter zijn. Bash op Ubuntu verandert dat en brengt Windows 10 een stap dichterbij om dit platform ook zo goed te maken, met dezelfde gereedschappen als Linux. Vooral webontwikkelaars profiteren hiervan. Een andere opmerkelijke stap is dat Microsoft het product Xamarin heeft gekocht, open source

tact komen met Microsoft-producten. Specifiek

heeft gemaakt, gratis heeft toegevoegd aan

gaat het dan om Android en iOS, waar we nu al

Visual Studio en de broncode ervan openbaar

de Office-suite terugzien en een aantal andere

heeft gemaakt. Met Xamarin is het mogelijk om

Microsoft-apps, zoals Cortana, Groove en Xbox.

eenvoudig iOS- en Android-apps te schrijven in

Bash van Ubuntu op Windows is belangrijk om ontwikkelaars terug te winnen.

apps alleen naar de Windows Store linken, waar je de app vervolgens zelf kunt installeren. Nu

de programmeertaal C#. Microsoft hoopt dat

Anniversary Update

daarmee de drempel omlaag gaat om ook apps

De volgende grote update, de Anniversary

die gepromoot worden op het menu Start. Hoe-

voor Microsoft-platformen te schrijven. Als je

Update, komt bijna uit. Deze nieuwe versie is ont-

veel er vooraf worden geĂŻnstalleerd en hoeveel

eenmaal de basis van je app hebt geschreven

huld op de BUILD-conferentie van Microsoft, met

gelinkt worden, is nog onduidelijk, maar dat het

in C# en al Android of iOS ondersteunt, dan

toen vooral functies bedoeld voor ontwikkelaars.

om advertentieruimte gaat, is wel duidelijk.

is ondersteuning voor het Windows-platform

Er zijn her en der wat verbeteringen aan het

namelijk zo toegevoegd.

besturingssysteem aangebracht, zoals in Cortana,

zal Microsoft zelf minder apps in het menu Start

verhoogt Microsoft dus dat aantal naar tien apps

Om ruimte te maken voor die gepromote apps,

de taakbalk en in het menu Start. Een van de tot

weergeven. Microsoft zal zelf bepalen welke apps

gen nog meer ontwikkelaars tot het platform

nog toe grote functies voor eindgebruikers is

vanuit de Windows Store in het menu zullen ver-

aan te trekken, want die ontwikkelaars zijn

Windows Ink. Met Ink wordt gebruik van een pen

schijnen. Het bedrijf zegt de wijziging door te voe-

een waardevolle groep. Als zij Windows hun

een stuk nuttiger, iets wat al langer nodig is. Mi-

ren om gebruikers meer bekend te maken met

hoofdplatform maken, dan ontwikkelen ze mis-

crosoft pusht de pen namelijk al sinds de Surface

de Windows Store en hoopt zo ook meer grote

schien op den duur toch nog ook wel eens een

Pro 3, die alweer twee jaar geleden is uitgebracht.

app-ontwikkelaars aan te trekken. Als zij een pro-

app voor Windows. En elke app voor Windows

Een andere nieuwe functie van de Anniversary

minente plek kunnen krijgen in het menu Start,

is natuurlijk mooi meegenomen. Hoe Micro-

Update is dat Microsoft Edge eindelijk ondersteu-

garandeert dat natuurlijk enorm veel downloads

soft in de toekomst ontwikkelaars blijft lokken,

ning krijgt voor extensies. Deze functie had al veel

en hoog gebruik. Het is natuurlijk slecht dat Mi-

daar kunnen we alleen maar naar gissen. Het

eerder moeten verschijnen. Het is onduidelijk

crosoft het menu Start verkoopt aan de hoogste

is sowieso duidelijk dat Microsoft zijn tools ook

waarom extensies zo lang uitgesteld zijn.

bieder, maar als je als Windows-fan graag meer

Microsoft zal er in de toekomst voor zor-

naar andere platformen brengt. Een voorbeeld

Helaas zijn er ook minder positieve verande-

apps wilt zien op het platform, waaronder voor tablets, dan is dit absoluut een goede manier.

daarvan is SQL Server dat op Linux komt en

ringen aan de Anniversary Update. Het menu

ook belangrijk is ASP.NET dat voor Linux en OS

Start gaat meer apps promoten vanuit de Win-

X uit is gekomen. Het sterven van de pc-markt

dows Store. Dat gebeurt in het rechtergebied van

Tot slot

heeft overigens ook andere gevolgen, namelijk

het menu, waar alle tegels staan. In de huidige

Windows 10 is een heel jaar lang gratis geweest.

dat Microsoft zijn horizon aan het verbreden is

Windows-versie zijn er vijf zogeheten gepromote

Zoals gezegd wil Microsoft aan de ene kant de

en dus ook op de andere platformen een rol wil

apps, waarvan twee apps gedownload en geĂŻn-

Windows Store tot een succes maken, door het

spelen, zodat ook daar meer gebruikers in con-

stalleerd worden zonder toestemming en drie

veel eenvoudiger te maken oude Windows-

62

/ NR. 07 - JULI 2016

401 - Achtergrond - Windows 10-update JW.indd 62

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:01

SOFTWARE Windows 10

Extensie installeren in Microsoft Edge Als je een extensie wilt installeren voor Microsoft Edge, zorg er dan als eerste voor dat je op de nieuwste Windows Insider-build zit. Hoe je Windows Insider wordt, lees je in onze miniworkshop op PCMweb. Vervolgens ga je naar https://developer.microsoft.com/nl-nl/ microsoft-edge/extensions/ en download je een extensie voor Microsoft Edge. Klik op Open in Store waarna de Windows Store opent en klik op Gratis om de extensie in Edge te installeren. Op dit moment is er geen aparte sectie in de Windows Store om Microsoft-extensies te bekijken en zijn er alleen extensies beschikbaar van onder meer AdBlock, Pocket, OneNote, Pinterest en een aantal van Microsoft.

toepassingen eraan toe te voegen. Verder pusht

is geen vast schema voor. Vóór Windows 10

zogenaamde Windows Insiders. Deze Insiders

Microsoft met Windows 10 OneDrive, Skype en

kreeg je alleen nieuwe functies bij aanschaf van

geven feedback op nieuwe functies, op het

Office. Dat zijn de extra diensten die geld in het

een nieuw apparaat. Natuurlijk, je kon Windows

uiterlijk van Windows en op hoe het besturings-

laatje moeten brengen op de langere termijn. In

upgraden, maar het aantal mensen dat dat

systeem werkt. Ze zijn heel erg belangrijk voor

de toekomst zullen daar alleen maar meer dien-

daadwerkelijk deed, was ongelooflijk laag. Een

Microsoft en zijn bedoeld om niet dezelfde fou-

sten bij komen. Het is ook niet ondenkbaar dat

nieuwe Windows-versie met een nieuwe pc is

ten te maken als in ‘die vorige Windows-versie’ .

zelfs bepaalde functies van Windows ooit tegen

dus verleden tijd. Het houdt ook in dat Microsoft

Bovendien heeft Microsoft geen plan B. Er staat

betaling beschikbaar gemaakt worden en dat al-

sneller nieuwe functies kan afleveren aan zijn

nergens een back-up-Windows-versie klaar voor

leen nog het basisbesturingssysteem gratis blijft.

gebruikers, iets wat Windows zeer interessant

als alles fout gaat.

De toekomst lijkt dus duidelijk. Microsoft

zal maken de komende paar jaar. Microsoft zal echter voorzichtig omgaan met

heeft met Windows 10 voor het eerst Windows als een service afgeleverd met regelmatig

het introduceren van nieuwe functies of het

nieuwe functies. Dat houdt in dat Windows

omgooien van het besturingssysteem. Om ooit

Na 29 juli Windows 10 betaald of niet?

continu geüpdatet wordt en dat je daarmee dus

nog eenzelfde debacle als Windows 8 te voor-

Een interessant vraagstuk is of Microsoft na 29

altijd de nieuwste Windows-versie krijgt. Daar

komen, kan nu iedereen Windows testen, de

juli nu echt voor Windows 10 geld gaat vragen of niet. Aan de ene kant zou je denken van niet, omdat Microsoft er zoveel baat bij heeft om zo veel mogelijk gebruikers te upgraden naar Windows 10. Om het dan al na een jaar betaald te maken, als er pas 300 miljoen apparaten over zijn op Windows 10, lijkt voorbarig. Microsoft zelf heeft als doel 1 miljard apparaten in twee à drie jaar over te krijgen op Windows 10. Aan de andere kant zou het zo kunnen zijn dat iedereen die na een jaar Windows 10 überhaupt wil hebben het nu heeft en zou Microsoft zich nu dus beter kunnen richten op andere manieren om gebruikers over te laten stappen, bijvoorbeeld door een campagne te starten gericht op nieuwe hardware in combinatie met Windows 10. Wij houden het echter niet voor ondenkbaar dat Microsoft toch nog op 29 juli de gratis upgrade met een maand verlengt, als extraatje voor de nieuwe update die waarschijnlijk rond

Het aantal gepromote apps in het menu Start gaat omhoog.

WWW.PCMWEB.NL

401 - Achtergrond - Windows 10-update JW.indd 63

die tijd (op die dag?) uit zal komen.

/ NR. 07 - JULI 2016

63

07/06/16 08:58

LINUX NIEUWS In samenwerking met Linux Magazine www.linuxmagazine.nl

Deze maand in PCM weer een aantal leuke en handige tips voor Linux in samenwerking met ons zustertijdschrift Linux Magazine. KO E N V E R V LO E S E M

Dit font moeten we nu installeren. Vraag eerst met xset q de locatie van je systeemfonts op. Onder Font Path: krijg je de beschikbare paden, bijvoorbeeld /usr/share/fonts/X11/misc,/usr/share/fonts/X11/Type1,built-ins. Plaats het gedownloade font daarna in de juiste directory, bijvoorbeeld: sudo mv PowerlineSymbols.otf /usr/share/fonts/X11/misc

STATUSREGELS EN PROMPTS MET POWERLINE

Werk daarna de font cache voor die directory bij met: sudo fc-cache -vf /usr/share/fonts/X11/misc Sluit je terminal emulator en start het programma opnieuw op. Als je nog altijd niet de juiste symbolen ziet, herstart dan je X-server. Lukt het nog niet, download dan het fontconfigbestand:

Als je vaak de terminal gebruikt, dan zie je graag zoveel mogelijk statusin-

wget https://github.com/powerline/powerline/raw/develop/

formatie in je terminalvenster, zodat je die niet ergens anders moet gaan

font/10-powerline-symbols.conf

opzoeken. Je kunt natuurlijk zelf een aangepaste prompt in elkaar gaan

Plaats het bestand daarna in de juiste fontconfigdirectory. Sinds font-

steken voor Bash of Zsh, statusregels voor tmux en vim, enzovoort, maar

config 2.10.1 is dat ~/.config/fontconfig/conf.d/:

dat vereist heel wat tijd. Het programma Powerline neemt dit allemaal voor

mv 10-powerline-symbols.conf ~/.config/fontconfig/conf.d/

je uit handen. De ontwikkelaars raden aan om het pakket met de Python

Maak de directory eerst aan als deze nog niet bestaat. Sluit daarna je

package manager Pip te installeren, omdat je zo doorgaans een recentere

terminal emulator en start het programma opnieuw op om de symbolen

release krijgt dan in de repository van je distributie. Dat gaat als volgt:

in je prompt te zien. De prompt van Powerline heeft een breadcrumb, die

sudo pip install powerline-status

het pad naar je huidige directory inkort, als het te lang is. Als je jobs in de

Kijk eerst in welke directory Pip zijn pakketten installeert: pip show powerline-status Na Location: krijg je de locatie te zien, bijvoorbeeld /usr/local/lib/py-

achtergrond hebt draaien, krijg je het aantal in het oranje te zien. En log je via SSH in op een systeem, waarop ook Powerline staat, dan toont je prompt de hostnaam. Powerline biedt ook een statusregel aan voor tmux .

thon2.7/dist-packages op een systeem met Python 2.7. Als je nu in Bash

Voeg daarvoor de volgende regels toe aan je ~/.tmux.conf:

wilt gebruikmaken van Powerline, voeg dan de volgende regels toe aan je

run-shell “powerline-daemon -q”

~/.bashrc, waarbij je uiteraard de juiste locatie van Powerline invult:

source “/usr/local/lib/python2.7/

if [ -f `which powerline-daemon` ]; then

dist-packages/powerline/bindings/tmux/powerline.conf”

powerline-daemon -q

Verwijder uiteraard alle bestaande configuratieregels voor de statusregel.

POWERLINE_BASH_CONTINUATION=1

Nadat je tmux hebt opgestart of de configuratie opnieuw ingeladen, krijg je

POWERLINE_BASH_SELECT=1

onderaan je tmux-sessie een mooie statusregel, die onder andere je host-

. /usr/local/lib/python2.7/dist-packages/powerline/

naam, datum, tijd en uptime toont. Ook voor de editor Vim heeft Powerline

bash/powerline.sh

een statusregel. Controleer eerst of je Vim-installatie Python ondersteunt:

fi

vim --version|grep +python

Als je nu een nieuwe Bash-shell opstart, krijg je een handige en tegelijk

Als je +python te zien krijgt, plaats je de volgende regels in je ~/.vimrc:

stijlvolle prompt te zien, die standaard je loginnaam en huidige directory

python from powerline.vim import setup as powerline_setup

toont. Waarschijnlijk ziet de prompt er wat verminkt uit, omdat Powerline

python powerline_setup()

gebruikmaakt van speciale fonts. Download daarom eerst de nieuwste

python del powerline_setup

versie van het Symbol-font:

set laststatus=2

wget ttps://github.com/powerline/powerline/raw/develop/

set t_Co=256

font/PowerlineSymbols.otf

Daarna krijg je in Vim een heel wat mooiere statusregel. Overigens is tot in detail aan te passen welke informatie Powerline toont. Raadpleeg daarvoor de online documentatie. http://powerline.readthedocs.org/en/latest/

64

110 - Linux-nieuws_MG.indd 64

/ NR. 07 - JULI 2016

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:53

LINUX NIEUWS

Open source Evernote-client NixNote2 Wie Evernote gebruikt, zal al

derne Qt5-toolkit. Onlangs kwam

Another User andere accounts toe.

van het venster in beslag neemt,

gemerkt hebben dat er geen

bètaversie 7 van NixNote2 uit.

Overschakelen tussen die accounts

bevat bovenaan een lijst van je

gaat eenvoudig door het account

notities en onderaan een voorver-

officiële Linux client is. Je kunt

Download op de Sourcefor-

wel gebruikmaken van de

gepagina van het project het

te kiezen in het menu File. In File >

toning van de geselecteerde notitie.

webinterface, maar wat als je

juiste bestand en installeer het.

User Account Maintenance stel je

NixNote2 maakt het ook eenvoudig

voorkeur naar een desktop client

De eerste keer dat je NixNote2

in wat de standaardaccount is en

om notities te e-mailen. Selecteer

uitgaat? Gelukkig bestaan er heel

opstart, ga je in het menu “Tools”

schakel je accounts uit.

daarvoor je notitie en klik bovenaan

wat open source clients voor

naar “Synchronize” en log je in

de populaire clouddienst voor

op je Evernote-account. Als dat is

wat op die van een e-mailclient.

je eerst wel in Edit > Preferences in

notities. Één daarvan is NixNote2

gebeurd, downloadt NixNote2 al

Links krijg je een paneel te zien met

het tabblad Email de juiste instel-

(voorheen NeverNote). Terwijl de

je notities en worden ze onmid-

snelkoppelingen, je notitieboekjes,

lingen voor de smtp-server van je

eerste versie van NixNote nog op

dellijk in je lijst getoond. Beheer

tags, opgeslagen zoekopdrachten,

internetprovider ingeven.

Java gebaseerd was, is NixNote2

je meerdere Evernote-accounts?

attributen en je prullenbak. Het

Meer info:

volledig herschreven in de mo-

Voeg dan in het menu File > Add

rechterpaneel, dat het grootste deel

http://nevernote.sourceforge.net

De interface van NixNote2 lijkt

op de knop Email. Daarvoor moet

ZOEK DE VERSCHILLEN Als onderdeel van hun initiatief om Debian op basis van reproduceer-

Daarna voer je diffoscope uit met twee versies van een extensie als

bare builds te maken, hebben de ontwikkelaars van de populaire Linux-

parameters, bijvoorbeeld:

distributie de tool diffoscope gemaakt. Hiermee bekijk je eenvoudig

diffoscope --html ghostery5.4.9-5.4.10.html ghostery-

de verschillen tussen bestanden. Maar diffoscope doet veel meer dan

5.4.9-sm+fx+an.xpi

diff, dat louter twee tekstbestanden vergelijkt. Het programma is ook

ghostery-5.4.10-sm+an+fx.xpi

in staat om archieven, zoals bzip2-, zip- en tar-bestanden te vergelij-

Het resultaat komt nu in het html-bestand, dat je als eerste parameter

ken. Het vergelijkt dan de overeenkomstige bestanden in het archief

hebt opgegeven. Open het bestand in Firefox om de verschillen te zien.

met elkaar. Dat is handig, omdat veel bestanden eigenlijk vermomde

Vooral bij extensies die gebruik maken van lijsten met url’s (zoals Ghos-

archieven zijn.

tery of Adblock Plus) is diffoscope interessant. Je krijgt zo namelijk te zien

Zo zijn Firefox-extensies, bestanden met de extensie xpi, eigenlijk zip-

welke url’s zijn toegevoegd of verwijderd. Overigens maakt diffoscope

bestanden. Als je nu wilt nagaan wat er exact is toegevoegd in een nieuwe

gebruik van externe tools voor zijn vergelijking van bestanden, dus voor

versie van een extensie, dan is diffoscope daarvoor een ideaal hulpmiddel.

sommige bestanden zul je extra tools moeten installeren. Het rapport

Installeer diffoscope met de Python package manager Pip:

meldt als dat het geval is. Vergelijk je bijvoorbeeld twee png-bestanden

sudo pip install diffoscope

van een identieke afbeelding, maar met een ander compressieniveau, dan krijg je de melding: ‘sng’ not available in path. Falling back to binary comparison. Installeer je daarna het pakket sng, dan krijg je als melding bij de twee identieke afbeeldingen met een ander compressieniveau: No differences found inside, yet data differs Met diffoscope --list-tools krijg je te zien welke externe tools diffoscope verwacht. Wil je diffoscope niet installeren? Probeer de tool dan online uit op http://try. diffoscope.org. Let dan wel op dat je geen privé-informatie naar de website uploadt. Meer info: http://diffoscope.org/

WWW.PCMWEB.NL

110 - Linux-nieuws_MG.indd 65

/ NR. 07 - JULI 2016

65

06-06-16 14:53

THE BAT TLE Processors

SKYLAKE VS BROADWELL-E Het modelnummer suggereert misschien een gelijkenis, maar onder de motorkap verschillen de Intel 6700k- en 6800k-processors aanzienlijk. In deze Battle vergelijken we de quadcore Skylake met de hexacore Broadwell-E. Welke processor is geschikt voor welke toepassing? FA R Z I N PA R H A M

Core i7 6700ka

gen van de Skylake-generatie. Hoewel hij

i7 6700k is 379 euro. Niet het duurste model,

vier cores heeft, is de 6700k voor browsen,

maar het is wel een forse prijs .

De Core i7 6700k behoort tot de Skylake-

kantoorwerk en gaming de snelste processor

generatie van processors, die Intel in augus-

die je op dit moment kan krijgen. Dit komt

tus van 2015 uitbracht. Skylake was enigszins

doordat er bij deze activiteiten toch niet meer

verbeterd qua processorkracht: enkele

dan vier cores worden benut. Pas wanneer

procentpunten. Niet adembenemend, maar

bij applicaties die goed geoptimaliseerd zijn

neratie uit, waarvan de Core i7 6800k de laagst

wel mooi meegenomen. De voornaamste

voor multithreading (waarbij er meerdere

gepositioneerde is. Hij verschilt op behoorlijk

verbeteringen kunnen in het platform zelf

cores gebruikt worden), zoals encoding,

wat vlakken van de i7 6700k. Als high-end pro-

gevonden worden. De onderliggende Series

videobewerking en sommige andere (semi-)

cessor heeft hij zes cores en 15MB L3-cache,

100-chipsets hadden bijvoorbeeld veel meer

professionele activiteiten, wordt het wellicht

vergeleken met vier cores en 8 MB L3-cache

bandbreedte dan die van de vorige genera-

interessant om te kijken naar processors met

voor de 6700k. Daarnaast ondersteunt het

tie en zelfs die van het high-end E-platform.

meer cores. De gemiddelde prijs van de Core

platform quad-channel geheugen, waardoor

Core i7 6800k

Eind mei kwam de Broadwell-E processorge-

Door deze extra bandbreedte kunnen moederbordfabrikanten veel leuke extra functionaliteit implementeren, zoals M.2-sloten

i7 6700k

i7 6800k

Cinebench 15 single-core

173

157

reeks moederborden. De singlethreaded

Cinebench 15 multi-core

879

1142

performance (prestaties wanneer er slechts

Adobe Premiere CC 2015

237 sec.

156 sec.

7Zip Encoding

23 MB/sec

28,8 MB/sec

dit moment, doordat hij hoger geklokt is en

Google Chrome 44 - Mozilla Kraken 1.1

751 ms

937 ms

is uitgerust met de architectuurverbeterin-

GTA V - 1920x1080 - Medium (GTX 960)

119 fps

112 fps

voor supersnelle pci-express-ssd’s. Skylake was dan ook de eerste generatie waarbij dit soort extraatjes de norm werden bij een

één core gebruikt wordt) van de 6700k is het beste van alle courante processors op

66

/ NR. 07 - JULI 2016

300 - The Battle - Processors_MG.indd 66

Specificaties

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:53

THE BAT TLE Processors

de geheugensnelheid effectief twee keer ho-

singen die goede ondersteuning bieden voor

voorganger (de 5820k) liggen. Dit betekent

ger is dan bij Skylake.

multithreading, maar dit zijn voornamelijk

dat je 55 euro extra zou betalen ten opzichte

Tot dusver de voordelen van de 6800k. De

voor professionelen. Vaak profiteren deze

van een 6700k. Dit is echter niet alles, want

keerzijde is uiteraard dat hij iets lager geklokt

programma’s ook van de extra cache die de

voor het high-end platform heb je ook een

is dan de 6700k en dat hij niet profiteert van

6800k aan boord heeft. Dit geldt overigens

ander (duurder) moederbord nodig. Voor de

de verbeterde prestaties van de Skylake-

lang niet voor alle professionele applicaties:

6700k koop je voor gemiddeld 160 euro een

generatie. Tenzij alle zes cores volledig benut

het designprogramma AutoCAD is berucht om

prima moederbord, maar een moederbord dat

worden, kan deze processor daarom een stuk

het feit dat het slechts één core ondersteunt,

compatibel is met de 6800k kost al gauw 235

langzamer blijken dan de 6700k. Helaas is

en ook veel bewerkingen in Adobe Photoshop

euro. In totaal ben je dus 130 euro kwijt voor

er echter heel wat software die niet in staat

zijn singlethreaded.

de twee extra cores. Op een totale investering

is om zes cores te gebruiken, zoals eerder

Intel heeft nog niet vrijgegeven hoe duur de

van honderden euro’s is dit niet veel, maar of

aangegeven. Dan heb je liever vier snellere

6800k moet worden, maar waarschijnlijk zal

dit een zinnige investering is, hangt van het

cores dan zes langzamere. Er zijn ook toepas-

de prijs in de buurt van de 435 euro van zijn

gebruiksdoel af.

Wat de beste processor is hangt heel erg af van

van de 6800k wegen in zulke gevallen niet op

zijn voor multithreading kunnen hier goed ge-

het gebruiksdoel. Voor de meeste gebruikers is

tegen het feit dat ze individueel langzamer zijn.

bruik van maken. Daarbij komt dat een handige

een 6700k al snel genoeg en zou zelfs een lang-

Ben je echter vaak bezig met videobewerking,

gebruiker ook door BIOS-aanpassingen goede

zamere processor voldoen. Dan hebben we het

encoding en andere workstation-activiteiten,

singlethreaded performance uit de 6800k kan

over mensen die voornamelijk aan kantoorwerk

dan kan een 6800k de moeite waard zijn. Voor

halen. Uit de doos is hij daar echter zoals aan-

en gaming doen, en af en toe bijvoorbeeld een

een relatief beperkte meerprijs krijg je twee

gegeven een stuk minder goed in, en daar is

foto of video bewerken. De twee extra cores

extra cores. Programma’s die geoptimaliseerd

het oordeel ook op gebaseerd.

Conclusie

WWW.PCMWEB.NL

300 - The Battle - Processors_MG.indd 67

/ NR. 07 - JULI 2016

67

06-06-16 14:53

ZO WORDT JOUW WINDOWS 10 OPTIMAAL SNELLER, SCHONER EN STABIELER!

NU ,95

€9

NU TE KOOP IN DE WINKEL! OF BESTEL 'M OP

RESHIFTSTORE.NL/WINDOWS10 Windows 10 update ad 230x300.indd 24

10-5-2016 10:22:52

MINIWORKSHOP Smartphone-checklist

VERKOOP JE SMARTPHONE VEILIG Bij het verkopen van je smartphone of tablet wil je er natuurlijk voor zorgen dat niemand je gegevens of persoonlijke data in handen krijgt. Het eerste waar je op moet letten bij het verkopen, is om een back-up klaar te hebben staan voor je nieuwe smartphone.

Als je over-

maken, sluit je de smartphone aan op een pc of Mac en gebruik je iTunes om een back-up te maken door te kiezen voor de optie Maak reservekopie. Verwijder nu de simkaart. Daarna is het nodig de eventuele sd-kaart uit het apparaat te verwijderen. Als je deze liever mee wilt verkopen, laat je deze in de telefoon. De veiligste manier om je interne opslag en sdkaart te legen, is door je smartphone te versleutelen. Als je deze daarna leegt, is alle data op de smartphone

JOCHEM DE GOEDE

T

den met het stopcontact. Als je offline back-ups wilt

onbruikbaar en onleesbaar. Als je op iOS een pincode p Android maak je een back-up door naar de

hebt ingesteld, is je smartphone al versleuteld. Op An-

app Instellingen te gaan en vervolgens naar

droid kun je je telefoon als volgt versleutelen: ga naar

de optie Back-up en herstel. Als je liever niet

de app Instellingen, Beveiliging en ga vervolgens

hebt dat een back-up in de cloud terechtkomt, gebruik

naar Encryptie en tik op Telefoon versleutelen. Zorg

je de back-upsoftware van de smartphonefabrikant. De

dat de accu voldoende is opgeladen, stel een pincode

meeste fabrikanten hebben speciale tools waarbij je de

in en herstart de telefoon om deze te versleutelen.

stapt naar An-

back-up op je pc kunt opslaan. Voor iOS ga je naar In-

Zodra de encryptie voltooid is, kun je de telefoon

droid, zorg dan

stellingen en vervolgens naar iCloud en daarna naar

legen. Daarvoor ga je naar Back-up maken en reset-

dat iMessage is

Reservekopie. Je kunt hier een back-up maken naar

ten in Android en tik je op Fabrieksinstellingen

uitgeschakeld.

de Apple-cloud. Zorg wel dat de telefoon is verbon-

herstellen. Op iPhone zorg je dat eerst Zoek iPhone is uitgeschakeld. Anders kan de volgende eigenaar de telefoon niet meer gebruiken. Ga hiervoor naar Instellingen, iCloud, Zoek mijn iPhone en zet de schakelaar om. Heb je de iPhone al verkocht en ben je vergeten dit uit te zetten? Dan kun je het alsnog uitschakelen via iCloud.com, Zoek iPhone. Klik bovenaan op Alle apparaten weer te geven, kies de betreffende telefoon en klik op Verwijder uit account. Als je wisselt naar Android, doe dan jezelf een plezier en schakel iMessage uit, zodat vrienden en familie je niet blijven sms’en via iMessage. Ga hiervoor naar Instellingen, Berichten en zet de schakelaar bij iMessage om. Doe hetzelfde bij FaceTime. Heb je je iPhone al verkocht? Dan verwijder je jezelf van iMessage via https://selfsolve.apple.com/deregister-imessage. Vervolgens leeg je de telefoon door in Instellingen te gaan naar Algemeen, Stel opnieuw in. Kies voor de optie Wis alle inhoud en instellingen en bevestig deze.

