Hitz eta Pitz 2012

M u r g i a I n s t i t u t u k o a l di z k a r i a - 3. a l e a - 2 0 1 2 k o e k a i na

Hitz eta Pitz

AGURRA F I T XA T E K NI K O A Argitaratzailea: MURGIA BHI Web­gunea: www.murgiainstitutua.com Posta elektronikoa: 010157aa@hezkuntza.net Koordinatzailea: Maribi Urkola Diseinu eta Maketazio Arduraduna: Jabi Asurmendi Erredakzio taldea: Gorka Alvarez de Arcaya, Antxon Barroso, Asier Bodes, Peio Iturrate, Gaizka Oliveira eta Jokin Zerain Lege Gordailua: VI­380­11

Gustura aritu gara, lan eta lan, hirugarren

ale

hau

aurrera

ateratzeko. Uzta oparoa izan

da: gai askotxo ekarri ditugu

eta partaidetza handia izan da.

Ikastetxeko ingurukoak

krisia barne.

kontuak

ere

jaso

eta

ditugu,

Lekukoa pozik eman nahi diegu

datorren ikasturteko ikasleei.

Zenbait

lan

aurreratuta, argitaratzea

utzi

guri

dizkiegu

ezinezkoa

denak izan

baitzaigu. Beraz, ez haserretu gurekin:

zuen

lanak

gorde

ditugu datorren ikasturterako.

Animatu zaitezte guk egindako bidetik jarraitzen.

Utz ditzagun lan kontuak, orain opor gosea daukagu­eta. Ondo

aprobetxatu udara eta sasoi betean bueltatu irailean!

Aio!!!

2

A U RK I B I D EA A GU RRA

2

E G O NA L D I A K

4 ­7

D I ­D A

T XA NG O A K

3

8 ­9

E U S K A R A R E N E G U NA TAILERRAK

A NT ZE R K I A

B E R T S O L A R I T ZA KOMIKIA

10­11 12­14 1 5 ­1 7 18­19 20­21

IDAZLEA: Patxi Zubizrreta ARGAZKIAK

BA AL ZENEKIEN?

22­23 24­28 29

IDAZLEA: Bernardo Atxaga HITZ GUTXITAN

30­31

32­33

ELKARRIZKETA:Arane Uriarte eta Mikel Landa

34­37

de Guereñu

38­39

GU IDAZLE

40­42 43­45

ARABARRAK: Gerardo López IKUSPUNTUA: Fraking­a HOROSKOPOA 46 GURASO ELKARTEA 47

Hitz eta pitz

Di­Da

1­ Ondo.

2­ "Whenever" (The black eyed peas).

3­ Suhiltzailea.

4­ Elsa Pataky.

5­ Ohea.

6­ Lana sortu.

1­ Askatasuna.

2­ "Pailazo" (Gatibu).

3­ Abokatua.

4­ Taylor Lautnen.

5­ Ohea.

6­ Politikariak bota.

1. Euskeraz hitz bat?

2. Abestirik gogokoena?

1­ Hitza.

2­ "Salvation" (The Cranberries).

3­ Erlazio internazionalak.

4­ Aston Katcher.

5­ New York.

6­ Lana sortu.

3. Nagusitan, zer izan nahi duzu?

4. Norekin aterako zinateke?

5. Toki bat?

6. Zer egin krisiaren aurka?

Jokin Zerain eta Gaizka Oliveira

1­ Ahal.

2­ "Somos" (Melocos).

3­ Umeen medikua.

4­ Jeremy Lantern.

5­ Izarra.

6­ Bankutik dirua atera.

1­ Mundua.

2­ "The way you lie" (Eminem, Rihanna).

3­ Irakasle espezifikoa.

4­ Brad Pitt.

5­ Londres.

6­ Energia aurreztu.

1­ Amodioa.

2­ "La mosca cojonera" ( Ska­ p).

3­ Toreroa.

4­ kim Kardashian.

5­ Txamizoa.

6­ Janari huelga.

1­ Bikain.

2­ "Sexy bitch" (David Getta).

3­ Kazetaria 4­ Irina Shayk.

5­ Sofa.

6­ Gobernuko presidentea izan.

1­ Euskadi.

2­ "Swim Caroline".

3­ Ping­Pong­ eko jokalaria.

4­ Megan Fox. 5­ Izarra.

6­ Lana sortu.

Hitz eta pitz

3

ZUHATZA 2011

EGONALDIAK

Lehenengo mailako ikasleek Zuhatzara egindako txangoarekin hasi zuten ikasturtea.

Aurten ere lehenengo mailako ikasleak eta bi irakasle, Miren eta Santi, Zuhatzara joan dira hiru egunez, elkar ezagutzera.

Oro har, oso ondo pasatu dute uhartean, baina urtero entzuten diren kexak eta eztabaidak agertu dira.

Janaria txarra izan dela diote aho batez, baina ez institutukoa bezain txarra; hala eta guztiz ere jangarria zen. Janariaren kalitatea alde batera utziz, ekintzekin oso gustura ibili direla esan digute. Ekintzarik gogokoena “windsurf” izan zen, beti

bezala, eta aspergarriena “pedalo”­a, nola ez! Espero zitekeen moduan, gauean iskanbila sortu zuten (jakina, linternak zerbaitetarako eramaten dira!), eta irakasleek zigortu behar izan zituzten. Hainbat abentura eder izan dituzte. Gainera, bikote eta lagun berri batzuk sortu dira baina ez dugu izenik esango, denok baitakigu zein den bikote berria (kar­kar­kar).

Aspaldiko ohitura da, eta aurten ere gertatu omen da, untxiak zirikatzearena. Ohitura txar bat da eta, horregatik, Zuhatzako zaindariek pixka bat gehiago kontrolatu beharko lituzkete ikasleak.

Eguraldiarekin zortea izan dute, bainu eder bat hartzeko eguraldi egokia egiten zuelako, ez oso bero ez hotz.

Ikasleek diotenez, beste leku batzuk nahiago dituzte, Zuhatza oso ikusita dutelako, baina diru gehiago ordaindu beharko lukete eta Zuhatzarekin konformatu behar!

Gaizka Oliveira eta Jokin Zerain

4

Hitz eta pitz

EGONALDIAK

ARANTZAN GORA ETA BEHERA!

Bigarren mailako ikasleak euskaraz blai Nafarroan.

Ianire Larrazabal eta Nagore Rueda

Arantzara martxoaren 14an joan ginen bigarren mailako ikasleak. Primeran pasa genuen hiru egunetan. Ariketa desberdinak egin genituen: herri kirolak, mendian ibilaldiak, gymcana, diskoteka, eta beste hainbat jolas gehiago.

Denbora librea geneukanean herrian zehar egoten ginen, eta biztanle gehienek euskaraz egiten zutela konturatu ginen, guretzat kontu harrigarria. Bertan zegoen aterpetxoa oso ondo zegoen.

Honekin guztiarekin esan nahi duguna dan bikain pasa dugula euskaraz hitz eginez guztiok elkarrekin.

Hitz eta pitz

5

EGONALDIAK

SALAMANCAN LITERATURAREKIN JOLASEAN!

Hirugarren mailako ikasleak igel bila beste behin ere.

2012ko maiatzaren 9a. Dena prest: motxilak, arropak eta Maguiko janaria.

Busean sartu eta Burgos hirirako bidean jarri ginen, umore onean. Burgosetik hamar bat kilometrora geundenean, autobusak soinu arraro batzuk egin zituen matxuratua zegoela jakinaraziz. Hala ere, ailegatzea lortu genuen.

Burgosen betiko gauzak egin genituen: bueltatxo bat eman, katedrala bisitatu, izozkiren bat jan… betiko gauzak. Beno, gutako batzuk kontrako atetik sartu ginen katedralean eta nahigabe kalean agertu ginen. Benetan ikusgarria izan zen katedraleko bisita. Tripa bete, turismo apur bat eta autobusera, oraingoan autobus berri batean.

Salamankarako bidean, autobusean gindoaz bata mugikorrarekin jolasean, beste taldetxo bat “Ana Maria” abesti famatua abesten (edo abestu nahian), beste batzuk inoiz baino serioago.

Heldutakoan, gelen zozketa egin, maletak desegin eta afaltzera.

Athletic­en final amestua ikusi behar genuen (pena izan zen galdu izana). Gau hori iskanbilatsuegia izan zen, harreragileak errieta egin baitzigun, hortaz, hurrengo gauean ezingo genuen zaratarik egin.

Hurrengo eguna eguzkitsu atera zen, gehiegi askoren ustez. Esnatzeko dutxa bat hartu eta gosaltzera abiatu ginen. Gosaldu ostean, motxilak hartu eta Salamankarako bidean jarri ginen.

Lehenengo heldulekua, Tormesko Itsumutilaren zubia izan zen. Han testu batzuk irakurri eta zezenarekin argazkitxo bat egin genuen. Ondoren katedrala bisitatu, Kalixto eta Melibearen ortua eta Unibertsitateko fatxada ikusi genituen. Azkenik, Kalixto eta Melibearen ortura bueltatu ginen Axular egondako “deabruaren unibertsitatea “ zen kobazuloa bilatu nahian.

Arratsaldea libre izan genuen geure gauzetarako, familiarentzako oroigarriren bat erosi eta afaltzera. Primerako gaua izan zen, motzegia batzuentzat. Hurrengo egunean, alai­alai bueltatu ginen Murgiara.

Gaizka Oliveira

Hitz eta pitz

6

EGONALDIAK

JAKA­SALOU: BIDAIA "KONPLETUA" IKASKETA­BIDAIA

Bidaia bikainarekin amesten genuen, baina amets horrek eztabaida ugari sortu zituen gure artean: ez geneukan irakaslerik, ez genekien nora joan, eta urruneko kontua bazirudien arren, berandutzen ari ginen pixkanaka­pixkanaka. Azken momentuan, sutan eta soluziorik gabe geundela, Santik eta Agustinek gurekin joateko prest zeudela esan ziguten eta Jaka­Salou bidaia aukeratu genuen.

Hainbeste denbora prestatzen eta dirua biltzen eman ondoren maiatzaren 29a heldu zen... azkenik!

Institutuan zain zeuden gure autobusa eta Matias, bizitza osoan ezagutu dudan txoferrik jator, alai eta atseginena, egia esanda.

Bi egun eman genituen Jakan; herria ezagutzeaz gain, raftingean, eskaladan eta paintballean aritu ginen. Lagunekin kirol hauek egitea oso dibertigarria da esperientzia berriak direlako eta elkartasuna sendotzen delako. Bi gau horietan Jakaren gaueko giroa ere ezagutu genuen.

Hirugarren egunean Kataluniarantz abiatu eta Matias txoferraren zorion hitzak!

Salouen, "giriz" betetako hotel handi batean alokatu … su comportamiento fué con una ginen. Geratzen zitzaizkigun azken hiru egunetan educación y un saber estar inmejorable, Tarragona eta Bartzelona bisitatzeko, Port Aventuraz gozatzeko, hondartzan eta igerilekuan egoteko eta respetuosos con todos los elementos, calle, parrandan joateko denbora izan genuen. Aipatu hotel, autobús, teniendo una perfecta beharra dago, ez dakizuenontzat, "Saloufest" deituriko ingelesen topaketa batekin bat egin genuela. puntualidad a la hora de quedar, obedeciendo Antza, kirola egitera zihoazen baina egun osoa edaten las indicaciones de sus Educadores y, sobre eta festan ibiltzen zirela egiaztatu genuen. Haiekin todo, no perdiendo nunca el valor de los ingelesa praktikatu eta "kirola" ze forma bitxian jóvenes: sonrisa, alegría, dinamismo, praktikatzen zuten ikusi genuen. espontaneidad …

Ia konturatu gabe, di­da batean, klasean geunden berriro, izan genituen pasadizoak gogoratzen eta eskerrak ematen zizkigun Matiasen karta irakurtzen. Primerako bidaia izan zen, ahaztezina. Nire ustez txango hau hoberen definitzen duen hitza "konpletua" da: kirola, parranda, turismoa, hondartza, laguntasuna eta ondo pasatzeko gogoak ederki konbinatu baititugu. Bidaia bikaina izan zen, gure ametsetako bidai hura.

Bukatzeko, Santi eta Agustini eskerrak emateko aprobetxatu nahi dugu. Mila esker, benetan.