68

/ NR. 07 - JULI 2016

508 - Miniworkshop - Smartphone-checklist.indd 68

WWW.PCMWEB.NL

7-6-2016 16:34:27

REVIEW

Trend Micro Maximum Security 10

AANTREKKELIJKE PRIJS-KWALITEITVERHOUDING Trend Micro Maximum Security 10 Het uitgebreidste beveiligingspakket van Trend Micro is behoorlijk voordelig, want voor zo’n 52 euro beveilig je vijf apparaten. We zijn benieuwd in hoeverre Maximum Security 10 de concurrentie aankan met duurdere producten van bekende namen als Symantec (Norton) en McAfee. Is deze virusscanner veilig genoeg of kun je beter een paar tientjes meer betalen? MAIKEL DIJKHUIZEN

H

Trend Micro Maximum Security 10 www.trendmicro.nl Prijs: € 51,97 (5 licenties)

oewel Trend Micro ruim

het wel voor wat vertraging. Een

functie mee. Hoewel de bescher-

25 jaar actief is in het ont-

grote scanknop vormt het middel-

ming prima in elkaar steekt, is deze

wikkelen van beveiligings-

Score

punt van het startvenster waarmee

virusscanner tijdens scantaken

software, behoren de producten

je binnen luttele seconden een

wel een veelvraat. Het programma

nog altijd tot de onderste laag van

snelle scan uitvoert. Via een klein

slokt dan namelijk continu zo’n 200

• Aantrekkelijke prijs

het prijssegment. Een relevante

pijltje aan de zijkant is er ook een

MB van het werkgeheugen op, met

• Uitstekende bescherming

vraag hierbij is of het prijsverschil

volledige systeemscan mogelijk.

uitschieters tot zelfs 1 GB. Voor een

• Veelzijdig pakket

invloed heeft op de kwaliteit van

Aan de bovenzijde bevinden zich

hedendaagse virusscanner is dat

de beveiliging. Het onafhankelijke

tabbladen met overige veelgebruik-

eigenlijk onacceptabel, al hebben

testorgaan AV-TEST vindt in ieder

te functies. Kortom, een keurige

moderne pc’s vaak wel genoeg

• Korte animaties

geval van niet, want op het gebied

indeling waarop we weinig kunnen

capaciteit om deze hoge belasting

• Herstart bij updates

van malwarebescherming krijgt

aanmerken. Wel is het vervelend

te verwerken. Maximum Security

• Systeembelasting

Maximum Security al jarenlang de

dat Trend Micro je al snel lastigvalt

biedt zijn klanten verder nog de

maximale score. Een mooie binnen-

met programma-updates. Hiervoor

nodige extra’s. Vanuit het startven-

komer, maar weet deze virusscan-

is er een hertstart van het systeem

ster heb je toegang tot onder meer

bare partner. Dit pakket houdt

ner voor Windows, OS X, Android en

vereist.

een privacyscanner voor sociale

moeiteloos bedreigingen buiten de

netwerken, antidiefstalfunctie,

deur en biedt allerlei aanvullende

iOS ook in de praktijk te overtuigen?

Eerste indruk

Uitgebreide bescherming

Pluspunten

Minpunten

bestandsvernietiger, beveiligde

functies die de moeite waard zijn.

De beveiliging voor pc’s is in

gegevenskluis en ouderlijk toezicht-

Op dit gebied kan deze aanbieder

versie 10 uitgebreid. Er is nu extra

module.

gemakkelijk de concurrentie aan met de bekende machthebbers.

Het startvenster van Maximum Se-

bescherming tegen ransomware

curity ziet er overzichtelijk uit, waar-

toegevoegd. Daarnaast scan je

Conclusie

door je niet snel verdwaalt. Zodra

eventueel online bestanden die bij

Wie kosten wil besparen en de rela-

in de nabije toekomst de systeem-

je een functie opent, verschijnt er

Microsoft OneDrive zijn onderge-

tief hoge systeembelasting van deze

belasting terug te dringen, zodat

een korte animatie in beeld. Mooi

bracht. Trend Micro levert verder

software voor lief neemt, heeft aan

Maximum Security kan uitgroeien

om te zien, maar tegelijkertijd zorgt

een firewall, linkscanner en spam-

Maximum Security 10 een betrouw-

tot een prijsvriendelijke topper.

70

/ NR. 07 - JULI 2016

403 - Review - Trend Micro Maximum Security 10 JW.indd 70

Hopelijk lukt het Trend Micro om

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:01

REVIEW

AOC Q2775PQU

QHD-MONITOR MET 100% SRGB-KLEUREN AOC Q2775PQU AOC’s 75-serie monitoren bevat breedbeeldschermen van 18,5 tot 27 inch (47 tot 68,6 cm) die opvallen door hun energiezuinigheid. PCM test het topmodel uit de nieuwe monitorserie, de Q2775PQU, die groot genoeg is om vier applicatievensters met elk een resolutie van 720p naast elkaar weer te geven. J OZ E F S C H I L D E R M A N S

A

AOC 75 Series Q2775PQU 27-inch sRGB Monitor www.aoc.com Gemiddelde prijs: € 522,-

OC’s 75-serie bevat der-

nog altijd een weliswaar minimale

Met de meegeleverde iScreen+-

tien modellen: zes met

0,3 Watt. In de standby-stand stijgt

software creëer en organiseer je

ips-paneel en zeven met

Score

het verbruik tot nauwelijks 0,5

eenvoudig meerdere desktops. Die

tn-paneel. Ter herinnering: ips of

Watt. In werking hangt het verbruik

software is vooral interessant als

in-plane switching lcd is dankzij zijn

af van het model, maar bedraagt

je nog met een oudere Windows-

brede kijkhoek en natuurgetrouwe

gemiddeld volgens AOC 25 Watt.

versie werkt, want Windows 10

• Laag energieverbruik

kleurweergave interessanter voor

Wij maten bij het door ons geteste

heeft die mogelijkheden natuurlijk

• USB 3.0-hub en MHL-support

kantoor- en multimediagebruik,

ips-ahva (advanced hyper-viewing

gewoon zelf aan boord.

• Ergonomisch verstelbare voet

terwijl de goedkopere en meer op

angle)-topmodel, de 27-inch (68,6

de consumentenmarkt gerichte

cm) Q2775PQU, wel een piekver-

Beeldkwaliteit

tn of twisted nematic lcd-panelen

bruik van 40 Watt. Dat topmodel

De beeldkwaliteit is uitstekend: sta-

all-rounders zijn met uitstekende

geeft 1,07 miljard kleuren weer,

biel beeld, natuurgetrouwe kleuren

reactietijd, wat vooral voor gaming

ofwel 100% van het sRGB –kleu-

(mits juiste afstelling), goede reac-

belangrijk is. Bij deze lcd-monitor-

renspectrum, en is dus uitermate

tiesnelheid voor een ips-scherm (4

serie met 16:9 breedbeeldverhou-

geschikt voor professionele beeld-

ms van grijs naar grijs) en geen en-

ding besteedt AOC extra aandacht

verwerking. De qhd-resolutie van

kele dode pixel of andere afwijking.

Conclusie

aan het energieverbruik, dat zo

2560 x 1440 pixels vertaalt zich in

De DisplayMate for Windows Video

De AOC 75 Series Q2775PQU is een

laag mogelijk is gehouden. Ook

combinatie met de schermdiago-

Obstacle Course benchmark legt

uitstekende monitor met een laag

hebben deze monitoren aan de

naal van 27 inch in een pixeldicht-

deze monitor perfect af. In onze

energieverbruik en goede grafische

achterkant naast de stroomaanslui-

heid van 108,79 ppi, waardoor je

volledige testprocedure die verder

en ergonomische eigenschappen.

ting een tuimelschakelaar waarmee

op een normale kijkafstand van een

ook rekening houdt met bruikbaar

Logisch, maar natuurlijk jammer dat

je ‘m volledig kunt uitschakelen, de

(ruime) armlengte geen individuele

beeld, uitrusting, extra functies en

er een stevig prijskaartje aanhangt,

zogeheten ‘Zero Power Switch’. Dat

pixels meer kunt onderscheiden.

ergonomie scoort de AOC Q2775P-

al vonden we op internet als laagste

is bijvoorbeeld interessant als je op

De in vele standen instelbare voet

QU een puike 91/100. De brede

prijs € 450,-, wat al iets beter te

vakantie gaat. Anders verbruiken

vergemakkelijkt een ergonomische

kijkhoek van 178 graden horizon-

verteren valt dan de officiële prijs

ze elektronisch uitgeschakeld toch

positionering van het scherm.

taal en verticaal zorgt voor een in

van € 575,-.

WWW.PCMWEB.NL

306 - Review - AOC Q2775PQU_MG.indd 71

Pluspunten

Minpunten • Stevige prijs

alle kijkrichtingen scherp beeld.

/ NR. 07 - JULI 2016

71

06-06-16 14:57

REVIEW

Canary All-in-One Security Camera

DESIGNER BEVEILIGINGSSYSTEEM Canary All-in-One Security Camera Canary is een alles-in-één beveiligingsapparaat voor thuisgebruik in de vorm van een compacte cilinder met ingebouwde full-hd ip-camera, microfoon, bewegingsdetector, nachtzicht, 90 decibel alarm en een sensor die temperatuur, luchtvochtigheid en luchtkwaliteit meet. Je bedient alles met behulp van een mobiele app. De bewakingsbeelden worden opgeslagen in de cloud. J OZ E F S C H I L D E R M A N S

C

anary is een cilinder van

gebeurt standaard automatisch

de luchtkwaliteit 'abnormaal' wordt.

Canary All-in-One Security Camera

15,2 x 8 x 7 cm, verkrijgbaar

wanneer de app (via gps, gsm en/

Consumenten met bijvoorbeeld een

http://canary.is

in wit, zwart of zilver en een

of wifi) detecteert dat jij of één van

wijnkelder of een serre zullen deze

Prijs: €219 met 12 uur gratis opnames

gewicht van 396 gram met vooraan

je huisgenoten je thuis verlaat.

optie weten te waarderen. Hoewel

in de cloud.

in het midden de nauwelijks zicht-

Opnames worden in de cloud bij

het een gebruiksvriendelijk systeem

bare groothoeklens en microfoon

Canary bewaard in de beveiligde

is, verwachten we een Nederlands-

van de ingebouwde 1080p full-hd

AWS-infrastructuur van Amazon.

talige handleiding en app als men

web- en ip-cam en achterop een

Score

dit apparaat ook hier wil verkopen.

ethernet-poort, een micro-usb

Praktijk

stroomaansluiting en een 3,5mm

De videokwaliteit is uitstekend, ook

teem is naar onze smaak soms ook

• Zeer gebruiksvriendelijk

poort die lijkt op een audiopoort,

’s nachts. De groothoeklens met

iets té gebruiksvriendelijk. Zo kun je

• Sensor voor luchtkwaliteit

maar die alleen dient om de

een kijkveld van 147 graden zorgt

de audio-opname momenteel niet

• Uitstekende beeldkwaliteit

Canary de eerste keer te configu-

ervoor dat een ruimte meestal

apart uitschakelen. Audiodetectie

reren via je smartphone of tablet.

in zijn geheel op beeld staat. De

wordt niet ondersteund, alleen

Je kunt tot vier Canary’s in één

panieksirene van 90 decibel, die je

bewegingsdetectie via video.

locatie gebruiken. Die slaan hun

op afstand kunt in- en uitschakelen,

bewakingsbeelden allemaal op in

maakt een hels kabaal. De zoge-

Conclusie

dezelfde cloud. De Canary bewaakt

heten HomeHealth-metingen van

Een vergelijkbaar bewakingssys-

op drie manieren: 'Armed' (bewe-

temperatuur, vochtigheid en lucht-

teem zoals iSmart biedt méér con-

Smart Home Security, Dropcam en

gingsdetectie met mobiele alarmen;

kwaliteit zijn unieke eigenschap-

figuratiemogelijkheden en onder-

vergelijkbare, en dat is zijn modern

de led op de onderkant brandt dan

pen. Handig is dat je hiervoor ook

steunt ook externe diensten zoals

en mooi design. De kleine cilinder

groen), 'Disarmed' (bewegingsde-

alarmen kunt configureren, zodat je

IFTTT. Canary is daarentegen een

valt nauwelijks op, heeft maar

tectie met opnames, maar zonder

bijvoorbeeld gewaarschuwd wordt

volledig gesloten systeem dat niet

één kabel en past in elk (modern)

alarmen; de led brandt geel) en '

als de temperatuur of lucht-

praat met externe webdiensten.

interieur. Wellicht is dat een van

Privacy' (camera, microfoon en led

vochtigheid boven of onder een

Maar Canary heeft wel één groot

de belangrijkste redenen voor het

zijn uitgeschakeld). 'Arm/Disarm'

bepaalde limiet gaan of wanneer

voordeel tegenover iSmart, D-Link

internationale succes van Canary.

72

/ NR. 07 - JULI 2016

305 - Review - Canary_MG.indd 72

Dat is nu niet het geval. Het sys-

Pluspunten

Minpunten • Gesloten systeem • Duur

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:57

REVIEW

Leitz Smart Led Desk Lamp

BUREAULAMP MET KLEURIGE LEDS EN APP-BEDIENING Leitz Smart Led Desk Lamp De Leitz Style Smart LED Desk Lamp kan optioneel bediend worden met een smartphone app. Daarmee kun je de lichtsterkte en lichtkleur wijzigen. In de voet is er ook en usb-laadpoort voor je smartphone. J OZ E F S C H I L D E R M A N S

D

e Leitz Style Smart LED

een v-vormig patroon met afwis-

Desk Lamp staat op een

selend een led met koud licht en

stevige zilverkleurige voet,

eentje met warm licht. De leds

die gemaakt is van zink. In de voet

hebben een levensduur van meer

Leitz Smart Led Desk Lamp

is achterop een usb-laadpoort voor

dan 25.000 uur, de lamp is getest

www.leitz.com

een smartphone of tablet verwerkt.

voor 250.000 keer in- en uitschake-

De lamp betrekt zijn stroom van

len en de volledige lamp heeft een

heeft drie bedieningsonderdelen:

een vrij forse zwarte externe 'lapto-

opgegeven levensduur van 50.000

ambience, controls en intelligence.

pachtige' voeding die nogal stevig

uur. De maximale lichtsterkte be-

Met ambience schakel je tussen

vloekt met het moderne design. De

draagt 775 lumen. Onderaan op de

'relax' (een zacht geel licht), 'read'

stroomkabel is gelukkig wel lang

voet is er een bedieningspaneeltje

(wit licht) en 'energize' (fel wit licht).

genoeg (2,1m), zodat je de voeding

met tiptoetsen waarmee je de lamp

Je kunt ook twee persoonlijke

• Laag energieverbruik

ergens onder je bureau kunt ver-

in- en uitschakelt, de helderheid in

lichtinstellingen configureren. Met

• USB-snellaadpoort

bergen. De kantelbare en draaibare

stappen van tien procent regelt en

controls stel je de lichtkleur (tussen

• In alle richtingen verstelbaar

lamparmen zijn gemaakt van ge-

twee voorgeprogrammeerde licht-

warm geel en koud wit) en de licht-

borsteld aluminium en verkrijgbaar

instellingen kiest: ‘leesambiance’ en

sterkte (tussen 10 en 100%) in via

in vijf verschillende kleuren (wit,

‘ontspanningsambiance’ .

een cursor die je over het scherm

• Engelstalige app

beweegt. Met 'intelligence' ten

• Stevige prijs

zwart, rood, groen en blauw). Als de

Prijs: € 299,-

Score

Pluspunten

Minpunten

lamp in een rechte hoek staat, is ze

Bediening met app

gemeten vanaf de basis van de voet

De Leitz Smart Lamp app voor iOS

instellen aan de hand van je leeftijd

tot aan de onderkant van de lamp-

en Android vraagt je bij het opstar-

en het soort werk dat je verricht

stevige maar toch lichte en energie-

houder 553 mm hoog. Drie flexibele

ten om Bluetooth in te schakelen.

(bijvoorbeeld screen work). Dankzij

zuinige bureaulamp regel je dankzij

scharnieren zorgen ervoor dat je

Daarna wordt een verbinding met

de omgevingslichtsensor kan de

de app vrijwel traploos tussen koud

de lamp in elke gewenste positie

de lamp gemaakt, zonder dat je

lamp de helderheid desgewenst

en warm led-licht. De 10 Watt (2 A)

kunt vastzetten. De vast gemon-

daarvoor zelf iets hoeft te doen.

automatisch voor je regelen.

usb-snellaadpoort in de voet is een

teerde lamphouder bevat veertien

Nu kun je de lamp met behulp van

niet-verwisselbare individuele leds,

de app in- en uitschakelen en het

Conclusie

zeven aan elke kant, geplaatst in

licht wijzigen. De Engelstalige app

Het licht van deze modern ogende,

WWW.PCMWEB.NL

304 - Review - Leitz Desk Lamp_MG.indd 73

slotte kun je het licht automatisch

leuke extra, maar of dat de prijs van € 299 waard is, zijn we nog niet helemaal over uit..

/ NR. 07 - JULI 2016

73

06-06-16 14:56

GROEPSTEST Ultrabooks

ULTRABOOKS OP DE TESTBANK Slank, dun en krachtig Het lijkt wel een beetje de heilige graal van de computerwereld: een laptop met goede prestaties die flinterdun is en toch een lange accuwerktijd biedt. Ideaal voor wie veel op pad is of gewoon in en om het huis zo min mogelijk met het stopcontact verbonden wil zijn. PCM test zeven modellen die we onder de titel ultrabook kunnen schalen.

quadcore-modellen die vaak in

dat de prestaties niet zo heel erg

zware mobiele workstations en

goed zijn. Ben je een gebruiker die

gaming-laptops worden gebruikt.

goede prestaties nodig heeft, dan

Een goed voorbeeld van zo’n U-

kun je de Core M’s vooralsnog links

processor is de Intel Core i5 6200U.

laten liggen.

F R A N K E V E R A A R DT

D

Dat is een dualcore-processor die werkt op 2,3 GHz en een turbo

Vlotte opslag

kent van 2,8 GHz. Een tikje sneller

Voor vlotte prestaties is niet alleen

is de Core i7-6500U. Net als de i5 is

een snelle processor noodzakelijk.

het een dualcore-processor. Alleen

Snelle opslag is vrijwel net zo be-

is hij geklokt op 2,5/3,1 GHz en is

langrijk. Wil je snel kunnen werken,

de 4 MB cache 1 MB groter dan

dan kun je beter niet kiezen voor

e markt voor laptops

dat een stuk vager, ook bij navraag

bij de i5. Dat vertaalt zich in wat

een laptop met een harde schijf.

is al meermalen goed

kon men ons helaas niet helder

betere prestaties.

Liever heb je dan een model met

opgeschud. Het is nog

aangeven waar een ultrabook

Als je dat vergelijkt met een

een ssd aan boord. Gelukkig is er

tegenwoordig aan moet voldoen.

desktop-processor dan is het geen

op dat vlak steeds meer keuze en

krachtpatser. Het kan echter nog

lijkt het er op dat een luxe laptop

niet eens zo heel lang geleden dat de gemiddelde laptop bijna zo dik was als een baksteen en een

Zuinige processors

zuiniger. Dat doet Intel met de

vrijwel altijd geleverd wordt met

gewicht had van rond de 2,5 kilo.

Voor ultrabooks heeft Intel speciale

zogenoemde Core M-processors.

een op flashgeheugen gebaseerde

Tegenwoordig is dat wel anders.

processors ontwikkeld. Dat zijn

Die hebben een ontwerpwattage

schijf. Als je in de (online) winkels

Laptops zijn veel dunner en lichter

de modellen die voorzien zijn van

van slechts 4,5 watt. Een goed

kijkt dan zal je mogelijk wel opge-

geworden. Dat is vooral te danken

de letter ‘U’ op het einde van het

voorbeeld is de Core M 6Y30. Net

vallen zijn dat de prijzen van ssd’s

aan Apple die met zijn MacBook Air

modelnummer. Door ze op een

als de eerder genoemde i5 6200U

de afgelopen tijd veel lager zijn

de pc-fabrikanten de ogen uitstak.

wat lagere kloksnelheid te laten

is hij gebaseerd op de nieuwste

geworden. Dat is nog niet helemaal

Het antwoord werd de zogeheten

werken is het mogelijk om een ont-

Skylake-kernen van Intel. Deze

doorgekomen bij de fabrikanten

ultrabook, een merknaam die door

werpwattage (TDP) te hebben van

werken echter op slechts 900 MHz,

van laptops. Ze schepen name-

Intel sterk werd gepromoot. Voor

slechts 15 watt. Hoe lager dit wat-

maar kunnen als het nodig is een

lijk nog veel kopers af met een

de ultrabook werd de bestaande

tage, hoe minder moeite gedaan

turbosnelheid van 2,2 GHz halen.

kleine schijf. In de praktijk is 128

laptop goed onder handen geno-

moet worden om de warmte weg

Ze trekken dus een sprintje als het

GB opslag wel heel erg weinig en

men. Daarbij werd goed gekeken

te werken en de laptop dunner

nodig is. Het lage verbruik maakt

is de standaardmaat van 256 GB

naar wat Apple had bedacht voor

en slanker gemaakt kan worden.

in theorie niet alleen een lange

ook zeker niet overbemeten. Het

zijn producten. We praten in het

Inmiddels zijn de U-processors dé

accuwerktijd nodig, maar zorgt er

is niet allemaal vooruitgang. De

verleden, want Intel slaat er een

standaard geworden voor laptops

ook voor dat er geen actieve koe-

slankere behuizingen maken dat er

stuk minder mee op de trom. In

en is het moeilijk om een laptop

ling nodig is. Deze laptops kunnen

geen ruimte meer is voor een dvd-

het verleden had de fabrikant hel-

met een zwaardere processor te

dus muisstil hun werk doen. Het

brander. In de praktijk zie je steeds

dere eisen opgesteld. Inmiddels is

vinden. Dat zijn voornamelijk de

nadeel van deze processors is

vaker dat laptops die voorziening

74

/ NR. 07 - JULI 2016

314 - Groepstest - Ultrabooks JW.indd 74

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:00

GROEPSTEST Ultrabooks

Acer Aspire V3-372-757U

niet maar aan boord hebben en

worden om mee te werken. Met

dat je je toevlucht moet nemen

een hogere resolutie profiteer

tot een externe brander om van

je van een scherper plaatje. Je

Acer heeft deze laptop een beschei-

treft mee door, maar liever hadden

de glimmende schijfjes gebruik te

zou het kunnen vergelijken met

den uiterlijk meegeven: standaard

we natuurlijk een exemplaar met

kunnen maken.

de truc die Apple doet met haar

computerzwart. Je maakt er dus niet

meer opslag gezien. Er zijn in totaal

Retina-schermen.

echt de blits mee. Het matte IPS-

vier usb-aansluitingen aan boord.

scherm heeft een full-hd-resolutie

Twee daarvan zijn nog ouderwetse

meegekregen en meet 13,3 inch en

trage usb 2.0-aansluitingen. Ook is

Schermen Als we een aantal jaren geleden

Wat moet je hebben?

de martkforsers hadden mogen

Als je nu op zoek gaat naar

dat is wat ons betreft een prettig

er een standaard usb 3.0-aansluiting

geloven, dan waren we nu allemaal

een nieuwe slanke laptop

formaat om mee te werken. Als we

en een usb-c-connector. Die werkt

overgestapt op een tablet. De prak-

dan zouden we je aanraden

hem op de weegschaal zetten dan

helaas alleen op usb 3.0-snelheid.

tijk is toch anders gebleken. Wie

om te kijken naar een i5- of

geeft hij maar 1,47 kilo aan.

Voor de koppeling met een netwerk

een echt werkpaard zoekt, kiest

i7-processor uit de Skylake

Voor de techniek van dit model heeft

is een vaste gigabit-aansluiting

nog steeds voor een laptop en niet

U-generatie. Te herkennen aan

Acer gekozen voor een i7-6500U.

beschikbaar. Om hem aan te sluiten

voor een tablet. Ondanks pogingen

het modelnummer dat in de

Een vlotte dualcore-processor, maar

op een draadloos netwerk biedt

van onder andere Microsoft met de

6000-reeks valt. Verder zouden

wel uit de al wat oudere Skylake-

hij een 802.11ac-adapter die via

Surface-tablets om laptopgebrui-

we bij een nieuwe laptop altijd

generatie. Die wordt gecombineerd

MU-MIMO kan samenwerken met

kers op andere ideeën te brengen.

kiezen voor een model met een

met 8 GB werkgeheugen. Dat is

de laatste generatie routers. De

De populariteit van die apparaten

ssd aan boord. Bij voorkeur zo

toch wel wat beter dan de eeuwige

werktijd op de accu van deze laptop

heeft er echter wel voor gezorgd

groot mogelijk. Daarnaast is

4 GB waar veel fabrikanten nog

is prima. We halen een werktijd van

dat laptops steeds vaker van

wat ons betreft een scherm dat

steeds voor kiezen. Voor de opslag

bijna tien uur, waardoor deze laptop

betere schermen worden voorzien.

minimaal full hd biedt ook aan

is een 256 GB grote ssd van Toshiba

erg interessant is voor als je vaak op

Veel laptops hadden een scherm

te raden. Met dit boodschap-

gemonteerd. Dat kan er wat ons be-

pad bent.

aan boord op basis van de TN-tech-

penlijstje is er voldoende moois

niek en dat zorgde voor een zeer

te vinden.

beperkte kijkhoek. Tegenwoordig

Acer Aspire V3-273-757U

kiezen de meeste fabrikanten in

Score

het luxe segment voor een scherm op basis IPS-technologie. Dat is dezelfde basis als voor veel tablets

Pluspunten

wordt gebruikt. Dat biedt een veel betere kleurweergave en kijkhoek.

• Vlotte processor

Behalve een betere schermtech-

• Vaste netwerkaansluiting en MU

nologie wordt ook steeds vaker

MIMO wifi

voor een hogere resolutie gekozen.