Maialen Urkiza

Hitz eta pitz

7

IKASTAROAK

V A L D E Z C A R A Y 足 R A G O A Z L E H E NE NG O M A I L A K O E K I N Eski Ikastaroa

Martxoaren zortzian 1. mailako ikasleok Valdezcaray eski estaziora joan ginen eskiatzen ikastera.

Goizeko zortzietan abiatu ginen Murgiatik, Luken, Agustin eta Mirenekin. Autobusean ordu eta erdi pasa eta gero heldu ginen eski estaziora余 denok urduri geunden teleaulkira igo eta eskiatzen probatzeko gogoak genituelako.

Lehendik eskiatzen bazekitenak monitore batzuekin joan ginen eta ez zekitenak beste batzuekin. Bi ordu egon ginen ikastaroa egiten eta asko ikasi genuen. Ondoren bazkaltzera joan ginen kafetegira余 han, lasai egon

ginen, bakoitzak bere bokata jan, pixka bat itxaron eta eskiak hartuta bueltatu ginen pistetara.

Oraingoan monitorerik gabe joan ginen, eta nahiz eta lehen aldia zutenek pixka bat okerrago egin, besteok bezain beste saiakera egin zituzten. Oso ondo pasatu genuen.

Beste bi ordu pasa eta gero, joateko ordua iritsi zen eta penaz teleaulkian behera joan ginen余 eskiak eta zapatilak utzi genituen eta autobusean nekatuta eseri ginen. Egun bikaina pasa genuen!

Mikele Barroso, Laura Meabe eta Irati Martinez.

8

Hitz eta pitz

IKASTAROAK

Surf ikastaroa Gorlizen

Altxatu nintzenetik banekien egun ona zela surfa egiteko. Bederatzietan heldu ginen eta autobusera sartu ginen Gorlizera abiatzeko. Bidaia ordu eta gutxikoa izan zen. Heldu ginenan eguraldi ederra zegoen eta monitoreek esan zigutenez, egun ona egiten zuen surf足a egiteko, olatu ederrak zeudelako. Arropaz aldatu eta neoprenoa jantzi genuen. Surf足oholak hartu eta hondartzara abiatu ginen.

Ander Barandika

Bertako monitoreek lagundu eta irakatsi ziguten nola hartu behar ziren olatuak.

Uretara sartu eta olatuak hartzen hasi ginen. Batzuk oso onak ziren余 beste batzuk, berriz, ni bezala, oso txarrak.

Hiru ordu eta erdi egon ginen olatu artean eta ondo pasa genuen. Itsasotik atera, dutxa bat hartu, aldatu eta bazkaltzera joan ginen.

Jantokiko bokatak eta etxean prestatutakoak jan genituen, goseak amorratzen baikeunden.

Bazkaltzen bukatu bezain pronto, argazki batzuk ateratzera joan ginen.

Hiruretan autobusa hartu eta lauretan Murgiara heldu ginen.

Egun ederra pasa olatuen artean.

genuen

Gorlizeko

Hitz eta pitz

9

EUSKARAREN EGUNA

MURGIAN ERE EUSKARAREN ALDE Urtero lez, Euskararen Nazioarteko Eguna ospatu zen Murgiako institutuan. Abenduaren 2a izan zen Euskararekin hitzordua gure institutuan eta ekitaldiak izan ziren egun osoan zehar.

Egun berezia zenez, bi klase ordu bakarrik izan genituen baina azkar­azkar “Euskara gosea” baikinen.

pasa zitzaizkigun,

Hasteko, 1. eta 2. mailakoek bertso saio dibertigarri bat izan zuten Unai Mendibil, Izar Mendiguren eta Manex Agirreren eskutik, eta barre algaren artean euskaraz disfrutatu zuten. Gainera, bertso taldeko partaideek bertso batzuk bota zituzten, eta entzule gaztetxoek txalo zaparrada batekin erantzun zieten.

Bitartean, 2. ziklokoek “Tierra de hombres” izeneko Gobernuz Kanpoko Erakundearen hitzaldia ikus­ entzun ahal izan zuten. Atsedenaldi txiki baten ostean, bi ekintzak txandakatu zituzten.

Beranduago, ikasle eta irakasle guztiak aretora joan ziren eta bertan, Maitane Vicentek eta Antxon Barrosok gidaturik, klase bakoitzak ikuskizun bat eskaini zuen. Ikasleen txanda amaitu eta gero, irakasleen txanda iritsi zen eta hauek, bertso batzuk eskaini zituzten Euskarari buruz.

Azkenik, sari banaketa iritsi zen; lehenik, txartel lehiaketako garaileek Kukuxumuxuk euskararen egunerako egindako kamiseta bana jaso zuten.

Bigarren saria, ordea, Bernardo Atxagaren xaboiari buruzko misterioa “asmatu” zuenarentzat izan zen. Dozena bat pertsonek asmatu zuten baina garaile bakarra izan zen. Jokin Zerain atera zen esku “inozente” gisa eta noren izena aterako zakutik eta berea atera zuen. Azkenean, “Tongo! Tongo!” oihuen artean Kukuxumuxuren kamiseta eraman zuen etxera.

Antxon Barroso eta Gorka Alvarez de Arcaya

Musu ezti bat euskarari Maddik ezin zuen lorik egin gau hartan. Hurrengo egunean euskararen eguna zen eta Jonek eta berak aurkezpena egin behar zuten. Jon Maddiren ametsetako mutila izan da txikitatik eta abenduak 3an bere ama­ hizkuntzaren egunean esan nahi zion.

Goiza zen eta aurkezpenaren ordua heltzerakoan, Jon beregana hurbildu zen; Maddiri bihotza gero eta azkarrago mugitzen zitzaion, eta bere eskuak dardaka zeuden. Hitzak esaterakoan ahoan trabatu zitzaizkion.

Jonek ea prest zegoen galdetu zion. Maddik zerbait esan behar ziola aitortu eta, hitzak atera baino lehen, Jonek musu ezti bat eman zion.

Musu hura izan zen egun hartan euskarak behar zuen taupada.

10 Hitz eta pitz

Ainhoa Tueros

EUSKARAREN EGUNA

MINTZODROMOA 2011

Pasa den azaroaren 28an, 4. mailako ikasleok Gasteizera joan ginen jarduera berezi bat burutzera: gazteon artean gaur egungo gaiez euskaraz hitz egitea.

Aurtengo Euskararen Nazioarteko Egunaren inguruan, Bai Euskarari elkarteak Euskal Herriko hainbat herritan gazteentzako topaketak antolatu ditu euskara sustatzeko.

Horietako bat izan da Gasteizen, Foru Enparantzan jarritako karpa batean garatutako "Mintzodromoa", goizeko 09:00etatik arratsaldeko 20:00ak arte iraun zuena.

Arabako institutu batzuetako ikasleok goizeko 11:00ak aldera agertu ginen han. Launaka elkartu ginen ordu laurden batez antolatzaileek ezarritako gaiaz hitz egiteko. Denbora tarte hori pasatzean taldeak eta gaiak aldatzen ziren. Talde bakoitza mahai baten inguruan eserita egon zen; partaide bat koordinatzailea zen, gaia planteatzeaz, ordena mantentzeaz eta elkarrizketa suspertzeaz arduratzen zena. Guztira ordubete inguru eman genuen. Bukatutakoan, Mendizorrotzan larunbat gauean ospatu zen Gaztehitz kontzerturako sarrerak oparitu zizkiguten. Ondoren, institutu guztietako taldeak ohiko eginbeharretara itzuli ginen.

Zalantzarik gabe jarduerak bere helburua bete zuen. Gustura aritu ginen ezezagunak ziren gazteekin berba egiten. Bestalde, egiaztatu genuen interesgarriak diren gaiez euskaraz ere hitz egiteko gai garela. Izan ere, hiriburu berdeaz, teknologia berriez eta euskaraz bizitzeko nahiaz gure iritziak elkartrukatzeko aukera ederra izan genuen. Nire ustez “Euskaraz bizi nahi dut” izan zen gairik

interesgarriena, guk daukagun arazo bat delako: euskaraz bizi nahi dugula esaten dugu, baina ez gara euskaraz mintzatzen.

Egun horretan, klasekook euskaraz aritu ginen, gure ama­hizkuntza izango balitz bezala. Horregatik, nire ustez, honelako ekintzak sarriago egin beharko genituzke; azken finean, euskara klaseek euskara ikastea eta gure artean normaltasunez mintzatzea dute helburu, eta praktika baino modu hoberik ez dago.

Lara Sierra

Hitz eta pitz

11

TAILERRAK

TALLERES DE EDUCACIÓN AFECTIVO­SEXUAL A lo largo del curso fomentamos la educación afectivo­sexual en el institutoa través de distintos talleres impartidos por estos organismos: Comite Anti­Sida (Mikel Resa), Centro Sexológico Emaize (Miren López de Arregi) y Cruz Roja, "Violencia de género" (Ainara Valverde Ordoñana y Cristina Mlulas Duval).

Estos talleres están adecuados a la edad del alumnado de manera progresiva a lo largo de toda la etapa ESO. También se organizan sesiones para las familias, donde se informa de su contenido y evaluación hecha por el propio alumnado.

Olatz Zendoia

12 Hitz eta pitz

TAILERRAK

AMONA ENGRAXI, BERE BORDATXOTIK

S e xu a l i ta te a ? Ai , a m a ! ! !

Pasa den egunean, Ainhoa iloba etxera oso pozik etorri zen. Dirudienez, sexualitateari buruzko klaseak hasi dituzte. “A ZE NOLAKO BASAKERIA!” pentsatu nuen.

Kontatu zizkidan gauzak ezin nituen sinetsi: Cunilingus­a, trioak edota orgiak aipatu zituen!

Nire garaian holakorik ez zen egiten, ohiko familietan, behintzat. Geroago, gozamenerako erruletaz hitz egin zidan, oso dibertigarria zela esan eta bere mutilarekin probatzeko intentzioa zuela aipatu zuen. Zur eta lur gelditu nintzen: bere mutilarekin koitoa egin? Hamazazpi

Amona Engraxi

urteko neskatxak? Ezkondu baino lehen? Bere ama biziko balitz …! Hainbeste pentsamendu etorri zitzaizkidan… Ondoren “beso negro” edo dena delakoa zer zen azaldu zidan. Jainko maitea! “Hobe erlijio klaseak emango balitzaizkie eta ez ipurdia miazkatzeko klaseak!” oihukatu nuen.

Hori gutxi balitz, honakoa esan zidan: “Amona, zuk aitonarekin halakorik egin al zenuen?” HORI PENTSATZEA ERE! Aitonarekin umeak egin nituen, horretarako dago sexua eta! Malkoak nituen begietan; nire iloba maitea prostituziorako bidea hartzen ari zela sentitu nuen. Bai, 84 urte ditut, baina nola aldatu dira hainbeste gauzak? Gaur egun normala dela esan dit, gozatzea txarra ez dela eta maite duzun bikotearekin eginez gero, oso esperientzia polita dela.

Hitz horiek nerabezarora eraman ninduten, neure buruan oihartzun egin zuten.

Horregatik, bihar nire senar Horacio bidaiatik bueltan datorrela aprobetxatuz, “gozamenerako erruleta” prestatzen nabil Ainhoarekin.

ZAHAR GAUDE, BAINA EZ HILIK!

aring Keith H

Amona Engraxi

Hitz eta pitz

13

EMAKUMEAREN EGUNA - MARTXOAK 8

Eta nola sortu zen zen?

Gure ustez ... martxoaren 8a oso garrantzitsua da emakumezkoek ere eskubideak dauzkatela eta ez direla bigarren mailako pertsonak adierazteko.

­ 1908an New York­eko fabrika batean 146 emakume langile hil zirelako ezagutzen dugu gehienok martxoaren 8a.

Soldata miserableak eta oso lan baldintza txarrak zituztelako egin zuten greba.

Jaurti zizkieten suzko bonbek izugarrizko sutea eragin zuten.

Fabrika osoa erre egin zen.

Gaizka Oliveira Gorka Alvarez de Arcaya

­ 1910: Emakume Sozialisten Nazioarteko Biltzarra Kopenhagen egin zen eta Clara Zetkin komunista alemaniarrak emakumeen eskubideen aldeko eguna aldarrikatu zuen.

Rosie Baina ... the Riv e te r A E B e ta aldarrikapenak egun ko iko feminis no t a . guztietarako balio ­ 1911: Aurreko urteko erabakiaren ondorioz, lehen aldiz ospatu zen beharko luke, ez Emakume Langilearen Nazioarteko Eguna, martxoaren 19an. bakarrik egun horretan.

Gaur egun ... matxismoak bizirik dirau baina izerdi asko bota eta gero aurrera pausu handi bat egin dugu.

Jarrai dezagun bide horretan!

­ 1913­1914: Lehenengo Mundu Gerran parte hartzearen aldeko eta kontrako iritzietan banatuta zeudenean, Errusiako emakumeek Lehen Nazioarteko Eguna ospatu zuten. ­ 1917: Gerrak bi milioi soldadu errusiar hil zituen eta Errusiako emakumeek greba egin zuten "ogia eta bakea" eskatuz. ­ 1976: Bilbon lehen aldiz ospatu zen Emakume Langilearen Nazioarteko Eguna. Egun guztian zehar manifestaldi eta ekitaldi batzuk antolatu ziren milaka pertsona pilatuz.

Hemendik aurrera urtero­urtero manifestaldiak eta grebak antolatu dira martxoaren 8an.

Noiz arte izango dira beharrezkoak "ospakizun" hauek? ­ 1911n Triangle Shirtwaist Company­n gertatutako

suteak

oihartzun

ikaragarria izan zuen AEB­etan, bertan hil ziren emakumeak aurreko urtean

lehen emakume greba egin zutenak izan

baitziren,

lanerako

baldintza

hobeak eskatzen zituztenak, alegia.

Gertaera larri honen ondorioz, EEUU­

14 Hitz Hitz eta eta pitz pitz

etako lan eremuko legedia aldatu egin zen.

Antzerkia

Euskarazetamol

Murgiako institutuko laugarren mailako ikasleok, "Euskarazetamol" antzerkia ikustera joan ginen.

Bilboko BBK足ko areto batean izan zen. Leku zabala eta dotorea iruditu zitzaidan. Aretoa bi pisutan bananduta zegoen eta gu, goikoan geundela, batzuetan antzezleak eszenatokitik ateratzen zirenean, ezin genituen egiten zituzten gauzak ikusi.

Eszenatokia, gauza gutxirekin apainduta zegoen arren, nahikoa izan zen jendea barrezka jartzeko.

Beste alde batetik, esan beharra daukat antzezle onak zirelako dibertitu zela jendea.

Bi bakarrik bazeuden ere, antzerki entretenigarria izan zen eta gidoi originalarekin. Euskaraz hitz egiteko pilulen inguruko gaia tratatzen zuen. Nahiz eta horrela denbora guztian izan eta astuna izango zela zirudien, jendeak denbora atsegina pasatzea lortu zuten. Alabaina, nagusientzako antzerkia dela iruditzen zait umeentzat baino, gauza gehienak umeek ulertzeko zailak zirelako.

Azkenik, esan beharra daukat euskarazko antzerkia izanda ere, barre handia egin genuela.

Alba Tojo

Hitz eta eta pitz pitz 15 Hitz

ANTZERKIA

Danbor Magikoak inguruan dagoen guztia dantzan jartzeko dohaia du!

Izarra eta Oroko 6. mailako ikasleak etorri zitzaizkigun bisitan. Lehen mailakoek prestatu zieten ongi足etorria eta ikastetxeko txoko guztiak erakutsi zizkieten. Aholku onak ere eman zizkieten, ez beldurtzeko esanez. Bisitaldiaren amaieran, areto nagusian alternatibako ikasleek "Danbor Magikoa" antzeztu zuten, Beronike antzerkiko eta musikako irakaslearekin prestatu zutena.

Jenerala: Bai zera! Munizioa amaitu? Begira ... (pistolak huts egiten du). Egia da! Errenditu behar dugu.

Denak: Bai, nire jenerala.

Jenerala: Azkar, botaitzazue armak eta atera bandera zuri bat.

Soldadu 1: Ez dago bandera zuririk, nire jenerala.

Jenerala: Nola ezetz? Eta ez duzue mukuzapi bat ere?

S1 eta S2: Ez, ez, nire jenerala.

Jenerala: Bada, zu! (Beldurtiari) Kendu prakak!!

Soldadu 1: Bai, bai. (Prakak erantzi eta fusilaren puntan jartzen ditu) Guztiek: Errenditzen gara! Ez disparatu!

(Soldadu bildurtiari ipurdian jotzen dio tiro batek. Denek alde egiten dute) Jenerala.足 Nora zoazte! (Berak ere ihesiari ekinten dio) Atzera, atzera!!!!

16 Hitz eta pitz

(Danbor Magikoa)

ANTZERKIA

Itziar Ituño aktorea gurean

Urriaren 27an institutuan izan genuen Itziar Ituño aktore bizkaitarra, bere lanbidearen inguruko gorabehera batzuk kontatzen institutuko ibilbidea bukatzear duten ikasleei.

37 urteko basauriarrak antzerkia, telebista eta zinea egin ditu, eta ETBko Goenkale saioak egin du ezagun, 8 urte baitaramatza bertan lanean. Gazteagotan jantoki batean eta lantegian ibilia bada ere, orain kamaren aurrean ematen ditu ordu asko eta asko.

Antzerki munduan diharduen beste hainbat jende bezala, bera ere oso lotsatia dela esanez hasi zuen hitzaldia. Hainbat kontu esan zizkigun aktoreen mundu honi buruz; bataren abantailak, bestearen zailtasunak, Euskal Herrian antzerkiak bizi duen egoera, telebista edo zinea egitearen arteko desberdintasunak, eta abar. Oraindik estreinatu gabe duten genero fantastikoko pelikula baten laburpena ere erakutsi zigun.

Eta halakoetan gertatu ohi denez, amaieran pilatu ziren galdera gehienak eta beroenak: oheko eszenei buruzkoak, negarra eragiteko trukoen ingurukoak, eta abar.

Bukatzeko, bitxikeria batekin geratuko gara. 20 urterekin hasi omen zen euskara ikasten, bere buruak hala aginduta, eta zein hizkuntzatan aritzen zen gusturago lanean galdetuta, zera erantzun zuen: bere ama­hizkuntza gaztelania izanik, errazago egiten zaiola gidoiak gaztelaniaz ikastea, hala ere, gusturago aritzen omen da euskaraz.

Gustura entzun genuen. Agian noizbait eszenatokiren batean ikusiko dugu elkar. Nork jakin!

M i r e n Zu l u a g a

Malkoak Begietatik behera ur tanta bat eroriko baitzaizu, malko bat dela konturatuko nintzateke.

Hori gertatuko balitz, pozagatik dela pentsatuko nuke, baina zuk tristura handi batengatik dela esango zenidake. Algara handia ateratzen saiatuko banintz, zuk min ikaragarria duzula barruan erantzungo zenuke.

Zure begiak errimelez margotuta egongo balira, begien inguruko azala beltzez tintatuko litzaizuke, zikinak egongo lirateke, ez zenituzke politak. Gainera, begi ispilutsu horiek, "bai, begi polit eta ispilutsuak", gorriz margotuta edukiko zenituzke; guretzat,momentu horretan, itsusiak izango lirateke.

Horregatik, eta beste mila gauzengatik, zu animatzen saiatuko ginateke.

Arrate Sagredo

Hitz eta pitz

17

B

BERTSOLARITZA

ERTSOLARITZA TALDEA Antxon Barroso eta Peio Iturrate

Aurten sortu da bertso taldea institutuan.

Asteartero biltzen dira 6 ikasle Unai Mendibil bertsolaria buru dutelarik. Astero ordubete eginez, bertso politak prestatzeaz gain, bat­ bateko bertsotan aritzen ikasi dute, orain arte ezinezkoa zutena.

Gainera, bertsotan aritzea eta musika nahastea bururatu zaie eta emaitza bikaina lortu dute.

Hain zuzen ere, bertso­kantu horiekin joan dira Legution ospatu zen Eskolarteko Bertso Txapelketara.

Denekin egin dugu hitz­aspertutxo bat. Hemen duzue, hasteko, ikasleekin egindako elkarrizketa.

"Bat­bateko bertsolaritzan ere trebatu gara" ­Nolatan sartu zineten bertsolaritza taldean?

Institutuan bertsotan aritzeko aukera sortu zitzaigun, talde bat eratuko zela esanez,eta ikasle batzuk erabaki genuen ideia ona izan zitekeela. Gainera, bageneukan gogoa probatzeko eta horregatik animatu ginen. ­Hasieran zaila iruditu al zitzaizuen bat­bateko bertsotan aritzea?

Asko, ikaragarri. Hala ere, denborarekin eta lan eginez, aurrera joan gara eta pixka bat ikasi dugu. Orain gehiago egiten ditugu eta horrek lotsa kendu eta konfiantza eman digu. ­Zelan zabiltzate Unai irakasle duzuelarik?

Oso ondo; izan ere, oso irakasle ona da eta oso ondo portatzen da gurekin (barreak). ­Legutioko Eskolarteko bertso Txapelketan parte hartu duzue. Zelan?

Oso gustura. Oso giro polita zegoela iruditu zitzaigun, eta nahiz eta txapelketan maila handia egon, ederki asko ­Zer esango zeniokete bertso taldean sartu ez sartu dagoen pertsonari?

Behintzat, probatzeko. Ondo pasatzen dugulako

gure artean, oso talde jatorra garelako eta, era berean, asko ikasten delako.

18 Hitz eta pitz

BERTSOLARITZA

Legutioko emanaldirako bertsoak Gaur gatoz gure ikuspuntua esplikatzeko asmotan,

Geure bizitza_ez dugulako nahi isilik eta malkotan,

Nolakoak izan behar garen esan digute askotan,

Aurrerakuntzen gizarte hontan utzi nahi gaituzte lotan.

Hainbeste wifi ta telebista tontotuak bizi gara,

Pantaila_aurreko ordu galduak ez dira itzuliko jada,

Laukidun burua izatea

guk nahi duguna al da ba?

Ohiturak aldatzeko ordua iritsi da beharbada.

Beti gure buruan pentsatzen horrela_ez goaz inora,

Sufrimendu ta mina munduan etengabe doa gora,

Unai Mendibil: "Gustuko dut bertsolaritzaren inguruan dagoen giro bikaina" ­Nolatan hasi zinen bertsolaritzan?

Txikitatik ibili nintzen bertsotan eta 16 urte nituela, bertso­eskolan sartu

nintzen, urteak pasa eta gaur arte. Orain, ume eta gazteei klaseak ematen dizkiet eta koadrila arteko bertso txapelketan nabil nire taldearekin. ­Nola ikusten duzu bertsolaritzaren egoera gazteen artean?

Oso itxaropentsu. Gazte bertsolari pilo bat dago Euskal Herri osoan eta,

bereziki, Araban. Amurrion, Agurainen, Gasteizen eta beste hainbat herritan taldeak sortu dira eta gogoz ikusten ditut. Harrobi ona daukagu Araban.

­Zelan ibiltzen zara bertsotan? Txapelketaren batean parte hartu al duzu?

Koadrilarteko txapelketan bigarren gelditu ginen, baina hori ez da niretzat

garrantzitsua. Nik gustuko dudana bertsolaritzaren inguruan dagoen giro bikaina da, eta oso ondo pasatzen dudala. Gainera, bertsolaritza ez da bakarrik

bertsotan

aritzea.

Bertsolaritzaren

barruan

gai­jartzaileak,

epaileak, afariak eta beste hamaika gauza daude. Horregatik, bertsolaritza zer edo zer berezia da.

Bukatzeko, nola ikusten duzu Murgiako bertso taldea? Etorkizunik bai?

Etorkizuna edonork izan dezake. Kontua da, oso jatorrak eta euskaldunak

direla, eta gogoak dituztela bertsotan aritzeko. Oso sano ikusten dut Murgiako bertso taldea.

Besteen mina sentitu gabe bizi gara oso gustura,

Ez dago gaizki begiratzea gure etxetik kanpora.

Balantza_apurtu bat da mundua esan beharra tamalez,

Eskatzen dugu guztia izan ta gehiagorekin amets,

Batzuk denetik daukagu sobran ta beste batzuk ezerez,

Hemen bi oin ta hamaika zapata euren etxetan aldrebes.

Goazen gure kantuz eta dantzaz honi buelta ematera,

Egunero ez daukagulako gaur bezalako aukera,

Gure bertso guztiak zabalduz honek eingo du hobera

Gonbidatzen zaituztegu denoi bertsoekin gozatzera.