• Goede accuduur

Goedkopere laptops hebben vaak

Minpunten

nog steeds een standaard hdresolutie (1366x768). Dat is geen

• Niet alle usb-aansluitingen zijn usb 3.0

fijne resolutie want het biedt maar

• Usb-C op usb 3.0-snelheid

beperkte ruimte in de hoogte. Dat is niet fijn bij het surfen over het internet en het werken met documenten in een tekstverwerker of spreadsheetprogramma. Gelukkig wordt steeds vaker gekozen voor hogere resoluties zoals full hd. Veel

BEST GETEST JULI 2016

hogere resoluties zijn ook mogelijk en dat is met de komst van Windows 10 beter bruikbaar geworden omdat de schaling van dit besturingssysteem goed is aan te passen. Zonder die schaling zou alle informatie op het scherm te klein

WWW.PCMWEB.NL

314 - Groepstest - Ultrabooks JW.indd 75

/ NR. 07 - JULI 2016

75

06-06-16 15:00

GROEPSTEST Ultrabooks

ASUS Zenbook UX305CA-FC042T In deze test hebben we twee Zen-

Upgraden van het geheugen is niet

prestaties. Als daar een goede

books meegenomen. Het eerste

mogelijk. Hoewel de prestaties van

accuwerktijd tegenover zou

model is de UX305CA-FC042T. Het

de processor niet geweldig zijn,

staan, dan zouden we toch wel

is een 13,3-inch laptop met een

start de laptop wel lekker snel op.

enthousiast kunnen worden. Dat

gewicht van slechts 1,2 kilo. De

Dat is te danken aan de ssd. Deze is

is helaas niet het geval. Hij houdt

prijs is met gemiddeld 699 euro

afkomstig van Micron en is slechts

het onder gunstige omstandighe-

zeer bescheiden. Voor dat geld krijg

128 GB groot. Als je kiest voor deze

den 6 uur en 40 minuten vol op

je een heel aantrekkelijke lichte

laptop dan kunnen we ons goed

een acculading. De niet zo snelle

laptop geleverd met een mat full-

voorstellen dat je in de loop de

Core M biedt nog een ander

hd IPS-paneel aan boord. Voor de

tijd een externe harde schijf op je

voordeel: dankzij deze processor

techniek heeft ASUS gekozen voor

verlanglijstje plaatst.

is deze ASUS muisstil, want hij

een Intel Core M 6Y30-processor.

Qua aansluitingen zit het wel snor

heeft geen ventilator aan boord.

Ondanks de twee Skylake-kernen

bij deze Zenbook. Je hebt drie usb

Minder praktisch is dat hij wel

is dit absoluut geen krachtpatser.

3.0-aansluitingen en een vlotte wifi-

een hdmi-aansluiting heeft, maar

De prestaties kun je vergelijken

adapter dankzij een luxe 802.11ac-

dat deze als micro-hdmi is uitge-

met die van een wat oudere Core

adapter van Intel. Een vaste

voerd en je dus vrijwel altijd een

i3-processor. Verder heeft ASUS

netwerkaansluiting heeft hij niet,

verloopkabeltje nodig hebt om

4 GB werkgeheugen ingebouwd.

wel levert ASUS een usb 3.0-adap-

deze te gebruiken. Deze laptop

Dat had wat ons betreft wel wat

ter met gigabit-netwerkaansluiting

heeft geen vaste netwerkaan-

meer mogen zijn, gezien de lage

mee in de doos. Netjes. We zijn niet

sluiting. Daarvoor wordt een 100

prijs is dat echter wel begrijpelijk.

zo te spreken over de processor-

Mbit usb-adapter meegeleverd.

ASUS Zenbook UX305CA-FC042T Score

Pluspunten • Aantrekkelijke prijs • Stil, geen ventilator

ASUS Zenbook UX305LAFC022T

Minpunten

Van buiten lijkt hij als twee drup-

• Accuwerktijd valt tegen

pels water op de andere Zenbook

• De processor is niet zo snel

die we getest hebben. Aan de

• Lage opslagcapaciteit ssd

binnenkant kan het verschil bijna niet groter zijn. Waar die andere Zenbook de zuinige, maar pover presterende Core M aan boord heeft, heeft ASUS bij dit model gekozen voor een i7-5500U. Dat is op dit moment het neusje van de zalm op het gebied van de zuinige laptopprocessors van Intel. Dat maakt dit model een stuk aantrekkelijker voor wie zwaar werk te verzetten heeft. Verder heeft dit model 4 GB werkgeheugen aan

76

/ NR. 07 - JULI 2016

314 - Groepstest - Ultrabooks JW.indd 76

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:00

GROEPSTEST Ultrabooks

BTO U.Book 13CL23

BESTE KOOP

JULI 2016

BTO is een fabrikant uit Ijsselstein

Daarnaast kan er nog een gewone

en specialiseert zich in het bouwen

2,5-inch schijf in worden gebouwd.

van laptops naar wensen van de

Prettig als je behoefte hebt aan

klant. Het is een specialist voor

wat meer opslag. Ook voor de wifi

gaming-laptops, maar ook compac-

is er de nodige keuze, gelukkig

tere modellen vinden we in het as-

was bij ons model gekozen voor

sortiment van het bedrijf. Een prima

een vlot exemplaar van Intel. Een

voorbeeld daarvan is deze U.Book

vaste netwerkaansluiting heeft de

13CL23. Een laptop die uitgevoerd is

13CL23 niet. Wel heb je de beschik-

in een luxe aluminium behuizing en

king over usb 2.0-, usb 3.0- en een

is voorzien van een 13,3 inch groot

usb 3.0-aansluiting in de vorm van

mat, IPS full-hd-scherm. Een zwaar-

een usb-c-connector. Als we kijken

gewicht is het niet, want hij weegt

naar de prestaties dan valt op dat

net iets meer dan 1,3 kilo. Technisch

de werktijd op de accu redelijk voor

gezien is het wel een krachtpatser.

elkaar is: we halen zo’n 5,5 uur. Dat

Dat is vooral te danken aan de

maakt het geen topper, maar hier is

vlotte Core i7-6500U-processor.

wel mee te leven.

Die is gecombineerd met 8 GB werkgeheugen. In het binnenwerk is nog ruimte voor een tweede module waardoor je eenvoudig kunt

BTO U.Book 13CL23

doorgroeien naar een comfortabele 16 GB. Ook kun je daar in het

Score

bestelproces al direct voor kiezen. Heb je een groot budget, dan kun je ook voor twee keer 16 GB gaan en

Pluspunten

dan dus beschikken over 32 GB. Die

• Veel configuratiemogelijkheden

boord. Dat had wat ons betreft wel

andere Zenbook heeft dit model

modules kosten echter wel maar

• Ook ruimte voor extra schijf

wat meer mogen zijn. Uitbreiden is

geen vaste netwerkaansluiting,

liefst 194 euro per stuk.

• Luxe aluminium behuizing

er niet bij, want ook bij deze laptop

maar wordt er een usb-adapter

Ook op het vlak van de opslagtech-

zit de processor vast op het moe-

meegeleverd. De snelheid daar-

niek is er de nodige keuze. Bij ons

derbord. De aansluitmogelijkheden

van is echter wel beperkt tot

testmodel was gekozen voor een

• Geen vaste netwerkaansluiting

zijn vergelijkbaar. Al is een van de

slechts 100 Mbit/s.

512 GB grote ssd van Samsung.

• Usb-C op usb 3.0-snelheid

Minpunten

drie usb-aansluitingen geen usb 3.0 maar slechts usb 2.0. Ook hier vinden we een micro-hdmi-aansluiting voor het aansluiten van een extern scherm. Gelukkig heeft men hier

ASUS Zenbook UX305LA-FC022T

ook gekozen voor een goede vlotte 802.11ac wifi-adapter van Intel.

Score

Ook deze variant heeft een 13,3 inch mat full-hd IPS-scherm meegekregen. Bij het testen van deze lap-

Pluspunten

top waren we behoorlijk verbaasd.

• Aantrekkelijke prijs

Je zou verwachten dat de Core M-

• Vlotte processor

versie een veel betere accuwerktijd zou bieden, maar dat blijkt niet zo

Minpunten

te zijn. We meten een werktijd van

• Geen grote opslagcapaciteit ssd

maar liefst 11 uur en 15 minuten.

• Geheugenuitbreiding niet mogelijk

Meer dan uitstekend! Net als de

• Trage meegeleverde usb-netwerkadapter

WWW.PCMWEB.NL

314 - Groepstest - Ultrabooks JW.indd 77

/ NR. 07 - JULI 2016

77

06-06-16 15:00

GROEPSTEST Ultrabooks

BTO U.Book 14CL23 De afwerking van dit model van

is er nog een usb 2.0-connector

BTO met een mat 14 inch IPS full-

geplaatst. In de optielijst is ook

hd-scherm is een stuk minder luxe

een 4G-kaartje te vinden, zo heb je

dan de kleinere kandidaat van het

direct mobiel internet op je laptop.

merk. Hij is met een gewicht van 1,7

Die module kost je 139 euro extra.

kilo wel aanmerkelijk zwaarder. Dit

Een nadeel van de 14CL23 is de te-

model is gewoon gegoten in een

genvallende accuduur. We haalden

plastic behuizing. Dat geeft meteen

een werktijd van net iets meer dan

een wat eenvoudiger indruk en dat

3 uur met de meegeleverde 32 Wh

blijkt ook technisch het geval te zijn.

accu. Als je nu voor dit model kiest,

Hier is namelijk gekozen voor een

krijg je een 44 Wh accu en dat zou

Core i5-6200U-processor en die is

een werktijd van een uurtje extra

toch wel een tikje trager.

moeten betekenen. Ook dat spreekt

Op het moederbord was een 8 GB

niet tot de verbeelding.

geheugenmodule gemonteerd. Er is nog ruimte voor een tweede, waardoor je makkelijk kunt doorgroeien naar een wat ruimere hoeveelheid

BTO U.Book 14CL23

werkgeheugen. Ons testmodel was lekker goed gevuld. Zowel een snelle

Score

Samsung 950 Pro ssd met een capaciteit van 256 GB als een 500 GB harde schijf vonden we in het bin-

Pluspunten

nenwerk. Zo heb je de beschikking

• Veel configuratiemogelijkheden

over meer dan voldoende ruimte

• Aantrekkelijke prijs

voor je programma’s en data. Uiteraard kun je ook kiezen voor een

Minpunten

andere configuratie. Verder heeft

• Eenvoudige kunststof behuizing

hij twee usb 3.0-aansluitingen en

• Accuwerktijd valt erg tegen

78

/ NR. 07 - JULI 2016

314 - Groepstest - Ultrabooks JW.indd 78

HP Envy 13-d020nd

teerd. Dat is even wennen, maar

Als je de Envy voor je neus ziet

wel eens wil zorgen voor een on-

staan, dan begrijp je waarom

verhoedse muisbeweging. Voor

de Amerikaanse fabrikant heeft

de techniek heeft HP gekozen

gekozen voor deze naam. De vorm-

voor een Core i7-6500U. Dat is

geving maakt hem wel een beetje

een vlotte dualcore-processor

jaloersmakend. Het is een slanke

die met 8 GB werkgeheugen is

laptop gevat in een aluminium

gecombineerd. Dat geheugen

behuizing, voorzien van een 13-inch

is vastgesoldeerd en kun je dus

scherm en hij weegt 1,2 kilo. Dat

niet vervangen of uitbreiden.

scherm is naast de slanke vormge-

Ook is er een ssd geplaatst, deze

ving een van de eyecatchers van de

is 256 GB groot en bevindt zich

machine. Het is gebaseerd op de

in een M.2 sata-module. Het

IPS-technologie en biedt maar liefst

is een sata-model dat luistert

3200x1800 pixels en dat zorgt voor

naar de naam PM851, afkom-

een heel strak plaatje in Windows

stig van Samsung. Als enige

10. Helaas is het scherm wel glan-

heeft HP ervoor gekozen om

zend afgewerkt. Als je aan de slag

alle usb-aansluitingen als usb

gaat met de Envy valt op dat er een

3.0 uit te voeren. Handig, zo

heel breed touchpad is gemon-

kun je niet misprikken bij het

voor het snel navigeren over het scherm is het handig, want er is altijd wel een vinger in de buurt. Minder fijn is dat het nog

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:00

GROEPSTEST Ultrabooks

Lenovo Yoga 700-14ISK Deze Lenovo is met een prijs van

usb 3.0-aansluitingen en ook nog

gemiddeld 1150 euro gemiddeld de

een langzame usb 2.0-connector.

duurste in deze test. Voor dat geld

Helaas heeft Lenovo gekozen voor

krijg je echter ook iets bijzonders in

een simpele Intel 802.11ac wifi-

handen. Het is een laptop met een

adapter die slechts 433 Mbit/s weet

14-inch scherm en met een gewicht

te halen. Net als de twee model-

van 1,68 kilo. De naam Yoga slaat

len van ASUS heeft Lenovo bij dit

op het feit dat je deze laptop in

model gekozen voor een kleine

verschillende standen kunt zetten

variant van de hdmi-aansluiting. De

• Veelzijdig, ook bruikbaar als tent

en ook als tablet kunt gebruiken.

laptop beschikt over een micro-

en tablet

Handig is ook dat je hem als een

hdmi-connector. De werktijd op

• Aanraakscherm

tentje op tafel voor je kunt zetten

de accu heeft Lenovo best goed

en zo een presentatie kunt geven

voor elkaar; we weten op een paar

of bij je familie op chique wijze

minuten na een werktijd van 8 uur

• Trage wifi

door je fotoverzameling kunt blade-

te halen. Een prima prestatie.

• Relatief duur

Lenovo Yoga 700-14ISK Score

Pluspunten

Minpunten

ren. De Lenovo is dan ook de enige die voorzien is van een aanraakscherm, als extra krijg je dan ook een glanzend scherm erbij en dat is afhankelijk van de verlichting in de ruimte niet altijd even prettig. Voor de techniek heeft Lenovo gekozen voor een Intel Core i7-6500U-processor, een vlotte dualcore-Skylake-processor. Hij heeft de beschikking over één aansluiten van bijvoorbeeld een

geheugenslot en dus kun je niet

snelle geheugenstick. Ook voor

heel makkelijk het geheugen

de hdmi-aansluiting is voor de

vergroten. Op het moederbord is

volwaardige variant gekozen. De

ook een ssd geplaatst. Het is een

werktijd op de accu is redelijk,

Samsung PM871 in de M.2-form-

maar niet fantastisch. Bij rustig

factor die gebruikmaakt van de

gebruik haalt hij een werktijd

sata-interface. De laptop

van net iets minder dan zes uur.

heeft een tweetal

HP Envy 13-d020nd Score

Conclusie In deze test zitten een zevental

niet bekoren. De meest aantrekkelijke

accuwerktijd. Helaas is de ssd van dit

interessante laptops. Een aantal

van het stel is daarom ook de BTO

model met een capaciteit van 128 GB

• Mooie aluminium behuizing

modellen blijven ons bij. In de eerste

U.Book 13CL23 vanwege de redelijke

wel erg klein. De Acer is wat ons be-

• Hoge resolutie (3200x1800)

plaats zijn dat de twee laptops van

accuduur, de krachtige processor

treft de aantrekkelijkste keuze en de

• Licht (1,2 kg)

BTO. De configuratiemogelijkheden

en combinatie van ssd en harde

winnaar van deze test. Deze is maar

maken deze perfect als je specifieke

schijf. Een uitstekende prijs/kwali-

een tikje duurder dan de ASUS maar

Pluspunten

Minpunten

eisen hebt. Veeleisende gebruikers

teitverhouding vind je bij de ASUS

biedt wel een nieuwere processor, een

• Geheugen kun je niet upgraden

kunnen daar dus terecht. Helaas kan

UX305LA-FC022T. Deze is goedkoop,

ssd met grotere opslagcapaciteit en

• Glanzend scherm

de accuwerktijd van de 14CL23 ons

maar biedt ook een uitstekende

toch ook nog een prima accuduur.

WWW.PCMWEB.NL

314 - Groepstest - Ultrabooks JW.indd 79

/ NR. 07 - JULI 2016

79

06-06-16 15:00

GROEPSTEST Ultrabooks

BEST

BESTE

JULI 2016

JULI 2016

KOOP

GETEST

Merk

Acer

Asus

ASUS

Website

www.acer.nl

www.asus.com

www.asus.com

Productnaam

Aspire V13 V3-372-757U

UX305LA-FC022T

Zenbook UX305CA-FC042T

Gemiddelde prijs

€ 999

€ 915

€ 745

Processor

Intel Core i7-6500U

Intel Core i7-5500U

Intel Core m3 6Y30

Klokfrequentie

2,50 GHz

2,4 GHz

900 MHz

Geheugencapaciteit

8 GB

4 GB

4 GB

Schermdiagonaal

13,3 inch

13,3 inch

13,3 inch

Resolutie

1920x1080

1920x1080

1920x1080

Scherm type (mat/glans)

Mat

Mat

Mat

Paneeltype

IPS

IPS

IPS

Grafische processor

Intel HD Graphics 520

Intel HD Graphics 5500

Intel HD Graphics 515

Opslagcapaciteit ssd

256 GB

128 GB

128 GB

Opslagcapaciteit hdd

-

-

-

Gewicht

1,47 kg

1,3 kg

1,2 kg

Netwerksnelheid

1000 Mbit/s

100 Mbit/s via usb 2.0

1000 Mbit/s via usb 3.0

Wifi-standaard

802.11ac

802.11ac

802.11ac

WLAN-adapter

Qualcomm Atheros QCA61x4A

Intel Dual Band Wireless-N 7265

Intel Dual Band Wireless-AC 7265

Maximale wifi-snelheid

866 Mbit/s

866 Mbit/s

866 Mbit/s

2/1

1/2

0/3

PCMark 8 v2 - Home (33)

2584

2487

2142

PCMark 8 v2 - Creative (33)

2598

2491

2041

PCMark 8 v2 - Work (33)

2979

2737

2418

PCMark 8 v2 - Storage (33)

4954

4928

3783

Powermark Productivity (zonder dock) (33)

583 min.

675 min.

398 min.

Powermark Entertainment (zonder dock) (33)

167 min.

208 min.

299 min.

Oordeel

Specificaties

Geheugen uitbreidbaar

Connectiviteit

Bluetooth Usb 2.0 / usb 3.0 Benchmarks

80

/ NR. 07 - JULI 2016

314 - Groepstest - Ultrabooks JW.indd 80

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:00

GROEPSTEST Ultrabooks

BTO-Notebooks

BTO-Notebooks

HP

Lenovo

www.bto.eu

www.bto.eu

www.hp.nl

www.lenovo.nl

U.Book 13CL23

U.Book 14CL23

Envy 13-d020nd

Yoga 700-14ISK (80QD008YMH)

€ 1.249

€ 990

€ 1.150

€ 1.150

Intel Core i7 6500U

Intel Core i5 6200U

Intel Core i7 6500U

Intel Core i7 6500U

2,50 GHz

2,30 GHz

2,5 GHz

2,5 GHz

8 GB

8 GB

8 GB

8 GB (1 slot)

13,3 inch

14 inch

13,3 inch

14 inch

1920x1080

1920x1080

3200x1800

1920x1080

Mat

Mat

Glanzend

Glanzend

IPS

IPS

IPS

IPS

Intel HD Graphics 520

Intel HD Graphics 520

Intel HD Graphics 520

Intel HD Graphics 520

512 GB

256 GB

256 GB

256 GB

-

500 GB

-

-

1,3 kg

1,7 kg

1,24 kg

1,68 kg

-

1000 Mbit/s

-

-

802.11ac

802.11ac

802.11ac

802.11ac

Intel Wireless-AC 8260

Intel Wireless-AC 8260

Intel Dual Band Wireless-AC 7265

Intel Dual Band Wireless-AC 3165

866 Mbit/s

866 Mbit/s

866 Mbit/s

433 Mbit/s

1/2

1/2

0 /3

1

2552

2487

2333

2493

2545

2933

2521

2552

2944

3217

2590

2945

5066

5623

4935

4952

333 min.

184 min.

352 min.

478 min.

152 min.

134 min.

146 min.

173 min.

WWW.PCMWEB.NL

314 - Groepstest - Ultrabooks JW.indd 81

/ NR. 07 - JULI 2016

81

06-06-16 15:00

HARDWARE Laptop-accessoires

15 NUTTIGE LAPTOPHULPJES Meer gebruiksgemak voor je schootcomputer Ondanks de stormachtige ontwikkeling van de tablet blijft de laptop hét apparaat voor wie mobiel en vooral productief wil werken. Niet voor niets lees je in deze editie een uitgebreide groepstest. Voor extra gebruiksgemak hoort bij je notebook ook aanvullende hardware. Een losse muis en extern toetsenbord heb je waarschijnlijk al. PCM zet de vijftien nuttigste hulpjes voor je op een rij.

tevens als standaard voor laptops van maximaal 17 inch. Achter een rooster is er een lichtgevende koelfan met een diameter van 23 centimeter zichtbaar om de warme lucht af te voeren. Een extern stopcontact is hierbij niet nodig, want de NOTEPAL XL werkt volledig op usb-voeding. De rotatiesnelheid van de ventilator pas je overigens eenvoudig aan. De geïntegreerde usb-hub met drie poorten en een comfortabele werkhouding zijn mooi meegenomen. Gemiddelde prijs: € 32,-

MAIKEL DIJKHUIZEN

Houd je laptop koel

Cooler Master NOTEPAL XL Zeker tijdens lange sessies kan de laptop erg warm worden, waarbij het systeem in het ergste geval zelfs uitvalt. Wanneer je het apparaat geregeld urenlang achter elkaar gebruikt, is het zinvol om een externe laptopkoeler te gebruiken. De NOTEPAL XL van fabrikant Cooler Master vervult deze rol met verve en dient

Laptopmat als alleskunner

Hama 3in1 Notebook Pad Hama heeft een slimme laptopmat ontwikkeld die je voor drie doeleinden kunt gebruiken. Allereerst is het een goede bescherming voor je beeldscherm door de mat tijdens transport op het toetsenbord te leggen. Je loopt daarmee minder kans op vlekken en beschadigingen van het scherm. Het formaat is geschikt voor een exemplaar van 15,6 inch. De 3in1 Notebook Pad fungeert tevens als antislipmat voor het geval je een

82

/ NR. 07 - JULI 2016

308 - Hardware - Extra's voor je laptop JW.indd 82

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:58

HARDWARE Laptop-accessoires

externe muis aansluit. Ideaal voor gladde en lichtge-

bijvoorbeeld vast aan een paal en beveilig je appara-

kleurde oppervlakten waar de muis niet zo goed op

tuur aan de hand van een viercijferige code. Via kleine

functioneert. Deze laptopmat is tevens een microvezel-

wieltjes en een stevige drukknop stel je deze code in.

doekje om het scherm vlot stofvrij te maken.

De vergrendeling is erg robuust, zodat je in een

Gemiddelde prijs: € 10,-

bibliotheek, school of café probleemloos even naar het toilet kunt zonder je laptop mee te nemen. Het

Op slot

Kensington Combination Ultra Laptop Lock Laptops zijn dure apparaten en gevoelig voor diefstal.

vastmaken is middels de lus aan het einde van de staalkabel overigens erg eenvoudig. Gemiddelde prijs: € 40,-

Zeker wanneer je vaak buitenshuis werkt, is het oppassen geblazen. Aangezien de meeste laptops een Kensington-slot hebben, gebruik je een product van dit

Voorkom gluurders

veelgeprezen merk om je laptop te beveiligen. Deze fa-

Camstop Webcamschutz

brikant biedt verschillende (kabel)sloten aan. Vanwege

De ingebouwde webcam van je laptop is eigenlijk altijd beschikbaar.

de betaalbare prijs is het combinatieslot erg interes-

Handig voor het geval je vaak skypet, maar er is ook een geringe

sant. Bovendien loop je hiermee ook geen risico dat je

kans dat hackers met je meegluren. Ze proberen op die manier

een sleutel verliest. Maak de staalkabel van 1,8 meter

privacygevoelige informatie te onderscheppen, zoals creditcardgegevens. Het Duitse Camstop heeft hiervoor met de Webcamschutz een elegante oplossing bedacht. Je plakt dit product rechtstreeks op de webcam van je laptop, zodat pottenkijkers voortaan geen kans hebben. Wil je even skypen, dan schuif je het raampje simpelweg open. De Webcamschutz is één millimeter dik, dus je kunt de notebook

Geen Kensington-slot? Sommige laptops hebben geen Kensington-slot, zoals ultrabooks en de

nog probleemloos dichtklappen. Gemiddelde prijs: € 10,-

MacBook Air. Wil je het apparaat evengoed graag ‘op slot’ zetten? Geen probleem, want voor zo’n zestien euro schaf je een adapter van Kensington aan die speciaal ontwikkeld is voor ultrabooks. Het product bestaat uit een

Veilig opbergen

tube sterke lijm en een bescheiden dop die je op het deksel van je notebook

Beco laptopkoffer

plakt. Vervolgens maak je het apparaat met een regulier kabelslot vast aan

Webwinkel Conrad verkoopt tegen aantrekkelijke

bijvoorbeeld een paal of tafelpoot.

prijzen robuuste laptopkoffers van Beco. Gunstig is dat de aluminium behuizing je apparatuur goed beschermt tegen val- en stootschade. Verder zijn er bij beide bevestigingsclips cijfersloten gemonteerd, zodat niemand zomaar toegang tot je laptop heeft. Dankzij de forse afmetingen van 44,5 bij 31,5 centimeter aan de binnenzijde, kun je een notebook met een schermgrootte van maximaal 19 inch in de koffer kwijt. Beco heeft de binnenkant voorzien van een apart vak voor de acculader. Bovendien zijn er onder het deksel diverse opbergvakjes voor accessoires, papierwerk en schrijfgerei aanwezig. In zilver of zwart verkrijgbaar. Gemiddelde prijs: € 30,-

WWW.PCMWEB.NL

308 - Hardware - Extra's voor je laptop JW.indd 83

/ NR. 07 - JULI 2016

83

06-06-16 14:58

HARDWARE Laptop-accessoires

een ethernet- en usb 2.0-poort voorhanden. Fijn is dat Dell de DA100 heeft voorzien van een bescheiden behuizing, zodat je deze hub gemakkelijk overal mee naartoe neemt. De werking is overigens plug-and-play, dus je hoeft niet handmatig drivers te installeren. Gemiddelde prijs: € 75,-

Numerieke toetsen

Ewent EW3102

Uit ruimtegebrek zijn fabrikanten van laptops vaak genoodzaakt om het numerieke deel aan de rechterkant weg te laten. Geen ramp, want de cijfers en symbolen zijn ook op een andere plek aanwezig.