Hitz eta pitz

19

20 Hitz Hitz eta eta pitz pitz

Maria Oviedo

KOMIKIA

KOMIKIA

Hitz Hitz eta eta pitz pitz

21

PA T X I

ZU B I ZA R R E T A

IDAZLEA

" X X I . m e n de a n be s te l a k o f o r m u l a k bi l a tu be h a r di z k i o gu l i te r a tu r a r i " Patxi Zubizarreta idazlea etorri zitzaigun institutura, "Eztia eta Ozpina" liburua irakurri dugun aitzakian eta oso hitzaldi interesgarria eskaini zigun 3. mailako ikasleoi. Idazle ona izateaz gain, jario handikoa dela ere erakutsi zigun, izan ere, gai askotxo izan zituen izpide.

Antxon Barroso eta Gorka Alvarez de Arcaya

Euskararekiko bere harremana kontatu zigun haurtzarotik hasita: azaldu zuen “erdalduna” zela bere garaiko Ordizia, bere jaioterria, eta bere giroko gazteek ez zutela euskararaz egiten. Garai hartako eskola ere ez zen euskalduna, “Guipuzcoa es la provincia más pequeña de España” modukoak baino ez omen zieten irakasten. Halako egun batean, Hendaiara joan zen dentistarenera eta horrela jakin zuen han ere euskaraz egiten zela. Pixkanaka hasi zen euskarara berreskuratzen eta, horretarako, haur literatura oso baliagarria izan zitzaiola aitortu zigun: “haur literatura eta kantuak oso beharrezkoak dira euskara ikasteko”.

Geroago, Leioan hasi zen Euskal Filologia ikasten baina ez zegoen batere gustura gramatika baino ez zelako ematen.

Berak gustuko zuena literatura zen eta, horregatik, oso garrantzitsua izan zen berarentzat Juan Mari Irigoien idazlea ezagutzea.

Bere lehenen nobela idatzi zuen: “Jesus, Maria eta Joxe” (1989) izenekoa, bere hitzetan “oso txarra” izan zena. Orduz

geroztik, nobela hori ikusten duen bakoitzean harrapatu eta ezkutatzen saiatzen omen da. Bigarren nobelarekin lehenengo saria iritsi zen eta Parisera joateko beka bat lortu zuen. Bigarrena, berriz, Madrilen eman zioten, euskaldunontzat “etsaia” zena, bere hitzetan. Guztiz harrituta geratu zen Madrilera iristean kafea prestatzen ziotela ikustean. Bere lehenengo liburu itzulia ere aurkeztu zigun: “Ali Baba eta berrogei lapurrak” izan zen eta arabieratik gaztelaniara itzuli zuen.

Liburuaz gain, Afrikako egoeraz jardun zuen.

Kopa bat irudikatu zigun, ondoko azalpenak emanez: koparen alde zabalenean Europa dago eta bertako biztanle eta aberastasun gehienak.

Alde estu eta luzeenean Afrika dago pobrezia gorrian. Hau esan zuen: “Krisiak krisi, europarrok xanpain artean bizi gara”.

Poema eder honekin liluratu gintuen:

Amodioa / Firaq

Ez dizut esango goizaren usaineko ahotsa duzula, Ez desertuko erreka apala zarenik, Ez dizut esango gazela begiak dituzula, Ez zure ilea arratsaldeko haizea baino leunagoa denik. Ez dizut esango zure gorputza eguzki aldeko mendi magalen sosegua dutela Ez baita egia, zure gorputza nahiko normala da, Baina zurekin ez nagoenean tristeziaz gaixotzen naiz.

Mohamed Al­Kali

22 Hitz eta pitz

k .

IDAZLEA

MOTZEAN 1 . Z e r to k i n a h i a go , O r di z i a a l a G a s te i z ?

Biak, baina Gasteiz nahiago dut.

2 . E u s k a l du n be r r i a a l a z a h a r r a z a r a ?

Euskaldun zaharra naiz.

3 . O po r r e ta n j o a te k o ta n , n o r a ?

San Frantziskora.

4 . I da z te a z u r e l a n a da , ba i n a i r a k u r tz e a gu s tu k o du z u ?

Bai, nire NAN­an jarriko nuke irakurle naizela.

5 . Z e i n da z e u k i da tz i ta k o l i bu r u r i k gu s tu k o e n a ? E ta be s te i da z l e ba te n a ?

Nirea, “Pospolo kaxa bat bezala”; beste batena, euskaraz, "Obabakoak" eta, beste hizkuntza batean, Paul Auster­ en “La música del tiempo”.

6 . I tz u l tz e a a l a i da z te a ?

Idaztea, itzultzea lan oso gogorra da.

7 . H e l du e n tz a t a l a ga z te e n tz a t?

Nahiago dut helduentzat idaztea, gazteentzat idaztea oso zaila da.

8 . A m a i tz e k o , z e i n tz u k di r a z u r e pl a n a k ?

Liburu bat egiten ari naiz. Oraindik izenburua ez dakit baina posible izan liteke “3 Gutun Iruñatik” izatea.

Baita ere esan zuen literaturak mundu osoan funtzionatzen duela eta Mexikoko eta Marokoko jendea erabili zituen adibide bat egiteko. Azaldu zuen nahiz eta Marokon te bat hartzen egon eta Mexikon pontxo batekin gitarra jotzen egon, istorio eta ipuin asko toki guztietan entzungo direla, unibertsalak baitira; adibidez, Ataunen ere kontatzen omen zen Ali Babaren ipuin berbera edo antzekoa. Bitxia izan zen bere ipuin bati buruz aipatu ziguna: “Gutun harrigarri bat”, ipuin arabiar itxura eman zion arren, bere amari entzundako istorioa zen. Testu eder pare bat irakurri zizkigun, besteak beste,"Hiru itsuak eta elefantea" ipuina eta Mohamed Al­Kaliren “Amodioa” izeneko poema. Arabiar literatura gogoko duela begi bistan dago. Patxiren ustez, arabiar kulturaren filosofia honela labur daiteke: “sentitzen dut; beraz, banaiz” .

Azkenik, “Eztia eta Ozpina” liburuari buruz hizketan jardun zuen eta idazteko erabili zituen argazkiak eta zirriborroak ikusteko aukera izan genuen. Gainera, erakutsi zigun liburua idaztera bultzatu zuen paisaia berde handi baten argazkia. Idatzi aurretik egindako dokumentazio lana azaldu zigun: pelikulak, liburuak, “Geo" bezalako aldizkariak e.a. Lauzpabost hilabete behar izan omen zituen liburua idazteko. Liburu honekin asko ikasi omen zuen, adibidez Afrikan kultura desberdinak daudela, besteak beste, kultura bereberea Hitzaldia amaitu eta gero, prentsako ikasleokin hizketan egon zen eta galdera labur batzuen ondoren euskarari buruz bere iritzia eman zigun. Esan zuenez euskararen gainean “altxor bat dugu baina ez gara konturatzen”.

Azaldu zigun Euskal Herria euskalduna izateko ematen duela ideologia jakin batekoa izan behar duzula eta berari hori oker handia iruditzen zitzaiola. Izan ere, euskarak ez dauka zer ikusirik ideologiarekin eta euskara nahi duen

orok egin dezake duen ideologia izanda. Adibidez, Katalunian jende gehienak egiten du katalanez norberaren ideologia kontuan hartu gabe. Guretzat ez da ohikoa, ezta?

Esan bezala, hitzaldi ederrra. Gu, behintzat, beste bat entzuteko prest: datorren urtean, agian?

A S M A K I ZU NA : Pa t x i k h i t z a l d i a n z e h a r k o n t a t u t a k o a Ba omen ziren hiru ahizpa eta errege bat, ahizpa haietako batekin maitemindu zena.

Gauetan erregea eta emakume hura elkarrekin egoten ziren baina sorginkeria baten bidez hurrengo goizean emakumea eta bere ahizpak lore bihurtzen zituzten. Orduan, emakumeak erregeari hau esaten zion: “bihar nire bila etorri, eta lurretik atera, horrela berriz emakumea izango naiz”.

Eta erregeak horrela egiten zuen: lorategira joan eta lore haietatik bere maitea zein zen jakiten zuen. Nola leike?

Hitz eta pitz

23

2011­2012 ARGAZKIAK

ARGAZKIAK

Marie Fernández, Arantxa Oleagoitia, Luken Akarregi, Marian Fernández de Bastida, Olatz Zendoia, Rosa Travieso, Bego Cillero Miren Nuín, Asen Aranburu, Jabi Asurmendi Maribi Urkola, Miren Azofra, Beronike Angulo, Itziar Iturralde, Miren Zuluaga, Agustín López de Munain, Teresa Lázaro Irune Zuluaga, Kini del Pino , Santi García de Cortazar

24 Hitz eta pitz

1. MAILA

Hitz eta pitz

25

2. MAILA

26 Hitz eta pitz

3. MAILA

Hitz eta pitz

27

4. MAILA

28 Hitz eta pitz

BA AL ZENEKIEN?

Hau mundua!!!

Han eta hemen irakurriak AEB kostaldetik kostaldera

Errepidean berdinak izeneko abentura h a s i du te bi k i r o l a r i e u s k a l du n e k : bi z i k l e ta e go k i tu a l a gu n h a r tu ta , A E B k o s ta l de ti k k o s ta l de r a z e h a r k a tu k o du te .

Eskalatzek

o eta

zirku esko Flamenko lak Gasteiz a, malaba en re a k , a k eta beste robaziak, batukada hainbat jarduera Gasteizko biltzen d industriald itu eko pabilo i batek.

Taxi arrosak?

Londresen, New Yorken, Moskun, Mexikon eta Bartzelonan emakumeentzako taxi arrosak jarri dituzte.

Zergatik?

Emakumeak erosoago sentitzen direlako.

Madonnaren itzulian parte hartu du Kalakan folk taldeak.

AEBetako abeslariak Getarian (Lapurdi) ezagutu zuen Baionako hirukotea, eta 'Open Your Heart' kantan joko dute Maitatzea

rra gatik zigo

osexualak man h o m e rr a h n eta tatik ak isune 6 herriald 7 rr o o ig k z u d n ta Mu da u de , e orrera otza zig bekatuta ri e e d h z e k g ti le laburreta heriotzaz etxealdi errialdek h i p z e do e s p a z inera, e zk e . Ga litatea joan dait mo s exua o h te u d zigortzen

I n du r a i n i z e n e k o ge l to k i a

Metroko mapa berezi bat sortu dute Londresen Olinpiar Jokoen aitzakian, eta goi mailako kirolarien izenak jarri dizkiete geltokiei. Euskal Herrikoa da bat: Miguel Indurain.

Asier Bodes

Hitz eta pitz

29

IDAZLEA

HARA, BEHI EUSKALDUN BAT MURGIAN!!!

Martxoaren 23an izan zen.

Oso ondo gogoratzen dugu eta pozik gaude, egoteko arrazoiak ere baditugu eta.

Bernardo Atxaga eta Pako Eizagirre etorri zitzaizkigun institutura 4. mailakoek irakurritako “Behi euskaldun baten memoriak” liburuari buruz hitz egitea aitzakia hartuta.

Atxagak liburuko pasarte batzuei buruzko gorabeherak kontatu ahala, Pakok irakurri egiten zituen pasarteak.

Bi gizon handi horien borondate ona eskertu nahian edo, geuk ere egin genuen ahalegintxoa egun horretarako bertso, kantu, galdera eta halakoak prestatuz. Horrek arriskua ere bazeukan, jakina, goi­mailako hitzaldiaren esperoan erdipurdikoa edo kaskarra iruditzearena. Ba, ez, polita izan zen eta polito atera zen dena. Giro onean eta lasaian pasatu genuen ordu eta erdi inguru.

Uneren batean denok egin genuen txalo, hizlari, ikasle eta irakasleok. Baina agian txalorik esanguratsuenak, hurrengo egunean ikasleek egin zituztenak izango ziren, hitzaldiari buruzko iritzia idatziz eman zutenean. Ez gara luzatuko. Hona hemen euren adierazpen batzuk. Gauzatxo bat baino ez, ikasleak bikain portatu ziren, eta hala adierazi ziguten, gainera, bai Pakok eta baita Atxagak ere.

Miren Zuluaga

“Gelara sartu ginenean han zeuden, Bernardo bere jaka beltz dotorearekin eta Pako jertse gorri batekin. Pako ez nuen ezagutzen, ez nuen sekula ere ikusi eta oso inpresio ona egin zidan, lagunartekoa zirudien.”

30 Hitz eta pitz

IDAZLEA

“Ni, behintzat, liluratuta utzi ninduen berak irakurtzeko duen ahalmenak. Oso momentu polita pasatu genuen guztiok batera: gu haien anekdota bitxiak entzuten eta haiek gugandik jasotako harrerarekin gustura.

Hitzaldi itzela izan zela esan beharra daukat, alde batetik, formala eta literaturaz betea, eta bestetik, hurbilekoa eta alaia; hau da, hitzaldi borobila.”

“Haiei buruz geneukan iritzi ona nahikoa ez bazen, gero beraiekin egon ginen hitz egiten, liburua sinatu ere egin ziguten, eta are zapore hobearekin geratu ginen. Biak oso jatorrak eta hurbilekoak ziren, eta dudarik gabe, ez litzaiguke inportako beste hitzaldi bat haiekin izatea.”

"Hitzaldian, hainbat gauzarekin ileak tente jarri zitzaizkidan. Oso hurbilekoa izan zen dena. Betiko lagunak ziruditen.

Aspertu hitzaldian? Hori bai xelebrekeria!”

“Esan behar dut beste idazle askok ez bezala, hitzaldia hasieratik bukaerara arte aspergarria ez izatea lortu zutela.

Hala ere, egia esan, gugandik ere laguntza apur bat jaso zuten hori lortzeko”

"Asko ikasi genuen, nola ez ikasi irakasleen irakaslea eta 25 hizkuntzatara itzuli den liburuaren egilea aurrean izanda!".

"Pakori buruz ez dago ezer txarrik esaterik, pertsona jatorra da eta Atxagaren liburuko pasarteak irakurriz denok harrapatu gintuen..."

“Iritzi ona soilik eman dezaket hitzaldiari zein gizon biei buruz.

Bihotz oneko pertsonak direla uste dut, edo hori izan zen nire lehenengo sentsazioa.

Noiz bueltatuko diren zain gaude, baina zoritxarrez, aurten ez dira itzuliko, eta horregatik, kalean harrapatu beharko ditugu.”

inadura i, bere s s t e n i s e” d at e n nien art e k e z zi i o s s t a u r k u a g r e an e “Nire arro etx harro­h

Hitz eta pitz

31

HITZ GUTXITAN

M I K R O ­ I PU I N L E I H A K E T A 2 0 1 1 ­ 2 0 1 2

" H i tz gu tx i ta n a s k o e s a n . Na h i du gu n a e s a n . G u r e h i tz a k e s a n be r r i z , e s a n . . . "

Horrelaxe aritu gara 2. Mikro-ipuin lehiaketa honetan. Iaz bezala, ikasleak idatzi eta, irakasleen laguntzarekin, epaimahai lanak ere egin dituzte. Aurten izan da berrikuntzarik: ikasgela bakoitzak hitz bat proposatu du ipuinean txertatzeko, beraz, zorti hitz eta horietatik lau, gutxienez, era bili beharra zegoen! Ederki disfrutatu dugu ikasle zein irakasleok eta hori bera nahi genuke zuek egitea hemen dituzuen lan sarituekin. Ez da gezurra esaten badugu zaila dela lan onenak aukeratzea, ipuin on eta oso on asko egoten delako. Galdetu, bestela, zeregin horretan aritu direnei.

L E H E N ZI K L O K O I R A B A ZL E A K

AMETSA

L E H E N ZI K L O K O I R A B A ZL E A K

Ohean nago, lasai­lasai lotan; erlojuaren alarmak jo du, esnatu egin naiz. Baina logura daukat, buelta eman dut; minutu batzuk beranduago altxatu egin naiz; lehiotik begiratu dut, gaua da oraindik. Arropa jantzi dut, oraztu naiz eta gosaldu dut; ondoren, hortzak garbitu eta etxetik atera naiz. Gaua izaten jarraitzen du, zerua gorrixka dago, ze kuriosoa. Baina jende pila ddago! Jende arraroa, deabruak dira; infernua dela uste dut!

Etxera joan naiz korrika, arnas estuka; sartzean lasaitu naiz eta bat­batean, deabru batek eskua jarri dit gainean; jarraian zulo batean erori naiz.

Ohean nagoi berriro: dena izan da ametsa. Nola egiten ote du nire imaginazioak ni baino lehenago altxatzeko?

Mikele Barroso (1. maila)

2. maila

EGUNEROKO GAUZA DA Konplikatua egiten ari zait. Altxatzen naizenetik oheratzen naizen arte, tximeletak nabaritzen ditut nire hesteetan jira­biraka hegan. Gainera, nire eztarria korapilo bat eginda daramat. Agian arbuioen beldur naiz, edo gehien maite dudana galtzeko ikara izugarria daukat. Faltan botatzen ditut hainbat gauza…

Erlojuari begira igarotzen ditut egunak, zu ikusteko itxaropenarekin. Etxean dena txarto dago, eta nire bihotzak izotzezko infernua dirudi.

Sufrimendua baino ez dut sentitzen. Gauetan lo egiteko ahalmena leihotik joaten zait, txoriak bezala, hegaz. Ezin dut gehiago, badakizu. Laster ikusiko gara, aitite maitea.

32 Hitz eta pitz

Alba Turuelo (2. maila)

HITZ GUTXITAN

Lau ipuin irabazle hauetatik, Antxon Barrosoren

"Idiak korrika hasi direlako" ipuinak irabazi zuen ohorezko txapela.

Zorionak denoi!

B I G A R R E N ZI K L O K O I R A B A ZL E A K

ZENBAKI HUTSA Pum! entzun zen. Segundo erdi geratzen zitzaion Garaziri bala bere bihotzean sartzeko. Gorputza kolpez betea eta eztarrian korapilo askaezina zeukan. Senarra aurrean zuen, pistola eskuan zeukala.

Segundo laurdena geratzen zen, eta bala gertuago zegoen. Tarte horretan Garazik gauza bakarra zuen buruan: bere senarra ezagutu zuenetik, hasiera batean maitasunezko ametsa zirudiena piskanaka­piskanaka infernu bihurtu zen.

Erlojua gelditu zen, eta balak Garaziren gorputza zeharkatu zuen. Ez zen gau nekagarri eta odoltsu gehiago egongo, ezta mespretxuz betetako egun Gaua infernuarekin batera iritsi zen Gernikara, eta gehiago ere. Lurrean botata zegoen, hilda. elizako erlojuaren kanpai hotsek hegazkinen etorrera aurreikusten zuten. Bihotza gogotik zuen Garazi tratu txarren beste biktima bat bihurtuko lanean Simonek, zarata indartsuak logurea zen, aurtengo 27.a. Hori baino ez, zenbaki hutsa. kentzen zion bitartean.

IDIAK KORRIKA HASI DIRELAKO

Ama lehioan zegoen hizkuntza debekatuan otoiz egiten; aita atean zegoen, isilik, burua korapilo bat eginda.

Lara Sierra (4. maila)

­ Zergatik hainbeste trumoi eta euririk ez?­ galdetzen zuen Simonek, izararekin lepoa estaltzen zuen bitartean. Amak, ezjakin aurpegia jarri eta etengabe besarkatzen zuen. ­ Zergatik Simonek.

egiten

du

lurrak

Amak eskutik heldu eta direlako­ erantzun zion.

dardara?­

­idiak

zioen

korrika

hasi

Simonen azken ametsa izan zen gau hartakoa.

Antxon Barroso (3. maila)

Hitz eta pitz

33

A

ELKARRIZKETA

URIARTE: “LEHENENGO MUTILAK, GERO NESKAK; LEHENENGO FUTBOLA, GERO SASKIBALOIA” RANE

Arane Uriarte (1993, Gasteiz) saskibaloiko Zuia taldean lau urtez aritu ostean, Abaroako jokalaria da 2006az geroztik. Horretaz gain, Arabako, Euskadiko eta Espainiako selekzioko partaidea dugu.

1­ Zer egiten duzu partiduetan kontzentratuta egoteko? Musikarik entzuten duzu, adibidez?

Normalean bakarrik egoten naiz ordu erdi etxean edo hotelean. Saskibaloian kontzentratzen naiz, erlaxatu ordez, motibatzen saiatzen naiz. Mota guztietako musika entzuten dut, baina partiduen aurretik abesti motibagarriak entzutea gustatzen zait, atsedenaldietan jartzen dituzten antzekoak.

2­ Zein izan zen zure txikitako idoloa?

Andres Nocioni, Baskoniara bueltatu den jokalaria. Nire postuan jokatzen duelako, hegal­pibota da.

3­ Nola bateratzen ditu kirolari profesional batek lana eta bizitza soziala?

Beno, askotan denbora asko eskaini behar diozu saskibaloian aritzeari, baina lagunekin egotea ere beharrezkoa da, eta nire ahizparekin denbora pasatzea, nire bizitzako pertsona garrantzitsuena baita.

Saskibaloian ari zarenean saskibaloian pentsatu behar duzu, eta etxekoekin zaudenean etxekoekin denbora aprobetxatu behar duzu.

4­ Cristiano Ronaldok adina irabazten al duzu?

Jajaja! Ez, beti da berdina: lehenengo mutilak, gero neskak; lehenengo futbola, eta gero saskibaloia.

Hortaz, ezin da ezta konparatu ere egin berak irabazten duena nirearekin.

5­ Parrandan aritzeak eragina al dauka kirol profesionalean? Eta zu, parranderoa al zara?

Nire ustez, parrandan aritzea ez da txarra, batzuetan. Ona da deskonektatzea eta lagunekin denbora pasatzea. Bizitza aprobetxatu egin behar da, ahal duzunean, noski.

6­ Nola ikusten duzu emakumeen saskibaloi munduaren egoera? Eta orokorrean?

Hobera doa, baina oraindik asko egin behar da jendeak mutilen saskibaloia ez ezik, emakumeen saskibaloia ere jarraitzeko. Telebistan gizonezkoen partidu guztiak agertzen dira; neskonak, berriz, titulu garrantzitsuren bat irabazten dugunean. Betikoa.

7­ Nolakoa da Euskadiko eta Espainiako selekzioetako giroa? Bietatik ze giro nahiago duzu?

Biak ditut gogoko; txikitatik ezagutzen ditut bi selekzioetako jendea baina, bat aukeratu beharko banu, Euskadikoa aukeratuko nuke. Espainiako selekzioko jendeak bakarrik ematen dio garrantzia saskibaloiari, ikasketei ez diete ia kasurik egiten, eta parrandan aritzea ia debekatuta daukagu.

Euskadiko selekzioan, aldiz, ez zaituzte hainbeste kontrolatzen, eta Euskadiko selekzioko neskok hara joaten gara ondo pasatzera, eta ez bakarrik saskibaloian pentsatzera.

8­ Nola eta zergatik hasi zinen saskibaloian jokatzen?

Nire amak kirol askotara apuntatu ninduen txikitan, denetarik probatu nuen. Azkenean, saskibaloia aukeratu nuen eta orain arte. 12 urte nituela 22 urteko neskekin jokatzen nuen Zuiako taldean, horrek asko irakatsi zidan. Horregatik, Espainiako selekzioko eta Bartzelonako dei asko jaso nituen, baina oraindik oso gaztea nintzen eta ez nuen nire familiarengandik hain urrun egon nahi; hortaz, Espainiako selekzioa soilik aukeratu nuen, ez nuelako hainbeste egun etxetik kanpo egon beharko.

34 Hitz eta pitz

ELKARRIZKETA 9­ Arabarra izanik, Baskonia animatzen duzu?

Noski, taldeko lagunekin joan ohi naiz. Txikitatik izan naiz Baskoniako jarraitzaile.

10­ Zure txikitako saskibaloi kideekin harremanik ba al daukazu oraindik?

Bai, hemen nagoenean beraiekin elkartzen naiz, denbora asko pasatzen dudalako haiek ikusi barik.

Nire lagunik onenetarikoak saskibaloiarengatik ezagutzen ditut, ia beti ibili naizelako beraiekin.

11­ Espainiako selekzioan egonik, denbora asko pasatzen duzu etxetik kanpo? Kanpoan egoten zarenean, Gasteizko jendea zu ikustera joaten al da?

Urtean pare bat hilabete kontzentratzen gaituzte Espainiako selekziorako; ez da asko. Batzuetan, Espainiatik ateratzen gara torneoak eta konpetizioak jokatzeko; kasu horietan ez da jende asko etortzen gu animatzera, bidaia oso garestia baita. Espainiatik gaudenean, nire familia etortzen da normalean nirekin.