Veelzijdige hub

Dell DA100

Zeker bij een compacte laptop hebben de toetsen om die reden vaak een driedubbele functie. Wellicht verlang je bij bepaalde werk-

Een nadeel van compacte notebooks is dat ze be-

zaamheden weleens naar het numerieke gedeelte, bijvoorbeeld bij

paalde poorten soms missen. Met de Dell DA100 los je

het invoeren van lange cijferreeksen in een Excel-bestand. Met de

dit probleem eenvoudig op. Deze hub sluit je aan op

Ewent EW3102 voeg je dit ontbrekende deel van het toetsenbord

een willekeurige usb 3.0-poort, waarna er maar liefst

gemakkelijk toe. Nadat je het numerieke toetsenbord via usb hebt

vier verse ingangen beschikbaar zijn voor je laptop.

aangesloten, werkt het direct. Een stuurprogramma installeren is

Voor het gebruik van een externe monitor doe je een

dus niet nodig.

beroep op de vga- of hdmi-aansluiting. Er is verder

Gemiddelde prijs: € 12,-

Dockingstation Voor praktisch iedere notebook is er wel een bijbehorend dockingstation verkrijgbaar. Dankzij de verhoging werk je in een ergonomisch verantwoorde houding. Vanwege de elektrische verbinding tussen het dockingstation en de laptop kun je allerlei apparaten koppelen. Als je vaak op dezelfde plek werkt, is een dockingstation zeer nuttig. Klik de notebook in de houder en alle aangesloten randapparatuur en verbindingen zijn meteen gereed. Denk hierbij aan een ethernetverbinding, NAS, printer en extra beeldscherm. Er bestaan eventueel ook universele dockingstations die je als hub naast de laptop gebruikt, zoals de Kensington SD3600.

Usb-poorten uitbreiden

Trust Pyramid

Ultrabooks en goedkope laptops hebben meestal weinig usb-poorten. Onhandig, want bij het aansluiten van een muis, toetsenbord, usb-stick, externe schijf en printer zijn er al vijf poorten bezet. Voor het koppelen van overige randapparatuur, smartphones, tablets en camera’s heb je er wellicht nog meer nodig. Uiteraard

84

/ NR. 07 - JULI 2016

308 - Hardware - Extra's voor je laptop JW.indd 84

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:58

HARDWARE Laptop-accessoires

zonder netstroom. Dreigt de accu van je laptop leeg te raken, dan sluit je de ac-stekker van de adapter rechtstreeks op de 230 volt-ingang aan. Op die manier fungeert deze powerbank dus in feite als mobiel stopcontact. Naast laptops gebruik je dit product ook om andere mobiele apparaten op te laden. Middels twee usb-poorten sluit je bijvoorbeeld een smartphone, zijn er talloze usb-hubs met twee, drie of vier poorten

tablet of digitale camera aan. Houd er rekening mee

verkrijgbaar. Kom je dan alsnog tekort? Probeer dan de

dat deze powerbank met een gewicht van 638 gram

betaalbare Trust Pyramid eens uit. Sluit dit compacte

behoorlijk zwaar is om mee te sjouwen.

kastje in piramidevorm op een usb-poort aan en

Gemiddelde prijs: € 160,-

krijg er maar liefst zeven voor terug. Trust is zo slim geweest om twee usb-ingangen iets meer ruimte te geven, zodat je usb-stick bijvoorbeeld niet met andere usb-apparaten in het gedrang komt. De maximale

Kaartlezer voor fotografen

snelheid voor dataoverdracht bedraagt 480 Mbit/s. De

Transcend RDF9

fabrikant levert een voedingsadapter mee.

Fanatieke (hobby)fotografen hebben lang niet altijd voldoende aan

Gemiddelde prijs: € 23,-

de standaard sd-kaartlezer van hun laptop. Wellicht gebruik je een spiegelreflexcamera met een cf-kaart of gaat het overzetten van be-

Mobiel stopcontact

Xtorm AL390

standen met de geïntegreerde kaartlezer te langzaam. De Transcend RDF9 biedt in dat geval uitkomst. Deze meervoudige kaartlezer slikt

In plaats van een extra accu voor je laptop, kun je

micro-sd-, sd-, ms- en cf-kaarten. Bovendien ondersteunt dit product

het oorspronkelijke exemplaar ook opladen met een

de usb 3.1-standaard. Als je de kaartlezer op een snelle usb-poort

krachtige powerbank. De AL390 van Xtorm (onderdeel

aansluit, zet je zware foto- en videobestanden vliegensvlug over

van A-solar) is hiervoor bij uitstek geschikt. Dit product

naar je laptop. De RDF9 is in staat om geheugenkaarten met een

is in staat om maar liefst 18.000 mAh vast te houden.

uhs-II-stempel te verwerken. De maximale lees- en schrijfsnelheid

Handig voor het geval je regelmatig op plekken komt

bedragen volgens Transcend respectievelijk 190 en 260 MByte/s. Heeft je laptop geen usb3.1-poort, dan gelden er lagere snelheden. Gemiddelde prijs: € 20,-

Accu van kloonmerk

Externe bluetooth-module

Als je vaak onderweg bent, ligt de aanschaf van een extra accu natuurlijk

Sitecom CN-524

voor de hand. Geen zin om een dure accu van de oorspronkelijke fabrikant

Niet iedere laptop beschikt over een ingebouwde

te kopen? Hoewel in de handleiding altijd het advies staat om originele

bluetooth-module. Dat is niet zo erg, want via een be-

accu’s te gebruiken, zijn er op het web ook allerlei klonen verkrijgbaar.

taalbare externe bluetooth-adapter voeg je deze func-

Dat scheelt soms zomaar de helft van de prijs en bovendien doen ze het

tie alsnog toe. De CN-524 van Sitecom lijkt sprekend

doorgaans prima. Kies bij voorkeur wel voor een exemplaar van een bekend

op een heel korte usb-stick met het verschil dat er een

kloonmerk, zoals Jupio, Yanec, Blu-Basic of Lenmar. Durf je meer risico te

draadloze antenne is ingebouwd. Prettig is dat deze

nemen? Op veilingsite eBay worden talloze merkloze accu’s en imitaties

stick nauwelijks uitsteekt, dus je hoeft hem er niet uit

voor een prikkie aangeboden. Houd er echter wel rekening mee dat de kans

te halen bij het opbergen van de schootcomputer. De

op oververhitting of lekkage hierbij groter is. Ga dan bij voorkeur in zee met

CN-524 ondersteunt de 4.0-standaard met een maxi-

een gevalideerde PowerSeller.

male overdrachtssnelheid van 3 Mbit/s. Een externe bluetooth-module is bijvoorbeeld nuttig wanneer je

WWW.PCMWEB.NL

308 - Hardware - Extra's voor je laptop JW.indd 85

/ NR. 07 - JULI 2016

85

06-06-16 14:58

HARDWARE Laptop-accessoires

regelmatig gesprekken voert met een draadloze headset of muziek luistert middels een portable bluetoothspeaker. De adapter verbruikt zeer weinig energie, dus je kunt er ook onderweg prima mee uit de voeten. Gemiddelde prijs: € 20,-

Leeslampje

Xiaomi LED Light Niet iedere laptop heeft verlichte toetsen. Weliswaar geeft het scherm wat licht, maar in een donkere omgeving is dat vaak onvoldoende. Dit probleem kun je voor slechts enkele euro’s oplossen. Sluit simpelweg het led-lampje van Xiaomi op een usb-poort aan en je beschikt meteen over fel licht op het toetsenbord. Dankzij de buigbare arm kun je het lampje in elke gewenste positie brengen.

Rijdend stopcontact

Waeco PocketPower SI 102 Als je regelmatig achterin de auto op je laptop werkt,

Het product is in vijf verschillende kleuren verkrijgbaar. Kortom, een leuke gadget voor diegenen die geregeld in het donker werken. Gemiddelde prijs: € 5,-

is een ‘rijdend’ stopcontact wel zo praktisch. Je bent dan niet meer afhankelijk van de accuduur. De Waeco PocketPower SI 102 is een kleine omvormer dat de 12 volt accuspanning van de sigarettenaansteker omzet naar 230 volt wisselspanning. Er is ondersteuning voor gemodificeerde sinusspanning. In tegenstelling tot een zuivere sinusomvormer zijn niet alle apparaten hiervoor geschikt, maar voor laptops voldoet het in de meeste gevallen prima. Bij twijfel kun je ook voor een zuivere sinusomvormer van Waeco of een ander merk kiezen, maar dan ben je veel meer geld kwijt. De PocketPower SI 102 levert een maximaal continu vermogen van 100 watt. Met name voor compacte laptops is dat prima. Wanneer je een grotere laptop gebruikt, kun je beter een omvormer met een hoger uitgangsvermogen aanschaffen. De PocketPower SI 102 heeft aan de zijkant een usb-poort waarmee je bijvoorbeeld een smartphone of tablet oplaadt. Gemiddelde prijs: € 60,-

Frisse wind

König CMP-USBFAN10 In zomerse omstandigheden is een fris windje bij

Universele adapter

je laptop wel zo prettig. König heeft hiervoor een speciale ventilator ontwikkeld die je gemakkelijk op

Doet de adapter van je laptop het niet meer? Vanzelfsprekend kun je bij

een usb-poort aansluit. In tegenstelling tot veel andere

het computermerk terecht voor een vervangend exemplaar, maar de prijs

usb-fans betreft het geen tafelexemplaar. In plaats

van originele adapters valt vaak tegen. Op het web zijn er als alternatief

daarvan breng je de ventilator in de gewenste positie

ook veel universele notebookadapters te koop. In de verpakking zitten

door de arm te buigen. Hierdoor positioneer je dit

dan meestal zo’n acht á tien pluggen, zodat de adapter compatibel is met

apparaat eenvoudig vlakbij je gezicht. Pas wel op dat

de meeste producten van notebookfabrikanten. Controleer vooraf altijd

je de ventilator niet per ongeluk aanraakt, want er zit

of een universele adapter geschikt is voor jouw laptop en let specifiek op

geen bescherming omheen. Op het apparaatje is een

het vereiste wattage. Bekende merken die betaalbare universele adapters

aan/uit-schakelaar aanwezig. Verder zijn er kleine led-

ontwikkelen, zijn onder andere Trust, Hama, Yanec en Ewent.

lampjes in de behuizing verwerkt. Gemiddelde prijs: € 7,-

86

/ NR. 07 - JULI 2016

308 - Hardware - Extra's voor je laptop JW.indd 86

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:58

HARDWARE Laptop-accessoires

BatteryCare BatteryCare ((www.batterycare.net) is een handig hulpje om de status van de accu nauwlettend in de gaten te houden. Zo laat deze freeware precies zien hoeveel procent capaciteit de accu nog heeft en hoe lang je daarmee kunt doorwerken. Tot zover niets nieuws onder de zon, want Windows geeft deze informatie ook netjes weer. BatteryCare gaat echter nog een stapje verder. Zo ontvang je herinneringen wanneer je de accu het beste helemaal kunt ontladen om de gezondheid van dit onderdeel intact te houden. Bekijk daarnaast het slijtageniveau en de temperatuur van diverse onderdelen. Verder schakel je Windows-instellingen die veel energie opslurpen gemakkelijk uit. Let tijdens de installatie op dat je geen overbodige software installeert.

Robuuste dataopslag

LaCie Rugged Triple USB 3.0 In de meeste laptops is plaats voor slechts één harde schijf. Wanneer je meer opslagcapaciteit nodig hebt, zijn er in de handel externe opslagdragers in alle soorten en maten verkrijgbaar. Vanwege de roterende onderdelen is een externe schijf gevoelig voor vallen en stoten. Als je een schijf vaak met je laptop meeneemt, is het daarom slim om voor een exemplaar met een krachtige behuizing te kiezen. De LaCie Rugged Triple is daar een extreem voorbeeld van. Het product

Het gratis tooltje BatteryCare bestaat uit een klein venster met een Nederlandstalige interface.

bevat meerdere beschermingsniveaus, waardoor deze opslagdrager volgens de fabrikant een val tot twee meter kan overleven. De schijf is onder meer voorzien van een aluminium behuizing, schokdempende hoes en rubberen bumpers aan de binnenzijde. Bovendien is er een schokbestendige schijf ingebouwd. De LaCie Rugged Triple is verkrijgbaar in 500 GB, 1 TB of 2 TB. Aansluiten op je laptop kan met de 3.0 usb-aansluiting. De fabrikant levert daarnaast software mee om automatische back-ups te maken en wachtwoordbeveiliging toe te voegen. Gemiddelde prijs: € 150,- (1 TB-versie)

WWW.PCMWEB.NL

308 - Hardware - Extra's voor je laptop JW.indd 87

/ NR. 07 - JULI 2016

87

06-06-16 14:58

HARDWARE Upgrades voor je laptop

UPGRADES VOOR JE LAPTOP Waar moet je op letten?

Als we een product zouden moeten noemen die niet direct na over de upgrademogelijkheden die zo’n apparaat al dan niet biedt. Maar als je op zoek bent lastig is te upgraden, dan is het toch wel een naar een nieuw model, doe je er juist goed aan om na laptop. Veel onderdelen zijn vaak vastgesoldeerd te denken over de uitbreidingsmogelijkheden. Past er op het moederbord, waardoor het upgraden van de bijvoorbeeld meer geheugen bij, of kun je er makkelijk processor of grafische kaart niet mogelijk is. Bij nog een extra ssd in plaatsen? nieuwere laptops kun je soms zelfs al het geheugen Onderzoek niet meer uitbreiden. Maar wat kun je allemaal wel Bij de oriëntatie naar een nieuwe laptop kun je alvast aan de hand van de specificaties zien of het mogelijk doen om je oude laptop een oppepper te geven is om je apparaat later van een hardware-upgrade te en waar moet je op letten bij de aanschaf van een voorzien. Let wel: de processor of de grafische chip upgraden kan eigenlijk nooit, althans niet zonder het nieuwe laptop? hele moederbord te vervangen voor een exemplaar MARK GAMBLE

V

dat precies in jouw laptop past. En die kans is zeer klein, omdat iedere nieuwe laptop vrijwel altijd een roeger was alles makkelijker: je kocht een

afwijkend formaat heeft ten opzichte van het vorige

desktop-pc en je kon er jarenlang mee

model van dezelfde fabrikant. Dat geldt ook voor de

vooruit doordat je alle interne hardware

audiochip, want ook die is immers een vast onderdeel

makkelijker van een nieuwer en sneller exemplaar kon

op het moederbord. Blijft over het geheugen en de

voorzien. Even een nieuwe of extra harde schijf erin,

harddisk.

een nieuwe videokaart bijplaatsen of wat meer geheugen; het was allemaal vrijwel geen enkel probleem.

Geheugen

Ook het compleet upgraden van de gehele hardware

Laptops kun je kopen met verschillende geheugen-

was met de makkelijk te openen behuizing in een

configuraties. Hoe goedkoper de laptop is, hoe minder

handomdraai geregeld.

standaard geheugen er is ingebouwd. De meeste

Hoe anders is het nu. Vrijwel iedereen kiest door-

88

moderne laptops en ultrabooks bieden vaak hele-

gaans voor een laptop als vervanging van de aloude

maal geen mogelijkheid meer om het geheugen uit te

desktopcomputer. Zo’n laptop biedt natuurlijk wat

breiden of te vervangen, omdat de geheugenmodules

voordelen: alle in- en uitvoerapparatuur als toet-

als een geïntegreerd onderdeel op het moederbord

senbord, muis en beeldscherm is binnen dat enkele

zijn verwerkt en niet los te maken zijn. Het probleem is

apparaat ingebouwd, waardoor het verplaatsen van

vaak dat je dat niet zo direct kunt afleiden uit teksten

een laptop veel gemakkelijker is dan bij een desktop-

bij de productinformatie op websites, in de winkel of

computer. Daar moest je immers eerst alles loskop-

in folders. Dus hoe kun je het makkelijkst achterhalen

pelen voordat je die computer op een andere plek kon

welk soort geheugen is toegepast en of je die kunt

zetten. Vaak denk je bij de aanschaf van een laptop

uitbreiden?

/ NR. 07 - JULI 2016

309 - Hardware - Upgrades voor je laptop JW.indd 88

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:59

HARDWARE Upgrades voor je laptop

Daarvoor kun je terecht op een van de vergelijkingssites, bijvoorbeeld www.kieskeurig.nl of de algemene hardwaredatabase www.icecat.biz. Soms kun je daar ook zien wat de standaardgrootte van het meegeleverde geheugen is en wat de maximale grootte mag zijn. Staat er onder de kop Geheugen op Icecat bijBij de uitge-

voorbeeld bij Intern geheugen 8 GB en bij Maximum

breide infor-

intern geheugen ook 8 GB? Dan weet je al dat het

matie op www.

niet mogelijk is om het geheugen uit te breiden. Laat je

icecat.biz kun je

overigens niet misleiden door de informatie die je op

achterhalen of

Icecat terugvindt bij het onderdeel Maximaal intern

het mogelijk is

geheugen ondersteund door processor. Dit heeft

laptop – als dat natuurlijk mogelijk is – voor so-

het geheugen in

namelijk alleen betrekking op de processor zelf, maar

dimm-modules. Deze modules zijn namelijk kleiner

je laptop uit te

kan afhankelijk van het model van de laptop compleet

en hebben een andere pinformatie dan standaard

breiden.

anders zijn.

geheugenmodules die je in de meeste desktop-pc’s

Kies bij het upgraden van het geheugen van je

Een sodimmmodule.

terugvindt. Maar tussen al deze so-dimm’s bestaan ook nog verschillende varianten, waarvan de belangrijkste de toegepaste ddr-standaard is. De oudste so-dimmmodules zijn van het type ddr (eigenlijk ddr1, maar omdat er tijdens de ontwikkeling van dit type module nooit vanuit is gegaan dat er een opvolger zou komen, is dit getal nooit officieel toegepast). Dit type werd ontwikkeld voor notebooks, mini-pc’s en alle andere apparaten waar de interne ruimte vaak niet voldoende is om grotere geheugenmodules in te plaatsen, zoals bij printers. Al redelijk snel werd ddr opgevolgd door ddr2, maar er wordt gebruikgemaakt van evenveel pinnen, namelijk 200. Ze zijn echter niet uitwisselbaar vanwege het verschil in voltage en de inkeping tussen de

Handig van Icecat is verder ook dat je kunt zien

geheugenpinnen zit op beide modules op een andere

De geheu-

plaats. Vanaf ddr3 zijn is de pinconfiguratie verhoogd

genmodules en

naar 204 pinnen en zitten de nokjes op een andere

-slots zijn in een

plek, waardoor je ze ook niet per ongeluk in een ouder

laptop makkelijk

slot kunt plaatsen.

te bereiken.

welk type geheugen er is toegepast, welke snelheden er door de processor worden ondersteund en wat de grootte is van de modules zelf. Dat maakt het een stuk makkelijker om de juiste modules te kiezen voor jouw laptopmodel. In ons voorbeeld zijn we op zoek geweest naar de specificaties van de HP ENVY 13-d020nd, waarvan je verderop in deze PCM ook een review leest. Daarvan zien we op Icecat dat het toegepaste geheugen van het type DDR3L-SDRAM is. Het betreft dus ddr3-geheugen met een laag voltage, dat wordt aangegeven door de letter ‘L’ aan het eind. Low-voltage-geheugen is anders dan het standaardgeheugen en dat zit in het feit dat deze modules maar 1,35 volt gebruiken, in plaats van de standaard 1,5 volt. 1,5 volt-modules zullen in zo’n laptop dus niet werken. Andersom overigens wel: 1,35 volt-modules werken wel in 1,5 volt-configuraties, de 1,35 volt is namelijk het minimum waarop deze modules werken, niet het maximum.

/ NR. 07 - JULI 2016

309 - Hardware - Upgrades voor je laptop JW.indd 89

89

06-06-16 14:59

HARDWARE Upgrades voor je laptop

Met een tool als Samsung Magician kun je data overzetten van je oude naar je nieuwe schijf.

Geheugen plaatsen Het upgraden of bijplaatsen van het geheugen van je

vind je de modules schuin in het slot gestoken. Door

laptop is doorgaans redelijk eenvoudig. Op iedere lap-

aan beide zijden van de module de lipjes met je vingers

top waar het mogelijk is om de modules te vervangen

weg te duwen, springen de modules los en kun je ze

vind je aan de onderkant van het apparaat een klepje

voorzichtig verwijderen.

met vier kruiskopschroefjes, waarachter de modules zich schuilhouden. Nadat je het klepje hebt geopend,

Harde schijf We hebben het je natuurlijk al vaak genoeg verteld, maar met een ssd kun je je laptop van een zeer uitstekende upgrade voorzien. Zeker bij oude laptops kan een ssd

Met een externe harddisk-

ervoor zorgen dat je systeem stukken sneller wordt.

dock die je op

Immers, de opstarttijd van Windows wordt bijna met een

je usb-poort

factor 10 versneld, alle programma’s starten sneller op

aansluit, kun je

en bewerkingen op de harde schijf zijn sneller voltooid.

de oude data

Als je een nieuwe laptop koopt, is deze nu eigenlijk altijd

van je harde

al voorzien van een ssd. Bij sommige laptops wordt er

schijf overzetten

een ssd met een kleine opslagcapaciteit toegepast en zit

naar je nieuwe

er een tweede conventionele harde schijf in met meer opslagruimte. De kleinere ssd wordt dan gebruikt voor Windows, terwijl de grotere gebruikt kan worden voor de opslag van je data. Als je nu een laptop hebt met een conventionele hdd als hoofddisk, kies je natuurlijk ook voor een ssd als je de schijf gaat vervangen. Het grootste struikelblok is niet zozeer het eruit halen van de oude harde schijf en deze vervangen voor een nieuw exemplaar, want dat gaat op vergelijkbare wijze als bij de geheugenmodules. Ook hier is het een kwestie van een klepje openmaken aan de onderkant van de laptop. Het meeste werk gaat waarschijnlijk zitten in het overzetten van al je bestanden naar je nieuwe ssd.

90

/ NR. 07 - JULI 2016

309 - Hardware - Upgrades voor je laptop JW.indd 90

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:59

HARDWARE Upgrades voor je laptop

Met een extern docking station breid je je laptop een-

Als je een nieuwe ssd koopt, wordt er vaak extra

is er voldoende keuze. Zo bestaan er externe blu-ray-

voudig uit met

software meegeleverd (of kun je die downloaden via

spelers die je op je usb-poort kunt aansluiten. Die heb

allerlei randap-

een link), waarmee je eenvoudig een complete image

je al voor zo’n 100 euro. Een van de vereisten is dan

paratuur.

van je oude harde schijf naar de nieuwe ssd kunt

wel dat je minimaal een usb 2.0-poort moet hebben,

overzetten. Het enige probleem is dat je een manier

omdat er aardig wat data over de verbinding wordt

moet vinden om je nieuwe ssd tijdelijk aan je laptop te

gestouwd. Maar de encodering van de audio- en

kunnen koppelen zodat je de data kunt overzetten.

videostreams vindt plaats op het apparaat zelf, waar-

Een oplossing is dan bijvoorbeeld een zogenoemde

door er niet veel bronnen van je eigen laptop worden

harddisk-dock. Dit is een apparaatje dat je op je usb-

gebruikt voor het afspelen van een blu-ray-film.

poort aansluit en waarin je direct een harde schijf in

Met een

kunt plaatsen. De schijf wordt automatisch herkend

Meerdere schermen

door Windows en vervolgens kun je al je bestanden

Vind je het scherm van je laptop te klein, maar wil

overzetten. Als je gebruikmaakt van een kopieertool

je nu nog geen nieuwe aanschaffen met een groter

om een complete image van je harde schijf over te

beeldformaat, dan kun je ervoor kiezen om een extern

zetten, dan zal die tool ook zowel de oude als de

scherm aan de sluiten. Het enige nadeel is wel dat je

nieuwe disk herkennen. Wil je zelf aan de slag met het

altijd voor het scherm van je laptop zit en het tweede

overzetten van je data, dan zijn daar ook handige en

scherm alleen aan een van de zijkanten kunt plaatsen.

gratis tools voor beschikbaar, zoals EaseUS Partition

Het toetsenbord is immers altijd in gebruik. Je laptop

Manager.

‘ombouwen’ tot een complete computer, met een

externe blu-

aparte monitor, een los toetsenbord en muis, behoort

ray-drive kun je

ook tot de mogelijkheden. Heb je een zakelijke laptop,

films kijken op je

dan hoef je je laptop alleen maar in het docking station

laptop.

te plaatsen, een externe monitor, toetsenbord en muis aan te sluiten, en klaar ben je. Anders is het bij de consumentenmodellen, die beschikken vaak niet over een aansluiting voor een apart docking station, laat staan dat deze wordt meegeleverd bij zo’n laptop. In zo’n geval is er een oplossing in de vorm van een extern docking station. Die sluit je aan op een usb-poort (bij voorkeur usb 3.0) en je beschikt dan over extra aansluitingen zoals extra usb-poorten, monitor-uitgangen en in sommige gevallen ook audio in- en output. Zo’n docking station heeft een aantal voordelen. Je kunt er bijvoorbeeld een veel grotere monitor op aansluiten via een hdmi- of DisplayPort-aansluiting en daardoor veel hogere resoluties gebruiken. Dell heeft zelfs een docking station (de Dell D3100), waarmee het mogelijk is om op maximale resolutie 4K-video op je scherm te krijgen. En als je je laptop nooit verplaatst,

Uitbreidingen

kun je er ook voor kiezen om deze altijd dicht te laten. Wel moet je er dan voor zorgen dat Windows niet

In een laptop zelf is – los van misschien een extra

automatisch wordt afgesloten als je de deksel dicht

klepje voor een tweede harde schijf – geen ruimte

doet. Dat kun je eenvoudig regelen via het Configu-

meer om uit te breiden. Maar extern is er natuurlijk

ratiescherm. Zoek naar Energiebeheer en kies bij

wel veel meer mogelijk. Iedere laptop beschikt sowieso

de opties bij Aan/uit-knoppen en deksel voor Actie

over een of meerdere usb-poorten, waardoor het erg

als ik het deksel afsluit en stel die optie in op Geen

makkelijk is om extra randapparatuur toe te voegen.

actie ondernemen. Als je nu de laptop dichtdoet, zal

Heeft je laptop geen dvd-speler, of wil je de huidige

deze aan blijven, net zolang tot je ‘m zelf afsluit via de

dvd-speler juist vervangen voor een blu-ray-speler, dan

startknop in Windows zelf.