12­ Janariari buruz, dietaren bat jarraitzen al duzu?

Ez dut inolako dietarik jarraitzen, jatea izugarri gustatzen baitzait. Gasteizko taldeak eta Euskadiko selekzioak ez nau inolako dietarik jarraitzera behartzen, baina Espainiako selekzioan jatekoa kontrolatzen ez baduzu, kanporatzen zaituzte.

13­ Herrian estimatzen zaituzte?

Beno, ez gehiegi. Familiak, lagunek eta saskibaloiko kideek bakarrik jarraitzen dituzte nire konpetizioak, Zuiatik bada ere. Israel izeneko mutiko batek entrebista bat egin zidan bere blog­ erako, “Araski” izenekoa. Bestalde ez naute asko jarraitzen Zuiako inguruetan.

14­ Zein izan da zure saskibaloiko unerik onena? Zein da zure helburua?

Ia urtero geratzen ginen bigarren, baina taldeko guztiak batera egon ginen azken urtean txapelketa irabaztea lortu genuen, eta horrela, Espainiako konpetiziora igarotzea lortu genuen. Nire helburua…?

Jajajaja, niretzat saskibaloia garrantzitsua da, baina garrantzi gehiago ematen diet ikasteari eta familiari edota lagunei. Emakumeen saskibaloiaren mundutik bizitzea zaila da, gutxi kobratzen baita.

15­ Eta bukatzeko, zer aholku emango zenieke saskibaloian aritzen diren pertsonei?

Nire ustez saskibaloia garrantzitsua da, baina are gehiago familia eta ikasketak. Saskibaloian zabiltzanean saskibaloia izan behar duzu buruan, etxean zaudenean etxekoak. Nik uste dut saskibaloia ez dela bizitzeko modu bat, ondo pasatzeko eta entretenitzeko modu bat baizik.

Jokin Zerain eta Peio Iturrate

Hitz eta pitz

35

ELKARRIZKETA

Mikel Landa: "Futbola eragarkarriagoa da jendearentzat eta horrek dirua egiten du" Mikel Landa Zuialdeko euskal txirrindulari profesionala dugu.

Zuiako txirrindulari taldean hasi zen eta, ondoren, "Orbea" taldean jarraitu zuen. Orain, "Euskaltel"en dabil, lasterketa handietan sartzeko gogoz.

Asier Bodes eta Gorka Alvarez de Arcaya

1­ Nola bateratzen ditu kirolari profesional batek lana eta bizitza soziala?

Ez da dirudien bezain zaila; nire kasuan, adibidez, goiza entrenatzen ematen dut baina arratsalde osoa daukat libre nire lagunekin edota ikasten egoteko.

2­ Cristiano Ronaldok adina irabazten al duzu?

Ez (barrez). Ezin dira bi kirol desberdin hauek konparatu.

Txirrindularitzan ez dago hainbeste diru; beraz, ezin da futbolean bezala banatu.

3­ Zergatik uste duzu pasatzen dela hori?

Erakargarriagoa da jendearentzat futbola eta horrek dirua egiten du.

4­ Parrandan aritzeak eragina al dauka kirol profesionalean?

Eta zu parranderoa al zara?

Bai, eragin handia dauka. Gauean irteten bazara hurrengo egunean ezin duzu etekin ona atera baina denboraldia bukatzen dugunean badaukagu denbora ateratzeko.

Parranderoa naiz, gaztea naiz eta nire lagunekin ateratzea gustatzen zait.

5­" Euskaltel Euskadi" taldea euskalduna izanik, erabiltzen al duzue euskara zuen artean?

Bai, asko, gainera; Araban ez dago ohitura handirik baina gipuzkoar eta bizkaitar asko daude eta hitz egitera erakartzen gaituzte. Eta pelotoian gure estrategiaz ez konturatzeko arma bat da.

36 Hitz eta pitz

6­ Askorentzat “eredu" bat zara. Zure ustez, zu bezalako kirolari batek ilusioa pizten du txirrindularitzaren ingurura?

Baliteke. Azkenean garrantzitsua da zuk egiten duzun kirol batean norbait profesionaletan ibiltzen dena ezagutzea, eta niretzat hori motibazio bat da.

7­ Herrian estimatzen zaituzte?

Bai, jendeak kaletik ikusten nauenean galdetzen dit nola joan zaidan lasterketa. Txirrindularitzan momentu txarrak ere badaude eta oso garrantzitsua da jendea izatea alboan.

8­ Nola ikusten duzu txirrindularitzaren egoera Zuian?

Aintzinean jende gehiago zegoela esaten dute eta nire denboraldian jende gutxien egon zen denboraldia izan da. Orain gazte dexente dabil.

9­ Noiz erabaki zenuen txirrindularitzan hastea?

Hasieran Izarrako eskolan futbol taldean egon nintzen; gero, Murgiako pilota eskolan ere jolastu nuen baina, azkenean, txirrindularitzan sartu nintzen, txikitatik gustatu zitzaidalako. Gainera, familia asko inplikatzen da.

10­ Zein izan da bizitako unerik onena? Eta okerrena?

Niretzako oroitzapenik onenak gazte mailetako urteak izan ziren, orain nire lagunak direnak ezagutu nituelako eta txarrenak iaz izandako hiru erorketa larriak izan dira.

ELKARRIZKETA

11­ Entrenatzaileek dieta berezi bat eramatera behartzen al zaituzte?

Bai. Ikusten duzue nolakoak diren txirrindulariak: denak argalak dieta bat jarraitu behar dugulako baina, asko jaten dugu eta kirol asko egitean erretzen dugu.

Pasta eta haragia askotan eta, grasa, gutxien.

14­ Segitu al duzu ikasten urte hauetan?

Bai, jarraitu dut. Lehen serioago, egon nintzen lau urtez karrera bat egiten, baina ezin izan nuen eta orain hasi naiz Goi Mailako Heziketa egiten; zaila da baina apurka eraman behar da.

15­ Zeintzuk dira zure pronostikoak aurtengo “vuelta españarako”?

Ikusten dut aukera askorekin. Igor Antón 12­ Ikusten al duzu zeure burua Colon­eko plazan oso ondo egongo da; gainera, aurtengo edo Zelai Eliseoe­tan? buelta oso gogorra da: hamar bukaera Beti izango da nire ametsa, nahiz eta oso aldapan gora daude eta hori guretzat ona zaila izan, baina azkenean ametsetatik bizi gara. da. Espero dut Igorrek irabaztea edo Aukera banu, “Tourra” irabazi nahi nuke hurbil egotea. mediatikoena delako baina giroak zerbait berezia dauka.

16­ Izarrako Eskolan ikasi zenuen. Nola gogoratzen dituzu garai haiek?

13­ Txirrindularia ez bazina, zer nahiko zenuke izan?

Ia­ ia ahaztuta dauzkat; urte politak Ez dakit, gustatuko litzaidakeena bizikleta ziren, ez zara ezertaz arduratzen bakarrik uzterakoan arkitektura teknikoa egitea da. klasera joateaz. Lagunak egiten duzu.

Txirrindularia ez banintz hori izan nahiko nuke.

Orain ia ez daukat harremanik klasekideekin baina, aurkitzen naizenean beraiekin, ondo konpontzen gara.

Gorka Alvarez eta Asier Bodes

Hitz eta pitz

37

Nor zen Gerardo López de Guereñu?

ARABARRAK

Ezaguna da Gerardo López de Guereñu (1904­1992), garrantzi handia izan baitzuen Araban egindako bere lanak: errefrauen, ohitura zaharren, toponimiako euskal hitzen, eta abar luze baten errekopilazioak egin zituen. Baina Gerardoren biloba, Shuyana Izaga, gure artean egoteak ematen digun aukera aprobetxatuz, saiatuko gara liburuek kontatzen dutena baino zer edo zer gehiago jakiten, pertsonaiarengandik pertsonarengana hurbiltzen, López de Guereñu jakintsuarengandik birraitona Gerardorengana. Horretarako Shuyana jarri dugu lanean eta bere ama eta amarengana jo du jakiteko nolakoa zen Gerardo birraitona.

Zazpietan jaikitzen zen. Gero, zortzietan fabrika irekitzen zuen eta hamabiak arte han aritzen zen lanean. Hamabi eta erdietan bazkaltzeko ordua zeukan. Batzuetan etxera hurbiltzen zen; beste batzuetan, berriz, lan gehiegi bazuen, alabak, nire amamak hamarretako bat eramaten zion lantegira. Seiak arte jarraitzen zuen beharrean eta lana bukatutakoan etxera joaten zen eta han irakurtzen edo sukaldeko mahaian argazkiak errebelatzen aritzen zen. Gauean emazteari poemak irakurtzea gustatzen zitzaion eta alabak gogoratzen du oso irakurle ona zela Urbina ikastolan ikasi zuen eta gero Magisteritza ikasketak burutu zituen eta horretara dedikatzeko asmoa zeukan, baina aita hil zitzaion eta etxeko negozioa (Sillas plegables de Antonio López) aurrera ateratzeko beharrari ekin behar izan zion. Bere anaia Felixek egin zuen lan berarekin biak jubilatu ziren arte.

Euskara oso garrantzitsua izan zen berarentzat. Erdaraz erabiltzen ziren hitzak euskaratik bazetozen bera saiatzen zen haien testigantza uzten, adibidez, "torrostea, basabea, basaburu…" .

Mendien eta ermiten izenak aztertzen zituen ea euskaratik hartuta zeuden. Euskara ez bazuen hitz egiten ere, Miembro honorífico de la Real Academia Vasaca izendatu zuten euskararen euskal ohituren aldetik egindako lan itzelagatik, besteak beste, arabar errefrauen bilduma. Amamak kontatu dit aitari entzuten zizkiola horrelako esaerak: ”nieve que con agua se va, pronto volverá”; “nieve rastrera otra espera”; “cielo empredado, suelo mojado”;” reunión de pastores, oveja muerta”; “a la cama no te irás, sin saber una cosa más”

38 Hitz eta pitz

ARABARRAK

Bere anaia Félixek frontoi bat zeukan eta pilotan jolastea oso gustukoa zuten. Gainera, mendizale amorratua zen. Club deportivo de Eibarreko partaide izan zen eta, gero, lagun batzuekin Sociedad excursionista Manuel Iradier sortu zuten. Bertan mendiko ibilaldiak eta hainbat ekintza kultural ere antolatzen zituzten. Lagun eta familiarekin askotan joaten zen arren, bakarrik joatea ere gustatzen zitzaion bere argazkiak egiteko eta bildumak osatzeko. Askotan Gorbeia mendia igotzen zuen, handik Portugaletera jaitsi eta trenez bueltatzen zen Gasteizeraino.

Menditik joaten zela, tximeletak harrapatzen zituen album batean jartzeko eta animaliak berak ere disekatzen zituen. Amamak kontatzen du garai hartan menditik animalia asko eta tximeleta asko zeudela.

Seme­alabarekin –hau da, Gerardo eta nire amama Pilarrekin­ Molino Legarda­gutxi­ra joatea gogoko zuen. Amamak dioenez, berari bururatzen zitzaionean leku batera joan behar zutela, azkenean, nahitaez joaten ziren.

Borondade handiko gizona zen. Behin, urteak eman eta gero Arabako elizetatik Ama Birginen argazkian biltzen, sute batean galdu zuen bilduma eta berriro ekin zion lan horri dena berreskuratu arte.

Nire amamak oso oroimen onak ditu, bere aitarentzat familia gauza guztien gainetik zegoen eta denbora asko ematen zuen haiekin: menditik, arraineta…eta egurrezko jostailuak egiten zituen bai seme­ alabarentzat, bai gerra osteko garai latzean dirua irabazteko.

Pasadizo polit bat kontatuko dizuet: Gerardok egindako jostailuak oso gustukoak zaituen gizon bat zegoen eta jostailu horien bila beti ibiltzen zen. Ez zekiena ze, azkenean, jostailugilearen alabarekin ezkondu egingo zenik, hau da, nire amama Pilarrekin.

Shuyana Izaga

Seguru gaude Gerardok harro eta pozik irakurriko zituela bere bilobaren hitzok, eta euskaraz idatziak izanik, are gehiago.

Eskerrak eman nahi dizkiogu Shuyanari berari eta bere familia osoari, bereziki, amama Pilarri emandako testigantzagatik.

Miren Nuin

Hitz eta pitz

39

A VUELTAS CON EL FRACKING

IKUSPUNTUA

La Fracturación Hidraulica llega a Araba con mucha polémica. ¿Qué es el fracking?

Antxon Barroso eta Peio Iturrate

El gas natural convencional está atrapado en bolsas y basta perforar a relativamente poca profundidad para extraerlo. El gas de pizarra es un gas no convencional que está a mucha profundidad, distribuido en pequeños poros o burbujas. La subida del precio del gas natural ha hecho rentable la extracción de este tipo de gas. En esta técnica de extracción hay una primera perforación vertical y una segunda en sentido horizontal.

Posteriormente se hacen explotar explosivos para romper las capas de pizarra y se inyectan grandes cantidades de agua a presión, arena y aditivos químicos que liberan el gas de las rocas.

Posteriormente, el gas junto a un porcentaje del agua, de la arena y de los aditivos retorna a la superficie.

L o s a c u í f e r o s e n A r a ba

Los recursos hídricos subterráneos en Álava se cifran en 325.000 millones de litros al año que abastecen al 21% de la población en 198 núcleos. Los profesores del Grupo de Hidrogeología de la UPV / EHU Iñaki Antigüedad, Tomás Morales y Jesús Ángel Uriarte han puesto de relieve que “el medio kárstico es altamente vulnerable a la contaminación debido a su particular estructura del drenaje (Los acuíferos cársticas. Casos del País Vasco. Revista Enseñanzas de las Ciencias de la Tierra).

En Álava, la principal unidad hidrogeológica es el acuífero de Subijana (Calizas de Subijana) con una cuenca es de 195 kilómetros cuadrados desde el Este de Vitoria­Gasteiz hasta la confluencia con Burgos. Guarda unas reservas de 72,5 hectómetros cúbicos al año y es considerado como de permeabilidad alta. Las perforaciones Enara 16A y 16B están encima de este acuífero y además, el suministro de agua se obtendrá mediante captación de aguas subterráneas desde el pozo Nanclares.

40 Hitz eta pitz

IKUSPUNTUA

I m pa c to s de l f r a c k i n g ·Los impactos asociados al fracking han sido ampliamente descritos y hay informes elaborados por el Parlamento Europeo y por la Universidad de Manchester en Gran Bretaña, que ponen de relieve las consecuencias de esta forma de obtención de hidrocarburos. ·Para fracturar cada pozo se necesitan grandes cantidades de agua, de entorno a 19.000 toneladas, que se obtiene por captación directa del subsuelo en el entorno de la plataforma de extracción.

·En zonas donde el abastecimiento de agua depende de los acuíferos, se ha detectado contaminación del agua de consumo hasta hacerla no potable por la detección de contaminación química. Además, se ha demostrado la contaminación de metano en las conducciones de agua de viviendas cercanas a pozos de extracción por fractura hidráulica. En estos casos, al abrir el grifo, en vez de salir agua sale gas. El caso más grave registrado fue el de la explosión de una casa por contaminación de metano de sus cañerías y sótano en el estado de Ohio en 2008.

·El fluido de retorno, además del gas, contiene entre el 15% y el 80% de las sustancias químicas utilizadas en el fluido de fractura junto con metales pesados y sustancias radiactivas como radón, radio o uranio procedente del subsuelo. Para deshacerse de esta agua residual, millones de litros de agua contaminada son inyectados en el subsuelo en los EEUU, se guardan en balsas de contaminación de futuro incierto, o se transportan a plantas depuradoras de la zona que no suelen estar preparadas para ello. ·Una plataforma de seis pozos requiere 10 meses de perforación continua y se necesitan entre 5000 viajes en camión para la construcción de una plataforma. Se ha de aplanar una superficie de más o menos una hectárea, con los consiguientes desmontes. Se necesita espacio para entre 6 y 8 pozos, balsas de almacenamiento de líquidos de desecho y lodos, tanques y cisternas de almacenamiento del agua y de los productos químicos, equipo de perforación, camiones, etc.; por lo que se han de construir pistas desde la carretera a la zona afectada.

·Entre los cientos de aditivos químicos utilizados se encuentran bencenos, xilenos, cianuro, plomo y otras sustancias químicas entre las que se encuentran elementos cancerígenos y mutagénicos. Los informes del Parlamento Europeo hablan de por lo menos 29 sustancias de actividad carcinogénica y otras de acción tóxica para la piel, ojos, sistema digestivo, respiratorio y nervioso. ·Se han dado casos de contaminación por ruptura de conductos o juntas para evacuación de las aguas residuales en las balsas, accidentes de camiones cisterna llenos de productos químicos y desbordamiento de balsas residuales debido a lluvias copiosas, tormentas o inundaciones.

Hitz eta pitz

41

IKUSPUNTUA

·Otra de las consecuencias no deseadas de la extracción de gas no convencional es la actividad sísmica a pequeña escala, como se ha probado en la ciudad inglesa de Blackpool. ·Durante el proceso de extracción se producen inevitablemente fugas de gas natural, que es 20 veces más potente que el dióxido de carbono como gas de efecto invernadero.

F u tu r o i n c i e r to

EE.UU. es el principal país del mundo en utilizar el fracking, aunque en algunos estados como New York lo han prohibido. La fiebre del fracking ha llegado a Europa. Mientras en países como Polonia han apostado decididamente por su desarrollo, en otros como Francia, Holanda o Bulgaria se ha prohibido. Gran Bretaña ha paralizado los pozos debido a los terremotos inducidos y a la contaminación de los acuíferos.

Pl a t a f o r m a F r a c k i n g E z A r a b a

En estos meses hemos visto el nacimiento de la Plataforma Fracking EZ Araba, formada por un grupo de asociaciones, sindicatos, partidos políticos, colectivos y particulares que han suscrito el Manifiesto contra el fracking en Álava. Esta plataforma puso en marcha unas jornadas técnico­ divulgativas a cargo de expertos en varias materias, que se centraron en definir las características del método de fracturación hidráulica y sus posibles impactos, tanto medioambientales como en la salud humana. Además, vienen realizando toda una serie de charlas por los pueblos de Álava divulgando información técnica y legal relacionada con este proyecto gasístico. La plataforma también desarrolló una campaña para suscribir un documento de alegaciones al proyecto de extracción del pozo Enara 4 de Mandojana (Gasteiz), con el fin de que este proyecto de la empresa SHESA, sea sometido a Evaluación de Impacto Ambiental (EIA) en aplicación de la legislación vigente.

En esta línea, ya tiene el apoyo de las Juntas Generales de Álava y del Parlamento Vasco.

Asimismo, ha contactado tanto con el Ararteko como con el Síndico vecinal de la capital alavesa y no descarta acudir a Madrid para citarse con el Defensor del Pueblo español. Para los integrantes de la plataforma, el gas de pizarra representa el canto del cisne de la era fósil. Pero los pozos en perspectiva no dejan de ser sino la punta del iceberg de un plan futuro de explotación masiva del territorio. Según esta plataforma, las ganancias de unos pocos provocarán grandes pérdidas para la mayoría de la población. También avisan que la vía de oposición institucional y legal no será suficiente, y que será necesaria la movilización de la población para parar estos proyectos. La última iniciativa propuesta por este grupo consiste en invitar a los 51 ayuntamientos de la provincia a que presenten en sus correspondientes plenos una moción en la que el municipio afectado se declare "libre de fracking" Además de esta plataforma, también se ha creado recientemente la llamada Kuartango Fracking EZ. Con ella, los vecinos del municipio de Kuartango y alrededores pretenden enfrentarse a la fiebre del Fracking.

Han organizado diferentes concentraciones como la Marcha del pasado 21 de Abril o la del Perretxiko Eguna del 13 de Mayo, donde segun los Miñones, 12.000 personas la visitaron.

.

42 Hitz eta pitz

GU IDAZLE

Sormena nonahi

Gure ikaskideek inspirazio handiarekin ibili dira. Hemen poema bildumatxo bat eskaintzen dizuegu: irakurkur itzazue, merezi du mota askotako testuak daudelako. Kolore eta zentzu askotakoak.

Sobre saber lo que haces, que ya ni el “tú” me ayuda.

Ni el “yo” ni el “ellos” me importan ya, porque nunca sabré si ese “nosotros” existirá.

Ya ni el canto de las olas abatidas, me ayudan a no caer.

Más debajo de lo que ya no existe, existen cosas que ni abajo se encuentran.

Cielo cercano, cielo agrio.

Si hay algo por lo que cuando luches, pierdes, ni fácil, ni complicado, ni largo, ni corto.

Un principio en “era” y un final en, “somos”.

I oa r M ol i n a Jon tiene un perro que se Llama Bombón Sus padres tiene un bar Muy molón El sin, sin embargo, se dedica A jugar al pin-pong Con su hermano el Chistón Jon tiene un Canastón Y es que es un crack Con el balón.

J on Pera l E l ve ci n o ta rd ón Ese eres tu El que se levanta tarde por la mañana ¿Cuando llegaras pronto? ¿Hoy o pasado mañana?

Lunes,hay gimnasia te quedas en la ducha y llegar al coche es una autentica lucha Eres del athletic eres deportista y bailandoB el rey de la pista En clase echas gases explosivos Cuidado! que llega el olor pasivo

I ra n tzu An d a

(J ose b a S a rri on a n d i a ri )

(J ose b a S a rri on a n d i a ri )

Inork agintzen ez didalako dut maiteMaite dudana.

Inork agintzen ez didalako ditut itsasoak eta mendiak maite.

Basoko usainak, animalien soinuak, Goizeko hotza, olatuen mugimendua, Arboletan hazitako hazi gorriak, Marinelek janzten dituzten txapelak Eta zure ausardia, zure ausardia ere horregatik bakarrik maite dut.

Nekez uzten du euskaldunak euskara Ez bada atzerrian edo behartuta Ez du mihiak ahoa uzten Ez bada hainbat herrialdetan aritzen gezurretan Nekez uzten du doinua abestiak Ez hitza poesiak Ez du bihotzak hizkuntza baztertzen Ez eguzkiak berotasuna Bere sorterria nekez uzten du Sustraiak han dituenak.

B l a d i k L e te

E d u rn e B a rron Cuando empecé en el instituto el año pasado estaba un poco desvergonzado, pero ahora en segundo, soy un poco más pesado.

Vives en una casa En donde siempre bebes en una taza Al lado de una guagua En donde bebes agua.

El año pasado cuando te vi Un poco raro me sentí, Vi a todas las chicas juntas, Y de ti separados.

Vas a visitar a tu tía En su cafetería En donde siempre le pides chucherías.

Vas a comer a casa de tu abuela En donde hace la comida en una cazuela Y después te vas con tu hermano el Jamaicano.

Pensé que eras tímido pero ahora sé que eres más simpática, para mí eres muy maja, no como otras pesadas.

A la noche te gusta hacer ensalada Con tu madre la amada.

También te gusta cantar y con tu familia actuar.

Para mi la amistad es lo mejor Pero las clases un horror, Y como tú a mi en algo te pareces, De la misma opinión seguro que eres.

S a ra La fd i l

Asi e r Ca n ta b ra n a

E ste fa n ía .

Eres amiga mía Eres una tía.

Te gusta cantar el Ave María.

Duermes en una camilla.

Estudias en una mesilla.

Y aprendes tecnología.

Mientras que llamas a tu tía.

Luego te vas a la cafetería.

Y te tomas una manzanilla.

Para relajar tus pesadillas.

Y luego vas a la pescadería.

Y te compras chucherias.

Te llamas Estefanía.

Dan i el Fel i x

Sara una pregunta Te quiero hacer: ¿Me la vas A responder? ¿Cómo es sahara?

Es grande y precioso Con arena Y silencioso.

O es pequeño Y ruidoso, Bonito y hasta Montañoso.

Mejor dime tú Como es Que no sé por que Tengo tanto interes.

D e sa stre Lo que quiero es que me digas, lo que no quiero que digas.

La vida es lo que quiero, y la muerte es lo que aprecio.

La vida es lo que pasa, y el tiempo se detiene.

Tú odias lo que tienes, y añoras lo que pierdes.

El río se termina, en un mar de tonterías.

La paz es lo que busco, y la guerra es lo que encuentro.

La codicia es el desastre, y el amor es la aventura.

Lo que dice este poema, son problemas todavía.