WWW.PCMWEB.NL

309 - Hardware - Upgrades voor je laptop JW.indd 91

/ NR. 07 - JULI 2016

91

06-06-16 14:59

ACHTERGROND Monitortechniek

MONITOR TECHNIEK Staar je niet blind op resolutie alleen

Monitoren worden steeds beter. De resolutie neemt toe tot 4K en zelfs 5K. Resolutie, contrast en zwartweergave verbeteren. Tegelijk worden monitoren energiezuiniger en groener. Sommige fabrikanten pakken zelfs uit met monitoren die beter zouden zijn voor je ogen. Kortom, de technische ontwikkelingen staan niet stil. Maar wat is er echt van belang en waar houd je het best rekening mee bij je keuze? J OZ E F S C H I L D E R M A N S

D

De monitormastodont RP840G van Benq is niet bedoeld voor huiskamergebruik, maar eerder voor klaslokalen en tv-studio’s.

e meesten onder ons houden

manier waarop we met onze computers

schermdiagonaal tussen 21,5 en 27 inch (54,61

vooral rekening met resolutie,

interacteren. Een slecht (afgesteld) scherm

en 68,58 centimeter). Maar de keuze aan ver-

schermdiagonaal en prijs wanneer

kan even schadelijk zijn voor de gezondheid

krijgbare schermdiagonalen is véél ruimer. Deze

we een nieuwe monitor kopen. Uiterlijk

van je ogen als een foutief toetsenbord of een

varieert van 17 tot 84 inch (43,18 en 213,36 cm).

lijken computerbeeldschermen immers

verkeerde muis dat kan zijn voor die van je

De gigantische 84-inch Benq RP840G Interac-

sterk op elkaar. Het is niet altijd duidelijk of

pols of elleboog. Daarom mogen we best wat

tive Flat Panel is een aanraakmonitor met een

de meerprijs die fabrikanten vragen voor

méér aandacht besteden aan de keuze van een

resolutie van 3840 x 2160 pixels, een ips-paneel

specifieke technologische verbeteringen ook

‘goed‘ beeldscherm. Maar wat is dat, een ‘goed’

met 178 graden brede kijkhoek (waarover straks

echt de moeite waard zijn. Computers zijn al

beeldscherm? Welke nieuwe technieken zijn van

meer) en een prijskaartje van – schrik niet – ruim

duur genoeg en dus besteden we ons geld

belang? En waarop moet je letten bij aankoop en

7200 euro.

liever aan een krachtige processor, méér

gebruik?

geheugen of een grotere harde schijf. Maar hoe clichématig het ook klinkt: het beeldscherm is,

Resolutie en pixeldichtheid

naast toetsenbord en muis, de belangrijkste

De best verkochte monitoren hebben een

92

/ NR. 07 - JULI 2016

302 - Achtergrond - Monitortechniek JW.indd 92

Hoewel deze mastodontmonitor van Benq een hoge 4K-resolutie weergeeft, zijn de getoonde beelden niet erg scherp, tenzij je er op vrij grote afstand naar kijkt, zoals in een

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:55

ACHTERGROND Monitortechniek

Misschien kun je je daar niks bij voorstellen, maar denk dan eens aan je smartphone of tablet. Fabrikanten van die toestellen pakken steevast uit met de hoge pixeldichtheid van hun schermen. Bij computermonitoren is die informatie vaak moeilijker terug te vinden. De reden ligt voor de hand: in vergelijking met mobiele apparaten hebben monitoren een vrij lage pixeldichtheid. Vaak schommelt die rond de 96 ppi,

Windows 10 en pixeldichtheid

niet toevallig lange tijd de ingebakken resolutie

In tegenstelling tot Windows 8.1 en ouder, heeft

van Microsoft Windows, het populairste bestu-

Windows 10 geen ingebakken resolutie meer.

ringssysteem voor computers. Tegenover de

Dankzij de ingebouwde ‘display scaling’-techniek

500+ ppi van duurdere smartphones steekt dit

regelt de nieuwste Windows-versie zijn eigen

schril af. Een vergelijking tussen de ppi van het

resolutie automatisch naargelang het gebruikte

4K-computerscherm van Benq en het 4K-smart-

scherm. Dat automatische is misschien niet ideaal

phone-scherm van de Sony Xperia Z5 Premium

voor jouw situatie. Je kunt de schaal echter manu-

zegt alles: 52,45 ppi voor Benq tegenover 801

eel wijzigen via Instellingen, Systeem, Beeld-

ppi voor Sony!

scherm. Daar zie je een schuifbalk met erboven de tekst ‘De grootte van tekst, apps en andere items wijzigen’. De aanbevolen (door Windows zelf gekozen) grootte wordt naast deze tekst getoond. Maar met behulp van de schuifbalk kun je die aanpassen en tekst en pictogrammen bijvoorbeeld iets groter maken. (Houd er rekening mee dat oudere applicaties dit vaak nog niet ondersteunen en niet meeschalen.) Hoe vér de schuifbalk gaat, hangt af van de ingebakken resolutie van de gebruikte monitor(en). Inderdaad, je kunt de schaal van elk aangesloten beeldscherm apart aanpassen.

Het scherm van de Sony Xperia Z5 Premium heeft 4Kresolutie, maar door de kleinere schermdiagonaal van 5,5 inch staan de pixels zeer dicht bij elkaar, wat resulteert in een scherpte van 801 ppi.

klaslokaal (waarvoor deze monitor uiteraard ook bedoeld is). Dit bewijst dat de horizontale en verticale resolutie, uitgedrukt in ‘h x v pixels‘, niet zaligmakend is. Pixeldichtheid, uitgedrukt in ‘pixels per inch‘ of ppi, is minstens even belangrijk. Hoe dichter pixels bij elkaar staan, hoe minder ze opvallen en hoe egaler en natuurlijker het beeld oogt. Ook de kijkafstand speelt een rol bij de waargenomen beeldscherpte. Maar we behandelen eerst de pixeldichtheid. De 84-inch monitor van Benq heeft ondanks zijn hoge resolutie een pixeldichtheid van maar 52,45 ppi.

WWW.PCMWEB.NL

302 - Achtergrond - Monitortechniek JW.indd 93

/ NR. 07 - JULI 2016

93

06-06-16 14:55

ACHTERGROND Monitortechniek

Kijkafstand

Paneel

Een smartphone bekijk je uiteraard op dichtere

pixels (bijna 96 ppi) geen individuele pixels

Er wordt wel eens beweerd dat het type lcd-

afstand dan een computerscherm. Ergonomen

meer te zien, dien ik het op een kijkafstand

paneel weinig uitmaakt bij de keuze van een

raden een armlengte aan als ideale kijkafstand

van 35,9 inch (91 cm) te plaatsen. Dat is in mijn

computermonitor. De afstelling door de fabri-

voor een doorsnee computerbeeldscherm. Bij

geval nét iets verder dan de afstand van mijn

kant zou veel belangrijker zijn dan de gebruikte

die kijkafstand zien de meeste mensen zelfs bij

gestrekte arm. De hierboven geschetste vuist-

schermtechnologie. Elke technologie heeft noch-

96 ppi geen individuele pixels meer. De pixel-

regel klopt bij mij dus redelijk goed. Maar als je

tans zijn plus- en minpunten die niet volledig te

dichtheid zakt meestal niet veel lager dan 90

het heel precies wil weten, gebruik je de eerder

corrigeren zijn. Als consument houd je dus best

ppi. Dit is uiteraard een heel grove vuistregel.

vermelde calculator. Die toont zijn resulta-

ook rekening met het type paneel. Er bestaat

Met de Display distance, retina and dimension

ten in inch, maar dat kun je met behulp van

immers nog geen ‘ideale’ schermtechnologie die

calculator van RodrigoPolo.com (http://tools.

Google eenvoudig in centimeters omrekenen

perfect past voor elke computertaak.

rodrigopolo.com/display_calc/) kun je de ide-

(typ ‘getal inch cm’ in de zoekdialoog, waarbij

• TN of Twisted Nematic lcd-panelen zijn de

ale kijkafstand van je monitor zelf berekenen.

je voor ‘getal’ de effectieve inch-waarde invult,

werkpaarden van de monitorwereld. Ze zijn rela-

Bijvoorbeeld: om bij mijn eigen 23-inch beeld-

bijvoorbeeld ‘84 inch cm’).

tief goedkoop en hebben doorgaans een snelle

scherm met een resolutie van 1920 x 1080

reactietijd, belangrijk voor actiegames. Minpunten zijn een beperkte kijkhoek (vooral verticaal) en matige kleurweergave. TN is in elk geval

Groter is niet noodzakelijk beter

geschikt voor algemene computertaken en biedt

Snelle quiz: welke monitor levert het scherpste

doorgaans een goede prijskwaliteitverhouding.

beeld, een full-hd-exemplaar van 21,5 inch (54,61

• IPS of In-plane switching lcd-panelen heb-

cm) van rond de 100 euro of eentje van 24 inch

ben een grotere kijkhoek in zowel verticale als

(60,96 cm) van rond de 140 euro? Antwoord: de

horizontale richtingen. De kleurenweergave is

kleinere monitor, want die levert 102,5 ppi tegenover

natuurgetrouw. Minpunten zijn een tragere re-

slechts 91,5 ppi voor de grotere. Kies je toch voor de

actietijd en relatief hogere prijs. IPS is ideaal als

grotere schermdiagonaal, koop dan minstens een

je veel aan foto- en videobewerking doet.

WUXGA-exemplaar met een resolutie van 1920 x

• VA of Vertical Alignment lcd-panelen proberen de pluspunten van TN en IPS te combineren.

1200 pixels. Dat geeft je 94 ppi, maar het zal moeilijk zijn om een dergelijke monitor voor minder dan

5K-schermen zoals de Dell Ultrasharp UP2715k

Pluspunten zijn een goede kijkhoek en betere

300 euro op de kop te tikken. Wil je een nóg groter

of de Apple iMac with Retina 5K Display tonen 77%

contrast- en zwartwaarden. Minpunten zijn tra-

scherm, laat je dan niet vangen door een te lage

méér informatie dan een 4K-scherm. Merk op hoe

gere reactietijden en beperkte kleurreproductie.

ppi. Er worden FHD-monitoren (1920 x 1080 pixels)

‘klein’ in vergelijking het fhd-scherm is waarmee de

VA is vooral sterk in de weergave van bewegen-

van 27 inch (68,58 cm) verkocht die slechts 81,6 ppi

meesten onder ons vandaag werken. Andere namen

de videobeelden.

leveren. Bij een dergelijke schermdiagonaal is zelfs

die voor de getoonde resoluties worden gebruikt

de WUXGA-resolutie eigenlijk te weinig, want dat

zijn (van boven naar onder) 1080p, 1440p, 2160p en

technologieën. Fabrikanten proberen daarmee

geeft je nauwelijks 84 ppi. Om bij dergelijke grote

2880p of ook FHD, QHD, UHD en UHD+.

de minpunten zoveel mogelijk weg te werken. In

schermen vlot boven de 100 ppi te raken, moet je al

(bron: TechGage)

de specificaties van monitoren kom je daarom

Er bestaan allerlei variaties op deze drie basis-

ook termen tegen zoals Super-TN, AH-IPS, PVA,

een QHD-resolutie van 2560 x 1440 pixels kiezen. Goedkoop is dat niet: reken op 350 euro of (veel)

honderd euro. Je videokaart moet bovendien over

MVA, PLS en SPVA. Maar de basisverschillen blij-

méér. Vergeet niet dat ook videokaart en processor

een hdmi 2.0- of DisplayPort-uitgang beschikken

ven ondanks al die variaties dezelfde. Waarom

die hogere resolutie moeten verhapstukken. Het

om de ‘echte’ 4K weer te kunnen geven. Dan is er

dan niet het geroemde Amoled, dat Samsung

prijskaartje kan dan snel zeer hoog oplopen… Bij

nog de bijna vijftienhonderd euro kostende, voor

voor zijn smartphones en tablets gebruikt, toe-

nog grotere schermdiagonalen verergert het alleen

professioneel gebruik bedoelde Dell Ultrasharp

passen op grotere beeldschermen? Dergelijke

maar. Een 30-inch (76,2 cm) monitor moet om 100

UP2715K met een schermdiagonaal van 27 inch en

monitoren zouden onbetaalbaar duur zijn. Nog

ppi te leveren minstens een ingebakken WQXGA-

een 5K-resolutie van 5120 x 2880 pixels. Die heeft

een andere technologie, OLED, is in hetzelfde

resolutie van 2560 x 1600 pixels hebben. Is geld geen

een pixeldichtheid die in de buurt begint te komen

bedje ziek: veelbelovende beeldkwaliteit, maar

probleem dan kun je vandaag al 4K-monitoren met

van een instap-smartphone, namelijk 217,57 ppi.

voorlopig te duur.

een uhd-resolutie van 3840 x 2160 pixels kopen. Bij

Maar om deze monitor in de hoogste resolutie te

28 inch (71 cm) krijg je dan een pixeldichtheid van

gebruiken, moet je over een speciale videokaart

Reactie- en verversingstijd

157,35 ppi. Je betaalt er wel 450 euro of méér voor.

beschikken met twee DisplayPort-uitgangen die

Als je tijdens het gamen geen verspringende of

LG heeft er zelfs al eentje van 31 inch (78,74 cm) met

tegelijk worden aangesloten. Sluit je slechts één

vage beelden wilt zien, kies je bij voorkeur een

een echte ‘tv’ 4K-resolutie van 4096 x 2160 pixels

DisplayPort aan, dan valt de resolutie terug op

monitor met een snelle pixelreactietijd. Deze

(Digital Cinema Initiatives 4K Resolution). Die LG

3440 x 1440 pixels en daalt de pixeldichtheid tot

waarde wordt in milliseconden uitgedrukt. De

31MU97Z geeft je 149 pixels, maar kost bijna twaalf-

138,12 ppi.

keuze zal dan bijna altijd op een monitor met

94

/ NR. 07 - JULI 2016

302 - Achtergrond - Monitortechniek JW.indd 94

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:55

ACHTERGROND Monitortechniek

De 27 inch Asus ROG SWIFT PG278Q Gaming Monitor (€ 699) heeft een verversingssnelheid of ’refresh rate’ van 144 Hz en een reactiesnelheid van 1 ms. Dat geeft scherpere, vloeiendere beelden in snelle actiegames, zoals te zien is op dit simulatiebeeld van Asus. De gebruikte videokaart moet uiteraard ook kunnen volgen… (bron: Asus)

BenQ, EIZO, HP, Iiyama, Lenovo, LG, Nixeus, Philips, Samsung en ViewSonic. Momenteel is er geen enkele gaming-monitor die beide systemen ondersteunt en het is twijfelachtig dat die er ooit zal komen. Ook zijn dergelijke monitoren nog vrij duur. Reken op 500 euro en (veel) méér. FreeSync is overigens ondanks de associatie met AMD een onderdeel van de ‘open’ VESA DisplayPort 1.2a specificatie, terwijl G-Sync een bedrijfseigen technologie van Nvidia is. Wellicht zal FreeSync het dus uiteindelijk halen, ook al omdat monitoren met FreeSync goedkoper blijken te zijn dan vergelijkbare exemplaren met G-Sync. Het kan overigens geen kwaad om een monitor met één van beide technologieën te kopen zonder dat je (al) over een geschikte videokaart een TN-paneel vallen. Monitoren met VA-pa-

beelden in tweeën scheuren.

beschikt. Dergelijke monitoren werken immers

nelen hebben op papier soms ook lage reac-

Monitor en videokaart moeten van elkaar

tietijden, maar in de praktijk vertonen ze vaak

wel de speciale ‘adaptive sync’ of ‘dynamische

dan uiteraard geen dynamische verversings-

‘ghosting’, waarbij het vorige beeld nog korte tijd

verversingsfrequentie’-signalen begrijpen. Er

frequentie. Houd er rekening mee dat G-Sync

zichtbaar blijft wanneer het nieuwe al verschijnt.

bestaan nog maar twee echte fabrikanten van

alleen via DisplayPort werkt, terwijl FreeSync

Naast een snelle reactietijd is ook een hogere

videokaarten en die promoten natuurlijk elk

vanaf dit jaar ook met hdmi functioneert. Nog

verversingssnelheid van belang. Dit wordt uit-

hun eigen systeem. Bij Nvidia heet dit G-Sync,

een verschil tussen beide technologieën is dat

gedrukt in Hertz. Hoe hoger de Hz-waarde, hoe

terwijl AMD uitpakt met FreeSync. G-Sync vind

G-Sync de verversingsfrequente dynamisch kan

minder het beeld flikkert en vervaagt bij snelle

je terug in gaming-monitoren van AOC, Asus,

aanpassen voor games die je in een venster in

acties. Een echte gaming-monitor zorgt ervoor

Acer, BenQ, Dell, Philips en ViewSonic. Free-

plaats van full-screen speelt, terwijl FreeSync

dat je langere tijd kunt spelen zonder vermoeid-

Sync-monitoren zijn er van Acer, AOC, Asus,

alleen full-screen functioneert.

ook met gewone videokaarten, maar gebruiken

heid of – erger – barstende hoofdpijn. Duurdere gaming-monitoren hebben tegenwoordig een reactietijd van 1 ms en een verversingsfrequentie van 144 Hz. Maar zelfs dat is voor sommigen nog niet genoeg. Om echt geen seconde van de actie te missen, kunnen monitor en videokaart ook nog digitaal met elkaar worden gesynchroniseerd. Dat verhindert dat nog een ander storend fenomeen optreedt, namelijk ‘tearing’, waarbij het lijkt alsof snel bewegende

Adaptive Sync, ook wel dynamische verversingsfrequentie genoemd, lost problemen op zoals ‘tearing’, dat dit simulatiebeeld van Nvidia in overdreven vorm toont. Twee incompatibele technologieën bevechten elkaar: AMD’s FreeSync en Nvidia’s G-Sync. Zowel videokaart als monitor moeten dit ondersteunen.

WWW.PCMWEB.NL

302 - Achtergrond - Monitortechniek JW.indd 95

/ NR. 07 - JULI 2016

95

06-06-16 14:55

ACHTERGROND Monitortechniek

Ergonomische snufjes Kijk je vaak naar video of breng je vele uren achter jouw beeldscherm door, dan is een gebogen of ‘curved’ exemplaar misschien wat voor jou. Fabrikanten zoals LG, HP, Philips en Samsung beweren dat een gebogen scherm de natuurlijke bolling van het menselijk oog volgt, wat resulteert in vervormingsvrije beelden met minder weerspiegeling en minder snel vermoeide ogen. Is een gebogen monitor te duur kijk dan uit naar

baar. Zorg ervoor dat je, wanneer je recht voor

een beeldscherm met speciale instellingen voor

je uitkijkt, op de bovenrand van het scherm kijkt.

monitor (€ 199) schakelt negentig procent van het blauwe

lange kijksessies.

Jouw ogen rusten dan mooi in het midden van

licht van de led-achtergrondverlichting uit wanneer je de

het beeld. Duurdere schermen hebben daaren-

SoftBlue-stand inschakelt. Te lang naar blauw licht kijken,

vrije stand die de ogen minder vermoeit. Philips

boven tilt (kantelen), pivot (roteren) en swivel

is volgens sommige onderzoeken schadelijk voor het oog.

propageert dan weer zijn SoftBlue-technologie

(draaien). Sommige aanraakmonitoren kun je

(bron: Philips)

die ‘antiblauw’ licht uitzendt dat de ogen spaart.

bijna plat leggen, zodat je er ook rechtopstaand

BenQ heeft een vergelijkbare technologie die

mee kunt werken. Houd wel één ding voor

eerste plaats naar pixeldichtheid en kwaliteit

ABL heet in zijn productreeks van ‘Eye-Care’

ogen: hoe meer van deze snufjes, hoe duurder

van het lcd-paneel en houd ook rekening met de

monitoren, zoals de EW2755ZH. Vergeet ook

de monitor. Is je budget beperkt, kijk dan in de

kijkafstand die je gaat gebruiken.

Zo zijn er monitoren met een speciale flikker-

De Philips 277E6EDAD/00 27 inch (68,6 cm) FHD

een correcte kijkhouding niet. Dat is minder vermoeiend en zorgt ervoor dat je op termijn geen nek- en spierproblemen ontwikkelt. De monitorvoet is idealiter in de hoogte verstel-

Kalibreren Monitorfabrikanten proberen zich nog op andere terreinen dan schermdiagonaal, resolutie en reactiesnelheid van elkaar te onderscheiden. Als je veel aan video- en fotobewerking doet, kijk je best uit naar een monitor met een natuurgetrouwe, ‘brede’ kleurenweergave. Als jouw budget het toelaat, kun je daarin ver gaan. Zo bestaan er monitoren met minimale kleurafwijkingen ten opzichte van standaarden zoals Adobe RGB en sRGB. Duurdere exemplaren hebben een grotere kleurdiepte, bijvoorbeeld tot 14 bit, ofwel een miljard kleuren. Dergelijke monitoren hebben meestal ook ingebouwde kalibratievoorzieningen, vaak via een speciale usb-poort waarop je een

naar het beeldscherm dat je wilt kalibreren en klik

extra aan te schaffen extern kalibratietoestel

op Volgende. Volg de instructies. Houd er wel reke-

voorbeeldschermen met ideale instellingen voor gamma-

aansluit. Maar dan spreken we al over bedragen die

ning mee dat deze wizard alleen goed functioneert

waarde, helderheid, contrast en kleurbalans en laat je die

alleen voor professionals doenbaar zijn. Maar ook

op gewone monitoren. Gebruik je een professionele

interactief door middel van schuifregelaars wijzigen. De

als gewone gebruiker kun je je voordeel doen met

monitor met een breed kleurengamma, dan kun

resultaten worden opgeslagen in een kleurenprofiel dat

een correct afgestelde monitor. Dat is op zijn minst

je deze wizard beter niet gebruiken omdat het tot

met jouw monitor verbonden wordt.

beter voor je ogen, maar het zorgt ook voor een zo

een slechte kleurweergave kan leiden. De wizard

natuurgetrouwe kleurweergave, wat onder andere

toont allerlei grafische voorbeelden en vertelt je

ken, zodat je eventueel nog kunt Annuleren als het

bij foto- en videobewerking nuttig is. Windows 10

welke de correcte waarden zijn. Vervolgens kun je

resultaat niet bevalt. Tevreden? Klik op Voltooien.

helpt je hierbij. Open Instellingen, Beeldscherm

die met schuifregelaars voor jouw beeldscherm zo

Standaard wordt daarna de ClearType Tuner

en klik onderaan in het scherm op Geavan-

dicht mogelijk benaderen. Misschien krijg je het niet

gestart waarmee je de tekstscherpte kalibreert. Die

ceerde beeldscherminstellingen. Scroll nu naar

helemaal perfect, maar het zal alleszins beter zijn

wizard kun je ook apart opstarten via Geavanceer-

Kleurinstellingen en kies Beeldschermkleuren

dan de standaardinstellingen. Op het einde kun je

de beeldscherminstellingen: scroll naar Verwante

kalibreren. Dit opent een wizard. Verplaats die

de vorige en huidige kalibratie met elkaar vergelij-

instellingen en klik op ClearType-tekst.

96

/ NR. 07 - JULI 2016

302 - Achtergrond - Monitortechniek JW.indd 96

De kleurenkalibratiewizard van Windows toont allerlei

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:55

HOE VAAK GOOGLE JIJ PER DAG? HET GEMIDDELDE LIGT OP 10 KEER … HOOG TIJD OM ZORGEN DAT JIJ NÓG SNELLER VINDT WAT JE ZOEKT. WORD EEN EXPERT MET GOOGLE MASTER

NU 9 , 5

€9

BESTEL 'M OP

RESHIFTSTORE.NL/GOOGLE (OOK VERKRIJGBAAR IN DE WINKEL) Google ad 230x300.indd 24 Naamloos-1 1

12:01:57 12-4-2016 12:42:13

ACHTERGROND De toekomst van usb

DE TOEKOMST VAN USB Wat kunnen we nog verwachten? De nog redelijk nieuwe usb Type-C-connector zal in de toekomst voor meer gebruikt worden dan alleen een dataverbinding, want ook de DisplayPort- en Thunderbolt-interfaces stappen over op deze aansluiting. Bovendien kan de nieuwe stekker ook je laptop opladen. Verder zijn er ook in de wereld van usb 3.1 weer nieuwe ontwikkelingen. PCM praat je bij over de steeds universelere aansluiting.

Tegelijkertijd wordt er ook gebruikgemaakt van een andere type encodering met minder overhead, 128b/132b. Oftewel, voor iedere 128 bits data worden 132 bits verstuurd. Hierdoor is de datadoorvoersnelheid van usb 3.1 9,7 gigabit per seconde, wat omgerekend neerkomt op 1241 MB/s: ruim een verdubbeling ten opzichte van usb 3.0. Ook dat zal in de praktijk niet haal-

KO E N C R I J N S

I

Bij de nieuwe 3.1-versie is de signaalsnelheid verdubbeld van 5 naar 10 gigabit per seconde.

baar zijn door software- en protocol-overhead, n februari 2015 ontvingen we de eerste usb 3.1-producten in ons testlab. Inmiddels is usb 3.1 een standaardvoorziening

codering. Usb 3.0 maakt gebruik van een datasignaalsnelheid van 5 gigabit per seconde. Om te voor-

maar snelheden richting de 1000 MB/s zouden (op termijn) mogelijk moeten zijn. Softwarematig is usb 3.1 geheel compatibel

op de laatste generatie moederborden;

komen dat er te weinig variatie in het signaal

met usb 3.0. Daardoor heb je voor usb 3.1-con-

ook randapparatuur komt mondjesmaat

zit met synchronisatie/timing-problemen als

trollers, zoals die op het door ons gebruikte

beschikbaar. Helaas is er ook een controverse

gevolg, maakt usb 3.0 gebruik van zogenoemde

Asus-moederbord, niet eens een speciale driver

ontstaan: de ene usb 3.1-poort blijkt namelijk

8b/10b encodering. Dat houdt in dat voor

nodig. Windows 8(.1) en 10 hebben geĂŻnte-

niet de andere te zijn.

iedere 8 bits aan daadwerkelijk verzonden data

greerde ondersteuning voor usb 3.0 met het

er 10 bits over de kabel gaan. Hierdoor is de

uasp-protocol en werken ook direct goed met

Sneller

effectieve datadoorvoersnelheid 4.0 gigabit/s,

usb 3.1-controllers. Voor de nieuwe standaard

Om allereerst even te resumeren: usb 3.1 is

ofwel 500 MB/s. Let wel, dat zijn theoretische

heeft het usb-consortium ook een nieuwe snel-

een doorontwikkeling van usb 3.0. Dat is de

maximumsnelheden; in de praktijk ligt de

heidsaanduiding bedacht: waar usb 3.0 ook wel

voornaamste reden waarom er niet is gekozen

bovengrens van de usb 3.0-communicatie net

SuperSpeed USB wordt genoemd, luistert usb

voor de usb 4.0-benaming. Waar er bij usb 3.0

boven de 400 MB/s.

3.1 naar de marketingnaam SuperSpeed+.

nieuwe aders in usb-kabels werden toegevoegd met een bijbehorende noodzaak voor nieuwe connectors, is usb 3.1 hardwarematig identiek aan usb 3.0. Slechts twee zaken zijn aangepast: de signaalsnelheid en de gebruikte gegevens-

De nieuwe usb Type-C-connector biedt hogere snelheden, meer mogelijkheden en meer gebruiksgemak.

98

/ NR. 07 - JULI 2016

501 - Achtergrond - Alles over usb JW.indd 98

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:02

ACHTERGROND De toekomst van usb

USB-versies Standaard

USB 1.x

USB 2.0

USB 3.0

USB 3.1

Ook bekend als

-

-

USB 3.1 Gen 1

USB 3.1 Gen 2

Naam

Full Speed

Hi-Speed

SuperSpeed

SuperSpeed+

Signaal snelheid

12 Mb/s

480 Mb/s

5.0 Gb/s

10.0 Gb/s

Codering

8b/10b

8b/10b

8b/10b

128b/132b

Data snelheid

1,2 MB/s

48 MB/s

500 MB/s

1241 MB/s

Max. snelheid in de praktijk

ca. 0,8 MB/s

ca. 35 MB/s

ca. 400 MB/s

ca. 1000 MB/s (?)