Asi e r Ca rro

Hitz eta pitz

M a l e n G a i n za ra i n

43

GU IDAZLE

Sormena nonahi K a l e a r e n i s l a da

G a u e r o k o G e r a te r a

Gaur goizean altxatu,

Gauero­gauero, mundu osoko herri eta hiri guztietan, elizako kanpaietan nahiz etxeetako erlojuetan hamabiak jotzean, ume guztiak haien etxeetatik atera eta kaleetatik barrena ibiltzen dira. Haien helburu bakarra infernutik ateratako deabru abeslariei kantua atetea da, eztarrian korapilo bat eginez.

Nire ingurura begiratu eta,

Eskaleek gosea pasatzen, jendeak bidea Jarraitzen duen bitartean.

Inor ez da gelditzen,

Gobernuak bez, ez dau ezer egiten. sufrimendua kalearen islada da

Eta non dago jainkoaren mezua.

Deabru bakar baten kantuak ehun amesgaizto sortzen ditu, haur gizajoen artean banatzen direnak.

Zer esan dezaket?

G a r o a A l da m a

Zer egin dezaket?

Oso erreza da kanpotik begiratzea Baina inork ez du ezer egiten.

Nola liteke mundu hau hain zitala izatea?

Nola liteke?

(Joseba Sarrionandiari)

Eros ezazu edozer eta atarian bertan

Nekez uzten du bere bizitza maitiak Ez bada hil edo gaixo.

Ez du etxeak familiak uzten Ez bada gudak suntsituta.

Nekez uzten du bere berdea belarrak Ez udazkenak hostoa.

Ez du neguak elurra uzten Ez zeruak urdintasuna.

Bere sorterria nekez uzten du Sustraiak han dituenak.

Pertsona txarrak sentizen dira,

G oi za n e Sa ez d e La fu en te

Beste poeta batek esaten zuen moduan: Hitzik gabe, gezur esan behar.

Sufrimendua edonoren atarian Fruta erosterakoan,

Kotxea aparkatzerakoan‌ Edonon

daude.

Baina aldeldu ta berriz zoriona.

Jende asko hiltzen da

Eta albisteek ez dute isladatzen.

H el d u d a

Ohitura bihurtu da:

Gure ametsa bizitzeko ordua da, erlojuak esan du.

Korapiloak askatu ditzagun bihotzen indarrarekin.

Aske, libre, gu geu.

Ilusioa, itxaropena gogor mantendu, eutsi.

Jakin, egin.

Milaka istorio, milaka malko, milaka irribarre.

Milaka.

Nahitaez, zaindu maite duzun hori.

Limosna bat bota eta errealitatean ezkutatzen saiatu, Nazkaz begiratu,

Eta norabidez aldatu.

Hau bai lotsagabekeria.

Hau bada gizarte zibilizatu bat izatea, Ez dut hiritar izan nahi.

Ez dut ezeren parte izan nahi!

J u l e n U r i ba r r e n

44 Hitz eta pitz

U xu e G a n z a b a l

GU IDAZLE

VALENTINE´S DAY

e for you were the on u, I knew that yo w sa I t en om bright and The very first m ve, shining so lo I at wh st ju own eyes are you look so me. Your big br hooves make d an gs le ic et u long athl you, because yo beautiful. Your h power. I love uc m so u yo ey give elegant, but th are. st the way you are amazing ju Ander Basabe

My beloved:

I’m crazy about you. My heart beats very fast, when I think of you I blush.

When I see you in the dining hall I’m fascinated.

All night I think of you every moment.

You’ve got me hooked. I think we’re made for each other.

You are fantastic and I’ll always.

Hi!

In the notebook I write your name and

a lot of times with a heart, but specially I know we have not had many moments together, but for at least one when I think of you. year we have not stopped talking and being together.

I love Athletic team but you are a head of it.

Even though you are my cousin I love you very much, because you are It’s time to say bye bye. one of those kinds of people who understands me and listens to me.

You are a hottie!

So, I write this letter to you nothing more and nothing less to ask you I love you. to keep on being a very good cousin.

Olatz Ruiz de Zarate

Yaiza Garcia and Naia Larrea

Dear World.

I am one of your cells and Im very worried. I am looking for a solution to this catastrophic life, here, in your heart.

You are too friendly with us, you give to us some food, some water, some sun, some happiness, some feelings, some friends… But we don´t give anything to you. We are breaking your skin with our chemical products, we are cutting down your trees, your blood vessels, and we are killing the animals, your globules. But they are not the only problem. We, the cells, have some problems among ourselves. Do you remember the different cells you have? Here inside your body some of them don´t respect the others that are different, and there are some types of these “ bad cells”.

First, there are the cells that don´t respect the others of a different colour, these are the “racism cells”. There are “Homophobe cells” too, these don’t respect the love between two of us that have the same­sex. And finally, the “machism cells” there are others that don’t respect female cells because male cells think that they are better. These are three of the hundreds and hundreds of disrespectful cells.

I am sure that you are suffering very much, and I want to help you. I´m very little to do everything, but you are our mum and if you do “The secret to fix the world” these “badthings” are going to be better. You have to take a pill. It´s name is “PEACE” but it is not easy to find it. Most of the cells ask for it but they don´t do anything to get it.

IMAGINE LIFE IN PEACE

Hitz eta pitz

Maitane Vicente

45

Murgiskopoa A RI ES : Ehh! Eman buelta, Asen daukazu deika eta!

Ez begiratu hainbeste neska horri zer edo zer egiten ez baduzu zerutik ez dela eroriko.

Ahalegindu nahi duzuna lortzen!

Portzierto, zer urtetan hasi zen Erdi Aroa?

TA U R U S : Jaitsi zeuden amets horretatik! Zer edo zer egin behar duzu bestela erreala bezala amaituko duzu: 2. mailan!!

Baina lasai, dena ez da txarra!

Ah, gero mate daukazu… Etxerako lanik?

Antxon Barroso Asier Bodes

V I R G O: Zertarako hainbeste ikasi, Murgiako institutuan irakasle amaitzeko!

Hau bai zortea zurea! Baina zeuk egin behar duzuna, lan orok saria dakar eta!

L I B RA : Segi Baskonia! Baskonia! Oraindik goagoan atzoko partida…

Nola gustatzen zaizun Bilbao Basket txikitzea eh! Baina ez motibatu hainbeste eta zentratu zaitez Lenguako txapa liburuan!

Bestela azken egunean guapasa egin beharko duzu, baina ez jaietan, liburua irakurtzeko baizik!

G E M I NI : Ingelera edo kimika? Ba ez dakit baina kontuz!

Baina kontuz Marijerekin edozein momentuan ustekabean harrapatu zaitzake eta… Ah! Erakutsi diozu amari penkoa? Ezetz? Ba igual etxera iristean hark bai harrapatuko zaituela ustekabean…

S C O R PI U S : Beste partida bat galduta larunbat goizean… Txarrak zarete benetan!!

Baina ez mindu, epailearen errua izan zen eta! Beti bazala...

Amaitzeko, kirola egiten ez duzuenontzat, berdin da! Baina mesedez, ez izan Real Madrilekoak!

PI S C I S : Zorionak zu izateagatik! Zure benetako izaera erakutsi zenuen bart eskuan sagardo botila eta kalimotxoa zenuela.

Orain badakizu zer erreakzio ikaragarria egiten duen erresaka eta kimikako klasea batzean!

S A G I TA R I U S : Zurea bai zortea! Aste batean 10 maten, titularra taldean, Marijek ez dizu bronka bota, aita poz­pozik dago zurekin, neska horrekin zer edo zer gertatuko da… A ze pagotxa!

Baina ez zaitez atera zuretik!

Honena txarrena bihur daiteke eta!

C A NC E R : Hobe duzu lanean hastea. Abisu bat da, besterik ez, baina kimikako ebaluazioko azterketa hori etzi da, motel!

Zure etorkizuna jokoan dago datorren urtean Gasteizko jaietara joatea ere bai, bestela aitak etxean utxiko zaitu!

L E O: Txin, txin; txin, txin; diruaren hotsa! Hori da bai zure itxulapikoan falta dena.

Patrikan zulua al daukazu? Josi ezazu, bestela Grezia besela eroriko zara krisian!

46 Hitz eta pitz

C A PR I C O R N I U S : ETA­ren amaiera, Grezia pikutara, Sirian giza sarraskia, erreala galtzen!

Zer edo zer egin beharko duzu motel! Mugitu ipurdia. Beno, errealarena utzi, ez du konponbiderik...

A QU A R I U S : Gustuko litzaiguke “El Hierroko” lurrikara hemen egotea, institutu honek urte gehiegi dauzka eta…

Utzi ametsakk eta segi zurera!

Portzierto, 0ºC eta txamarrarik gabe! Lurrikararik ez, baina etxean gaixo geratzeko plan ona dirudi.

R E C OR T E S Y M Á S R E C OR T E S

GURASO ELKARTEA

E l s e r v i c i o de tr a n s po r te s e v e r á r e du c i do e n e l i n s ti tu to Estamos de enhorabuena. En el Departamento de Educación del Gobierno Vasco, han encontrado una solución

para atajar la grave crisis económica que nos atenaza. La solución la han encontrado muy cerca, concretamente en Zuia. Los recortes que quieren aplicar en relación al instituto de secundaria de Murguía, supondrá un ahorro

espectacular que acortará la distancia entre la recesión y el crecimiento económico. La responsabilidad política en cuanto al cumplimiento de las normativas ha vis sto por fin la luz.

La normativa principal (y parece ser la única realmente importante en hacer cumplir), es dejar de prestar el servicio de traslado al instituto en autobús a los alumnos de Bitoriano, Sarria y Ametzaga. Este año son 44 los

alumnos afectados. Hasta ahora no ha habido ningún problema con la normativa, parece que daba lo mismo que se cumpliese o no. Dicha normativa establece una distancia mínima desde el domicilio del alumno al instituto de

2km, si el alumno cursa el primer ciclo de la E.S.O, para tener derecho a este servicio. Si el alumno cursa el 2º ciclo, la distancia se duplica, es decir 4 km. Esto hace que se pueda dar la paradoja de que en una misma familia un niño con una diferencia de un año de edad de su hermano,

tenga derecho al autobús si cursa el

Bajo la necesidad de tener que cumplir ahora esta normativa, se esconde el verdadero motivo de querer ponerla ahora en práctica. El Departamento de Educación del Gobierno Vasco, podría transportar a estos alumnos, pero

en calidad de no transportados, lo cual implica que se quedarían sin la subvención del comedor, y pasarían de pagar 50€ a 75€ mensuales. Las distancias establecidas, sobre todo para el segundo ciclo, son claramente excesivas, teniendo en cuenta además que

los alumnos afectados, no disponen en muchos casos de vías

adecuadas para circular ni en bicicleta ni andando, con las mínimas garantías de seguridad vial.

El departamento de educación debería valorar si en este instituto se cumplen todas las normativas y vigilar las

posibles deficiencias o carencias que tienen. Por citar alguna, las únicas vías de salida que tienen los alumnos en

caso de incendio desde la segunda y tercera planta, son dos escaleras de madera. En un edificio con estructura de suelos y techos de madera parece lógico pensar que dichas escaleras no son muy buena solución de

escapatoria. Seguro que existe una normativa que cumplir en este sentido. En cuanto a las deficiencias la lista es interminable. Por mencionar las más significativas, el instituto dispone de un aula de tecnología y gimnasio

con muchas carencias, lo que no permite el desarrollo más adecuado de esas materias. La calidad del comedor es mala, las reformas mínimamente necesarias y el dinero que se iba a inyectar en el instituto para poner medios más adecuados y aulas, se queda en la nada. Ventanas antiguas, cristales no homologados que saltan

en mil pedazos ante una rotura, todo esto no debe importarles. El dinero no llega y el departamento parece que no mira demasiado por el interés del alumnado y profesorado.

Si se preocupan por el cumplimiento de las normativas, que se preocupen de todas y, de no ser así, es injusto que intenten retirar los pocos servicios que ofrecen.

Alguien tendrá la responsabilidad de que algunas normativas se salten a la torera y de repente haya que cumplirlas. ¿Será que durante este tiempo han visto este servicio

47 Hitz eta pitz

de transporte y subvención del comedor como algo lógico y necesario?

Guraso Elkartea

LIP DUBeko BERTSOA Dantza eginez egin nahi dugu pozik, konplexurik gabe

hezkuntza euskaldun, kalitatezko eta duin baten alde

Artaziekin, murrizketekin nahiz ta hezkuntza izoztu aurrera goaz, gure bidea ezin da artaziz moztu

Euskarak eman digu arnasa auzoz auzo, mendez mende arnasa eman diezaiogun bueltan euskarai ere

(Manex Agirre)