Onder meer bij Sharkoon kun je voor weinig geld een usb 3.1-uitbreidingskaart kopen.

verderop in deze PCM heeft geen van de geteste modellen een usb 3.1-aansluiting.

Type-C: omkeerbare stekker Usb 3.1 maakt zoals geschreven gebruik van de-

Usb 3.1 Gen 2 Tot dusver geen vuiltje aan de lucht, maar wat

zelfde bekabeling als usb 3.0, waardoor er geen De Type-C-connector op de Macbook 12 inch wordt aangeprezen als usb 3.1, maar is eigenlijk usb 3.0.

3.1 kan dus ook gewoon gebruikmaken van de zogeheten ‘a-type’ usb-stekkers die we sinds jaar

we bij de introductie van de eerste usb 3.1-producten nog niet wisten, is dat het usb-consorti-

nieuwe kabels en connectors nodig zijn. Usb

en dag op moederborden, desktops en laptops

um de ‘oude’ usb 3.0-standaard had opgenomen

Aan de slag met USB 3.1

in de documentatie van usb 3.1. Volgens die

Wil je je pc upgraden naar usb 3.1? Dat kan!

waar de industrie voor usb 3.0 vrijwel zonder

nieuwe geformuleerde standaard heet wat wij

Onder meer Sharkoon heeft een pci-Express-

uitzondering blauwe aansluitingen gebruikte,

gewoon usb 3.1 noemen eigenlijk usb 3.1 Gen

uitbreidingskaart met daarop twee usb 3.1-aan-

zien we bij usb 3.1 meer variatie. Een turquoise-

2; usb 3.0 mag officieel usb 3.1 Gen 1 genoemd

sluitingen. Bij dezelfde fabrikant vind je ook een

achtige tint lijkt de standaardkleur voor usb

worden. Wij zagen ons hiermee geconfronteerd

externe 2,5 inch ssd-behuizing met usb 3.1-inter-

3.1-geschikte a-connectors te zijn, maar we zien

bij het bekijken van verpakkingen en het marke-

face, waarmee je op basis van de nieuwe stan-

die op dit moment eigenlijk maar zelden toege-

tingmateriaal van MSI’s Skylake-moederborden,

daard een super snelle externe ssd kunt maken.

past worden. Dat maakt het herkennen niet een-

waarop de Taiwanese fabrikant de usb 3.0-poor-

Als je nu een nieuwe desktop gaat samenstellen

voudiger, maar gelukkig zal de a-stekker de ko-

ten aanprijst als ‘usb 3.1 Gen 1’. Zo rept het be-

is de kans groot dat je nieuwe moederbord usb

mende jaren vermoedelijk langzaam maar zeker

drijf bij de Z170A Gaming M7, die we in augustus

3.1-aansluitingen heeft. De aanwezigheid van

gaan verdwijnen ten faveure van een superieure

testten, over ‘8 usb 3.1-poorten, waarvan twee

usb 3.1 op Skylake-moederborden is eerder

opvolger. Tegelijkertijd met de 3.1-standaard

Gen 2‘. Dat is ronduit verwarrend, maar helaas

regel dan uitzondering. Laptops met usb 3.1

introduceerde het usb-consortium immers ook

geen uitzondering. MSI is namelijk niet de enige

– echte usb 3.1, Gen 2 dus – zijn we nog niet

een nieuwe connector, ‘Type-C’. Zoals inmid-

die dit doet. Zo is de usb 3.1-poort op de eerder

tegengekomen en ook in de test van laptops

dels bekend is deze nieuwe connector zeker

tegenkomen. Helaas is er geen uniforme kleur:

dit jaar geïntroduceerde Apple Macbook 12” ook ‘usb 3.1 Gen 1‘, oftewel gewoon usb 3.0. De onduidelijke naamgeving zorgt ervoor dat je als consument scherp moet opletten. Als je ergens ‘usb 3.1’ ziet staan zonder toevoeging, is er gerede kans dat het om usb 3.0 gaat. De genoemde Macbook is een mooi voorbeeld: vrijwel alle (online) shops die het product verkopen prijzen het apparaat aan met teksten als ‘één usb 3.1-poort’, ook al is het gewoon een poort op 3.0-snelheid. Ook al klopt dat volgens de letter van de standaard, netjes is het allerminst. Usb 3.1 is bij de nieuwste generatie moederborden gemeengoed. De ASUS Z170-Deluxe heeft zes usb 3.1-poorten, aangestuurd door drie ASMedia-controllerchips.

WWW.PCMWEB.NL

501 - Achtergrond - Alles over usb JW.indd 99

/ NR. 07 - JULI 2016

99

06-06-16 15:02

ACHTERGROND De toekomst van usb

Power Delivery Naast het grotere gebruiksgemak biedt Type-C ook een verbetering voor het opladen van apparaten, wat sneller gaat dankzij de USB Power Delivery 2.0-standaard. Normaal gesproken kan een usb-kabel maximaal 900 mA stroom transporteren; bij een spanning van 5 V is dat omgerekend 4,5 W vermogen. Er zijn usbladers die stroomsterktes tot aan 2,1 A bieden, waarmee je mobiele apparaten ruim twee keer zo snel, met 10,5 W vermogen kunt opladen. Het gaat dan echter puur om laders; er is geen gelijktijdige datacommunicatie mogelijk. 4,5 W tot 10 W is voldoende voor het opladen van smartphones, tablets en andere apparaten met een relatief laag stroomverbruik en relaDe OnePlus Two is één van de eerste smartphones met usb-Type-C.

tief kleine accu, maar voor veel andere zaken is het niet toereikend. De USB Power Delivery 2.0-standaard maakt het mogelijk om veel

top. Zowel Type-A- als micro-usb Type-B-aanslui-

hogere vermogens te transporteren, tot 100 W

tingen zorgen regelmatig voor ergernis wanneer

aan toe. Daarmee is zelfs een krachtige laptop

de ogenschijnlijk symmetrische stekker toch

prima via usb van stroom te voorzien en op te

niet onlosmakelijk verbonden met usb 3.1 – hij

verkeerd om blijkt te zitten en dus niet past.

laden. USB Power Delivery bevat vijf profielen:

werkt ook met oudere versies van de standaard

Het is een kleinigheid, maar zeker nu usb zo

10 W (5 V/2 A), 18 W (12 V/1,5 A), 36 W (12 V/3

(zoals bij de de 12 inch MacBook) en omgekeerd

alomtegenwoordig is, was het hoog tijd om de

A), 60 W (12 V/5 A of 20 V/3 A) en 100 W (20

kan usb 3.1 zoals gezegd ook prima werken met

gebruiksvriendelijkheid te perfectioneren.

V/5 A). Alle staan gelijktijdige datacommuni-

Type A- en B-aansluitingen. De Type-C-connector

Een tweede vernieuwing van Type-C is dat de

catie toe. Om van USB Power Delivery gebruik

is qua formaat vrijwel net zo klein als de micro-

nieuwe aansluiting niet alleen is gedefinieerd

te maken moet het apparaat dat echter wel

usb Type-B-stekkers die inmiddels alomtegen-

voor clientapparaten, maar ook voor usb-hosts.

specifiek ondersteunen; ook is een speciale

woordig zijn op moderne smartphones (Apple

Voor desktops is dat niet zo van belang, maar

‘actieve’ usb Type-C-kabel nodig. Zo’n actieve

uitgezonderd). Hét voordeel van Type-C-con-

omdat Type-C-connectors veel kleiner zijn

kabel heeft, buiten een betere afscherming

nectors is dat deze omkeerbaar zijn, oftewel,

dan de op dit moment voor host-apparaten

van de aderparen, een speciale chip aan boord

het maakt niet uit in welke richting je ze in een

gebruikte Type-A-connectors, is het een

die met beide aangesloten apparaten commu-

apparaat stopt: het werkt altijd. In de techwereld

uitkomst voor laptops en tablets. Die kunnen

niceert en zo afstemt welke mogelijkheden er

hebben we voor het eerst kennisgemaakt met

hierdoor weer wat dunner worden. Vermoede-

precies zijn.

omkeerbare connectors in de vorm van Apples

lijk zal dus ook bij dat soort apparaten de

Lightning-plug. Vriend en vijand moest daarvan

Type-C-connector snel zijn intrede gaan

diverse nieuwe gebruiksmodellen. Zo kun je

erkennen: qua gebruiksvriendelijkheid is deze

doen.

dus je laptop opladen via usb, een toepassing

USB Power Delivery zet de deur open voor

die Apple al heeft ingebouwd in de genoemde MacBook. Samen met de verderop beschreven functionaliteit om naast usb ook Thunderbolt en DisplayPort over één Type-C-kabel te loodsen, betekent dit dat je je laptop met een kabel op een docking station kunt aansluiten om alle vereiste verbindingen te maken. Intel demonstreerde dit al op zijn meest recente Intel Developer Forum. Power Delivery maakt het ook mogelijk om je tablet veel sneller op te laden via je desktop en laptop. Bovendien kan dat twee kanten op werken: je kunt je tablet opladen vanaf je laptop, maar omgekeerd kan Links de ‘oude’ usb Type-A-connector, rechts de nieuwe usb-Type-C-stekker.

je indien nodig ook je tablet gebruiken om je laptop van extra stroom te voorzien.

100

/ NR. 07 - JULI 2016

501 - Achtergrond - Alles over usb JW.indd 100

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:03

ACHTERGROND De toekomst van usb

wonder dat de standaard in de Apple-wereld, waar klanten niet op een euro meer of minder letten, een groot succes is, terwijl deze in de pcwereld in ieder geval tot nu toe weinig voet aan de grond heeft gekregen. De nieuwe Thunderbolt 3-standaard kan daar wellicht verandering in brengen. De eerste vernieuwing is dus dat deze gebruikmaakt van de usb-Type-C-connector. Daarnaast zijn de prestaties opnieuw verdubbeld, tot 40 gigabit/s full duplex. Overigens kan die snelheid alleen met speciale, actieve Type-C-kabels behaald worden; met een normale dertien-in-een-dozijn passieve kabel is echter nog altijd 20 gigabit/s mogelijk, veel meer dan met usb 3.1. Het ingekapselde pci-Express-signaal is opgewaardeerd naar versie 3.0 en bevat vier lanes. Door de hoge snelheid kunnen twee DisplayPort 1.2-signalen over Thunderbolt 3 getransporteerd worden, zodat je dus via één kabel het beeld voor twee ultra-hd-schermen met 60 Hz kunt loodsen. Daar komt de genoemde Power Delivery tot 100 watt dus nog bij, naast de ook bij eerdere

Niet alleen usb

Thunderbolt-versies beschikbare mogelijkheid Usb 3.1 kan in de praktijk ruim twee keer sneller zijn

Het belangrijkste nieuws van de Type-C-con-

dan usb 3.0. Thunderbolt 3 biedt nog eens tot vier keer

nector is echter dat de stekker zo is ontworpen,

hogere bandbreedte!

dat deze ook voor andere doeleinden gebruikt

om meerdere apparaten door te lussen, in jargon ook wel daisy-chaining genoemd.

Alpine Ridge

kan worden. In jargon wordt dit de ‘alternative

één kabel aan te sluiten op een dockingstation

Intels nieuwe Thunderbolt-controllerchip luistert

mode’ genoemd, en deze zal flink gebruikt gaan

(al dan niet geïntegreerd in een monitor), van

naar de codenaam Alpine Ridge en bestaat in

worden. Zo heeft de VESA-organisatie, die ver-

waaruit je alle verdere aansluitingen als net-

twee varianten, met ondersteuning voor één of

antwoordelijk is voor de DisplayPort-standaard,

werk, usb etc. kunt bewerkstelligen. Het nadeel

twee aansluitingen. De chips worden op een moe-

inmiddels aangegeven usb-Type-C te adopteren

van Thunderbolt was (en is) dat de control-

derbord met de rest van het systeem verbonden

als officiële nieuwe connector. Dat betekent dat

lerchips en de kabels redelijk prijzig zijn. Geen

via respectievelijk pci-Express 3.0 x2 en x4.

de huidige DisplayPort- en mini-DisplayPort-connectors langzaam zullen worden uitgefaseerd, met Type-C als vervanger. Ook de nieuwe versie van Thunderbolt zal gebruikmaken van de Type-C-stekker.

Thunderbolt Thunderbolt is een door Intel ontwikkelde en primair door Apple omarmde standaard die pciExpress en DisplayPort combineert in één kabel. Thunderbolt 1 en 2 gebruikten de door Apple ontwikkelde mini-DisplayPort-connector. Thunderbolt heeft een aantal voordelen dat usb niet kan bieden. Allereerst zeer hoge snelheden: de Thunderbolt 2-standaard biedt tot 20 gigabit/s full duplex, het dubbele van wat usb pas sinds kort met 3.1 mogelijk maakt. Daarnaast maakt de combinatie van data (pci-Express) en beeld (DisplayPort) het mogelijk om een laptop met

WWW.PCMWEB.NL

501 - Achtergrond - Alles over usb JW.indd 101

Pci-Express, DisplayPort, usb 3.1 en stroomvoorziening voor opladen: dankzij Thunderbolt 3 en de Type-C-connector kan het allemaal door één kabel!

/ NR. 07 - JULI 2016

101

06-06-16 15:03

ACHTERGROND De toekomst van usb

voor stuk in feite alle denkbare apparatuur op kunt aansluiten, of het nu een usb-apparaat, een DisplayPort-monitor of een Thunderboltdevice is. Voor desktops en dan zeker voor zelfbouwmachines zal de realiteit weerbarstiger zijn. We zijn de Alpine Ridge-chip al tegengekomen op de eerste moederborden en er is dan Thunderbolt 3 en usb 3.1-functionaliteit, maar beeld is enkel mogelijk wanneer de in de processor geïntegreerde gpu wordt gebruikt. Er is (nog) geen methode om het beeld van een losse videokaart te routeren. Daarover gesproken: als type-c de nieuwe connector voor DisplayPort wordt, zal deze in de toekomst dus ook op losse videokaarten moeten verschijnen. Bij desktops zullen er dan achterop het systeem usb-aansluitingen zijn, die puur voor DisplayPort gebruikt kunnen worden en niet voor usb. Het aloude usb-adagium van ‘als de stekker fysiek past, dan werkt het’, kan daarmee in de Het mooie van deze controller is dat hij ook direct usb 3.1-functionaliteit biedt. Hierdoor

Zo ziet Intel de toekomst: een laptop met één kabel aansluiten op een dock en je bent klaar.

prullenbak. Daar hoeven we echter niet al te zuur over te doen; zeker met mobiele apparaten in het

bieden type-c-poorten, wanneer aangestuurd door een Alpine Ridge-chip, zowel Thunderbolt

licht ook voor dat Thunderbolt in de pc-wereld

achterhoofd zijn usb 3.1, usb-Type-C, USB

3 als usb 3.1-functionaliteit. Wanneer de Alpine

ook eindelijk van de grond komt.

Power Delivery 2.0 en Thunderbolt 3 stuk voor

Ridge-chip in een dockingstation of bijvoor-

Voor laptops, mini-pc’s en all-in-ones is Intels

stuk heel mooie uitvindingen die zeker gecom-

beeld een monitor wordt geplaatst, kan de

visie helder. Toekomstige apparaten krijgen

bineerd een flinke verbetering vormen voor het

geïntegreerde usb 3.1-controller direct gebruikt

één of meer Type-C-connectors, waar je stuk

gebruiksgemak en de prestaties van de pc.

worden om daar usb-poorten aan te bieden. De chip biedt verder de genoemde mogelijkheid om DisplayPort 1.2 te transporteren en kan wanneer gecombineerd met een extra converter-chip het DisplayPort 1.2-signaal ook omzetten naar hdmi 2.0.

Systemen De Alpine Ridge-chip vormt de basis voor wat Intel de connectiviteit van de laptop van de toekomst noemt. Dankzij de combinatie van Thunderbolt 3 en USB Power Delivery is het zoals we eerder al schreven mogelijk om een laptop met één kabel op een dockingstation aan te sluiten; via die ene kabel wordt de laptop niet alleen opgeladen, maar loopt ook de verbinding met tot twee uhd-monitoren, de netwerkverbinding en alle denkbare randapparatuur. De demonstraties van Intel zijn in elk geval indrukwekkend. Het ligt in de lijn der verwachting dat dit bij de eerstvolgende generatie Apple MacBooks ook voor de markt beschikbaar komt, maar de

Een demonstratie tijdens IDF 2015 van Intels toekomstvisie. De prototype laptop is via Thunderbolt 3 aangesloten

overstap naar de Type-C-connector en daarbij

op een docking station. Op de dock zijn twee ultra-hd-monitoren, een externe ssd en randapparatuur als muis en

behorende nieuwe mogelijkheden zorgt er wel-

toetsenbord aangesloten. De laptop wordt via dezelfde kabel ook opgeladen.

102

/ NR. 07 - JULI 2016

501 - Achtergrond - Alles over usb JW.indd 102

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:03

Wil jij GRATIS de nieuwste tech-producten en -diensten testen, zoals digitale camera’s, tablets, routers en software? Maak een account aan op www.techpanel.nl en test mee! Met een GRATIS account op TechPanel.nl kun je onder andere: • zien welke product- of software-testen eraan komen; • je aanmelden voor deze TechPanels; • reviews over producten lezen van andere testers; • reageren op de TechPanels; • deelnemen aan onderzoeken; • je eigen profiel beheren; • deelnemen aan winacties.

AANMELDEN KAN VIA: WWW.TECHPANEL.NL/REGISTREREN TechPanel is een samenwerking van:

Naamloos-1 1

TechPanel.nl_adv_215x285.indd 4

24-2-2016 15:41:38

24-2-2016 13:57:50

MASTERCLASS Raspberry Pi als gameconsole

RETRO MET DE PI Speel retrogrames op je Raspberry Pi 2 De graphics van veel oude games laten anno 2016 wellicht te wensen over, maar de gameplay is vaak nog steeds ongeëvenaard. Met emulatorsoftware, een tv, een Raspberry Pi 2 en eventueel een controller maak je eenvoudig je eigen console waarmee je die oude games weer in de huiskamer brengt. Goed voor uren spelplezier!

voor de aller-

KO E N V E R V LO E S E M

kimager) wegschrijven naar de micro-sd-kaart voor je

O

kleinste Raspberry, de Zero. De emulator EmulationStation is inbegrepen in deze distributie van RetroPie. Pak het gedownloade gz-bestand uit met een uitpakprogramma, zoals bijvoorbeeld 7-Zip (www.7-zip.org). Het img-bestand dat je daarin vindt, kun je vervolgens met het programma Win32 Disk Imager (https://sourceforge.net/projects/win32disPi. Je hebt een sd-kaartje van minstens 4 GB nodig.

mdat de Raspberry Pi 2 – en de Pi 3 - veel krachtiger is dan zijn voorganger, liggen nu meer games binnen de mogelijkheden van

deze minicomputer. Vooral voor retrogames kun je de Pi prima gebruiken. Dat kan vrij eenvoudig, maar je hebt er wel een speciale emulator voor nodig. Deze software leest de originele ROM-bestanden van oude games in, en vertaalt deze naar machinecode voor de Pi. EmulationStation (www.emulationstation.org) biedt een gebruiksvriendelijke interface voor talloze emulators. En RetroPie is een Linux-distributie waarmee je EmulationStation op een Raspberry Pi draait. In deze masterclass gaan we die gebruiken. De image voor RetroPie kun je downloaden op http://blog. petrockblock.com/retropie/retropie-downloads. De meest recente versie ten tijde van schrijven is 3.6. Het leuke van deze distributie is dat er voor alle Pi’s een versie beschikbaar is: voor de Pi 1, Pi 2 en 3 en zelfs

104

/ NR. 07 - JULI 2016

109 - Masterclass - Raspberry Pi als game-console JW_MG.indd 104

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:49

MASTERCLASS Raspberry Pi als gameconsole

ROM-bestanden: legaal of illegaal?

Met de Retropie Retrode

Kies vervolgens voor Expand Filesystem. Ga daarna

Emulators zijn legaal, maar de ROM-bestanden van

met de tabtoets naar Finish en druk op Enter. Bevestig

games zijn in principe illegaal. Via Google vind je aller-

dat je je Pi wilt rebooten. Na de herstart is de image

lei websites die ROM’s ter download aanbieden, maar

vergroot tot het maximale van de beschikbare ruimte.

daarmee begeef je je op glad ijs. Zelfs als je online

Nu moet je de toetsen op het toetsenbord configure-

een ROM downloadt van een game die je zelf hebt

ren, zodat je ze kunt gebruiken om de games mee te

aangeschaft, bega je een overtreding, want je bent niet

besturen. Je kunt dan één voor één toetsen toeken-

zeker dat de ROM exact een kopie is van de game die

nen, zoals de up-, down-, left- en right-knoppen voor

toetsen op je

jij hebt. Je mag wel een back-up van je eigen games

de besturing en andere toetsen waaraan acties zijn

toetsenbord aan

maken in de vorm van een ROM-bestand. Daarvoor heb

gekoppeld.

specifieke acties.

Koppel de

je doorgaans extra hardware nodig, zoals de Retrode (www.retrode.org).

kun je kopieën maken van je eigen ROM’s.

Geef in Win32 Disk Imager bij Device de schijfletter op van je sd-kaartje, klik op het mapicoontje om het gedownloade imagebestand te selecteren, en klik daarna onderaan op Write.

Configuratie Plaats het micro-sd-kaartje in je Pi, sluit het minicomputertje via een netwerkkabel op je netwerk aan en een hdmi-kabel op je monitor of tv-scherm. Sluit ook een toetsenbord aan via usb (zie het kader ‘Een gamecontroller aansluiten’ voor andere opties). Sluit als laatste de voeding aan en kijk hoe je Pi opstart. Na een tijdje krijg je het welkomstscherm van Emulation-

Als we vanaf nu specifieke toetsen benoemen,

Station te zien met de boodschap of er controllers ge-

hebben we het over de toetsen die je daaraan hebt

detecteerd zijn. De weggeschreven image naar het sd-

toegekend. Wanneer je ze allemaal hebt ingesteld en

kaartje neemt ongeveer 2 GB ruimte in beslag, dus er

onderaan OK is geselecteerd, druk dan op A.

is nog ruimte vrij op het kaartje. Die extra opslagruimte is nodig om daar straks de ROMS en de opgeslagen

De emulators

games in op te slaan. Je moet het bestandssysteem

Standaard toont EmulationStation alleen de emula-

van je micro-sd-kaartje dus even groot maken als de

tors waarvoor er games beschikbaar zijn. Onderaan

opslagcapaciteit van het kaartje zelf. Om dat te doen,

links zie je op elk moment met welke toets je welke

moet je een commandoprompt openen via de F4-knop

actie uitvoert. Door de emulators bladeren gaat met

en de volgende opdracht intypen:

de pijltjestoetsen en met een druk op A selecteer je

sudo raspi-config

een emulator. Selecteer PORTS, waarna je enkele sharewareversies te zien krijgt van Doom 1, Duke Nukem 3D, Quake en Quake III Arena. Druk op B om terug naar het overzicht van emulators te gaan of selecteer een game en druk op A om het te starten. Start je een spel, dan wordt eerst de emulator opgestart en zie je even wat boodschappen voorbij scrollen op een zwart scherm. Daarna start je de game en zie je de beelden die zoveel herinneringen opwekken. Stel eerst de toetsen in je game in (hoe dat gaat, hangt van game tot game af). Ook de muis werkt als de game dat ondersteunt. Als je de game afsluit, kom je automatisch terug in het venster van EmulationStation met de lijst van games in de gekozen emulator.

/ NR. 07 - JULI 2016

109 - Masterclass - Raspberry Pi als game-console JW_MG.indd 105

105

06-06-16 14:49

MASTERCLASS Raspberry Pi als gameconsole

console, dan zie je je game in de lijst met beschikbare games voor die console staan. Als een game toch niet lijkt te werken (sommige ROM’s zijn corrupt en sommige games worden gewoonweg nog niet ondersteund door EmulationStation), druk dan op F4 of Esc om de game te verlaten.

Een eigen

Een klassieker, Mario Kart.

Eigen ROM-bestand installeren

gedownload

Heb je een ROM-bestand van een game die je wilt

ROM-bestand

installeren, dan moet je die nog in de juiste map plaat-

kun je ook

sen zodat EmulationStation het oppikt. Gelukkig deelt

installeren.

RetroPie die mappen op je Windows-netwerk. Open de RetroPie-share in de Verkenner en navigeer naar de map roms en dan naar de juiste map voor de console waarvoor de ROM is bedoeld, bijvoorbeeld n64 als het om een Nintendo 64 gaat. Plaats vervolgens daar het ROM-bestand in. Druk daarna op je Pi op F4 en sluit

Oude DOS-games op de Pi

de commandoprompt af met Ctrl+D, waarna Emula-

Voor MS-DOS waren toentertijd nog aardig wat leuke

tionStation herstart. Als alles goed gaat, wordt hierna

games beschikbaar. Als je die oude spellen nog

je game herkend.

ergens hebt, gooi ze niet weg: met DOSBox – een x86-

Als dit de eerste game was die je voor die console

emulator met DOS, ingebakken – kun je deze games

hebt geïnstalleerd, wordt de console toegevoegd aan

misschien nog wel op je Pi spelen. Op de website DOS

het hoofdscherm van EmulationStation. Selecteer je de

Games Archive (www.dosgamesarchive.com) kun je er zelfs nog meer downloaden. Druk op F4 om een commandoprompt te openen, maak een map aan voor

Een gamecontroller aansluiten Een toetsenbord geeft natuurlijk niet diezelfde ervaring als een echte gamecontroller. Gelukkig ondersteunt RetroPie allerlei controllers. Een DualShock 3 (PS3) of DualShock 4 (PS4) sluit je eenvoudig via een mini-usbkabel aan en configureer je dan in het menu van EmulationStation. Andere usb-gamepads en -joysticks zouden ook moeten werken.

je DOS-game. Dat doe je met het volgende commando, voor bijvoorbeeld Wolfenstein 3D:

mkdir ~/wolf3d Ga vervolgens naar die map met het commando

cd ~/wolf3d en plaats er een game in. Bijvoorbeeld Wolfenstein, die je kunt downloaden via het commando

veel stroom trekt, heb je een

wget http://image.dosgamesarchive.com/ games/1wolf14.zip

usb-hub met voeding nodig.

Pak het archief vervolgens uit met het commando

Let wel op: als de controller

Een andere optie is de RetroPie

unzip 1wolf14.zip

GPIO adapter ((http://tiny.cc/rpa), die

Na het uitpakken kun je DOSBox starten met het vol-

je in de GPIO-pinnen van je Pi inplugt om

gende commando:

twee NES- of SNES-controllers aan te

/opt/retropie/emulators/dosbox/bin/dosbox

sluiten. Je krijgt nu een DOS-prompt te zien. Hierin ga je nu je De RetroPie GPIO Adapter kun je gebruiken

game installeren. Koppel eerst de map van de game

om echte Nintendo NES- of SNES-controllers op

(we gebruiken nog steeds Wolfenstein als voorbeeld)

je Pi aan te sluiten.

aan de driveletter D. Dat doe je met het volgende commando:

106

/ NR. 07 - JULI 2016

109 - Masterclass - Raspberry Pi als game-console JW_MG.indd 106

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:49

MASTERCLASS Raspberry Pi als gameconsole

#!/bin/bash /opt/retropie/supplementary/runcommand/ runcommand.sh 1 “/opt/retropie/emulators/ dosbox/bin/dosbox -c \”MOUNT C /home/pi/ RetroPie/roms/pc\” -c \”c:\” -c \”cd WOLF3D\” -c \”WOLF3D.EXE\” -c \”exit\”” Let op: de tweede regel breekt in dit artikel af, maar je moet hem als een enkele regel overnemen in je bestand en geen Enters opgeven. Sla dit bestand op als wolf3d.sh op je pc, en sla hem op in de eerder gedeelde Windows-map met de ROM’s. Op de Raspberry Pi moet je het bestand uitvoerbaar maken. Dat doe je met het volgende commando:

chmod +x ~/RetroPie/roms/pc/wolf3d.sh

Ook Linuxgames installeer

Oude tijden

mount d /home/pi/wolf3d

herleven met

Koppel ook de map met de ROM’s aan de driveletter C:,

DOS-games op

dat doe je via:

de Raspberry Pi

Druk na afloop op Ctrl+D om EmulationStation te her-

je gemakkelijk

starten. Je game verschijnt nu in de lijst.

op je Pi.

mount c /home/pi/RetroPie/roms/pc/

in DOSBox.

Ga nu naar drive D, door gewoon D: in te typen, gevolgd door Enter. Start het installatieprogramma nu met het commando install. Bevestig de installatiemap (C:\wolf3d) door weer op Enter te drukken en vervolgens op C om de installatie te voltooien. Typ daarna exit om DOSBox te verlaten. Nu moet je EmulationStation even opnieuw opstarten en dat doe je weer met de toetsencombinatie Dtrl+D.

DOS-games spelen De game is nu in DOSBox te spelen, maar mooier is het als je het spel ook vanuit het IBM-menu in EmulationWolfenstein

Station kunt opstarten. Daarvoor moet je even terug

3D op de Rasp-

naar de pc. Daar maak je in Notepad een bestand aan,

berry Pi.

en daarin plaats je de volgende regels.

Linux-games installeren De software op je Pi is Linux, dus het kan niet eenvoudiger dan dat je daar ook Linux-games op kunt installeren. Voordeel is ook gelijk dat er – in tegenstelling tot de eerdergenoemde ROM’s en de DOS-games – veel meer opensource-games beschikbaar zijn. Bijvoorbeeld de game Slash’EM. Die kun je heel makkelijk installeren via het commando:

sudo apt-get install slashem-sdl Maak nu weer op je pc een bestand aan met de naam slashem.sh en plaats daarin de volgende twee regels:

#!/bin/bash /opt/retropie/supplementary/runcommand/runcommand.sh 4 slashem-sd l Sla dit bestand weer op in de eerder genoemde Windows-share. Op de Pi maak je het bestand daarna weer actief met de volgende opdracht:

WWW.PCMWEB.NL

109 - Masterclass - Raspberry Pi als game-console JW_MG.indd 107

/ NR. 07 - JULI 2016

107

06-06-16 14:49

MASTERCLASS Raspberry Pi als gameconsole

Informatie ‘scrapen’ van een game.

chmod +x ~/RetroPie/roms/ports/slashem.sh

Open nu de instellingen van EmulationStation, ga naar

Druk weer op Ctrl+D om EmulationStation te herstar-

UI Settings, druk op A, kies Theme Set en het thema.

ten en het spel verschijnt weer in de lijst.

Na een druk op de startknop krijgt je EmulationStation

Thema’s downloaden Op het forum van RetroPie kun je thema’s downloaden

Scraping

waarmee je het uiterlijk van EmulationStation kunt

Scraping is een veelgebruikte term en houdt in het

aanpassen. Open een commando-prompt op je Pi met

oogsten of verzamelen van gegevens. Ook RetroPie

F4 en maak een map aan voor de thema’s met het

kan ook allerlei informatie over je games ‘scrapen’

commando

en deze in het overzicht tonen. Zo krijg je meer infor-

mkdir ~/.emulationstation/themes Ga naar de map met het commando

cd ~/.emulationstation/themes Mooie en herkenbare thema’s in RetroPie.

zijn nieuwe uiterlijk.

matie over een bepaald spel te zien. Om scraping in te schakelen, ga je naar de instellingen van RetroPi en druk je op A voor Scraper en kies bij Scrape from

Download het gewenste thema met het commando

als bron voor de informatie TheGamesDB (http://

wget, bijvoorbeeld

thegamesdb.net) of The Archive (https://archive.

wget http://example.com/thema.zip Pak het bestand uit met het commando

unzip thema.zip

org). Ga dan naar Scrape now en druk op A. Je kunt nu kiezen om al je games te scrapen of alleen van bepaalde consoles. Ga tot slot naar Start en druk op A om het scrapen te beginnen. Als de scraper de game niet kan identificeren, geef dan zelf de naam in met Input. EmulationStation toont welke informatie het gevonden heeft voor je game. Klopt die, druk dan op A om deze te aanvaarden. De scraper geeft soms meerdere opties. Kies dan de juiste met de pijltjestoetsen. Als het gaat om een bestand dat geen game is, kies dan Skip. Als je na het scrapen uiteindelijk naar je lijst met games gaat kijken, zie je dat EmulationStation er een afbeelding en heel wat informatie bij toont.

108

/ NR. 07 - JULI 2016

109 - Masterclass - Raspberry Pi als game-console JW_MG.indd 108

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:49

TWEAKERS .NETVLIES GEPRIKKELD TIJDENS DE TV TESTMARATHON

0006_230x300 Naamloos-1 1 PCM 7.indd 6

17-05-16 10:17 1-6-2016 15:28:09

HARDWAREHOEK De beste tips en trucs

HARDWAREHOEK

AAN DE MUUR

HANDIGE TIPS EN NIEUWE M O G E L I J K H E D E N M E T J E H A R D WA R E

Iedere monitor wordt geleverd met een voet om hem neer te zetten, maar als je hem bijvoorbeeld aan de muur wilt hangen, moet je rekening houden met het bevestigingssysteem. De meeste muurhouders voor

Vijf dingen om op te letten bij de monitor van je pc De aanschaf van een nieuwe monitor lijkt vaak zo simpel: je loopt naar een winkel, kijkt hoe groot de monitoren zijn en kiest er eentje die jou ideaal lijkt, toch? Zo makkelijk is het helaas niet, want wie een beetje goede display bij z’n desktop-pc wil, houdt rekening met alles wat een scherm onderscheidt van de concurrentie. PCM zet vijf belangrijke punten bij de aanschaf van een nieuw scherm voor je op een rij.

beeldschermen gebruiken het vesa-systeem, waarbij je vier schroeven in de vorm van een vierkant schroeft. Daarnaast is er een systeem specifiek van LG, waarbij de schroeven juist in rechthoekvorm bevestigd moeten worden. Wat je nodig hebt, hangt af van welke beugel je aan de muur hangt. Kijk dus goed of je een muurbeugel met vesa hebt, voordat je een monitor met een vesa-aansluiting in huis haalt.

O N D E R R E D A C T I E VA N B A S T I A A N V R O E G O P

Resolutie Het lijkt voor de hand liggend, maar

kaart zou dat echter niet aankun-

zware computer nodig om twee

we zeggen het toch even: de reso-

nen, waardoor het beter is om een

4K-monitoren te draaien om

lutie van je nieuwe beeldscherm is

resolutie van niet meer dan het

vervolgens alles uit de

misschien wel het allerbelangrijkst.

hierboven genoemde te nemen.

kast te trekken.

Deze bepaalt hoeveel pixels er per

Een monitor met een 4K-resolutie

inch op het scherm staan en hoe

kan prima een resolutie van 1920

scherp het beeld van je compu-

bij 1080 pixels ondersteunen,

ter kan zijn, wat neerkomt op de

maar andersom is dat niet het ge-

algehele beeldkwaliteit van het

val. Investeer je liever voor

schermpaneel. Wij raden aan om

een langere tijd, dan kun je

minstens een resolutie van 1920 bij

zelfs met een minder sterke

1080 pixels te nemen, maar hoger

pc een 4K-scherm in je kantoor

kan zelden kwaad.

neerzetten. Dat is uiteraard wel

De beste resolutie voor jouw

een wat prijzigere investering, dus

computer is vaak afhankelijk van

wees er wel zeker van dat je ooit

de videokaart die je hebt geĂŻnstal-

je pc een upgrade geeft. Wil je

leerd. Ga je een hypermoderne

meerdere beeldschermen, dan is

Geforce GTX 1080 aanschaffen of

het handig om een niet al te hoge

heb je er al een? Dan is de kans

resolutie te nemen. 1080p of zelfs

groot dat je games prima in 4K

1440p kan op zich geen kwaad,

kunt draaien. Een oudere video-

maar je hebt wel een heel erg

110

/ NR. 07 - JULI 2016

006 - Hardwarehoek JW.indd 110

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:37

HARDWAREHOEK De beste tips en trucs

Aansluitingen Achterop de gemiddelde monitor vind je een dvi-, hdmi- of vgaaansluiting. Al deze aansluitingen gebruiken kabels die je ook in de

Alle aansluitingen op

meeste computers kunt steken,

aantreffen is vga, oftewel ‘Video

kabels ondersteunen een resolutie

maar er is toch een verschil tussen

Graphics Array’. Deze kleine aan-

van maximaal 1920 bij 1200 pixels,

de drie. Door rekening te houden

sluiting bevat 15 kleine pinnetjes

maar met het juiste snoer is ook

met de aansluitpoorten achterop,

waarmee hij de verbinding tussen

een schermresolutie van 2560 bij

Heel af en toe zul je ook schermen

ben je er zeker van dat je bijvoor-

je monitor en pc kan maken. VGA

1600 pixels mogelijk. Door het digi-

met een DisplayPort aantreffen -

beeld de juiste resolutie kunt

stamt uit 1987 en is een analoge

tale karakter kun je niet proberen

een alternatieve digitale standaard

gebruiken.

standaard. Het betekent dat vga

om hogere resoluties te krijgen,

vergelijkbaar met hdmi.

in feite oneindig veel resoluties

maar met dvi heb je nooit zorgen

ondersteunt, maar bij moderne

over onscherp beeld.

De oudste monitoraansluiting die je nog steeds in de winkels kunt

hoge resoluties vanaf 1440 pixels

Tot slot is er hdmi (High-Definition

een enkele videokaart.

Het is altijd verstandig om een scherm met meerdere soorten aansluitingen te nemen – dan kun je al-

hoog wordt het beeldscherm

Multimedia Interface), een digitale

tijd een tweede computer verbinden

wat wazig. Het is daarom te

kabelaansluiting waar ook een au-

zonder dat je constant kabels moet

dioaansluiting in zit. Hdmi is ontwik-

wisselen. Maar als je één aansluiting

bij 1920 bij 1080 pixels te

keld voor televisies, zodat blu-ray-

genoeg vindt, dan is de stelregel

gebruiken, omdat je dan

spelers in één keer zowel geluid als

als volgt: valt je resolutie binnen de

geen drastisch verschil

video kunnen doorgeven, maar de

mogelijkheden van dvi of hdmi? Kies

in scherpte ziet ten op-

standaard is ook vaak genoeg in

dan in eerste instantie voor hdmi,

zichte van dvi en hdmi.

monitoren te vinden. Een ‘ouder-

gevolgd door dvi. VGA is anno 2016

Dvi (Digital Visual

wetse’ hdmi-kabel ondersteunt

bij lagere resoluties desnoods te

adviseren om vga alleen

Interface) is de digitale

een resolutie van 2560 bij 1600

doen, maar wij zouden er niet voor

standaard die vga een

pixels. Heb je een 4K-scherm? Dan

kiezen. Het is een verouderde stan-

aantal jaar geleden heeft

gebruikt deze hdmi 2.0, waarmee

daard die je – met reden – vooral in

opgevolgd. De meeste dvi-

deze resolutie behaald kan worden.

goedkopere monitoren vindt.

GAMERS: LET OP DE VERVERSSNELHEID Een hoge framerate in een game

verstandig om net iets meer te

ook handig om te kijken naar de

zorgt voor een vloeiend beeld

investeren, zodat je weet dat de

beeldfrequentie – oftewel de ver-

in spellen en laat je in theorie

hoeveelheid frames per seconde

versingsnelheid. Dit getal geeft

sneller reageren. Uiteraard

hoog genoeg komt te liggen.

aan hoeveel keer per seconde

moet je pc ook in staat zijn om

Gelukkig hoef je over beeldfre-

de monitor kan verversen. Een

je favoriete games met zoveel

quenties niet bizar veel te weten –

beeld met een frequentie van 60

frames per seconde vloeiend af

zolang ‘t cijfer hoog is, weet je dat

Hz ververst het beeldscherm 60

te spelen.

je goed zit. Koop je toevallig een

Bij het spelen van games is het

De nieuwste GeForce

keer per seconde, wat betekent

Een 1080p-beeldscherm zal niet

televisie? Besef dan dat de ‘clear

GTX1080 kan zonder

dat games maximaal deze reso-

heel snel een verversingsnelheid

motion’-frequenties die vaak ver-

moeite 4K weergeven.

lutie kunnen laten zien. Minimaal

lager van 60 Hz hebben, maar bij

meld zijn niet hetzelfde in elkaar

60 Hz is prima voor games, maar

goedkope 4K-monitoren ligt de

steken. Het is daarom verstandig

voor de krachtigste gamesbak-

beeldfrequentie al snel te laag

om de echte verversrate nog eens

ken zouden we hoger inzetten.

– op 50 Hz. Het is bij 4K daarom

goed op te zoeken.

WWW.PCMWEB.NL

006 - Hardwarehoek JW.indd 111

/ NR. 07 - JULI 2016

111

06-06-16 14:37

HARDWAREHOEK De beste tips en trucs

Let op de extra's OLED of LED?

Met bovenstaande tips weet je

zetten. Dat ziet er in eerste instan-

genoeg om een goede monitor

tie wat gek uit, maar er zijn genoeg

voor je pc uit te kiezen, maar

mensen die graag op die manier

Plasmaschermen kom je nog maar

gevolgen. Omdat oled zijn eigen

er zijn uiteraard nog een paar

werken. Het zorgt er immers voor

zelden tegen, dus er zijn vooral

verlichting biedt, kan het scherm

extraatjes om in de gaten te

dat je makkelijker een A4-pagina in

twee schermtypes om tussen te

op een simpele manier zwarte vlak-

houden. Wil je bijvoorbeeld een

een tekstverwerker schermvullend

kiezen: oled en led lcd. Het verschil

ken laten tonen: door alleen maar

beeldscherm met een backlight?

bekijkt, of dat je oude arcadespel-

tussen de twee is vrij simpel. Een

de pixels ‘uit’ te zetten. Het zorgt

Dan kun je er wellicht één van

len in hun volwaardige resolutie

led lcd-scherm bestaat uit twee

ervoor dat zwart er ook echt git-

Philips op de kop tikken – of je

speelt.

lagen: de pixels en daarachter de

zwart op een oled-scherm uitziet.

plakt er een led-strip van IKEA

backlight. De pixellaag toont wat

Bij led lcd brandt de backlight al-

achterop. Af en toe verkopen fa-

natieve beeldverhouding zijn ook

er daadwerkelijk op de computer

tijd, waardoor je zelfs bij compleet

brikanten kleinere televisies als

steeds populairder. Ben je bereid

gebeurt, terwijl de backlight ervoor

zwart beeld nog een donkerblauwe

beeldschermen met tv-functi-

wat meer te investeren, dan koop je

zorgt dat je monitor licht geeft en je

waas ziet.

onaliteit. Handig als je graag tv

een groot 21:9-beeld dat smaller is

OLED heeft door zijn diepere

binnenkrijgt in je computerruim-

dan de gebruikelijke producten. Dat

het beeld ook echt kunt zien.

Beeldschermen met een alter-

zwarten een beter contrast, maar

te en geen zin hebt om met apps

lijkt wellicht wat gek, maar handig is

maar alleen de pixellaag. De

de schermen zijn ook duurder. Het

zoals Horizon of de KPN iPlayer

het wel. Een goed 21:9-scherm kan

pixels hebben allemaal individuele

is bij beeldtype daarom een kwestie

te rommelen.

namelijk door zijn smalle vorm twee

verlichting ingebouwd, waardoor

van kiezen voor de optie die je het

ze alleen lichtgeven bij gebruik.

beste kunt betalen. Heb je een

zijn daarnaast in staat om te

gen. Daarnaast heb je in games een

Een technisch detail, maar in de

flinke smak vakantiegeld over? Kies

kantelen vanaf de voet, zodat je

breder blikveld, omdat de resolutie

praktijk heeft het interessante

dan voor een oled.

ze in portretstand rechtop kan

daar op is afgesteld.

Bij oled is er geen backlight,

Sommige beeldschermen

kleine, ‘gewone’ schermen vervan-

De opbouw van een led-scherm.

112

/ NR. 07 - JULI 2016

006 - Hardwarehoek JW.indd 112

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 14:37

MINIWORKSHOP Chromecast op Windows

STREAM NAAR CHROMECAST AUDIO Chromecast Audio is een erg handige oplossing om eenvoudig muziek vanaf je smartphone of tablet op veel betere speakers te luisteren. Met handige software is het mogelijk nu alle audio vanaf je pc of laptop naar Chromecast te streamen.

de audiocast-map van eerder en vervangt met de bestanden cast.png en cast-connected.png kun je daarna het icoon wel duidelijk zien. Op OS X kun je gebruikmaken van SoundCast. Daarvoor is het eerst nodig om Soundflower te installeren, dat je downloadt via deze link: https:// github.com/mattingalls/Soundflower/releases/

JOCHEM DE GOEDE

H

staan daar twee nieuwe plaatjes. Als je deze opslaat in

download/2.0b2/Soundflower-2.0b2.dmg. Open het et gebruik van Chromecast is erg handig,

bestand en klik op Soundflower.pkg om de installatie-

maar helaas is het zo dat het een gesloten

wizard te starten. Klik op Ga door, Installeer. Voer je

platform is van Google. Dat is fijn als je

wachtwoord in en klik op Installeer. Sluit daarna de

Android gebruikt, of zelfs iOS waar al veel apps het

installatie. Download daarna Soundcast via GitHub:

ondersteunen, maar het is wat minder fijn als je nog

https://github.com/andresgottlieb/soundcast/

vaak achter je pc zit of je laptop. Het zou handig zijn

releases, door de versie met Soundcast_v1.x.zip te

als je dan bijvoorbeeld direct muziek naar Chromecast

kiezen. Sleep het bestand soundcast.app naar de map

Audio zou kunnen streamen. Gelukkig is dat nu op

Programma’s in de Finder en open het daarna. Er

Windows, OS X en Ubuntu mogelijk door middel van

verschijnt een Cast-icoon in de menubalk. Klik erop,

een aantal handige tooltjes.

kies voor Cast to en kies je Chromecast om ermee te

Op Windows 10 maak je hiervoor gebruik van een

verbinden en om muziek af te spelen.

programmaatje genaamd Chromecast Audio Stream,

Op Ubuntu kun je gebruikmaken van pulseaudio-dlna.

dat je downloadt vanaf GitHub: https://github.com/

Je installeert dit door op de Ubuntu-knop te klikken,

acidhax/chromecast-audio-stream/releases. Down-

Terminal te typen en op enter te drukken. Voer nu

load de nieuwste versie, genaamd ÂŹaudio-cast-1.x.x.-

het volgende commando in en druk op enter: sudo

win32-ia32.zip. Pak het zip-bestand uit naar een mak-

add-apt-repository ppa:qos/pulseaudio-dlna. Voer

kelijk te onthouden map. Klik op audio-cast.exe om het

je wachtwoord in en druk op enter om het toevoe-

programma te starten. In het systeemvak onderin klik

gen te bevestigen. Hiermee wordt de repository voor

je met de rechtermuisknop op het Cast-icoon en kies

pulseaudio-dlna toegevoegd. Voer daarna sudo apt

je voor de Chromecast waarmee je wilt verbinden. Je

update && sudo apt install pulseaudio-dlna -y uit. Na

hoort het Chromecast-geluidje dat je verbonden bent

de installatie kun je pulseaudio-dlna direct starten

en kunt nu in elke programma muziek afspelen. Deze

door het commando pulseaudio-dlna uit te voeren. Als

muziek wordt automatisch op de Chromecast Audio

je vervolgens bovenin op het geluidsicoon klikt en kiest

afgespeeld. Audiocast heeft een klein probleem, namelijk dat het

voor Geluidsinstellingen zie je links de Chromecastapparaten staan. Klik erop om er verbinding mee te maken en daarop muziek af te spelen.

pictogram in het systeemvak zwart is en daardoor

Via de taak-

bijna onzichtbaar is in de

balk van Win-

Windows-taakbalk. Als

dows selecteer

je naar deze issue gaat

je eenvoudig de

https://github.com/

Chromecast om

acidhax/chromecast-

muziek op af te

audio-stream/issues/13

spelen.

WWW.PCMWEB.NL

511 - Miniworkshop - Chromecast JW.indd 113

/ NR. 07 - JULI 2016

113

06-06-16 15:08

ACHTERGROND Virtual reality

DIT WORDT DE TOEKOMST VAN VR Waarom virtual reality nu wél een succes kan worden Met de komst van maar liefst drie premium vr-brillen voor consumenten lijkt de grote doorbraak van virtual reality een feit. Staan we anno 2016 dan eindelijk écht aan het front van virtual reality? Of kunnen we maar beter niet al te enthousiast zijn, gezien de flaters in het verleden? BASTIAAN VROEGOP

H

et jaar 2016 staat in het teken van vir-

zette toen vol in op de Virtual Boy, een plastic

gen omdat hij te zwaar was, waardoor je hem

tual reality. Grote partijen, zoals HTC

vr-bril met een klein zwartrood beeldscherm.

met een standaard op tafel neerzette en er

en Facebook, staan op het punt om

Een kleurenbeeld was toen nog te duur. Het

in keek. Volgens de eerste gebruikers een on-

hun premium virtual reality-brillen op de markt

apparaat werkte op zes AA-batterijen, waarmee

comfortabele ervaring. Hoofdpijn, duizeligheid

te brengen. En ook techgiganten nemen de

je de oude variant van virtual reality vier tot

en misselijkheid waren vanzelfsprekend als je

nieuwe technologie steeds serieuzer. Daarmee

zes uur kon gebruiken. Een oplaadbare accu

de Virtual Boy gebruikte. Het is dan ook geen

lijkt vr nu snel op stoom te komen, maar eigen-

was optioneel. Een ambitieus project, maar

wonder dat hij alleen in de Verenigde Staten en

lijk wachten we al decennia op dit moment.

het was duidelijk te vroeg voor virtual reality.

Japan is verschenen; het product was al geflopt

De combinatie van een tweekleurig beeld-

voor hij in de Europese winkels terecht kon

Virtual Boy

scherm en een gebrek aan bewegingssensoren,

komen. In 2016 staat de Virtual Boy nog steeds

Ooit dachten we dat 1995 het jaar van virtual

zorgden ervoor dat je ‘vast’ zat terwijl je de bril

bekend als een van de grootste missers in de

reality zou worden. Gamebedrijf Nintendo

gebruikte. Je kon hem niet aan je hoofd bevesti-

gamesindustrie.

114

/ NR. 07 - JULI 2016

504 - Achtergrond - Virtual Reality JW_MG.indd 114

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:03

ACHTERGROND Virtual reality

Oculus

Smartphone-revolutie

Het was de Amerikaan Palmer Luckey die in

Hoewel Luckey’s initiatief de markt wel degelijk

2012 besloot om een virtual reality-bril te

heeft wakkergeschud, is het niet uitsluitend aan

verkopen. Een jaar daarvoor, toen hij nog maar

zijn ambitie te danken dat virtual reality groot is

18 jaar oud was, had hij in de garage van zijn

geworden. Ook de technologie was – met name

ouders voor het eerst een prototype gebouwd.

dankzij de smartphonemarkt – ver genoeg

Een prototype waarvoor hij enthousiast een

gevorderd om vr eindelijk mogelijk te maken.

crowdfunding-project begon op Kickstarter, in

Sinds 2007 gebruikt bijna iedere moderne tele-

de hoop voldoende geld op te halen om zijn bril

foon een klein beeldscherm en bewegingssen-

te bouwen. Binnen een maand haalde de vr-

soren die de positie van het toestel in de gaten

bril Oculus Rift 2,4 miljoen dollar op. Luckey’s

houden. Onderdelen die voor virtual reality

project bracht virtual reality weer op gang. Zijn

essentieel zijn. Het beeldscherm moet immers

bedrijf Oculus haalde de ene na de andere

compact en licht genoeg zijn om aan een hoofd

investering binnen en er werden befaamde

te binden, terwijl de sensoren bijhouden welke

experts in huis gehaald. Zo werd John Carmack,

kant een gebruiker opkijkt. Omdat de smart-

de godfather van moderne games en maker

phonemarkt in de afgelopen jaren gigantisch is

van Doom en Wolfenstein, chief technical of-

gegroeid, worden deze onderdelen nu in groten

ficer bij Oculus. De ene na de andere ontwikke-

getale geproduceerd. Hierdoor is het fabriceren

laarskit werd verkocht, waardoor vroege vogels

van een simpele 3D-bril vrij goedkoop gewor-

virtual reality alvast konden proberen.

den. Slimme techbedrijven speelden in op deze

Technologiebedrijven zagen de interesse

smartphone-onderdelen, door goedkope bril-

in vr groeien en keken voorzichtig naar eigen

len te maken die de sensoren van een telefoon

alternatieven. Zo investeerde HTC samen met

benutten. Zo introduceerde Google in 2014 de

gamebedrijf Valve in de Vive Pre, werd bij

Cardboard, een kartonnen brilletje waar je een

Google een zelfstandige vr-divisie gevormd

telefoon in schuift. Via een app kijk je hiermee

en werd Oculus in 2014 voor 2 miljard dollar

rond in virtuele omgevingen. Samsung ging een

overgenomen door Facebook.

stap verder en produceerde samen met Oculus

Een van de eerste Oculus Rift-ontwikkelkits.

De geflopte Virtual Boy van Nintendo uit 1995.

Het was niet alleen een flop voor Nintendo, de Japanse gamestudio verpestte zo ook onze ambities voor virtual reality. Onze droom om ooit zelf in een virtuele wereld rond te kijken, viel in duigen. Want als zelfs Nintendo het niet kon, wie dan wel? De wereldwijde interesse in virtual reality nam af en het duurde bijna 20 jaar voordat iemand überhaupt weer durfde voor te stellen om van virtual reality iets wonderbaarlijks te maken.

WWW.PCMWEB.NL

504 - Achtergrond - Virtual Reality JW_MG.indd 115

/ NR. 07 - JULI 2016

115

06-06-16 15:03

ACHTERGROND Virtual reality

jaren gaan duren. Op dit moment vereist vr al een krachtige computer, omdat er meerdere beelden van hoge resolutie moeten worden vormgegeven. Nog hogere resoluties vereisen dus nog krachtigere computers. Maar de kans is groot dat er over vijf of tien jaar een minuscuul 8k-beeldscherm wordt gebruikt. En de bril zelf? Die zal steeds kleiner worden. Facebook CEO Mark Zuckerberg hoopt dat een vr-headset uiteindelijk niet veel groter is dan een gewone bril.

Lichaam in vr Met een vr-bril kijk je rond in een virtuele omgeving. Draai je je hoofd heen en weer, dan zie de digitale wereld met je meedraaien. Op de Gear VR. Deze bril volgt hetzelfde principe

enkel hun eigen experimentjes proberen. In

die manier kan echter alleen ons hoofd naar

als de Cardboard, maar bevat ook eigen onder-

2016 komt daar eindelijk verandering in en zul-

een andere wereld worden getransporteerd.

delen om de ervaring net iets realistischer te

len we de dure vr-brillen ook in de Media Markt

De rest van ons lichaam bevindt zich nog in de

maken.

tegenkomen.

gewone wereld, waar we ouderwetse objecten

Premiumbrillen

Resolutierace

De huidige smartphone-brillen zijn slechts een

Niet alleen de prijs zal de komende jaren ver-

zal de komende jaren gaan veranderen. Zowel

voorproefje. Ze laten zien wat er met vr moge-

anderen. Technologiebedrijven zullen naar ver-

HTC als Oculus gaan gespecialiseerde game-

lijk is, maar zijn niet zo indrukwekkend als bij-

wachting miljoenen investeren om de vr-brillen

controllers verkopen, die in feite niet meer zijn

voorbeeld de Oculus Rift. Dat soort premium-

te verbeteren, de schermresolutie voorop.

dan twee stokjes. Door er één in iedere hand te

brillen, die de markt écht moeten veranderen,

Want hoewel de resolutie van bestaande brillen

houden, wordt iedere hand- en armbeweging

zullen dit jaar eindelijk verkocht gaan worden.

vrij hoog is, kun je toch de pixels van elkaar

aan de digitale wereld doorgegeven. Een beetje

De eerste consumentenversies van de Rift is

onderscheiden doordat het scherm slechts een

zoals de controllers van de Nintendo Wii. Het is

bijvoorbeeld al sinds maart van dit jaar te koop

paar centimeter van je ogen is. Het lijkt

hierdoor dus ook mogelijk om je handen

en ook de HTC Vive Pre zou nu beschikbaar

alsof er een raster over je beeldscherm

te gebruiken, al word je nog wel beperkt

moeten zijn. Later dit jaar komt ook nog de

ligt, waardoor het net is of je door een

door de knoppen op deze gamepads.

PlayStation VR uit. De brillen kunnen prachtige

hordeur kijkt. Door de hoeveelheid pixels

omgevingen in relatief hoge resolutie tonen

per inch te verminderen wordt dit effect

al langer een sensor die handbewegingen

en dankzij speciale sensoren worden zelfs de

minder en zal vr op termijn haarscherp

tot in detail kan registreren. Hiervoor

kleinste hoofdbewegingen vastgelegd.

worden. Dat proces zal waarschijnlijk

is geen speciale controller nodig: alle

zoals gamecontrollers moeten gebruiken om in een spelwereld rond te bewegen. Maar ook dat

Het Amerikaanse Leap Motion verkoopt

De genoemde brillen zijn op het moment echter nog wel luxeproducten waarvoor een krachtige pc of spelcomputer vereist is. Dat betekent dat je al snel zo’n 2000 euro kwijt bent om virtual reality in zijn volle glorie te kunnen beleven. In feite bevindt vr zich nu in de positie waar de 4k-televisie zich vijf jaar geleden bevond. In de komende jaren zal de prijs echter wel verder dalen en wordt vr voor steeds meer mensen toegankelijk. De premiumbril is voor het eerst een commercieel product. De bril die Oculus eerder aanbood, was dat een ontwikkelaarskit waarvoor geen consumentvriendelijke software werd gemaakt. Hiermee konden gamemakers De uiteindelijke versie van de Oculus-vr-bril.

116

/ NR. 07 - JULI

504 - Achtergrond - Virtual Reality JW_MG.indd 116

2016

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:03

ACHTERGROND Virtual reality

Software Voordat we onze armen en benen naar vr overzetten, is er nog een praktisch probleem om op te lossen: het softwareaanbod. Er wordt al jaren druk geëxperimenteerd met films en games voor virtual reality, maar het aanbod is nog steeds vrij klein. Dus investeer je duizenden euro’s in een dure bril, dan is er alsnog maar een handjevol spellen beschikbaar. Virtual reality zal zich daarom vooral moeten gaan bewijzen via creatieve filmmakers en ontwikkelaars. Want alleen als er ontzettend veel leuke dingen te doen zijn met vr zullen mensen in zo’n bril investeren. Of vr echt een succes wordt, zal daarvan afhangen. Want bij een grotere vraag worden dure, gespecialiseerde onderdelen vaker gefabriceerd en concurreren meer bedrijven met elkaar, waardoor de prijs langzaam zal dalen.

Vooroordelen wegnemen HTC’s Vive Pre.

Dat virtual reality nog in de kinderschoenen staat, beseffen ook de vr-bedrijven die in 2016 de markt willen veroveren. De Rift wordt

bewegingen die je boven dit apparaat maakt,

mooi het ook is om met je eigen handen een

daarom tegen productieprijs verkocht. Ondanks

worden vastgelegd. Op het moment is deze

bal vast te pakken in vr, het voelt toch wat

het hoge prijskaartje wordt er dus geen winst

gadget vooral handig voor simpel computer-

vreemd, omdat je die bal niet kunt voelen.

gemaakt op de verkoop van de brillen. Op die

gebruik, maar slimme fanatiekelingen hebben

Gelukkig zoeken meerdere bedrijven naar

manier wil het bedrijf iets doen aan de voor-

al manieren gevonden om de Leap Motion aan

oplossingen om dingen te kunnen voelen. Zo

oordelen over virtual reality. In 1995 werd de

een vr-bril te koppelen. Je handen kunnen op

maakt het Spaanse Gloveone handschoenen

wereld teleurgesteld door de Virtual Boy, waar-

die manier in een vr-game worden getoond zo-

met ‘haptische feedback’. Pak je iets vast? Dan

door we jarenlang niet eens over het onderwerp

als je dat in de echte wereld gewend bent. Wij

geeft de handschoen je het gevoel dat bij deze

durfden na te denken. De Rift moet nu bewijzen

verwachten dat die technologie de komende

handeling past.

dat virtual reality wel een gaaf, nieuw medium

jaren mainstream zal worden en ook als con-

is. En daarvoor moeten zoveel mogelijk mensen

sumentenproduct zal worden verkocht.

worden bereikt. Luckey zegt dan ook dat hij niet

De benen zijn lastiger in vr te krijgen.

concurreert met andere fabrikanten, zoals de

Het Amerikaanse Virtuix verkoopt de

PlayStation VR en HTC Vive Pre. Hij wil vooral

Omni, een lopende band waarop een

bewijzen dat vr een unieke ervaring is die de

gebruiker alle kanten op kan lopen. Deze

wereld kan veroveren.

bewegingen worden aan een vr-computer doorgegeven. Maar zo’n lopende band is vrij duur en werkt bovendien nog niet optimaal. Met de huidige technologie kun je namelijk alleen vooruit bewegen en je ziet niet de exacte positie van benen, wat vreemd kan aanvoelen. We moeten dus nog op zoek naar een goede manier om onze benen naar vr over te zetten, zodat het ook mogelijk wordt om te zitten of te liggen. Naast beweging zal gevoel een belangrijke rol spelen bij virtual reality. Hoe Met controllers kan een extra dimensie aan virtual reality worden toegevoegd.

WWW.PCMWEB.NL

504 - Achtergrond - Virtual Reality JW_MG.indd 117

/ NR. 07 - JULI 2016

117

06-06-16 15:03

WORKSHOP PowerShell

POWER TO THE SHELL

Krachtige commando’s met PowerShell Microsoft biedt met PowerShell handige en krachtige commando’s voor het uitvoeren van uiteenlopende taken. In dit artikel introduceren we je de mogelijkheden. MARK GAMBLE

J

PowerShell is een zogeheten objectgeoriënteerde programmeeromgeving. Dat wil zeggen dat je door middel van objecten die vaste of variabele waarden bevatten, scripts kunt maken om bepaalde taken uit te voeren. Net als bij programmeertalen als Basic en PHP kun je een waarde toekennen aan een object. Bijvoorbeeld:

e zou het misschien niet direct denken, maar

$Waarde = “PCM”

de commando- en scripttaal PowerShell bestaat dit jaar precies 10 jaar. Versie 1.0 werd in 2006

Het object $Waarde krijgt dus de waarde ‘PCM’ toe-

uitgebracht als los te installeren onderdeel voor

gekend. Tot zover lijkt PowerShell in die zin op zoveel

Windows XP SP2, Windows Server 2003 en Windows

programmeertalen, maar het bijzondere is dat die

Vista. Vanaf Windows Server 2008 werd het als

programmeertaal dan direct in Windows 10 aanwezig

optioneel te installeren onderdeel opgenomen in het

is, zonder dat je daarvoor extra software nodig hebt.

serverbesturingssysteem en sindsdien is het in alle

Toch werkt PowerShell anders, omdat je ook direct

versies van Windows geïntegreerd. De meest recente

opdrachten kunt intypen in plaats van een hele reeks

versie is 5.0 en is uiteraard ook standaard aanwezig in

commando’s of scripts. Als je echt gaat programmeren

Windows 10.

in PowerShell is het natuurlijk wel aan te raden om een

Command versus PowerShell

script te gebruiken, omdat er dan veel meer mogelijk is, en je beter overzicht houdt op je code. Uitgebreide

Eigenlijk kun je de PowerShell zien als de opvolger

PowerShell-scripts kunnen – net als iedere program-

van het aloude command-venster, of ook wel dos-box

meertaal – uitgebreide functies en routines bevatten.

genoemd. PowerShell biedt dankzij zijn uitgebreide

PowerShell-scripts kun je in principe in elke teksteditor

ondersteuning voor scripts veel meer mogelijkhe-

maken, maar je doet er goed aan om gebruik te maken

den dan de command-prompt. Je kunt bijvoorbeeld

van een editor als Notepad++, omdat deze editor ook

complete scripts schrijven die bepaalde taken voor je

PowerShell-code snapt en de diverse programmaon-

kunnen automatiseren, zoals back-upscripts, het au-

derdelen bepaalde kleuren geeft, zodat alles beter is te

tomatisch downloaden van bestanden, het aanmaken

overzien.

van nieuwe gebruikers in Windows en het toekennen

118

Objectgeoriënteerd

van rechten op bestanden en mappen. Vooral voor

Losse commando’s

systeembeheerders is PowerShell een onmisbare tool,

De kracht in PowerShell zit ‘m voor veel gebruikers in

omdat het bijvoorbeeld ook mogelijk is om Azure- en

het feit dat je de omgeving ook kunt gebruiken voor

Active Directory-commando’s uit te voeren.

eenvoudige of uitgebreide systeembeheertaken.

/ NR. 07 - JULI 2016

506 - Workshop - Introductie tot PowerShell JW_MG.indd 118

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:04

WORKSHOP PowerShell

Met de GetWmiObject krijg je een overzicht van alle lokale gebruikersaccounts op jouw computer te zien.

Er wordt een complete subset aan commando’s

Instrumentation is een van de onderdelen die je

meegeleverd, waardoor je direct tal van opdrachten

direct vanuit PowerShell kunt aanroepen. In het

kunt uitvoeren. Denk hierbij aan het opvragen van

Windows Management Instrumentation kun je alles

het aantal services dat draait in Windows, alle namen

beheren wat met Windows te maken heeft. Ieder

van de aangemaakte gebruikersaccounts in Windows

WMI-onderdeel is een object dat je vanuit PowerShell

en een overzicht van alle aangesloten hardware op

kunt aanroepen. Dat doe je met het commando:

je computer. Het zogeheten Windows Management

Get-WmiObject Met dit commando kun je een van de onderdelen

Waar vind je PowerShell?

aanroepen, zogeheten classes. Na het commando

In Windows 10 is PowerShell standaard aanwezig. Je vindt het in

moet je dus opgeven van welke class je de infor-

het menu Start onder het item Windows PowerShell bij Alle Apps.

matie wilt opvragen. Iedere opvolgende opdracht

Overigens is PowerShell ook beschikbaar voor eerdere Windows-versies,

na de hoofdopdracht moet je eerst aanduiden met

als de software niet bij jou aanwezig is, kun je de software zelf

een koppelteken, of minteken (-). Daarnaast moet je

downloaden voor Windows Vista, Windows 7 en Windows 8.1 vanaf

iedere opdracht ook voorzien van een filter. Hier-

https://downloads.microsoft.com en de zoekopdracht ‘PowerShell’.

door kun je de resultaten beperken tot hetgeen je

In Windows 10 is versie 4.0 van PowerShell al aanwezig.

zoekt. Stel dat je nu alle gebruikersacccounts op jouw Windows-installatie wilt weten, dan doe je dat met de opdracht: Get-WmiObject -Class Win32_UserAccount -Filter “LocalAccount=’True’” Bij LocalAccount geven we in dit voorbeeld op dat we alleen de lokale gebruikersaccounts willen opvragen. Bij een computer die in het domein hangt zal – wanneer je LocalAccount op ‘False’ zet – PowerShell ook de accountnamen van alle gebruikers van het complete netwerk weergeven.

Routines Om de output van PowerShell overzichtelijk te houden, kun je gebruikmaken van routines, waarbij de informatie op het scherm wat duidelijker wordt Met een tool als Notepad++ zijn PowerShell-scripts beter te ‘hanteren’ dankzij de kleur- en functieaanduidingen.

weergegeven. In plaats van een enkel commando voor een eenmalige opdracht, bijvoorbeeld voor het opvragen van de informatie van alle disks op je

WWW.PCMWEB.NL

506 - Workshop - Introductie tot PowerShell JW_MG.indd 119

/ NR. 07 - JULI 2016

119

06-06-16 15:04

WORKSHOP PowerShell

Met een eenvoudig script vraag je in een klap de grootte van al je stations in Windows op.

computer:

aantal bytes. De waarde $drive.Size moet daardoor wel eerst worden omgezet van een tekstwaarde naar

Get-WmiObject –class Win32_LogicalDisk Gebruik je een routine, dan krijg je van iedere parti-

een getal; dat doe je via de opdracht [int], Integer. Via het volgende complete commando krijg je de correcte

tie ook de grootte in gigabytes te zien. Je gebruikt dan

informatie te zien:

een variable en een zogeheten loop, waarbij alle infor-

$dsk= Get-WmiObject Win32_LogicalDisk

matie telkens opnieuw wordt opgevraagd per partitie

foreach ( $drive in $dsk ) { “Station = “ + $drive.Name + `

door middel van een ForEach-commando.

“ Grootte = “ + [int]($drive.Size/1GB)}

Als eerste maak je een variable, waaraan je de class Win32_LogicalDisk toekent. Die variabele vraag je

Tot slot

dan steeds opnieuw op voor iedere driveletter op je

PowerShell is een krachtige commando- en program-

computer:

meeromgeving voor Windows, die redelijk eenvoudig is

$Schijf = Get-WmiObject –class Win32_LogicalDisk

te leren. In deze korte introductie heb je kunnen lezen wat de kracht is van PowerShell en wat de mogelijk-

Daarna gebruik je het foreach-commando om van

voor acties op je eigen computer, is PowerShell ook

telkens de variabele zoals gedefinieerd in $Schijf

een zeer krachtige tool voor systeembeheerders die

gebruikt:

servers moeten beheren, en wordt het ook regelmatig

foreach ( $drive in $dsk ) { “Station = “ + $drive.Name + `

toegepast voor de clouddiensten van Microsoft, zoals

“ Grootte = “ + $drive.Size}

Azure en Office 365.

De informatie die aan de hand van deze routine op

120

heden zijn. Los van commando's, functies en routines

elke drive de informatie op te vragen, waarbij je dan

In een volgende PCM gaan we dieper in op de moge-

het scherm wordt weergegeven, is echter in rauwe

lijkheden van PowerShell en laten we je aan de hand

bytes, waardoor je niet direct kunt aflezen (of zelf

van uitgebreide scripts zien wat je allemaal nog meer

moet gaan omrekenen) hoeveel GB’s de omvang in

kunt doen met PowerShell. Wil je nu alvast aan de slag,

werkelijkheid is. Daarom moet je de totale grootte

dan vind je op internet tal van handige cursussen en

die uit $drive.Size wordt gehaald, terugrekenen naar

voorbeelden. En Microsoft zelf biedt zeer uitgebreide

gigabytes. Dat hoef je echter niet zelf te doen, want Po-

documentatie op haar Power-

werShell heeft hiervoor ook een eenvoudige methode,

Shell-blog: https://blogs.msdn.microsoft.com/

namelijk het delen van de genoemde waarde door het

powershell/.

/ NR. 07 - JULI 2016

506 - Workshop - Introductie tot PowerShell JW_MG.indd 120

WWW.PCMWEB.NL

06-06-16 15:04

MINIWORKSHOP AirPrint onder Windows

AIRPRINT ONDER WINDOWS Als je nog een oude printer hebt, is het lastig om die om te toveren tot een netwerkprinter. Je kunt de printer weliswaar delen op het netwerk, maar dan werkt het nog niet zomaar op tablets en smartphones.

Klik met de rechtermuisknop op je printer en kies voor Eigenschappen van printer. Ga naar het tabblad Delen en vink daar de optie Deze printer delen aan. Klik op OK om het venster te sluiten en de wijzigingen toe te passen. Nu moet je de AirPrint-service installeren. Hiervoor open je de Windows Verkenner en blader je naar de

JOCHEM DE GOEDE

T

naar Hardware en geluiden, Apparaten en printers.

map C:\Program Files (x86). Maak hier een nieuwe egenwoordig zijn printers met de AirPrint-tech-

map aan en geef hem de naam AirPrint. Download

nologie uitgerust, zodat je ook makkelijk vanaf

het volgende .zip-bestand: www.airprintactivation.

je iPhone of iPad bestanden kunt afdrukken.

com/AirPrint_Activator.zip en pak de bestanden

Maar ook als jouw printer die functie niet heeft, kun

daarin uit naar de zojuist aangemaakte map. Vervol-

je er toch een netwerkprinter van maken. Wel is het

gens open je een opdrachtprompt met Administrator-

dat de printer

van belang dat de computer waarop je printer direct is

rechten en typ je daar de volgende twee commando’s:

gedeeld is door

aangesloten, ingeschakeld blijft. Deze pc ontvangt de

sc.exe create AirPrint binPath=

de optie om te

printopdracht via AirPrint en geeft de opdracht vervol-

“C:\Program Files (x86)\AirPrint\airprint.exe -R _ipp._tcp,_universal

delen aan te

gens door aan de printer.

-s” depend= “Bonjour Service” start= auto

Zorg ervoor

vinken in het

Om AirPrint op te zetten op je pc, heb je Apple’s

Configuratie-

iTunes nodig. Je kunt deze software downloaden

scherm.

vanaf www.apple.com/nl/itunes/download/. Klik op de blauwe knop

509 - Miniworkshop - Airprint onder Windows JW_MG.indd 121

Het eerste commando stelt AirPrint in om automa-

Download nu en voer

tisch op te starten met Windows, zodat je direct kunt

het gedownloade

printen zodra de computer aan staat. Het tweede

bestand uit. Klik op

commando start AirPrint nu, zodat je er direct gebruik

Volgende en vink de

van kunt maken. Zodra de service gestart is, kan er

optie iTunes als stan-

een melding van Windows Firewall verschijnen. Geef

daardprogramma

AirPrint toestemming om verbinding te maken door op

voor afspelen van

Regel aanmaken te klikken.

audiobestanden

Als je nu in iOS iets wilt afdrukken, tik je op Printer

gebruiken uit. Klik

om de printer te selecteren. Het kan het zijn dat er

vervolgens op Instal-

een slotje naast de printer staat. Als je erop tikt, wordt

leren om de installatie

om je gebruikersnaam en wachtwoord gevraagd van

te starten.

je Windows-account. Deze hoef je maar één keer in

Zodra de installatie

WWW.PCMWEB.NL

sc.exe start AirPrint

te vullen, bij de volgende keren zal daar niet meer om

is voltooid, moet je de

gevraagd worden. Heb je het eenmaal ingevuld, dan

printer nog delen op

tik je op Druk af om het document af te drukken in de

het netwerk. Hiervoor

betreffende iOS-app. Om bijvoorbeeld een webpagina

open je het Configu-

te printen, tik je op het deelicoon en tik je daarna op

ratiescherm en ga je

Druk af in de onderste balk.

/ NR. 07 - JULI 2016

121

06-06-16 15:07

LEZERSSERVICE

ABONNEMENTEN PCM verschijnt 12 maal per jaar. Een jaarabonnement kost € 71,50 (inclusief gratis special t.w.v. € 9,95). Een los nummer kost € 6,25. Voor verzending buiten Nederland worden extra kosten gerekend. Je hebt de keuze uit verschillende abonnementen:

PCM WEBSITE ELKE DAG: nieuws, reviews, workshops, tips en koopwijzers. Bezoek ons op www.pcmweb.nl

PCM NIEUWSBRIEF ELKE DAG: de gratis PCM nieuwsbrief met nieuwe hard- en software, nieuws, workshops en discussies. Aanmelden via www.pcmweb.nl/nieuwsbrief

Abonnementsvormen

Prijs per jaar*

Prijs per periode* Aantal edities

Prijs per editie

Betaling per

Jaarabonnement

€ 71,50

€ 71,50

12

€ 5,96

Jaar

Halfjaarabonnement

€ 73,50

€ 36,75

6

€ 6,13

Half jaar

Maandabonnement

€ 75,-

€ 6,25

1

€ 6,25

Maand

*Deze prijzen gelden bij automatische incasso. Voor het toezenden van een acceptgirokaart wordt € 2,50 extra in rekening gebracht Equrion Services B.V. verzorgt de financiele afhandeling voor Reshift Digital B.V. Een nieuw abonnement wordt gestart met de eerst mogelijke editie voor een bepaalde duur. Na de eerste abonnementsperiode wordt het abonnement stilzwijgend voortgezet voor onbepaalde tijd en betaal je de reguliere abonnementsprijs. Vanaf dat moment is het abonnement opzegbaar met inachtneming van een opzegtermijn van 1 maand. Abonneren? www.pcmweb.nl/abonneren

OPZEGGEN

PCM FACEBOOK ELKE DAG: de meest interessante nieuwtjes, foto's, prijsvragen en discussies over PCM op onze Facebook-pagina. Surf naar facebook.com/pcmweb

Na de omzetting voor onbepaalde duur, kan op ieder moment, per wettelijk voorgeschreven termijn van één maand, worden opgezegd. Je opzegging ontvangen wij bij voorkeur telefonisch. Je kunt de klantenservice bereiken op werkdagen van 10:00 tot 14:00 uur via +31 (0)23 - 536 44 01.

VERHUIZING, BEZORGKLACHTEN EN VRAGEN Ga hiervoor naar www.mijnreshift.nl, de digitale klantenservice van Reshift Digital. Nadat je je hebt geregistreerd, kun je voortaan inloggen met je e-mailadres en wachtwoord. Schrijven kan naar Reshift Digital B.V. ter attentie van Klantenservice, Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem. Equrion Services B.V. verzorgt de financiële afhandeling van abonnementen voor Reshift Digital B.V.

PERSOONSGEGEVENS Wij nemen je gegevens, zoals naam, adres en telefoonnummer op in een gegevensbestand. De verwerking van je gegevens is aangemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens in Den Haag door Reshift Digital B.V., de verantwoordelijke voor je gegevens. De gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met jou gesloten overeenkomsten, zoals de abonnementenadministratie. Daarnaast kunnen wij je gegevens gebruiken om je op de hoogte te houden van interessante informatie en/of aanbiedingen. Jouw gegevens kunnen aan door ons zorgvuldig geselecteerde partijen ter beschikking worden gesteld. De gegevens kunnen, samen met hun informatie over jou, worden geanalyseerd om de aanbiedingen en/of informatie zoveel mogelijk op je interesses af te stemmen. Je kunt bij het opgeven van je gegevens bezwaar maken tegen beschikbaarheidstelling van je gegevens aan derden. Ook kun je je eigen gegevens opvragen en verzoeken ze te corrigeren of te verwijderen. Stuur hiertoe een kaartje aan Reshift Digital t.a.v. Klantenservice, Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem.

COLOFON Personal Computer Magazine (PCM) is een uitgave van Reshift Digital B.V., Richard Holkade 8, 2033 PZ Haarlem. Tel. +31 (0)23 - 543 00 00, e-mail: mail@pcmweb.nl (niet voor persberichten) Website: www.pcmweb.nl Persberichten naar: press@pcmweb.nl

REDACTIE

PCM TWITTER ELKE DAG: het laatste nieuws op IT-gebied. Hardware, software, internet, trends en ontwikkelingen hou je bij met de Twitterfeed op twitter.com/pcmnieuws

HOOFDREDACTEUR: Wouter Diemer EINDREDACTIE: Mark Gamble en Janin Wensink REDACTIE: Tijs Hofmans en Randolf Bouwma VORMGEVING: LEFT Graphic Design MEDEWERKERS: Sander Almekinders, Jasper Bakker,Ernst van den Bosch, Koen Crijns, Maikel Dijkhuizen, Jochem de Goede, Hans Niepoth, Farzin Parham, Jozef Schildermans, Michiel de Roode, Ronald Smit, Koen Vervloesem en Bastiaan Vroegop UITGEVER EN EDITORIAL DIRECTOR: Remco de Graaf MARKETING MANAGER: Marjolein Sturk: msturk@reshift.nl

ADVERTENTIES ACCOUNTMANAGER: Tom Schoen: tschoen@reshift.nl ONLINE SALES: online@reshift.nl TRAFFIC: Marco Verhoog: mverhoog@reshift.nl

AUTEURSRECHTEN ©2016 by Reshift Digital, Haarlem. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit deze uitgave is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

DRUK & DISTRIBUTIE DRUK: Senefelder, Doetinchem DISTRIBUTIE: Betapress (Nederland) / Imapress (België)

PARTNER Wanneer je boven een artikel het Partner-logo ziet staan, is dit artikel niet gemaakt door de redactie van PCM, maar door de Partner-redactie van Reshift Digital. Dit redactieteam opereert apart van de reguliere redactie. Zowel de onderwerpkeuze als de inhoud van artikelen met dit logo komen tot stand in overleg met commerciële partners. Reshift Digital vindt het belangrijk dat deze artikelen als zodanig herkenbaar voor je zijn.

DISCLAIMER Hoewel uiterste zorg is besteed aan PCM, aanvaardt de redactie noch de uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in het blad, online of enig andere digitale versie van PCM.

122

004 - Colofon.indd 122

/ NR. 0 7 - JULI 2 0 16

WWW.PCMWEB.NL

6-1-2016 15:43:56

Naamloos-11 1 Naamloos-1

30-10-2015 21-4-201613:53:40 14:57:17

Naamloos-1 1

21-4-2016 14:51:39